-
41 cultus
cultus adj. with comp. and sup. [P. of colo], cultivated, tilled: ager cultissimus: fundus, H.: materia: cultiora loca, Cu.—Fig., neat, tidy, well-dressed: bene puella, O.: femina cultissima, O. — Polished, elegant, cultivated: animi: cultiora tempora, Cu.: carmina, O.* * *Iculta -um, cultior -or -us, cultissimus -a -um ADJcultivated/tilled/farmed (well); ornamented, neat/well groomed; polished/elegantIIhabitation; cultivation (land); civilization, refinement; polish, elegance; care, worship, devotion/observance; form of worship, cult; training/education; personal care/maintenance/grooming; style; finery, splendor; neatness/order -
42 cupiō
cupiō īvī, ītus, ere [CVP-], to long for, desire, wish: Qui cupit, i. e. is possessed by a master-passion, H.: omnibus cupientibus ad castra contendit, Cs.: nuptias, T.: domum alius, alius agros, S.: triumphum: cupio omnia quae vis, your wishes are mine, H.: imperia minime cupiunda, S.: corde cupitus, Enn. ap. C.: hanc visamque cupit potiturque cupitā, O.: quidquid cupitum foret, L.: Emori, T.: audire: videre qui audeat dicere: quid possent perspici, Cs.: haberi formosus, H.: me esse clementem: me non mendacem putari: et se cupit ante videri, V.: ut peccet, etc.: cuperem ipse adesset (i. e. vellem), V.—To be well disposed, be favorable, favor, wish well, be interested for: ipsi Glycerio, T.: Helvetiis, Cs.: quid ego Fundanio non cupio?—With causā (alcuius), to be at the service of, be devoted to, be zealous for: alquem suā causā: qui te neque velle suā causā, nec, si cupias, posse arbitrantur: cuius causā omnia cupio, to whom I am wholly devoted.* * *cupere, cupivi, cupitus V TRANSwish/long/be eager for; desire/want, covet; desire as a lover; favor, wish well -
43 et
et adv. and conj. I. adv., adding to a fact or thought, also, too, besides, moreover, likewise, as well, even: Ph. vale. Pa. et tu bene vale, T.: ‘tu tuom negotium gessisti bene.’ Gere et tu tuom bene: et Caelius profectus... pervenit, Cs.: et alia acies fundit Sabinos, L.: nam et testimonium saepe dicendum est: qui bellum gesserint, quom et regis inimici essent: id te et nunc rogo: Romulus et ipse arma tollens, L.: amisso et ipse Pacoro, Ta.: spatium non tenent tantum, sed et implent, Ta.— II. As conj, and, as the simplest connective of words or clauses: cum constemus ex animo et corpore: dixerat et conripiunt spatium, V.: Xerxes et duo Artaxerxes, Macrochir et Mnemon, N.—After a negat., but: portūs capere non potuerunt, et infra delatae sunt, Cs.—After an emphatic word: hoc et erit simile, etc. (i. e. et hoc): Danaūm et... Ut caderem meruisse manu (i. e. et meruisse ut Danaūm manu cederem), V.: vagus et sinistrā Labitur ripā, H. — Regularly, either et introduces the second and each following word or clause, or no connective is used: Alco et Melampus et Tmolus, Alco, Melampus and Tmolus: et ipse bonus vir fuit, et multi Epicurei et fuerunt et hodie sunt et in amicitiis fideles et in omni vitā constantes et graves: Signini fuere et Norbani Saticulanique et Fregellani et Lucerini et, etc. (sixteen times), L.: sequebantur C. Carbo, C. Cato, et minime tum quidem Gaius frater, etc. —But the rule is often violated: consulibus, praetoribus, tribunis pl. et nobis... negotium dederat: fuere autem C. Duellius P. Decius Mus M. Papirius Q. Publilius et T. Aemilius, L.: abi, quaere et refer, H.: It, redit et narrat, H.—After multi, plurimi, tot (where no conj. is used in English): multae et magnae Cogitationes, many great thoughts: plurima et flagitiosissuma facinora, S.: tot et tantae et tam graves civitates.—Repeated, both... and, as well... as, on the one hand... on the other, not only... but also: et haec et alia: et in circo et in foro: Iovis Et soror et coniunx, V.: et publice et privatim: et est et semper fuit: et oratio et voluntas et auctoritas, as well... as... and.—The second or last et often introduces a climax, both... and in particular: homo et in aliis causis versatus et in hac multum versatus.— Corresponding with neque, both... and not, both not... and: via et certa neque longa: nec sapienter et me invito facit, both unwisely and against my protest: quia et consul aberat nec facile erat, etc., L.—Corresponding with -que, deinde, tum, instead of another et: et Epaminondas cecinisse dicitur, Themistoclesque, etc.: uti seque et oppidum tradat, S.: tela hastaque et gladius, L.: et in ceteris... tum maxime in celeritate: et publicani... deinde ex ceteris ordinibus homines.—After a negative, uniting two words or phrases: non errantem et vagam, sed stabilem sententiam: Nec pietate fuit nec bello maior et armis, V.—Uniting two words which form one conception: habere ad Catilinam mandata et litteras: pateris libamus et auro, V.: cernes urbem et promissa Moenia, V.: omnium artium ratio et disciplina, systematic cultivation: quam (medicinam) adfert longinquitas et dies, time: crescit oratio et facultas (i. e. dicendi facultas): a similitudine et inertiā Gallorum separari, from resembling their lack of enterprise, Ta.—Et non, and not, instead of neque: patior, iudices, et non moleste fero: exempla quaerimus et ea non antiqua: uti opus intermitteretur et milites contineri non possent, Cs.: pro decore tantum et non pro salute, L.: tantummodo in urbe et non per totam Italiam, S.: me ista curasse et non inrisisse potius, etc.; cf. otioso vero et nihil agenti privato: temere et nullo consilio: heredes sui cuique liberi, et nullum testamentum, Ta. — Adding a general to a special term, or a whole to one or more parts, and the rest, and all: Chrysippus et Stoici, and the Stoics in general: ad victum et ad vitam: procul ab Syracusis Siciliāque, L.—Adding a special to a general term, or a part to a whole, and in particular, and especially: si te et tuas cogitationes et studia perspexeris: tris (navīs) In brevia et Syrtīs urguet, V.: regnum et diadema, H. — Adding an explanation or enlargement of the thought, and indeed, and in fact, and moreover, and that, and besides: errabas, Verres, et vehementer errabas: hostis et hostis nimis ferus: cum hostis in Italiā esset, et Hannibal hostis, L.: te enim iam appello, et eā voce, ut, etc.: id, et facile, effici posse, N.: et domi quidem causam amoris habuisti: pictores, et vero etiam poëtae.—Introducing a parenthesis: ad praetorem— et ipse ita iubebat—est deductus, L.—Adding a result after an imper, and then, and so: Dic quibus in terris, et eris mihi magnus Apollo, V.—Introducing a strongly contrasted thought, and yet, and in spite of this, and... possibly, but still, but: et dubitas, quin sensus in morte nullus sit?: animo non deficiam et id perferam: in amicitiā nihil fictum (est), et quicquid est, id est verum.—After an expression of time, introducing a contemporaneous fact, and, and then, when, as: haec eodem tempore referebantur, et legati veniebant, Cs.: eādem horā Interamnae fuerat et Romae: simul consul de hostium adventu cognovit, et hostes aderant, S.—Introducing an immediate sequence in time, and then, when: Tantum effatus et in verbo vestigia torsit, V.: vixdum ad se pervenisse et audisse, etc., L.—Introducing the second term of a comparison, as, than, and: Nunc mihi germanu's pariter animo et corpore, T.: quod aeque promptum est mihi et adversario meo: haudquaquam par gloria sequitur scriptorem et actorem, S.: aliter docti et indocti.—Adversative, but, yet: gravis, severus, et saepius misericors, Ta.: magna corpora et tantum ad impetum valida, Ta.* * *and, and even; also, even; (et... et = both... and) -
44 eu
eu interj., εὖ, bravo! well! well done!: Eu noster, laudo, T.: ‘eu!’ that's right, H.* * *well done! bravo!; splendid! (sometimes ironic) -
45 ille
ille illa, illud, gen. illīus or illius (old forms: dat. ollī, C., V.; plur. ollī, ollīs, C., V.; ollōs, olla, C.), pron dem.—In reference to something remote from the speaker, or near or related to a third person, that: sol me ille admonuit, yon sun: in illā vitā.—As subst, he, she, it: tum ille, Non sum, inquit, etc.: de illius Alexandreā discessu: ne illi sanguinem nostrum largiantur, S.—Opp. to hic, of that which is more remote, or less important: huius (Catonis) facta, illius (Socratis) dicta laudantur: hic enim noster (Ennius)... at vero ille sapiens (Solon).—In partial enumeration: hic et ille, one and another, one or two, a few: non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud.—In emphatic reference: in quibus etiam, sive ille inridens, sive... me proferebat: Sic oculos, sic ille manūs, sic ora ferebat, V.—Praegn., that, the ancient, the well-known, the famous: Antipater ille Sidonius: auditor Panaeti illius: testulā illā multatus est, that well-known custom of ostracism, N.: ille annus egregius: idem ille tyrannus.—In phrases, ille aut ille, such and such, one or another: quaesisse, num ille aut ille defensurus esset.— With quidem, followed by sed, autem, or verum, certainly... but still, to be sure... however, indeed... but yet: philosophi quidam, minime mali illi quidem, sed, etc.: ludo autem et ioco uti illo quidem licet, sed, etc.—Ex illo (sc. tempore), from that time, since then, V., O.* * *illa, illud PRONthat; those (pl.); also DEMONST; that person/thing; the well known; the former -
46 mereor
mereor itus, ērī, dep. [SMAR-], to deserve, merit, be entitled to: dignitatem meam, si mereor, tuearis, if I deserve it: Pa. quid meritu's? Da. crucem, T.: stipendia, serve in the army: laudem, Cs.: gratiam nullam, L.: sanctus haberi, Iu.: ut memor esses sui, T.— To deserve well, be meritorious: eane meritos hostīs sine causā factos? after deserving so well, L.: Qui sui memores alios fecere merendo, V.: Hac (arte) te merentem Vexere, etc., H.— To deserve a return, merit recompense, behave: erga me saepe (illam) meritam quod vellem scio, treated me as I desired, T.: recepto Supplice sic merito, deserving this reception, V.: optime de communi libertate meritus, Cs.: de re p. bene, i. e. to serve well: melius de quibusdam inimicos mereri quam amicos, have treated better: perniciosius de re p. merentur principes, i. e. act ruinously: urbs quoque modo erit merita de me, has treated me: optime eum de se meritum iudicabat, Cs.* * *mereri, meritus sum V DEPearn; deserve/merit/have right; win/gain/incur; earn soldier/whore pay, serve -
47 nōtus
nōtus adj. with comp. and sup. [P. of nosco], known: mihi quidam, T.: res tam nota: haec, quae nota sunt omnibus: latrones: tua nobilitas hominibus litteratis est notior: nullus fuit civis R. paulo notior, quin, etc., of any eminence, Cs.: vita P. Sullae vobis notissima: (ulmus) Nota sedes columbis, customary, H.: notis conpellat vocibus, familiar accents, V.: verbum, in common use, H.: Notum est, cur, etc., Iu.: ut Aeneas iactetur... Nota tibi, V.— Plur m. as subst, acquaintances, friends: omnes noti me deserunt, T.: hi suos notos hospitesque quaerebant, Cs.: omnes Vicini oderunt, noti, H.— Well known, famous: Lesbos, H.: Notus in fratres animi paterni, esteemed for, H.— Plur n. as subst, notorious facts: quem nota et occulta fallebant, Ta.— Well known, of ill repute, notorious: notissimi latronum duces: feritate Lycaon, O.: mulier: moechorum notissimus, Iu.* * *Inota -um, notior -or -us, notissimus -a -um ADJwell known, familiar, notable, famous, esteemed; notorious, of ill reputeIIfriends (pl.), acquaintances -
48 probē
probē adv. with sup. [probus], rightly, well, properly, correctly, fitly, opportunely, excellently: narras, T.: probissime, very well, T.: probe, bravo, T.: de aquae ductu facere: de Servio dicere.— Well, thoroughly, very, very much, greatly: tui similis est probe, T.: perdocta, T.: probe scit, etc., L.: se ipsum novit.* * *properly, rightly -
49 puteālis
-
50 satis
satis adj. (for comp. see satius), n indecl. [2 SA-].—Only nom. and acc, enough, sufficient, satisfactory, ample, adequate: cui satis una Farris libra foret, H.: Duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis, T.: si ad arcendum Italiā Poenum consul satis esset, L.: animo istuc satis est, auribus non satis: qui non sentirent, quid esset satis: avidior, quam satis est, gloriae: poenas dedit usque superque Quam satis est, H.: ut ea modo exercitui satis superque foret, S.: satis una excidia, V.: satis erat respondere ‘magnas’; ‘ingentīs,’ inquit: nunc libertatem repeti satis est, L.: Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret, L.: vos satis habebitis animam retinere, will be content, S.: si non satis habet avaritiam explere, is not satisfied: non satis habitum est quaeri quid... verum etiam, etc., it was not thought sufficient: ut Lacedaemonii satis haberent, si salvi esse possent, were content, N.: senatus censuit satis habendum, quod praetor ius iurandum polliceretur, must be accepted as satisfactory, L.—As subst n., enough, a sufficiency: satis superque dictum est: Satis mihi id habeam supplici, T.: ea amicitia non satis habet firmitatis: satis est tibi in te praesidi: Iam satis terris nivis misit pater, H.: satis superque esse sibi suarum cuique rerum.—In law, satisfaction, security, guaranty, in phrases with do (less correctly as one word, satisdo) and accipio: quibus a me verbis satis accipiet, isdem ipse satis det, in the same form in which he takes security from me, let him give it: iudicatum solvi satis daturos esse dicebant, for the payment of the judgment: de satis dando vero te rogo... tu ut satis des, give bonds. —As adv., enough, sufficiently, adequately, amply, fully: ego istuc satis scio, T.: satis esse arbitror demonstratum: Satis superque me benignitas tua ditavit, H.: pugnatur acriter, agitur tamen satis, i. e. it goes on satisfactorily: existimasti satis cautum tibi ad defensionem fore, si, etc., that you would have secured your defence well enough: mulier satis locuples: satis superque humilis est, qui, etc., L.: Satis scite, T.: satis opportune accidisse, Cs.— Enough, just, tolerably, moderately, somewhat: Sy. (mulier) formā luculentā. Ch. sic satis, T.: satis litteratus: satis bene pascere, pretty well ; see also satisdato, satis facio.* * *Ienough, adequately; sufficiently; well enough, quite; fairly, prettyIIenough, adequate, sufficient; satisfactory -
51 comparco
Icomparcere, comparcui, comparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT)IIcomparcere, comparsi, comparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT)IIIcomparcere, compeperci, comparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT) -
52 conparco
Iconparcere, conparcui, conparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT)IIconparcere, conparsi, conparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT)IIIconparcere, conpeperci, conparsus V TRANSsave, husband well, lay up; forbear/abstain/refrain from (w/INF), spare (w/DAT) -
53 mereo
mĕrĕo, ŭi, ĭtum, 2, v. a., and mĕrĕor, ĭtus, 2, v. dep. [cf. Gr. meros, meiromai, moros, etc.; hence, to receive one's share; cf. II. below], to deserve, merit, to be entitled to, be worthy of a thing; constr. with acc., with ut, with ne, with inf., and absol.I.In gen.(α).With acc.:(β).mereri praemia,
Caes. B. G. 7, 34:laudem,
id. ib. 1, 40, 5; Cic. Div. in Caecil. 18, 60:nec minimum decus,
Hor. A. P. 286:amorem,
Quint. 6 prooem.:favorem aut odium,
id. 4, 1, 44:gratiam nullam,
Liv. 45, 24, 7; Quint. 4, 9, 32:fidem,
Vell. 2, 104 fin.:summum honorem,
Juv. 6, 532:supplicium,
id. 6, 219.—With ut:(γ).respondit, sese meruisse, ut decoraretur,
Cic. de Or. 1, 54, 232.—With ne:(δ).mereri, ne quis,
Plin. 35, 2, 2, § 8.—With inf.:(ε).quae merui vitio perdere cuncta meo,
Ov. Tr. 5, 11, 16:credi,
Quint. 10, 1, 72:sanctus haberi,
Juv. 8, 25.—Absol.:II.dignitatem meam, si mereor, tuearis,
if I deserve it, Cic. Fam. 10, 17, 3.—In a bad sense:meruisse supplicium,
Ov. M. 5, 666.—In partic.A.To earn, gain, get, obtain, acquire:B.quid meres? quantillo argenti te conduxit Pseudulus?
Plaut. Ps. 4, 7, 95: iste, qui meret HS. vicenos, Varr. ap. Non. 4, 296: non amplius duodecim aeris, Cic. [p. 1136] Rosc. Com. 10, 28:ne minus gratiae praecipiendo recta quam offensae reprendendo prava mereamur,
Quint. 4, 2, 39:nomen patronorum,
id. 6, 4, 5:indulgentiam, principis ingenio,
Tac. Dial. 9 fin.:nomen gloriamque merere,
id. H. 2, 37:famam,
id. ib. 2, 31; id. A. 15, 6:ancillā natus diadema Quirini meruit,
Juv. 8, 260:odium,
Caes. B. G. 6, 5, 3:quantum quisque uno die mereret,
Suet. Calig. 40 fin.:aera,
Hor. A. P. 345. —With ut (rare): quem ego ut non excruciem, alterum tantum auri non meream, would not give up torturing him for, etc., Plaut. Bacch. 5, 2, 65: neque ille sibi mereat Persarum montes... ut istuc faciat, would not do it for, etc., id. Stich. 1, 1, 24.—To get by purchase, to buy, purchase:C.uxores, quae vos dote meruerunt,
Plaut. Most. 1, 3, 124:quid arbitramini Rheginos merere velle, ut ab eis marmorea Venus illa auferatur?
what do you think they would take? for what price would they let it be carried away? Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135:gloriam,
Plin. Ep. 1, 8, 13:legatum a creditore,
Dig. 35, 2, 21:noxam,
Petr. 139:quid Minyae meruere queri?
to have reason, cause, Val. Fl. 1, 519.—In milit. lang., mereri and merere stipendia, or simply merere (lit., to earn pay), to serve for pay, to serve as a soldier, serve in the army:D.mereri stipendia,
Cic. Cael. 5, 11:meruit stipendia in eo bello,
id. Mur. 5, 12:adulescens patre suo imperatore meruit,
id. ib.:complures annos,
Caes. B. G. 7, 17:triennio sub Hannibale,
Liv. 21, 4 fin.:Romanis in castris,
Tac. A. 2, 10:in Thracia,
Suet. Vesp. 2:merere equo,
to serve on horseback, in the cavalry, Cic. Phil. 1, 8, 20:merere pedibus,
to serve on foot, in the infantry, Liv. 24, 18: mereri aere (al. equo) publico, Varr. ap. Non. 345, 2.—Mereri (ante-class., merere) de aliquo, or de aliquā re, to deserve or merit any thing of one, to behave in any manner towards one, in a good or bad sense (in Plaut. also with erga):1.te ego, ut digna es, perdam, atque ut de me meres,
Plaut. As. 1, 2, 22:ut erga me est merita,
id. Am. 5, 1, 49:nam de te neque re neque verbis merui, ut faceres quod facis,
id. Aul. 2, 2, 45: saepe (erga me;sc. illam) meritam quod vellem scio,
that she has often treated me as I desired, Ter. Hec. 3, 5, 37.—Esp.: bene, male, optime, etc., mereri, to deserve well, ill, etc.:de mendico male meretur, qui ei dat, etc.,
Plaut. Trin. 2, 2, 58:de re publicā bene mereri,
Cic. Fam. 10, 5, 2:de populi Romani nomine,
id. Brut. 73, 254:melius de quibusdam acerbos inimicos mereri, quam eos amicos, qui dulces videantur,
id. Lael. 24, 90:de re publica meruisse optime,
id. Att. 10, 4, 5:perniciosius de re publicā merentur vitiosi principes,
id. Leg. 3, 14, 32:stet haec urbs praeclara, quoquo modo merita de me erit,
id. Mil. 34, 93:Paulus, qui nihil meruit,
i. e. was innocent, Lact. 2, 16, 17:ita se omni tempore de populo Romano meritos esse, ut,
Caes. B. G. 1, 11:Caesarem imperatorem bene de republicā meritum,
deserving well, id. B. C. 1, 13:optime cum de se meritum judicabat,
id. ib. 3, 99:milites mirifice de re publicā meriti,
Cic. Fam. 12, 12, 3:homines de me divinitus meriti,
id. Red. in Sen. 12, 30; cf.:te ego ut digna's perdam atque ut de me meres,
Plaut. As. 1, 2, 22.— Hence,mĕrens, entis, P. a., that deserves or merits any thing; in a good sense, deserving; in a bad sense, guilty; that has rendered himself deserving towards any one or of any thing; with de, rarely with dat.; esp. with bene, well-deserving (mostly poet. and post-class.):2.consul laudare, increpare merentes,
Sall. J. 100:laurea decreta merenti,
Ov. P. 2, 2, 91: quem periisse, ita de re publicā merentem, doleo, Cic. Fragm. ap. Non. 344, 23; so Inscr. Grut. 933, 5.— With dat.:quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,
Plaut. Men. 4, 3, 19.— In sup.: HOMINI BENE MERENTISSIMO, Inscr. Rein. cl. 16, 8; Inscr. Grut. 932, 7; ib. 1129, 3.—mĕrĭtus, a, um, P. a.a. b.Pass., deserved, due, fit, just, proper, right:3.ignarus, laus an poena merita esset,
Liv. 8, 7:triumphus,
id. 39, 4, 6:iracundiam, neque eam injustam, sed meritam ac debitam fuisse,
just, Cic. de Or. 2, 50, 203:mors,
Verg. A 4, 696: noxia, committed, perpetrated, Plaut. Trin. 1, 1, 1: meritis de causis, for merited, i. e. just reasons, Dig. 48, 20.— Sup.:famā optimā et meritissimā frui,
Plin. Ep. 5, 15.—Hence,mĕrĭtum, i, n.a.That which one deserves, desert; in a good sense, reward, recompense; in a bad sense, punishment (only ante- and postclass.):b.nihil suave meritum est,
Ter. Phorm. 2, 1, 75:specta denique, quale caelesti providentia meritum reportaverit,
reward, punishment, App. M. 8, p. 214:delictorum,
Tert. Apol. 21.—That by which one deserves any thing of another, a merit; esp. in a good sense, a service, kindness, benefit, favor (class.):B.propter eorum (militum) divinum atque immortale meritum,
Cic. Phil. 3, 6, 14:pro singulari eorum merito,
id. Cat. 3, 6, 15:magnitudo tuorum erga me meritorum,
id. Fam. 1, 1, 1:et hercule merito tuo feci,
according to your merits, as you deserved, id. Att. 5, 11, 6:pro ingentibus meritis praemia acceperant,
Tac. A. 14, 53:recordatio ingentium meritorum,
Liv. 39, 49, 11; Curt. 8, 3, 14; Suet. Ner. 3; Sen. Ben. 3, 8, 2.—In Plaut. also in the sup.:meritissimo ejus, quae volet faciemus,
on account of his great merit, Plaut. As. 3, 3, 147:merita dare et recipere,
Cic. Lael. 8, 26:magna ejus sunt in me non dico officia, sed merita,
id. Fam. 11, 17, 1.—Also demerit, blame, fault:Caesar, qui a me nullo meo merito alienus esse debebat,
without any fault of mine, id. Sest. 17, 39:nullo meo in se merito,
although I am guilty of no offence against him, Liv. 40, 15:leniter, ex merito quicquid patiare, ferendum est,
Ov. H. 5, 7:ex cujusque merito scio me fecisse,
Liv. 26, 31, 9:quosdam punivit, alios praemiis adfecit, neutrum ex merito,
Tac. H. 4, 50; cf.:quod ob meritum nostrum succensuistis?
Liv. 25, 6, 4.—Transf., worth, value, importance of a thing ( poet. and post-class.):4.quo sit merito quaeque notata dies,
Ov. F. 1, 7:negotiorum,
Cod. Just. 8, 5, 2: aedificia majoris meriti, of greater value, Cod. Th. 15, 1, 30:loci,
Mart. 8, 65, 7:primi saporis mella thymi sucus effundit, secundi meriti thymbra, tertii meriti rosmarinus,
Pall. 1, 37, 3.—mĕrĭtō, adv., according to desert, deservedly, justly, often connected with jure (class.):b.quamquam merito sum iratus Metello,
Cic. Verr. 2, 3, 68, § 158:merito ac jure laudantur,
id. Cat. 3, 6, 14; cf.:te ipse jure optimo, merito incuses, licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23:recte ac merito commovebamur,
Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:merito jam suspectus,
Juv. 3, 221; 10, 208. — Sup.: meritissimo te magni facio, Turp. ap. Non. 139, 17; Caecil. ib. 18:me deridere meritissumo,
Plaut. Ep. 3, 3, 49; Cic. de Or. 1, 55, 234; S. C. ap. Plin. Ep. 8, 6, 6; ap. Flor. 1, 9.—Post-class.: meritissime, Sol. 7, 18.—In partic.: libens (lubens) merito, a form of expression used in paying vows; v. libens, under libet. -
54 percallesco
I. II.Act., to get a good knowledge of; in perf., to be well acquainted with, to know well, be well versed in:usum rerum,
Cic. de Or. 2, 34, 137; so,disciplinas Stoicas et dialecticas,
Gell. 1, 22, 7:leges,
id. 20, 1, 20:quinque et viginti gentium linguas,
id. 17, 17, 2. -
55 putealis
pŭtĕālis, e, adj. [id.], of or belonging to a well, well-:undae,
well-water, Ov. Ib. 391; so,lymphae,
Lucr. 6, 1178:aquae,
Dig. 43, 1, 20, § 6:fons,
Col. 11, 3, 8:unda,
id. 1, 5, 1:pocula,
of spring-water, Juvenc. 2, 259; cf. puteanus. -
56 puteanus
pŭtĕānus, a, um, adj. [id.], of or belonging to a well, well-:aqua,
well-water, Col. 12, 26, 1; Plin. 14, 9, 11, § 82. -
57 satis
sătis, and abbreviated, săt (cf. the letter S.: satin', contr. for satisne; v.the foll.), adv. [root in Gr. adên, hadên, orig. a comp. form, weakened from satius; cf.: magis, nimis, etc.], enough, sufficiently (objectively, so that one needs nothing more; whereas affatim subjectively, so that one wishes nothing more).I.Posit.1. a.Form sătis:(β).quod (faenum et pabulum) bubus satis siet, qui illic sient,
Cato, R. R. 137: cui, si conjuret populus, vix totu' satis sit, were enough, adequate, Lucil. ap. Charis. p. 193 P.: libram aiebant satis esse ambobus farris Intritae, Titin. ap. Non. 81, 13; Hor. S. 1, 5, 68:duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis,
Ter. Heaut. 5, 1, 67; id. Ad. 5, 3, 24:dies mihi hic ut sit satis vereor Ad agendum,
id. And. 4, 2, 22; cf. Liv. 21, 17:quicquid adjecissent ipsi terroris satis ad perniciem fore rati,
id. 21, 33; cf. Quint. 12, 11, 19:animo satis haec vestigia parva sagaci Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute,
Lucr. 1, 402:satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidium,
Cic. Fin. 2, 26, 84:ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit,
Liv. 6, 18:satis esse Italiae unum consulem censebat,
id. 34, 43; Cic. Planc. 38, 92; cf.:ipse Romam venirem, si satis consilium quādam de re haberem,
id. Att. 12, 50:id modo si mercedis Datur mihi... satis Mihi esse ducam,
will content myself, Plaut. Am. 2, 2, 16:satis hoc tibi est,
Ter. Eun. 4, 7, 40:animo istuc satis est, auribus non satis,
Cic. Or. 63, 215:dicebant de re publicā quod esset illis viris et consulari dignitati satis,
id. Brut. 35, 135; hence, in a play on the word: Le. Jam satis est mihi. Li. Tum igitur tu dives es factus? Plaut. As. 2, 2, 64:quidvis satis est, dum vivat modo,
Ter. Heaut. 4, 1, 28; id. Hec. 5, 2, 17:qui non sentirent, quid esset satis,
Cic. Or. 22, 73:sum avidior etiam, quam satis est, gloriae,
id. Fam. 9, 14, 2:plus quam satis doleo,
id. Verr. 2, 5, 46, § 123:semel fugiendi si data est occasio, Satis est,
Plaut. Capt. 1, 2, 9:satis esse deberet, si, etc.,
Cic. de Or. 2, 41, 174:satin' habes, si feminarum nulla'st, quam aeque diligam?
Plaut. Am. 1, 3, 11:ars satis praestat, si, etc.,
Quint. 7, 10, 15:non satis efficit oratio, si, etc.,
id. 8, 3, 62:satis superque est,
Plaut. Am. 1, 1, 14:poenas dedit usque superque Quam satis est,
Hor. S. 1, 2, 66:satis superque habere dicit, quod sibi ab arbitrio tribuatur,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:tanta repente caelo missa vis aquae, ut ea modo exercitui satis superque foret,
Sall. J. 75, 7; cf.:satis una excidia,
Verg. A. 2, 642 (v. infra, g and 2. b); cf.:plura quam satis est,
Hor. Ep. 1, 10, 46:ultra quam satis est,
id. ib. 1, 6, 16.—Satis est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:(γ).huic satis illud erit planum facere atque probare,
Lucr. 2, 934; Cic. de Or. 1, 28, 127:satis erat respondere Magnas: ingentes, inquit,
id. Lael. 26, 98:velut satis sit, scire ipsos,
Quint. 8, 2, 19:si oratori satis esset docere,
id. 10, 1, 78:nunc libertatem repeti satis est,
Liv. 3, 53 fin.:vos satis habebatis animam retinere,
Sall. J. 31, 20:illud satis habeo dicere,
Quint. 6, 5, 11: satis habeo with si, Nep. Them. 8, 4; id. Timol. 2, 4; Liv. 5, 21, 9; Tac. A. 2, 37; 4, 38.—With quod, Liv. 40, 29, 13; Just. 22, 8, 14:satis putant vitio carere,
Quint. 2, 4, 9:si res nudas atque inornatas indicare satis videretur,
id. 2, 4, 3:Herennium et Numisium legatos vinciri satis visum,
Tac. H. 4, 59. —Rarely with ut:Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret,
Liv. 7, 11, 9.—Negatively:quarum (rerum) unam dicere causam Non satis est, verum plures,
Lucr. 6, 704:nec vero habere virtutem satis est, nisi utare,
Cic. Rep. 1, 2, 2:opera exstruentibus satis non est, saxa atque materiam congerere,
Quint. 7, prooem. §1: non satis est, pulchra esse poëmata,
Hor. A. P. 99 et saep.—With inf. perf. (not freq. till after the Aug. period; cf.Zumpt, Gram. § 590): nunc satis est dixisse: ego mira poëmata pango, etc.,
Hor. A. P. 416:quod hactenus ostendisse satis est,
Quint. 6, 3, 62:atque id viro bono satis est, docuisse quod sciret,
id. 12, 11, 8:illud notasse satis habeo,
id. 9, 4, 15.—Negatively:non ille satis cognosse Sabinae Gentis habet ritus,
Ov. M. 15, 4:non satis credunt excepisse quae relicta erant,
Quint. 2, 1, 2.— Absol.: gaudeo. Ch. Satis credo, Ter. Eun. 5, 8, 21.—With gen.: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, Plaut. Truc. 2, 2, 4:b.satis historiarum est,
id. Bacch. 1, 2, 48:verborum,
id. Capt. 1, 2, 16:satis mihi id habeam supplicii,
Ter. Ad. 3, 2, 15:ea amicitia non satis habet firmitatis,
Cic. Lael. 5, 19:ad dicendum temporis satis habere,
id. Verr. 2, 2, 1, § 2; cf. Quint. 10, 2, 15: satis praesidii, Cic. Fin. 2, 26, 84 Madv. N. cr.:satis poenarum dedisse,
Quint. 7, 4, 18:jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater,
Hor. C. 1, 2, 1:satis superque esse sibi suarum cuique rerum,
Cic. Lael. 13, 45; so, satis superque, with gen.:vitae,
Liv. 2, 42, 6; 63, 67, 3; 25, 32, 6; 28, 29, 7; Hor. Epod. 17, 19.— Comp.: satius; v. infra, B. —Form săt (most freq. in the poets):(β).quibus (dis) sat esse non queam?
to be sufficient, equal to, Plaut. Pers. 1, 1, 27:pol vel legioni sat est (obsonium),
id. Aul. 3, 6, 24:in jure causam dicito, hic verbum sat est,
id. Rud. 3, 6, 28; cf. id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14:tantum quantum sat est,
Cic. Sen. 14, 48:tantum sat habes?
Ter. Heaut. 4, 3, 40:si hoc sat est,
Quint. 2, 11, 7:amabo jam sat est,
Plaut. As. 3, 3, 117; Ter. And. 1, 1, 143; id. Eun. 4, 4, 38; id. Phorm. 1, 4, 34:paene plus quam sat erat,
id. ib. 5, 3, 14:sat habeo,
id. And. 2, 1, 35; 4, 2, 22 et saep.—Sat est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:(γ).nonne id sat erat, Accipere ab illo injuriam?
Ter. Phorm. 5, 2, 3:perdere posse sat est,
Ov. H. 12, 75: qui non sat habuit conjugem illexe in stuprum, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 27, 68.—With gen.:2.sat habet favitorum semper, qui recte facit,
Plaut. Am. prol. 79: Ar. Mater salve. Art. Sat salutis't, id. As. 5, 2, 61:vocis,
id. Truc. 2, 3, 29:signi,
Ter. Hec. 2, 1, 39:poenae,
Prop. 1, 17, 10 et saep.—Adverb., enough, sufficiently.a.Form sătis.(α).With verbs:(β).si sis sanus, aut sapias satis,
Plaut. Am. 3, 2, 23:satis deludere,
id. ib. 5, 1, 45:satis jam dolui ex animo et curā me satis Et lacrimis maceravi,
id. Capt. 5, 1, 7:satin' me illi hodie scelesti ceperunt dolo?
id. ib. 3, 4, 120:ego istuc satis scio,
Ter. Hec. 5, 4, 37; Cic. Rep. 1, 34, 53:satis ostenderit, reliquos, etc.,
id. ib. 2, 31, 54 et saep.: quod bruti nec satis sardare queunt, Naev. ap. Fest. p. 322 Müll.:neque audio neque oculis prospicio satis,
Plaut. Am. 5, 1, 7:contra Epicurum satis superque dictum est,
Cic. N. D. 2, 1, 2; id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; cf.:quidque furor valeat, Penthea caede satisque Ac super ostendit,
Ov. M. 4, 429 (v. in the foll. II. D. 1. a).—With adjectives:(γ).satis dives,
Plaut. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 74:dotata,
id. Aul. 2, 2, 62:dicacula,
id. As. 3, 1, 8:satis multa restant,
Cic. Rep. 2, 44, 71:video te testimoniis satis instructum,
id. ib. 1, 38, 59:rura tibi magna satis,
Verg. E. 1, 48 et saep.:satis superque humilis est, qui, etc.,
Liv. 3, 53 fin. —Sometimes, like the Engl. enough, it denotes diminution, tolerably, moderately:videor mihi nostrum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam satis bonorum, habere firmissimum,
Cic. Att. 2, 19, 4:satis litteratus (with nec infacetus),
id. Off. 3, 14, 58:satis bonus (locus),
Cato, R. R. 136:res satis amplae,
Just. 2, 1, 1; cf. the foll. g and b. b.—With adverbs or adverbial phrases:b.satis audacter,
Plaut. Am. 2, 2, 208:satis certo scio,
id. Ps. 4, 5, 5:satis superbe illuditis me,
Ter. Phorm. 5, 7, 22:satis scite,
id. Heaut. 4, 4, 7:non satis honeste,
Cic. Lael. 16, 57:satis cum periculo,
Ter. And. 1, 1, 104: et quidem hercle formā luculentā (haec meretrix). Ch. Sic satis, id. Heaut. 3, 2, 12:satis opportune occidisse,
Caes. B. G. 4, 22:satis recte,
Plaut. Pers. 4, 4, 53:satis saepe,
Sall. J. 62, 1:satis bene ornatae,
dressed well enough, Plaut. Poen. 1, 2, 73; hence satis bene sometimes, like the Engl. well enough, = tolerably, moderately, or pretty well:a quo (Catone) cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret? respondit: Bene pascere. Quid secundum? Satis bene pascere. Quid tertium? Male pascere. Quid quartum? Arare,
Cic. Off. 2, 25, 89 (for which, in the same narration, mediocriter pascere, Col. 6, praef. § 4; and Plin. 18, 5, 6, § 30); cf. supra, a. b, and infra, b. b.—Form săt.(α).With verbs:(β).sat scio,
Plaut. Aul. 3, 6, 25; Ter. Eun. 3, 2, 34; id. Ad. 3, 2, 41; 3, 3, 6; 4, 1, 10; id. Phorm. 4, 3, 31:sat prata biberunt,
Verg. E. 3, 111.—With adjectives:(γ).accusator sat bonus,
Cic. Rosc. Am. 32, 89:non sat idoneus Pugnae,
Hor. C. 2, 19, 26: sat planum. Liv. 6, 18 fin. —Signifying diminution, like the Engl. enough, tolerably, moderately, passably:laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis,
Cic. Att. 14, 10, 1; so, sat bonus (less than bonus): [p. 1634] sl me voltis esse oratorem, si etiam sat bonum, si bonum denique, non repugnabo, id. de Or. 3, 22, 84.—With adverbs:B. 1.qui sat diu vixisse sese arbitrabitur,
Plaut. Capt. 4, 2, 12:sat commode,
Ter. And. 3, 1, 17:sat recte,
id. Heaut. 5, 2, 43.—Adject., in the phrase satius est, with a subject-clause (cf. supra, 1. a. b, and b. b) followed by quam:* 2.scire satius est quam loqui Servum hominem,
Plaut. Ep. 1, 1, 57; id. Bacch. 3, 2, 11; id. Cas. 1, 24; Ter. Heaut. 3, 1, 66; 5, 2, 16; id. Ad. 1, 1, 33; Cic. Att. 7, 1, 4; id. Inv. 2, 32, 100; Liv. 26, 29; 42, 23 fin. al.; cf.:nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo lubet,
Plaut. Trin. 2, 2, 30:quanto satius est, te id dare operam... Quam id loqui, etc.,
Ter. And. 2, 1, 7; cf.also: satius multo fuisse, non moveri bellum adversus eum, quam omitti motum,
Liv. 34, 33:nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras pati?
Verg. E. 2, 14:hos te satius est docere, ut, quando agas, quid agant, sciant,
Plaut. Poen. 3, 1, 49:mori me satius est,
Ter. Eun. 4, 7, 2; id. Phorm. 5, 7, 63; cf.:repertus est nemo, qui mori diceret satius esse,
Cic. Verr. 2, 2, 36, § 88:mortuom hercle me duco satius,
Plaut. Truc. 5, 34:terga impugnare hostium satius visum est,
Liv. 3, 70; Plaut. Ps. 1, 5, 34.—In a positive signif., it serves, benefits, is of use: nihil phluarein satius est, miles (perh. in reference to the preceding speech of the miles:mortuum me duco satius),
Plaut. Truc. 5, 36: satius putare, with an object-clause, to believe it to be better, Nep. Paus. 5, 1.—Adverb., with a verb, rather (syn. potius):II.ego quod magis pertineat ad Fundanii valetudinem, satius dicam,
Varr. R. R. 1, 2, 26.Particular phrases.A.Sat agito (also in one word, satagito), and sat agere suarum rerum, to have enough to do, have one ' s hands full; to be busy, be troubled (only in the foll. passages):B.nunc agitas sat tute tuarum rerum,
Plaut. Bacch. 4, 3, 23:is quoque suarum rerum sat agitat, tamen, etc.,
Ter. Heaut. 2, 1, 13 Bentl., followed by Umpfenb.; and so ap. Charis. p. 193 P. (Fleck. sat agit, tamen).—Satis ago or sat ago (also in one word, satago).1. 2. (α).Form satis ago (class.): jam apud vallum nostri satis agebant, Cato ap. Charis. p. 193 P.:(β).cum Pyrrhus rex in terrā Italiā esset satisque agerent Romani,
Gell. 3, 8, 1:ego nocte hac proximā In somnis egi satis et fui homo exercitus,
Plaut. Merc. 2, 1, 4:complorantibus omnibus nostris atque in sentinā satis agentibus,
Gell. 19, 1, 3; 9, 11, 4:satis agentes rerum suarum,
App. M. 8, p. 209, 6.— Impers. pass.:pugnatur acriter: agitur tamen satii,
Cic. Att. 4, 15, 9.—Form sat ago (satago) (very rare): Caesar alte-ram alam mittit, qui satagentibus celeriter occurrerent, Auct. B. Afr. 78, 7; cf. supra, II. A.—3.To bustle about, make a to-do, be full of business, polupragmoneuô (postAug. and very rare):C.(Domitius) Afer venuste Mallium Suram multum in agendo discursantem, salientem, manus jactantem, etc.... non agere dixit, sed satagere. Est enim dictum per se urbanum satagere, etc.,
Quint. 6, 3, 54; cf. id. 11, 3, 126:curris, stupes, satagis tamquam mus in matellā,
Petr. 58, 9.—Also act.: interea haec satagens, busily doing or performing, Petr. 137, 10.—Satis accipio, caveo, do, exigo, peto, offero, etc., t: t. of business lang., to take, give, ask, offer, etc., sufficient bail or security:D.satis accipio,
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Rosc. Com. 14, 40; id. Verr. 2, 1, 45, § 115; Plaut. Stich. 4, 1, 4; Dig. 36, 4, 5; 45, 1, 4; 46, 1, 33.— Pass., Cato, R. R. 2, 6:satis acceptum habere,
to be fully assured, Plaut. Most. 1, 3, 90; 1, 3, 67:satis caveo,
Dig. 7, 1, 60 (cf. caveo, II. 2.):satis do (also as one word, satisdo),
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Verr. 2, 1, 56, § 146; 2, 2, 24, § 60; id. Rosc. Com. 12, 35; id. Fam. 13, 28, a, 2; id. Att. 5, 1, 2; Dig. 1, 2, 8; 1, 2, 7 fin.; 36, 4, 1; 36, 4, 5; 46, 6, 1.—With gen.:judicatae pecuniae,
Val. Max. 4, 1, 8:damni infecti,
Plin. 36, 2, 2, § 6:fidei commissi,
Dig. 36, 4, 5; 46, 4, 5: satisdato (caveo, promitto, debeo, etc.), by giving bail or security, ib. 5, 1, 2 fin.; 2, 11, 4 fin.; 40, 5, 4; Cic. Att. 16, 15, 2:satis exigo,
Dig. 26, 7, 45 fin.; 36, 3, 18:satis offero,
to tender security, ib. 26, 10, 5; 36, 4, 3; 48, 17, 1:satis peto,
to demand security, ib. 35, 1, 70.—Sătis făcĭo, or, in one word, sătisfăcĭo ( pass. satisfacitur, Varr. ap. Prisc. p. 789 P.), to give satisfaction, to satisfy, content:1.satisfacere dicimur ei, cujus desiderium implemus,
Dig. 2, 8, 1 (very freq. and class.).In gen.(α).With dat.:(β).ut illis satis facerem ex disciplinā,
Plaut. Ps. 5, 1, 28:Siculis,
Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139:alicui petenti,
id. Or. 41, 140:operam dabo ut tibi satisfaciam,
id. Att. 2, 4, 3:deo pie et caste,
id. Fam. 14, 7, 1:domino vel populo (gladiatores),
id. Tusc. 2, 17, 41.—In mal. part., Petr. 75; 77.—Of things:cum aut morte aut victoriā se satisfacturum rei publicae spopondisset,
Cic. Phil. 14, 9, 26:cui (vitae meae) satis feci vel aetate vel factis,
id. Fam. 10, 1, 1:me omnibus satis esse facturum,
id. Balb. 1, 2:causae atque officio satis facere,
id. Div. in Caecil. 14, 47; cf.:satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor,
id. Verr. 2, 5, 49, § 130:gravibus seriisque rebus,
id. Off. 1, 29, 103:etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae,
id. Phil. 2, 23, 57; cf.:qui et naturae et legibus satis fecit,
id. Clu. 10, 29:amicitiae nostrae,
id. Fam. 10, 1, 3:me plus satis nostrae conjunctioni amorique facturum,
id. ib. 4, 8, 2:ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satis fiat,
id. Rab. Post. 17, 45:mihi vero satis superque abs te videtur istorum studiis... esse factum,
id. de Or. 1, 47, 204:se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse,
id. Verr. 1, 14, 41:odio alicujus,
Suet. Tib. 66 fin.:libidini alicujus,
Lact. 6, 11, 23:voluntati voluntate satisfecimus,
Sen. Ben. 2, 35, 1:condicioni,
Dig. 36, 1, 77.—With in aliquā re:(γ).qui (histriones) in dissimillimis personis satisfaciebant,
Cic. Or. 31, 109; so,in historiā,
id. Leg. 1, 2, 5:in jure civili,
id. de Or. 1, 37, 170:in omni genere,
id. Att. 16, 5, 2.—With dat. and obj.-clause (rare):(δ).quibus quoniam satisfeci me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est, ut, etc.,
Nep. Att. 21, 5.—Absol.:2.quamobrem tandem non satisfacit?
Cic. Fin. 1, 5, 15.—With de:nos plene et statim de eo satis esse facturos,
Quint. 4, 5, 18.—In partic.a.T. t. of business lang., to satisfy, content (by payment or security), to pay or secure a creditor:b.pecunia petitur ab Hermippo: Hermippus ab Heraclide petit, ipse tamen Fufiis satisfacit absentibus et fidem suam liberat,
Cic. Fl. 20, 47:cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis quibus debes,
id. Q. Fr. 1, 3, 7: ut si mihi in pecuniā minus satisfecisset, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2; Caes. B. C. 3, 60 fin.; Dig. 40, 1, 4:omnis pecunia exsoluta esse debet aut eo nomine satisfactum esse: satisfactum autem accipimus, quemadmodum voluit creditor, licet non sit solutum, etc.,
ib. 13, 7, 9; so (opp. solvere) ib. 18, 1, 19:Stichus servus meus heredi meo mille nummos si solverit, satisve fecerit, etc.,
ib. 40, 4, 41; 40, 7, 39, § 1.—With gen. of the thing:cui ususfructus legatus esset, donec ei totius dotis (sc. nomine) satis fieret, etc.,
Dig. 33, 2, 30.—To give satisfaction (by word or deed); to make amends or reparation; to make excuse; to ask pardon, apologize to a person offended, injured, etc.(α).With dat.:(β).aut satisfaciat mihi ille, etc.,
Plaut. Am. 3, 2, 8:si Aeduis de injuriis... item si Allobrogibus satisfaciant,
Caes. B. G. 1, 14:deinde reliquae legiones per tribunos militum egerunt, ut Caesari satisfacerent, etc.,
id. ib. 1, 41:acceperam jam ante Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te,
Cic. Phil. 2, 20, 49.—With de and abl.:(γ).omnibus rationibus de injuriis,
Caes. B. G. 5, 1, 7.—With gen.:(δ).injuriarum satisfecisti L. Labieno,
Auct. Her. 4, 27, 37.—Absol.:c.missis ad Caesarem satisfaciundi causā legatis,
Caes. B. G. 5, 54:in quā civitate legatus populi Romani aliquā ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, el civitati bellum indici atque inferri solere,
Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:satisfacientes aut supplicantes summittimus (manus),
Quint. 11, 3, 115 et saep.—To give satisfaction by suffering a penalty: saepe satisfecit praedae venator, Mart. 12, 14, 3. -
58 tam
tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.I.As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.A.As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.1.In comparison between two adjj.:2.tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.a.As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;b.not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—The adjective not repeated.(α).The terms of comparison being nouns or pronouns:(β).tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —With quam in subst.-clause:(γ).quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—With quam in adverb.-clause:B.cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.1.Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:2.quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:C.tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.1.One verb compared with another:2.nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,(α).Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;(β).tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—Object-inff.:(γ).qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—Subject-inff. or dependent clauses:(δ).ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —With quam in adverb.-clause:(ε).tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:D.quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—With esse and predic. noun:E. F.tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):G.quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.H.the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):II.nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).With a comp. clause understood.A.With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:B.quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.1.With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:2.equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—With advv.:3.alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—With verbs:4.ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).(α).After hic:(β).etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—After ille:(γ).ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—After iste:(δ).tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—After id ipsum:(ε).id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—After tot:(ζ).jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—After hic talis:III.da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).A.Without a negation ( = ita, adeo;B.rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—With a negation, or in a question implying a negation.1.Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):2.numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:3.generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —With a negation, followed by quin ( = ut is non;IV.class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.Tam, ante-class., sometimes = tamen:V.antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372. -
59 valens
vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.I.Lit., of physical strength, vigor, or health.A. 1.Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):2.puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:si magis valet,
id. 3, 18:si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.a.Of personal subjects, etc.(α).With ad and acc.:(β).alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—With inf.:b.manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:c.fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—B.Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.a.In gen.(α).Absol.:(β).equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:boves ut recte valeant,
id. ib. 103:optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—With abl.:(γ).si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:stomacho,
Juv. 6, 100.—With ab and abl.:b.ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;c.and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—Rarely impers. pass.:d. (α).quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:(β).bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—At the conclusion of letters:(γ).Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—Also in bidding farewell to the dead:(δ).salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:(ε).valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:II.illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.A.In gen.:B.fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—Esp.1.With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.a.With abl.:b.non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:rogando,
Ov. M. 2, 183:subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—With in and abl.:2.Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.a.With in and acc.:b.hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:c.id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—With ad and acc. of thing:d. (α).tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—With apud:(β).ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—With ad:e.dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—With contra and acc.:f.hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—With pro and abl.:g.multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—With dat. gerund. (post-class. and rare):h.nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;3.not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.(α).Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):(β).plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—With abl.:(γ).quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—With in and abl.:(δ).nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —With ad and acc.:(ε).multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:(ζ).apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—(η).With pro:(θ).pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—With inter:(ι).plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—With adv. of pur pose:C.hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —Idiomatic uses.1.Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;2.quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:A.quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).Lit.1.In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;2.valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:virgatores,
id. As. 3, 2, 19:robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:membris valens,
Ov. M. 9, 108:corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:nervi musculique,
Cels. 8, 20:trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—In partic.a.Well in health, healthy, hale, hearty:b.valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—Of medicines, strong, powerful, active:B.valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:medicamenta,
id. 1, 3 med.:silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—Trop., strong, powerful, mighty:1.mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,causae,
id. Tr. 1, 8, 29:causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).Lit.:2.resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—Trop., of speech, forcibly, energetically:non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6. -
60 valeo
vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.I.Lit., of physical strength, vigor, or health.A. 1.Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):2.puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:si magis valet,
id. 3, 18:si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.a.Of personal subjects, etc.(α).With ad and acc.:(β).alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—With inf.:b.manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:c.fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—B.Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.a.In gen.(α).Absol.:(β).equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:boves ut recte valeant,
id. ib. 103:optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—With abl.:(γ).si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:stomacho,
Juv. 6, 100.—With ab and abl.:b.ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;c.and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—Rarely impers. pass.:d. (α).quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:(β).bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—At the conclusion of letters:(γ).Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—Also in bidding farewell to the dead:(δ).salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:(ε).valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:II.illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.A.In gen.:B.fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—Esp.1.With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.a.With abl.:b.non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:rogando,
Ov. M. 2, 183:subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—With in and abl.:2.Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.a.With in and acc.:b.hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:c.id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—With ad and acc. of thing:d. (α).tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—With apud:(β).ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—With ad:e.dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—With contra and acc.:f.hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—With pro and abl.:g.multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—With dat. gerund. (post-class. and rare):h.nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;3.not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.(α).Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):(β).plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—With abl.:(γ).quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—With in and abl.:(δ).nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —With ad and acc.:(ε).multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:(ζ).apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—(η).With pro:(θ).pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—With inter:(ι).plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—With adv. of pur pose:C.hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —Idiomatic uses.1.Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;2.quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:A.quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).Lit.1.In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;2.valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:virgatores,
id. As. 3, 2, 19:robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:membris valens,
Ov. M. 9, 108:corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:nervi musculique,
Cels. 8, 20:trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—In partic.a.Well in health, healthy, hale, hearty:b.valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—Of medicines, strong, powerful, active:B.valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:medicamenta,
id. 1, 3 med.:silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—Trop., strong, powerful, mighty:1.mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,causae,
id. Tr. 1, 8, 29:causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).Lit.:2.resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—Trop., of speech, forcibly, energetically:non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6.
См. также в других словарях:
Well — Well, adv. [Compar. and superl. wanting, the deficiency being supplied by better and best, from another root.] [OE. wel, AS. wel; akin to OS., OFries., & D. wel, G. wohl, OHG. wola, wela, Icel. & Dan. vel, Sw. v[ a]l, Goth. wa[ i]la; originally… … The Collaborative International Dictionary of English
Well enough — Well Well, adv. [Compar. and superl. wanting, the deficiency being supplied by better and best, from another root.] [OE. wel, AS. wel; akin to OS., OFries., & D. wel, G. wohl, OHG. wola, wela, Icel. & Dan. vel, Sw. v[ a]l, Goth. wa[ i]la;… … The Collaborative International Dictionary of English
Well off — Well Well, adv. [Compar. and superl. wanting, the deficiency being supplied by better and best, from another root.] [OE. wel, AS. wel; akin to OS., OFries., & D. wel, G. wohl, OHG. wola, wela, Icel. & Dan. vel, Sw. v[ a]l, Goth. wa[ i]la;… … The Collaborative International Dictionary of English
Well to do — Well Well, adv. [Compar. and superl. wanting, the deficiency being supplied by better and best, from another root.] [OE. wel, AS. wel; akin to OS., OFries., & D. wel, G. wohl, OHG. wola, wela, Icel. & Dan. vel, Sw. v[ a]l, Goth. wa[ i]la;… … The Collaborative International Dictionary of English
Well to live — Well Well, adv. [Compar. and superl. wanting, the deficiency being supplied by better and best, from another root.] [OE. wel, AS. wel; akin to OS., OFries., & D. wel, G. wohl, OHG. wola, wela, Icel. & Dan. vel, Sw. v[ a]l, Goth. wa[ i]la;… … The Collaborative International Dictionary of English
Well logging — Gamma ray logging Spontaneous potential logging Resistivity logging Density logging Sonic logging Caliper logging Mud logging LWD/MWD v · … Wikipedia
Well drainage — means drainage of agricultural lands by wells. Agricultural land is drained by pumped wells (vertical drainage) to improve the soils by controlling water table levels and soil salinity. Contents 1 Introduction 2 Design 3 Flow to wells 4 … Wikipedia
Well — Well, n. [OE. welle, AS. wella, wylla, from weallan to well up, surge, boil; akin to D. wel a spring or fountain. ????. See {Well}, v. i.] [1913 Webster] 1. An issue of water from the earth; a spring; a fountain. [1913 Webster] Begin, then,… … The Collaborative International Dictionary of English
Well boring — Well Well, n. [OE. welle, AS. wella, wylla, from weallan to well up, surge, boil; akin to D. wel a spring or fountain. ????. See {Well}, v. i.] [1913 Webster] 1. An issue of water from the earth; a spring; a fountain. [1913 Webster] Begin, then,… … The Collaborative International Dictionary of English
Well drain — Well Well, n. [OE. welle, AS. wella, wylla, from weallan to well up, surge, boil; akin to D. wel a spring or fountain. ????. See {Well}, v. i.] [1913 Webster] 1. An issue of water from the earth; a spring; a fountain. [1913 Webster] Begin, then,… … The Collaborative International Dictionary of English
Well room — Well Well, n. [OE. welle, AS. wella, wylla, from weallan to well up, surge, boil; akin to D. wel a spring or fountain. ????. See {Well}, v. i.] [1913 Webster] 1. An issue of water from the earth; a spring; a fountain. [1913 Webster] Begin, then,… … The Collaborative International Dictionary of English
