Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

हर्षरत्न

  • 1 अक्षरतूलिका


    a-kshára-tūlikā
    f. a reed orﾠ pen

    Sanskrit-English dictionary > अक्षरतूलिका

  • 2 ज्योतिषरत्नमाला


    jyotisha-ratna-mālā
    f. another work on astron

    Sanskrit-English dictionary > ज्योतिषरत्नमाला

  • 3 शेषरत्नाकर


    ṡesha-ratnâ̱kara
    m. N. of the author of the Sāhityaratnākara (a Comm. on the Gita-govinda)

    Sanskrit-English dictionary > शेषरत्नाकर

  • 4 हर्षरत्न


    harsha-ratna
    harsha-rāma
    m. N. of two authors Cat.

    Sanskrit-English dictionary > हर्षरत्न

  • 5 क्षर् _kṣar

    क्षर् 1 P. [क्षरति-क्षरित] (Used transitively or in- transitively)
    1 To flow, glide.
    -2 To send or stream forth, pour out, emit; तेषु क्षरत्सु बहुधा मदवारिधाराः R.13.74; Bk.9.8.
    -3 To drop, trickle, ooze.
    -4 To waste away, wane, perish.
    -5 To become useless, have no effect; यज्ञो$नृतेन क्षरति तपः क्षरति विस्मयात् Ms.4.237.
    -6 To melt.
    -7 To slip from, be deprived of (with abl.). -Caus. (क्षारयति-ते) To accuse, traduce (usually with आ). -With
    वि to melt away, dissolve.

    Sanskrit-English dictionary > क्षर् _kṣar

  • 6 अक्षर _akṣara

    अक्षर a. [न क्षरतीति; क्षर् चलने अच्-न. त.]
    1 Imperishable, indestructible, undecaying, epithet of the Supreme as well as the Individual soul; यमक्षरं क्षेत्रविदो विदुस्तमात्मानमात्मन्यवलोकयन्तम् Ku.3.5; द्वाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च । क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थो$क्षर उच्यते Bg.15.16. यस्मात्क्षरमतीतो$हमक्षरादपि चोत्तमः । अतो$स्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः Bg.15.18; the unconcerned (Spirit); अक्षरं ब्रह्म परमभ् Bg.8.3.
    -2 Fixed, firm, unalterable.
    -रः 1 Śiva.
    -2 Viṣṇu.
    -3 A sword.
    -रा Sound, word, speech (Ved.).
    -रम् [अश्-सरः Uṇ.3.7, अशेः सरः; अश्नुते व्याप्नोति वेदादिशास्त्राणि.]
    1 (a) A letter of the alphabet; अक्षराणामकारो$स्मि Bg.1.33; मुद्राक्षराणि, मधुर˚, त्र्यक्षर &c. (b) a syllable; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83 the monosyllable; गिरामस्म्येकमक्षरम् Bg.1.25, Ms. 2.78,84,125 (sacred syllable). Hence (c) a word or words, speech collectively; प्रतिषेधाक्षरविक्लवाभिरामम् Ś.3.24; अहो संदापनान्यक्षराणि U.4; भर्तुरेतानि प्रणयमयान्यक्षराणि M.3 words; ब्राह्मणसंक्रमिताक्षरेण पितामहेन V.3; अक्षंर वर्णनिर्माणं वर्णमप्यक्षरं विदुः । अक्षरं न क्षरं विद्यादश्नोतेर्वा सरो$क्षरम् ॥
    -2 A document (letter &c.), sacred writing; writing in general (in pl.); तत्र भुक्तिः प्रमाणं स्यान्न साक्षी नाक्षराणि च Pt.3.93; तत्रभवत्या अक्षराणि विसृष्टानि स्युः V.2.
    -3 The highest deity or Godhead, the indestructible spirit, Brahman (परमब्रह्मन्, मूलकारणम्); अक्षरं ब्रह्म परमम् Bg.8.3; कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् 3.15; यथा सतः पुरुषात्केशलोमानि तथाक्षरात्संभवतीह विश्वम् Chān. Up.
    -4 Religious austerity, penance.
    -5 Sacrifice.
    -6 Water. ततः क्षरति अक्षरम् Rv. 1.164.42.
    -7 The sky.
    -8 Final beatitude, emancipation from further transmigration.
    -9 Continuance, permanence.
    -1 Right, justice (Ved. in these two senses).
    -11 N. of a plant, Achyranthes Aspera. (अपामार्ग Mar. अघाडा.)
    -12 A measure of time, equal to one-fifth of a Kāṣṭhā.
    -Comp -अक्षरः a kind of religious meditation; Kāraṇḍavyūha (Metrical recension)
    -अङ्गम् 1. a part of a syllable.
    -2. alphabet.
    -अर्थः [ष. त.] meaning (of words); किं तावत् गीत्या अवगतो$क्षरार्थः Ś.5.
    -च (ञ्चुं) ञ्चुः -ञ्चणः, -नः [अक्षरेण वर्णविन्यासलिप्या वित्तः अक्षर -चणप् or चु (ञ्चुं) ञ्चुप् तेन वित्तश्चुञ्चुप् चणपौ; P. V. 2.26.] a scribe, writer, copyist; so ˚जीवकः, -जीवी, अक्षरेण जीवति; जीव् णिनि or ण्वुल्; also ˚जीविकः.
    -च्युतकम् [अक्षरं च्युतं लुप्तं यत्र; ब कप्] getting out a different meaning by the omission of a letter (e. g. कुर्वन् दिवाकरश्लेषं दधच्चरणडम्बरम् । देव यौष्माकसेनयोः करेणुः प्रसरत्यसौ where another meaning may be got by omitting क in करेणुः i. e. by taking रेणुः).
    -छन्दस् n.
    -वृत्तम् a metre regulated by the number of syllables it contains; छन्दस्तु द्विविधं प्रोक्तं वृत्तं जातिरिति द्विधा । वृत्तमक्षरसंख्यातं जातिर्मात्राकृता भवेत् ॥ unshaken resolve, resolute (अक्षरं निश्चलं छन्दो$भिप्रायो यस्य);
    -जननी, -तूलिका [अक्षराणां जननीव; तल्लिपिलेखानां तूलिकेव वा साधनत्वात्] a reed or pen. -जीवकः or -जीविन् m. 'One who lives by writing', a scribe.
    -(वि) न्यासः [ष. त. भावे घञ्]
    1 writing, arrangement of letters; भूर्जपत्रगतो ˚सः V.2.
    -2 the alphabet.
    -3 scripture.
    -4 हृदयाद्याधारस्पर्शपूर्वकं तदक्षराणां स्मरणोच्चारणरूपस्तन्त्रप्रसिद्धो वर्णन्यासः -
    पङ्क्ति a. 1. having 5 syllables (पङ्क्ति = Gr. pentas-five) सु मत् पद् वग दे इत्येष वै यज्ञो$क्षरपङ्क्तिः Ait. Br. (तान्येतान्यक्षराणि होतृज- पादौ प्रयोक्तव्यानि).
    -2 N. of a metre of four lines (द्विपदा विराज्) each having five syllables (one dactyl and one spondee).
    -भाज् a. having a share in the syllables (of a prayer ?).
    -भूमिका tablet; न्यस्ताक्षरामक्षरभूमिकायाम् R.18. 46.
    -मुखः [अक्षराणि तन्मयानि शास्त्राणि वा मुखे यस्य] a scholar, student.
    -खम् [ष. त.] the beginning of the alphabet; the letter अ.
    -मुष्टिका 'finger-speech', speaking by means of finger-signs.
    -वर्जित a. unlettered, illiterate, not knowing how to read or write. a. of an epithet of परमात्मन्.
    -व्यक्तिः f. [ष. त.] distinct articulation of syllables.
    -शिक्षा [ष. त.] the science of (mystic) syllables; theory of ब्रह्म (ब्रह्मतत्त्व); मह्यं ˚क्षां विधाय Dk.11.
    -संस्थानम् [अक्षराणां संस्थानं यत्र] arrangement of letters, writing, alphabet.

    Sanskrit-English dictionary > अक्षर _akṣara

  • 7 दृतिः _dṛtiḥ

    दृतिः m., f. [दॄ-विदारणे तिकित् ह्रस्वश्च]
    1 A leathern bag for holding water &c.; इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरती- न्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादादिवोदकम् ॥ Ms.2.99; Y.3.268.
    -2 A fish.
    -3 A skin, hide.
    -4 A pair of bellows; हृतय इव श्वसन्ति Bhāg.1.87.17.
    -5 Ved. A cloud.
    -6 A dewlap (of cow or bull); सवत्सां पीवरीं दत्वा दृतिकण्ठामलंकृताम् Mb.13.79.18.
    -7 A syringe; ता देवरानुत सखीन्सिषिचुर्दृतीभिः क्लिन्नाम्बरा विवृतगात्रकुचोरुमध्याः Bhāg. 1.75.17.
    -Comp. -हरिः a dog.
    -हारः a water carrier.

    Sanskrit-English dictionary > दृतिः _dṛtiḥ

  • 8 पादः _pādḥ

    पादः [पद्यते गम्यते$नेन करणे कर्मणि वा घञ्]
    1 The foot (whether of men or animals); तयोर्जगृहतुः पादान् R.1.57; पादयोर्निपत्य, पादपतित &c. (The word पाद at the end of comp. is changed to पाद् after सु and numerals; i. e. सुपाद्, द्विपाद्, त्रिपाद् &c.; and also when the first member is used as a standard of comparison, but is a word other than हस्ति &c.; see P.V.4.138-14; e. g. व्याघ्रपाद्. The nom. pl. of पाद is often added to names of persons or titles of address to show great respect or veneration; मृष्यन्तु लवस्य बालिशतां तातपादाः U.6; जीवत्सु तातपादेषु 1.19; देवपादानां नास्माभिः प्रयोजनम् Pt.1; so एवमाराध्यपादा आज्ञापयन्ति Prab.1; so कुमारिलपादाः &c.
    -2 A ray of light; बालस्यापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् Pt.1.328; Śi.9.34; R.16.53 (where the word has sense 1 also).
    -3 The foot or leg of an inanimate object, as of a bed-stead; चतुष्पदी हि निःश्रेणी ब्रह्मण्येव प्रतिष्ठिता Mb.12.2.4.
    -4 The foot or root of a tree; as in पादप.
    -5 The foot of a mountain, a hill at the foot of a mountain (पादाः प्रत्यन्तपर्वताः); रेवां द्रक्ष्यस्युपलविषमे विन्ध्यपादे विशीर्णाम् Me.19; Ś.6.17.
    -6 A quarter, fourth part; as in सपादो रूपकः 'one and one fourth rupee'; Ms.8.241; Y.2.174; कार्षापणे दीयमाने पादो$पि दत्तो भवति ŚB. on MS.6.7.2.
    -7 The fourth part of a stanza, a line.
    -8 The fourth part of a chap- ter or book, as of the Adhyāyas of Pāṇini, or of the Brahma-sūtras.
    -9 A part in general.
    -1 A column, pillar; सहस्रपादं प्रासादं......अधिरोहन्मया दृष्टः Mb.5.143.3.
    -11 A foot as a measure equal to twelve Aṅgulis.
    -12 The quadrant of a circle.
    -13 The foot-hole or bottom of a water-skin; इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरतीन्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादादिवोदकम् ॥ Ms.2.99.
    -14 A wheel; गिरिकूबरपादाक्षं शुभवेणु त्रिवेणुमत् Mb.3.175.4; Ki.12 21.
    -15 A golden coin (weighing one tola); स ह गवां सहस्रमव- रुरोध दश दश पादा एकैकस्याः शृङ्गयोराबद्धा बभुवुः Bṛi. Up.3.1.1.
    -Comp. -अग्रम् the point or extremity of the foot; पादाग्रस्थितया मुहुः स्तनभरेणानीतया नम्रताम् Ratn.1.1.
    -अङ्कः a foot-mark.
    -अङ्गदम्, -दी an ornament for the foot, an anklet.
    -अङ्गुलिः, -ली f. a toe.
    -अङ्गुष्ठः the great toe.
    -अङ्गुष्ठिका a ring worn on the great toe.
    -अन्तः the point or extremity of the feet.
    -अन्तरम् the interval of a step, distance of a foot. (
    -रे) ind.
    1 after the interval of a step.
    -2 close or near to.
    -अन्तिकम् ind. near to, towards any one.
    -अम्बु n. butter-milk containing a fourth part of water.
    -अम्भस् n. water in which the feet (of revered persons) have been washed.
    -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.
    -अर्घ्यम् a gift to a Brāhmāṇa or a venerable person.
    -अर्धम् 1 half a quarter, an eighth; पादं पशुश्च योषिच्च पादार्धं रिक्तकः पुमान् Ms.8.44.
    -2 half a line of a stanza.
    -अलिन्दी a boat.
    -अवनामः bowing to a person's feet; इति कृतवचनायाः कश्चिदभ्येत्य बिभ्यद्गलितनयनवारेर्याति पादावनामम् Śi.11.35.
    -अवनेजः washing another's feet; विभ्व्यस्तवा- मृतकथोदवहास्त्रिलोक्याः पादावनेजसरितः शमलानि हन्तुम् Bhāg. 11.6.19.
    -अवसेचनम् 1 washing the feet.
    -2 the water used for washing the feet; दूरात् पादावसेचनम् Ms. 4.151.
    -अष्ठीलः the ankle; मर्मस्वभ्यवधीत् क्रुद्धः पादाष्ठालैः सुदारुणैः Mb.1.8.24.
    -आघातः a kick.
    - आनत a. prostrate, fallen at the feet of; कयासि कामिन् सुरतापराधात् पादानतः कोपनयावधूतः Ku.3.8.
    -आवर्तः 1 a wheel worked by the feet for raising up water from a well.
    -2 a square foot.
    -आसनम् a foot-stool.
    -आस्फालनम् tram- pling or motion of the feet, floundering.
    -आहतः a. kicked.
    -आहति f.
    1 treading or trampling.
    -2 a kick.
    -उदकम्, -जलम् 1 water for washing the feet.
    -2 water in which the feet of sacred and revered persons are washed, and which is thus considered holy; विष्णु- पादोदकं तीर्थं जठरे धारयाम्यहम्.
    -उदरः a serpent; यथा पादो- दरस्त्वचा विनिर्मुच्यते Praśna. Up.5.5.
    -उद्धूतम् stamping the feet.
    -कटकः, -कम्, -कीलिका an anklet.
    -कृच्छ्रम् a vow in which taking of meals and observing a fast are done on alternate days; Y.
    -क्षेपः 1 a foot- step.
    -2 a kick with the foot.
    -गण्डीरः a morbid swel- ling of the legs and feet.
    -ग्रन्थिः the ankle.
    -ग्रहणम् seizing or clasping the feet (as a mark of respectful salutation); अकारयत् कारयितव्यदक्षा क्रमेण पादग्रहणं सतीनाम् Ku.7.27.
    -चतुरः, -चत्वरः 1 a slanderer.
    -2 a goat.
    -3 the fig-tree.
    -4 a sand-bank.
    -5 hail.
    -चापल्यम् shuffling of the feet.
    -चारः going on foot, walking; यदि च विहरेत् पादचारेण गौरी Me.62 'if Gaurī should walk on foot'; R.11.1
    -2 the daily position of the planets.
    -चारिन् a.
    1 walking or going on foot.
    -2 fighting on foot. (-m.)
    1 a pedestrian.
    -2 a foot-soldier.
    -च्छेदनम् cutting off a foot; पादेन प्रहरन् कोपात् पादच्छेदन- मर्हति Ms.8.28.
    -जः a sūdra; पादजोच्छिष्टकांस्यं यत्...... विशुद्धेद् दशभिस्तु तत् Mb.12.35.31.
    -जलम् 1 butter-milk mixed with one fourth of water.
    -2 water for the feet.
    -जाहम् the tarsus.
    -तलम् the sole of the foot.
    -त्रः, -त्रा, -त्राणम् a boot or shoe.
    -दारी, -दारिका a chap in the feet, chilblain.
    -दाहः a burning sensation in the feet.
    -धावनिका sand used for rubbing the feet.
    -नालिका an anklet.
    -निकेतः a foot-stool.
    -न्यासः move- ment of the feet; पादन्यासो लयमनुगतः M.2.9.
    -पः 1 a tree; निरस्तपादपे देशे एरण्डो$पि द्रुमायते H.1.67; अनुभवति हि मूर्ध्ना पादपस्तीव्रमुष्णम् Ś.5.7.
    -2 a foot-stool. (
    -पा) a shoe. ˚खण्डः, -ण्डम् a grove of trees. ˚रुहा a climbing plant.
    -पद्धतिः f. a track.
    -परिचारकः a humble servant.
    -पालिका an anklet.
    -पाशः 1 a foot-rope for cattle.
    -2 an anklet of small bells &c.
    (-शिकः, -शी) 1 a fetter; हस्तिपक-पादपाशिक-सैमिक-वनचर-पारिकर्मिकसखः Kau. A.
    -2 a mat.
    -3 a creeper.
    -पीठः, -ठम् a foot-stool; चूडामणिभि- रुद्घृष्टपादपीठं महीक्षिताम् R.17.28; Ku.3.11.
    -पीठिका 1 a vulgar trade (as that of a barber).
    -2 white stone.
    -पूरणम् 1 filling out a line; P.VI.1.134.
    -2 an ex- pletive; तु पादपूरणे भेदे समुच्चये$वधारणे Viśva.
    -प्रक्षालनम् washing the feet; पादप्रक्षालने वज्री Subhāṣ.
    -प्रणामः prostration (at the feet).
    -प्रतिष्ठानम् a foot-stool.
    -प्रधारणम् a shoe.
    -प्रसारणम् stretching out the feet.
    -प्रहारः a kick.
    -बद्ध a. consisting of verses (as a metre).
    -बन्धनम् 1 a chain, fetter.
    -2 a stock of cattle.
    -भटः a foot soldier.
    -भागः a quarter.
    -मुद्रा a footprint. ˚पङ्क्तिः a track, trail.
    -मूलम् 1 the tarsus.
    -2 the sole of the foot.
    -3 the heel.
    -4 the foot of a mountain.
    -5 a polite way of speaking of a person; देवपादमूलमागताहम् K.8.
    -यमकः paronomasia within the Pādas.
    -रक्षः 1 a shoe.
    -2 a foot-guard; (pl.) armed men protecting the feet of an elephant in battle; शिरांसि पादरक्षाणां बीजवत् प्रवपन् मुहुः Mb.3.271.1.
    -रक्षणम् 1 a cover for the feet.
    -2 a leather boot or shoe.
    -रजस् n. the dust of the feet.
    -रज्जुः f. a tether for the foot of an elephant.
    -रथी a shoe, boot.
    -रोहः, -रोहणः the (Indian) fig-tree.
    -लग्नः a. lying at a person's feet.
    -लेपः an unguent for the feet.
    -वन्दनम् saluting the feet.
    -वल्मीकः elephantiasis.
    -विरजस् f. a shoe, boot. (-m.) a god.
    -वेष्टनिकः, -कम् a stocking.
    -शाखा a toe.
    -शैलः a hill at the foot of a mountain.
    -शोथः swelling of the foot; अन्योन्योपद्रवकृतः शोथः पादसमुत्थितः । पुरुषं हन्ति नारीं तु मुखजो गुह्यजो ह्ययम् ॥ Mādhava.
    -शौचम् cleaning the feet by washing, washing the feet; पादशौचेन गोविन्दः (तृप्तः) Pt.1.172.
    -संहिता the junction of words in a quarter of a stanza.
    -सेवनम्, -सेवा 1 showing respect by touching the feet.
    -2 service.
    -स्तम्भः a supporting beam, pillar, post.
    -स्फोटः 'cracking of the feet', chilblain.
    -हत a. kicked.
    -हर्षः numbness of the feet after pressure upon the crural nerves; हृष्यतः चरणौ यस्य भवतश्च प्रसुप्तवत् । पादहर्षः सः विज्ञेयः कफवातप्रकोपजः ॥ Suśruta.
    -हीनजलम् Water with a portion boiled,
    -हीनात् ind.
    1 without division or transition
    -2 all at once.

    Sanskrit-English dictionary > पादः _pādḥ

  • 9 अच्युत _acyuta

    अच्युत a. [न. त. स्वरूपसामर्थ्यात् न च्युतः च्यवते वा-काल- सामान्ये कर्तरि क्त]
    1 Not fallen, firm, fixed; not giving way, solid; गरुडमूर्तिरिव अच्युतस्थितिरमणीया K.52 (अच्युत meaning 'Viṣṇu' and 'firm', 'fixed'); ˚क्षित् having solid ground.
    -2 Imperishable, permanent; ˚रुष् inveterate enmity.
    -3 [न च्योतति क्षरति; च्युत्-क. न. त.] Not melting away or perishing, not leaking or dripping.
    -तः 1 N. of Viṣṇu; of the Almighty Being; यस्मान्न च्युतपूर्वो$हमच्युत- स्तेन कर्मणा Bhāg.
    -2 गच्छाम्यच्युतदर्शनेन K.P.5. (where अ˚ also means 'one who is firm, does not yield to passions')
    -3 N. of a plant, Morinda Tinetoria. (Mar. बारातोंडी, शिर्दोली).
    -4 A sort of poetical composition containing 12 cantos.
    -Comp. -अग्रजः [ष. त.] N. of Balarāma or Indra.
    -अङ्गजः, -पुत्रः, -आत्मजः N. of Cupid, son of Kṛiṣṇa and Rukmiṇī.
    -आवासः, -वासः the sacred fig-tree. (Mar. पिंपळ).
    -जः [प. त.] a class of Jaina deities said to have been produced from Viṣṇu.
    -जल्लकिन् Name of a commentator of the Amarakośa.
    -स्थलम् N. of a place in the Punjab.

    Sanskrit-English dictionary > अच्युत _acyuta

  • 10 अलंकरणम् _alaṅkaraṇam

    अलंकरणम् 1 Decoration, ornamenting; तस्मिन्हरिः स्पृहां चक्रे वक्षो$लङ्करणे मणौ Bhāg.8.8.5.
    -2 An ornament (lit. and fig.); सृजति तावदेशेषगुणाकरं पुरुषरत्नमलंकरणं भुवः Bh.2.92.
    -3 Preparation.

    Sanskrit-English dictionary > अलंकरणम् _alaṅkaraṇam

  • 11 अवधूत _avadhūta

    अवधूत p. p.
    1 Shaken, waved. Māl.9.18.
    -2 Discarded, rejected, despised; R.19.43.
    -3 Insulted, humiliated. हृतदारो$वधूतश्च नाहं जीवितमुत्सहे Mb.3.282.36.
    -4 Excelled, surpassed; लीलावधूतपद्मा कथयन्ती पक्षपातमधिकं नः Ratn.2.8.
    -5 Attacked, overcome.
    -6 Separated from worldly attachments.
    -तः An ascetic who has renounced all worldly attachments and connections; यो विलङ्घ्याश्रमान्वर्णानात्मन्येव स्थितः पुमान् । अतिवर्णाश्रमी योगी अवधूतः स उच्यते ॥ or अक्षरत्वात् वरेण्यत्वात् धूतसंसारबन्ध- नात् । तत्त्वमस्यर्थसिद्धत्वादवधूतो$भिधीयते ॥ सदाप्लुतो$धःशयनो$वधूतः Bhāg.3.1.19. अवधूतोपेक्षिते च कम्पिते चाश्रमान्तरे । Nm.
    -2 Smelling sense, nose, नलिनी नालिनी च प्राग्द्वारावेकत्र निर्मिते । अवधूतसखस्ताभ्यां विषयं याति सौरभम् ॥ Bhāg.4.25.48.
    -Comp. -वेश a. undressed, naked.

    Sanskrit-English dictionary > अवधूत _avadhūta

  • 12 क्षर _kṣara

    क्षर a. [क्षरति स्यन्दते मुञ्चति वा, क्षर्-अच्]
    1 Melting away.
    -2 Movable.
    -3 Perishable; क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थो$ क्षर उच्यते Bg.15.16.
    -रः A cloud.
    -रम् 1 Water.
    -2 The body; ततः सवेदनः सद्यो जीवः प्रच्यवते क्षरात् Mb.14.17.17.
    -3 Ignorance.
    -4 The Supreme Being.
    -5 Cause and effect.
    -6 The natural form (प्रकृति); अक्षरक्षरयोरेव द्वयोः सम्बन्ध इष्यते Mb.12.35.1.
    -Comp. -आत्मक a. Of a perishable nature, perishable; Mārk. P.23.33.
    -जः (also क्षरेज) a. produced by distillation or from a cloud.
    -भाव a. mutable.

    Sanskrit-English dictionary > क्षर _kṣara

  • 13 गुणः _guṇḥ

    गुणः [गुण्-अच्]
    1 A quality (good or bad); सुगुण, दुर्गुण; यदङ्गनारूपसरूपतायाः कञ्चिद्गुणं भेदकमिच्छतीभिः Śi.3.42.
    -2 (a) A good quality, merit, virtue, excellence; कतमे ते गुणाः Māl.1; वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि Ki.8.37; R.1.9,22; साधुत्वे तस्य को गुणः Pt.4.18. (b) Eminence.
    -3 Use, advantage, good (with instr. usually), Pt. 5.; कः स्थानलाभे गुणः 2.21; H.1.49; Mu.1.15.
    -4 Effect, result, efficacy, good result; संभावनागुणमवेहि तमीश्वराणाम् Ś.7.4; गुणमहतां महते गुणाय योगः Ki.1.25;6. 7.
    -5 (a) A single thread or string. (b) Thread, string, rope, cord, मेखलागुणैः Ku.4.8;5.1; तृणैर्गुणत्व- मापन्नैर्वध्यन्ते मत्तदन्तिनः H.1.32; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1. 9 (where गुण also means 'a merit').
    -6 The bow- string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15,29; कनकपिङ्गतडिद्- गुणसंयुतम् R.9.54.
    -7 The string of a musical instrument; कलवल्लकीगुणस्वानमानम् Śi.4.57.
    -8 A sinew.
    -9 A quali- ty, attribute, property in general; यादृग्गुणेन भर्त्रा स्त्री संयुज्येत यथाविधि Ms.9.22.
    -1 A quality, characte- ristic or property of all substances, one of the seven categories of padārthas of the Vaiśeṣikas, (the number of these properties is 24).
    -11 An ingredient or constituent of nature, any one of the three proper- ties belonging to all created things; (these are स्त्व, रजस् and तमस्); गुणत्रयविभागाय Ku.2.4; सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः Bg.14.5; R.3.27.
    -12 A wick, cotton thread; नृपदीपो धनस्नेहं प्रजाभ्यः संहरन्नपि । अन्तर- स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केनचित् ॥ Pt.1.221.
    -13 An object of sense, (these are five रूप, रस, गन्ध, स्पर्श, and शब्द); गुणैर्गुणान्स भुञ्जान आत्मप्रद्योतितैः प्रभुः Bhāg.11.3.5.
    -14 Repetition, multiplication, denoting 'folds' or 'times', usually at the end of comp. after numerals; आहारो द्विगुणः स्त्रीणां बुद्धिस्तासां चतुर्गुणा । ष़ड्गुणो व्यवसायश्च कामश्चाष्टगुणः स्मृतः ॥ Chāṇ.78; so त्रिणुण; शतगुणीभवति becomes a hundred-fold, अध्यर्धगुणमाहुर्यं बले शौर्ये च केशव Mb.11.2.1.
    -15 A secondary element, a subordinate part (opp. मुख्य); न च गुणानुग्रहार्थं प्रधानस्यावृत्तिर्युक्ता ŚB. on MS.12.1.4.
    -16 Excess, abundance, superfluity; पराङ्मुखवधं कृत्वा को$त्र प्राप्तस्त्वया गुणः Rām.4.17.16.
    -17 An adjective, a word subordinate to another in a sentence.
    -18 The substitution of ए, ओ, अर् and अल् for इ, उ, ऋ (short or long) and लृ, or the vowels अ, ए, ओ and अर् and अल्.
    -19 (In Rhet.) Quality considered as an inherent property of a Rasa or sentiment. Mammaṭa thus defines गुण. --ये रहस्याङ्गिनो धर्माः शौर्यादय इवात्मनः । उत्कर्ष- हेतवस्ते स्युरचलस्थितयो गुणाः ॥ K. P.8. (Some writers on rhetoric, such as Vāmana, Jagannātha Paṇḍita, Daṇḍin and others, consider Guṇas to be properties both of शब्द and अर्थ, and mention ten varieties under each head. Mammaṭa, however, recognises only three, and, after discussing and criticizing the views of others, says: माधुर्यौजःप्रसादाख्यास्त्रयस्ते न पुनर्दश K. P.8); Ki.17.6.
    -2 (In gram. and Mīm.) Property considered as the meaning of a class of words; e. g. grammarians recognise four kinds of the meaning of words; जाति, गुण, किया and द्रव्य, and give गौः, शुक्लः, चलः and डित्थः as in- stances to illustrate these meanings.
    -21 (In politics) A proper course of action, an expedient. (The expedi- ents to be used by a king in foreign politics are six:-- 1 सन्धि peace or alliance; 2 विग्रह war; 3 यान march or expedition; 4 स्थान or आसन halt; 5 संश्रय seeking shelter; 6 द्वैध or द्वैधीभाव duplicity; सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.) see Y.1.346; Ms.7.16; Śi.2.26; R.8.21.
    -22 The number 'three' (derived from the three qualities).
    -23 The chord of an arc (in geom.).
    -24 An organ of sense.
    -25 A subordinate dish; Ms. 3.226,233.
    -26 A cook.
    -27 An epithet of Bhīma as in युधिष्टिरो$पि गुणप्रियः Vas.
    -28 Leaving, abandonment.
    -29 A multiplier, coefficient (in math.)
    -3 Division, subdivision, species, kind.
    -31 The peculiar property of letters which are pronounced with external utter- ance (बाह्यप्रयत्न); they are eleven.
    -Comp. -अग्ऱ्यम् a principal quality; ˚वर्तिन्; स्वमूर्तिभेदेन गुणाग्ऱ्यवर्तिना पतिः प्रजानामिव सर्गमात्मनः R.3.27.
    -अगुणः merit and demerit Ms.3.22;9.331; अनपेक्ष्य गुणागुणौ जनः स्वरुचिं निश्चयतो$नु- धावति Si.16.44.
    -अतीत a. freed from all properties, being beyond them; सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते Bg.14.25. (
    -तः) the Supreme Being.
    -अधिष्ठानकम् the region of the breast where the girdle is fastened.
    -अनुबन्धित्वम् connection or association with virtues; गुणा गुणानुबन्धित्वात्तस्य सप्रसवा इव R.1.22.
    -अनुरागः love or appreciation of the good qualities of others; गुणा- नुरागादिव सख्यमीयिवान्न बाधते$स्य त्रिगणः परस्परम् Ki.1.11.
    -अनुरोधः conformity or suitableness to good qualities.
    -अन्तरम् a different (higher) quality; गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6.
    -अन्वित, -उपपन्न, -युक्त, -संपन्न a. endowed with good qualities, meritorious, worthy, good, excellent.
    -अपवादः, -निन्दा disparagement, detraction.
    -अभिधानम् A subsidiary injunction; द्रव्योपदेशाद्वा गुणा- भिधानं स्यात् M.8.4.5.
    -आकरः 1 'a mine of merits', one endowed with all virtues; सृजति तावदशेषगुणाकरं पुरुषरत्न- मलङ्करणं मुवः Bh.2.92.
    -2 N. of Śiva.
    -आढ्य a. rich in virtues.
    -आत्मन् a. having qualities.
    -आधारः 'a receptacle of virtues', a virtuous or meritorious person.
    -आश्रय a. virtuous, excellent.
    -ईश्वरः 1 the Supreme Being.
    -2 the Chitrakūṭa mountain.
    -उत्कर्षः excellence of merit, possession of superior qualities.
    -उत्कीर्तनम् panegyric, eulogium.
    -उत्कृष्ट a. superior in merit; Ms.8.73.
    -उपेत a. endowed with good qualities; पुत्रमेवङ्गुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि Ś.1.12.
    -ओघः, -घम् su- perior or abundant merits.
    -कथनम् extolling, praising.
    -2 a condition or state of mind of the hero of a drama to which he is reduced by Cupid.
    -कर्तृत्वम् the state of an agent of properties; गुणकर्तृत्वे$पि तथा कर्तेव भवत्युदासीनः Sāṅ. K.2.
    -कर्मन् n.
    1 an unessential or secondary action.
    -2 (in gram.) the secondary or less immediate (i. e. indirect) object of an action; e. g. in the example नेता$श्वस्य स्रुघ्नं स्रुघ्नस्य वा, स्रुघ्नम् is a गुणकर्मन्.
    ˚विभाग a. distinguishing an action and an attribute.
    -कल्पना f. imputing a figurative meaning, one of the modes of interpreting a sentence. According to it an expression may be understood as conveying not what is actually expressed by it but the quality or qualities thereof. e. g. सिंहो देवदत्तः means प्रसह्यकरी देवदत्तः; ŚB. on MS.1.2.1.
    -काण्डः a series of subsidiary (details); एवमेक उत्कृष्यमाणः सर्वं गुणकाण्डमुत्कर्षति ŚB. on MS.5. 1.24.
    -कार a. productive of good qualities, profit- able, salutary.
    (-रः) 1 a cook who prepares side- dishes or any secondary articles of food.
    -2 an epithet of Bhīma.
    -3 (in math.) the multiplier.
    -कीर्तनम्, -श्लाघा, -स्तुतिः f. praise, extolling.
    -कृत्यम् the function of a bow-string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15.
    -गणः a number or series of good qualities; Bhāg.5.3.11.
    -गानम् singing of merits, panegyric, praise.
    -गृध्नु a.
    1 desiring good qualities; ये चान्ये गुणगृध्नवः Bhāg.3.14.2.
    -2 possessing enviable or good qualities.
    -गृह्य a. appreciating or admiring merits (wherever they may be), attached to merits; appreciative; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः Ki.2.5.
    -गौरी a woman chaste by virtuous conduct; अनृतगिरं गुणगौरि मा कृथा माम् Śi.
    -ग्रहणम् appreciating merits.
    -ग्रहीतृ, -ग्राहक, -ग्राहिन् a. appreciating the merits (of others); श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी Ratn.1.4; Śi.2.82; Bv.1.9.
    -ग्रामः a collection of virtues or merits; गुरुतरगुणग्रामांभोजस्फुटोज्ज्वलचन्द्रिका Bh.3.116; गणयति गुणग्रामम् Gīt.2; Bv.1.13.
    -घातिन् a. detractor, envious, censorious.
    -ज्ञ a. knowing how to admire or appreciate merits, appreciative; भगवति कमलालये भृशमगुणज्ञासि Mu.2; गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति H. Pr.47.
    -त्रयम्, -त्रितयम् the three constituent proper- ties of nature; i. e. सत्त्व, रजस् and तमस्. ˚आभासः life.
    -दोषौ (du.) virtue and vice; ˚कथा; Pt.2.67.
    -धर्मः the virtue or duty incidental to the possession of certain qualities.
    -निधिः a store of virtues.
    -पदी a woman having feet as thin as cords.
    -पूगम् great merits; भवद्गुणपूगपूरितम् (श्रवणम्) Śi.9.64.
    -प्रकर्षः excellence of merits, great merit; गुणप्रकर्षादुडुपेन शम्भोरलङ्- घ्यमुल्लङ्घितमुत्तमाङ्गम् Mk.4.23.
    -भावः being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः । ŚB. on MS.4.3.1.
    -भोक्तृ a. perceiving the properties of things; निर्गुणं गुणभोक्तृ च Bg.13.14.
    -महत् a superior quality.
    -मुष्टिः f. a particular method of stringing the bow; cf. पताका वज्रमुष्टिश्च सिंहकर्णस्तथैव च । मत्सरी काकतुण्डी च योजनीया यथा- क्रमम् ॥ Dhanur.84.
    -रागः delighting in the merits of others; गुणरागगतां तस्य रूपिणीमिव दुर्गतिम् Ks.2.51.
    -राशिः an epithet of Śiva
    -लक्षणम् mark or indication of an internal property.
    -लयनिका, -लयनी a tent.
    -लुब्ध a.
    1 desirous of merits.
    -2 attached to merits.
    -वचनम्, -वाचकः a word which connotes an attribute or quality, an adjective, or substantive used attributively; as श्वेत in श्वेतो$श्वः.
    -वादः 1 pointing out good merits.
    -2 a statement in a secondary sense; गुणवादस्तु MS. 1.2.1 (Śabara explains this as: गौण एष वादो भवति यत् सम्बन्धिनि स्तोतव्ये सम्बन्ध्यन्तरं स्तूयते । ŚB. on ibid.).
    -3 a statement contradictory to other arguments; Madhu- sūdana.
    -विवेचना discrimination in appreciating the merits of others, a just sense of merit.
    -विशेषाः external organs, mind and spiritual ignorance; परस्पर- विलक्षणा गुणविशेषाः (बाह्येन्द्रियमनो$हङ्काराश्च) Sāṅ. K.36.
    -षः a different property.
    -वृक्षः, -वृक्षकः a mast or a post to which a ship or boat is fastened.
    -वृत्तिः f.
    1 a secondary or unessential condition or relation (opp. मुख्यवृत्ति).
    -2 the character or style of merits.
    -वैशेष्यम् pre-eminence of merit; अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिदतिरिच्यते Ms.9.296.
    -शब्दः an adjective.
    -संख्यानम् 'enumeration of the three essential qualities', a term applied to the Sāṅkhya (including the Yoga) system of philosophy; ज्ञानं कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः प्रोच्यते गुणसंख्याने Bg.18.19.
    -संगः 1 association with qualities or merits.
    -2 attach- ment to objects of sense or worldly pleasures.
    -संग्रहः a collection of merits or properties; कथं गुणज्ञो विरमेद्विना पशुं श्रीर्यत्प्रवव्रे गुणसंग्रहेच्छया Bhāg.4.2.26.
    -संपद् f. ex- cellence or richness of merits, great merit, perfection; गुणसंपदा समधिगम्य Ki.5.24.
    -सागरः 1 'an ocean of merit, a very meritorious man.
    -2 an epithet of Brahmā.
    -हीन a.
    1 void of merit', meritless; काममामरणात्तिष्ठेद्- गृहे कन्यर्तुमत्यपि । न चैवैनां प्रयच्छेत्तु गुणहीनाय कर्हिचित् Ms.9. 89.
    -2 poor (as food).

    Sanskrit-English dictionary > गुणः _guṇḥ

  • 14 नक्षत्रम् _nakṣatram

    नक्षत्रम् [न क्षरति; cf. Uṇ.3.15 also]
    1 A star in general.
    -2 A constellation, an asterism in the moon's path, lunar mansion; नक्षत्राणामहं शशी Bg.1.21. नक्षत्र- ताराग्रहसंकुलापि R.6.22; (they are twenty-seven).
    -3 A pearl.
    -4 A necklace of 27 pearls.
    -Comp. -ईशः, -ईश्वरः, -नाथः, -पः, -पतिः, -राजः the moon; R.6.66.
    -उपजीविन् an astrologer.
    -कान्तिविस्तारः the white Yāvanāla flower.
    -चक्रम् 1 the sphere of the fixed stars.
    -2 the lunar asterisms taken collectively.
    -जातम् birth when the moon is in a particular Nakṣa- tra.
    -दर्शः an astronomer or astrologer.
    -नेमिः 1 the moon.
    -2 the pole-star.
    -3 an epithet of Viṣṇu. (
    -मिः f.) Revatī, the last asterism.
    -पथः the starry sky.
    -पाठकः an astrologer.
    -पुरुषः 1 (in astr.) the figure of a man's body on the limbs of which are shown the various asterisms.
    -भोगः the diurnal period of a Nakṣatra; भभोगो$ष्टशती लिप्ता Sūrya-siddhānta.
    -माला 1 a group of stars.
    -2 a necklace of twenty-seven pearls; 'सैव नक्षत्रमाला स्यात् सप्तविंशतिमौक्तिकैः' Ak.; Śi.18.35; नक्षत्रमालाभरणमिव मदनद्विपस्य; K.; Kau. A.2. 11.
    -3 the table of the asterisms in the moon's path.
    -4 a kind of neck-ornament of elephants; अनङ्गवारण- शिरोनक्षत्रमालायमानेन मेखलादाम्ना K.11.
    -मालिनी N. of a flowering creeper (Mar. जाई).
    -योगः the conjunction of the moon with the lunar mansions.
    -लोकः the starry region, the firmament.
    -वर्त्मन् n. the sky.
    -विद्या astronomy or astrology; Ch. Up.7.1.2.
    -वृष्टिः f. shooting of falling stars.
    -साधनम् calculation for the fixation of auspicious periods of Nakṣatras.
    -सूचकः a bad astrologer; तिथ्युत्पत्तिं न जानन्ति ग्रहाणां नैव साधनम् । परवाक्येन वर्तन्ते ते वै नक्षत्रसूचकाः ॥ or अविदित्वैव यः शास्त्रं दैवज्ञत्वं प्रपद्यते । स पङ्क्तिदूषकः पापो ज्ञेयो नक्षत्रसूचकः ॥ Bṛi. S.2.17,18.

    Sanskrit-English dictionary > नक्षत्रम् _nakṣatram

  • 15 विस्मयः _vismayḥ

    विस्मयः 1 Wonder, surprise, astonishment, amaze- ment; पुरुषः प्रबभूवाग्नेर्विस्मयेन सहर्त्विजाम् R.1.5.
    -2 Asto- nishment or wonder, being the feeling which produces the adbhuta sentiment; S. D. thus defines it:- विविधेषु पदार्थेषु लोकसीमातिवर्तिषु । विस्फारश्चेतसो यस्तु स विस्मय उदाहृतः ॥ 27.
    -3 Pride, arrogance; तपः क्षरति विस्मयात् Ms.4.237.
    -4 Uncertainty, doubt.
    -Comp. -आकुल, -आविष्ट a. astonished, struck with wonder.
    -पदम् a matter of astonishment; मधुस्फीता वाचः परमममृतं निर्मितवतस्तव ब्रह्मन् किं वागपि सुरगुरोर्विस्मयपदम् Śiva mahimna 3.

    Sanskrit-English dictionary > विस्मयः _vismayḥ

  • 16 illeteracy

    N
    1. निरक्षरता/मूढ़ता
    Illeteracy is a curse to human development.

    English-Hindi dictionary > illeteracy

  • 17 literacy

    N
    1. साक्षरता
    The drive for literacy has been quite successful in remote areas.

    English-Hindi dictionary > literacy

  • 18 अक्षर


    a-kshára
    mfn. imperishable;

    unalterable;
    m. a sword L. ;
    Ṡiva L. ;
    Vishṇu L. ;
    (ā) f. seeﾠ áksharā below ;
    (am) n. a syllable;
    the syllable om Mn. ;
    a letter <m. RāmatUp. >;
    a vowel;
    a sound;
    a word;
    N. of Brahma;
    final beatitude religious austerity, sacrifice L. ;
    water RV. I, 34, 4 and I, 164, 42 3, 3 ;
    Achyranthes Aspera
    - अक्षरकर
    - अक्षरचञ्चु
    - अक्षरचुञ्चु
    - अक्षरचण
    - अक्षरचन
    - अक्षरच्युतक
    - अक्षरछन्दस्
    - अक्षरजननी
    - अक्षरजीवक
    - अक्षरजीविक
    - अक्षरजीविन्
    - अक्षरतूलिका
    - अक्षरन्यास
    - अक्षरपङ्क्ति
    - अक्षरभाज्
    - अक्षरमुख
    - अक्षरमुष्टिका
    - अक्षरविन्यास
    - अक्षरशस्
    - अक्षरशून्य
    - अक्षरसंस्थान
    - अक्षरसमाम्नाय
    - अक्षराक्षर
    - अक्षराङ्ग
    - अक्षरेस्था

    Sanskrit-English dictionary > अक्षर

  • 19 ज्योतिष


    jyotisha
    m. an astronomer Buddh. L. ;

    the sun Gal.;
    a particular magical formula for exorcising the evil spirits supposed to possess weapons R. I, 30, 6 ;
    n. (gaṇa ukthâ̱di) the science of the movements of the heavenly bodies andﾠ divisions of time dependant thereon, short tract for fixing the days andﾠ hours of the Vedic sacrifices
    (one of the 6 kinds of Vedâṇga texts)
    Āp. MuṇḍUp. I, 1, 5 MBh. XIIf. etc.. ;
    (ā) f. N. of a river Vishṇ. LXXXV, 33
    - ज्योतिषतत्त्व
    - ज्योतिषरत्नमाला
    - ज्योतिषविद्या
    - ज्योतिषसंग्रह

    Sanskrit-English dictionary > ज्योतिष

  • 20 हर्ष


    harsha
    m. (ifc. f. ā;

    fr. hṛish) bristling, erection (esp. of the hair in a thrill of rapture orﾠ delight) MBh. Kāv. etc.;
    joy, pleasure, happiness ( alsoﾠ personified as a son of Dharma) KaṭhUp. MBh. etc.;
    erection of the sexual organ, sexual excitement, lustfulness Suṡr. ;
    ardent desire MBh. ;
    N. of an Asura Kathās. ;
    of a son of Kṛishṇa BhP. ;
    of various authors etc. ( alsoﾠ with dīkshita, miṡra, sūri etc.;
    cf. ṡrī-harsha);
    mfn. happy, delighted W. ;
    - हर्षकर
    - हर्षकीर्ति
    - हर्षकीलक
    - हर्षकुल
    - हर्षकुलाग्रणीकुशल
    - हर्षकृत्
    - हर्षकौमुदी
    - हर्षक्रोध
    - हर्षगणि
    - हर्षगद्गद
    - हर्षगर्भ
    - हर्षगुप्त
    - हर्षचरित
    - हर्षचल
    - हर्षज
    - हर्षजड
    - हर्षदत्त
    - हर्षदत्तसूनु
    - हर्षदान
    - हर्षदेव
    - हर्षदोहल
    - हर्षधर
    - हर्षनाथशर्मन्
    - हर्षनाद
    - हर्षनिःस्वन
    - हर्षनिस्वन
    - हर्षपुर
    - हर्षपूर्णवक्त्र
    - हर्षभाज्
    - हर्षमय
    - हर्षमल्ल
    - हर्षमित्र
    - हर्षयुक्त
    - हर्षरत्न
    - हर्षराम
    - हर्षवत्
    - हर्षवर्धन
    - हर्षवर्मन्
    - हर्षविवर्धन
    - हर्षविवृद्धसत्त्व
    - हर्षविषाद
    - हर्षविह्वल
    - हर्षवेणुक
    - हर्षशेक
    - हर्षसमन्वित
    - हर्षसम्पुट
    - हर्षस्वन

    Sanskrit-English dictionary > हर्ष

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • Rakasiya — is a very old village in the Gaya district in the Indian state of Bihar. It is approximately 3km from the town of Tekari, towards Nimsar Dam. Rakasiya is on the bank of the Morhar river, and has a population of around 1500. It is well connected… …   Wikipedia

  • a-kshára-tūlikā — अक्षरतूलिका …   Indonesian dictionary

  • harsha-ratna — हर्षरत्न …   Indonesian dictionary

  • jyotisha-ratna-mālā — ज्योतिषरत्नमाला …   Indonesian dictionary

  • ṡesha-ratnâ̱kara — शेषरत्नाकर …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»