-
1 रममान
රමමාන ramamaana ramamāna(pr.p. of ramati) delighting in; enjoying oneself -
2 क्रममाण
kramamāṇamfn. (pr. p. Ā.) proceeding
-
3 क्रममाला
kráma-mālāf. a kind of Krama-pāṭha
-
4 चङ्क्रममाण
-
5 धातुक्रममाला
dhātu-koṡa
dhātu-krama-mālām. f. N. of wks. on verbal roots
-
6 यथाक्रमम्
yáthā-kramam( Mn. Kāv. etc.), orﾠ ( MaitrUp. VarBṛS.) ind. accñaccording to order, in due succession, successively, respectively
-
7 यथाश्रमम्
-
8 राज्याश्रममुनि
rājyâ̱ṡrama-munim. « monk of a royal hermitage», a pious king Ragh.
-
9 विरमम्ण
vi-ramamṇan. ceasing cessation KātyṠr. ;
(ifc.) desistence from Subh.
-
10 श्रममोहित
-
11 स्मरणक्रममाला
-
12 आक्रम् _ākram
आक्रम् 1. U.1 To go towards or near, ap- proach; अन्तरिक्षम्, आश्रमम् &c.-2 To step or tread upon; आ वो मूर्धानमक्रमीम् Rv.1.166.5; enter, fill, take possession of, cover, भुजगपतिरयं मे मार्गमाक्रम्यं मे मार्गमाक्रम्य सुप्तः Mk.9.12 covering; खं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः 5.2; छायामप्याक्रमितुम् Ve.3; Śi.8.28 to enter or cross; Ms.4.13; Y.1.152; पदा मस्तकमाक्रम्य Ms.11.43; जम्बुद्वीपमाक्रम्य H.3; आक्रामति धूमो हर्म्यतलम् Mbh. and Kāśi. on P.1.3.4.-3 To occupy, extend over; योजनानां सहस्राणि बहूनाक्रम्य तिष्ठति Ks.1.15.-4 To attack, invade, seize, fall upon, conquer, over- come, vanquish; पक्षिशावकानाक्रम्य H.1; सर्वस्वं ग्रसते बन्धु- राक्रम्य ज्ञातिभावतः 2.97; पौरस्त्यानेवमाक्रामंस्तांस्ताञ्जनपदाञ्जयी R.4.34; H.4; तं न... शेकुराक्रमितुमन्यपार्थिवाः R.19.48; Śi.1.7.-5 To surpass, excel, eclipse.-6 To undertake, begin, commence.-7 (Ā.) To rise, come up (as the sun); यावत्प्रतापनिधिराक्रमते न भानुः R.5.71, आक्रमते सूर्यः Mbh. on P.I.3.4.-8 To ascend, mount, occupy (as sky, throne &c.); अजो नाकमा क्रमतां तृतीयम् Av.9.5.1. दिवमाक्रममाणेव Bk.8.23; Śi.18.14,51; सिंहासनम्˚, स्वर्गलोकम्˚; ध्वजम्˚ &c.-9 to lie heavily upon, to press (as a load). (For further illustrations of the several senses see आक्रान्त below). -Caus. (क्र-क्रा-मयति) To cause to enter, introduce, show into; स तैराक्रमयामास शुद्धान्तम् Ku.6.52. -
13 यथा _yathā
यथा ind. [यद् प्रकारे थाल्]1 Used by itself यथा has the following senses:-- (a) as, in the manner men- tioned; यथाज्ञापयति महाराजः 'as Your Majesty orders;' (b) namely, as follows; तद् यथानुश्रूयते Pt.1; U.2.4; (c) as, like (showing comparison, and used to express the point of similarity); आसीदियं दशरथस्य गृहे यथा श्रीः U.4.6; Ku.4.34; प्रभावप्रभवं कान्तं स्वाधीनपतिका यथा (न मुञ्चति) K. P.1; (d) as, as for example, for instance; यत्र यत्र धूमस्तत्र तत्र वह्निर्यथा महानसे T. S. कुर्युः कृत्यमकृत्यं वा उष्ट्रे काकादयो यथा Pt.1.288; (e) that (used to introduce direct assertions with or without इति at the end); अकथितो$पि ज्ञायत एव यथायमाभोगस्तपोवनस्येति Ś.1; विदितं खलु ते यथा स्मरः क्षणमप्युत्सहते न मां विना Ku.4.36; (f) so that, in order that; दर्शय तं चौरसिंहं यथा व्यापादयामि Pt.1.-2 Used correlatively with तथा, यथा has the following senses:-- (a) as, so (in which case एवम् and तद्वत् often take the place of तथा); यथा वृक्षस्तथा फलम् or यथा बीजं तथाङ्कुरः; Bg.11.29; in this case एव is frequently added to either यथा or तथा or to both to make the equality of relation more marked or striking; वधूचतुष्के$पि यथैव शान्ता प्रिया तनूजास्य तथैव सीता U.4.16; न तथा बाधते स्कन्धो (or शीतम्) यथा बाधति बाधते; (as much-as, as-as); Ku.6.7; U.2.4; V.4.33. In this sense तथा is often omitted, in which case यथा has sense (c) in 1 above. (b) so-that, तथा standing for 'so', and यथा for 'that'; यथा बन्धुजनशोच्या न भवति तथा निर्वाहय Ś.3; तथा प्रयतेथा यथा <?>पहस्यसे जनैः K.19; तस्मान्मुच्ये यथा तात संविधातुं तथार्हसि R.1.72;3.66;14.66;15.68. (c) since-there- fore, as (because) -so; यथा इतोमुखागतैरपि कलकलः श्रुतस्तथा तर्कयामि &c. Māl.8; sometimes तथा is omitted; मन्दं मन्दं नुदति पवनश्चानुकूलो यथा त्वां... सेविष्यन्ते भवन्तं बलाकाः Me.9. (d) if-then, as surely as-so surely (a strong form of assertion or adjuration); वाङ्मनःकर्मभिः पत्यौ व्यभिचारो यथा न मे । तथा विश्वंभरे देवि मामन्तर्धातुमर्हसि R.15.81; यथा यथा- तथा तथा the more-the more, the less-the less; यथा यथा भाषसि धर्मसंमितं तथा तथा मे त्वयि भक्तिरुत्तमा Mb.; Śi.17.43; यथा यथा यौवनमतिचक्राम तथा तथावर्धतास्य संतापः K.59; Ms. 8.286;12.73; यथा तथा in any manner, in whatever way; यथा तथा यापयंस्तु सा ह्यस्य कृतकृत्यता Ms.4.17; यथैव just as; यथा तथा as much as; यथा तथा भवतु whatever may be the case; यथा कथंचित् anyhow, somehow or other. N. B. As the first member of Avyayībhāva comp. यथा is usually translated by 'according to, according as, in accordance with, in conformity to, in proportion to, not exceeding'; see compounds below.-Comp. -अंशम्, -अंशतस् ind. in due proportions, proportionately.-अधिकारम् ind. according to autho- rity.-अधीत a. as read or studied, conformable to the text. (-तम्) ind. according to the text.-अनुपूर्वम्, -अनुपूर्व्यम्, -अनुपूर्व्या ind. in regular order or suc- cession, successively.-अनुभूतम् ind.1 according to experience.-2 by previous experience.-अनुरूपम् ind. in exact conformity, properly.-अनूक्तम् ind. as said or told; मया यथानूक्तमवादि ते हरेः कृतावतारस्य सुमित्र चेष्टितम् Bhāg.3.19.32.-अभिप्रेत, -अभिमत, -अभिलषित, -अभीष्ट a. as wished, intended or desired, agreeably to desire. (-तम् &c.) ind. according to one's wish, at pleasure, agreeably to one's desire.-अभिरुचित a. pleasant, agreeable.-अर्थ a.1 conformable to truth, true, real, correct; सौम्येति चाभाष्य यथार्थभाषी R.14.44; so यथार्थानुभवः 'correct or right perception'; यथार्थवक्ता &c.-2 conformable to the true meaning; true to the sense, right, appropriate, significant; करिष्यन्निव नामास्य (i. e. शत्रुघ्न) यथार्थमरिनिग्रहात् R.15.6; (करिष्यते) युधि सद्यः शिशुपालतां यथार्थाम् Śi.16.85; Ki.8.48; Ku.2.16.-3 fit suitable. (-र्थम्, -अर्थतः ind. truly, rightly; fitly, suitably, properly.) ˚अक्षर a. signficant or true to the syllable; यस्मिन्नीश्वर इत्यनन्यविषयः शब्दो यथार्थाक्षरः V.1.1. ˚नामन् a. one whose name is true to its meaning or fully significant (whose deeds are according to his name); ध्रुवसिद्धेरपि यथार्थनाम्नः सिद्धिं न मन्यते M.4; परंतपो नाम यथार्थनामा R.6.21. ˚वर्णः a spy (see यथार्हवर्ण). (यथार्थता1 suitableness, fitness.-2 propriety.-3 accu- racy, genuineness, correctness.)-अर्ह a.1 according to merit, as deserving.-2 appropriate, suitable, just.-3 as agreeable; यथार्हजलेन हृद्यगन्धेन स्नातः Dk.2.7. ˚वर्णः a spy, an emissary.-अर्हम्, -अर्हतः ind. according to merit or worth; यथार्हमन्यैरनुजीविलोकं संभावयामास यथाप्रधानम् R.16.4.-अर्हणम् ind.1 according to propriety.-2 according to worth or merit.-अवकाशम् ind.1 according to room or space.-2 as occasion may occur, according to occasion, leisure or propriety.-3 in the proper place; प्रालम्बमुत्कृष्य यथावकाशं निनाय R.6.14.-अवस्थम् ind. according to the condition or circumstances.-आख्यात a. as mentioned before, before mentioned.-आख्यानम् ind. as before stated.- आगत a. foolish, stupid. (-तम्) ind. as one came, by the same way as one came; यथागतं मातलिसारथिर्ययौ R.3.67.-आगमम् ind. according to tradition, as handed down from generation to generation.-आचारम् ind. as customary or usual.-आम्नातम्, आम्नायम् ind. as laid down in the Vedas.-आरम्भम् ind. according to the beginning, in regular order or succession.-आवासम् ind. according to one's dwelling, each to his own dwelling.-आशयम् ind.1 according to wish or intention.-2 according to the agreement.-आश्रमम् ind. according to the Āśrama or period in one's religious life.-आश्रयम् ind. according to substratum; चित्रं यथाश्रयमृते Sāṅkhya K.41.-इच्छ, -इष्ट, -ईप्सित a. according to wish or desire, agreeably to one's desire, as much as desired, as desir- ed or wished for. (-च्छम्, -ष्टम्, -तम्) ind.1 according to wish or desire, at will or pleasure; यथेष्टं चेष्टन्ते स्फुटकुचतटाः पश्य कुलटाः Udb.-2 as much as may be wanted, to the heart's content; यथेष्टं बुभुजे मांसम् Ch. P.3.-ईक्षितम् ind. as personally seen, as actually perceived.-उक्त, -उदित a. as said or told above, aforesaid, above-mentioned; यथोक्ताः संवृत्ताः Pt.1; यथोक्त- व्यापारा Ś.1; R.2.7; ततः स्वगृहमेत्य यथोक्तमर्थत्यागं कृत्वा Dk.2.2.-उचित a. suitable, proper, due, fit. (-तम्) ind. duly, suitably, properly; आगतं तु भयं वीक्ष्य नरः कुर्याद् यथोचितम् H.-उत्तरम् ind. in regular order or succession, one after another; संबन्धो$त्र यथोत्तरम् S. D. 729; श्रैष्ठ्यमेषां यथोत्तरम् Ms.12.38; यथोत्तरेच्छा हि गुणेषु कामिनः Ki.8.4.-उत्साहम् ind.1 according to one's power or might.-2 with all one's might.-उद्गत a. without sense, stupid.-उद्गमनम् in ascending propor- tion.-उद्दिष्ट a. as indicated or described. (-ष्टम्) or-उद्देशम् ind. in the manner indicated.-उपचारम् ind. as politeness or courtesy requires.-उपजोषम् ind. according to pleasure or desire; यथोपजोषं वासांसि परिधाया- हतानि ते Bhāg.8.9.15.-उपदिष्ट a. as indicated.-उपदेशम् ind. as advised or instructed.-उपपत्ति ind.1 as may be fit.-2 as may happen.-उपपन्न a. just as happened to be at hand, natural; यथोपपन्नरज्जुबद्धः Dk.2.4.-उपमा (in Rhet.) a comparison expressed by यथा.-उप- -योगम् ind. according to use or requirements, according to circumstances.-उपाधि ind. according to the condition or supposition.-औचित्यम् propriety, suitableness, fitness.-ऋतु ind. according to the right season; यथर्तुवर्षी भगवान् न तथा पाकशासनः Mb.3.188.5.-कथित a. as already mentioned.-कर्तव्यम् what is right to be done.-कर्म ind. according to one's duties or circumstances.-कल्पम् ind. according to rule or ritual.-काम a. conformable to desire. (-मम्) ind. agreeably to desire, at will or pleasure, to the heart's content; यथाकामार्चितार्थिनाम् R.1.6;4.51.-कामिन् a. free, unrestrained.-कारम् ind. in whatever way; P.III.4.28.-कालः the right or due time, proper time; यथाकालप्रबोधिनाम् R.1.6. (-लम्) ind. at the right time, opportunely, season- ably; सोपसर्पैर्जजागार यथाकालं स्वपन्नपि R.17.51.-कृत a. as agreed upon, done according to rule or custom, custo- mary; स यदि प्रतिपद्येत यथान्यस्तं यथाकृतम् Ms.8.183. (-तम्) ind. according to the usual practice.-क्लृप्ति ind. in a suitable way.-क्रमम्, -क्रमेण ind. in due order or succession, regularly, in due form, properly; यथाक्रमं पुंसवनादिकाः क्रियाः R.3.1;9.26.-क्षमम् ind. according to one's power, as much as possible.-क्षिप्रम् ind. as quickly as possible.-क्षेमेण ind. safely, comfortably.-खेलम् ind. playfully; V.-गुणम् ind. according to qualities or endowments; Ch. Up.-चित्तम् ind. according to will; Māl.-जात a.1 foolish, senseless, stupid.-2 barbarous, outcast.-ज्ञानम् ind. to the best of one's knowledge or judgment.-ज्येष्ठम् ind. according to rank, by seniority.-तत्त्वम् ind.1 according to actual facts, actually, as the case really may be.-तथ a.1 true, right.-2 accurate, exact. (-थम्) a narrative of the particulars or details of anything, a detailed or minute account. (-थम्) ind.1 exactly, precisely; विभाव्यन्ते यथातथम् Bhāg.-2 fitly, properly, as the case really may be; Mb.3.-तथ्यम्, -तथ्येन ind. truly, really.-तृप्ति ind. to the heart's content.-दर्शनम् ind. according to observation.-दिक्, -दिशम् ind. in all directions.-निकायम् ind. according to body; Śvet. Up.-निर्दिष्ट a.1 as mentioned before, as specified above; यथानिर्दिष्टव्यापारा सखी.-2 as prescribed or laid down; यथानिर्दिष्टं संपादितं व्रतम् V.3.-न्यायम् ind. justly, rightly, properly; प्रतिपूज्य यथान्यायम् Ms.1.1.-न्यासम् ind. according to the text of a Śūtra, as written down.-न्युप्त a. as placed on the ground or offered; अवजिघ्रेच्च तान् पिण्डान् यथान्युप्तान् समाहितः Ms.3.218.-पण्यम् ind. according to the (value or kind of) commodities; शुल्क- स्थानेषु कुशलाः यथापण्यविचक्षणाः Ms.8.398 (v. l.).-पुरम् ind. as before, as on previous occasions; यथापुरमविज्ञाय स्वार्थलिप्सुमपण्डिताम् Rām.2.1.2.-पूर्व, -पूर्वक a. being as before, former; R.12.41.(-र्वम्) -पूर्वकम् ind.1 as before; सर्वाणि ज्ञातिकार्याणि यथापूर्वं समाचरेत् Ms.11.187.-2 in due order or succession, one after another; एते मान्या यथापूर्वम् Y.1.35.-प्रत्यर्हम् ind. according to merit.-प्रदिष्टम् ind. as suitable or proper.-प्रदेशम् ind.1 in the proper or suitable place; यथाप्रदेशं विनिवेशितेन Ku. 1.49; आसञ्जयामास यथाप्रदेशं कण्ठे गुणम् R.6.83; Ku.7.34.-2 according to direction or precept.-3 on all sides.-प्रधानम्, -प्रधानतः ind. according to rank or position, according to precedence; आलोकमात्रेण सुरानशेषान् संभावया- मास यथाप्रधानम् Ku.7.46.-प्रयोगम् ind.1 according to usage or practice.-2 as found by experiment.-प्रस्तावम् ind. on the first suitable occasion.-प्रस्तुतम् ind.1 at last, at length.-2 conformably to the circum- stances.-प्राणम् ind. according to strength with all one's might.-प्राप्त a.1 suitable to circumstances.-2 following from a previous grammatical rule; Kāśi. on P.III.2.135. (-प्तम्) ind. regularly, properly.-प्रार्थितम् ind. as requested.-बलम् ind.1 to the best of one's power, with all one's might; यथाबलं च विभज्य गृह्णीत Dk.2.8.-2 according to the (condition of) army or number of forces; Ms.-बुद्धि, -मति ind. to the best of one's knowledge.-भक्त्या with entire devo- tion.-भागम्, -भागशः ind.1 according to the share of each, proportionately; यथाभागशो$मी वो गन्धाः-2 each in his respective place; यथाभागमवस्थिताः Bg.1.11.-3 in the proper place; यथाभागमवस्थिते$पि R.6.19.-भावः 1 destiny.-2 proper relation.-भूतम् ind. according to what has taken place, according to truth, truly, exactly.-भूयस् ind. according to seniority.-मुखीन a. looking straight at (with gen.); (मृगः) यथामुखीनः सीतायाः पुप्लुवे बहु लोभयन् Bk.5.48.-मूल्य a. worth the price, accordant with the price.-यथम् ind.1 as in fit, fitly, properly; यथायथं ताः सहिता नभश्चरैः Ki.8.2.-2 in regular order, severally, each in its proper place, respectively; असक्तमाराधयतो यथायथम् Ki.1.11; बीजवन्तो मुखाद्यर्था विप्रकीर्णा यथायथम् S. D.337.-3 by degrees, gradually; सर्वे मायामानवा यथायथमन्तर्भावं गताः Dk.1.5.-युक्तम्, -योगम् ind. according to circumstances, fitly, suitably.-योग्य a. suitable, fit, proper, right.-रसम् ind. according to the sentiments.-रुचम्, -रुचि ind. according to one's liking or taste; वदन्ति चैतत् कवयो यथारुचम् Bhāg.2.5.21.-रूपम् ind.1 according to form or appearance.-2 duly, properly, fitly.-लब्ध a. as actually in hand.-वस्तु ind. as the fact stands, exactly, accurately, truly.-विध a. of such kind or sort.-विधि ind. according to rule or precept, duly, properly; यथाविधि हुताग्नीनाम् R.1.6; संचस्कारोभयप्रीत्या मैथिलेयौ यथाविधि 15.31;3.7; Ms.11.191.-विनियोगम् ind. in the succession or order stated.-विभवम् ind. in proportion to one's income, according to means.-वीर्य a. of whatever strength. (-र्यम्) ind. in respect of manliness or courage.-वृत्त a. as happened, done or acted.(-त्तम्) 1 the actual facts, the circumstances or details of an event.-2 a former event.-वृद्धम् ind. according to age or seniority; गगनादवतीर्णा सा यथावृद्धपुरःसरा Ku.6. 49.-व्युत्पत्ति ind.1 according to the degree of edu- cation or culture.-2 according to the derivation.-शक्ति, -शक्त्या ind. to the best of one's power, as far as possible.-शब्दार्थम् ind. in keeping with or according to the sense conveyed by the (sacred) text; इह शब्द- लक्षणे कर्मणि यथाशब्दार्थं प्रवृत्तिः ŚB. on MS.11.1.26.-शास्त्रम् ind. according to the scriptures, as the law ordains; सर्वे$पि क्रमशस्त्वेते यथाशास्त्रं निषेविताः Ms.6.88.-शीघ्रम् ind. as quickly as possible.-शीलम् ind. in accordance with one's temper.-श्रुत a. according to the report.-श्रुतम् -ति ind.1 as heard or reported.-2 (यथाश्रुति) according to Vedic precepts; अस्मात् परं बत यथाश्रुति संभृतानि को नः कुले निवपनानि करिष्यतीति Ś.6.25.-श्रेष्ठम् ind. in order of precedence or merit.-श्लक्ष्ण a. behaving in such a way that the weaker is placed first.-संस्थम् ind. according to circumstances.-संख्यम् a figure of speech in Rhetoric; यथासंख्यं क्रमेणैव क्रमिकाणां समन्वयः K. P.1; e. g. शत्रुं मित्रं विपत्तिं च जय रञ्जय भञ्जय Chandr.5.17.(-ख्यम्), -संख्येन ind. ac- cording to number, respectively, number for number; हृत्कण्ठतालुगाभिस्तु यथासंख्यं द्विजातयः (शुध्येरन्) Y.1.21.-समयम् ind.1 at the proper time.-2 according to agreement or established usage.-संभव a. possible.-संभावित a. suitable, appropriate.-सर्वम् ind. in all particulars.-सवनम् ind. according to the time or season.-सारम् ind. according to quality or goodness.-सुखम् ind.1 at will or pleasure.-2 at ease, comfortably, pleasantly, so as to give pleasure; अङ्के निधाय करभोरु यथासुखं ते संवाहयामि चरणावुत पद्मताम्रौ Ś.3.2; R.9.48; Ms.4.43.-स्थानम् the right or proper place. (-नम्) ind.1 in the proper place; duly, properly.-2 instantly.-3 according to rank.-स्थित a.1 according to circumstances or actual facts, as it stands; रामं यथास्थितं सर्वं भ्राता ब्रूते स्म विह्वलः Bk.6.8.-2 right, proper, fit. (-तम्) ind.1 truly, properly.-2 according to circumstances.-स्थिति ind. as usual, according to state or circumstances.-स्थूलम् ind. without details.-स्व a. each according to (his or her) own; यथास्वान् जग्मुरालयान् Mb.12.44.14.-स्वम् ind.1 each his own, respectively; अध्यासते चीरभृतो यथास्वम् R.13.22; Ki.14.43.-2 individually; यथास्वमाश्रमैश्चके वर्णैरपि षडंशभाक् R.17.65.-3 duly, properly, rightly; यथास्वं ग्राहकान्येषां शब्दादीनामिमानि तु Mb.3.211.13. -
14 राज्यम् _rājyam
राज्यम् [राज्ञो भावः कर्म वा, राजन्-यत् नलोपः]1 Royalty, sovereignty; royal authority; राज्येन किं तद् विपरीतवृत्तेः R. 2.53;4.1.-2 A kingdom, country, an empire; R. 1.58.-3 Rule, reign, government, administration of a kingdom.-Comp. -अङ्गम् a constituent member of the state, a requisite of regal administration; (these are usually said to be seven:- स्वाम्यमात्यसुहृत्कोषराष्ट्रदुर्गबलानि च Ak.).-2 a stronghold.-3 an army.-अधिकारः 1 authority over a kingdom.-2 a right to sovereignty.-अधिदेवता the tutelary deity of a kingdom.-अप- हरणम् usurpation.-अभिषेकः inauguration or coro- nation of a king.-आश्रममुनिः a pious king, the sage living in the hermitage in the form of the kingdom; पप्रच्छ कुशलं राज्ये राज्याश्रममुनिं मुनिः R.1.58.-उपकरणम् (pl.) the paraphernalia of government.-करः the tribute paid by a tributary prince.-कर्तृ m.1 an administrator or officer of government.-2 a king.-खण्डम् a country.-च्युत a. deposed or dethroned.-तन्त्रम् the science of government, system of administration, the government or administration of a kingdom; Mu.1.-द्रव्यम् a requisite of sovereignty.-धुरा, -भारः the yoke or burden of government, the responsibility or administration of government.-परि- क्रिया administration.-भाज् a king.-भङ्गः subversion of sovereignty.-भोगः the possession of sovereignty.-भ्रंशः deposition from kingdom, loss of sovereignty.-लक्ष्मीः, -श्रीः the glory of sovereignty.-लोभः greed of dominion, desire of territorial aggrandizement.-विभूतिः power of royalty.-व्यवहारः administration, government business.-सुखम् the sweets of royalty.-स्थितिः government. -
15 श्रमः _śramḥ
श्रमः [श्रम्-घञ् न वृद्धिः]1 Toil, labour, exertion, effort; अलं महीपाल तव श्रमेण R.2.34; जानाति हि पुनः सम्यक् कविरेव कवेः श्रमम् Subhāṣ.; R.16.75; Ms.9.28.-2 Weari- ness, fatigue, exhaustion; विनयन्ते स्म तद्योधा मधुभिर्विजय- श्रमम् R.4.65,67; Me.17,52; Ki.5.28.-3 Affliction, distress; देशकालविचारीदं श्रमव्यायामनिःस्वनम् Mb.14.45.2.-4 Penance, austerity, mortification of the body; दिवं यदि प्रार्थयसे वृथा श्रमः Ku.5.45.-5 (a) Exercise; अयोदण्डेन च श्रममकरोत् K.76. (b) Especially military exercise, drill.-6 Hard study.-7 = आश्रम q. v.; तदा स पर्याववृते श्रमाय Mb.3.114.5.-Comp. -अम्बु n.,-जलम्, -सलिलम् perspiration, sweat; संपेदे श्रमसलिलोद्गमो विभूषाम् Ki.7.5.-आर्त a. oppressed by fatigue; Ms.8.67.-कर्षित a. worn out by fatigue.-घ्नी Cucurbita Lagenaria (Mar. दुध्या भोपळा).-भञ्जनी the Nāgavela plant.-विनोदः the act of dispelling fatigue.-साध्य a. to be accomplished by dint of labour.-स्थानम् a drill-ground, gymnasium &c. -
16 यथा
yáthāind. (in Veda alsoﾠ unaccented;
fr. 3. ya, correlative of táthā)
in which manner orﾠ way, according as, as, like
( alsoﾠ with cid, ha, havai, iva, ivâ̱ṅga, ivaha, eva,
andﾠ followed by correl. tathā, tathātathā, tadvat, cvam, Ved. alsoﾠ evá) RV. etc. etc.
(yathai ͡tat orﾠ yathai ͡vai ͡tat, « as for that» ;
yathā-tathā orﾠ yathā - tenasatyena, « as surely as» - « so truly»);
as, for instance, namely ( alsoﾠ tadyathā, « as here follows») Up. GṛṠrS. Nir. ;
as it is orﾠ was (elliptically) BhP. ;
that, so that, in order that (with Pot. orﾠ Subj., later alsoﾠ with fut. pres., imperf. andﾠ aor.;
in earlier language yathā is often placed after the first word of a sentence;
sometimes with ellipsis of syāt andﾠ bhavet) RV. etc. etc.;
that (esp. after verbs of « knowing», « believing», « hearing», « doubting» etc.;
either with orﾠ without iti at the end of the sentence) Up. MBh. Kāv. etc.;
as soon as Megh. ;
as, because, since ( yathā-tathā, « as - therefore») MBh. Kāv. etc.;
as if (with Pot.) Daṡ. Ṡak. ;
how (= quam, expressing « admiration») Pāṇ. 8-1, 37 Sch. ;
according to what is right, properly, correctly (= yathāvat) BhP. ;
( yáthāyathā-táthātathā orﾠ evaî ̱4va,
in whatever manner - in that manner,
« according as» orﾠ « in proportion as» - « so»,
by how much the more - by so much,
the more - the more;
yathātathā, « in whatever manner», « in every way», « anyhow» ;
with na, « in no way», « really not» ;
yathākathaṉcit, « in any way», « somehow orﾠ other» ;
yathai ͡va, « just as» ;
tadyathâ̱pināma, « just as if»)
yathā« in such a manner as follows», namely, viz. Buddh. (cf. Pāli seyyathā;
sáyáthā- ṠBr.) Jain. (in Prākṛit. taṉjahā;
cf. sejjahā) Pat. Ṡak. ;
+ cf. ὁ, ἡ, τό;
Goth. sa, so, that-a;
Lat. (is-te, (is)-ta, (is-)tud, tam, tum, tunc
yathâ̱ṉṡa-tas etc.
- यथांसतस्
- यथांशम्
- यथाकथित
- यथाकनिष्ठम्
- यथाकर्तव्य
- यथाकर्म
- यथाकल्पम्
- यथाकाण्डम्
- यथाकाम
- यथाकामिन्
- यथाकाम्य
- यथाकायम्
- यथाकारम्
- यथाकारिन्
- यथाकार्य
- यथाकाल
- यथाकुलम्
- यथाकृत
- यथाकृष्टम्
- यथाकॢप्ति
- यथाक्रतु
- यथाक्रम
- यथाक्रमम्
- यथाक्रमेण
- यथाक्रियमाण
- यथाक्रोशम्
- यथाक्षमम्
- यथाक्षरम्
- यथाक्षिप्रम्
- यथाक्षेमेण
- यथाखातम्
- यथाखेलम्
- यथाख्यम्
- यथाख्यत
- यथाख्यानम्
- यथागत
- यथागम
- यथागमनम्
- यथागात्रम्
- यथागुणम्
- यथागृहम्
- यथागृहीतम्
- यथागोत्रकुलकल्पम्
- यथाग्नि
- यथाग्रहणम्
- यथाङ्गम्
- यथाचमसम्
- यथाचारम्
- यथाचारिन्
- यथाचिति
- यथाचित्तम्
- यथाचिन्तित
- यथाचोदितम्
- यथाछन्दसम्
- यथाजनपदम्
- यथाजात
- यथाजाति
- यथाजातीयक
- यथाजोषम्
- यथाज्ञप्त
- यथाज्ञप्ति
- यथाज्ञानम्
- यथाज्ञेयम्
- यथाज्यगान
- यथाज्येष्ठम्
- यथातत्त्व
- यथातत्त्वम्
- यथातथ
- यथातथ्यम्
- यथातथ्येन
- यथातृप्ति
- यथात्मक
- यथादत्त
- यथादधिभक्षम्
- यथादर्शन
- यथादर्शनम्
- यथादर्शितम्
- यथादायम्
- यथादिक्
- यथादिशम्
- यथादिष्ट
- यथादीक्षम्
- यथादृष्टम्
- यथादृष्टि
- यथादेवतम्
- यथादेसम्
- यथादेशम्
- यथादोषम्
- यथाद्रव्य
- यथाधर्मम्
- यथाधिकार
- यथाधिष्ण्यम्
- यथाधीत
- यथाध्यापकम्
- यथानाम
- यथानारदभाषित
- यथानिःसृप्तम्
- यथानिकायम्
- यथानिरुप्तम्
- यथानिर्दिष्ट
- यथानिलयम्
- यथानिवासिन्
- यथानिवेशम्
- यथानिशान्तम्
- यथानीकम्
- यथानुपूर्वम्
- यथानुपूर्व्य
- यथानुपूर्व्या
- यथानुभूतम्
- यथानुरूपम्
- यथान्तरम्
- यथान्यस्तम्
- यथान्यायम्
- यथान्यासम्
- यथान्युप्त
- यथापण्यम्
- यथापदम्
- यथापरम्
- यथापराधम्
- यथापरिधि
- यथापरिलिखितम्
- यथापरीत्तम्
- यथापरु
- यथापर्युक्षितम्
- यथापर्व
- यथापाठ
- यथापुंसम्
- यथापुरम्
- यथापुरुषम्
- यथापूर्व
- यथापूर्वक
- यथापूर्वकम्
- यथापृष्ठ्य
- यथापौराण
- यथाप्रकृति
- यथाप्रज्ञम्
- यथाप्रतिगुणम्
- यथाप्रतिगुणैस्
- यथाप्रतिज्ञम्
- यथाप्रतिरूपम्
- यथाप्रत्यक्षदर्शनम्
- यथाप्रत्यर्हम्
- यथाप्रदानम्
- यथाप्रदिष्टम्
- यथाप्रदेशम्
- यथाप्रधानम्
- यथाप्रपन्नम्
- यथाप्रभावम्
- यथाप्रयोगम्
- यथाप्रवृतम्
- यथाप्रवेशम्
- यथाप्रश्नम्
- यथाप्रसृप्तम्
- यथाप्रस्तरम्
- यथाप्रस्तावम्
- यथाप्रस्तुतम्
- यथाप्राणम्
- यथाप्राणेन
- यथाप्राप्त
- यथाप्राप्ति
- यथाप्रार्थितम्
- यथाप्राशु
- यथाप्रीति
- यथाप्रेषितम्
- यथाप्रैषम्
- यथाफलम्
- यथाबलम्
- यथाबीजम्
- यथाबुद्धि
- यथाभक्त्या
- यथाभक्षितम्
- यथाभवनम्
- यथाभागम्
- यथाभाजनम्
- यथाभाव
- यथाभिकामम्
- यथाभिज्ञाय
- यथाभिनिविष्ट
- यथाभिप्रेत
- यथाभिमत
- यथाभिरामम्
- यथाभिरुचित
- यथाभिरूपम्
- यथाभिलषित
- यथाभिलिखित
- यथाभिवृष्टम्
- यथाभिहितम्
- यथाभीष्ट
- यथाभूतम्
- यथाभूमि
- यथाभूयस्
- यथाभ्यर्थित
- यथामङ्गलम्
- यथामति
- यथामनसम्
- यथामनीषितम्
- यथामन्त्रवर्णम्
- यथामात्रम्
- यथामानम्
- यथामुखम्
- यथामुखीन
- यथामुख्यम्
- यथामूल्य
- यथाम्नातम्
- यथाम्नायम्
- यथायजुस्
- यथायतनम्
- यथायथम्
- यथायाचित
- यथायुक्त
- यथायुक्ति
- यथायुक्तितस्
- यथायूथम्
- यथायूपम्
- यथायोगम्
- यथायोगेन
- यथायोग्य
- यथायोनि
- यथारब्ध
- यथारम्भम्
- यथारसम्
- यथारुचम्
- यथारुचि
- यथारूप
- यथार्थ
- यथार्थक
- यथार्थित
- यथार्थित्वम्
- यथार्पित
- यथार्षम्
- यथार्ह
- यथार्हणम्
- यथालब्ध
- यथालाभ
- यथालिखितानुभाविन्
- यथालिङ्गम्
- यथालोकम्
- यथावकाशम्
- यथावचनम्
- यथावत्
- यथावत्तम्
- यथावदानम्
- यथावनिक्तम्
- यथावभृथम्
- यथावयस्
- यथावयसम्
- यथावर्णम्
- यथावशम्
- यथावषट्कारम्
- यथावसरम्
- यथावस्तु
- यथावस्थम्
- यथावस्थितार्थकथन
- यथावास
- यथावासम्
- यथावास्तु
- यथावितानम्
- यथावित्तम्
- यथाविद्यम्
- यथाविध
- यथाविधानम्
- यथाविधानेन
- यथाविधि
- यथाविनियोगम्
- यथाविभव
- यथाविभवम्
- यथाविभागम्
- यथाविषयम्
- यथावीर्य
- यथावृत्त
- यथावृत्ति
- यथावृद्ध
- यथावृद्धम्
- यथावृद्धि
- यथावेदम्
- यथावेदि
- यथाव्यवसितम्
- यथाव्यवहारम्
- यथाव्याधि
- यथाव्युत्पत्ति
- यथाशक्ति
- यथाशक्त्या
- यथाशयम्
- यथाशरीरम्
- यथाशास्त्र
- यथाशास्त्रम्
- यथाशिषम्
- यथाशीलम्
- यथाशोभम्
- यथाश्रद्धम्
- यथाश्रमम्
- यथाश्रयम्
- यथाश्रुत
- यथाश्रुति
- यथाश्रेष्ठम्
- यथाश्लक्ष्ण
- यथासंवृत्तम्
- यथासंवेदम्
- यथासंस्थम्
- यथासंहितम्
- यथासख्यम्
- यथासंकल्पम्
- यथासंकल्पित
- यथासंख्य
- यथासङ्गम्
- यथासत्यम्
- यथासनम्
- यथासंदिष्ट
- यथासंधि
- यथासन्नम्
- यथासभक्षम्
- यथासमयम्
- यथासमर्थितम्
- यथासमान्नातम्
- यथासमीहित
- यथासमुदितम्
- यथासम्पद्
- यथासम्प्रकीर्णम्
- यथासम्प्रत्ययम्
- यथासम्प्रदायम्
- यथासंप्रेषितम्
- यथासम्बन्धम्
- यथासम्भव
- यथासम्भविन्
- यथासम्भावित
- यथासर्वम्
- यथासवनम्
- यथासवम्
- यथासाम
- यथासामर्थ्यम्
- यथासारम्
- यथासिद्ध
- यथासुख
- यथासूक्तम्
- यथासूक्ष्म
- यथासूत्रम्
- यथास्तम्
- यथास्तुत्
- यथास्तुतम्
- यथास्तोत्रियम्
- यथास्तोमम्
- यथास्त्रि
- यथास्थान
- यथास्थाम
- यथास्थित
- यथास्थिति
- यथास्थूल
- यथास्मृति
- यथामय
- यथास्व
- यथास्वरम्
- यथास्वैर
- यथाहार
- यथाहृतम्
-
17 अक्रम _akrama
अक्रम a. [नास्ति क्रमः पादः क्रमणं वा यस्स]1 Devoid of order, confused.-2 Without the power of going or moving (पादशून्य, आक्रमणशून्य)-मः 1 Want of order, confusion, irregularity (क्रमाभावः); एह्येहि पुत्र, अयमक्रमः Pañc.1.-2 Absence of motion or movement.-3 Breach of propriety or decorum; कमक्रमं कर्तुमभूदपेक्षा वैलक्ष्यभाजां न महीपतीनाम् Vikr. 1.3; कन्यान्तःपुरमक्रमात् प्रविशता Mv.2.5 indecently, im- modestly; वलीमुखचक्रमक्रममुच्चलितं Mv.6. in disorder.-4 N. of a concept in kashmir Śaivism. -
18 अती _atī
अती [अति-इ] 2 P.1 To go beyond, pass on, over or beyond, cross (time or space); स्तोकमन्तरमतीत्य Ś. 1; जवादतीये हिमवानधोमुखैः Ki.14.54 was gone to or reached; स्थातव्यं ते नयनविषयं यावदत्येति भानुः Me.36 passes out of sight; अतीत्यैकादशाहं तु नामकर्म तथा$करोत् Rām. after 11 days; गृहपङ्क्तयश्चिरमतायिरे जनैः Śi.13.53.-2 To enter, step over; अद्वारेण च नातीयात् ग्रामं वा वेश्म वा वृतम् Ms.4.73.-3 To excel, surpass, outstrip, be more than a match for; त्रिस्रोतसः कान्तिमतीत्य तस्थौ Ku.7.15; सत्यमतीत्य हरितो हरिंश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1; अग्निस्त्विषा नात्येति पूषणम् Śi.2.23; to exceed, go beyond, transcend; कुसीदवृद्धिर्द्वैगुण्यं नात्येति Ms.8.151 does not exceed; अतीत्य वाचां मनसां च गोचरं स्थिताय Ki.18.41, अपराधशतक्षमं नृपः क्षमयात्येति भवन्तमेकया Śi 16.48.-4 To overcome, subdue, vanquish, get the better of; न प्रदीप इव वायुमत्यगात् R. 19.53 did not overcome, outlive or survive; to over- take, out-do-5 To walk by, walk past, pass by, leave behind; स्रोतोवहां पथि निकामजलामतीत्य Ś.6.16; सो$त्य- गाद् आश्रमम् R.15.37.-6 To omit, neglect, disregard, violate, transgress, overstep; न दिष्टमर्थमत्येतुमीशो मर्त्यः कथंचन Mb. avoid; अतीत्य ही गुणान् सर्वान् स्वभावो मूर्ध्नि वर्तते H.1.18 देशं कालं च यो$तीयात् Y.2.195; अतीयात्सागरो वेलां न प्रतिज्ञामहं पितुः Rām.; भूतान्यत्येति पञ्च वै Ms.12.9 over- steps the five elements (मोक्षं प्राप्नोति Kull.); अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा Bg.8.28,14.2.-7 (Intrans.) To pass, elapse (time); अत्येति रजनी या तु सा न प्रतिनिवर्तते Rām.; अतीते दक्षिणायने &c.-8 To overflow, be redun- dant, be in excess.-9 To die. -
19 अनु _anu
अनु ind. (Either used with nouns to form adverbial compounds, or as a prefix to verbs and verbal deriva- tives, or as a separable preposition with acc. and regarded as a कर्मप्रवचनीय).1 After, behind, along after (पश्चात्); सर्वे नारदमनु उपविशन्ति V.5; प्रमदामनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन् R.8.72; तं गच्छन्त्यनु ये विपत्तिषु सदा ते तत्प्रतिष्ठाशया Mu.1. 14; असौ कुमारस्तमजोनुजातः R.6.78; रत्या न साशङ्कमनुप्रयातः Ku.3.23; क्रमेण सुप्तामनु संविवेश सुप्तोत्थितां प्रातरनूदतिष्ठत् R.2. 24; अनुविष्णु = विष्णोः पश्चात् P.II.4.18. Sk.; तदनु कथयेर्मा- धवीयामवास्थाम् Māl.9.26 afterwards.-2 Along, alongside, by the side of, lengthwise यस्यचायामः P.II.1.16 जलानि सा तीरनिखातयूपा वहत्ययोध्यामनु राजधानीम् R.13.61; सो$श्वमेधश- तेनेष्ट्वा यमुनामनु वीर्यवान् । त्रिशताश्वान् सरस्वत्यां गङ्गामनु चतुःशतान् Mb.; अनुगङ्गं वाराणसी = गङ्गामन्वायतम् (गङ्गादैर्घ्यसदृशदैर्घ्योपलक्षिता) situated alongside the Gaṅgā P.II.1.16 Sk.; आविर्भू- तप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me.21; गिरिरिव अनुतटपुष्पितकर्णि- कारयष्टिः V.3.3 along the sides or slopes.-3 After, in consequence of, being indicated by; जपमनु प्रावर्षत् P.II 3.8 Sk. (हेतुभूतजपोपलक्षितं वर्षणम्); so वृक्षमनु विद्योतते विद्युत्.-4 With, along with (सहार्थे); connected with; नगीम- न्वसिता सेना P.I.4.85 Sk. (नद्या सह सम्बद्धा) उमास्तनोद्भेद- मनु प्रवृद्धः Ku.7.24. along with, contemporaneously; Śi. 8.56; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् 9.17.-5 Inferior or subordi- nate to, (मित्रलाभमनु लाभसम्पदः Ki.13.52 inferior, lower in value or importance; अनु हरिं सुराः = हरेर्हीनाः हीने); P.I.4.86 Sk.-6 In a particular relation or state (इत्थं- भूताख्याने प्रकारविशेषनिरूपणे); भक्तो विष्णुमनु Sk. (विष्णोरित्थं- भूतः, भक्तिविशेषयुक्तः) an ardent devotee of Viṣṇu; यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु Rām. favourably inclined or devoted to.-7 Having a part or share, participation; or one that claims a share of (भागे); भागो$स्यास्ति इति भागस्वामी; लक्ष्मीर्हरिमनु (हरेर्भागः) Sk., हरिस्वामिकभागवतीत्यर्थः.-8 Repetition, in a distributive sense, mostly in comp. (वीप्सार्थे, विषयतायाम्); अनुदिवसम् day by day, every day; अनुक्षणम् every moment; ˚वेलम् every time, frequently; वृक्षम् वृक्षमनु सिञ्चति Sk. waters tree after tree, i. e. every tree (यावद्वृक्षव्यापकः सेकः).-9 Towards, in the direction of, near, to, at (अनुर्यत्समया P.II.1.15); अनुवनमशनिर्गतः Sk.; ˚नदि Śi.7.24 near the river; प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरः 9.55 to (प्रति); on or in, with the force of the locative; यदेतदस्यानुतटं विभाति 4.39,7.1; तस्माद्रच्छेरनुकनखलं शैलराजाव- तीर्णाम् (जह्नोः कन्याम्) Me.52.-1 In orderly succession, according to; अनुक्रमम् in regular order; अनुज्येष्ठम् = ज्येष्ठ- स्यानुपूर्व्येण in order of seniority; ˚पूर्वम्; अनुरूपम् = रूपस्य योग्यम् Sk.-11 Corresponding with, like, in imitation of; सर्वं मामनु ते प्रियाविरहजां त्वं तु व्यथां मानुभूः V.4.47; so अनुगर्ज् to roar after or in imitation of.-12 Following, conformable to (अनुगत); तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्ज- नात् R.4.12. (अनुगतो$र्थो यस्य).-13 With regard to, towards, in respect of; अर्घ्यदानमनु चोदितो वचः Śi.14,53; साधुर्देवदत्तो मातरमनु;-14 On account of, by reason of (with abl.); समस्तो वत लोको$यं भजते कारणादनु । त्वं तु निष्कारणादेव प्रीयसे वरवर्णिनि ॥ Rām. As a separable adverb अनु is used only in the Vedas and means after, afterwards, later on, now, at this time, again, once more, then, and further. (The senses of अनु as given by G. M. are:-- अनु वेदाध्ययनानुष्ठानसामीप्यपश्चाद्भावानुबन्धनसाम्याभीमुखहीनविसर्गं- लक्षणेषु; e. g. वेदे अनुवाकः; अनुष्ठाने अनुतिष्ठति; सामीप्ये अनुमेघं वर्षति; पश्चाद्भावे तदनु; अनुबन्धने अनुशेते; साम्ये अनुकरोति; आभिमुख्ये मातरमनुधावति वत्सः; हीने अनुहरिं सुराः; विसर्गे अनुजानीते; लक्षणे अनुवनमशनिर्गतः.) The senses of अनु may be thus expressed in verse:-- आयामे$परभावे च (पश्चादर्थे) वीप्सायां सन्निधौ तथा । इत्थंभूते लक्षणे च भागसादृश्ययोरपि ॥ योग्य- तायां तथा हीने तृतीयार्थे ह्यनुक्रमे । अर्थेष्वेतेषु बहुशो ह्यनुशब्दः प्रयुज्यते ॥. -
20 अनुक्रम _anukrama
अनुक्रम a. [अनुगतः क्रमम्] In due order.-मः 1 Succession, order, sequence, arrangement, method, due order; प्रचक्रमे वक्तुमनुक्रमज्ञा R.6.7; श्वश्रूजनं सर्वमनुक्रमेण 14. 6; गृहीतानुक्रमाद्दाप्यो Y.2.41.-2 A table of contents, index, such as that of the Vedic Saṁhitās.-3 Routine order, daily practice; मानेन रक्ष्यते धान्यमश्वान् रक्षत्यनुक्रमः Mb.5.34.4. (अनुक्रमः व्यायामशिक्षादिः इति भाष्यकारः).
Страницы
См. также в других словарях:
caṅkramamāṇa — चङ्क्रममाण … Indonesian dictionary
dhātu-krama-mālā — धातुक्रममाला … Indonesian dictionary
kráma-mālā — क्रममाला … Indonesian dictionary
kramamāṇa — क्रममाण … Indonesian dictionary
rājyâ̱ṡrama-muni — राज्याश्रममुनि … Indonesian dictionary
smaraṇa-krama-mālā — स्मरणक्रममाला … Indonesian dictionary
ṡráma-mohita — श्रममोहित … Indonesian dictionary
vi-ramamṇa — विरमम्ण … Indonesian dictionary
yáthā-kramam — यथाक्रमम् … Indonesian dictionary
yáthā-ṡramam — यथाश्रमम् … Indonesian dictionary
