स्वयमनुष्ठान

mfn. being thoroughly conciliated ib.

n. one's own performance orﾠ achievement Hit.

अनिविष्ट a. Not married; कलत्रं स्वयमनिविष्टः Avimāraka, I.

अनुग्राह्य pot. p. Fit to be favoured or obliged; ततः कथनेनात्मानमनुग्राह्यमिच्छामि K.134; न वयमनुग्राह्याः प्रायो देवतानाम् 61.

अनुबन्ध् 9 P.

1 To bind or fasten to, attach, tie, connect; सीमन्तं निजमनुबध्नती कराभ्याम् Śi.8.69 forming, arranging; उभयोरपि राजेन्द्र संबन्धेनानुबेध्यतां (इक्ष्वाकुकुलम्) Rām.; सखीजनानुबद्धां कथाम् Dk.114 connected with.

-2 (a) To have in the train (fig. also); न शिष्याननुबध्नीत Bhāg. (b) To bring about, cause, lead to, result in, produce as a consequence; नामुबध्नाति कुशलम् Mb.; हे वृषल ते तथा विक्षेपो$स्तु यथा हिंसामनुबध्नाति

-3 To press, importune, urge, request; पुनः पुनश्चानुबध्यमाना K.69, 133,27,233.

-4 (a) To attend or follow closely, follow at the heels of, follow; को नु खल्वयमनुबध्यमानस्तप- स्विनीभ्यामबालसत्त्वो बालः Ś.7; मधुकरकुलैरनुबध्यमानम् K.139; दिष्टया तावदयमनङ्गे मामिव तमप्यनुबध्नाति K.158,194,319,347; Ki.6.8; Mv.7.18; Śi.5.26. (b) To chase, pursue; तच्चानुबध्यमानम् K.12; अनुबध्नता तुरगमुखमिथुनम् 132. (c) To adhere or stick to, cling to; धन्या चित्रलेखा यामनुबध्नाति देवीप्रसादः K.221. (d) To continue, take up; तदेवानुबध्यतां तपः 322; तान्येव चिरपरिचितान्यक्षराणि मामनुबध्नन्ति U.3 v.l. for अनुरु- न्धन्ति; वैशम्पायनागमनालापमेवानुबध्य K.262. (e) To follow, suc- ceed, come close upon; सत्यो$यं जनप्रवादो यद्विपद्विपदं संपत्सं- पदमनुबध्नातीति K.73; see अनुबन्धि below.

-5 To foster, cherish, entertain, harbour; तेषु किं भवतः स्नेहमनुबध्नाति मानसम् Mārk. P.

-6 To bear, endure; अन्येद्युश्चानुबध्नत्या राज्ञ्या राजा स यत्नतः Ks.49.47.

-7 Not to burst or break loose, hold or keep together; भङ्गे$पि हि मृणालानामनुबध्नन्ति तन्तवः H.1.91. -pass. To be related to or connected with.

अनुराध a.

1 Causing welfare; also written as अनूराध; इन्द्रं वयमनूराधं हवामहे Av.

-2 Born under the asterism अनुराधा P.IV.3.34.

-धः N. of a Buddhist.

-धा [अनुगता राधां विशाखाम् ।] N. of the 17th of the 27 lunar mansions or asterisms (so called because it follows राधा or विशाखा). It consists of four stars.

-Comp. -ग्रामः, -पुरम् the ancient capital of Laṅkā or Ceylon; founded by अनुराध. Also called अनुरोधपुर, described by Rājaśekhara as full of curiosities. It is a large town in the north of Ceylon "with 16 square granite pillars which supported the floor of an enormous monastery called 'The Great Brazen Palace' said to have been built in 161 B. C."

अनुवृत् 1 A. (sometimes P. also)

1 (Transitively used) (a) To go or roll after, follow, pursue; (fig.) to follow, conform to, act according to, obey, adapt oneself to, be guided by; humour; अहं तावत्स्वामिनश्चि- त्तवृत्तिमनुवर्तिष्ये S.2; ते$पि परिचयमनुवर्तन्ते K.289; किमत्र चित्रं यदि विशाखे शशाङ्कलेखामनुवर्तेते Ś.3 approve of her choice; लौकिकानां हि साधूनामर्थं वागनुवर्तते U.1.1 words conform to the sense; न कुलक्रममनुवर्तते K.14 follow; मधु द्विरेफः कुसुमैकपात्रे पपौ प्रियां स्वामनुवर्तमानः Ku.3.36 followed his mate in drinking, drank after her; (जननीम्) अत्यन्तशुद्ध- हृदयामनुवर्तमानाम् Bh.2.11; मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः Bg.3.23; Dk.8,96,126; कृतज्ञतामनुवर्तमानेन Mu. 3 following the path of gratitude; प्रभुचित्तमेव हि जनो$- नुवर्तते Śi.15.41; Māl.3.2. (b) To imitate, resemble; equal; ते$न्ववर्तन् पितॄन्सर्वे यशसा च बलेन च Mb. (c) To gratify, humour, please; Dk.65. (d) To serve, worship; पञ्चवर्षसहस्राणि सूर्यं चैवान्ववर्तत Rām.7.1.8.

-2 (Intransitively used) (a) To follow, come after; संग्राह्य इत्यनुवर्तते H.3. (b) To continue, endure. (c) To act towards, behave. (d) (In gram.) To be repeated or supplied from a preceding rule, Sūtra or assertion (said of a word or rule which continues to exercise influence on what follows); e. g. in भक्तिः P.IV.3.95; सो$स्य (occurring in Sūtra 89 before) इत्यनुवर्तते Sk. -Caus.

1 To cause to revolve, turn round; एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्त- यतीह यः Bg.3.16.

-2 To act up to, follow, obey; तथापि लोकयात्रानुवर्तनीया Mv.7; पुत्रैः पितरो लोकद्वयेप्यनुवर्तनीयाः Ve. 3; K.367.

-3 To favour, oblige; comply with one's request; विधिनापि भवतेव वयमनुवर्तिताः K.73; यथाचित्तमनु- वर्तनीयः Māl.7.

-4 To put in, carry out.

-5 To repeat or supply from a preceding Sūtra; केचित्तु विजायते इति नानुवर्तयन्ति P.V.2.13. Sk.

-6 To use, employ.

-7 To lead one to, attach to.

-8 To speak in favour of, speak for; to approve.

-9 to imitate, do after one; सतां चरि- तान्यनुवर्तितानि नेन्द्रियाणि K.298.

अनुष्ठानम् 1 Doing, performance, practice, execution, accomplishment &c.; obeying, acting in conformity to; उपरुध्यते तपो$नुष्ठानम् Ś.4. practice of religious austerities; को$पि वधोपायश्चिन्त्यो यस्यानुष्ठानेन Pt.1; नानुष्ठानैर्विहीनाः स्युः कुलजा विधवा इव Pt.2.95; धर्मे स्वयमनुष्ठानं कस्यचित्तु महात्मनः H.1.99; शास्त्रानुष्ठानं वा Kau. A.1.6.

-2 Commencing, undertaking, engaging in; यदि समुद्रेण सह वैरानुष्ठानं कार्यम् Pt.1.

-3 Commencement or course of conduct, procedure, course of action; कथं न्याय्यमनुष्ठानं मादृशः प्रति- षेधतु U.5.21.

-4 Practice of religious rites or cere- monies, any religious rite or ceremony; किंत्वनुष्ठाननित्यत्वं स्वातन्त्र्यमपकर्षति U.1.8; Mv.4.33.

-नी Performance, doing &c.

-Comp. -शरीरम् 'the body of action'; (according to the Sāṅkhya doctrine) the intermediate body between the सूक्ष्म or subtle and the

स्थूल or gross body.

अन्तर्हित p. p.

1 Placed between, separated, rendered invisible by interposition, hidden, concealed; अब्रुव- न्बाह्मणाः सिद्धा भूतान्यन्तर्हितानि च Mb.3.37.21. अन्तर्हिता शकुन्तला वनराज्या Ś.4; covered (with something else); अन्तर्हिताशापथो जलदकाल इव K.293; शेष्वानन्तर्हितायां त्वं भूमौ Rām. uncovered or bare ground; पात्रेषु दर्भान्तर्हितेषु अप आसिच्य Āśval.; अन्तर्हिते आवाम् V.2; अन्तर्हिता यदि भवेद्वनिता न वेति Mk.3.4 a disguised male, a female in male dress.

-2 Disappeared, vanished, become invisible; इति मन्त्रयमाणः स्वयमन्तर्हितः Ś.4 withdrew from sight, became invisible; अन्तर्हिते शशिनि Ś.4.2; तस्यायमन्तर्हितसौधभाजः R.13.4 dwelling in a palace hidden under (the waters).

-Comp. आत्मन् m. N. of Śiva.

पुनर् ind.

1 Again, once more, anew; न पुनरेवं प्रवर्ति- तव्यम् Ś.6; किमप्ययं बटुः पुनर्विवक्षुः स्फुरितोत्तराधरः Ku.5.83; so पुर्नभू 'to become a wife again.'

-2 Back, in an opposite direction (mostly with verbs); पुनर्दा 'to give back, restore'; पुनर्या -इ-गम् &c. 'to go back, return' &c.

-3 On the other hand, on the contrary, but, however, nevertheless, still (with an adversative force); प्रसाद इव मूर्तस्ते स्पर्शः स्नेहार्द्रशीतलः । अद्याप्यानन्दयति मां त्वं पुनः क्वासि नन्दिनि U.3.14; मम पुनः सर्वमेव तन्नास्ति U.3.

-4 Further, furthermore, besides; पुनः पुनः 'again and again,' 'repeat- edly', 'frequently'; पुनः पुनः सुतनिषिद्धचापलम् R.3.42; किं पुनः 'how much more', or 'how much less'; see under किम्. पुनरपि again, once more, and also; on the other hand.

-Comp. -अन्वयः returning; किंवा गतो$स्य पुनरन्वयमन्यलोकम् Bhāg.6.14.57.

-अपगमः going away again.

-अर्थिता a repeated request.

- आगत a. come back, returned; गोव्रजात् पुनरागतम् Ms.11.195.

-आगमः, -मनम् coming back, return; भस्मीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः Sarva. S.; इष्टकामप्रसिद्ध्यर्थं पुनरागमनाय च Pūja Mantram.

-आधानम्, -आधेयम् renewing the consecrated fire; पुनर्दारक्रियां कुर्यात् पुनराधानमेव च Ms.5.168.

-आवर्तः 1 return.

-2 repeated birth.

-आवर्तिन् a. returning to mundane existence; आ ब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनो$र्जुन Bg.8.16.

-आवृत् f.

-आवृत्तिः f.

1 repetition.

-2 return to worldly existence repeti- tion of birth; करोति पुनरावृत्तिस्तेषामिह न विद्यते Y.3.194.

-3 revision, another edition (of a book &c.).

-उक्त a.

1 said again, repeated, reiterated.

-2 superfluous, unnecessary; शशंस वाचा पुनरुक्तयेव R.2.68; Śi.7.64.

(-क्तम्), पुनरुक्तता 1 repetition.

-2 superfluity, redun- dancy, uselessness, tautology; V.5.15; व्यापारैः पुनरुक्त- भुक्तविषयैरेवंविधेनामुना संसारेण कदर्थिताः Bh.3.78. ˚जन्मन् m. a Brāhmaṇa (द्विजन्मन्).

पुनरुक्तवदाभासः seeming tauto- logy, appearance of repetition, regarded as a figure of speech; e. g. भुजंगकुण्डलीव्यक्तशशिशुभ्रांशुशीतगुः । जगन्त्यपि सदापायादव्याच्चेतोहरः शिवः S. D.632; (here the first impression of the tautology is removed when the passage is rightly understood; cf. also K. P.9 under पुनरुक्तवदाभास).

-उक्तिः f.

1 repetition.

-2 superfluity, use- lessness, tautology.

-उत्थानम् rising again, resurrection.

-उत्पत्ति f.

1 reproduction.

-2 return of birth, metem- psychosis.

-उत्पादनम् reproduction.

-उपगमः return; क्वायोध्यायाः पुनरुपगमो दण्डकायां वने वः U.2.13.

-उपोढा, -ऊढा a woman married again.

-क्रीया f. repetition, doing again; न च कृतस्य क्रमानुग्रहार्थं पुनःक्रिया न्याय्या । ŚB. on MS.12.1.16.

-गमनम् return, going again.

-जन्मन् n. repeated birth, metempsychosis; मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते Bg.8.16.

-जात a. born again.

-डीनम् a particular manner of flying; Mb.8.41.28.

-णवः, -नवः 'growing again and again', a finger-nail.

-दारक्रिया marrying again, taking a second wife; Ms.5.168.

-नवा hog-weed, Boerhavia Procumbens (Mar. घेटुळी).

-पुना (पुनःपुना) N. of a river in Behār; कीकटेषु गया रम्या नदी पुण्या पुनःपुना Vāyu. P.

-प्रत्युपकारः returning one's obligations, requital.

-प्रसवः (See प्रतिप्रसवः) प्रतिषिद्धस्य पत्न्या अध्ययनस्य पुनःप्रसवे न किंचिदस्ति प्रमाणम् ŚB. on Ms.6.1.24.

-भव a. born again.

(-वः) 1 transmigration, repeated or recurring birth; metempsychosis; अदृष्टाश्रुतवस्तुत्वात् स जीवो यत् पुनर्भवः Bhāg. 1.3.32; ममापि च क्षपयतु नीललोहितः पुनर्भवं परिगतशक्तिरात्मभूः Ś.7.35; Ku.3.5.

-2 a finger nail, hair; Mb.13.111.98;

-भविन् m. the sentient soul.

-भावः new birth, repeated birth; न गच्छन्ति पुनर्भावं मुनयः संशितव्रताः Mb.12.279.5; मेने पुनर्भावमिवात्मनश्च Bu. Ch.3.25.

-भूः f.

1 a (virgin) widow remarried.

-2 re-existence.

-भोगः 1 repeated enjoyment.

-2 return of fruition.

-3 repeated posses- sion.

-वचनम् 1 repetition.

-2 repeated scriptural injunction.

-वत्सः a weaned calf that begins to suck again.

-वसुः (usually dual)

1 the seventh lunar mansion (consisting of two or four stars); गां गताविव दिवः पुनर्वसू R.11.36.

-2 an epithet of Viṣṇu.

-3 of Śiva.

-विवाहः remarriage.

-संस्कारः (पुनःसंस्कारः) repetition of any Saṁskāra or purificatory ceremony.

-संगमः, -संधानम् (

पुनःसंधानम् &c.)

1 reunion.

-2 rekindling the sacred fire when it has been extin- guished.

-संभवः (पुनःसंभवः) being born again (into the world), metempsychosis.

मनस् n. [मन्यते$नेन मन् करणे असुन्]

1 The mind, heart, understanding, perception, intelligence; as in सुमनस्, दुमर्नस् &c.

-2 (In phil.) The mind or internal organ of perception and cognition, the instrument by which objects of sense affect the soul; (in Nyāya phil. मनस् is regarded as a Dravya or substance, and is distinct from आत्मन् or the soul); तदेव सुखदुःखाद्युपलब्धि- साधनमिन्द्रियं प्रतिजीवं भिन्नमणु नित्यं च Tarka K.

-3 Con- science, the faculty of discrimination or judgment.

-4 Thought, idea, fancy, imagination, conception; पश्यन्न- दूरान्मनसाप्यधृष्यम् Ku.3.51; R.2.27; कायेन वाचा मनसापि शश्वत् 5.5; मनसापि न विप्रियं मया (कृतपूर्वम्) 8.52.

-5 Design, purpose, intention.

-6 Will, wish, desire, inclination; in this sense मनस् is frequently used with the infinitive form with the final म् dropped, and forms adjectives; अयं जनः प्रष्टुमनास्तपोधने Ku.5.4; cf. काम.

-7 Reflection (ध्यान); मनसा जपैः प्रणतिभिः प्रयतः समुपेयिवानधिपतिं स दिवः Ki.6.22.

-8 Disposition, temper, mood.

-9 Spirit, energy, mettle; मनोवीर्यवरोत्सिक्तमसृण्यमकुतोभयम् Bhag.3. 17.22.

-1 N. of the lake called Mānasa.

-11 Breath or living soul.

-12 Desire, longing after. (मनसा गम् &c. to think of, contemplate, remember; जगाम मनसा रामं धर्मज्ञो धर्मकाङ्क्षया Rām.2.82.9; (अगमत्) मनसा कार्यसंसिद्धौ त्वरादिगुणरंहसा Ku.2.63; मनः कृ to fix the mind upon, direct the thoughts towards, with dat. or loc.; मनो बन्ध् to fix the heart or affection upon; (अभिलाषे) मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4; मनः समाधा to collect oneself; मनसि उद्भू to cross the mind; मनसि कृ to think, to bear in mind; to resolve, determine, think of.) N. B. In comp. मनस् is changed to मनो before अ and soft consonants, as मनो$नुग, मनोज्ञ, मनोहर &c.).

-Comp. -अधिनाथः a lover, husband.

-अनवस्थानम् inattention.

-अनुग a. suiting the mind, agreeable; ततस्तदग्ऱ्यं वचनं मनोनुगं समस्तमाज्ञाय ततो हि हेतुमत् Mb.12.167.49; Rām.7.72.18.

-अप- हारिन् a. captivating the heart.

-अभिनिवेशः close application of mind, firmness of purpose,

-अभिराम a. pleasing the mind, gratifying to the heart; मनोभिरामाः (केकाः) R.1.39.

-अभिलाषः the desire or longing of the heart.

-आप a. gaining the heart, attractive, pleasing.

-कान्त a. (मनस्कान्त or मनःकान्त) dear to the mind, pleasant, agreeable.

-कारः perfect perception, full consciousness (of pleasure or pain), mental concen- tration, resolution; भवन्मनस्कारलवोद्गमेन क्रमेलकानां निलयः पुरेव N.14.84. (cf. मनसः ऐकाग्ऱ्यकरणं मनस्कारः Nārayaṇa com. on N.) दिदृक्षादत्तदृष्टीनां मनस्कारमनीषयोः । सप्रीतिरससन्तोषं दिशन्तौ देहकान्तितः ॥ Yādavābhyudaya 1.9.

-क्षेपः (मनःक्षेपः) distraction of the mind, mental confusion.

-गत a.

1 existing or passing in the mind, concealed in the breast, internal, inward, secret; नेयं न वक्ष्यति मनोगतमाधिहेतुम् Ś.3. 11.

-2 affecting the mind, desired.

(-तम्) 1 a wish, desire; मनोगतं सा न शशाक शंसितुम् Ku.5.51.

-2 an idea, thought, notion, opinion.

-गतिः f. desire of the heart.

-गवी wish, desire.

-गुप्त a. hidden in the mind, thought secretly. (

-प्ता) red arsenic.

-ग्रहणम् captivating the mind.

-ग्रहिन् a. captivating or fascinating the mind.

-ग्राह्य a. to be grasped by the mind.

-ह्यम् the plea- sures of sense; यो वृणीते मनोग्राह्यमसत्त्वात् कुमनीष्यसौ Bhāg.1. 48.11.

-ग्लानिः depression of mind.

-ज, -जन्मन् a. mindborn. (-m.) the god of love.

-जल्पः imagination.

-जव a.

1 quick or swift as thought; मनोजवं मारुततुल्यवेगम् Rāma-rakṣā Stotra 33.

-2 quick in thought or concep- tion.

-3 fatherly, paternal.

- जवस a. resembling a father, fatherly.

-जवा 1 N. of one of the tongues of Agni.

-2 N. of one of the शक्तिs of Durgā 'काली कराली च मनोजवा च' Śruti.

-जात a. mind-born, arisen or produced in the mind.

-जिघ्र a. scenting out, i. e. guessing the thoughts.

-ज्ञ a. pleasing, lovely, agreeable, beautiful, charming; इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी Ś.1.2; R.3.7; 6.1. (

-ज्ञः) N. of a Gandharva.

(-ज्ञा) 1 red arsenic.

-2 an intoxicating drink.

-3 a princess.

-तापः, -पीडा 1 mental pain or agony, anguish.

-तालः the lion of Durgā.

-तुष्टिः f. satisfaction of the mind.

-तोका an epithet of Durgā.

-दण्डः complete control over the mind or thoughts; Ms.12.1; cf. त्रिदण्डिन्.

-दत्त a. devoted in thought, mentally dedicated.

-दाहः, -दुःखम् mental distress or torment.

-दाहिन् the god of love.

-दुष्ट a. depraved in mind; रजसा स्त्री मनोदुष्टा संन्यासेन द्विजोत्तम (शुद्ध्यति) Ms.5.18.

-धारणम् conciliating the favour of.

-नाशः loss of the mind or understanding, demented- ness.

-नीत a. approved, chosen.

-पतिः (

-मनःपतिः) an epithet of Viṣṇu.

-पर्यायः (with Jainas) N. of the last but one stage in the perception of truth.

-पूत a.

(मनःपूत) 1 considered pure by the mind, approved by one's conscience; मनःपूतं समाचरेत् Ms.6.46.

-2 of a pure mind, conscientious.

-प्रणीत a. (

मनःप्रणीत) agreeable or pleasing to the mind.

-प्रसादः (मनः- प्रसादः) composure of mind, mental calm.

-प्रिय a. dear to the heart.

-यः cinammon (Mar. दालचिनी).

-प्रीतिः f. (

मनःप्रीतिः) mental satisfaction, joy, delight.

-भव a. mind-born, created by fancy; दृश्यमाना विनार्थेन न दृश्यन्ते मनोभवाः Bhāg.

-भवः, -भूः 1 the god of love, Cupid; रे रे मनो मम मनोभवशासनस्य पादाम्बुजद्वयमनारतमानमन्तम् Bv.4.32; Ku.3.27; R.7.22; श्यामा शुशुभे शशिना तया मनोभूः Kalāvilāsa.

-2 love, passion, lust; अत्यारूढो हि नारीणामकालज्ञो मनोभवः R.12.33.

-मथनः the god of love.

-मय see separately.

-यायिन् a.

1 going at will or pleasure.

-2 swift, quick as thought; उत्पत्य खं दशग्रीवो मनोयायी शितास्त्रभृत् Bk.5.3.

-3 keen desire; अहं हि तस्याद्य मनोभवेन संपीडिता तद्गतसर्वभावा Rām.5.32.12.

-योगः close application of the mind, close attention.

-योनिः the god of love.

-रञ्जनम् 1 pleasing the mind.

-2 pleasantness.

-रथः 1 'the car of the mind', a wish, desire; अवतरतः सिद्धिपथं शब्दः स्वमनोरथस्येव M.1.22; मनोरथानामगतिर्न विद्यते Ku.5.64; R.2.72;12.59; उत्पद्यन्ते विलीयन्ते दरिद्राणां मनोरथाः Udb.; आशा नाम नदी मनोरथजला Bh.3.45.

-2 a desired object; मनोरथाय नाशंसे Ś.7.13.

-3 (in dramas) a hint, a wish expressed indirectly or covertly. ˚तृतीया N. of the third day in the bright half of Chaitra. ˚दायक a. fulfilling one's expectations. (-कः) N. of a Kalpa-taru. ˚द्रुमः the god of love. ˚बन्धः cherishing or entertaining of desire. ˚बन्धुः the friend of (who satisfies) desires; तस्या भवानपि मनोरथबन्धबन्धुः Māl.1.34. ˚सिद्धिः f. fulfilment of one's desires. ˚सृष्टिः f. a creation of the fancy, a castle in the air.

-रम a. attractive, pleasing, agreeable, lovely, beautiful; अरुण- नखमनोरमासु तस्याः (अङ्गुलीषु) Ś.6.11; पुरस्ताद्विमले पात्रे सुविस्तीर्णे मनोरमे Suśruta.

(-मा) 1 a lovely woman.

-2 a kind of pigment.

-रागः affection, passion (of the heart).

-राज्यम् 'kingdom of the fancy', a castle in the air; मनोराज्यविजृम्भणमेतत् 'this is building castles in the air'.

-रुज् f. pain or grief of the heart.

-लयः loss of consciousness.

-लौल्यम् freak, caprice.

-वल्लभा a beloved woman.

-वहा N. of a particular artery; ('अश्वत्थपत्रनाडीव द्विसप्ततिशताधिका । नाडी मनोवहेत्युक्तं योगशास्त्र- विशारदैः'); मध्ये च हृदयस्यैका शिरा तत्र मनोवहा । शुकं संकल्पजं नॄणां सर्वगात्रैर्विमुञ्चति ॥ Mb.12.214.19.

-वाक्कर्मन् n. pl. thoughts, words and deeds.

-वाञ्छा, -वाञ्छितम् a wish of the heart, a desire,

-विकारः, -विकृतिः f. emotion of the mind.

-विनयनम् mental discipline.

-विरुद्ध a.

1 incomprehensible.

-2 against the dictates of mind or conscience.

-वृत्तिः f.

1 working of the mind, volition.

-2 disposition, temper.

-वेगः quickness of thought.

-व्यथा mental pain or anguish.

-शल्य a. rankling in the mind; (बाहुः) कुबेरस्य मनःशल्यं शंसतीव पराभवम् Ku.2.22.

-शिलः, -ला red arsenic; मनःशिला- विच्छुरिता निषेदुः Ku.1.55; R.12.8; टङ्कैर्मनःशिलगुहैरवदीर्य- माणा Mk.; गन्धाश्मानं मनःशिलाम् Śiva B.3.19; मनःशिला- पङ्कलिखितेन च विद्योतितललाटपट्टाम् K.

-शीघ्र a. quick as thought.

-संकल्पः desire of the heart.

-संगः attach- ment of the mind (to anything).

-संचेतनाहारः (with Buddhists) one of the four kinds of food (in a mate- rial and spiritual senses)

-संतापः anguish of the mind.

-समृद्धिः heart's content; Bhāg.

-संवरः coercion of mind.

-सुख a. agreeable to the mind.

-स्थ a. being in the heart, mental.

-स्थैर्यम् firmness of mind.

-हत a. disappointed.

-हर a. pleasing, charming, attractive, fascinating, lovely; अव्याजमनोहरं वपुः Ś.1.18; Ku.3.39; R.3.32. (

-रः) a kind of jasmine. (

-रम्) gold.

-हर्तृ, -हारिन् a. heart-stealing, captivating, agreeable, plea- sing; हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः Ki.1.4; गाङ्गं वारि मनोहारि मुरारिचरणच्युतम् Gaṅgāṣṭaka by Vālmīki 7.

-हारी an unchaste or unfaithful woman.

-ह्लादः gladness of heart.

-ह्वा red arsenic; मनःशिला मनोगुप्ता मनोह्वा नागजिह्विका Bhāva. P.

वर्धित p. p.

1 Grown, increased.

-2 Enlarged, mag- nified.

-3 Cut.

-4 Filled, full; पाणिभ्यां तूपसंगृह्य स्वयमन्नस्य वर्धितम् Ms.3.224.

वार् n. Water; प्रवाहो वारा यः पृषतलघुदृष्टः शिरसि ते Śiva- mahimna 17; सा किं शक्या जनयितुमिह प्रावृषेण्येन वाराम् (धारासारान् विकिरता वारिदेन) Bv.1.3.

-Comp. -आसनम् a reservoir of water.

-किटिः, (वाःकिटिः) a porpoise.

-गरः a wife's brother.

-घटीयन्त्रचक्रम् a wheel for drawing water.

-चः 1 a goose, gander.

-दः a cloud.

-दरम् 1 water.

-2 silk.

-3 speech.

-4 the seed of the mango.

-5 a curl on a horse's neck.

-6 a conch-shell.

-धनी a water-jar.

-धिः the ocean. ˚भवम् a kind of salt.

-पुष्पम् (वाःपुष्पम्) cloves.

-भटः an alligator.

-मुच्, -वाहः m. a cloud; तं तात वयमन्येव वार्मुचां पतिमीश्वरम् Bhāg.1. 24.9; (कालवर्षाः) वार्वाहाः सन्तु Mv.7.42.

-राशिः the ocean.

-वटः a ship, boat.

-सदनम् (वाःसदनम्) a reservoir of water, a cistern.

-स्थ a. (

वाःस्थ) being in water.

स्त्यान a. [स्त्यै-क्त]

1 Collected into a mass; पर्यन्तप्रति- रोधिमेदुरचयस्त्यानं चिताज्योतिषाम् Māl.5.11; घनतरुशिखरे स्त्याननीलस्वरूपाम् (रक्तधाराम्) Nāg.5.8.

-2 Thick, bulky, gross; स्त्यानेनार्द्रेण चाक्तः स्वयमनुभविता भूषणं भीममस्मि Ve. 5.35.

-3 Soft, bland, smooth, unctuous; स्त्यानावनद्धघन- शोणितशोणपाणिः Ve.1.21.

-4 Sounding.

-नम् 1 Thickness, grossness, increase in magnitude or bulk; दधति कुहर- भाजामत्र भल्लूकयूनामनुरसितगुरूणि स्त्यानमम्बूकृतानि Māl.9.6; U.2.21; Mv.5.41.

-2 Unctuousness.

-3 Nectar.

-4 Sloth, idleness.

-5 Echo, sound.

ind. (prob. orig. a nom. of 1. sva, formed like aham) self, one's self (applicable to all persons e.g.. myself, thyself, himself etc.), of orﾠ by one's self spontaneously, voluntarily, of one's own accord ( alsoﾠ used emphatically with other pronouns <e.g.. ahaṉsvayaṉtatkṛitavān, « I myself did that» >;