Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

सर्वसम्पद्

  • 41 स्व


    svá
    1) mf (ā́)n. own, one's own, my own, thy own, his own, her own, our own, their own etc.

    (referring to all three persons accord. toﾠ context, often ibc., but generally declinable like the pronominal sarva e.g.. svasmai dat. svasmāt abl
    <optionally in abl. loc. sing. nom. pl. e.g.. taṉsvādāsyādasṛijat, « he created him from his own mouth» Mn. I, 94 >;
    andﾠ always like ṡiva when used substantively < seeﾠ below>;
    sometimes used loosely for « my», « thy», « his», « our» <e.g.. rājābhrātaraṉsva-grīhamprêshayām-āsa, « the king sent his brother to his (i.e. the brother's) house» >;
    in the oblique cases it is used as a refleXIVe pronoun = ātman, e.g.. svaṉdūshayati, « he defiles himself» ;
    svaṉnindanti, « they blame themselves») RV. etc. etc.;
    m. one's self, the Ego, the human soul W. ;
    N. of Vishṇu MBh. ;
    a man of one's own people orﾠ tribe, a kinsman, relative, relation, friend ( svāḥ, « one's own relations», « one's own people») AV. etc. etc.;
    (ā) f. a woman of one's own caste MBh. ;
    (am) n. (ifc. f. ā), one's self, the Ego (e.g.. svaṉcabrahmaca, « the Ego andﾠ Brahman»);
    one's own goods, property, wealth, riches (in this sense said to be alsoﾠ m.) RV. etc. etc.;
    the second astrological mansion VarBṛS. ;
    (in alg.) plus orﾠ the affirmative quantity W. ;
    + cf. Gk. ἕ, ὅς, σφός;
    Lat. se, sovos, suus;
    Goth. sik;
    Germ. sich etc.
    sva
    2) Nom. P. svati (pf. svām-āsa) = svaivâ̱carati, he acts like himself orﾠ his kindred Vop. XXI, 7. ;

    - स्वकम्पन
    - स्वकम्बला
    - स्वकरण
    - स्वकर्मन्
    - स्वकर्मिन्
    - स्वकामिन्
    - स्वकार्य
    - स्वकाल
    - स्वकीर्तिमय
    - स्वकुटुम्ब
    - स्वकुल
    - स्वकुल्य
    - स्वकुशलमय
    - स्वकृत्
    - स्वकृत
    - स्वकेतु
    - स्वक्षत्र
    - स्वग
    - स्वगत
    - स्वगति
    - स्वगर्भ
    - स्वगुण
    - स्वगुप्त
    - स्वगूर्त
    - स्वगृह
    - स्वगृहीत
    - स्वगोचर
    - स्वगोप
    - स्वग्रह
    - स्वग्राम
    - स्वचक्षुस्
    - स्वचर
    - स्वचरणपर्षद्
    - स्वचर्या
    - स्वचेतस्
    - स्वच्छन्द
    - स्वच्छन्दक
    - स्वज
    - स्वजन
    - स्वजनय
    - स्वजनाय
    - स्वजन्मन्
    - स्वजा
    - स्वजात
    - स्वजाति
    - स्वजातीय
    - स्वजात्य
    - स्वजित
    - स्वजेन्य
    - स्वज्ञाति
    - स्वतन्त्र
    - स्वतन्त्रय
    - स्वतन्त्रिक
    - स्वतन्त्रिन्
    - स्वतवस्
    - स्वतस्
    - स्वता
    - स्वतुल्य
    - स्वतृतीय
    - स्वतेजस्
    - स्वत्र
    - स्वत्व
    - स्वदान
    - स्वदार
    - स्वदिङ्मुखम्
    - स्वदुहितृ
    - स्वदृश्
    - स्वदृष्ट
    - स्वदेश
    - स्वदेहदान
    - स्वदोषज
    - स्वधर्म
    - स्वधर्मन्
    - स्वधा
    - स्वधामन्
    - स्वधुर्
    - स्वधृति
    - स्वधेनव
    - स्वनगर
    - स्वनाभक
    - स्वनाभ्य
    - स्वनामन्
    - स्वनाश
    - स्वनिष्ठ
    - स्वपक्ष
    - स्वपक्षीय
    - स्वपञ्चक
    - स्वपण
    - स्वपति
    - स्वपतित
    - स्वपतीकृ
    - स्वपद
    - स्वपरप्रतारक
    - स्वपरमण्डल
    - स्वपिण्डा
    - स्वपितृ
    - स्वपिश्
    - स्वपुत्रवत्
    - स्वपुर
    - स्वपुरस्
    - स्वपू
    - स्वपूर्ण
    - स्वपोषम्
    - स्वप्रकाश
    - स्वप्रतिकर
    - स्वप्रतिनिधि
    - स्वप्रतिष्ठ
    - स्वप्रधान
    - स्वप्रभा
    - स्वप्रभुता
    - स्वप्रमाणानुरूप
    - स्वप्रयोगात्
    - स्वप्रयोजनवश
    - स्वप्रसार
    - स्वबन्धु
    - स्वबलाश्रय
    - स्वबान्धव
    - स्वबाहु
    - स्वबीज
    - स्वब्राह्मण्या
    - स्वभक्ष
    - स्वभट
    - स्वभद्रा
    - स्वभवस्
    - स्वभाजन
    - स्वभानु
    - स्वभाव
    - स्वभाविकी
    - स्वभाषित
    - स्वभू
    - स्वभूत
    - स्वभूति
    - स्वभूमि
    - स्वभ्यस
    - स्वमत्
    - स्वमनीषा
    - स्वमनीषिका
    - स्वमनोबोधवाक्य
    - स्वमांस
    - स्वमात्रेण
    - स्वमाया
    - स्वमार्गमर्मविवरण
    - स्वयत
    - स्वयत्न
    - स्वयशस्
    - स्वयावन्
    - स्वयु
    - स्वयुक्त
    - स्वयुक्ति
    - स्वयुग्वन्
    - स्वयुज्
    - स्वयुति
    - स्वयूथ्य
    - स्वयोनि
    - स्वरस
    - स्वरसीकृ
    - स्वराज्
    - स्वराजन्
    - स्वराज्य
    - स्वराष्ट्र
    - स्वराष्ट्रीय
    - स्वरुचि
    - स्वरुह्
    - स्वरूप
    - स्वरूपक
    - स्वरूपिन्
    - स्वरोचस्
    - स्वरोचि
    - स्वरोचिष
    - स्वरोचिस्
    - स्वलक्षण
    - स्वलिखित
    - स्वलिङ्ग
    - स्वलीन
    - स्ववंशज
    - स्ववंशिन्
    - स्ववंश्य
    - स्ववत्
    - स्ववर्गीय
    - स्ववर्ग्य
    - स्ववश
    - स्ववशिनी
    - स्ववश्य
    - स्ववसु
    - स्ववहित
    - स्ववाञ्छा
    - स्ववार
    - स्ववार्त्त
    - स्ववासिन्
    - स्वविकत्थन
    - स्वविग्रह
    - स्वविच्छन्दस्
    - स्वविद्युत्
    - स्वविधि
    - स्वविधेय
    - स्वविनाश
    - स्वविषय
    - स्ववीक्षित
    - स्ववीर्यतस्
    - स्ववृक्ति
    - स्ववृज्
    - स्ववृति
    - स्ववृत्त
    - स्ववृत्ति
    - स्ववृष्टि
    - स्ववैरिता
    - स्वशक्ति
    - स्वशरीर
    - स्वशिरस्
    - स्वशोचिस्
    - स्वश्चन्द्र
    - स्वश्लाघा
    - स्वसंयुक्त
    - स्वसंविद्
    - स्वसंवृत
    - स्वसंवेदन
    - स्वसंवेद्य
    - स्वसंस्था
    - स्वसंहिता
    - स्वसत्ता
    - स्वसदृश
    - स्वसमान
    - स्वसमुत्थ
    - स्वसम्भव
    - स्वसम्भूत
    - स्वसम्मुख
    - स्वसर
    - स्वसर्व
    - स्वसार
    - स्वसिच्
    - स्वसिद्ध
    - स्वसू
    - स्वसृत्
    - स्वसेतु
    - स्वसैन्य
    - स्वस्कन्द
    - स्वस्तर
    - स्वस्थ
    - स्वस्थान
    - स्वस्थित
    - स्वस्थीकृ
    - स्वस्थीभू
    - स्वस्वकाल
    - स्वस्वध
    - स्वस्वप्राण
    - स्वस्वभाव
    - स्वस्वरुचि
    - स्वस्वरूप
    - स्वस्वामिभाव
    - स्वस्वामिसम्बन्ध
    - स्वहन्तृ
    - स्वहरण
    - स्वहस्त
    - स्वहस्तिका
    - स्वहस्तित
    - स्वहित
    - स्वहेतु
    - स्वहोतृ

    Sanskrit-English dictionary > स्व

  • 42 दिवस


    divasa
    m. ( orﾠ ri. gaṇa ardharcâ̱di L.) heaven TBr. I, 7, 6, 6 ;

    a day MBh. Kāv. etc. <Cf. διγγες in εὐδιέστερος, εὐδιεινός for εύδιεσνόσ
    - दिवसकर
    - दिवसकृत्
    - दिवसक्रिया
    - दिवसक्षय
    - दिवसचर
    - दिवसच्छिद्र
    - दिवसतिथि
    - दिवसनाथ
    - दिवसभर्तृ
    - दिवसनिरीक्षक
    - दिवसमुख
    - दिवसमुद्रा
    - दिवसवार
    - दिवसविगम
    - दिवसव्यापार

    Sanskrit-English dictionary > दिवस

  • 43 अनु _anu

    अनु ind. (Either used with nouns to form adverbial compounds, or as a prefix to verbs and verbal deriva- tives, or as a separable preposition with acc. and regarded as a कर्मप्रवचनीय).
    1 After, behind, along after (पश्चात्); सर्वे नारदमनु उपविशन्ति V.5; प्रमदामनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन् R.8.72; तं गच्छन्त्यनु ये विपत्तिषु सदा ते तत्प्रतिष्ठाशया Mu.1. 14; असौ कुमारस्तमजोनुजातः R.6.78; रत्या न साशङ्कमनुप्रयातः Ku.3.23; क्रमेण सुप्तामनु संविवेश सुप्तोत्थितां प्रातरनूदतिष्ठत् R.2. 24; अनुविष्णु = विष्णोः पश्चात् P.II.4.18. Sk.; तदनु कथयेर्मा- धवीयामवास्थाम् Māl.9.26 afterwards.
    -2 Along, alongside, by the side of, lengthwise यस्यचायामः P.II.1.16 जलानि सा तीरनिखातयूपा वहत्ययोध्यामनु राजधानीम् R.13.61; सो$श्वमेधश- तेनेष्ट्वा यमुनामनु वीर्यवान् । त्रिशताश्वान् सरस्वत्यां गङ्गामनु चतुःशतान् Mb.; अनुगङ्गं वाराणसी = गङ्गामन्वायतम् (गङ्गादैर्घ्यसदृशदैर्घ्योपलक्षिता) situated alongside the Gaṅgā P.II.1.16 Sk.; आविर्भू- तप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me.21; गिरिरिव अनुतटपुष्पितकर्णि- कारयष्टिः V.3.3 along the sides or slopes.
    -3 After, in consequence of, being indicated by; जपमनु प्रावर्षत् P.II 3.8 Sk. (हेतुभूतजपोपलक्षितं वर्षणम्); so वृक्षमनु विद्योतते विद्युत्.
    -4 With, along with (सहार्थे); connected with; नगीम- न्वसिता सेना P.I.4.85 Sk. (नद्या सह सम्बद्धा) उमास्तनोद्भेद- मनु प्रवृद्धः Ku.7.24. along with, contemporaneously; Śi. 8.56; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् 9.17.
    -5 Inferior or subordi- nate to, (मित्रलाभमनु लाभसम्पदः Ki.13.52 inferior, lower in value or importance; अनु हरिं सुराः = हरेर्हीनाः हीने); P.I.4.86 Sk.
    -6 In a particular relation or state (इत्थं- भूताख्याने प्रकारविशेषनिरूपणे); भक्तो विष्णुमनु Sk. (विष्णोरित्थं- भूतः, भक्तिविशेषयुक्तः) an ardent devotee of Viṣṇu; यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु Rām. favourably inclined or devoted to.
    -7 Having a part or share, participation; or one that claims a share of (भागे); भागो$स्यास्ति इति भागस्वामी; लक्ष्मीर्हरिमनु (हरेर्भागः) Sk., हरिस्वामिकभागवतीत्यर्थः.
    -8 Repetition, in a distributive sense, mostly in comp. (वीप्सार्थे, विषयतायाम्); अनुदिवसम् day by day, every day; अनुक्षणम् every moment; ˚वेलम् every time, frequently; वृक्षम् वृक्षमनु सिञ्चति Sk. waters tree after tree, i. e. every tree (यावद्वृक्षव्यापकः सेकः).
    -9 Towards, in the direction of, near, to, at (अनुर्यत्समया P.II.1.15); अनुवनमशनिर्गतः Sk.; ˚नदि Śi.7.24 near the river; प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरः 9.55 to (प्रति); on or in, with the force of the locative; यदेतदस्यानुतटं विभाति 4.39,7.1; तस्माद्रच्छेरनुकनखलं शैलराजाव- तीर्णाम् (जह्नोः कन्याम्) Me.52.
    -1 In orderly succession, according to; अनुक्रमम् in regular order; अनुज्येष्ठम् = ज्येष्ठ- स्यानुपूर्व्येण in order of seniority; ˚पूर्वम्; अनुरूपम् = रूपस्य योग्यम् Sk.
    -11 Corresponding with, like, in imitation of; सर्वं मामनु ते प्रियाविरहजां त्वं तु व्यथां मानुभूः V.4.47; so अनुगर्ज् to roar after or in imitation of.
    -12 Following, conformable to (अनुगत); तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्ज- नात् R.4.12. (अनुगतो$र्थो यस्य).
    -13 With regard to, towards, in respect of; अर्घ्यदानमनु चोदितो वचः Śi.14,53; साधुर्देवदत्तो मातरमनु;
    -14 On account of, by reason of (with abl.); समस्तो वत लोको$यं भजते कारणादनु । त्वं तु निष्कारणादेव प्रीयसे वरवर्णिनि ॥ Rām. As a separable adverb अनु is used only in the Vedas and means after, afterwards, later on, now, at this time, again, once more, then, and further. (The senses of अनु as given by G. M. are:-- अनु वेदाध्ययनानुष्ठानसामीप्यपश्चाद्भावानुबन्धनसाम्याभीमुखहीनविसर्गं- लक्षणेषु; e. g. वेदे अनुवाकः; अनुष्ठाने अनुतिष्ठति; सामीप्ये अनुमेघं वर्षति; पश्चाद्भावे तदनु; अनुबन्धने अनुशेते; साम्ये अनुकरोति; आभिमुख्ये मातरमनुधावति वत्सः; हीने अनुहरिं सुराः; विसर्गे अनुजानीते; लक्षणे अनुवनमशनिर्गतः.) The senses of अनु may be thus expressed in verse:-- आयामे$परभावे च (पश्चादर्थे) वीप्सायां सन्निधौ तथा । इत्थंभूते लक्षणे च भागसादृश्ययोरपि ॥ योग्य- तायां तथा हीने तृतीयार्थे ह्यनुक्रमे । अर्थेष्वेतेषु बहुशो ह्यनुशब्दः प्रयुज्यते ॥.

    Sanskrit-English dictionary > अनु _anu

  • 44 अनुकर्षः _anukarṣḥ _र्षणम् _rṣaṇam

    अनुकर्षः र्षणम् 1 Dragging after, drawing along; attraction in general.
    -2 Summoning or invoking (by means of spells).
    -3 Grammatical attraction, applica- tion or attraction of a word in a preceding rule to a subsequent rule, word &c.; नायमनुकर्षणार्थश्चकारः Mbh. on P.II.2.4; see also Sk. on P.VI.1.127.
    -4 [अनुकृष्यते स्वसम्बद्धेन चक्रेण] The axle-tree or bottom of a carriage.
    -5 Delayed performance of a duty.

    Sanskrit-English dictionary > अनुकर्षः _anukarṣḥ _र्षणम् _rṣaṇam

  • 45 अवसः _avasḥ

    अवसः [अव्-असच् Uṇ.3.117; अवतीत्यवसो राजा भानुश्च Ujjval.]
    1 A king.
    -2 The Sun.
    -3 A kind of tree (अर्क).
    -सम् 1 Refreshment, food, यदमुष्णीतमवसं पणिं गाः Rv.1.93.4. provision (especially for a journey), viaticum (˚सः also); एतत्ते रुद्रावसम् Yv.3.61.
    -2 Pre- serving, protecting.

    Sanskrit-English dictionary > अवसः _avasḥ

  • 46 आयत _āyata

    आयत p. p.
    1 Long; दशाङ्गुलमायता यष्टिः a stick ten fingers long; शतमध्यर्धं (योजनं) आयता Mb.; ˚स्वभावानि च दुःखानि K.175 lasting.
    -2 Diffuse, prolix.
    -3 Big, large, great; Pt.1.
    -4 Drawn, attracted.
    -5 Long drawn, distant; high-pitched; स्वचित्तायतनिःस्वनम् Rām. 1.4.33.
    -6 Curbed, restrained.
    -7 Asleep; तं नायतं बोधयोदित्याहुः Bṛi. Up.4.3.14.
    -तः An oblong (in geo- metry).
    -तम् ind. Deeply, long; मैथिलीमाहृतां दृष्ट्वा ध्यात्वा निःश्वस्य चायतम् Rām.6.111.71.
    -Comp. -अक्ष a. (
    -क्षी f.)
    -ईक्षण, -नेत्र, -लोचन a. (a woman) with large eyes.
    -अपाङ्ग a. having long cornered eyes.
    -अर्धः half an oblong.
    -आयतिः f. long-continuance, remote futurity; सा विभूतिरनुभावसम्पदां भूयसी तव यदायतायतिः Śi.14.5. चतुरस्र, दीर्घचतुरस्र a. Oblong.
    -च्छदा a plantain tree.
    -लेख a. long-curved; कान्तिर्भ्रुवोरायतलेखयोर्या Ku.1.47.
    -स्तूः m. [आयतं स्तौति, नि˚ पा˚ दीर्घः] a panegyrist, bard.

    Sanskrit-English dictionary > आयत _āyata

  • 47 आराध् _ārādh

    आराध् 5, 1 P.
    1 To propitiate, conciliate, please, try to win the favour of; परेषां चेतांसि प्रतिदिवसमाराध्य बहुधा Bh.3.34,2.4-5; R.1.77,81,1.86,18.23; Me.47.
    -2 To honour, worship, respect.
    -3 To deserve, merit.

    Sanskrit-English dictionary > आराध् _ārādh

  • 48 क्षोदः _kṣōdḥ

    क्षोदः [क्षुद्-घञ्]
    1 Pounding, grinding.
    -2 The stone on which anything is ground or powdered, a mortar.
    -3 Any ground substance, flour.
    -4 Dust, particle, any small or minute particle; वीचीवातैः शीकरक्षोदशीतैः U.3.2. कीर्णैः पिष्टातकौघैः कृतदिवसमुखैः कुङ्कुमक्षोदगौरैः Ratn. 1.9.
    -5 A drop.
    -6 A lump, piece.
    -7 Multiplication.
    -Comp. -क्षम a. capable of standing a test, scrutiny or investigation.
    -2 solid, valid; N.6.113.

    Sanskrit-English dictionary > क्षोदः _kṣōdḥ

  • 49 दानम् _dānam

    दानम् [दा-ल्युट्]
    1 Giving, granting, teaching, &c. (in general); giving in marriage (cf. कन्यादान).
    -2 Delivering, handing over.
    -3 A gift, donation, present; Ms.2.158; दातव्यमिति यद्दान दीयते$नुपकारिणे Bg.17.2; Y.3.274.
    -4 Liberality, charity, giving away as charity, munificence; R.1.69; दानं भोगो नाशस्तिस्रो गतयो भवन्ति वित्तस्य Bh.2.43; दानं हि उत्सर्गपूर्वकः परस्य स्वत्वसम्बन्धः ŚB. on MS.4.1.3; ननु दानमित्युच्यते स्वत्वनिवृत्तिः परस्वत्वा- पादनम् च । ŚB. on MS.6.7.1.
    -5 Ichor or the uicej that exudes from the temples of an elephant in rut; स दानतोयेन विषाणि नागः Śi.4.63; Ki.5.9; V.4.25; Pt.2.75 (where the word has sense 4 also); R.2.7;4.45;5.43.
    -6 Bribery, as one of the four Upāyas or expedients of overcoming one's enemy; see उपाय.
    -7 Cutting, dividing.
    -8 Purification, cleaning.
    -9 Protection.
    -1 Pasture.
    -11 Adding; addition.
    -नः Ved.
    1 Distribution (of food), meal, especially a sacrificial meal.
    -2 Part, possession, share.
    -3 A distributor.
    -Comp. -काम a. liberal.
    -कुल्या the flow of rut from an elephant's tem- ples.
    -तोयम् दानवारि q. v.
    -धर्मः alms-giving, charity.
    -पतिः 1 an exceedingly liberal man.
    -2 Akrūra, a friend of Kṛiṣṇa; Bhāg.1.36.29.
    -पत्रम् a deed of gifts.
    -पात्रम् 'a worthy recipient', a Brāhmaṇa fit to receive gifts.
    -पारमिता perfection of liberality.
    -प्राति- भाव्यम् security for payment of a debt.
    -भिन्न a. made hostile by bribes; लुब्धानुजीविकैरेष दानभिन्नैर्निहन्यते H.4.39.
    -वज्रः an epithet of the Vaiśyas or men of the third tribe; वैश्या वै दानवज्राश्च Mb.1.17.52.
    -वर्षिन् an ele- phant in rut, infatuated elephant; दानवर्षी कृताशंसो नागराज इवाबभौ Ki.15.45.
    -वार् n. libation of water.
    -वारि n., ichor flowing from the temples of elephants.
    -वीरः 1 a very liberal man.
    -2 (In Rhet.) the sentiment of heroism arising out of liberality, the sentiment of chivalrous liberality, e. g. Paraśurāma who gave away the earth with its seven continents; cf. the instance given in R. G. under दानवीरः:-- कियदिदमधिकं मे यद् द्विजायार्थयित्रे कवचमरमणीयं कुण्डलं चार्पयामि । अकरुणमवकृत्य द्राक्कृ- पाणेन निर्यद् बहलरुधिरधारं मौलिमावेदयामि ॥
    -व्यत्यासः giving to a wrong person.
    -शाला hall for almsgiving.
    -शील, -शूर, -शौण्ड a. exceedingly liberal or munificent; निर्गुणो$पि विमुखो न भूपतेर्दानशौण्डमनसः पुरो$भवत् Śi.14.46.

    Sanskrit-English dictionary > दानम् _dānam

  • 50 देव _dēva

    देव a. (
    -वी f.) [दिव्-अच्]
    1 Divine, celestial; Bg.11. 11; Ms.12.117.
    -2 Shining; यज्ञस्य देवमृत्विजम् Rv.1.1.1.
    -3 Fit to be worshipped or honoured.
    -वः 1 A god, deity; एको देवः केशवो वा शिवो वा Bh.3.12.
    -2 (a) The god of rain, an epithet of Indra; as in द्वादश वर्षाणि देवो न ववर्ष; अवर्षयद्देवः Rām.1.9.18; काले च देशे च प्रववर्ष देवः Bu. Ch.2.7. (b) A cloud.
    -3 A divine man, Brāhmaṇa, as in भूदेव.
    -4 A king, ruler, as in मनुष्यदेव; तां देवसमितिं (अभ्या- गच्छत्) Mb.3.13.22.
    -5 A title affixed to the names of Bārhmaṇas; as in गोविन्ददेव, पुरुषोत्तमदेव &c.
    -6 (In dramas) A title of honour used in addressing a king, ('My lord', 'Your majesty'); ततश्च देव Ve.4; यथाज्ञापयति देवः &c.
    -7 Quicksilver.
    -8 The Supreme Spirit; हित्वा च देहं प्रविशन्ति देवं दिवौकसो द्यामिव पार्थ सांख्याः Mb.12.31.112.
    -9 A fool
    -1 A child.
    -11 A man following any particular business.
    -12 A lover.
    -13 Emulation.
    -14 Sport, play.
    -15 A husband's brother (cf. देवृ, देवर).
    -16 A lancer.
    -वम् An organ of sense; देवानां प्रभवो देवो मनसश्च त्रिलोककृत् Mb.14.41.3. [cf. L. deus; Gr. deos.].
    -Comp. -अंशः a partial incarnation of god.
    -अगारः, -रम् a temple.
    -अङ्गना a celestial damsel, an apsaras.
    -अतिदेवः, -अधिदेवः 1 the highest god.
    -2 an epithet of (1) Śiva. (2) Buddha. (3) Viṣṇu. देवातिदेवो भगवान् प्रसूतिरंशे हरिर्यस्य जगत्प्रणेता Hariv.
    -अधिपः 1 an epithet of Indra.
    -2 the supreme god.
    -अनीकम् an army of celestials.
    -अनुचरः, -अनुयायिन् m. an attendant or follower of a god; निशम्य देवानुचरस्य वाचं मनुष्यदेवः पुनरप्युवाच R.2.52.
    -अन्धस् n.,
    अन्नम् 1 the food of gods, divine food, ambrosia.
    -2 food that has been first offered to an idol; see Ms.5.7 and Kull. thereon.
    -अभीष्ट a.
    1 liked by or dear to gods.
    -2 sacred or dedicated to a deity. (
    -ष्टा) piper betel.
    -अरण्यम् the garden of gods, the Nandana gar- den; अलमुद्द्योतयामासुर्देवारण्यमिवर्तवः R.1.8.
    -अरिः a demon.
    -अर्चनम्, -ना 1 the worship of gods.
    -2 idolatry.
    -अर्पणम् 1 an offering to the god.
    -2 the Veda; पृथग्- भूतानि चान्यानि यानि देवार्पणानि च Mb.13.86.17 (see com.).
    -आवसथः a temple.
    -अश्वः an epithet of उच्चैःश्रवस्, the horse of Indra.
    -आक्रीडः 'the garden of the gods', Nandana garden.
    -आजीवः, -आजीविन् m. an attendant upon an idol.
    -2 a low Brāhmaṇa subsisting by attendance upon an idol and upon the offerings made to it.
    -आत्मन् a.
    1 consecrated, holy, sacred.
    -2 of a divine nature. (-m.)
    1 the divine soul; ते ध्यानयोगानुगता$ पश्यन् देवात्मशक्तिं स्वगुणैर्निगूढाम् Śvet. Up.1.3.
    -2 the holy fig-tree.
    -आयतनम् a temple; Ms.4.46; न देवा- यतनं गच्छेत् कदाचिद् वा$प्रदक्षिणम् । न पीडयेद् वा वस्त्राणि न देवा- यतनेष्वपि ॥ Kūrma P.
    -आयुधम् 1 a divine weapon.
    -2 rainbow.
    -आयुष्म् the life-time of a god.
    -आलयः 1 heaven.
    -2 a temple.
    -आवासः 1 heaven.
    -2 the holy fig-tree (अश्वत्थ).
    -3 a temple.
    -4 the Sumeru mountain.
    -आहारः nectar, ambrosia.
    -इज् a. (nom. sing. देवेट्-ड्) worshipping the gods.
    -इज्यः an epithet of Bṛihaspati, preceptor of the gods.
    -इज्जः 1 an epithet of Indra.
    -2 of Śiva.
    -इष्ट a. dear to gods. (
    -ष्टः) bdellium. (
    -ष्टा) the wild lime tree.
    -ईशः an epithet of (1) Indra. (2) Śiva. (3) Viṣṇu. (4) Brahman. (
    -शी) N. of Durgā also of Devakī mother of Kṛiṣṇa.
    -ईश्वरः N. of (1) Śiva. (2) Indra.
    -उद्यानम् 1 divine garden.
    -2 The Nandana garden.
    -3 a garden near a temple.
    -ऋषिः (देवर्षिः)
    1 a deified saint, divine sage such as अत्रि, भृगु, पुलस्त्य, अङ्गिरस् &c.; एवंवादिनि देवर्षौ Ku.6.84 (i. e. अङ्गिरस्); अथ देवऋषी राजन् संपरेतं नृपात्मजम् Bhāg.; आब्रह्मभुवनाल्लोका देवर्षिपितृमानवाः । तृप्यन्तु पितरः सर्वे मातृमातामहा- दयाः Tarpaṇamantra.
    -2 an epithet of Narada; देवर्षीणां च नारदः Bg.1.13.26.
    -ओकस् n. the mountain Meru or Sumeru.
    -कन्या a celestial damsel, a nymph; also देवकन्यका.
    -कर्दमाः sandal, aloe wood, camphor, saffron pounded together and made into a paste.
    -कर्मन् n.,
    -कार्यम् 1 a religious act or rite, divine command; अनुष्ठितदेवकार्यम् R.12.13.
    -2 the worship of gods.
    -काष्ठम् the Devadāru tree.
    -किरी N. of a Rāgiṇī; ललिता मालती गौरी नाटी देवकिरी तथा । मेघरागस्य रागिण्यो भवन्तीमाः सुमध्यमाः ॥
    -कुटम् a temple.
    -कुण़्डम् a natural spring.
    -कुलम् 1 a temple.
    -2 a race of gods.
    -3 a group of gods.
    -कुल्या the celestial Ganges.
    -कुसुमम् cloves; एलां च देवकुसुमं त्वक्पत्रं देवदारु च Śiva. B.3.14.
    -खातम्, -खातकम् 1 a natural hollow among moun- tains.
    -2 a natural pond or reservoir; Ms.4.23.
    -3 a pond near a temple. ˚बिल a cavern, chasm.
    -गणः a class of gods.
    -गणिका an apsaras; q. v.
    -गतिः the path of देवलोक; अनुज्ञातश्च रामेण ययौ देवगतिं मुनिः A. Rām. 2.1.4.
    -गन्धर्वः an epithet of Nārada. (
    -र्वम्) a particular mode of singing.
    -गर्जनम् thunder.
    -गर्भः see हिरण्यगर्भ; Rām.2.4.23.
    -गायनः a celestial choris- ter, a Gandharva.
    -गान्धारी N. of a Rāgiṇī गान्धारी देवगान्धारी मालवी श्रीश्च सारवी । रामकीर्यपि रागिण्यः श्रीरागस्य प्रिया इमाः ॥
    -गिरिः 1 N. of a mountain; cf. Me.44.
    -2 N. of a town (Daulatabad).
    -गिरी f. N. of a Rāgiṇī.
    -गुरुः 1 an epithet of Kaśyapa (the father of gods).
    -2 of Bṛihaspati (the preceptor of gods).
    -गुही an epithet of Sarasvatī or of a place situated on it.
    -गुह्यम् 1 a secret only known by gods.
    -2 death.
    -गृहम् 1 a temple.
    -2 the place of a king.
    -3 a planetary sphere.
    -ग्रहः a class of demons who causes harmless madness.
    -चरितम् the course of action or practices of the gods; न देवचरितं चरेत्.
    -चर्या the worship or service of gods.
    -चिकित्सकौ (du.) Aśvins, the twin physicians of gods.
    -छन्दः a pearl-necklace having 81, 1 or 18 strings; शतमष्टयुतं हारो देवच्छन्दो ह्यशीतिरेकयुता Bṛi. S.81.32.
    -जनः the gods collectively. ˚विद्या the science of music, dance, other arts &c.; Ch. Up.7.1.2.
    -जातम् a class of gods.
    -जामिः f. a sister of the gods; देवजामीनां पुत्रो$सि Av. 6.46.1.
    -तरुः 1 the holy fig-tree.
    -2 one of the trees of paradise. (i. e. मन्दार, पारिजात, सन्तान, कल्प and हरि- चन्दन); पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ॥ Ak.
    -3 the tree in a village (चैत्यवृक्ष) where the villagers usually meet (Mar. पार).
    -तर्पणम् offerings of water, part of the सन्ध्या ceremony.
    -ताडः 1 fire.
    -2 an epithet of Rāhu.
    -तातः 1 a sacrifice.
    -2 N. of Kaśyapa.
    -तातिः 1 a god.
    -2 divine service; स नो यक्षद् देवताता यजीयान् Rv.3.19.1.
    -तीर्थम् 1 the right moment for the worship of gods.
    -2 the tips of the fingers sacred to gods.
    -दत्त a.
    1 god-given, grant- ed by the gods.
    -2 given to the gods (as a village, &c.).
    (-त्तः) 1 N. of the conch-shell of Arjuna; देवदत्तं धनञ्जयः (दध्मौ) Bg.1.15.
    -2 a certain person (used in speaking of men indefinitely); मुक्तस्ततो यदि बन्धाद्देवदत्त उपाच्छिनत्ति Bhāg.5.14.24; देवदत्तः पचति, पिनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते &c.
    -3 one of the vital airs exhaled in yawning; देवदत्तो विजृम्भणे. ˚अग्रजः N. of Buddha.
    -दर्शन a. visiting the gods. (
    -नः) N. of Nārada; यथा प्राह नारदो देवदर्शनः Bhāg.2.8.1.
    -दारु m., n. a species of pine; गङ्गाप्रवाहोक्षित- देवदारु Ku.1.54; R.2.36.
    -दासः a servant or attendant upon a temple.
    (-सी) 1 a female in the service of gods or a temple.
    -2 a courtezan (employed as a dancer in a temple).
    -3 the wild citron tree.
    -दीपः the eye.
    -दुन्दुभिः 1 divine drum; देवदुन्दुभिनिर्घोषो पुष्पवृष्टिश्च खात् पतन् Rām.
    -2 the holy basil with red flowers.
    -3 an epi- thet of Indra.
    -दूतः a divine envoy or messenger, an angel.
    -देवः 1 an epithet of Brahman; Rām.1.43.1.
    -2 of Śiva; अयाचितारं न हि देवदेवमद्रिः सुतां ग्राहयितुं शशाक Ku.1.52.
    -3 of Viṣṇu; Bg.1.15.
    -4 of Gaṇeśa; दृष्टप्रभावो वरदो देवदेवो विनायकः Ks.2.55.
    -दैवत्य a. destined for the god; Ms.2.189.
    -द्रोणी a procession with idols.
    -धर्मः a religious duty or office.
    -धानी the city of Indra; तां देवधानीं स वरुथिनीपतिर्बहिः समन्ताद्रुरुधे पृतन्यया Bhāg. 8.15.23.
    -धान्यम् a kind of grass-grain (Mar. देवभात).
    -धिष्ण्यम् a chariot of the gods (विमान); Bhāg.1. 82.7.
    -नक्षत्रम् N. of the first 14 नक्षत्रs in the southern quarter (opp. to यमनक्षत्रम्).
    -नदी 1 the Ganges.
    -2 any holy river; Ms.2.17.
    -नन्दिन् m. N. of the door- keeper of Indra.
    -2 N. of a grammarian.
    -नागरी N. of the character in which Sanskrit is usually written.
    -नाथः Śiva.
    -निकायः 1 'residence of gods', paradise, heaven; तं तुष्टुवुर्देवनिकायकेतवः Bhāg.1.27.25.
    -2 a host or assembly of gods; Ms.1.36.
    -निन्दकः a blasphe- mer, unbeliever, heretic, atheist.
    -निन्दा heresy, athe- ism.
    -निर्माल्यम् 1 a garland remaining from a sacrifice.
    -निर्मित a. 'god-created', natural.
    -पतिः an epithet of Indra.
    -पादाः 'the royal feet or presence', an honorific term for a king; देवपादाः प्रमाणम्.
    -पथः 1 'heavenly passage', heaven, firmament दिव्यो देवपथो ह्येष नात्र गच्छन्ति मानुषाः Mb.
    -2 the milky way.
    -पशुः any animal con- secrated to a deity.
    -पात्रम् an epithet of Agni.
    -पुर्, -पुरी f. an epithet of Amarāvatī, the city of Indra.
    -पुरोहितः 1 a domestic priest of the gods.
    -2 the planet Jupiter (बृहस्पति).
    -पुष्पम् cloves.
    -पूज्यः an epithet of Bṛihaspati.
    -प्रतिकृतिः f.,
    -प्रतिमा an idol, the image of a deity.
    -प्रश्नः 'consulting deities', astrology, for- tune-telling.
    -प्रसूत a. good-produced (water); Av.6. 1.2.
    -प्रियः 'dear to the gods', an epithet of Śiva; (देवानांप्रियः an irreg. comp. meaning-
    1 a goat.
    -2 a fool, idiot like a brute breast, as in ते$प्यतात्पर्यज्ञा देवानांप्रियाः K. P.
    -3 an ascetic, who renounces the world).
    -बलिः an oblation to the gods.
    -बाहुः 1 N. of a king in the Yadu race.
    -2 N. of a sage; देवबाहुः शतधनुः कृतवर्मेति तत्सुताः Bhāg.
    -ब्रह्मन् m. an epithet of Nārada.
    -ब्राह्मणः 1 a Brāhmaṇa who lives on the proceeds of a temple.
    -2 a venerable Brāhmaṇa.
    -भक्तिः worship or service of the gods.
    -भवनम् 1 the heaven.
    -2> a temple.
    -3 the holy fig-tree.
    -भागः the northern hemisphere.
    -भ m. a god; (-f.) heaven.
    -भूमिः f. heaven; पितुः प्रदेशा- स्तव देवभूमयः Ku.5.45.
    -भूतिः f. an epithet of the Ganges.
    -भूयम् divinity, godhead; विदितमेव भवतां...... परां निर्वृतिमुपेत्य देवभूयं गताः सर्वे न पूर्वपुरुषा इति Rām. Champū.
    -भृत् m. an epithet of
    1 Viṣṇu.
    -2 of Indra.
    -भोगः Pleasure of the gods, heavenly joy; अन्नन्ति दिव्यान् दिवि देवभोगान् Bg.9.2.
    -भोज्यम् nectar.
    -मणिः 1 the jewel of Viṣṇu called कौस्तुभ.
    -2 the sun.
    -3 a curl of hair on a horse's neck; आवर्तिनः शुभफल- प्रदशुक्तियुक्ताः संपन्नदेवमणयो भृतरन्ध्रभागाः (अश्वाः) Śi.5.4; N.1.58.
    -मधु n. divine honey; असौ वा आदित्यो देवमधु Ch. Up.3.1.1.
    -मातृ f. N. of Aditi, mother of gods.
    -मातृक a. 'having the god of rain or clouds as foster-mother', watered only by the clouds, depending on rain-water and not on irrigation, deprived of every other kind of water (as a country); देशो नद्यम्बुवृष्ट्यम्बु- संपन्नव्रीहिपालितः । स्यान्नदीमातृको देवमातृकश्च यथाक्रमम् ॥ Ak.; cf. also वितन्वति क्षेममदेवमातृकाः (i. e. नदीमातृकाः) चिराय तस्मिन् कुरवश्चकासते Ki.1. 17.
    -मानकः the jewel of Viṣṇu called कौस्तुभ.
    -माया the Māyā of gods; ते दुस्तराम- तितरन्ति च देवमायाम् Bhāg.
    -मार्गः the air or sky.
    -मासः the eighth month of pregnancy.
    -मुनिः a divine sage.
    -यजनम् 1 a sacrificial place, a place where a sacrifice is performed; ततस्ते देवयजनं ब्राह्मणाः स्वर्णलाङ्गलैः (कृष्ट्वा) Bhāg.1.74.12. देवयजनसंभवे सीते U.4.
    -2 a place of worship; मण्डलं देवयजनं दीक्षासंस्कार आत्मनः Bhāg.12.11.17.
    -यजि a. making oblations to gods.
    -यज्ञः a sacrifice to the superior gods made by oblations to fire, or through fire to the gods; (one of the five daily sacri- fices of a Brāhmaṇa; see Ms.3.81,85 and पञ्चयज्ञ also).
    -यज्यम्, -यज्या a sacrifice.
    -यात्रा 'an idol- procession,' any sacred festival when the idols are carried in procession; केनापि देवयात्रागतेन सिद्धादेशेन साधुना मत्समक्षमादिष्टा M.5.12-13.
    -यान bestowing मोक्ष; यज्ञस्य देवयानस्य मेध्याय हविषे नृप Bhāg.8.8.2.
    -नः the path leading to मोक्ष; सत्येन पन्था विततो देवयानः Muṇḍ.3.1.6.
    -यानम् a celestial car.
    -युगम् 1 the first of the four ages of the world; also called कृतयुग, सनत्कुमारो भगवान् पुरा देवयुगे प्रभुः Rām.1.11.11.
    -2 an age of the gods comprising four ages of men.
    -योनिः 1 a super- human being, a demigod; विद्याधरो$प्सरोयक्षरक्षोगन्धर्वकिन्नराः । पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतो$मी देवयोनयः ॥ Ak.
    -2 a being of divine origin.
    -3 fuel used in kindling fire (f. also).
    -योषा an apsaras.
    -रथः a car for carrying the image of god in procession.
    -थम् a day's journey for the sun's chariot.
    -रहस्यम् a divine mystery.
    -राज्, -राजः 1 an epithet of Indra; Rām.7.6.6.
    -2 a king.
    -3 N. of Buddha.
    -रातः 1 an epithet of Parīkṣit.
    -2 a kind of swan or crane.
    -राष्ट्रम् N. of an empire in the Deccan.
    -लक्ष्मम् the Brāhmanical cord.
    -लता the Navamallikā or double jasmine plant.
    -लिङ्गम् the image or statue of a deity; Bhāg.3.17.13.
    -लोकः heaven, paradise; देवलोकस्य चर्त्विजः (प्रभुः) Ms.4.182.
    -वक्त्रम् an epithet of fire.
    -वर्त्मन् n. the sky or atmosphere.
    -वर्धकिः, -शिल्पिन् m. Viśvakarman, the architect of gods.
    -वाणी 'divine voice', a voice from heaven.
    -वाहनः an epithet of Agni.
    -विद्या 1 divine science; Ch. Up.7.1.2.
    -2 the science of Nirukta or etymology; ibid.
    -विभागः the northern hemisphere.
    -विश् f.,
    -विशा a deity.
    -वीतिः food of the gods.
    -वृक्षः the Mandāra tree.
    -व्यचस् a. Ved. occupied by the gods.
    -व्रतम् 1 a religious observance, any religious vow.
    -2 the favourite food of the gods. (
    -तः) an epithet of
    1 Bhīṣma; ततो विनशनं प्रागाद्यत्र देवव्रतो$पतत् Bhāg.1.9.1.
    -2 Kārtikeya.
    -व्रतत्वम् celibacy (ब्रह्मचारिव्रत); देवव्रतत्वं विज्ञाप्य Mb.5.172.19.
    -शत्रुः a demon; स देवशत्रूनिव देवराजः Mb.
    -शुनी an epithet of Saramā, the bitch of the gods.
    -शेखर the damanaka tree (Mar. दवणा).
    -शेषम् the remnants of a sacrifice offered to gods.
    -श्रीः m. a sacrifice. (f.) Lakṣmī.
    -श्रुतः an epithet of
    1 Viṣṇu.
    -2 Nārada.
    -3 a sacred treatise.
    -4 a god in general.
    -संसद् f. देवसभा q. v.
    -सत्यम् divine truth, established order of the gods.
    -संध a. divine.
    -सभा 1 an assembly of the gods (सुधर्मन्).
    -2 a council of a king, council-chamber.
    -3 a gambling-house.
    -सभ्यः 1 a gambler.
    -2 a fre- quenter of gaming-houses.
    -3 an attendant on a deity.
    -4 the keeper of a gambling-house.
    -सहा 1 rules of begging alms (? भिक्षासूत्र); L. D. B.
    -2 N. of a plant.
    -सायुज्यम् identification or unification with a deity, conjunction with the gods, deification.
    -सिंह an epithet of Śiva.
    -सुषिः a tube or cavity (in the heart) leading to the gods; cf. उदान, तस्य ह वा एतस्य हृदयस्य पञ्च देवसुषयः Ch. Up.3.13.1.
    -सू N. of 8 deities (अग्नि, सोम, सवितृ, रुद्र, बृहस्पति, इन्द्र, मित्र and वरुण).
    -सृष्टा an intoxicating drink.
    -सेना 1 the army of gods.
    -2 N. of the wife of Skanda; स्कन्देन साक्षादिव देवसेनाम् R.7.1. (Malli.:-- देवसेना = स्कन्दपत्नी perhaps it merely means 'the army of the gods' personified as Skanda's wife). ˚पतिः, ˚प्रियः an epithet of Kārtikeya.
    -स्वम् 'property of gods', property applicable to religious purposes or endowments; यद्धनं यज्ञशीलानां देवस्वं तद्विदु- र्बुधाः Ms.11.2,26. ˚अपहरणम् sacrilege.
    -सावर्णिः the 13th Manu; मनुस्त्रयोदशो भाव्यो देवसावर्णिरात्मवान् Bhāg. 8.13.3.
    -हविस् n. an animal offered to gods at a sacrifice.
    -हिंसकः an enemy of gods.
    -हूः the left ear; Bhāg.4.25.51.
    -हूतिः f.
    1 invocation of the gods.
    -2 N. of a daughter of Manu Svāyambhuva and wife of Kardama.
    -हेडनम् an offence against the gods.
    -हेतिः a divine weapon.

    Sanskrit-English dictionary > देव _dēva

  • 51 नरः _narḥ

    नरः [नॄ-नये-अच्]
    1 A man, male person; संयोजयति विद्यैव नीचगापि नरं सरित् । समुद्रमिव दुर्धर्षं नृपं भाग्यमतः परम् ॥ H. Pr.5; Ms.1.96;2.213.
    -2 A man or piece at chess.
    -3 The pin of a sun-dial.
    -4 The Supreme Spirit, the original or eternal man.
    -5 Man's length (= पुरुष. q. v.).
    -6 N. of a primitive sage.
    -7 N. of Ar- juna; see नरनारायण below.
    -8 A horse.
    -9 (In gram.) A personal termination.
    -1 The individual soul (जीवात्मा); Mb.12.28.5.
    -Comp. -अङ्गः 1 the penis.
    -2 eruption on the face.
    -अधमः a wretch, miscreant.
    -अधिपः, अधिपतिः, -ईशः, -ईश्वरः, -देवः, -पतिः, -पालः a king; नरपतिहितकर्ता द्वेष्यतां याति लोके Pt. नराणां च नराधिपम् Bg.1.27; Ms.7.13; R.2.75;3.42;7.62; Me.39; Y.1.311.
    -अन्तकः death.
    -अयनः an epithet of Viṣṇu. नराणामयनं यस्मात् तेन नारायणः स्मृतः Brav.P.
    -अशः a demon, goblin.
    -आधारः N. of Śiva. (
    -रा) the earth.
    -इतरः 1 a being higher than a man, a god; Bhāg.4.6.9.
    -2 an animal.
    -इन्द्रः 1 a king; R.2.18. नरेन्द्रकन्यास्तमवाप्य सत्पतिं तमोनुदं दक्षसुता इवाबभुः 3.33;6.8; Ms.9.253.
    -2 a physician, dealer in antidotes, curer of poisons; तेषु कश्चि- न्नरेन्द्राभिमानी तां निर्वर्ण्य Dk.51; सुनिग्रहा नरेन्द्रेण फणीन्द्रा इव शत्रवः Śi.2.88. (where the word is used in both senses). ˚मार्गः a high street, main road.
    -3 a mineralogist; L. D. B.
    -उत्तमः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 of Buddha.
    -ऋषभः 'the chief of men', a prince, king.
    -कपालः a man's skull.
    -कीलकः the murderer of a spiritual preceptor.
    -केश(स)रिन् m.
    1 Viṣṇu in his fourth incarnation; cf. नरसिंह below.
    -2 the chief of men.
    -चिह्नम् the mous- taches.
    -देवः 1 the warrior class (क्षत्रिय); शिष्ट्वा वा भूमि- देवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.
    -2 a king.
    -धिः the world.
    -द्विष् m. a demon, goblin; तेन मूर्धानमध्वंसन्नरद्विषः Bk.15. 94.
    -नारायणः N. of Kṛiṣṇa. (
    -णौ dual) originally regarded as identical, but in mythology and epic poet- ry, considered as distinct beings, Arjuna being identi- fied with Nara and Kṛiṣṇa with Nārāyaṇa. [In some places they are called देवौ, पूर्वदेवौ, ऋषी or ऋषिसत्तमौ. They are said to have been practising very austere penance on the Himālaya, which excited the fear of Indra, and he sent down several damsels to disturb their aus- terities. But Nārāyaṇa put all of them to shame by creating a nymph called Urvaśī from a flower placed on his thigh who excelled them in beauty; cf. स्थाने खलु नारायणमृषिं विलोभयन्त्यस्तदूरुसंभवामिमां दृष्ट्वा व्रीडिताः सर्वा अप्सरस इति V.1.]
    -पशुः 'a beast-like man', a beast in human form.
    -पुङ्गवः 'best of men', an excellent man; शैब्यश्च नरपुङ्गवः Bg.1.5.
    -बलिः a human sacrifice.
    -भुज् a. man-eating, cannibal.
    -भूः f. the Bharatavarṣa, i. e. India.
    -मानिका, मानिनी, -मालिनी 'manlike woman', a woman with a beard, masculine woman or an amazon.
    -माला a girdle of skulls.
    -मेधः a human sacrifice.
    -यन्त्रम् sun-dial.
    -यानम्, -रथः, -वाहनम् a vehicle drawn by men, a palanquin; नरयानादवातीर्य Par- ṇāl.4.17; Bhāg.1.59.37.
    -लोकः 1 'the world of men', the earth, terrestrial world.
    -2 mankind.
    -वाहनः an epithet of Kubera; विजयदुन्दुभितां ययुरर्णवा घनरवा नर- वाहनसंपदः R.9.11.
    -विष्वणः a demon, goblin.
    -वीरः a brave man, hero.
    -व्याघ्रः, -शार्दूलः an eminent man.
    -शृङ्गम् 'man's horn', an impossibility, a chimera, non-entity.
    -संसर्गः human society.
    -सखः an epithet of Nārayaṇa; ऊरूद्भवा नरसखस्य मुनेः सुरस्त्री V.1.3.
    -सिंहः, -हरिः 'man-lion', Viṣṇu in his fourth incarnation; cf. तव करकमलवरे नखमद्भुतशृङ्गं दलितहिरण्यकशिपुतनुभृङ्गम् । केशव धृत- नरहरिरूप जय जगदीश हरे ॥ Gīt.1.
    -सिंहद्वादशी the 12th day in the light half of फाल्गुन.
    -स्कन्धः a multi- tude or body of men.
    -हयम् a fight or enmity between man and horse.

    Sanskrit-English dictionary > नरः _narḥ

  • 52 भावः _bhāvḥ

    भावः [भू-भावे घञ्]
    1 Being, existing, existence; नासतो विद्यते भावः Bg.2.16.
    -2 Becoming, occurring, taking place.
    -3 State, condition, state of being; लताभावेन परिणतमस्या रूपम् V.4; U.6.23; so कातरभावः, विवर्णभावः &c.
    -4 Manner, mode.
    -6 Rank, station, position, capacity; देवीभावं गमिता K. P.1; so प्रेष्यभावम्, किंकरभावम् &c.
    -6 (a) True condition or state, truth, reality; परं भावमजानन्तः Bg.7.24; इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसम- न्विताः 1.8. (b) Sincerity, devotion; त्वयि मे भावनिबन्धना रतिः R.8.52;2.26.
    -7 Innate property, disposition, nature, temperament; स तस्य स्वो भावः प्रकृतिनियतत्वादकृतकः U.6.14.
    -8 Inclination or disposition of mind, idea, thought, opinion, supposition; हृदयनिहितभावा गूढमन्त्रप्रचाराः किमपि विगणयन्तो बुद्धिमन्तः सहन्ते Pt.3.43; Ms.8.25;4.65; निकृष्टोत्कृष्टयोर्भावं यास्तु गृह्णन्ति ताः स्त्रियः Bu. Ch.4.23.
    -9 Feeling, emotion, sentiment; एको भावः Pt.3.66; Ku.6. 95; निर्विकारात्मके चित्ते भावः प्रथमविक्रिया S. D. (In the dramatic science or in poetic compositions generally, Bhāvas are either स्थायिन् primary, or व्यभिचारिन् subordinate. The former are eight or nine, according as the Rasas are taken to be 8 or 9, each rasa having its own स्थायिभाव. The latter are thirty-three of thirty four in number, and serve to develop and strengthen the prevailing sentiment; for definition and enumera- tion of the several kinds, see R. G. first ānana, or K. P.4).
    -1 Love, affection; attachment; द्वन्द्वानि भावं क्रियया विवव्रुः Ku.3.35; कुमुद्वती भानुमतीव भावं (बबन्ध) R.6.36.
    -11 Purport, drift, gist, substance; इति भावः (often used by commentators); जनको$प्युत्स्मयन् राजा भावमस्या विशेषयन् । प्रतिजग्राह भावेन भावमस्या नृपोत्तम Mb.12,32.18.
    -12 Meaning, intention, sense, import; अन्योन्यभावचतुरेण सखीजनेन मुक्तास्तदा स्मितसुधामधुराः कटाक्षाः Māl.1.25.
    -13 Resolution, determination.
    -14 The heart, soul, mind; तयोर्विवृतभावत्वात् Māl.1.12; भावसंशुद्धिरित्येतत् तपो मानसमुच्यते Bg.17.16; स्व एव भावे विनिगृह्य मन्मथम् Bu. Ch.4.11.
    -15 Any existing thing, an object, a thing, substance; पश्यन्ती विविधान् भावान् Rām.2.94.18; जगति जयिनस्ते ते भावा नवेन्दुकलादयः Māl.1.17,36; R.3.41; U.3.32.
    -16 A being, living creature.
    -17 Abstract medita- tion, contemplation (= भावना q. v.).
    -18 Conduct, movement.
    -19 (a) Gesture, behaviour; अहिंसा समता... भवन्ति भावा भूतानाम् Bg.1.5. (b) Amorous gesture or expression of sentiment; gesture of love; कामं प्रिया न सुलभा मनस्तु तद्भावदर्शनाश्वासि Ś.2.1.
    -2 Birth; तवाहं पूर्वके भावे पुत्रः परपुरंजय Rām.7.14.2.
    -21 The world, universe.
    -22 The womb.
    -23 Will; घोरैर्विव्यधतुर्बाणैः कृतभावावुभौ जये Rām.6.9.38.
    -24 Superhuman power; मिथो घ्नतं न पश्यन्ति भावैर्भावं पृथग्दृशः Bhāg.1.4.27.
    -25 Advice, instruction.
    -26 (In dramas) A learned or venerable man, worthy man, (a term of address); भाव अयमस्मि V.1; तां खलु भावेन तथैव सर्वे वर्ग्याः पाठिताः) Māl.1.
    -27 (In gram.) The sense of an abstract noun, abstract idea conveyed by a word; भावे क्तः.
    -28 A term for an impersonal passive or neuter verb.
    -29 (In astr.) An astronomical house.
    -3 A lunar mansion.
    -31 An organ of sense.
    -32 Welfare (कल्याण); भावमिच्छति सर्वस्य नाभावे कुरुते मनः Mb.5.36.16.
    -33 Protection; द्रोणस्याभावभावे तु प्रसक्तानां यथा$भवत् Mb.7.25.64.
    -34 Fate, destiny (प्रारब्ध); नातिप्रहीणरश्मिः स्यात्तथा भावविपर्यये Mb.5.77.14.
    -35 Consciousness of past perceptions (वासना); येभ्यः सृजति भूतानि काले भावप्रचोदितः । महाभूतानि पञ्चेति तान्याहुर्भूतचिन्तिकाः ॥ Mb.12.275.4.
    -36 Lordship (प्रभुत्व); ते$पि भावाय कल्पन्ते राजदण्डनिपीडिताः Rām.2.67. 32.
    -37 The six states (अवस्थाषट्क); A, Rām.1.7.31.
    -Comp. -अनुग a. not forced, natural. (
    -गा) a shadow.
    -अन्तरम् a different state.
    -अद्वैतम् 1 a natu- ral cause.
    -2 material cause (as thread of a cloth).
    -3 identity of conception, oneness of view.
    -अर्थः 1 the obvious meaning or import (of a word, phrase &c.).
    -2 the subject matter; सर्वेषामपि वस्तूनां भावार्थो भवति स्थितः Bhāg.1.14.57.
    -आकूतम् (secret) thoughts of the mind; हृदयनिहितं भावाकूतं वमद्भिरिवेक्षणैः Amaru.4.
    -आख्यः One of the two types of creation according to the Sāṅkhya philosophy; लिङ्गाख्यो भावाख्यस्तस्माद् द्विविधः प्रवर्तते सर्गः Sāṅ. K.52.
    -आत्मक a. real, actual.
    -आभासः simulation of a feeling, a feigned or false emotion.
    -आलीना a shadow.
    - एकरस a. influenced solely by the sentiment of (sincere) love; ममात्र भावैकरसं मनः स्थितम् Ku.5.82.
    -कर्तृकः an impersonal verb; Kāśi. on P. II.3.54.
    -गतिः f. power to convey human feelings; भावगतिराकृतीनाम् Pratimā 3.
    -गम्भीरम् ind.
    1 heartily, from the bottom of the heart.
    -2 deeply, gravely.
    -गम्य a. conceived by the mind; ममत्सादृश्यं विरहतनु वा भावगम्यं लिखन्ती Me.87.
    -ग्राहिन् a.
    1 understanding the sense.
    -2 appreciating the sentiment.
    -ग्राह्य a. to be conceived with the heart; भावग्राह्यमनीडाख्यं भावाभावकरं शिवम् Śvet. Up.5.14.
    -चेष्टितम् amorous gesture.
    -जः 1 love.
    -2 the god of love.
    -ज्ञ, -विद् a. knowing the heart.
    -दर्शिन् a. see भालदर्शिन्.
    -निर्वृत्तिः the material creation (Sāṅ. phil.); न विना लिङ्गेन भावनिर्वृत्तिः Sāṅ. K.52.
    -नेरिः a kind of dance.
    -बन्धन a. enchanting or fettering the heart, linking together the hearts; रथाङ्गनाम्नोरिव भावबन्धनं बभूव यत्प्रेम परस्पराश्रयम् R.3.24.
    -बोधक a. indicating or revealing any feeling.
    -मिश्रः a worthy person, a gentleman (used in dramas); प्रसीदन्तु भावमिश्राः Ś.6.
    -रूप a. real, actual.
    -वचनम् denoting an abstract idea, conveying the abstract notion of a verb.
    -वाचकम् an abstract noun.
    -विकारः a property of a being; षड् भावविकारा भवन्तीति वार्ष्यायणिः । जायते$स्ति विपरिणमते वर्धते$पक्षीयते नश्यति ।
    -वृत्तः an epithet of Brahman.
    -शबलत्वम् a mixture of various emotions (भावानां बाध्यबाधकभावमापन्नानामुदासीनानां वा व्यामिश्रणम् R. G., vide examples given ad loc.).
    -शुद्धिः f. purity of mind, honesty, sincerity.
    -शून्य a. devoid of real love; उपचारविधिर्मनस्विनीनां न तु पूर्वाभ्यधिको$पि भावशून्यः M.3.3.
    -संधिः the union or co-existence of two emotions (भावसंधिरन्योन्यानभिभूतयोरन्योन्याभिभावनयोग्ययोः सामानाधिकरण्यम् R. G., see the examples there given).
    -समाहित a. abstracted in mind, devout.
    -सर्गः the mental or intellectual creation; i. e. the creation of the faculties of the human mind and their affections (opp. भौतिकसर्ग or material creation).
    -स्थ a. attached; devoted (to one); न वेत्सि भावस्थमिमं कथं जनम् Ku.5.58.
    -स्थिर a. firmly rooted in the heart; Ś.5.2.
    -स्निग्ध a. affection- ately disposed, sincerely attached; भावस्निग्धैरुपकृतमपि द्वेष्यतां याति किंचित् Pt.1.285.
    -भावंगम a. charming, lovely.

    Sanskrit-English dictionary > भावः _bhāvḥ

  • 53 भूमिः _bhūmiḥ

    भूमिः f. [भवन्त्यस्मिन् भूतानि, भू-मि किच्च वा ङीप्]
    1 The earth (opp. स्वर्ग, गगन or पाताल); द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च Pt. 1.182; R.2.74.
    -2 Soil, ground; उत्खातिनी भूमिः Ś.1; विदूरभूमिः Ku.1.24.
    -3 A territory, district, country, land; विदर्भभूमिः.
    -4 A place, spot, ground, plot of ground; प्रमदवनभूमयः Ś.6; अधित्यकाभूमिः N.22.41; R.1. 52;3.61; Ku.3.58.
    -5 A site, situation.
    -6 Land, landed property.
    -7 A story, the floor of a house; as in सप्तभूमिकः प्रासादः; प्रासादैर्नैकभूमिभिः Rām.4.33.8.
    -8 Attitude, posture.
    -9 A character or part (in a play); cf. भूमिका.
    -1 Subject, object, receptacle; विश्वासभूमि, स्नेहभूमि &c.; मात्राणि कर्माणि पुरं च तासां वदन्ति हैकादशवीर भूमिः Bhāg.5.11.9.
    -11 Degree, extent, limit; प्रकुपितमभिसारणे- $नुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः Ki.1.58.
    -12 The tongue.
    -13 The number 'one'.
    -14 The area.
    -15 The base of any geometrical figure.
    -Comp. -अनन्तरः a king of an adjacent district.
    -अनृतम् false evidence concerning land; सर्वं भूम्यनृते हन्ति मा स्म भूम्यनृतं वदीः Ms.8.99.
    -आमलकी, -आली N. of a plant; स्याद् भूम्यामलकी तिक्ता कषाया मधुरा हिमा Bhāva. P.
    -इच्छा a desire for lying on the ground.
    -इन्द्रः, -ईश्वरः 1 a king, sovereign; सभा ते भाति भूमिन्द्र सुधर्मातो$धिका क्षितौ Sūktisundara 5.28.
    -2 a mountain; आस्ते गुरुः प्रायशः सर्वराज्ञां पश्चाच्च भूमीन्द्र इवा- भियाति Mb.6.2.11.
    -कदम्बः a kind of Kadamba.
    -कम्पः an earthquake.
    -कूश्मण्डः liquorice (Mar. ज्येष्ठी- मध).
    -खर्जूरिका, -खर्जूरी a variety of date tree; 'भूमि- खर्जूरिका...... दुरारोहा मृदुच्छदा' Bhāva. P.
    -गत a. fallen to the earth.
    -गर्तः, -गुहा a hole in the ground.
    -गृहम् a cellar, an underground chamber.
    -गोचरः a man.
    -चलः, -चलनम् an earthquake; दशग्रीवः समाधूतो यथा भूमिचले$चलः Rām.6.59.61.
    -छत्रम् a mushroom.
    -ज a. earth-born, born or produced from the earth.
    (-जः) 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka.
    -3 a man.
    -4 the plant भूनिम्ब. (
    -जा) an epithet of Sītā.
    -जीविन् a. living on (the produce of) land; an agricul- turist. (-m.) a Vaiśya.
    -(र्भि)जयः Uttara, the son of Virāṭa; Mb.4.
    -तनयः the planet Mars.
    -तलम् the surface of the earth.
    -दानम् a grant of land.
    -दुन्दुभिः 'earth-drum', as a pit covered over with skins.
    -देवः a Brāhmaṇa; शिष्ट्वा वा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.
    -धरः 1 a mountain.
    -2 a king.
    -3 the number 'seven'.
    -नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, -भुज् m.
    1 a king, sovereign; तत्तत् भूमिपतिः पत्न्यै दर्शयन् प्रियदर्शनः R.1.47.
    -2 a Kṣatriya.
    -पक्षः a swift or fleet horse.
    -परिमाणम् square measure.
    -पिशाचम् the wine-palm.
    -पुत्रः the planet Mars.
    -पुरंदरः 1 a king.
    -2 N. of Dilīpa.
    -प्रः a. filling the earth; भूमिप्रा$स्य कीर्तिर्भवति Ait. Ār.2.5.3.
    -बुध्न a. having the earth for a bottom; Ch. Up.
    -भागः a spot or portion of ground.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मण़्डा a kind of jasmine.
    -रक्षकः 1 a guardian of a country.
    -2 a swift or fleet horse.
    -रथिकः a ground charioteer; तद् यथा भूमिरथिको भूमौ रथमालिख्य योग्यां करोति । सा तस्य योग्या प्रयोगकाले सौकर्यमुत्पादयति ŚB. on MS.7.2.15.
    -रुहः a tree; A. Rām.7.4.21.
    -लाभः death (lit. returning to the dust of the earth).
    -लेपनम् cow-dung.
    -वर्धनः, -नम् a dead body, corpse; यो न याति प्रसंख्यानमस्पष्टो भूमिवर्धनः Mb.3.35.7.
    -शय a. sleeping on the ground.
    (-यः) 1 a wild pigeon.
    -2 a child, boy.
    -3 any animal living in the earth.
    -4 N. of Viṣṇu; भूशयो भूषणो भूतिः V. Sah.
    -शयनम्, -शय्या sleeping on the ground.
    -सत्रम् an offering of land; अक्षयान् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत् Mb.
    -समीकृत a. thrown to the ground, floored (Mar. जमीनदोस्त), वानरै राक्षसाश्चापि द्रुमैर्भूमिसमीकृताः Rām.6.52.3.
    -संनिवेशः the general appearance of a country.
    -संभवः, -सुतः 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka. (
    -वा, -ता) an epithet of Sītā.
    -स्थ a. being, standing on the ground; भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथमास्थितः Mb.5. 179.1.
    -स्नुः an earth-worm.
    -स्पृश् a.
    1 blind.
    -2 lame, cripple. (-m.)
    1 a man.
    -2 mankind.
    -3 a Vaiśya.
    -4 a thief.
    -स्पोटः a mushroom.

    Sanskrit-English dictionary > भूमिः _bhūmiḥ

  • 54 विसृज् _visṛj

    विसृज् 6 P. (also Ā.)
    1 To abandon, leave, give up; विसृज सुन्दरि संगमसाध्वसम् M.4.13; पूर्वार्धविसृष्टतल्पः R.16.6; Bv.1.78.
    -2 To let go, let loose.
    -3 To shed, pour down; त्वद्विप्रयोगाश्रु समं विसृष्टम् R.13.26.
    -4 To send, despatch; भोजेन दूतो रघवे विसृष्टः R.5.39.
    -5 To dismiss, allow to go, send away; प्रतिगृह्य वचो विससर्ज मुनिम् R.8. 91;14.19.
    -6 To give; पित्रा विसृष्टां मदपेक्षया यः श्रियं युवा- प्यङ्कगतामभोक्ता R.13.67;18.7.
    -7 To send or cast forth, emit, dart; विसृजति हिमगर्भैरग्निमिन्दुर्मयूखैः Ś.3.4.
    -8 To drop, let fall, strike; विसृज शूद्रमुनौ कृपाणम् U.2.1.
    -9 To utter; फणवानिवैष विससर्ज चेदिपः Śi.15.62.
    -1 To cast off, repudiate.
    -11 To create, produce; कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् Bg.9.7.
    -12 To deliver, hand over to.
    -13 To evacuate the bowels.
    -14 To release (one's self) from. -Caus.
    1 To emit, pour forth, shed.
    -2 To send away, dismiss.
    -3 To spare.
    -4 To cast off, repel, repudiate.
    -5 To lose.
    -6 To divulge, publish (news).

    Sanskrit-English dictionary > विसृज् _visṛj

  • 55 शौण्डिर _śauṇḍira _शौण्डीर _śauṇḍīra

    शौण्डिर शौण्डीर a.
    1 Proud, haughty.
    -2 Eleva- ted, raised up.
    -3 Capable, competent (समर्थ); यथा ह्येवमशौण्डीरं शौण्डीरः क्षत्रियर्षभः Rām.2.23.7.
    -रम् Haughti- ness, pride; आसन्नशौण्डीरमपेतसाध्वसम् Bhāg.3.18.21.

    Sanskrit-English dictionary > शौण्डिर _śauṇḍira _शौण्डीर _śauṇḍīra

  • 56 संलापः _saṃlāpḥ

    संलापः 1 Conversation, chat, discourse.
    -2 Especially familiar or confidential talk, secret conversation.
    -3 (In dramas) A kind of dialogue; संलापः स्याद्गभीरो- क्तिर्नानाभावसमाश्रया S. D.6.131.

    Sanskrit-English dictionary > संलापः _saṃlāpḥ

  • 57 समाहर _samāhara

    समाहर a. Destroying; कालः सर्वसमाहरः Rām.7. 14.2.

    Sanskrit-English dictionary > समाहर _samāhara

  • 58 सर्व _sarva

    सर्व Pron. a. [सृतमनेन विश्वमिति सर्वम् Uṇ.1.151] (nom. pl. सर्वे m.)
    1 All, every; उपर्युपरि पश्यन्तः सर्व एव दरिद्रति H.2.2; रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय Me. 2.
    -2 Whole, entire, complete.
    -र्वः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 of Śiva.
    -र्वम् Water.
    -Comp. -अङ्गम् 1 the whole body.
    -2 all the Vedāṅgas. (
    -ङ्गः or
    ˚रूपः) N. of Śiva.
    -अङ्गीण a. pervading or thrilling through the whole body; सर्वाङ्गीणः स्पर्शः सुतस्य किल V.5.11.
    -अधिकारिन् -m.,
    -अध्यक्षः a general superintendent.
    -अनुक्रमणिका, -क्रमणी a general index.
    -अनुदात्त a. entirely accent- less.
    -अन्नीन a. eating every kind of fodd; so सर्वान्न- भोजिन् &c.
    -अपरत्वम् final emancipation.
    -अभावः non- existence or failure of all; इतरेषां तु वर्णानां सर्वाभावे हरेन्नृपः Ms.9.189.
    -अभिसन्धिक a. deceiving every one; Ms.4.195.
    -अभिसन्धिन् m.
    1 a traducer, calumniator.
    -2 a religious hypocrite.
    -अभिसारः a complete army (of elephants, chariots, cavalry, and infantry).
    -अर्थचिन्तकः a general overseer, chief officer.
    -अर्थ- साधिका N. of Durgā.
    -अर्थसिद्धः the great Buddha or Śākyamuni.
    -अवसरः midnight.
    -अशिन् a. eating all sorts of food; Ms.2.118.
    -अस्तिवादः the doctrine that all things are real.
    -आकार (in comp.) entirely, thoroughly, completely; सर्वाकारहृदयंगमायास्तस्याः Māl.1.7; 1.14.
    -आत्मन् m.
    1 the whole soul; (सर्वात्मना entirely, completely, thoroughly.).
    -2 N. of Śiva.
    -आधारः a receptacle of everything.
    -आशयः, -आश्रयः N. of Śiva.
    -ईशः, -ईश्वरः 1 the Supreme Being.
    -2 a paramount lord.
    -उत्तम a. best of all, excellent, supremely good.
    -ऋतुपरिवर्तः a year; L. D. B.
    -ओघः = सर्वाभिसार above.
    -करः, -कर्मन् m. N. of Śiva.
    -कर्तृ m.
    1 N. of Brahman.
    -2 the Supreme Being.
    -कर्मीण a. performing every- thing.
    -कामः, कामदः, कामवरः N. of Śiva.
    -कामिक a.
    1 fulfilling all wishes.
    -2 obtaining all one's desires.
    -काम्य a.
    1 loved by all.
    -2 having everything one can desire.
    -कालीन a. for all time, perpetual.
    -केशिन् m. an actor.
    -क्षारः impure carbonate of soda or potash.
    -क्षित् a. abiding in all things.
    -ग a. all-pervading, omnipresent.
    (-गः) 1 Śiva.
    -2 the Supreme Being.
    -3 Brahman.
    -4 the spirit, soul. (
    -गम्) water.
    -गा the plant called प्रियङ्गु.
    -गामिन्, -गति a. all-pervading, om- nipresent.
    -गतिः the refuge of all.
    -ग्रन्थिः, -ग्रन्थिकम् the root of long pepper.
    -चारिन् m. N. of Śiva.
    -जनीन a.
    1 world-wide, famous.
    -2 relating to every one.
    -3 salutary to every one.
    -जित् a.
    1 excellent, in- comparable.
    -2 all-conquering, invincible. -m.
    1 death.
    -2 the 21st संवत्सर.
    -जीवः the soul of all.
    -ज्ञ, -विद् a. all-knowing, omniscient. (-m.)
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Buddha.
    -3 the Supreme Being.
    -ज्ञा N. of Durgā.
    -ज्ञातृ a. omniscient.
    -तन्त्रः one who has studied all the Tantras. ˚सिद्धान्तः a doctrine admitted by all the schools.
    -तापनः the god of love.
    -दः N. of Śiva.
    -दम, -दमन a. all-subduing, irresistible. (-m.) N. of Bharata, son of Duṣyanta; इहायं सत्त्वानां प्रसभदमनात् सर्व- दमनः Ś.7.33.
    -दर्शनसंग्रहः a compendium of all the schools or systems of philosophy by Mādhavāchārya.
    -दर्शिन् a. all-seeing. -m.
    1 a Buddha.
    -2 the Supreme Being.
    -दुःखक्षयः final emancipation from all existence.
    -दृश् a. all-seeing. f. (pl.) all organs of senses.
    -देवमय a. comprising all the gods. (
    -यः) N. of Śiva.
    -देवमुखः an epithet of Agni.
    -द्रष्टृ a. all-seeing.
    -धनम् (in arith.) the total of a sum in progression.
    -धन्विन् m. the god of love.
    -धारिन् m. N. of Śiva.
    -धुरीणः A beast carrying all burdens; a draught ox.
    -नामन् n. a class of pronominal words. ˚स्थानम् N. for the nom. (all numbers) and acc. sing. and dual of masculine and feminine nouns and nom. and add. pl. of neuter nouns; cf. सुट् also.
    -निक्षेपा a particular me- thod of counting.
    -निराकृति a. causing to forget every- thing.
    -पारशव a. made entirely of iron.
    -पार्षदम् a text book received by all grammatical schools.
    -पूर्णत्वम् complete preparation.
    -प्रथमम् ind. first of all.
    -प्रद a. all-bestowing.
    -प्रिय a. popular, liked by all.
    -बलम् a particular high number.
    -भक्षः fire.
    -भक्षा a female goat.
    -भवारणिः the cause of all welfare.
    -भावः all- being or nature; (सर्वभावेन 'with all one's heart, sin- cerely, heart and soul').
    -भावकरः, -भावनः N. of Śiva.
    -भृत् a. all-supporting.
    -मङ्गला an epithet of Pārvatī.
    -मांसाद a. eating every kind of flesh; मत्स्यादः सर्वमांसादस्तस्मान्मत्स्यान् विवर्जयेत् Ms.5.15.
    -मुख a. facing in every direction.
    -मूल्यम् A cowrie.
    -मूषकः 'all-stealing', time.
    -मेधः a universal sacrifice; राजसूयाश्वमेधौ च सर्वमेधं च भारत Mb.14.3.8.
    -योगिन् m. N. of Śiva.
    -योनिः the source of all.
    -रसः 1 the resinous exudation of the Sāla tree, resin.
    -2 salt, saltness.
    -3 a kind of musical in- strument.
    -4 a learned man. ˚उत्तमः salt.
    -लालसः N. of Śiva.
    -लिङ्गिन् m.
    1 an impostor.
    -2 a heretic.
    -लोकः the universe.
    -लोहः an iron arrow.
    -वर्णिन् a. of vari- ous kinds; खादिरान् बिल्वसमितांस्तावतः सर्ववर्णिनः Mb.14.88. 27 (com. वर्णिनः पलाशकाष्ठमयाः).
    -वल्लभा an unchaste wo- man.
    -वासः, -वासिन् m.,
    -विख्यातः, -विग्रहः N. of Śiva.
    -विक्रयिन् a. selling all kinds of things; Ms.2. 118.
    -वेदः a man who has studied the four Vedas.
    -वेदस् m. one who performs a sacrifice by giving away all his wealth; Ms.11.1. (
    -सम्) all one's property; उशन् ह वै वाजश्रवसः सर्ववेदसं ददौ Kath.1.1; चतुर्थे चायुषः शेषे वानप्रस्थाश्रमं त्यजेत् । सद्यस्कारां निरूप्येष्टिं सर्ववेदसदक्षिणाम् ॥ Mb.12.244.23.
    -वेशिन् m. an actor.
    -व्यापिन् a. all-pervading.
    -शक् a. omnipotent, all- powerful.
    -शान्तिकृत् m. N. of Śakuntalā's son, Bharata.
    -संस्थ a.
    1 Omnipresent.
    -2 all destroying.
    -सखः a sage; शान्तो यथैक उत सर्वसखैश्चरामि Bhāg.1. 85.45.
    -संगतः a kind of quick-growing rice. -a.
    1 appropriate in every respect.
    -2 met with universally.
    -संग्रहः a general or universal collection.
    -संनहनम्, -संनाहः assembling of a complete army, a com- plete armament; see
    -अभिसारः. -समता equality towards everything; स सर्वसमतामेत्य ब्रह्माभ्येति परं पदम् Ms. 12.125.
    -समाहर a. all-destroying.
    -संपन्न a. provid- ed with everything.
    -संपातः all that remains.
    -सरः a kind of ulcer in the mouth.
    -सह a. all-forbearing, very patient; स त्वं जगत्त्राणखलप्रहाणये निरूपितः सर्वसहो गदाभृता Bhāg.9.5.9. (
    -हः) bdellium. (
    -हा, also सर्वसहा) the earth.
    -साक्षिन् a. all-witnessing. (-m.)
    1 N. of the Supreme Being.
    -2 N. of wind.
    -3 of Agni.
    -साधनः Śiva.
    -साधारण, -सामान्य a. common to all.
    -सिद्धिः f. universal success. (-m.) the Bilva tree.
    -स्वम् 1 everything, the whole of one's pos- sessions; as in सर्वस्वदण्डः, सर्वस्वहरणम् 'confiscation of the whole property'.
    -2 the very essence, the all-in-all of anything; सर्वस्वं तदहो महाकविगिरां कामस्य चाम्भोरुह Subhāṣ.; see Ś.1.24;6.1; Māl.8.6; Bv.1.63.
    -स्वारः Vedic sacrifice (एकाह) in which the sacrificer commits suicide (usually a man suffering from some incurable desease with little hope of life); अननन्द निरीक्ष्यायं पुरे तत्रात्मघातिनम् । सर्वस्वारस्य यज्वानमेनं दृष्ट्वाथ विव्यथे । N.17.22.
    -हर a.
    1 appropriating everything.
    -2 inheriting a person's whole property.
    -3 all-destroying (as death); मृत्युः सर्वहरश्चाहम् Bg.1.34.
    -हरणम्, -हारः confiscating of one's entire property; सर्वहारं हरेन्नृपः Ms.8.399.
    -हितम् black pepper.

    Sanskrit-English dictionary > सर्व _sarva

  • 59 overarching

    Adj
    1. सर्वसमावेशक
    The overarching theme of her writing is the war against injustice.

    English-Hindi dictionary > overarching

  • 60 universal

    Adj
    1. विश्वसम्बन्धी
    Scientific theories are universal.

    English-Hindi dictionary > universal

Страницы

См. также в других словарях:

  • anu-divasam — अनुदिवसम् …   Indonesian dictionary

  • ava-ṡvasám — अवश्वसम् …   Indonesian dictionary

  • bhāvá-samāhita — भावसमाहित …   Indonesian dictionary

  • cirá-divasam — चिरदिवसम् …   Indonesian dictionary

  • daíva-sampanna — दैवसम्पन्न …   Indonesian dictionary

  • divasa-mudrā — दिवसमुद्रा …   Indonesian dictionary

  • divasa-mukha — दिवसमुख …   Indonesian dictionary

  • dvaṉdvá-samprahāra — द्वंद्वसम्प्रहार …   Indonesian dictionary

  • jīvá-samāsa — जीवसमास …   Indonesian dictionary

  • navâ̱nupūrva-samāpatti-kuṡala — नवानुपूर्वसमापत्तिकुशल …   Indonesian dictionary

  • parva-sambhava — पर्वसम्भव …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»