Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

a+place+for

  • 101 STÆÐI

    i. e. stœði, n. [standa, stóð], the place which a thing takes up; fimm manna stæði, room for five men, Ám. 98: the place on which a thing stands, skegg-stæði.

    Íslensk-ensk orðabók > STÆÐI

  • 102 VERJA

    * * *
    I)
    (ver; varða; variðr, varðr), v.
    1) to defend (v. sik vel ok frœknliga); v. landit fyrir e-m, to defend the country against one; ek man þó engum hlífa, ef ek á hendr mínar at v., if I have to fight for my life;
    2) v. mál, to defend a cause, opp. to sœkja;
    3) v. e-t, or v. e-m e-t, to guard a place, hold it against a comer (at vísu ætla ek at v. þér ríki mitt); Egill varði dyrrnar, E. held the door; v. e-t laga lýriti, to forbid by a lawful protest;
    4) v. e-u, to keep away (Birkibeinar vörðu eldinum ok fengu sløkkt); v. e-m e-u, to withhold from one; meyjar ástum muna þér verða of varið, the maiden’s love shall not be denied thee;
    5) refl., verjast, to defend oneself (þeir vörðust með drengskap); v. e-u, to defend oneself against (þar mœtti hann finngálkni ok varðist því lengi).
    (ver; varða; variðr, varðr), v.
    1) to wrap, enclose; v. e-n armi, faðmi, to fold in one’s arms, embrace; mun ek vexa vel blæju at v. þitt líki, to shroud thy body; variðr, mounted, adorned (gulli, silfri, járni variðr);
    2) v. sverði, to swing, wield the sword;
    3) v. sér til, to exert oneself; en með því at hann varði sér mjök til, þá spruttu honum fœtr á jakanum, as he exerted himself greatly, his feet slipped on the ice;
    4) to invest money, lay out, expend (hann selr jarðir sínar ok verr fénu til útanferðar); vænta ek, at ek hafa þá vel varit, that I have made a good bargain;
    5) pp. n., varit; áttu svá til varit of menn, at, thou art so well provided with men that; þú átt til þess varit, it is thy nature; e-m er svá varit, at, one is so constituted that (honum var svá v., at hann var undirhyggjumaðr).
    f. outer garment, cloak (hann hafði yfir sér verju, saumaða saman af mörgum tötrum).
    * * *
    pres. ver, pl. verjum; pret. varði; subj. verði; part. variðr, varðr, varinn: [Ulf. warian = κωλύειν; A. S. werjan; Chaucer werye, were; Germ. wehren; Dan. værge]:—to defend; verja sik … hvárt þú verr þik lengr eðr skemr, … verja sik vel ok fræknliga, Nj. 116; verja sik eðr gefask upp, 124; verja sik eðr Helga, 136; verja hendr sínar, 47, 84 (hönd III. 2); verja land fyrir e-m, Fms. i. 23; at jarl verði landit fyrir víkingum, 192.
    2. in law; verja mál, to defend, opp. to sækja; var málit hvárki sótt né varit þaðan af, Nj. 37; ek skal svá mál þetta verja sem ek veit réttast …, 239; vera variðr, varðr sök, enda er hann varðr sökinni, Grág. i. 56; ok er hann variðr sökinni, ii. 36: the law phrase, verja e-t lyriti, to set a veto on, forbid, Grág. passim (see lyritr): also ‘verja’ absol., ‘lyriti’ being understood, Grág. (Kb.) ii. 81, Nj. 87, 240.
    3. verja e-t, or verja e-m e-t, to guard a place, hold it against a comer; Egill varði dyrrnar, held the door, Eg. 239; af vörn drengiligri er Ormrinn var variðr, Fms. x. 364; verja þeim bæinn, viii. 72; þeir ætluðu at verja konungi land, i. 306; at vísu ætla ek at verja þér ríki mitt, ix. 424; úvinir þeirra ætluðu at verja þeim vígi þingvöllinn, ii. 234; ok beiddi at þeir verði honum eigi vígi land sitt, vii. 180; fylkja þar liði mínu ok verja þeim vígit, Nj. 228; eða ætlar þú at verja mér skarðit, Ölk. 37; at hann skyldi eigi verja Rögnvaldi jarli þann hlut ríkis er hann átti, Orkn. 394.
    II. reflex. to defend oneself; þeir vörðusk með drengskap, Fms. i. 104; hann varðisk vel, Nj. 122; svá varðisk hann vel, … varðisk hann þá með annarri hendi, 64; tók hann þá einn þeirra ok varðisk með, Fms. vi. 110; mun ek þér eigi vápuum verjask, ii. 257; hann varð upp at standa ok verjask þeim, xi. 279; mætti hann finn-gálkni ok varðisk því lengi, defended himself against it, braved, fought it a long time, Nj. 183; eitt lopt þat er þeim þótti sem lengst mundi verjask mega, Fms. xi. 117; þá versk hann sökinni, Grág. (Kb.) i. 43.
    B. Though similar in inflexion this word is etymologically distinct from the preceding, having had a radical s, which has since been changed into r; this is seen from the Goth.: [Ulf. wasjan = ἀμφι-εννύναι; A. S. werjan; Engl. wear ( clothes); akin are Lat. vestis, Gr. Ϝεσθής; perh. also the Icel. váð, cp. Hel. wadi = Lat. vestis and wadjan = vestire, a contracting of vast- or vasd- into vâd- instead of assimilating into dd: in vesl, a cloak, the s has been preserved]:—to clothe, wrap, enclose; verja e-n armi, to embrace, fold in one’s arms, Hm. 164, Hkv. Hjörv. 42; verja e-n faðmi ljósum, … varði hvítan háls Völundar, Vkv. 2; hann varði mey varmri blæju, Og. 7; ok léttliga líni verðit, Gkv. 3. 2 (both the latter phrases refer to a wedding); vexa vel blæju at verja þitt líki, to shroud thy body, Am. 101.
    2. to mount, of metalwork; skutla silfri varða, Rm. 29; af gulli vörðu altari, a gold-adorned altar, Geisli; sverð varið gulli, Hkv. Hjörv. 8.
    3. part. fagr-variðr, fair-dressed, Vkv. 37; brúðr baug-varið, a ring-wearing bride, Hkv. 2. 33; grætr þú, gull-varið, thou gold wearer, clad in gold, 43; málmr hring-variðr, gold-enamelled metal, Skv. 3. 64; dreki járni varðr, iron-mounted; jarn-varðr yllir, Darr.; örkin var gulli varið útan, Ver. 22.
    4. verja sverði, to wield the sword, Hðm. 8.
    II. metaph. to invest money, lay out; varði Ingólfr fé þeirra til Íslands-ferðar, Landn. 32; selr jarðir sínar ok verr fénu til útan-ferðar, Ld. 158; hann hafði varit þar til fé miklu, Eg. 79; verja varningi, Barl. 68; verja aurum sínum í gimsteina, 623. 19; hann verr sumt í gripi, O. H. L. ch. 56; verja fé sínu í lausa-eyri, Eg. 139; hann er sjálfs síns líf ok líkam (lífi ok líkama) varði, Magn. 468; fimtán hundruð varið í Norrænan eyri, Lv. 25; þeir vörðu varningi sínum í trausti Arinbjarnar, Eg. 465; fengu þeir fullendi fjár, allir þeir er nakkvat höfðu at verja, Fas. ii. 513; var enn tírætt hundrað úvart, not used up, D. N. ii. 154; þeir menn er vart hafa til Grænlands, who have invested money in coasting Greenland, Grág. (Kb.) ii. 197; nú leggja menn félag sitt ok verja ór einum sjóð, Jb. 406; vænti ek at ek hafa því vel varit, that I have made a good bargain, Ld. 284; veit ek at því mun öllu bezt varit er ek hefi gört til þakka yðvarra, Eg. 63; þykkir honum því ílla varit, er …, Fms. xi. 58.
    2. to exert oneself; en með því at hann varði sér mjök til, þá spruttu honum fætr á jakanum, but as he strained himself much, his feet slipped on the ice, Eb. 238.
    III. reflex., hann tók mikit kaup … honum varðisk þat svú, at hann hafði mat ok klæði, ok ekki um þat fram, Sturl. i. 146 C; hversu versk fénu, how does the money increase? Fms. vi. 238.
    2. part. varit; áttú svá til varit of menn, at …, than art so provided with men, that …, Nj. 55; þú átt til þess varit, that is thy nature, Ölk. 35 C; örorðr muntú, áttú ok lítt til þess varit, Fms. iv. 257; son Melkorku var sköruligr, enda átti hann til þess varit, Ld. 82; fullvel ætta ek til þess varit, Mkv., see fara A. VI. 2. β: the participles of the two verbs fara and verja having here been confused with one another.

    Íslensk-ensk orðabók > VERJA

  • 103 YNDI

    I) n. delight, happiness;
    njóta yndis, to enjoy happiness, live in bliss;
    þeira samfarar urðu ekki at yndi, their married life was not happy;
    nema, festa yndi á e-m stað, to feel happy in a place;
    ok hvárki nam hann yndi á Íslandi né í Nóregi, he found no rest in Iceland or in Norway.
    II) from vinda.
    * * *
    older ynði, n. [A. S. wyn; Germ. wonne; Dan. ynde; see una, unaðr]:—a charm, delight; the primitive notion of an abode is still visible in such phrases as, nema yndi, prop. to take up one’s abode, to stay in a place, be fond of it; Kolskeggr tók skírn í Danmörku, en nam þar þá eigi yndi, ok fór austr í Garða-ríki, Nj. 121; ef hann vildi þar stað-festast ok nema yndi, Fms. i. 103; hann festi ekki yndi á Vindlandi síðan, viz. ( after her death) he could get no rest in Windland, 135; tók móðir hans sótt ok andaðisk, eptir þat festi Ásmundr eigi yndi í Noregi, Grett. 90; hann varð aldri glaðr, svá þótti honum mikit fráfall Ólafs konungs, ok hvárki nam hann yndi á Íslandi né í Noregi, he found no rest in Iceland or in Norway, Fms. iii. 26; lítið yndi hefi ek haft í konungdóminum, little ease, viii. 219; þeirra samfarar urðu ekki at yndi, their married life was not happy, Bs. i. 418; verðr eigi mér verr at ynði (ynþi MS.), Gkv. 2. 34.
    2. in mod. usage, a charm, delight; yndi að heyra, yndi að sjá, a delight to hear, to behold.
    COMPDS: yndifall, yndisbót, yndlshót, yndisstaðr.

    Íslensk-ensk orðabók > YNDI

  • 104 þangat

    adv. thither, to that place (hann hleypr þangat);
    hingat ok þangat, hither and thither;
    þangat til, till that time.
    * * *
    also (like hingat, hegat, p. 262) spelt þagat, Eg. 30, 38, 56, 123, Fms. iv. 159, 271, etc.; þigat, Stj. 35; or þegat, Barl. 82, Stj. 27; þengat, Al. 14. l. 9, N. G. L. i. 11; þingat, Fms. viii. 219, Hkr. iii. 238, Niðrst. 5:—thither, to that place, austr þangat, Ó. H. 67; skip er þeir höfðu þangat haft, Eg. 123; hann hleypr þangat, 297; þeir heyrðu þangat manna-mál, 234, Gísl. 15; norðr þagat, Eg. 30; hann bauð þagat fjölmenni, 38; fara þagat, 56; bátinn er þeir höfðu þagat haft, 123; sækja þangat, Hom. 94; ganga þangat, Fms. iv. 159: senda þagat menn sína, id. (þangat, Ó. H. 67, l. c.); liggja þangat undir, Stj. 367: metaph., nema þangat sé virt til elligar, Grág. i. 148. 466.
    2. in the phrase, hingat ok þangat, hither and thither, to and fro; hegat ok þegat, Stj. 27, Barl. 82; hingat ok þingat, id., Fms. viii. 219, Hkr. iii. 238; higat ok þigat, Stj. 35.
    3. temp., þangat til, ‘thither-to,’ till that time; iðna annat þangat til, Grág. i. 147; þangat til var rúm, Mar.; þangat til, at …, until that …, Fms. iii. 184.
    B. COMPDS: þangat-för (-ferð, Fb. i. 166), f. a journey thither, Íb. 9, Stj. 335, Bs. i. 448. þangat-kváma (- koma). u, f. a coming thither, arrival, Fms. x. 19, 220, Hom. 207, passim.

    Íslensk-ensk orðabók > þangat

  • 105 ANNARR

    (önnur, annat), a., indef. pron., ord. numb.;
    1) one of the two, the one (of two);
    Egill þessi hefir aðra hönd (only one hand) ok er kaliaðr einhendr;
    á aðra hönd, on the one side;
    a. … a. one … the other (hét a. Sörli, en a. Þorkell);
    2) second;
    í annat sinn, for the second time;
    høggr hann þegar annat (viz. högg), a second blow;
    á öðru hausti, the next autumn;
    annat sumar eptir;
    annat mest hof í Noregi, the next greatest temple;
    fjölmennast þing annat eptir brennu Njáls, the fullest assembly next to that after the burning of N.;
    4) some other (hón lék á gólfinu við aðrar meyjar);
    Þórarinn ok tíu menn aðrir, and ten men besides;
    hann var örvari af fé en nokkurr a., than anybody else;
    5) other, different;
    öl er a. maðr, ale (a drunken man) is another man, is not the same man;
    þau höfðu annan átrúnað, a different religion;
    6) in various combinations;
    annarr slíkr, such another, another of the same sort;
    gekk a. til at öðrum (one after another) at biðja hann;
    hverja nótt aðra sem aðra, every night in turn;
    annat var orð Finns harðara en annat, each word of Finn was harder than another;
    aðrir … aðrir, some … others;
    einir ok aðrir, various;
    ymsir ok aðrir, now one, now another (nefna upp ymsa ok aðra);
    hvárr (or hverr) … annan, each other, one another (hétu hvárir öðrum atförum);
    við þau tíðindi urðu allir giaðir ok sagði hverr öðrum, one told the news to another, man to man.
    * * *
    önnur, annat, adj.; pl. aðrir; gen. pl. annarra; dat. sing. f. annarri, [Ulf. anþar; A. S. oþar; Engl. other; Germ, andere; Swed. andra and annan: in Icel. assimilated, and, if followed by an r, the nn changes into ð.]
    I. = ετερος, alter:
    1. one of two, the other; tveir formenn þeirra, hét annarr, the one of them, Fms. ix. 372; sá er af öðrum ber, be that gets the better of it, Nj. 15; a. augat, Fms. ii. 61; á öðrum fæti, Bs. i. 387, Edda 42; annarri hendi…, en annarri, with the one hand …, with the other, Eb. 250, 238; á aðra hönd, on the one side, Grág. i. 432, Nj. 50; a. kné, Bs. i. 680; til annarrar handar, Nj. 50; annarr—annarr, oneother; gullkross á öðrum en ari af gulli á öðrum, Fms. x. 15. Peculiar is the phrase, við annan, þriðja, fjórða … mann, = being two, three, four … altogether; við annan, oneself and one besides, Eb. 60; cp. the Greek τρίτον ήμιτάλαντον, two talents and a half, Germ. anderthalh.
    2. secundus, a cardinal number, the second; sá maðr var þar a. Íslenzkr, Fms. xi. 129; í annat sinn, for the second time, Íb. ch. 1, 9; a. vetr aldrs hans, Bs. i. 415; höggr harm þegar annat (viz. högg), a second blow, Sturl. ii. 118.
    β. the next following, Lat. proximus; á öðru hausti, the next autumn, Ísl. ii. 228; önnur misseri, the following year, Bs. i. 437, 417; a. sumar eptir, 415, Fms. i. 237. Metaph. the second, next in value or rank, or the like; annat mest hof í Noregi, the next greatest temple, Nj. 129; a. mestr höfðingi, the next in power, Ísl. ii. 202; fjölmennast þing, annat eptir brennu Njáls, the fullest parliament next to that after the burning of N., 259; vitrastr lögmanna annarr en Skapti, the wisest speaker next after S., Bs. i. 28; a. mestr maðr í Danmörk, the next greatest man, Fms. xi. 51; annat bezt ríki, v. 297; var annarr sterkastr er hét Freysteinn, the next strongest champion, Eb. 156; mestrar náttúru a. en Þorsteinn, Fs. 74, Fms. iv. 58.
    II. = αλλος, alius, one of many, other, both in sing. and pl.; hon lék á gólfinu við aðrar meyjar, Nj. 2; mart var með henni annara kvenna, i. e. many women besides, 50; jafnt sekr sem aðrir menn, as guilty as anybody else, Grág. i. 432; einginn annarra Knúts manna, none besides, Fms. x. 192; ef þeir gerði lönd sín helgari enn aðrar jarðir, … than all other grounds, Eb. 20; er Þórólfr hafði tignað um fram aðra staði, … more than any other place, id.; kalla þá jörð nú eigi helgari enn aðra, id.; tók Börkr þann kost er hann hafði öðrum ætlað, 40; Þórarinn vann eið … ok tíu menn aðrir, Th. and ten men besides, 48; þeir þóttust fyrir öðrum mönnum, … over all other people, 20; góðr drengr um fram alla menn aðra, 30; af eyjum ok öðru sjófangi, other produce of the sea, 12; hann skal tvá menn nefna aðra en sik, … besides himself, Grág. i. 57; hann var örvari af fé enn nokkurr annarr, … than anybody else, Bret.; jafnt sem annat fúlgufé, as any other money, Grág. i. 432.
    2. other, different, in the proverb, öl er annarr maðr, ale (a drunken man) is another man, is not the true man, never mind what he says, Grett. 98; the proverb is also used reversely, öl er innri ( the inner) maðr, ‘in vino veritas:’ annað er gæfa ok görfuleiki, luck and achievements are two things (a proverb); önnur var þá æfi, viz. the reverse of what it is now (a proverb), Grett. 94 (in a verse); ætla ek þik annan mann en þú segir, Fms. xi. 192; hafi þér Danir heldr til annars gört, you deserve something different, worse than that, id.; varð þá annan veg, otherwise, Hkr. ii. 7; Björn varð þess víss at þau höfðu annan átrúnað, … different religion, Eb. 12.
    3. like οι αλλοι, reliqui, the rest, the remains; þá er eigi sagt hversu öðrum var skipað, Nj. 50; at hönd b. sé fyrir innan n., en annarr líkami hans ( the rest of his body) fyrir utan, 1812. 18.
    III. repeated in comparative clauses: annarr—annarr, or connected with einn, hvárr, hverr, ymsir: gékk annarr af öðrum at biðja hann, alius ex alio, one after another, Bs. i. 128; hverja nótt aðra sem aðra, every night in turn, Mag. 2; annat var orð Finns harðara enn annat, every word of Finn was harder than that which went before it, of a climax, Fms. v. 207: einn—annarr, alius atque alius, one and another, various; eina hluti ok aðra, Stj. 81; einar afleiðingar ok aðrar, Barl. 36; einir ok aðrir, various, Stj. 3; ef maðr telr svá, at hann var einn eðr annarr (that he was anybody, this or that man, viz. if he does not give the name precisely), ok er hinn eigi þá skyldr at rísa ór dómi, Grág. i. 28: ymsir—aðrir, in turn, now this, now the other; ymsir eiga högg í annars garð (a proverb); heita á helga menn, ok nefna ymsa ok aðra (now one, now another), Mar. 35: þágu þessir riddarar veizlur ymsir at öðrum, gave banquets one to another in turn, id.; færðu ymsir aðra niðr, now one was under water and now the other, of two men struggling whilst swimming, Fms. ii. 269: hvárr—annan, hverir—aðra, each other; mæltu hvárir vel fyrir öðrum; hétu hvárir öðrum atförum: of a rapid succession, hvert vandræði kom á bak öðru, misfortunes never come singly, but one on the back of the other, Fr.; við þau tiðindi urðu allir glaðir ok sagði hverr öðrum, one told the news to another, man to man, Fms. i. 21; þóttust hvárirtveggju meira vald at hafa í borginni en aðrir, 655 xvii. 1; hvárirtveggja—aðrir, αλλελοις, mutually, reciprocally; skulu nú h. ganga til ok veita öðrum grið, Nj. 190.
    IV. annat, n. used as a subst.; þetta sem annat, as other things, Fas. i. 517; skaltu eigi þora annat, en, Nj. 74; ef eigi bæri a. til, unless something happened, Bs. i. 350: at öllu annars, in everything else, Grág. ii. 141, K. Þ. K. 98: annars simply used adverb. = else = ella; now very freq. but very rare in old writers; stendr a. ríki þitt í mikilli hættu, Fas. i. 459, from a paper MS. and in a text most likely interpolated in the 17th century.
    COMPDS: annarskonar, annarskostar, annarsstaðar, annarsvegar. annarra- gen. pl. is used in annarra-bræðra, -bræðri, pl. fourth cousins, Grág. i. 285, ii. 172; cp. D. I. i. 185; v. næsta-bræðra = third cousins, þriðja-bræðra = fifth cousins.

    Íslensk-ensk orðabók > ANNARR

  • 106 EIÐR

    (-s, -ar), m. oath; vinna, sverja eið, to take (swear) an oath; rjúfa eið, to break an oath; ganga til eiða, to proceed to the taking of oaths; eigi verðr einn eiðr alla, a single oath does not clear all men.
    * * *
    m. [Ulf. aiþs; A. S. að; Engl. oath; North. E. aith; Swed. ed; Dan. eed; Germ. eid]
    I. an oath; vinna eið, but also sverja eið, to take an oath, to swear, Glúm. 387, Nj. 36, Grág., Sdm. 23; ganga til eiða, to proceed to the taking an oath, Nj., Grág.; eiðar, orð ok særi, Vsp. 30; fullr e., a full, just oath, Grett. 161; rjúfa eið, to break an oath (eið-rofi); perjury is mein-særi, rarely mein-eiðr (Swed.-Dan. men-ed, Germ. mein-eid); eiðar úsærir, false, equivocal oaths, Sks. 358; hence the proverb, lítið skyldi í eiði úsært, with the notion that few oaths can bear a close scrutiny, Grett. 161; trúnaðar-e., hollustu-e., an oath of fealty, allegiance: cp. the curious passages in Sturl. i. 66 and iii. 2, 3; dýr eiðr, a solemn oath; sáluhjálpar-e., sverja dýran sáluhjálpar-eið, to swear an oath of salvation (i. e. as I wish to be saved). In the Norse law a man was discharged upon the joint oath of himself and a certain number of men (oath-helpers, compurgators, or oath-volunteers); oaths therefore are distinguished by the number of compurgators,—in grave cases of felony (treason etc.), tylptar-e., an oath of twelve; in slighter cases of felony, séttar-e., an oath of six, (in N. G. L. i. 56, ch. 133, ‘vj á hvára hönd’ is clearly a false reading instead of ‘iij,’ three on each side, cp. Jb. Þb. ch. 20); grímu-eiðr, a mask oath, a kind of séttar-e.; lýrittar-e., an oath of three; and lastly, ein-eiði or eins-eiði, an oath of one, admissible only in slight cases, e. g. a debt not above an ounce; whence the old law proverb, eigi verðr einn eiðr alla, a single oath is no evidence for all ( cases), Sighvat, Fms. iv. 375, v. l., Bjarn. 22, Nj. 13: other kinds of oaths, dular-e., an oath of denial; jafnaðar-e., an oath of equity, for a man in paying his fine had to take an oath that, if he were plaintiff himself, he would think the decision a fair one: vide N. G. L. i. 56, 254–256, 394, Jb. and Js. in many passages. In the Icel. law of the Commonwealth, oaths of compurgators are hardly mentioned, the kviðr or verdict of neighbours taking their place; the passage Glúm. ch. 24, 25 is almost unique and of an extraordinary character, cp. Sir Edmund Head’s remarks on these passages in his notes to the Saga, p. 119, cp. also Sturl. iii. 2; but after the union with Norway the Norse procedure was partly introduced into Icel.; yet the Js. ch. 49 tries to guard against the abuse of oaths of compurgators, which led men to swear to a fact they did not know. As to the Icel. Commonwealth, it is chiefly to be noticed that any one who had to perform a public duty (lög-skil) in court or parliament, as judge, pleader, neighbour, witness, etc., had to take an oath that he would perform his duty according to right and law (baug-eiðr ring-oath, bók-eiðr gospel-oath, lög-eiðr lawful-oath), the wording of which oath is preserved in Landn. (Mantissa) 335, cp. Þórð. S. (Ed. 1860) p. 94, Band. (MS.)
    COMPDS: eiðabrigði, eiðafullting, eiðakonur, eiðalið, eiðamál, eiðasekt, eiðatak.
    II. a pr. name, Landn.

    Íslensk-ensk orðabók > EIÐR

  • 107 HÁR

    * * *
    I)
    (há, hátt), a.
    1) high; á háfum fjöllum, in high mountains; hæri en, higher than;
    2) tall (hár maðr vexti);
    3) superl. at the highest pitch; meðan hæst væri vetrar, sumars, in the depth of winter, in the height of summer;
    4) high, glorious; hæstu hátíðir, the highest feasts;
    5) loud (hár brestr); mæla hátt, to speak loud; hón verðr há við, she becomes clamorous or excited.
    (gen. hás, pl. háir), m. thole.
    n. hair (jarpr á hár).
    * * *
    1.
    adj., fem. há, neut. hátt, vide Gramm. p. xix; compar. hæri or hærri, superl. hæstr; hæðstr and hærstr, which are found in old printed books, are bad forms; for the inflexions, (which vary much, sometimes inserting f or v, sometimes not,) see the references below; in mod. usage the v is usually dropped, but the cases are bisyllabic, e. g. háir, háar, háa, háum, instead of the old hávir, hávar, háva, háfum or hám; the definite form in old writers is hávi or háfi, in mod. hái: [Ulf. hauhs = ὑψηλός; A. S. heah; Engl. high; O. H. G. hoh; Hel. hoh; Germ. hoch; old Frank, hag or hach; Swed. hög; Dan. höj; all of them with a final guttural, which in mod. Dan. has been changed into j; the final labial f or v, which in olden times was so freq. before a vowel, may be compared to laugh, rough, etc. in mod. Engl.; the g remains in the cognate word haugr]:—high; stiga sex álna háfan, Vm. 129; í hám fjalla-tindum, Edda 144 (pref.); á háfum fjöllum, Skálda 181; há fjöll, Getsp.; á hám gálga, Fsm. 45; á bekk hám, Akv. 2; hár bylgjur, Edda (Ht.); á borg inni há, Am. 18; á há fjalli, Gm. 17, Bs. i. 26 (in a verse); enar hæstu fjalla hæðir, Stj. 59; hár turn, Hkr. iii. 63; skaptið var eigi hæra, en …, Eg. 285 (of a spear); hátt hlaup, a high leap, i. e. from a high place, Fms. i. 166; hæri en grön er vex á hæsta fjalli, Hom. 152; hávar bárur, Gh. 13: hávar unnir, Skv. 2. 16; háfan garð, Fms. vi. (in a verse); hávu grasi, Hm. 120; but há grasi. Gm. 17; upp-háfa skúa, high boots, Fms. vii. 321: phrases, bera hæra skjöld, hlut, to carry the highest shield, lot, Fas. i. 383, Ld. 322.
    2. tall; hárr maðr vexti ( tall of stature), manna hæstr, very tall, Fms. i. 155; hárr maðr ok harðvaxinn, vii. 321.
    3. a metrical term; syllables in rhyme having the same consonants and quantity of vowels are jafn-háfar, in the same strain; kvattú svá? ‘gröm skömm’ eigi eru þær hendingar jafn háfar; ‘hrömm skömm’ þat væri jafnhátt, Fms. vi. 386.
    II. metaph. high, sublime, glorious; hærri tign, Fms. i. 214; enir hæstu Guðs postular, 625. 82; í hærra haldi, Fms. vii. 112; margar ræður þvílíkar eða enn hæri, or still sublimer, Sks. 635; hljóta háfan sigr, a glorious victory, Merl. 2. 69; háfan ávöxt, Mar. kv. 17; hæstu daga, hæstu hátíðir, the highest days or feasts (hátíð), Fms. x. 22.
    2. at the highest pitch; meðan hæstir eru stormar um vetrinn, Sks. 46; at hann væri kyrr meðan hæst væri vetrar, in the depth of winter, Fms. ix. 480; meðan hæst væri sumars, in the height of summer, Lv. 43; hátt vetrar megin, Sks.; cp. há-degi, há-vetr, há-sumar (below).
    3. loud; blása hátt (a trumpet), Vsp. 47; brestr hár, Fms. xi. 10, Glúm. 375; mæla hátt, to speak loud, Nj. 33; ok söng í hátt, it gave a loud sound, 83; kveða við hátt ok öskurliga, Fms. v. 164; þó þetta væri eigi hátt talat í fyrstu, ix. 250; æpa hátt, Sks. 653; hafa hátt, to make a noise; cp. gráta hástöfum (below), há-vaði (below); hón verðr há við, she became clamorous, excited, Ísl. ii. 350; hlæja hátt, to laugh loud, Skv. 2. 15.
    III. a mythol. pr. name, both Hár and Hávi, Edda; Hávi and Hár are names of Odin the High, whence Háva-mál, n. pl. the name of a poem, the Sayings of the High.
    2. prefixed in the pr. names Há-kon, Há-leygr, Há-rekr, Há-mundr, Há-steinn, Há-varðr, Há-varr; and in local names, Háfa-fell, etc.
    IV. neut. as adverb; geisa hátt, Edda 146 (pref.); skín hann nú því hærra, Fms. v. 241; unna e-m hærra en öðrum, to love one higher (more) than another, Sturl. i. 198; taka e-n hátt, to make much of one, Bs. i. 727; stökkva hátt, to make a high leap, look high, Fær. 57; sitja skör hærra en aðrir, a step higher, Fms. i. 7.
    B. COMPDS: háaltari, hábakki, hábakkaflæðr, hábeinn, hábjarg, hábogaðr, háborð, hábrók, hábrókan, hábrókask, hádegi, hádegisskeið, háeyrr, háfeti, háfjall, háflæðr, háfæta, háfættr, háhestr, hákirkja, háleggr, háleikr, háleitliga, háleitligr, háleitr, háliga, háligr, hálimar, hámessa, hámessumál, hámælgi, hámæli, hámæltr, hánefjaðr, hánefr, hápallr, háreysti, háreystr, hásalir, hásegl, háseymdr, háskeptr, háskóli, hástaðr, hástafir, hásteint, hástigi, hásumar, hásumartími, hásæti, hásætisborð, hásætiskista, hásætismaðr, hásætisstóll, hátalaðr, hátimbra, hátíð, hátíðaraptan, hátíðardagr, hátíðarhald, hátíðisdagr, hátíðiskveld, hátíðliga, hátíðligr, hávaði, hávaðamaðr, hávaðamikill, hávaðasamr, hávarr, háværr, háværð, hávegir, hávella, hávetr, hávetri.
    2.
    mod. háfr, m. [Germ. hai], a dog-fish, squalus acanthius, Skálda 162. In compds há- marks fish of the shark kind, as há-karl (q. v.), a shark, carcharias, Ann.: há-kerling, f. = hákarl: há-meri, f. squalus glaucus: há-mús, f. chimaera monstrosa, Linn.; also called geirnyt, Eggert Itin. 360: há-skerðingr, m. = hákarl, Edda (Gl.), Grág. ii. 337, 359, Pm. 69: háskerðinga-lýsi, n. shark’s oil, H. E. i. 395: háfs-roð, n. shark’s skin, shagreen.
    3.
    m., acc. há, pl. háir, a thole, Am. 35, Grett. 125, Fas. i. 215, Þiðr. 313; whence há-benda, u, f. = hamla, q. v.; há-borur, f. pl., q. v.; há-reiðar, f. pl. rowlocks, prop. ‘thole-gear,’ synonymous with hamla; inn féll (sjór) um söxin ok háreiðarnar, Sturl. iii. 66, (Cd. Brit. Mus., Cd. Arna-Magn. háborurnar); leggja árar í háreiðar, to lay the oars in the rowlocks, Fms. xi. 70 (v. 1. to hömlur), 101, x. 285; lágu þar árar í háreiðum, Eg. 360 (v. l. to hömlu-böndum), Lex. Poët.: há-seti, a, m. a ‘ thole-sitter,’ oarsman, opp. to the captain or helmsman, Grág. i. 90, N. G. L. i. 98, Landn. 44, Fbr. 62 new Ed., Fms. vi. 239, 246: há-stokkar, m. pl. the gunwale, Bs. i. 385, 390.
    β. in poetry a ship is called há-dýr, n., há-sleipnir, m. the horse of rowlocks.
    4.
    n. [A. S. hær; Engl. hair; Germ. har; Dan.-Swed. hår; Lat. caesaries]:— hair, including both Lat. crines and capilli, Skálda 162, Nj. 2, Sks. 288; fara ór hárum, to change the hair, of beasts, passim; eitt hár hvítt eðr svart, Matth. v. 36; höfuð-hár, the hair of the head; lík-hár, the hair on the body, breast, or hands of men, opp. to the head; úlfalda-hár, iii. 4; hross-hár, horse-hair; hunds-hár, kattar-hár.
    COMPDS: háralag, hárslitr.
    ☞ For the hair of women, see Nj. ch. 1, 78, 117, Landn. 2, ch. 30, Edda 21, passim; of men, Nj. ch. 121, Ld. ch. 63, and passim.

    Íslensk-ensk orðabók > HÁR

  • 108 KOSTR

    (-ar, pl. -ir, acc. -i or -u), m.
    1) choice, alternative (hann sá engan sinn kost annan);
    mun ek engan kost á gøra, I will give no choice in the matter;
    2) choice, terms (hvern kost vili þér nú gøra Ingjaldi);
    hugsat hefi ek kostinn, I have thought over the terms;
    3) choice, chance, opportunity;
    kostr er e-s, there is a chance (þat er hverjum manni boðit at leita sér lífs, meðan kostr er);
    eiga e-s kost, to have a choice of (eiga slíkra manna kost);
    eiga alls kosti við e-n, to have one altogether in one’s power;
    4) match (Sigríðr hét dóttir hans ok þótti bezir kostr á Hálogalandi);
    hann spyrr, hverr eigi að ráða fyrir kosti hennar, who was to give her away;
    5) state, condition;
    sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself;
    síðan lét Símon varðveita kost hennar, look after her affairs;
    7) means, victuals, provisions (bauð hann Oddi alla kosti með sér);
    8) food (þat var siðr at fœra konum þeim kost, er á sæng hvíldu);
    9) board (þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar);
    10) stores, goods (tvau skip hlaðin vænum kosti);
    11) good quality, good things;
    fær þú fátt af mér fríðra kosta, thou shalt get little good from me;
    12) virtue, opp. to löstr;
    13) adverb. usages:
    þat er til kostar, ef, it is well done, if;
    at þeim kosti, on that condition;
    at öðrum kosti, else, otherwise;
    at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency;
    alls kostar, quite, in every respect;
    eigi eins kostar, not very, not peculiarly;
    annars kostar, as for the rest;
    nökkurs kostar, in any wise;
    þess kostar, in this case, thus.
    * * *
    m., gen. kostar, pl. kostir, old acc. pl. kostu, which is used in old poets as Sighvat (Ó. H. 39), Arnór (Edda 50); but the usual form in the MSS. as well as in mod. usage is kosti; [Ulf. kustus = δοκιμή, 2 Cor. ii. 9, xiii. 3; Germ. and Dan. kost = fare, food]:—a choice, the fundamental notion being trial;
    I. condition, chance, but mostly with the notion of a hard choice; eru nú tveir kostir til, sá annarr, at …, hinn annarr, at …, Nj. 199; sá er hinn þriði kostr, Grág. ii. 83; munu þér hinn sama kost fyrir höndum eiga sem vær áttum, at verja fé yðvart ok frelsi … en at öðrum kosti, Eg. 8; hann sá engan sinn kost annan, en hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246, Eg. 24; sám vér þann helzt várn kost at firrask fund hans, 70; nú má Flosi sjá sinn kost, hvárt hann vill sættask til þess at sumir sé utan sætta, Nj. 250; það er hverjum manni boðit, at leita sér lífs meðan kostr er, 202; einbeygðr kostr, the only choice left, Orkn. 58.
    2. choice, terms; hvern kost vili þér nú göra Ingjaldi? Nj. 3; ek göri þér skjótan kost, Dropl. 6; göra e-m tvá kosti, Ld. 212, Fs. 57; tók Kali þenna kost, Orkn. 214.
    3. a chance, opportunity, possibility; göra kost á e-u, Nj. 155, 271; mun ek öngan kost á göra, I will give no choice in the matter, i. e. will not do it, 149; kost muntú láta at etja, 90:—kostr er á, or gen. kostr e-s, a thing is possible, there is a chance, 254, 263; ef þess er k., Grág. ii. 56; Háreks var ekki við k., there was no question as to H., Ísl. ii. 315; þá er mín er eigi við kostr, when I am gone, Stj. 363:—eiga e-s kosti, to have a chance of, be able, allowed, Grág. i. 63, 468, Ld. 84, 160, 184, Nj. 57, 132, Eg. 16, 60, 531, Sks. 20 B.
    4. a match, of an unmarried woman; Sigríðr hét dóttir hans ok þótti beztr kostr á Hálogalandi, Eg. 25; hann átti dóttur eina er Unnr hét, hón var væn kona ok kurteis ok vel at sér, ok þótti sá beztr k. á Rangárvöllum, Nj. (begin.); Hallr kvað góðan kost í henni, H. said she was a good match, 180, Fs. 88, Stj. 187; engi kostr þótti þá þvílíkr sem Helga hin Fagra í öllum Borgarfirði, Ísl. ii. 206: giving a woman away, hann spyrr hverr ráða eigi fyrir kosti hennar, who was to give her away, Band. 9 new Ed.; mey til kosta, a maid to be married, Hm. 81, (MS. kossa), cp. liggja heima sem mær til kosta, Fas. iii. 409, (ráða-kostr, a match); kvennkostr (q. v.), góðr kvennkostr.
    5. choice, state, condition; þat mun mína kosti hér fram draga, at þú átt ekki vald á mér, Orkn. 120; kostum drepr kvenna karla ofríki, i. e. the tyranny of man crushes a woman’s right, Am. 69; drap þá brátt kosti, then the state grew worse, id.; sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself, Fms. x. 236; eigi mun honum þykkja batnað hafa várr kostr, Eg. 287; eigi treystusk menn at raska kosti þeirra, people dared not meddle with them, disturb them, Ld. 146; bændr vildu verja kost sinn, defend themselves, Fms. ix. 306; síðan lét Simon varðveita kost hennar, guard her affairs, vii. 233; þá heldr hann kosti sínum, then he holds his place, loses not his right, Grág. ii. 209; ú-kostir, afar-kostir, a hard, evil choice; ör-kostr, lack of choice, poverty.
    II. cost, expence; allan þann kost er hann hefir fyrir haft, Jb. 321; sá er vitna þarf skal standa þeim kost allan, 358; hver maðr er sik ok sín hjú heldr á sínum kosti, K. Á. 78; þat skip höfðu bæjar-menn látið göra af sínum kosti, Fms. ix. 270; hann hélt sik ríkmannlega at klæðum ok öllum kosti ( fare), ii. 278; hann lét alla sína félaga á sinn kost þann vetr, Gullþ. 9; hví hann var svá djarfr at taka slíka menn upp á kost hans, Landn. 149, v. l.; hann gaf sér mikinn kost til ( he took great pains), at koma þeim öllum í vingun við Guð, Hom. 108; þóat hann hefði mörgu sinni mikinn kost ( pains) til gefit, Al. 116; hann lézk þar vildu sína kosti til leggja ( do his best), at þeir Hákon deildi enga úhæfu, Fms. i. 22.
    III. means; er (þeir) synja ölmusu, er kosti höfðu til, Hom. 64; hafa meira kost, to be the strongest, Fb. ii. 361; eiga alls kosti við e-n, to have it all in one’s power, i. e. to be the strongest; Jökull gaf honum líf ok átti áðr alls kosti við hann, Fs. 10; eiga alla kosti, Fms. iv. 296, Stj. 481; Bessus er slíks átti kosti við hann er hann vildi gört hafa, Al. 101; eiga nokkurs góðs kosti, 96; hafa lítils kosti, to have small chance, be little worth, Mar.: means, provisions, meðan mér endask föng til, þótt ek véla um mína kosti, though I am left to my own supplies, Eg. 66; bauð hann Oddi alla kosti með sér, Fas. ii. 540; ef vér hittumk síðar svá at þeir hafi meiri kosli ( forces), Fms. v. 87; bændr efldu þá kost hans um búit, Sturl. iii. 196 C: stores, tvau skip hlaðin vænum kosti, Fms. xi. 436; hér sé ek beggja kost, I see here plenty of either, Sighvat; mungát né aðra kosti ( fare), setjask í kosti e-s, Fms. viii. 58; bændr uggðu at sezt mundi á kost þeirra, ok kurruðu ílla, Bs. i. 549: victuals, provisions, Germ. kost, selja silfr fyrir kost, Fas. i. 450; hveiti ok annarr kostr, Stj. 112; Kirkja á þetta í kosti, tvær vættir skreiðar, vætt smjörs, vætt kjöts, Pm. 34; tvau hundruð í haustlagi, tíu aura í kosti, Vm. 42: board, bóndi skal halda honum kost, Jb. 374; þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar, Dropl. 4; til kostar ok klæða, fare and clothing, B. K. 108; at konungs kosti, at the king’s table, Bs. i. 782; far-k. (q. v.), a ship, vehicle; liðs-k., forces, troops.
    IV. cost, quality; af léttum kosti, Fms. x. 173; þat sax var afburðar-járn kosti, of fine steel, id.
    2. good things; friði fylgja allir kostir ok öll fríðindi, Clem. 29; kyn ok kostr ( quality), MS. 4. 9; fátt fríðra kosta, Hdl. 45: þeir kostir skulu ok fylgja, at þik skal aldri kala í skyrtunni, Fas. ii. 529, 531; þá ferr hann ór skyrtu sinni, ok hélt hón öllum kostum sínum, 539: fatness, Lat. ubertas glebae, jarðarinnar kost ok feitleik, Stj. 167; þar vóru allgóðir lands-kostir, Hkr. i. 55; er mér sagt gott frá landa-kostum, at þar gangi fé sjálfala á vetrum en fiskr í hverju vatni, Fs. 20, 25, Landn. 225, v. l.; af kostum skal þessu landi nafn gefa ok kalla Markland, Fb. i. 539.
    3. virtue; þeir stígask yfir af hermönnum Krists fyrir helga kosti, Hom. 27; Kristni þróask at mannfjölda ok kostum, MS. 677. 8; eigi er þat rúnanna kostr, … heldr er þat þinn kostr, Skálda 162, freq. in mod. usage.
    4. a good quality, virtue; segja kost ok löst, to tell fairly the good and bad of a thing; skalt þú segja kost ok löst á konunni, Nj. 23; hann sagði kost ok löst af landinu, Landn. 30; löstu ok kostu bera ljóða synir blandna brjóstum í, Hm. 134; ú-kostr, a fault, flaw; mann-kostir, virtues.
    5. spec. of a horse, plur. a fine pace; hestr óð kafs af kostum, Sighvat.
    V. spec. and adverb. usages; til kostar, well! all right! well done! er þat til kostar, ef eigi flýjum vér fyrir mönnunum, Fms. xi. 139; þat er til kostar, ef …, well done, if …, Hým. 33; er þat ok til kostar ( it is a comfort) at Höskuldi muni þá tveir hlutir ílla líka, Ld. 70: because, allra mest af þeim kosti, at …, Hom. 33: sagði Ósvífr at þeir mundi á kostum ( indeed) finna, at þau Guðrún vóru eigi jafnmenni, Ld. 122; þeim kosti, in that case, Grág. i. 40; engum kosti, by no means, MS. 4. 21; at þeim kosti, on that condition, Grág. ii. 239; at öðrum kosti, else, otherwise, Eg. 8, 749; at þriðja kosti, thirdly, 14, Grág. i. 395; at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency, Nj. 221; at fæsta kosti, at least, N. G. L. i. 61; at versta kosti, in the worst case, 101; at minnsta kosti, at least: gen., alls kostar, quite, in every respect, Sks. 674 B, passim; eigi eins kostar, not very, not peculiarly, Ísl. ii. 322; annars kostar, as for the rest, 108 B; nokkurs kostar, in any wise, Fms. xi. 79, Fb. i. 74; sums kostar, in some respect, Fas. ii. 547, v. 69, Hom. 89; þess kostar, in this case, thus, Fms. xi. 79, Rb. 36, Hom. (St.): acc., þá kostu, as adv., in such a manner, N. G. L. i. 327; fyrir hvern kost, by every means. ☞ Kostr, in sense I, is in old writers often omitted, and left to be supplied by the adjective or pronoun, e. g. þann (viz. kost) munu vér af taka, Ld. 188; at hann mundi verða þann upp at taka, Eg. 157, Nj. 222; er þá ok sá einn (viz. kostr) til, 227, Fms. vii. 265; er oss nú engi annarr til, Nj. 143, Eg. 405; er yðr engi annarr á görr en snúa aptr, Nj. 207; Hákon jarl er alltrauðr undir trúna at ganga, ok þykkir vera harðr (viz. kostr) á annat borð, Fms. xi. 39.
    COMPDS: kostarhald, kostarlauss, kostaboð, kostamikill, kostamunr, kostavandr, kostavanr.

    Íslensk-ensk orðabók > KOSTR

  • 109 lög-rétta

    u, f.
    I. ‘law-mending,’ an ordinance; þat væri góð lögrétta er konungrinn gaf um konunglega refsing, Sks. 670.
    II. as a law term, the name of the legislature of the Icel. Commonwealth, either from rétta lög, to make the law right, or perh. better from rétt, a fence, qs. a law-fence, law-yard, law-court, from being held within the sacred circle, called vé-bönd; for the word is used of the place as well as of the body sitting there, e. g. ganga til lögréttu, to proceed to the l., Nj. 150.
    2. in the Norse law, as also in Iceland after the union with Norway, lögrétta was the public court of law held during the general assembly (þing), and presided over by the lagman; the members (lögréttu menn) were delegated from all the counties represented in the assembly, see N. G. L. ii. 10 sqq., as also Jb. Þingfara-balk, ch. 2.
    3. in the Icel. Commonwealth the lögrétta was the legislative held during the althing on the lögbergi (q. v.), and consisted of the forty-eight Goðar (see goði); it was presided over by the lögsögu-maðr (see lögmaðr), and controlled all laws and licences (ráða lögum ok lofum), and was the supreme power in the land; for its power, composition, and duties, see esp. Íb. ch. 5, Grág. passim, esp. the Lögréttu-þáttr or section of the lögrétta, the Þingskapa-þáttr, the Njála, and the Sagas passim; of mod. writers, Maurer’s Beiträge, Dasent’s Introduction to Burnt Njál.
    COMPDS: lögréttufé, lögréttumaðr, lögréttuseta, lögrettuskipan, lögréttuþáttr.

    Íslensk-ensk orðabók > lög-rétta

  • 110 Svölðr

    f. a local name of a current (not an island) near Hiddense (Héðins-ey) west of Rügen; prob. a rendering of a Wendish name, the Swelchie, whirlpool (?); fyrir Svölðar minni, before the mouth of S.; and ‘fyrir Svölð,’ Edda 83, also Knytl. S. ch. 120, 122; see the conclusive essay on the place and date of this battle by Mr. Jörgensen, in Aarb. for Nord. Oldk. og Hist. 1869; to which add, that ‘Héðins-ey’ actually occurs, although disguised, in Hallfred’s poems, composed immediately after the battle, viz. ‘á víðu sundi Héðins-eyjar’ for ‘Héðins-meyjar’ of the MSS.; and breiðan bekk Héðins ‘rekka’ of the same poem (Fs. 218, 219, verses 12, 15, being a local name, not a kenning).

    Íslensk-ensk orðabók > Svölðr

  • 111 útan

    adv.; see útan.
    * * *
    [Ulf. ûtana = ἔξωθεν], from without, from outside; gengu þeir útan brygginna, they went up by the pier (from the sea), Fms. ii. 281; ok er þeir sóttu út á fjörðinn, þá réru útan í móti þeim Rögnvaldr, then R. rowed towards them, coming from the outward, Eg. 386; skjóta útan báti, to put out a boat, Nj. 272; fyrir útan (with acc.), outside of a thing, opp. to fyrir innan, 271; útan at Hafslæk, Eg. 711; Strandmaðr útan, a man from the Out-Strand, Sturl. ii. 205; útan ór Þrándheimi, Fms. i. 36.
    2. útan denoted the coming from without, of a voyage from Iceland to Norway, for to the Norse traders Iceland was an outlying country; also of a journey from Greenland to Iceland, Grág. i. 211; but the Icelanders also soon came to use it of going out of their own land; ferja e-n útan, fara útan, to go abroad, i. e. from Iceland, passim; fara útan, to go abroad, Grág. i. 99, 181, Nj. 94, Eg. 196, Ld. 230; spurði Þórarinn Glúm hvárt hann ætlaði útan sem hann var vanr, Th. asked G. if he intended to go abroad as he was wont, Nj. 22; meðan hann væri útan, whilst he was abroad, 4; þá var Valgarðr útan, faðir hans, 72, Ld. 254, passim (cp. út): then of other far countries, koma útan af Jórsalaheimi, Fms. vii. 74; útan af Africa, Ver. 51.
    II. without motion, outside; útan á síðuna, Hkr. i. 239; útan ok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja, outside, towards the south, Gísl. 15; hón séri því um gammann bæði útan ok innan, both outside and inside, Fms. i. 9; jamt útan sem innan, Grág. i. 392, Greg. 19; þar útan um liggr inn djúpi sjár, Edda; lagðir í kring útan um, Eg. 486; jörðin er kringlótt útan, Edda; poki um útan, with a poke about it outside, wrapped in a poke, Ld. 188; skáli súðþaktr útan, Nj. 114.
    III. conj. except, besides (Dan. uden); verðr fátt um kveðjur, útan þeir leggja skip saman, except that they …, Fms. x. 205; eigi skal hann, útan ( but) keypti, Gþl. 538; útan heldr, but rather, Stj. 10; útan eigi, 15; engi, útan synir Tosta, Hkr. iii. 170; engi hlutr útan sá einn, Fms. ii. 38: of whole sentences, útan þat skildi, at …, with that exception that, i. 21; fríðr at yfirlitum, útan eygðr var hann mjök, fine-looking, but that he had goggle eyes, Fas. iii. 298; fjögur ásauðarkúgildi, útan hann leysti þá þegar eitt í kosti, Dipl. v. 7; unless, kveðsk eigi við þeim vanbúinn, útan þeir sviki hann, Korm. 202, Fms. vi. 70.
    2. without, with acc.; Scot. but, as in the motto of the Macphersons, ‘touch not the cat but the glove;’ útan alla prýði, Stj. 10; útan starf ok erviði, 38; útan frænda ráð, Hkr. i. 232; útan leyfi konungs, Gþl. 115; útan konungs rétt ok aðildar-manna, Orkn. 212; útan aðrar lögligar pínur, H. E. i. 478: gen., útan sætta, Nj. 250, 255; útan allrar saurganar, K. Á. 104; útan orlofs, Jb. 285.
    3. outside of; útan kirkjugarðs, N. G. L. i. 352; útan Paradísar, K. Á. 104; útan arkarinnar, Stj.; útan borðs, héraðs, brautar, see B.
    4. fyrir útan, outside, off, beyond, with acc.; fyrir útan boðan, Nj. 124; fyrir útan Mön, 271; fyrir útan Þjórsá, Landn. 299, Fms. x. 114; fyrir útan haf, Ver. 39; bar vápna-burð fyrir útan þat skip, Fms. vii. 232; fyrir útan rekkju hennar, Grág. i. 371; vera fyrir útan bardaga, Fms. vi. 137; fyrir útan silfr, gull, except, Grág. i. 397; Sks. 258, Fms. xi. 394, x. 403; fyrir útan leyfi, Sks. 548; fyrir útan allar flærðir, 358; fyrir smala-för útan, except, Grág. i. 147; fyrir þat útan, 139; þar fyrir útan (Dan. desforuden), Fms. iii. 44: as adverb, svá at af gengu nafarnar fyrir útan, Eb. 118; þá menn er land eigu fyrir útan, Grág. (Kb.) ii. 80.
    B. In COMPDS, prefixed to gen.: útan-borðs, [Dan. udenbords], overboard, Sturl. i. 118, Fms. vii. 202, v. l. útan-borgar, out of town, Mar., Blas. 50, Fms. xi. 160. útan-bókar, without book; kunna, læra ú., by rote. útan-brautar, out of the way, left in the cold, Bs. i. 728, MS. 625. 189. útan-bæjar, outside the town, Arons S. (Bs. i. 517). útan-fjarðar, outside the firth, Vm. 165, N. G. L. i. 174. útan-fjórðungs, outside the quarter, Grág. i. 165: útanfjórðungs-maðr, m. a person living outside the quarter, Grág. i. 96. útan-fótar (opp. to innan-fótar), on the outside of the foot (leg), Nj. 97, Fas. iii. 357. útan-garða, outside the yard (house), Grág. ii. 222, 233, Fsm. 1. útan-garðs, outside the fence, Grág. i. 82, 448, ii. 263, N. G. L. i. 42: outside the farm, Ám. 6, 26. útan-gátta, out-of-doors, Stj. 436. útan-hafnarfat, an outer cloth. útan.-hafs, beyond the sea, Stj. 93. útan-héraðs, outside the district, Js. 92: útanhéraðs-maðr (- strákr), m. a man not belonging to the county, Ld. 228, 272, Bs. i. 627. útan-hrepps, outside the Rape, Grág. i. 293, 447: útanhrepps-maðr, m. an outsitter, Grág. i. 448, K. Þ. K. útan-lands and útan-lendis, abroad, Eg. 185, 195, 691, Hkr. ii. 114, Fms. iii. 118, vi. 233, vii. 121: útanlands-maðr, m. a foreigner, Grág. i. 224, ii. 405: útanlands-siðir, m. pl. outlandish, foreign manners, Fms. vii. 171. útan-lærs, outside the thigh, Eg. 298. útan-sóknar, out of the parish, N. G. L.: útansóknar-maðr, m. a man not of the parish, H. E. i. 483. útan-stafs, outside the border; eignir þær er ú. eru kallaðar ok í almenningum eru, N. G. L. i. 125. útan-steins, outside the stone, Fas. i. 514. útan-sveitar, out of the sveit: útansveitar-maðr, m. an alien to the sveit, Fs. útan-þinga, outside the parish, Pm. 47. útan-þings, outside the þing (the place), N. G. L. i. 63: útanþings-maðr, m. a man of another district, Grág. i. 85.

    Íslensk-ensk orðabók > útan

  • 112 þingfarar-kaup

    n. a fee for travelling to the parliament, as a law term, being a tax levied from every franklin, out of which those were paid who had to go up to the parliament on public business, whether as jurors, judges, or otherwise; every ‘þing-heyjandi’ received his fee from this source, the amount being regulated by the distance from the place of the assembly, or by the number of day’s-journeys each man had to travel, Grág. i. 24, cp. Jb. 52. A census was taken (about A. D. 1100) in Iceland of all the franklins who had to pay the þing-tax, which shewed that there were at that time 4,500 cottagers and proletarians not included, Íb. 17; a man who paid no such tax could neither sit as ‘neighbour’ or judge, Grág. i. 50; ef bóndi á fé minna, en hann eigi þingfarar-kaupi at gegna, ok …, K. Þ. K. 4. For Norway see Gþl. Þingfarab. ch. 2.

    Íslensk-ensk orðabók > þingfarar-kaup

  • 113 ÞÚSUND

    (pl. -ir), f. thousand.
    * * *
    f.; sérhverja þúsund, Stj. 298; á þúsund (dat.), Sks. 705; tvær, þrjár … þúsundir, 623. 53: in mod. usage it is mostly neut. (influenced by Latin?), but also fem. It is spelt þús-hund, Barl. 53; þús-hundum, Fms. vi. 409 (v. l.), Geisli 49; another form þús-hundrað (q. v.) is freq., esp. in Stj., Barl.; this double form -hund and -hundrað answers to the equally double form of ‘hundred,’ see p. 292, and is a proof that þúsund is a compound word, the latter part of which is ‘hund’ or ‘hundred;’ the etymology of the former part ‘þús’ is less certain; it is, we believe, akin to þysja, þyss, þaus-nir (a lost strong verb þúsa, þaus, þusu); þúsund would thus literally mean a swarm of hundreds: [in Goth. the gender varies, þûsundi, pl. þusundjos = χίλιοι, or þusundja, neut.; A. S. þûsend; Engl. thousand; O. H. G. dusunta; Germ. tausend, qs. dausend; Swed. tusende and tusen; Dan. tusinde; Dutch tuysend: this word is also common to the Slavon. languages: again, the Lapp, duhat and Finn. tuhat are no doubt borrowed from the Slavon. or Scandin.; the Gr., Lat., and Sansk. use other words]a thousand.
    B. There is little doubt that with the ancient heathen Scandinavians (and perhaps all Teutons), before their contact with the civilised southern people, the notion of numbers was limited, and that their thousand was not a definite number, but a vague term, denoting a swarm, crowd, host (cp. the Gr. μυρίοι): in ancient lays it occurs thrice (Hkv., Em., Fas. i. 502), but indefinitely; hvat þrym er þar sem þúsund bifisk eðr mengi til mikit, what a din is there as if a thousand were shaking, or an over-mickle multitude, Em. 2; sjau þúsundir, Hkv. 1. 49, literally = seven thousands, but in fact meaning seven hosts of men.
    2. the dat. pl. þúsundum is, like huudruðum, used adverbially = by thousands, in countless numbers, Fms. vi. 409 (in a verse), Geisli 49.
    3. in the ancient popular literature, uninfluenced by southern writers, ‘þúsund,’ as a definite number, occurs, we think, not half-a-dozen times. As the multiple of ten duodecimal hundreds, ere the decimal hundred was adopted, ‘þnsund’ would mean twelve decimal hundreds; and such is its use in the Sverris Saga, Fms. viii. 40, where one vellum says ‘tvær þúsundir,’ whilst the others, by a more idiomatic phrase, call it ‘twenty hundreds.’
    II. in ecclesiastical writers, and in annals influenced by the Latin and the like, it is frequent enough; tíu þúsundir, fjórtán þúsundir, Fms. i. 107, 108 (annalistic records); fimm þúsundir, xi. 386, Al. 111; tíu þúsundum, Sks. 705; tíu þúsundum sinna hundrað þúsunda, Hom.; þúsund þúsunda, a thousand of thousands, i. e. a million, (mod.); hundrað þúsundir rasta ok átta tigir þúsunda, … hundrað þúsund mílna, Fb. i. 31 (in the legend of Eric the Far-traveller and Paradise, taken from some church-legend); fjórar þúsundir, Þiðr. 234: or of the years of the world, sex þúsundir vetra, Fs. 197; sjau þúsundir vetra, Landn. 34.
    C. REMARKS.—The popular way of counting high numbers was not by thousands, but by tens (decades) and duodecimal hundreds as factors; thus ten … twenty hundreds, and then going on three, four, five, six … tens of hundreds (a ‘ten of hundreds’ being = 1200). The following references may illustrate this—tíu hundruð, ellefu hundruð, tólf hundruð, þrettán hundruð, fimtán hundruð …, Íb. 17, Ó. H. 119, 201, Fms. vii. 295, xi. 383, 385. From twenty and upwards—tuttugu hundrað manna, twenty hundreds of men, Fms. vii. 324, viii. 40; hálfr þriðitugr hundraða skipa, two tens and a half hundreds of ships, i. e. twenty-five hundreds, Fas. i. 378; þrjá tigu hundraða manna, three tens of hundreds of men, Fms. viii. 311; var skorat manntal, hafði hann meirr enn þrjá tigu hundraða manna, vii. 204; þrír tigir hundraða, D. N. v. 18; user fjorir tigir hundraða manna, nearly four tens of hundreds of men, Fms. vii. 275; á fimta tigi hundraða, on the fifth ten of hundreds, i. e. from four to five tens of hundreds, viii. 321; sex tigir hundraða, six tens of hundreds, 311, xi. 390; sex tigu hundraða manna, Fb. ii. 518, D. I. i. 350,—all odd amounts being neglected. The highest number recorded as actually reckoned in this way is ‘six tens of hundreds’ (fimtán tigir hundraða, fifteen tens of hundreds, Fms. viii. 321, v. l., is a scribe’s error): it is probable that no reckoning exceeded twelve tens of hundreds. All high multiples were unintelligible to the ancients; the number of the Einherjar in Walhalla is in the old lay Gm. thus expressed,—there are ‘five hundred doors in Walhalla, and five tens beside (the ‘five tens’ are, by the way, merely added for alliteration’s sake), and eight hundred Einherjar will walk out of each door when they go out to fight the Wolf’ (on the Day of final Doom). There seems to have been some dim exaggerated notion of a definite thousand in an ancient lay, only preserved in a half alliterative prose paraphrase, Fas. i. 502, where a mythical host is given thus,—there were thirty-three phalanxes, each of five ‘thousand,’ each thousand of thirteen hundreds, each hundred four times counted. The armies in the battle of Brawalla, the greatest of the mythical age, are given, not in numbers, but by the space the ranks occupied, Skjöld. S. ch. 8. This resembles the story in Ó. H. ch. 59, of the two young brothers, king’s sons: when asked what they would like to have most of, the one said: ‘Cows.’ ‘And how many?’ ‘As many,’ said he, ‘as could stand packed in a row round the lake (Mjösen in Norway) and drink.’ ‘But you?’ they asked the other boy: ‘House-carles’ (soldiers), said he. ‘And how many?’ ‘As many,’ said he, ‘as would in one meal eat up all my brother’s cows.’ Add also the tale of the King and the Giant, and the number of the giant’s house-carles, Maurer’s Volksagen 306. No less elementary was the rule for division and fractions, of which a remarkable instance is preserved in an ancient Icelandic deed, called Spákonu-arfr, published in D. I. i. 305. See also the words tigr, hundrað, skor, skora, and the remarks in Gramm. p. xix. The Homeric numeration, as set forth in Mr. Gladstone’s Homeric Studies, vol. iii, p. 425 sqq., is highly interesting, and bears a striking resemblance to that of the ancient Scandinavians. We may notice that in Iceland land and property are still divided into hundreds (hundreds of ells = 120), see hundrað B; in this case a thousand is never used, but units and hundreds of hundreds as factors, thus, sex tögu hundraða, in Reykh. Máld, (a deed of the 12th century), and so still in mod. usage; a wealthy man of the 15th century is said to have bequeathed to his daughters in land, ‘tólf hundruð hundraða ok ellefu-tíu og tvau hundruð betr, en í lausafé fimm hundruð hundraða,’ i. e. twelve hundreds of hundreds and ‘eleventy’ and two hundreds, and in movables five hundreds of hundreds, Feðga-æfi 16 (by the learned Bogi Benidiktsson of Staðarfell in Iceland, A. D. 1771–1849); sjau hundruð hundraða og þrjátigi hundruð betr, 21; hann eptir-lét börnum sínum fjármuni upp á níu hundruð hundraða, 22,—a proof that in very remote times, when this valuation of land first took place, ‘thousand’ was still unknown as a definite number.

    Íslensk-ensk orðabók > ÞÚSUND

  • 114 ÖND

    * * *
    I)
    f. porch, = anddyri.
    (gen. andar, pl. endr and andir), f. duck (fundu þeir þar andir margar; endr ok elptr).
    (gen. andar, dat. önd and öndu; pl. andir), f.
    1) breath; draga öndina, to draw breath; verpa, varpa öndu, to draw a sigh;
    2) breath, life; týna öndu, to lose breath, die; fara öndu e-s, to put to death;
    3) soul; fela guði önd sína á hendi, to give over one’s soul into God’s hands.
    * * *
    1.
    f., gen. andar, pl. endr and andir, and so in mod. usage; [A. S. ened; Dutch eend; O. H. G. anut; Germ. ente; Dan. and, pl. ænder; Lat. anas, anatis; Gr. νηττα]:—a duck, Edda (Gl.); flaug mikill fjöldi anda (gen. pl.) … eina öndina, Art. 38; endr ok elptr, Karl. 477; vali, álptir, gæss ok andir, Grág. ii. 346, passim; brim-önd, töpp-önd.
    COMPDS: andaregg, andarfygli, andarsteggi.
    2.
    f., gen. andar; spelt önn, Skm. l. c.; [and-, p. 19, col. 2]:— a porch = and-dyri, prop. the place opposite the door; skynda út at andar, Bjarn. (in a verse); síðan gékk hann eptir gólfi ok útar í öndina, ok lét fyrir lokuna, Lv. 60; ok er þau kóma fram um dyrr, gékk hón í öndina gegnt úti-dyrum ok kembir þar Oddi syni sínum, Eb. 92; vertú sem þistill þrunginn í önn (= önd) ofan verða, Skm. 31; see þröngva.
    3.
    f., gen. andar, dat. öndu, and abbreviated önd; pl. andir; [önd and andi (p. 20) are twin words, for the origin see anda, to which add the Scot. aind or aynd]:—the breath; önd gaf Óðinn, Vsp.; en er barnit skaut upp öndu, Ó. H. 122; var þá niðri öndin ( no sign of breathing), síðan skaut hón upp öndinni, began to draw breath, Bs. i. 378; tók hann önd í kafi ( under water) svá at hann drakk eigi, 355; hann tók aldri til andar, ii. 225; draga öndina, to draw breath, ísl. ii. 413; Armóði var við andhlaupi ( choking), en er hann fékk öndunni frá ser hrundit, Eg. 553; varpa mædiliga öndinni, to draw a deep breath, Orkn. 140; öndunni, Nj. 272; kona varp öndu, to draw a deep sigh, Bkv. 2. 29; meðan í önd hixti, Am. 39; hann rann … skrefaði, meðan hann þolði önd einu sinni, in one breath, Rb. 482; hence the mod. phrase, þola önn (sic) fyrir e-t, to hold one’s breath for anxiety; nú þrýtr öndin, the breath is stopped, Fas. i. 204.
    2. breath, life; öndin blaktir á skari, blaktir önd í brjósti, the breath (life) flutters in the breast; ef maðr hrapar svá grepti, at kviðr berr at önd sé í brjósti, K. Þ. K. 26; skal hann heldr eta kjöt en fara öndu sinni fyrir matleysi … svá skal hann eta, at hann ali önd sína við, 130; þá skal hann kjöt eta ok bjarga svá öndu sinni, N. G. L. i. 12; fugla, kvikenda ok hverrar lifandi andar, every living soul, Stj.; at eigi saurgisk andir yðrar, 317; andar gustr, a gush of breath, 17: týna öndu, to lose breath, die, Hkv. Hjörv. 37, Skv. 3. 58; fara öndu e-s, to put to death, Sdm. 25; krefi Guð hann andar sinnar, if God call him, Sks. 720, N. G. L. iii. 79; Guð krafði konung andar, Fms. xi. (in a verse); áðr Guð kveddi andar hans, D. N. iii. 165; þá menn er sjálfir spilla öndu sinni, to spill one’s breath, commit suicide, N. G. L. i. 13.
    3. eccl. the soul; aldri hafði önd mín tvá líkami, Fms. iv. 121; önd þjófs á krossi, Pr. 67; þau fálu Guði önd sína á hendi, Nj. 201; mín önd miklar Dróttinn og minn andi gladdist í Guði heilsu-gjafara mínum, Luke i. 46 (Vídal.); andar-dauði, spiritual death, Greg. 42; andar-dauðr, spiritually dead, 6l; andar-heilsa, hreinson, kraptr, hefnd, siðr, synd, þorsti, soul’s health, cleansing, … thirst, Hom. 4, 45, 73, Greg. 5, Mar., MS. 623. 19, Stj. 29; andar-sýn, soul’s sight, a vision, Karl. 553, Bs. ii. 11; andar-gjöf, a spiritual gift, id.; andar-kraptr, 153; andar-sár, mental wounds, Bs. i.
    COMPDS: andardráttr, andarvana.

    Íslensk-ensk orðabók > ÖND

  • 115 í

    to
    * * *
    prep.
    I. with dat.,
    1) in, within; fela fé sitt í jörðu, to hide one’s money in the earth; fastir í vellinum, fast in the ground; vera í sveit, to live in a district; í öðrum löndum, in other lands;
    2) with local names (í Orkneyjum, í Laxárdal, í Borgarfirði, etc.);
    3) in a certain spot; í einum stað, í þeim (hverjum) stað, in one, that (every) place; standa í höggfœri, within sword’s reach;
    4) in, among; í valnum, among the slain;
    5) of clothes; vera í, to have on, wear (hann var í blám stakki, í litklæðum);
    6) during, in; þenna vetr í jólum, during Yule; í sumri (hausti), this summer (autumn); í því bili, in that moment; í því er Gunnar stendr upp, at the very moment when G. rises;
    7) denoting action, state, condition; vera í för með e-m, to travel in one’s company; vera í víkingu, to be engaged in freebooting; í trausti e-s, in his trust, under his protection; vera í góðu yfirlæti, to be in good quarters, live well; liggja í úviti, to lie in a swoon; vera í góðu (illu) skapi, to be in good (ill) humour;
    8) in respect of, in regard to; roskinn í orðum, mature in words; léttr í máli, cheerful in speech; í öllum mannraunum, in all trials;
    9) denoting form or content, in; at eigi hafi komit til Noregs meiri gørsemi í skikkju, such a jewel of a cloak; fé er í því there is value in it; Hallr kvað góðan kost í henni, H. said she was a good match; hvat er íþví? how is that? what is the matter?
    10) by means of, through (opt kaupir sér í litlu lof);
    11) equivalent to a gen. or poss. pron.; hann braut hrygg í henni, he broke her back; hann knýtir saman alla halana í nautunum, all the cows’ tails;
    II. with acc.,
    1) in, into (spjótit fló niðr í völlinn); leggja e-t í kistu, to put into a chest (coffin); steinninn kom í höfuð honum, the stone hit him in the head; sigla (láta) í haf, to stand out to sea; var þat sagt Gunnari inn í búðina, word was carried into the booth to Gunnar; giptast í önnur lönd, to marry into other countries, marry an alien; deyja Mælifell, to pass into M. after death; þórðr svaf ok horfði í lopt upp, with his face turned upwards;
    2) of time; in, during; í þat mund, at that hour; í nótt, this night; í vetr, this winter; í (= um) fjórtán vetr, for fourteen winters;
    3) denoting entrance into a state, condition, in, into; ganga íbönd ok eiða, to enter into bonds and oaths; falla í úvit, to fall into a swoom; taka e-n í frið, to pardon one; bjóða búum í setu, to call on the neighbours to take their seats;
    4) denoting change into; skjöldrinn klofnaði í tvá hluti, split in two; brotna í spán, to be shivered to pieces; verja fé sínu í lausaeyri, to convert one’s property into movables;
    5) denoting the object, purpose, etc.; gjalda í sonarbœtr, to pay as the son’s weregild; þiggja e-t vingjafir, to accept as a friend’s gift; kaupa e-t í skuld, to buy on credit; gøra e-t í hag (vil) e-m, to do something in one’s favour.

    Íslensk-ensk orðabók > í

  • 116 af-taka

    n, f. = aftak:
    1. gener. loss, privation; a. ok missa, of a personal loss by death, Edda 37.
    2. death by violent means, slaughter; til aftöku manna eðr fú upp at taka, for the cutting off of men or the confiscation of their goods, Eg. 73, 252; hann hafði verit at aftöku þorkels fústra, Fms. vii. 201, Orkn. 22 old Ed. Formerly there were no public executions in Icel., except the stoning of wizards or witches, Ld. ch. 98, Eb. ch. 20, Vd. ch. 26; and the hanging of thieves, Fbr. ch. 19, Kb. l. c. Now, however, used in the sense of public execution, and in various compds, e. g. aftöku-staðr, m. place of execution, etc.

    Íslensk-ensk orðabók > af-taka

  • 117 BINDA

    * * *
    (bind; batt, bundum; bundinn), v.
    1) to bind, tie, fasten, tie up;
    binda hest, hund, to tie up a horse, dog;
    binda skó, þvengi, to tie shoes, thongs;
    binda stein við háls e-m, to fasten a stone to one’s neck;
    binda fyrir augu e-m, to blindfold one;
    2) to bind in parcels, to pack up (binda varning til skips);
    binda hey á hest, to truss hay on a horse’s back;
    binda klyf, to tie up a pack;
    3) binda e-t um e-t, to bind round;
    hann batt silkiræmu um fót sér, he bound a strip of silk round his leg;
    binda um e-t, to put a bandage on;
    batt Yngvildr um fót honum, bound up his (wounded) leg;
    binda um sár, to bind up a wound;
    fig., hefir margr hlotit um sárt at binda fyrir mér, many a man has had wounds to tie up by my means (i. e. inflicted by me);
    þykkir mér bezt um heilt at binda, to bind a sound limb, to keep safe and sound;
    binda sár = binda um sár;
    binda hönd e-s, to bind his hand;
    4) to make, form, contract, enter into (binda samfélag, vináttu, tengdir, hjúskap);
    binda sætt ok frið, to make a reconciliation and peace;
    binda ráð, to resolve;
    absol. with infin., to fix, engage (bundu þeir Þórir at hittast á ákveðnum stáð);
    em ek þó eigi þess búinn, nema fleiri bindist, unless more persons bind themselves, enter the league;
    bindast á hendi (höndum) e-m, to bind oneself to serve another (bindast á hendi konungum);
    bindast (= binda sik) í e-u, to engage in a thing (bindast í heitum);
    with gen. (bindast e-s = bindast af or frá e-u), to refrain from a thing;
    eigi bazt hann ferligra orða, he did not refrain from bad words.
    * * *
    batt, 2nd pers. bazt, pl. bundu, bundit; pres. bind; 3rd pers. reflex. bizt; imperat. bind, bind þú; 2nd pers. bittú, bitt þú, Fm. 40; battú, Bret. 32; bitzt, Post. 154: [Goth., A. S., Hel. bindan; Engl. bind; Germ. binden; Swed. binda, 2nd pers. bandt; in Icel. by assimilation batt; bant, however, Hb. 20, 32 (1865)]:— to bind:
    I. prop. to bind in fetters, (cp. bönd, vincula; bandingi, prisoner), Hom. 119, Fms. xi. 146, Gþl. 179:
    1. to tie, fasten, tie up, b. hest, Nj. 83; naut, Ld. 98, Bs. i. 171; b. hund, Grág. ii. 119; b. við e-t, to fasten to; b. stein við háls e-m, 655 xxviii; b. blæju við stöng, Fms. ix. 358; b. skó, þvengi, to tie the shoes, Nj. 143, Þorst. St. 53, Orkn. 430: to bind in parcels, to pack up, b. varning, Fms. iii. 91, ix. 241 (a pun); b. hey, to truss hay for carting, Nj. 74; klyf, Grett. 123; b. at, til, to bind round a sack, parcel, Fms. i. 10; to bind a book, (band, bindi, volume, are mod. phrases), Dipl. i. 5, 9, ii. 13.
    β. medic. to bind wounds, to bind up, b. sár, Eg. 33, Bs. i. 639, Fms. i. 46 (cp. Germ. verbinden); b. um, of fomentation, Str. 4. 72: metaph. phrase, eiga um sárt at b., to have a sore wound to bind up, one feeling sore; hefir margr hlotið um sárt at b. fyrir mér, i. e. I have inflicted deep wounds on many, Nj. 54: the proverb, bezt er um heilt at b., or eiga um heilt at b., to bind a sound limb, i. e. to be safe and sound; þykir mér bezt um heilt at b., I think to keep my limbs unhurt, to run no risk, Fms. vii. 263.
    2. with a notion of impediment; b. skjöld sinn, to entangle the shield: metaph., bundin (closed, shut) skjaldborg, Sks. 385.
    II. metaph. to bind, make obligatory; leysa ok b., of the pope, Fms. x. 11: to make, contract a league, friendship, affinity, wedding, fellowship, oath, or the like; b. ráð, to resolve, Ld. 4, Eg. 30; samfélag, lag, vináttu, eið, tengdir, hjúskap, Fms. i. 53, iv. 15, 20, 108, 210, ix. 52, Stj. 633, K. Á. 110: absol. with a following infin., binda ( fix) þeir Þórir at hittast í ákveðnum stað, Ísl. ii. 147.
    III. reflex, to bind, engage oneself, enter a league; leikmenn höfðu saman bundizt at setjast á kirkjueignir, Bs. i. 733; bindask (b. sik) í e-u, to engage in a thing; þótt hann væri bundinn í slíkum hlutum, 655; at b. sik í veraldligu starfi, id.; hann bazt í því, at sýslumenn yðrir skyldu eigi koma á mörkina, Eg. 71; em ek þó eigi þessa búinn, nema fleiri bindist, unless more people bind themselves, enter the league, Fær. 25, Valla L. 216; bindast í banns atkvæði, H. E. i. 465; binda sik undir e-t, with a following infin. to bind oneself to do, Vm. 25; b. sik við e-t, id., N. G. L. i. 89; bindask e-m á hendi, to bind oneself to serve another, esp. of the service of great personages; b. á hendi konungum, Fms. xi. 203, x. 215, Bs. i. 681, Orkn. 422; bindast fyrir e-u, to place oneself at the head of an undertaking, to head, Hkr. iii. 40; Öngull vildi b. fyrir um atför við Gretti, Grett. 147 A.
    2. with gen., bindask e-s, to refrain from a thing; eigi bazt harm ferligra orða, i. e. he did not refrain from bad language, 655. 12; b. tára (only negative), to refrain from bursting into tears, Fms. ii. 32; hlátrs, Sks. 118; b. við e-t, id., El. 21; b. af e-u, Stj. 56.

    Íslensk-ensk orðabók > BINDA

  • 118 BÚÐ

    I)
    f.
    farmanna búðir, merchants’ booths; esp. of the temporary dwellings at the Icelandic parliament;
    tjalda búð, to fit up a booth (with tent-roof and hangings);
    2) abode, dwelling place;
    fara búðum, to change one’s abode;
    hafa harða, kalda búð, to have a hard, cold abode.
    (= búið, búit), used as adv., may be;
    búð svá sé til ætlat, may be, it will come so to happen;
    búð eigi hendi hann slíka úgiptu í annat sinn, may be he will not have such misfortune again.
    * * *
    f.
    I. [Engl. booth; Germ. bude; Dan. bod: not from búa], a booth, shop; farmanna búðir, merchants’ booths: setja búðir, Eg. 163; hafa búðir á landi, Grág. i. 91, the booths in the harbour being but temporary and being removed as soon as the ship went to sea.
    β. specially used of the temporary abodes in the Icel. parliament, where, as the meeting only lasted two weeks a year, the booths remained empty the rest of the year; hence tjalda ( to dress) búðir, viz. during the session for the use of its owner. But every goði ( priest) and every family had their own ‘booth,’ which also took their names from a single man or ruling family, e. g. Allsherjar b., Sturl. ii. 44; Snorra b., 125; b. Skapta, Nj. 220; b. Hafliða, Sturl. i. 44: from families or districts, Ölfusinga b., Nj. 181; Möðruvellinga b., 182, 247; Skagfirðinga b., 182; Jöklamanna b., Sturl. ii. 158; Austfirðinga b., 158, 159; Saurbæinga b., 82; Dalamanna b., Nj. 48; Mosfellinga b., 164; Rangæinga b., 48, 180; Ljósvetninga b., 183, 223; Norðlendinga b., 228; Vatnsfirðinga b., 248; Vestfirðingu b., Bs. i. 21; Svínfellinga b., Lv. 18; Skarðverja b., Sturl. i. 199, etc.: other names, Byrgis-búð, 31; Grýta, ii. 45; Dilkr, 158; Valhöll, 126; Hlað-búð, 82, Nj. 244; Virkis-búð, 247. As the alþing was a public meeting, other booths are also mentioned, e. g. Trúða búðir, booths of Jugglers, Troubadours, Grág. ii. 84; Ölbúð, an Ale-booth, beer-shop, Sturl. ii. 125; Sútara búð, a Souter’s (cobbler’s) booth, Grág. ii. 84; Sverð-skriða b., a Tanner’s booth, id.; and Göngumanna búðir, Beggars’ booths, a troop of beggars being an appendage to any old feast or public meeting, cp. Gísl. 54–56: the law (Grágás) forbade the sheltering of beggars at the parliament, but in vain; see numberless passages referring to alþing or fjórðungsþing, esp. Grág. Þ. Þ., Nj., Sturl., Gísl. l. c., Korm. S., Kristni S. A short treatise, called ‘Catastasis of Booths,’ composed about A. D. 1700, is mentioned in Dasent’s Burnt Njal; but it is the mere work of a scholar, not founded upon tradition. As búð is opposed to bú, as a temporary abode to a permanent fixed one, so búðsetumaðr (búð-seta), a cottager, is opposed to bóndi; fara búðum is to change one’s abode, Hkr. ii. 110; Mýramanna-búð, Band. (MS.)
    γ. in eccl., Tjald-búð is the Tabernacle.
    2. in the compds í-búð, sam-búð, etc., ‘búð’ is a different word, being simply formed from the verb búa, and of late formation, prob. merely a rendering of Lat. habitatio; whilst búð, a booth, is not related to búa.
    II. esp. in compds, í-búð, living in; sam-búð, living together; vás-búð, a cold berth, i. e. wet and cold; hafa harða, kalda búð, to have a hard, cold abode, Fms. x. 158 (belongs perh. to I.)
    COMPDS: búðardvöl, búðardyr, búðargögn, búðarhamarr, búðarketill, búðarkviðr, búðarlið, búðarmaðr, búðarnagli, búðarrúm, búðarsetumaðr, búðarstaðr, búðarsund, búðartópt, búðarveggr, búðarvirki, búðarvist, búðarvörðr.

    Íslensk-ensk orðabók > BÚÐ

  • 119 BYGGJA

    * * *
    I)
    (-ða, -ðr), v., older form byggva;
    1) to settle in a place, as colonist; sumar þat, er þeir Ingólfr fóru at byggja Ísland, when I went out to settle in Iceland; Ingólfr bygði fyrstr landit, was the first settler; absol., Helgi bygði norðr í Eyjafirði, settled in E.;
    2) to people (eptir Nóaflóð lifðu átta menn, er bygðu heiminn) Ísland bygðist (was peopled) ór Norvegi;
    3) to inhabit, live in a country (þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit); þess get ek, at menn byggi húsit, that the house is inhabited; byggja bœ, to settle on a farm (hann bygði bœ þann er í Eyju heitir); absol., kona, er bygði (lived) í einum afdal; hvar byggir þú, where dwellest thou?;
    4) to dwell in, occupy (byggja höll, helli); byggja eina sæng, to share the same bed (of a niarried couple; also absol., byggja með erri); bygði hann í skipuin, he dwelt (lived) in ships.
    (-ða, -ðr), v.
    1) to let out (konungr má byggja almenning hverjum sem hann vill); nú byggir maðr dýrra (lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit;
    2) to lend money at interest (engi skal byggja dautt fé á leigu); Hrútr bygði allt féit, H. put all the money out at interest;
    3) byggja frændsemi, sifjar, to enter into a marriage with a relation or one allied by by marriage (in such or such degree); þat var bannat at byggja svá náit at frændsemi, intermarriage between so near relations was forbidden.
    * * *
    older form byggva, ð, [for the etymology v. búa], gener. to inhabit, settle, people, always in a transitive sense—not neut. as. búa—but often used absol. or ellipt., land being understood:
    α. to settle as a colonist; Hrollaugr bygði austr á Síðu, Ketilbjörn bygði suðr at Mosfelli, Auðr bygði vestr í Breiðafirði, Helgi bygði norðr í Eyjafirði, all these instances referring to the first settlers of Icel., Íb. ch. 1. 2; en þat vas es hann tók byggva landit, id.; sumar þat er þeir Ingólfr fóru at b. Ísland, the summer before Ingolf settled in Iceland, ch. 6; Íngólfr … bygði fyrstr landit, i. e. Ingolf was the first settler, id.; so in numberless instances, esp. of the Íb. and Landn., e. g. Landn. 42, 334, Eb. 8, Hrafn. 4, Eg. 99, 100; eptir Nóa-flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu ( peopled), Edda (pref.)
    β. to inhabit, live in a country; þesskonar þjóð es Vínland hefir bygt, Íb. ch. 6; þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit, Landn. 321; þeir b. þat hérað á Vindlandi er Ré heitir, Fms. xi. 378, H. E. i. 494, Bret. 100: allit. phrases, á bygðu bóli, i. e. among men, where men live; bygðr bólstaðr, possessed land, Grág. ii. 214: the proverb, með lögum skal land byggja, with laws shall man build land, i. e. law builds (makes) lands and home; and some add, en með ólögum eyða; eyða ( to lay waste) and byggja are thus opposed to one another, Nj. 106; b. bæ, to settle on a farm; segi ek af því fyrst hversu bærinn hefir bygzk í Skálaholti … Ketilbjörn bygði þann bæ fyrstr er í Skálaholti heitir, Bs. i. 60; hann bygði bæ þann er í Eyju heitir, Gísl. 91, where it does not mean to build houses, as in the mod. use of this phrase, but to settle, Lat. inhabitare.
    γ. in more special or law phrases, to dwell in, occupy; b. sæng, to keep one’s bed, sleep, Fas. i. 314; b. eina sæng, of married people, Fms. ii. 134; b. með e-m, to cohabit, Stj. 176; b. höll, to occupy a hall, Fms. vi. 147, x. 236; b. á skipum, undir tjöldum, to live aboard ship, in tents, vii. 138; b. hálfrými, a naut. term, viii. 199: metaph., cf Guð byggvir í þeim, Eluc. 52, cp. also the references from the N. T. above under búa, where most of the Icel. Edd. use byggja.
    2. to build a house, ship, or the like, [Scot. and North. E. to big; Dan. bygge; Swed. bygga]: this sense, common over all Scandinavia and North Britain, seems not to occur in Icel. writers before the 15th century or the end of the 14th, but is freq. at the present time; it occurs in the Ann. 1401, 1405, etc. Old writers always say, reisa or göra hús, skip …, not byggja.
    3. reflex. to be inhabited; Ísland bygðisk fyrst ór Noregi, Íb. ch. 1; Grænland fansk ok bygðisk af Íslandi, ch. 6; hundraði ára fyrr en Ísland bygðisk af Norðmönnum, Landn. (pref.); en áðr Ísland bygðisk, id.; þá er Ísland fansk ok bygðisk af Noregi, id.
    II. [Goth. bugjan, by which Ulf. renders αγοράζειν, and once πωλειν, which is elsewhere rendered by frabugjan; A. S. bycgean; Engl. buy; Hel. buggean]:—to let out, esp. land or cottage; konungr má b. almenning hverjum sem hann vill, Gþl. 453; ef umboðsmaðr konungs byggir jarðar (acc.) konungs … því at svá skal konungs jarðir b. sem um aðrar jarðir skill í lögum, 336; nú byggir maðr dýrra ( lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit, 337; Ingimundr bygði þeim Hrolleifi bæinn í Ási, Fs. 34; er þeir bygðu lönd sín eðr tóku sér hjú, Grág. i. 445; hann tók mikit af landnámi Una, ok bygði þat ( parcelled it out) frændum sínum, Landn. 244; byggja e-m út, to expel a tenant; b. e-m inn, to settle a tenant on one’s estate.
    2. more properly, to lend money at interest; þat er ok ef menn b. dautt fé, eðr krefja framar af þeim hlutum er menn ljá, en innstæða, K. Á. 204; engi skal b. dautt fé á leigu, Bs. i. 684; um okr, er menn b. dautt fé, H. E. i. 459; Rútr … bygði allt féit, R. put all the money out at interest, Nj. 11.
    3. the peculiar eccl. law phrase of the forbidden degrees; b. sifjar, frændsemi, to marry into such or such degree; this phrase may refer to buying (cp. brúðkaup), or to cohabitation; þat er nýmæli, at jafn-náit skal b. sifjar ok frændsemi at fimta manni hvárt, i. e. intermarriage in the fifth degree is allowed, according to the decision of the council of Lateran, A. D. 1215, Grág. i. 304; frændsemi er eigi byggjandi, i. e. is forbidden, 307, 308, 321, N. G. L. i. 350; en þat var bannat með Ásum at b. svá náit at frændsemi, Hkr. Yngl. ch. 4.
    III. part. as subst.

    Íslensk-ensk orðabók > BYGGJA

  • 120 eira

    (-ða, -t), v.
    1) to spare, with dat. (at þeir skyldu eira konum ok kirkjum);
    eira undan e-u, to yield to;
    2) e-m eirir e-t vel (illa), it agrees well (ill) with one, he is well pleased (displeased) with it (Eiríki konungi eirði þetta stórilla);
    honum eirir illa, ef, he is annoyed, if;
    3) eira e-n af e-u, to deprive one of.
    * * *
    1.
    ð, [A. S. ârian = parcere], to spare, with dat.; hafa allir hlutir unnit eiða at e. Baldri ( not to hurt Balder), Edda 37; hann eirði öngu hvárki í orðum né verkum, he spared naught either in word or work, Nj. 184, Fms. vii. 312; at þeir skyldu e. konum ok kirkjum, spare women and churches, Sturl. iii. 40; e. undan e-u, to yield; höfum vér lengi undan eirt fjandskap yðrum, Ld. 204; kvað hann þá ekki mundu tjá at letja sik, kvaðsk lengi hafa undan eirt, Fms. vii. 244; ok meir þykjumk vér undan eira, Sturl. i. 72; eptir þetta ríða þeir Ögmundr í brott, ok eirir hann undan þá enn fyrst, iii. 103.
    β. impers., e-m eirir e-t illa, it displeases one, i. e. to feel ill at rest with a thing; illa eirði mér fall þitt, Flóv. 29; Eiríki konungi eirði þetta stórilla, Fms. i. 19; honum eirir illa ef hann hefir eigi sitt mál, Ísl. ii. 236; Bergi eirði hit versta, Fs. 53; eira vel (ironically), to be well pleased, meira efni hefir hann til eldingar en honum megi vel eira inni at vera, 45: to do for one, vitum hve oss eiri öl þat er Bárðr of signdi, let us see how Bard’s draught will agree with us, Eg. ch. 44 (in a verse); Egill fann, at honum mundi ekki svá búit eira, E. felt, that this would not do, Eg. 552. In mod. usage, eira means to feel at rest (= una), of a man or beast who is restless or runs from one place to another,—it is said ‘hann eirir hvergi,’ he can nowhere rest; the other senses are obsolete.
    2.
    u, f. rest, = eirð.

    Íslensk-ensk orðabók > eira

См. также в других словарях:

  • A Place for Mom — is a privately held, for profit senior care referral service based in Seattle, WA. The company provides resources about senior housing and elder care options to seniors and families in need. A Place for Mom employs eldercare advisors to help… …   Wikipedia

  • There's a Place for Us — Infobox Album | Name = There s a Place for Us:Unreleased LP More Type = Cover album Artist = The Supremes Released = July 9, 2004 Recorded = January 1965 April 1965 (original album); 1965 1967 (bonus tracks) Genre = Pop Length = 33:10 (original… …   Wikipedia

  • No Place for Disgrace — Studio album by Flotsam and Jetsam Released 1988 …   Wikipedia

  • No Place For Disgrace — Album par Flotsam and Jetsam Sortie 1988 Enregistrement décembre 1987 février 1988 Durée 50:15 Genre(s) …   Wikipédia en Français

  • No place for disgrace — Album par Flotsam and Jetsam Sortie 1988 Enregistrement décembre 1987 février 1988 Durée 50:15 Genre(s) …   Wikipédia en Français

  • A Place for My Stuff — Infobox Album | Name = A Place for My Stuff Type = Album Artist = George Carlin Released = November, 1981 Recorded = August, 1981 Genre = Comedy Length = 50:57 Label = Atlantic Producer = Reviews = * Allmusic Rating|4|5… …   Wikipedia

  • Strange Place for Snow — Infobox Album Name = Strange Place for Snow Type = studio Artist = Esbjörn Svensson Trio Released = 4 June 2002 Recorded = April 2001–December 2001 Genre = Length = 69:02 Label = Sony Producer = Reviews = * Allmusic (3/5)… …   Wikipedia

  • No Place For Disgrace — Álbum de Flotsam and Jetsam Publicación 1988 Grabación diciembre de 1987 enero de 1988 Género(s) thrash metal Speed metal …   Wikipedia Español

  • The Road Is No Place for a Lady (Cass Elliot album) — Infobox Album Name = The Road Is No Place for a Lady Type = studio Artist = Cass Elliot Released =October 1972 Recorded = Genre = Length = Label = RCA Records Producer = Reviews = Last album = This album = Bubblegum, Lemonade, and... Something… …   Wikipedia

  • No Place for Disgrace — Album par Flotsam and Jetsam Sortie 1988 Enregistrement décembre 1987 février 1988 Durée 50:15 Genre …   Wikipédia en Français

  • No Place for Grubbs! (Aussie Bites) — No Place for Grubbs!   Author(s) Max Dann …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»