लोहशङ्कु

m. a pillar of stone (?) KātyṠr. XXI, 3, 31 Schol.

m. an iron stake orﾠ spike MW. ;

m. = loha-i- L.

नरकः कम् 1 Hell, infernal regions (corresponding to the realm of Pluto; there are said to be 21 different parts of these regions where different kinds of tortures are inflicted upon sinners तामिस्र, अन्धतामिस्र, महारौरव, रौरव, नरक, कालसूत्र, महानरक, संजीवन, माहवीचि, तपन, संप्रतापन, संहात, काकोल, कुड्मल, प्रतिमूर्तिक, लोहशङ्कु, ऋजीष, पन्था, शाल्मली, असितपत्रवन, लोहदारक are the 21 Narakas; cf. Ms.4. 88-9).

-2 A liquor-vessel; नरकं मद्यभाजने Nm.

-कः N. of a demon, king of Prāgjyotiṣa. [According to one account he carried off Aditi's ear-rings and Kṛiṣna at the request of the gods killed him in a single combat and recovered the jewels. According to another ac- count, Naraka assumed the form of an elephant and carried off the daughter of Viśvakarman and outraged her. He also seized the daughters of Gandharvas, gods, men and the nymphs themselves, and collected more than 16 damsels in his harem. These, it is related, were transferred by Kṛiṣṇa to his own harem after he had slain Naraka. The demon was born of earth, and hence called 'Bhauma']

-Comp. -अन्तकः, -अरिः, -जित्, -रिपुः m. epithets of Kṛiṣṇa; नरकरिपुणा सार्धं तेषां सभीमकिरीटिनाम् Ve.3.24.

-आमयः 1 the soul after death.

-2 a ghost, spirit.

-आवासः an inhabi- tant of hell.

-कुण्डम् a pit in hell where the wicked are tormented (86 such places are enumerated).

-देवता 'the deity of hell', Nirṛiti (निर्ऋति).

-रूपिन् a. hellish.

-वासः the abode in hell.

-स्या the Vaitariṇī river.

नवन् num. a. (always pl.). Nine; नवतिं नवाधिकाम् R.3.69; see comp. below. (At the begining of comp. नवन् drops its final न्).

-Comp. -अङ्गः a kind of Āyurvedic mixture; विश्वामृताब्दभूनिम्बैः पञ्चमूलीसमन्वितैः । कृतः कषायो हन्त्याशु वातपित्तोद्भवं ज्वरम् Vaidyakam.

-अशीतिः f. eighty-nine.

-अर्चिस् m.,

-दीधितिः the planet Mars.

-कपालः (नवकपालेषु संस्कृतः) a cake-offering prepared and presented on nine poteherds; Ait. Br.1.15;

-कृत्वस् ind. nine times.

-ग्रहाः m. (pl.) the nine planets. (the sun, the moon, 5 planets, राहु and केतु; see under ग्रह.

-ग्व nine-fold, consisting of nine.

-चण्डिका f. the nine चण्डिकाs (शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चन्द्रघण्टा, कूष्माण्डा, स्कन्द- माता, कात्यायनी, महागौरी, कालरात्रि, सिद्धिदा); Chaṇḍī Pāṭha.

-चत्वारिंश a. forty-ninth.

-चत्वारिंशत् f. forty-nine.

-छिद्रम्, -द्वारम् the body (having nine apertures; see ख). नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन् न कारयन् Bg.5.13.

-त्रिंश a. thirty-ninth.

-त्रिंशत् f. thirty-nine.

-दश a. nineteenth.

-दशन् (pl.) nineteen.

-दुर्गा Durgā in her nine forms. i. e. (कुमारिका, त्रिमूर्ति, कल्याणी, रोहिणी, काली, चण्डिका, शांभवी, दुर्गा, भद्रा).

-धातु m. Nine metals; हेमतारारनागाश्च ताम्ररङ्गे च तीक्ष्णकम् । कांस्यकं कान्तलोहं च धातवो नव कीर्तिताः ॥,

-नवतिः f. ninety-nine.

-निधि m. (pl.) the nine treasures of Kubera. i. e. महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्द- नीलाश्च खर्वश्च निधयो नव ॥

-पञ्चमम् an inauspicious combi- nation of ग्रहs a particular type of राशिकूट; पाणिग्रहो यदि भवेन्नवपञ्चमर्क्षे सन्तानहानिमतुलां मुनयो वदन्ति Jyotistattvam.

-पञ्चाश a. fifty-ninth.

-पञ्चाशत् f. fifty-nine.

-रत्नम् 1 the nine precious jewels; i. e. मुक्तामाणिक्यवैढूर्यगोमेदा वज्र- विद्रुमौ । पद्मरागो मरकतं नीलश्चेति यथाक्रमम् ॥

-2 'the nine gems' or poets at the court of king Vikramāditya:-- धन्वन्तरि- क्षपणकामरसिंहशङ्कुवेतालभट्टघटकर्परकालिदासाः । ख्यातो वराह- मिहिरो नृपतेः सभायां रत्नानि वै वररुचिर्नव विक्रमस्य ॥

-रसाः m. (pl.) the nine sentiments in poetry; see under अष्टरस and रस also.

-रात्रम् 1 a period of nine days.

-2 the first nine days of the month of Āśvina held sacred to Durgā.

-विंश a. twenty-ninth.

-विंशतिः f. twenty-nine.

-विध a. nine-fold, of nine kinds or sorts. ˚अन्नानि n. (pl.) = सूप, शाक, मिष्टान्न, जेमन (ओदनादि), उपदंश (मूलकादि), वितर्दंश (pickles etc.), सन्धान (मद्यादि), रोचन (pickled raw fruit, Mar. कोशिंबीर), व्यञ्जन (flower boiled in buttermilk etc.).

-व्यूहः an epithet of Viṣṇu.

-शतम् 1 one hundred and nine.

-2 nine hundred.

-शक्तिः m. N. of Viṣṇu or Śiva.

-शक्तयः f. (pl.) nine शक्तिs i. e. प्रभा, माया, जया, सूक्ष्मा, त्रिशुद्धा, नन्दिनी, सुप्रभा, विजया, सिद्धिदा.

-शायकः N. given to nine inferior tribes; they are:-- गोपो माली तथा तैली तन्त्री मोदकवारुजी । कुलालः कर्मकारश्च नापितो नवशायकाः ॥ Parāśara.

-षष्टिः f. sixty-nine.

-सप्ततिः seventy-nine.

-सरः, -रम् a kind of ornament consisting of nine pearls.

मुक्ता 1 A pearl; हारो$यं हरिणाक्षीणां लुठति स्तनमण्डले । मुक्तानामप्यवस्थेयं के वयं स्मरकिङ्कराः Amaru.138 (where मुक्तानां means also 'of absolved saints'); Śukra.4.157. (Pearls are said to be produced from various sources, but particularly from oyster-shells:- करीन्द्रजीमूतवराहशङ्ख- मत्स्याहिशुक्त्युद्भववेणुजानि । मुक्ताफलानि प्रथितानि लोके तेषां तु शुक्त्यु- द्भवमेव भूरि ॥ Malli.).

-2 A harlot, courtezan.

-3 N. of a plant (रास्ना).

-Comp. -अगारः, -आगारः the pearl- oyster; लुठन्मुक्तागारे भवति परलोकं गतवतो । हरेरद्य द्वारे शिव शिव शिवानां कलकलः Bv.1.32 (v. l.).

-आकारता the state of having the shape of a pearl; मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते.

-आवलिः, -ली f.,

-कलापः a pearl- necklace.

-गुणः a pearl-necklace, string of pearls; एकं मुक्तागुणमिव भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलम् Me.48; R.16.18.

-जालम् a string or zone of pearls; मुक्ताजालं चिरपरिचितं त्याजितो दैवगत्या Me.98.

-दामन् n. a string of pearls.

-दिश् the quarter or cardinal point just quitted by the sun.

-पटलम् a mass of pearls.

-पुष्पः a kind of jasmine.

-प्रसूः f. the pearl-oyster.

-प्रालम्बः a string of pearls.

-फलम् 1 a pearl; अनेन पर्यासयताश्रुबिन्दून् मुक्ताफलस्थूलतमान् स्तनेषु R.6.28;16.62; Ku.1.6.

-2 a kind of flower.

-3 the custard-apple.

-4 camphor.

-5 N. of a work on Bhakti by Bopadeva; चतुरेण चतुर्वर्ग- चिन्तामणिवणिज्यया । हेमाद्रिर्बोपदेवेन मुक्ताफलमचीकरत् ॥

-मणिः, -रत्नम् a pearl. ˚सरः a necklace of pearls; अयं तावद्बाष्प- स्त्रुटित इव मुक्तामणिसरः U.1.29.

-मातृ f. the pearl-oyster.

-लता, -स्रज् f.,

-हारः a pearl-necklace.

-शुक्तिः, -स्फोटः the pearl-oyster.

लोह a.

1 Red, reddish.

-2 Made of copper, coppery.

-3 Made of iron; भ्रमतश्च वराहस्य लोहस्य प्रमुखे समम् Mb.1. 135.23.

-हः, -हम् 1 Copper.

-2 Iron.

-3 Steel.

-4 Any metal; वस्तून्योषधयः स्नेहा रसलोहमृदो जलम् Bhāg.2. 6.24.

-5 Gold; यथा सौम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5.

-6 Blood.

-7 A weapon; अद्भ्यो$ग्निर्त्रह्मतः क्षत्रमश्मनो लोह- मुत्थितम् Ms.9.321.

-8 A fish-hook.

-हः The red goat; कालशाकं महाशल्काः खड्गलोहामिषं मधु Ms.3.272.

-हम् Aloe- wood.

-Comp. -अग्रम् the iron point (फल) of an ar- row; सितलोहाग्रनखः खमाससाद Ki.13.25.

-अजः the red goat.

-अभिसारः, -अभिहारः N. of a military ceremony resembling नीराजन q. v.; लोहाभिसारो निर्वृत्तः कुरुक्षेत्रमकर्दमम् Mb.5.16.93.

-आख्यम् agallochum.

-आमिषः the flesh of the red-haired goat.

-उच्छिष्टम्, -उत्थम्, -किट्टम्, -निर्यासम्, -मलम् rust of iron (मण्डूर).

-उत्तमम् gold.

-कान्तः a loadstone, magnet.

-कारः a blacksmith.

-कुम्भी an iron boiler; लोहकुम्भीश्च तैलस्य क्वाथ्यमानाः समन्ततः Mb.18.2.24.

-घातकः a blacksmith.

-चर्मवत् a. covered with plates of iron or metal; लोह- चर्मवती चापि साग्निः सगुडशृङ्गिका Mb.3.15.8.

-चारकः, -दारकः N. of a hell; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च Ms.4. 9.

-चूर्णम् iron-filings, rust of iron.

-जम् 1 bell-metal.

-2 iron-filings.

-जालम् a coat of mail.

-जित् m. a diamond.

-द्राविन् m. borax.

-नालः an iron arrow.

-पृष्ठः a heron.

-प्रतिमा 1 an anvil.

-2 an iron image.

-बद्ध a. tipped or studded with iron.

-मणिः an ingot of gold; यथा सोम्यैकेन लोहमणिना Ch. Up.6.1.5.

-मात्रः a spear.

-मारक a. calcining a metal.

-मुक्तिका red pearl.

-रजस् n. rust of iron.

-राजकम् silver.

-लिङ्गम् a boil filled with blood.

-वरम् gold.

-वर्मन् n. iron- armour, mail.

-शङ्कुः 1 an iron spike.

-2 N. of a hell; लोहशङ्कुमृजीषं च पन्थानं शाल्मलीं नदीम् Ms.4.9.

-शुद्धिकरः, -श्लेषणः borax.

-संकरम् blue steel.

शाल्मली 1 The silk-cotton tree; शाल्मली शीतला स्वच्छा रसे पाके रसायनी । श्लेष्मला स्निग्धबीजा च बृंहणी रक्तपित्तजित् ॥ Bhāva P.

-2 N. of a river in Pātāla; लोहशङ्कुमृजीषं च पन्थानं शाल्मली नदीम् Ms.4.9.

-3 A kind of hell.

-Comp. -फलकम् a smooth board of Śālmalī wood (for washing clothes); शाल्मलीफलके श्लक्ष्णे नेनिज्यान्नेजकः शनैः Ms.8.396.

-वेष्टः, -वेष्टकः the gum of the silk-cotton tree.

m. n. ( dih, to plaster, mould, fashion) the body TĀr. KātyṠr. Mn. etc.;

mfn. (prob. fr. a ruh for a lost rudh, to be red;

mf (ī)n. (fr. loha) made of copper orﾠ iron orﾠ any metal, coppery, iron, metallic GṛṠrS. MBh. etc.;