Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

शमप्राप्त

  • 1 शमप्रधान


    ṡama-pradhāna
    mfn. id. Ṡak.

    Sanskrit-English dictionary > शमप्रधान

  • 2 शमप्राप्त


    ṡama-prâ̱pta
    mfn. one who has attained, quiet Vedântas.

    Sanskrit-English dictionary > शमप्राप्त

  • 3 शम


    ṡama
    m. tranquillity, calmness, rest, equanimity, quietude orﾠ quietism, absence of passion, abstraction from eternal objects through intense meditation ( ṡamaṉ kṛi,

    « to calm one's self», « be tranquil») Mn. MBh. etc.;
    peace, peace with (sâ̱rdham) MBh. ;
    Quietism orﾠ Tranquillity (personified as a son of Dharma andﾠ husband of Prâpti) MBh. ;
    tranquillization, pacification, allayment, alleviation, cessation, extinction MBh. Kāv. etc.;
    absence of sexual passion orﾠ excitement, impotence TāṇḍBr. ;
    alleviation orﾠ cure of disease, convalescence W. ;
    final happiness, emancipation from all the illusions of existence L. ;
    indifference, apathy Rājat. ;
    the hand (cf. ṡaya) L. ;
    imprecation, malediction (w.r. for ṡapa) L. ;
    N. of a king of the Nandi-vegas MBh. ;
    of a son of Andhaka Hariv. ;
    of a son of Dharma-sūtra BhP. ;
    (ā) f. N. of a divine female, PārGṭ.;
    ( ṡáma) mfn. tame, domestic RV. I, 32, 15; 33, 15. ;
    - शमकृत्
    - शमगिर्
    - शमनीचमेध्र
    - शमपर
    - शमप्रधान
    - शमप्राप्त
    - शमवत्
    - शमव्यसनिन्
    - शमशम
    - शमसुख
    - शमसुधा
    - शमसेतुप्रदीप
    - शमसौख्य
    - शमस्थ
    - शमस्थली

    Sanskrit-English dictionary > शम

  • 4 अनिश _aniśa

    अनिश a. Ved.
    1 Nightless, i. e.uninterrupted, incessant (निशा तद्धेतुकत्वेनोपचारात् चेष्टाविनाशः सा नास्ति यस्य).
    -2 Ever afraid.
    -शम् ind. Incessantly, ceaselessly; अनिशमपि मकरकेतुर्मनसो रुजमावहन्नभिमतो मे Ś.3,4; Bv.2.162.

    Sanskrit-English dictionary > अनिश _aniśa

  • 5 अरण्यम् _araṇyam

    अरण्यम् (sometimes) m. also, [अर्यते गम्यते शेषे वयसि ऋ-अर्तेर्निच्च Uṇ.3.12] A land neither cultivated nor grazed, a wilderness, forest, desert; प्रियानाशे कृत्स्नं किल जगदरण्यं हि भवति U.6.3; माता यस्य गृहे नास्ति भार्या चाप्रियवादिनी । अरण्यं तेन गन्तव्यं यथारण्यं तथा गृहम् ॥ Chāṇ. 44; तपःश्रद्धे ये ह्युपवसन्त्यरण्ये Muṇd.1.2.11. oft. used at first member of comp. in the sense of 'wild', 'grown or produced in forest'; ˚बीजम् wild seed; ˚कार्पासि, ˚कुलत्थिका; ˚कुसुम्भः &c; so ˚मार्जारः, ˚मूषकः.
    -2 A foreign or distant land; अरण्येषु जर्भुराणा चरन्ति Rv.1.163.11.
    -ण्यः N. of a plant कट्फल (Mar. कायफळ)
    -Comp. -अध्यक्षः headman or superintendent of a forest district; forest keeper or ranger.
    -अयनम्, -यानम् going into the forest, becoming a hermit; अथ यदरण्यायनमित्या- चक्षते ब्रह्मचर्यमेव तद् Ch. Up.8.5.3.
    -ओकस्, -सद् a.
    1 dwelling in woods, being in a forest; किंतु ˚सदोवयं अनभ्यस्त रथचर्याः U.5; वैक्लव्यं मम तावदीदृशमपि स्नेहादरण्यौकसः Ś. 4.6.
    -2 especially, one who has left his family and be- come an anchorite, forest-dweller.
    -कणा wild cumin seed (Mar. जिरें)
    -कदली wild plantain.
    -काण्डम् N. of the third book of the Rāmāyaṇa which embodies Rāmā's exploits in the course of his journey through the forests in company with Viśvāmitra.
    -गजः a wild elephant (not tamed).
    -गानम् N. of one of the four hymn-books of the Sāmaveda (to be chanted in the forest).
    -चटकः a wild sparrow.
    -चन्द्रिका (lit.) moonlight in a forest; (fig.) an ornament or decora- tion which is useless, or does not serve its purpose; just as moonlight in a forest is useless there being no human beings to view, enjoy and appreciate it, so is decoration when not viewed and appreciated by those for whom it is intended; thus Malli. on स्त्रीणां प्रियालोक- फलो हि वेषः Ku.7.22 remarks अन्यथा$रण्यचन्द्रिका स्यादिति भावः.
    -चर (˚ण्येचर also),
    -जीव a. wild, living in woods.
    -ज a. wild; ˚आर्द्रका wild ginger.
    -जीरम् wild cumin. (Mar. कडू जिरें).
    -दमनः N. of a plant.
    -द्वादशी, -व्रतम् N. of a ceremony performed on the 12th day of Mārgaśīrṣa.
    -धर्मः 1 wild state or usage, wild nature; तथारण्यधर्माद्वियोज्य ग्राम्यधर्मे नियोजितः Pt.1
    -2 the duties of a Vānaprastha or anchorite.
    -धान्यम्, -शालिः wild rice (नीवार).
    -नृपतिः, -राज् (ट्),
    -राजः 'lord of the woods', epithet of a lion or a tiger; so अरण्यानां पतिः.
    -पण्डितः [अरण्ये एव पण्डितः, न तु नगरादिषु जनसमाजेषु] 'wise in a forest'; (fig.) a foolish person (who can display his learning only in a forest where no one will hear him and correct his errors).
    -पर्वन् N. of the first section of the Mb.
    -भव a. growing in a forest, wild; यथा˚ वास्तिलाः Pt.2.86.
    -मक्षिका a gadfly (Mar. घोडमाशी)
    -मुद्रकः a kind of wild bean.
    -यानम् retiring to the woods.
    -रक्षकः conservator of forests, forest-keeper.
    -राज्यम् sovereignty of the woods.
    -रुदितम् (˚ण्ये˚) 'weeping in a forest', a cry in the wilderness; (fig.) a vain or useless speech, or a cry with no one to heed it, or anything done to no purpose; अरण्ये मया रुदितम् Ś.2; प्रोक्तं श्रद्धाविहीनस्य अरण्यरुदितोपमम् Pt.1.393; तदलमधुनारण्यरुदितैः Amaru.76.
    -वायसः a wild crow, raven.
    -वासः, -समाश्रयः 1 retiring into woods, residence in a forest; ˚योन्मुखं पितरम् R.12.8.
    -2 a hermit- age, forest habitation.
    -वासिन् a. living in a forest, wild; m. a forest-dweller, an anchorite. (
    -नी) N. of a plant अत्यम्लपर्णी.
    -वास्तु (-स्तू)कः N. of a plant वनवेतः.
    -विलपितम्, -विलापः (˚ण्ये) = ˚रुदितम् above.
    -श्वन् m. 'a wild hound', wolf.
    -षष्ठी N. of a festival celebrated on the 6th day of the bright half of Jyeṣṭha.
    -सभा a forest-court.

    Sanskrit-English dictionary > अरण्यम् _araṇyam

  • 6 अवकाशः _avakāśḥ

    अवकाशः 1 Occasion, opportunity; ताते चापद्वितीये वहति रणधुरां को भयस्यावकाशः Ve.3.7; उत्तरावकाशमपाहरन्त्या K.24,265; साहाय्यदानावकाशः DK.96; M.3.13; M.2; oft. used with लभ् in the sense of 'to get an opportunity or scope for action'; लब्धावकाशो$विध्यन्मां तत्र दग्धो मनोभवः Ks.1.41.
    -2 (a) Place, space, room; अवकाशं किलोदन्वान्रामायाभ्यर्थितो ददौ R.4.58; अन्यमवकाशम- वगाहे V.4; Ms.3.27; यथावकाशं नी to take to its proper place, R.6.14; अस्माकमस्ति न कथांचिदिहावकाशः Pt.4.8; अवकाशो विविक्तो$यं महानद्योः समागमे Rām.; सदोषावकाश इव ते वाक्यशेषः V.3 your unfinished sentence shows that there is room to find fault. (
    1) Footing, admission, scope, access, entrance; (छाया) शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा Ś.7.32; oft. used in these senses with लभ्; लब्धावकाशा मे प्रार्थना, लब्धावकाशो मे मनोरथः Ś.1; शोकावेगदूषिते मे मनसि विवेक एव नावकाशं लभते Prab.; also with कृ or दा 'to make room for', 'admit', 'give way to'; असौ हि दत्त्वा तिमिरावकाशम् Mk.3.6; तस्माद्देयो विपुलमतिभिर्नावकाशो$धमानाम् Pt.1.366; शयने दत्तो$वकाशः Amaru.21; अदत्तावकाशो मत्सरस्य K.45 not swayed by malice; Ms.9.271; Y.2.276; ददौ च निजचित्ते$पि सोवकाशं मनोभुवः Ks.2.71; K.132,141,27; Ratn. 2.13; अवकाशं रुध् to obstruct, hinder or impede; नयनसलिलोत्पीडरुद्धावकाशाम् (निद्राम्) Me.92.
    -3 Interval, intermediate space or time.
    -4 An aperture, opening.
    -5 A glance cast on anything.
    -6 N. of certain verses during the recitation of which the eyes must be fixed upon certain objects.

    Sanskrit-English dictionary > अवकाशः _avakāśḥ

  • 7 आकल् _ākal

    आकल् 1 P.
    1 To take hold of, seize, take; बाहुमूलप्रहितभुजाकलितस्तनेन Śi.7.21; कुतूहलाकलितहृदया K.49 seized.
    -2 To consider, regard; स्पर्शमपि पावनमाकलयन्ति K.18,235; खिन्नमसूयया हृदयं तवाकलयामि Gīt.3.
    -3 To observe, notice, take into consideration; भयहेतुमाकलय्य H.1.
    -4 (a) To bind, fasten, tie; स्वच्छदुकूलपल्लवाक- लितमौलेः K.99,84; (b) To confine; to restrain, tie up; सुवर्णसूत्राकलिताधराम्बराम् Śi.1.6,9.45; Ks.2.52
    -5 To shake, agitate; मारुताकलितास्तत्र द्रुमाः Mb.; Bh.1.42.
    -6 To cast, throw; &Saucte;i.3.73,9.72.
    -7 To surrender, transfer.
    -8 To measure; आकलयन्तमिव त्रिभुवनम् K.78 to count, reckon.

    Sanskrit-English dictionary > आकल् _ākal

  • 8 आक्रोशः _ākrōśḥ _शनम् _śanam

    आक्रोशः शनम् 1 Calling or crying out, vocifera- tion, loud cry or sound.
    -2 Censure, blame, reviling; आक्रोशमपि परिहासमाकलयन्ति K.235,291; abuse Y.2.32.
    -3 A curse, imprecation; ˚गर्भमेवमुक्तम् K.291,346.
    -4 An oath.

    Sanskrit-English dictionary > आक्रोशः _ākrōśḥ _शनम् _śanam

  • 9 आयतिः _āyatiḥ

    आयतिः f.
    1 Length, extension; Mb.5.166.3; stretching, extending; तेषां देवेष्वायतिरस्माकं तेषु नाभयः Rv.1.139.9.
    -2 Future time, the future; आयतिप्रदर्शनम्; Kau. A.2.1, ˚भङ्ग K.55 (length also), 58; Dk.29; भूयसी तव यदायता- यतिः Śi.14.5; रहयत्यापदुपेतमायतिः Ki.2.14; Ms.7.169; अनायतिक्षमं वचः Pt.3.111 imprudent, not good for the future; ˚ग्लानिभीतः Mu.4.12; स्थिर˚ Ki.1.23 perma- nent.
    -3 Future consequence or result; आयतिं सर्वकार्याणां तदात्वं च विवारयेत् Ms.7.178; Ki.1.15,2.43,3.43; Ki.4.21; fruit-yielding season.
    -4 Majesty, dignity; आयतीमिव विध्वस्ताम् Rām.5.19.12.
    -5 Stretching the hand, accepting, obtaining.
    -6 Work (कर्मन्); यथा मित्रं ध्रुवं लब्ध्वा कृशमप्यायतिक्षमम् Ms.7.28 (कर्मक्षमम् Kull.).
    -7 Connection, junction.
    -8 Meeting, union.
    -9 Source, descent; यदायतिः Dk.154 descended from him.
    -1 Re- straint (of mind).
    -11 Arrival; उत्पत्तिमायतिं स्थानं विभुत्वं चैव पञ्चधा Praśna. Up.3.12.
    -12 A long line, succes- sion; द्रक्ष्यन्ति समरे योधाः शलभानामिवायतिः Mb.7.159.71.

    Sanskrit-English dictionary > आयतिः _āyatiḥ

  • 10 कोविदारः _kōvidārḥ _रम् _ram

    कोविदारः रम् N. of a tree; चित्तं विदारयति कस्य न कोविदारः Ṛs.3.6; U.5.1.
    *****
    कोशः, -शम् (षः, -षम्) [कुश् (ष्) आधारादौ घञ् कर्तरि अच् वा Tv.]
    1 A vessel for holding liquids, a pail.
    -2 A bucket, cup.
    -3 A vessel in general.
    -4 A box, cupboard, drawer, trunk; Rv.6.47.23; स एष कोशो वसुधानस्तस्मिन्विश्वमिदं श्रितम् Ch. Up.3.15.1.
    -5 A sheath, scabbard; Ki.17.45.
    -6 A case, cover, covering.
    -7 A store, mass; ईश्वरः सर्वभूतानां धर्मकोशस्य गुप्तये Ms.1.99.
    -8 A store-room.
    -9 A treasury, an apartment where money is kept; Ms.8.419.
    -1 Treasure, money, wealth; निःशेषविश्राणितकोषजातम् R.5.1; (fig. also); कोशस्तपसः K.45; कोशपूर्वाः सर्वारम्भाः Kau. A.2.8.
    -11 Gold or silver wrought or unwrought.
    -12 A dictionary, lexicon, vocabulary.
    -13 A closed flower, bud; सुजातयोः पङ्कजकोशयोः श्रियम् R.3.8,13.29; इत्थं विचिन्तयति कोशगते द्विरेफे हा हन्त हन्त नलिनीं गज उज्जहार Subhāṣ.
    -14 The stone of a fruit.
    -15 A pod.
    -16 A nut-meg, nut-shell.
    -17 The cocoon of a silk-worm; निजलालासमायोगात्कोशं वा कोश- कारकः Y.3.147.
    -18 Vulva, the womb.
    -19 An egg.
    -2 A testicle or the scrotum.
    -21 The penis.
    -22 A ball, globe.
    -23 (In Vedānta phil.) A term for the five (अन्न, प्राण, मनः, विज्ञान, आनन्द) vestures (sheaths or cases) which successively make the body, enshrining the soul.
    -24 (In law) A kind of ordeal; the defen- dant drinks thrice of the water after some idol has been washed in it; cf. Y.2.112.
    -25 A house.
    -26 A cloud.
    -27 The interior of a carriage.
    -28 A kind of bandage or ligature (in surgery).
    -29 An oath; कोशं चक्रतु- रन्योन्यं सखङ्गौ नृपडामरौ Rāj. T.2.326.
    -3 The pericarp of a lotus.
    -31 A piece of meat.
    -32 A cup used in the ratification of a treaty of peace; देवी कोशमपाययत् Rāj. T.7.8,75,459,492.
    -शी (-षी) 1 A bud.
    -2 A seed-vessel.
    -3 The beard of corn.
    -4 A shoe, sandal (पादुका).
    -Comp. -अधिपतिः, -अध्यक्षः a treasure, pay- master; (cf. the modern 'minister of finance').
    -2 an epithet of Kubera.
    -अगारः, -रम् a treasurer, store-room.
    -कारः 1 one who makes scabbards.
    -2 a lexicographer.
    -3 the silk-worm while in the cocoon; भूमिं च कोशकाराणाम् Rām.4.4.23.
    -4 a chrysalis.
    -5 sugar-cane.
    -कारकः a silk-worm. Y.3.147.
    -कृत् m. a kind of sugar-cane.
    -गृहम् a treasury, store-room; R.5.29.
    -ग्रहणम् undergoing an ordeal.
    -चञ्चुः the (Indian) crane.
    -नायकः, -पालः 1 a treasurer.
    -2 An epithet of Kubera.
    -पेटकः, -कम् a chest in which treasure is kept, coffer.
    -फलम् 1 a kind of perfume.
    -2 a nut- meg.
    -वारि water used at an ordeal; Ks.119.35,42.
    -वासिन् m. an animal living in a shell, a chrysalis.
    -वृद्धिः f.
    1 increase of treasure.
    -2 enlargement of the scrotum.
    -वेश्मन् n. a treasury; भाण्डं च स्थापयामास तदीये कोषवेश्मनि Ks.24.133.
    -शायिका a clasped knife, knife lying in a sheath.
    -शुद्धिः f. purification by ordeal.
    -स्कृ m. a silk-worm; त्यजेत कोशस्कृदिवेहमानः Bhāg.7.6.13.
    -स्थ a. incased, sheathed. (
    -स्थः) an animal living in a shell (as a snail).
    -हीन a. deprived of riches, poor.

    Sanskrit-English dictionary > कोविदारः _kōvidārḥ _रम् _ram

  • 11 तपस् _tapas

    तपस् n. [तप्-असुन्]
    1 Warmth, heat, fire, light; एकः सूर्यस्तपसो योनिरेका Mb.12.351.1.
    -2 Pain, suffering; न तपः कुतश्चन Rv.7.82.7.
    -3 Penance, religious austerity, mortification; तपः किलेदं तदवाप्तिसाधनम् Ku.5.64.
    -4 Meditation connected with the practice of personal self-denial or bodily mortification; गीरा वा$$शंसामि तपसा ह्यनन्तौ Mb.1.3.57.; Bhāg.12.11.24.
    -5 Moral virtue, merit.
    -6 Special duty or observance (of any particular caste); यत्सप्तान्नानि मेधया तपसाजनयत्पिता Bṛi. Up. 1.5.1.
    -7 One of the seven worlds; i. e. the region above the world called जनस्.
    -8 The month of religi- ous austerities.
    -9 A long period of time, Kalpa.
    -1 (In astrol.) The ninth lunar mansion.
    -11 Chastise- ment (दण्ड); आयुः शक्तिं च कालं च निर्दिश्य तप आदिशेत् Mb. 12.267.35. -m.
    1 The month of Māgha; तपसि मन्द- गभस्तिरभीषुमान् Śi.6.63.
    -2 An epithet of Agni. -m., -n.
    1 The cold season (शिशिर).
    -2 The winter (हेमन्त).
    -3 The hot season (ग्रीष्म).
    -Comp. -अनुभावः the influence of religious penance.
    -अर्थीय a. destined for austerities; तपोर्थीयं ब्राह्मणी धत्त गर्भम् Mb.11.26.5.
    -अवटः the Brahmāvarta country.
    -कर a. undergoing penance; also तपस्कर>
    -करः the mango-fish (Poly- nemus Risua).
    -कृश a. emaciated by austerities.
    -क्लेशः the pain of religious austerity.
    -गच्छः (also तपागच्छः) the 6th गच्छ of the Śvetāmbara Jainas.
    -चरणम्, -चर्या the practice of penance.
    -तक्षः, -तङ्कः an epithet of Indra.
    -धन a.
    1 rich in religious penance.
    -2 pious, ascetic.
    -3 consisting in penance, (
    -नः) 'rich in penance', an ascetic, devotee; रम्यास्तपोधनानां क्रियाः Ś.1.13; शमप्रधानेषु तपोधनेषु 2.7;4.1; Śi.1.23; R.14.19; Ms.11.242.
    -निधिः an eminently pious man, an ascetic; R.1.56.
    -निष्ठ a. performing penance; Ms.3.134; Y.1.221.
    -पतिः N. of Viṣṇu; Bhāg.4.24.14.
    -प्रभावः, -बलम् the power acquired by religious austerities; efficacy or potency of devotion.
    -भृत् a. ascetic, pious.
    -मूर्तिः 1 an ascetic.
    -2 the Supreme spirit.
    -मूल a. founded on religious austerity; तपोमूलमिदं सर्वं दैवमानुषकं सुखम् Ms.11.234.
    -यज्ञः sacrificing by austerites; Bg.4.28.
    -राजः the moon.
    -राशिः 1 an ascetic.
    -2 N. of Viṣṇu (पुरुषोत्तम).
    -लोकः the region above the world called जनस्; Bhāg.2.5.4.
    -वनम् a penance-grove, a sacred grove in which ascetics practise penance; कृतं त्वयोपवनं तपोवनमिति प्रेक्षे Ś1; R.1.9;2.18.
    -वासः a place of penance or religious austerities.
    -विशेषः excellence of devotion, pre-eminent religious austerities.
    -वृद्ध a. very ascetic or devout.
    -शील a. inclined to practise penance.
    -समाधिः the practice of penance or religious austerities; तपःसमाधेः प्रतिकूलवर्ती Ku.3.24;5.6,18.
    -सुतः N. of Yudhi- ṣṭhira; Mb.3.313.19.
    -स्थली 1 a seat of religious austerity.
    -2 N. of Benares.

    Sanskrit-English dictionary > तपस् _tapas

  • 12 दाहः _dāhḥ

    दाहः [दह्-भावे-घञ्]
    1 Burning, conflagration; दाह- शक्तिमिव कृष्णवर्त्मनि R.11.42; छेदो दंशस्य दाहो वा M.4.4; Ki.5.14.
    -2 Glowing redness (as of the sky).
    -3 The sensation of burning, internal heat.
    -4 Feverish or morbid heat.
    -5 A place of cremation; Vās.19.26.
    -6 Cauterizing; M.4.4.
    -Comp. -अगुरुः n.,
    -काष्ठम् a kind of agallochum.
    -आत्मक a. destructive, having power to burn, combustible; शमप्रधानेषु तपोधनेषु गूढं हि दाहात्मकमस्ति तेजः Ś.2.7.
    -ज्वरः inflammatory fever.
    -सरः, -सरस् n.,
    -स्थलम् a place where dead bodies are burnt, cemetery.
    -हर, -हरण a. allaying heat. (
    -रम्, णम्) the Uśīra plant.

    Sanskrit-English dictionary > दाहः _dāhḥ

  • 13 प्रधान _pradhāna

    प्रधान a.
    1 Chief, principal, pre-eminent, main, best, most excellent; as in; प्रधानामात्य, प्रधानपुरुष &c.; रत्नैश्च पूजयेदेनं प्रधानपुरुषैः सह Ms.7.23; प्रधानफलं वा आनुषङ्गिकं वा सर्वमेव आधातरि समवेतुमर्हति ŚB. on. MS.6.2.1; 'यस्मिन् कुले यः पुरुषः प्रधानः स सर्वयत्नेन हि रक्षणीयः'.
    -2 Principally inherent, prevalent, predominant.
    -नम् 1 The chief thing or object, most important thing; head, chief; न परिचयो मलिनात्मनां प्रधानम् Śi.7.61; G. L.18; प्रयोगप्रधानं हि नाट्यशास्त्रम् M.1; शमप्रधानेषु तपो- धनेषु Ś.2.7; गुणैश्च तैस्तैर्विनयप्रधानैः R.6.79.
    -2 The first evolver, originator, or source of the material world, the primary germ out of which all material appear- ances are evolved, according to Sāṅkhya philosophy; न पुनरपि प्रधानवादी अशब्दत्वं प्रधानस्या सिद्धमित्याह Ś. B.; see प्रकृति also; प्रधानक्षेत्रज्ञपतिर्गुणेशः Śvet. Up.6.16; एतस्याद्या प्रवृत्तिस्तु प्रधानात् संप्रवर्तते Mb.12.25.25.
    -3 The Supreme Spirit.
    -4 Intellect, understanding; एको मयेह भगवान् विबुधप्रधानैश्चित्तीकृतः प्रजननाय कथं नु यूयम् Bhāg.4.1.28.
    -5 The principal member of a compound.
    -नः, -नम् 1 The principal attendant or companion of a king (his minister or confidant).
    -2 A noble, courtier.
    -3 An elephant-driver.
    -4 The commander-in-chief.
    -Comp. -अङ्गम् 1 the principal branch or part of anything.
    -2 the chief member of the body.
    -3 the principal or most eminent person in a state.
    -अमात्यः the prime-minister, premier.
    -आत्मन् m. an epithet of Viṣṇu.
    -उत्तम a.
    1 eminent, most illustrious.
    -2 war- like, brave.
    -कर्मन् n.,
    कार्यम् 1 the chief business, the principal act; यस्यैव प्रधानकर्मफलं तस्यैवानुषङ्गिकमपि भवितुमर्हति ŚB. on MS.6.2.1.
    -2 (Medic.) the principal mode of treatment.
    -कारणवादः the doctrine that प्रधान is the original cause (according to Sāṅkhyas).
    -धातुः the chief element of the body; i. e. semen virile.
    -पुरुषः 1 the principal or most eminent person (in a state &c.) Ms.7.23; Pt.3.138. ˚अतीतः transcending प्रधान and पुरुष (matter and spirit).
    -2 an epithet of Śiva.
    -भाज् a.
    1 most distinguished.
    -2 receiving the chief share.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister.
    -वादिन् m. one who asserts the Sāṅkhya doctrine (of प्रधान).
    -वासस् n. a principal garment; (du.) the two chief garments.
    -वृष्टिः f. a heavy shower of rain.
    -शिष्ट a. taught or prescribed as of primary importance.
    -सभिकः the chief of a gambling house.

    Sanskrit-English dictionary > प्रधान _pradhāna

  • 14 भौम _bhauma

    भौम a. (
    -मी f.) [भूमेरपत्यं तस्या इदं वा अण्]
    1 Be- longing to the earth; संस्तूयन्ते विप्रकर्षाद्भौमा नोपाधयः स्फुटम् Mv.7.22.
    -2 Being on the earth, earthly, terrestrial; भौमो मुनेः स्थानपरिग्रहोी$यम् R.13.36;15.59.
    -3 Earthy, made of earth; Ms.11.155.
    -4 Relating of Mars.
    -मः 1 The planet Mars.
    -2 An epithet of the demon Naraka; त्वयि भौमं गते जेतुमरौत्सीत् स पुरीमिमाम् Śi.2.39; भौमं हत्वा तन्निरोधादाहृताश्चारुदर्शनाः Bhāg.1.58.58.
    -3 Water.
    -4 Light.
    -5 Sky, atmosphere.
    -6 N. of Atri.
    -7 A redflowering पुनर्नवा.
    -मम् 1 Corn, grain.
    -2 An ele- mental thing; किमात्मनश्चात्र ह भौमयोस्तत् Bhāg.11.23.51.
    -3 Floor; हैमराजतभौमेषु Rām.2.88.5.
    -4 Story; सप्तभौ- माष्टभौमैश्च स ददर्श महापुरीम् Rām.5.2.5.
    -Comp. -दिनम्, -वारः, -वासरः Tuesday; भौमदिनमभिदधत्यथवा भृशमप्रशस्तमपि मङ्गलं जनाः Śi.15.17.
    -ब्रह्मन् (भौमब्रह्मन्) Vedas, Brāhmaṇas and sacrifices; भौमस्य ब्रह्मणो गुप्त्यै दीपमग्नि- मिवारणिः Mb.12.47.29 (com. भौमं ब्रह्म वेदा ब्राह्मणा यज्ञाश्च).
    -रत्नम् coral.

    Sanskrit-English dictionary > भौम _bhauma

  • 15 रुज् _ruj _रुजा _rujā

    रुज् रुजा f. [रुज्-क्विप् वा टाप्]
    1 Breaking, fracture.
    -2 Pain, torment, pang, anguish; अनिशमपि मकरकेतु- र्मनसो रुजमावहन्नभिमतो मे Ś.3.4; क्व रुजा हृदयप्रमाथिनी M.3.2; चरणं रुजापरीतम् 4.3.
    -3 Sickness, malady, disease; इत्यदर्शितरुजो$स्य मन्त्रिणः R.19.52.
    -4 Fatigue, toil, effort, trouble.
    -5 A ewe.
    -6 Leprosy.
    -Comp. -कर a. causing pain, sickening. (
    -रः) a disease, sickness, illness.
    (-जः)कृत्या trouble; ब्राह्मणस्य रुजःकृत्या घ्राति- रघ्रेयमद्ययोः Ms.11.67.
    -प्रतिक्रिया counteraction or treat- ment of disease, curing, practice of medicine.
    -भेषजम् a medicine.
    -सद्मन् n. feces, excrement.

    Sanskrit-English dictionary > रुज् _ruj _रुजा _rujā

  • 16 संसक्तिः _saṃsaktiḥ

    संसक्तिः f.
    1 Close, adherence, intimate union or junction; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम् Ki.7.27.
    -2 Close contact, proximity.
    -3 Intercourse, intimacy, intimate acquaintance; संसक्तिं मृशमपि भूरिशो$वधूतै: Śi.8.67.
    -4 Tying, fastening together.
    -5 Devotion, addiction (to anything).

    Sanskrit-English dictionary > संसक्तिः _saṃsaktiḥ

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»