हिरण्यदत्

m. a son surrendered by his parents to another for temporary orﾠ preliminary adoption

m. a son surrendered by his parents to another for temporary orﾠ preliminary adoption

m. a son surrendered by his parents to another for temporary orﾠ preliminary adoption

f. a mystical N. of the earth MBh. ;

m. N. of a man Daṡ.

m. N. of a man Cat.

m. N. of a man Cat.

m. N. of various men MBh. Cat.

( hiraṇya-) mfn. having golden teeth RV. ;

m. N. of various men Kathās.

mfn. not everlasting, transient, occasional, incidental;

n. (ifc. f. ā;

अद्वय a. [नास्ति द्वयं यस्य]

1 Not two.

-2 Without a second, unique; sole; अद्वयं ब्रह्म Ved. Sūtra.

-यः [अद्वयं विज्ञानाभेदः पदार्थानाम् अस्त्यस्य वादकत्वेन अस्त्यर्थे अच्] N. of Buddha

-यम् [न. त.] Non-duality, unity, identity; especially of Brahman and the universe, or of spirit and matter; the highest truth.

-Comp. -आनन्दः = अद्वैतानन्दः q. v.

-वादिन् (= अद्वैत˚) one who propounds the identity of spirit and matter or of Brahman +and the universe (सर्वमेव वस्तु चित्स्वरूपं नान्यदतो द्वितीयमस्ति इति यः प्रतिपादयति) 2. Buddha; Jina; षडभिज्ञो दशबलो$द्वयवादी विनायकः Ak.

अनुरञ्ज् 4 U.

1 To be red; भृशमन्वरज्यदतुषारकरः Śi.9.7. (became red or attached).

-2 To be delighted, find pleasure; तव प्रकीर्त्या जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च Bg.11.36.

-3 To be attached or devoted to, be fond of, love, like (with acc. or loc.); समस्थमनुरज्यन्ति विषमस्थं त्यजन्ति च Rām.; अशुद्धप्रकृतौ राज्ञि जनता नानुरज्यते Pt.1.31; भ्रातुर्मृतस्य भार्यायां यो$नुरज्येत कामतः Ms.3.173. -Caus.

1 To make red, redden, dye, colour; सरसकिसलयानुरञ्जितैर्वा Śi.7.64, 8.17,12.68; Dk.168; Ki.4.27,12.23.

-2 To attach oneself to, please, gratify, conciliate, keep contented or satisfied; अनुरक्तः प्रजाभिश्च प्रजाश्चाप्यन्वरञ्जयत् Rām.; कष्टं जनः कुलधनैरनुरञ्जनीयः U.1.14; शिष्यगुणानुरञ्जितमनसम् Pt.1 pleased, gratified.

अन्यथा ind. [अन्य-प्रकारार्थे था]

1 Otherwise, in another way or manner, in a different manner; यदभावि न तद्भावि भावि चेन्न तदन्यथा H. प्रस्ताविका 24; with अतः, इतः or ततः otherwise than, in a manner different from; अतो$न्यथा प्रवृत्तिस्तु राक्षसो विधिरुच्यते Ms.5.31; एतज्ज्ञानमिति प्रोक्तमज्ञानं यदतो$न्यथा Bg.13.11. अन्यथा-अन्यथा in one way, in another (different) way; यो$न्यथा सन्तमा- त्मानमन्यथा भाषते Ms.4.255; सत्त्वभङ्गभयाद्राज्ञां कथयन्त्य- न्यथा पुरः । अन्यथा विवृतार्थेषु स्वैरालापेषु मन्त्रिणः Mu.4.8. अन्यथा कृ (a) to do otherwise, change or alter; न हि दैवं शक्यमन्यथा कर्तुमभियुक्तेनापि K.62; न स्वभावो$त्र मर्त्यानां शक्यते कर्तुमन्यथा Pt.1.258; Ś.6.14; (b) to act other- wise, violate, transgress, go against; त्वया कदाचिदपि मम वचनं नान्यथा कृतम् Pt.4; (c) to destroy, undo, frustrate, baffle, defeat (hope, plan &c.), कर्तुमकर्तुमन्यथाकर्तुं समर्थ ईश्वरः; ममेच्छां मान्यथा कृथाः Ks.22.51; लाभं कुर्याच्च यो$न्यथा Y.2.195; (d) to make false, falsify; ख्यातो लोकप्रवादो$यं भरतेनान्यथा कृतः Rām.; अमात्यः प्राड्विवाको वा यत्कुर्युः कार्यमन्यथा Ms.9.234 to do wrongly; ˚ग्रह्, -मन्, -संभावय्, -समर्थय्, -विकल्पय् &c. to take or think to be otherwise, to misunder- stand, understand wrongly; अलमन्यथा गृहीत्वा न खलु मन- स्विनि मया प्रयुक्तमिदम् M.1.2; अलमस्मानन्यथा संभाव्य Ś.1; किं मामन्यथा संभावयसि K.147; Ś.3.19; जनो$न्यथा भर्तृमतीं विशङ्कते Ś.5.17 suspects to be otherwise (than chaste), ˚भू or या to be otherwise, be changed or altered, be falsified; न मे वचनमन्यथा भवितुमर्हति Ś.4; शोकार्तस्य प्रवृत्तो मे श्लोको भवतु नान्यथा Rām.; तयोर्महात्मनोर्वाक्यं नान्यथा याति सांप्रतम् Rām.

-2 Otherwise, or else, in the contrary case; व्यक्तं नास्ति कथमन्यथा वासन्त्यपि तां न पश्येत् U.3; स्तेनो$न्यथा भवेत् Ms.8.144; Y.1.86,2.288; on the other hand, on the contrary.

-3 Falsely, untruly; किमन्यथा भट्टिनी मया विज्ञापितपूर्वा V.2; किमन्यथा भट्टिन्यै विज्ञापितम् M.4; न खल्वन्यथा ब्राह्मणस्य वचनम् V.3; यो न्यायमन्यथा ब्रूते स याति नरकं नरः Pt.3.17; H.3.15; Ms.8.9.

-4 Wrongly, erroneously, badly, as in अन्यथासिद्ध q. v. below; see under (1) also.

-5 From another motive, cause, or ground; दुर्वाससः शापादियं त्वया प्रत्यादिष्टा नान्यथा Ś.7. [cf. L. aliuta.].

-Comp. -अनुपपत्तिः f. see अर्थापत्ति.

-कारः changing, altering. (

-रम्) adv. in a different manner, differently P.III.4.27.

-ख्यातिः f.

1 erroneous conception of the Spirit.

-2 Name of a philosophical work.

-3 wrong conception in general (in phil.). In Sāṅkhya philosophy it means the assertion that something is not really what it appears to be according to sensual perception; title of a philosophical work.

-भावः alteration, change, being otherwise, difference; एकस्या व्यक्तेः सर्वावयवावच्छेदेनान्यथाभावः कार्त्स्न्यम् P.V.4.53; Sk. change of view or mind; मयि ˚भावो न कर्तव्यः Ch. Up.

-वादिन् a. speaking differently or falsely; speaking falsely or inconsistently; (in law) a prevaricator, prevaricating witness.

-वृत्ति a.

1 changed, altered.

-2 affected, perturbed; disturbed by strong emotions; मेघालोके भवति सुखिनोप्यन्यथावृत्ति चेतः Me.3.

-सिद्ध a. proved or demonstrated wrongly; (in Nyāya) said of a cause (कारण) which is not the true one, but only refers to accidental and remote circumstances (as the ass employed to fetch clay &c. in the case of a घट or jar) which do not invariably contribute to the result, see कारण; this अन्यथा˚ is said to be of 3 kinds in Tarka. K., but 5 are mentioned in Bhāṣā P.19-22.

-द्धम्, -सिद्धिः f. wrong demonstration; one in which arguments, not being true causes are advanced; an unessential cause, an accidental or concomitant circumstance. Bhāṣā P.16.

-स्तोत्रम् satire, irony; सत्यासत्यान्यथास्तोत्रैर्न्यूनाङ्गेन्द्रियरोगिणाम् (क्षेपं करोति) cf. यत्र विकृताकृतिरेव दर्शनीयस्त्वमसीत्युच्यते तदन्यथास्तोत्रम् । Mitākṣarā. Y.2.24.

अभि ind.

1 (As a prefix to verbs and nouns) It means (a) 'to', 'towards', 'in the direction of'; अभिगम् to go towards; अभिया, ˚गमनम्, ˚यानम् &c.; (b) 'for' 'against'; ˚लष्, ˚पत् &c.; (c) 'on', 'upon'; ˚सिञ्च् to sprinkle on &c.; (d) 'over', 'above', 'across'; ˚भू to overpower, ˚तन्; (e) 'greatly'; 'excessively'; ˚कम्प्.

-2 (As a prefix to nouns not derived from verbs, and to adjectives) It expresses (a) intensity or superiority; ˚धर्मः 'supreme duty'; ˚ताम्र 'very red'; R.15.49; ˚नव 'very new'; (b) 'towards', 'in the direction of', forming adv. compounds; ˚चैद्यम्, ˚मुखम्, ˚दूति &c.

-3 (As a separable adverb) It means towards, in the direction or vicinity of (opp. अप); in, above, aloft, on the top, (mostly Ved.)

-4 (As a preposition with acc.) (a) To, towards, in the direction of, aginst; (with acc. or in comp. in this sense); अभ्यग्नि or अग्निमभि शलभाः पतन्ति; वृक्षमभि द्योतते विद्युत् Sk.; Śi.9.56,4; अभ्यर्कबिम्बं स्थितः Ś.7.11. (b) Near, before, in front or presence of; प्रियमभि कुसुमोद्यतस्य बाहोः Śi.7.32;15.58. (c) On, upon, with regard or reference to; सायमण्डलमभि त्वरयन्त्यः Ki.9.6; साधुर्देवदत्तो मातरमभि Sk. (d) Severally, one after another (in a distributive sense); वृक्षं वृक्षमभि सिञ्चति Sk.; भूतभूतमभि प्रभुः Bop. By अभिरभाग P.I.4.91. अभि has all the senses of अनु given in I. P.4.9 except that of भाग; e. g. (लक्षणे) हरिमभि वर्तते; (इन्थंभूताख्याने) भक्तो हरिमभि; (वीप्सायाम्), देवं देवमभि सिञ्चति; but यदत्र ममाभिष्यात् तद्दीयताम्; प्राज्ञो गोविन्द- मभितिष्ठति Bop. (e) In, into, to; Śi.8.6. (f.) For, for the sake of, on account of (Ved.). According to G. M. अभि has these senses:- अभि पूजाभृशार्थेच्छासौम्याभि- मुख्यसौरूप्यवचनाहारस्वाध्यायेषु; e. g. पूजायाम्, अभिवन्दते; भृशे, अभिनिवेशः; इच्छायाम्; अभिलाषः, अभिकः; सौम्ये or माधुर्ये, अभिजातः; आभिमुख्ये, अभिमुखम्, अभ्यग्नि; सौरूप्ये, अभिरूपम्; वचने, अभिधत्ते; आहारे, अभ्यवहरति; स्वाध्याये, अभ्यस्यति. [cf. L. ob; Gr. amphi; Zend aibi or aiwi, Goth. bi; also umbi um].

अमुक pron. a. [अदस्-टेरकच् उत्वमत्त्वे Tv.] A certain person or thing, so and so (to be used when a person or thing is referred to without a name); मतं मे$मुकपुत्रस्य यदत्रोपरिलेखितम् Y.2.86-87; उभयाभ्यर्थितेनैतन्मया ह्यमुकसूनुना । लिखितं ह्यमुकेनेति लेखको$न्ते ततो लिखेत् 88.

उपजिह्वा ह्विका 1 The uvula or soft palate; epiglottis; Y.3.97.

-2 Enlargement of the under side of the tongue.

-3 A kind of ant; यदत्त्युपजिह्विका यद्वम्रो अतिसर्पति । सर्वं तदस्तु ते घृतम् Rv.8.12.21.

ज्योतिस् n. [द्युत्-इसुन् आदेर्दस्य जः. ज्युत्-इसुन् वा]

1 Light, lustre, brightness, flash; ज्योतिरेकं जगाम Ś.5.3; R.2. 75; Me.5.

-2 Light of Brahman, light regarded as the Supreme spirit; Bg.5.24;13.17; अथ यदतः परो दिवो ज्योतिर्दीप्यते Ch. Up.3.13.7; U.4.18.

-3 Lightning.

-4 A heavenly body.

-5 A heavenly body, a luminary (planet, star &c.); ज्योतिर्भिरुद्यद्भिरिव त्रियामा Ku.7.21; Bg.1.21; H.1.21; Ku.2.19; Ś.7.6.

-6 Bright- ness of the sky, day-light (opp. तमस्).

-7 The sun and moon (dual).

-8 Light as the divine principle of life, intelligence.

-9 The science of the course of heavenly bodies; astronomy. See ज्योतिष.

-1 The faculty of seeing.

-11 The celestial world.

-12 A Cow; ŚB. on MS.1.3.49. -m.

1 The sun.

-2 Fire; ज्योति- ष्कल्पोरुकेशरः (मारुतिः) Bk.9.6.

-8 An epithet of Viṣṇu.

-Comp. -इङ्गः, -इङ्गणः the fire-fly.

-कणः a spark of fire.

-गणः the heavenly bodies collectively;

-चक्रम् the zodiac.

-ज्ञः an astronomer of astrologer.

-मण्डलम् the stellar sphere.

-मिलिन् m.

-वी(बी)जम् a fire-fly.

-रथः (ज्योतीरथः) the polar star.

-लोकः the supreme spirit.

-विद् m. an astronomer or astrologer.

-विद्या, -शास्त्रम् (ज्योतिःशास्त्रम्) astronomy or astrology.

-स्तोमः (ज्योतिष्टोमः) a Soma sacrifice considered as the type of a whole class of sacrificial ceremonies.

-ज्योतिष्टोमः A kind of soma sacrifice requiring sixteen priests for its performance.

-हस्ता N. of Durgā.

परि ind. (Sometimes changed to परी, as परिवाह or परीवाह, परिहास or परीहास)

1 As a prefix to verbs and nouns derived from them, it means (a) round, round about, about; (b) in addition to, further; (c) opposite to, against; (d) much, excessively.

-2 As a separable preposition it means (a) towards, in the direction of, to, opposite to (with an acc.); वृक्षं परि विद्योतते विद्युत्; (b) successively, severally (with an acc.); वृक्षं वृक्षं परि सिञ्चति 'he waters tree after tree'; (c) to the share or lot of (showing भाग or participation) (with acc.); यदत्र मां परि स्यात् 'what may fall to my lot'; or लक्ष्मीर्हरिं परि Sk.; (d) from, out of; (e) expect, outside of, with the exception of (with abl.); परि त्रिगर्तेभ्यो वृष्टो देवः or पर्यनन्तात् त्रयस्तापाः Vop.; (f) after the lapse of; परि संवत्सरात् (g) in consequence of; (h) be- yond, more than; भृत्याः परि चतुर्दश Mb.3.1.11 (com. अधिकचतुर्दशाः पञ्चदशेत्यर्थः; (i) according to, in accordance with; (j) above, over.

-3 As an adverbial prefix to nouns not directly connected with verbs, it means 'very', 'very much, 'excessively'; as in पर्यश्रु 'bursting into tears'; so परिचतुर्दशन्, परिदौर्बल्य.

-4 At the begin- ning of adverbial compounds परि means (a) without, except, outside, with the exception of; as in परित्रिगर्तं वृष्टो दिवः P.II.1.12; VI.2.33. (According to P.II. 1.1. परि may be used at the end of adverbial comp. after अक्ष, शलाका, and a numeral to denote loss or defeat in a game by an unlucky or adverse cast of dice' (द्यूतव्यवहारे पराजये एवायं समासः) e. g. अक्षपरि, शलाका- परि, एकपरि; cf. अक्षपरि; (b) round about, all round, surrounded by; as in पर्यग्नि 'in the midst of flames'.

-5 At the end of an adjectival comp. परि has the sense of 'exhausted by', or 'feeling repugnance for'; as in पर्यध्ययनः = परिग्लानो$ध्ययनाय.