Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

यथानिलयम्

  • 1 प्रत्यालयम्


    praty-ālayam
    ind. in every house Dharmaṡarm.

    Sanskrit-English dictionary > प्रत्यालयम्

  • 2 यथानिलयम्


    yáthā-nilayam
    ind. each in its own resting-place orﾠ lair R.

    Sanskrit-English dictionary > यथानिलयम्

  • 3 आलयः _ālayḥ _यम् _yam

    आलयः यम् [आलीयते$स्मिन्, आली-अच्]
    1 An abode, a house, a dwelling; आलयं देवशत्रूणां सुघोरं खाण्डवं वनम् Mb.1.223.75; न हि दुष्टात्मनामार्या निवसन्त्यालये चिरम् Rām.; सर्वाञ्जनस्थानकृतालयान् Rām. who lived or dwelt in Janasthāna.
    -2 A village; मन्दरस्य च ये कोटिं संश्रिताः केचिदालयाः Rām.4.4.25.
    -3 A receptacle, seat, place; हिमालयो नाम नगाधिराजः Ku.1.1; so देवालयम्, विद्यालयम् &c; fig. also; दुःख˚ Bg.8.15; गुण˚.
    -4 Contact.
    -यम् ind. Till destruction, death; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.

    Sanskrit-English dictionary > आलयः _ālayḥ _यम् _yam

  • 4 अनु _anu

    अनु ind. (Either used with nouns to form adverbial compounds, or as a prefix to verbs and verbal deriva- tives, or as a separable preposition with acc. and regarded as a कर्मप्रवचनीय).
    1 After, behind, along after (पश्चात्); सर्वे नारदमनु उपविशन्ति V.5; प्रमदामनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन् R.8.72; तं गच्छन्त्यनु ये विपत्तिषु सदा ते तत्प्रतिष्ठाशया Mu.1. 14; असौ कुमारस्तमजोनुजातः R.6.78; रत्या न साशङ्कमनुप्रयातः Ku.3.23; क्रमेण सुप्तामनु संविवेश सुप्तोत्थितां प्रातरनूदतिष्ठत् R.2. 24; अनुविष्णु = विष्णोः पश्चात् P.II.4.18. Sk.; तदनु कथयेर्मा- धवीयामवास्थाम् Māl.9.26 afterwards.
    -2 Along, alongside, by the side of, lengthwise यस्यचायामः P.II.1.16 जलानि सा तीरनिखातयूपा वहत्ययोध्यामनु राजधानीम् R.13.61; सो$श्वमेधश- तेनेष्ट्वा यमुनामनु वीर्यवान् । त्रिशताश्वान् सरस्वत्यां गङ्गामनु चतुःशतान् Mb.; अनुगङ्गं वाराणसी = गङ्गामन्वायतम् (गङ्गादैर्घ्यसदृशदैर्घ्योपलक्षिता) situated alongside the Gaṅgā P.II.1.16 Sk.; आविर्भू- तप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me.21; गिरिरिव अनुतटपुष्पितकर्णि- कारयष्टिः V.3.3 along the sides or slopes.
    -3 After, in consequence of, being indicated by; जपमनु प्रावर्षत् P.II 3.8 Sk. (हेतुभूतजपोपलक्षितं वर्षणम्); so वृक्षमनु विद्योतते विद्युत्.
    -4 With, along with (सहार्थे); connected with; नगीम- न्वसिता सेना P.I.4.85 Sk. (नद्या सह सम्बद्धा) उमास्तनोद्भेद- मनु प्रवृद्धः Ku.7.24. along with, contemporaneously; Śi. 8.56; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् 9.17.
    -5 Inferior or subordi- nate to, (मित्रलाभमनु लाभसम्पदः Ki.13.52 inferior, lower in value or importance; अनु हरिं सुराः = हरेर्हीनाः हीने); P.I.4.86 Sk.
    -6 In a particular relation or state (इत्थं- भूताख्याने प्रकारविशेषनिरूपणे); भक्तो विष्णुमनु Sk. (विष्णोरित्थं- भूतः, भक्तिविशेषयुक्तः) an ardent devotee of Viṣṇu; यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु Rām. favourably inclined or devoted to.
    -7 Having a part or share, participation; or one that claims a share of (भागे); भागो$स्यास्ति इति भागस्वामी; लक्ष्मीर्हरिमनु (हरेर्भागः) Sk., हरिस्वामिकभागवतीत्यर्थः.
    -8 Repetition, in a distributive sense, mostly in comp. (वीप्सार्थे, विषयतायाम्); अनुदिवसम् day by day, every day; अनुक्षणम् every moment; ˚वेलम् every time, frequently; वृक्षम् वृक्षमनु सिञ्चति Sk. waters tree after tree, i. e. every tree (यावद्वृक्षव्यापकः सेकः).
    -9 Towards, in the direction of, near, to, at (अनुर्यत्समया P.II.1.15); अनुवनमशनिर्गतः Sk.; ˚नदि Śi.7.24 near the river; प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरः 9.55 to (प्रति); on or in, with the force of the locative; यदेतदस्यानुतटं विभाति 4.39,7.1; तस्माद्रच्छेरनुकनखलं शैलराजाव- तीर्णाम् (जह्नोः कन्याम्) Me.52.
    -1 In orderly succession, according to; अनुक्रमम् in regular order; अनुज्येष्ठम् = ज्येष्ठ- स्यानुपूर्व्येण in order of seniority; ˚पूर्वम्; अनुरूपम् = रूपस्य योग्यम् Sk.
    -11 Corresponding with, like, in imitation of; सर्वं मामनु ते प्रियाविरहजां त्वं तु व्यथां मानुभूः V.4.47; so अनुगर्ज् to roar after or in imitation of.
    -12 Following, conformable to (अनुगत); तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्ज- नात् R.4.12. (अनुगतो$र्थो यस्य).
    -13 With regard to, towards, in respect of; अर्घ्यदानमनु चोदितो वचः Śi.14,53; साधुर्देवदत्तो मातरमनु;
    -14 On account of, by reason of (with abl.); समस्तो वत लोको$यं भजते कारणादनु । त्वं तु निष्कारणादेव प्रीयसे वरवर्णिनि ॥ Rām. As a separable adverb अनु is used only in the Vedas and means after, afterwards, later on, now, at this time, again, once more, then, and further. (The senses of अनु as given by G. M. are:-- अनु वेदाध्ययनानुष्ठानसामीप्यपश्चाद्भावानुबन्धनसाम्याभीमुखहीनविसर्गं- लक्षणेषु; e. g. वेदे अनुवाकः; अनुष्ठाने अनुतिष्ठति; सामीप्ये अनुमेघं वर्षति; पश्चाद्भावे तदनु; अनुबन्धने अनुशेते; साम्ये अनुकरोति; आभिमुख्ये मातरमनुधावति वत्सः; हीने अनुहरिं सुराः; विसर्गे अनुजानीते; लक्षणे अनुवनमशनिर्गतः.) The senses of अनु may be thus expressed in verse:-- आयामे$परभावे च (पश्चादर्थे) वीप्सायां सन्निधौ तथा । इत्थंभूते लक्षणे च भागसादृश्ययोरपि ॥ योग्य- तायां तथा हीने तृतीयार्थे ह्यनुक्रमे । अर्थेष्वेतेषु बहुशो ह्यनुशब्दः प्रयुज्यते ॥.

    Sanskrit-English dictionary > अनु _anu

  • 5 अर _ara

    अर a. [इयर्ति गच्छत्यनेन, ऋ-अच्]
    1 Speedy, swift.
    -2 Little. यदा ह्येवैष एतस्मिन्नुदरमन्तरं कुरुते T. Up.2.7.1.
    -3 Going (at the end of comp.),
    -रः 1 The spoke or radius of a wheel; अरा इव रथानाभौ Muṇd.2.2.6; Praśna.2.6. (˚रम् also); अरैः संधार्यते नाभिर्नाभौ चाराः प्रतिष्ठिताः Pt.1.81. cf. also अरव्यक्तिर्नष्टा स्थितमिव जवाच्चक्रवलयम् Pratima 3.2.
    -2 A spoke of the time-wheel; a Jaina division of time.
    -3 A corner (कोण) or angle; त्रिपञ्चरे पीठे Śyāmāstava.
    -4 Moss (शैवाल).
    -5 = पर्पट q. v.
    -6 N. of an ocean in Brahmā's world; यदरण्यायनमित्याचक्षते ब्रह्मचर्यमेव तत्तदरश्च ह वैण्यश्चार्णवौ ब्रह्मलोके Chān. Up.8.5.3.
    -Comp. -अन्तर (pl.) the intervals of the spoke; चक्रभ्रान्तिररान्तरेषु जनयत्यन्यामिवारावलिम् V.1.5.
    -घट्टः, -घट्टकः [अरैः घट्ट्यते रच्यते असौ]
    1 a wheel or machine for raising water from a well (Mar. राहाट). (It usually consists of a single wheel with spokes on each side serving as handles to turn it, and a rope with a bucket attached to it passes over this wheel); ˚ट्टं खेलयमानः Pt.4 turning this machine; ˚घटी a bucket so used; कूपमासाद्य ˚टीमार्गेण सर्पस्तेनानीतः Pt.4.
    -2 a deep well.

    Sanskrit-English dictionary > अर _ara

  • 6 आसद् _āsad

    आसद् 1 P.
    1 To sit down or near (with acc. or loc.).
    -2 To watch or lie in, wait for य आसीदन्ति दम्पती Rv.1.85.32.
    -3 To approach, reach, to go to or towards (a place &c.); हिमालयस्यालयमाससाद Ku.7.69; Bk.7.31; Śi.2.2; आसनम् R.6.4,53; 11.23.
    -4 To meet with, find, form; सख्यम् R.5.6; 14.25; अपायम् Bk.3.26 suffering; केचिद् वेपथुमासेदुः 4.43.
    -5 To encounter, attack.
    -6 To commence, undertake.
    -7 To place. -1 P. or -Caus.
    1 (a) To meet with, find; मृत्युभयमासादितः Bhāg. (b) To get, obtain; अमरगणनालेख्यमासाद्य R.8.95; Ms.4.227; धनम्, सुखम् &c.
    -2 To approach, go to, reach; नक्रः स्वस्थान- मासाद्य गजेन्द्रमपि कर्षति; ते पुण्यमासाद्य सुरेन्द्रलोकम् Bg.9.2.; Me.36; Bk.8.37.
    -3 To overtake, come up with; अनेन रथवेगेन पूर्वप्रस्थितं वैनतेयमप्यासादयेयम् V.1, Ve.3.9.
    -4 To encounter, attack; आसादितौ कथं ब्रूतं न गजैः कूलमुद्रुजैः Bk.6.95.
    -5 To effect, occasion, accomplish.
    -6 To make one sit down (Ved.).
    -7 To put on, wear: आसाद्य कवचं दिव्यं सहस्रार्कसमद्युति; Rām.7.6.64.

    Sanskrit-English dictionary > आसद् _āsad

  • 7 कल् _kal

    कल् I. 1 Ā. (कलते, कलित)
    1 To count.
    -2 To sound. -II. 1 U. (कलयति-ते, कलित)
    1 To hold, bear, carry, wield, have, put on; करालकरकन्दलीकलितशस्त्रजालैर्बलैः U.5.5; म्लेच्छनिवहनिधने कलयसि करवालम् Gīt.1; कलित- ललितवनमालः; हलं कलयते ibid.; कलय वलयश्रेणीं पाणौ पदे कुरु नूपुरौ 12; Mb.12.4.18.
    -2 (a) To count, reckon; कालः कलयतामहम् Bg.1.3. (b) To measure; सदा पान्थः पूषा गगनपरिमाणं कलयति Bh.2.114.
    -3 To assume, take, have, possess; कलयति हि हिमांशोर्निष्कलङ्कस्य लक्ष्मीम् Māl.1.22. Śi.4.36,9.59.
    -4 To know, understand, observe, take notice of, think of; कलयन्नपि सव्यथोवतस्थे Śi.9.83; कोपितं विरहखेदितचित्ता कान्तमेव कलयन्त्यनुनिन्ये 1.29; N.2.65, 3.12, Māl.2.9.
    -5 To think, regard, consider; कलये- दमानमनसं सखि माम् Śi.9.58,6.54,15.55,16.64; Mb.12.4.15; व्यालनिलयमिलनेन गरलमिव कलयति मलयसमीरम् Gīt.4,7; cf. कलयति स कथं ते पाशमुद्बन्धनाय Nag.2.11.
    -6 To undergo, be influenced by; मदलीलाकलितकामपाल Māl.8; धन्यः को$पि न विक्रियां कलयति प्राप्ते नवे यौवने Bh.1.72.
    -7 To do, perform.
    -8 To go.
    -9 To attach to, tie on; furnish with.
    -1 To urge on, impel, incite; कलय शिखिनः केकोत्कण्ठान् Māl.9.42.
    -11 To utter a sound, murmur.
    -12 To take hold of the die called Kali. -III. 1 P. (कालयति, कालित)
    1 To push on, urge, drive forward; गावो न काल्यन्त इदं कुतो रजो Bhāg. 4.5.8.
    -2 To carry off.
    -3 To collect.
    -4 To throw, cast.
    -5 To proclaim the time.

    Sanskrit-English dictionary > कल् _kal

  • 8 द्रव _drava

    द्रव a. [द्रु गतौ-भावे अप्]
    1 Running (as a horse); सत्यो द्रवो द्रवरः पतङ्गरः Rv.4.4.2.
    -2 Dropping, oozing, wet, dripping; आक्षिप्य काचिद् द्रवरागमेव (पादम्) R.7.7.
    -3 Flowing, fluid.
    -4 Liquid (opp. कठिन); द्रवः संघातकठिनः (असि) Ku.2.11.
    -5 Melted, liquefied.
    -वः 1 Going, walking about, motion.
    -2 Dropping, trickling, oozing, exudation.
    -3 Flight, retreat.
    -4 Play, amusement, sport.
    -5 Fluidity, liquefaction
    -6 A liquid substance, fluid; द्रव इव हृदयस्य प्रस्तरोद्भेदयोग्यः U.3.25;2.16.
    -7 Juice, essence; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.1.1.3.
    -8 Decoction.
    -9 Speed, velocity.
    -1 (in drama) The flying out against one's superior. (द्रवीकृ means 'to melt, liquefy'. द्रवीभू to be melted, as with pity &c.; द्रवीभवति मे मनः Mv.7.34; द्रवीभूतं प्रेम्णा तव हृदयमस्मिन् क्षण इव U.3.13; द्रवीभूतं मन्ये पतति जलरूपेण गगनम् Mk.5.25.
    -Comp. -आधारः 1 a small vessel or receiver.
    -2 the hands joined together and hollowed (= चुलुक q. v.).
    - इतर a. solid, hard; ससर्ज वृष्टिं परिरुग्णपादपां द्रवेतरेषां पयसामिवाश्मनाम् Ki.17.6.
    -उत्तर a. very fluid.
    -जः treacle.
    -द्रव्यम् a fluid substance.
    -रसा 1 lac.
    -2 gum.
    -3 extract.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव _drava

  • 9 धर्मः _dharmḥ

    धर्मः [ध्रियते लोको$नेन, धरति लोकं वा धृ-मन्; cf. Uṇ 1. 137]
    1 Religion; the customary observances of a caste, sect, &c.
    -2 Law, usage, practice, custom, ordinance, statue.
    -3 Religious or moral merit, virtue, right- eousness, good works (regarded as one of the four ends of human existence); अनेन धर्मः सविशेषमद्य मे त्रिवर्ग- सारः प्रतिभाति भाविनि Ku.5.38, and see त्रिवर्ग also; एक एव सुहृद्धर्मो निधने$प्यनुयाति यः H.1.63.
    -4 Duty, prescribed course of conduct; षष्ठांशवृत्तेरपि धर्म एषः Ś.5.4; Ms.1.114.
    -5 Right, justice, equity, impartiality.
    -6 Piety, propriety, decorum.
    -7 Morality, ethics
    -8 Nature. disposition, character; उत्पत्स्यते$स्ति मम को$पि समानधर्मा Māl.1.6; प्राणि˚, जीव˚.
    -9 An essential quality, pecu- liarity, characteristic property, (peculiar) attribute; वदन्ति वर्ण्यावर्ण्यानां धर्मैक्यं दीपकं बुधाः Chandr.5.45; Pt.1.34.
    -1 Manner, resemblance, likeness.
    -11 A sacrifice.
    -12 Good company, associating with the virtuous
    -13> Devotion, religious abstraction.
    -14 Manner, mode.
    -15 An Upaniṣad q. v.
    -16 N. of Yudhiṣṭhira, the eldest Pāṇḍava.
    -17 N. of Yama, the god of death.
    -18 A bow.
    -19 A drinker of Soma juice.
    -2 (In astrol.) N. of the ninth lunar man- sion.
    -21 An Arhat of the Jainas.
    -22 The soul.
    -23 Mastery, great skill; दिव्यास्त्रगुणसंपन्नः परं धर्मं गतो युधि Rām.3.31.15.
    -र्मम् A virtuous deed.
    -Comp. -अक्षरम् (pl.) holy mantras; a formula of faith; धर्माक्षराण्युदाहरामि Mk.8.45-46.
    -अङ्गः (
    -ङ्गा f.) the Indian crane.
    -अधर्मौ m. (du.) right and wrong, religion and irreligion; धर्माधर्मौ सपदि गलितौ पुण्यपापे विशीर्णे. ˚विद् m. a Mīmāṁsaka who knows the right and wrong course of action.
    -अधिकरणम् 1 administration of the laws.
    1 a court of justice. (
    -णः) a judge.
    -अधिकरणिकः, -अधिकारिन् m. a judge, magistrate, any judicial functionary.
    -अधिकरणिन् m. a judge, magistrate.
    -अधिकारः 1 superintendence of religious affairs; Ś1.
    -2 ad- ministration of justice.
    -3 the office of a judge.
    -अधि- ष्ठानम् a court of justice.
    -अध्यक्षः 1 a judge.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -अनुष्ठानम् acting according to religion, virtuous or moral conduct.
    -अनुसारः conformity to virtue or justice.
    -अपेत a. deviating from virtue, wicked, immoral, irreligious. (
    -तम्) vice, immorality, injustice.
    -अयनम् course of law, law-suit.
    -अरण्यम् a sacred or penance grove, a wood inhabited by ascetics; धर्मारण्यं प्रविशति गजः Śi.1.32.
    -अर्थौः religious merit and wealth; धर्मार्थौ यत्र न स्याताम् Ms.2.112.
    -अर्थम् ind.
    1 for religious purposes.
    -2 justly, according to justice or right.
    -अलीक a. having a false character.
    -अस्तिकायः (with Jainas) the category or predicament of virtue; cf. अस्तिकाय.
    -अहन् Yesterday.
    -आगमः a religious statute, lawbook.
    -आचार्यः 1 a religious teacher.
    -2 a teacher of law or customs.
    -आत्मजः an epithet of Yudhiṣṭhira q. v.
    -आत्मता religiousmindedness; justice, virtue.
    -आत्मन् a. just righteous, pious, virtuous. (-m.) a saint, a pious man.
    -आश्रय, -आश्रित a. righteous, virtuous; धर्माश्रयं पापिनः (निन्दन्ति) Pt.1.415.
    -आसनम् the throne of justice, judgmentseat, tribunal; न संभावितमद्य धर्मासनमध्यासितुम् Ś.6; धर्मासनाद्विशति वासगृहं नरेन्द्रः U.1.7.
    -इन्द्रः, -ईशः an epithet of Yama; पितॄणामिव धर्मेन्द्रः Mb.7.6.6.
    -ईप्सु a. wishing to gain religious merit; Ms.1.127.
    -उत्तर a. 'rich in virtue,' chiefly characterized by justice, eminently just and impartial; धर्मोत्तरं मध्यममाश्रयन्ते R.13.7.
    -उपचायिन् a. religious; यच्च वः प्रेक्षमाणानां सर्व- धर्मोपचायिनाम् Mb.5.137.16.
    -उपदेशः 1 instruction in law or duty, religious or moral instruction. आर्षं धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना । यस्तर्केणानुसंधत्ते स धर्मं वेद नेतरः ॥ Ms.12.16.
    -2 the collective body of laws.
    -उपदेशकः 1 a teacher of the law.
    -2 a spiritual teacher, a Guru.
    -कथकः an expounder of law.
    -कर्मन् n.,
    -कार्यम्, -क्रिया 1 any act of duty or religion, any moral or religious observance, a religious act or rite.
    -2 virtuous conduct.
    -कथादरिद्रः the Kali age.
    -काम a.
    1 devoted to virtue.
    -2 observing duty or right.
    -कायः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jaina saint.
    -कारणम् Cause of virtue.
    -कीलः 1 a grant, royal edict or decree.
    -2 husband.
    -कृत् a. observing duty, acting justly. (-m.)
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 a pious man. धर्मा- धर्मविहीनो$पि धर्ममर्यादास्थापनार्थं धर्ममेव करोतीति धर्मकृत् Bhāg.
    -केतुः an epithet of Buddha.
    -कोशः, -षः the collective body of laws or duties; धर्मकोषस्य गुप्तये Ms.1.99.
    -क्रिया, -कृत्यम् any act of religion, any moral or religious rite.
    -क्षेत्रम् 1 Bhāratavarṣa (the land of religion).
    -2 N. of a plain near Delhi, the scene of the great battle between the Kauravas and Pāṇḍavas; धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः Bg.1.1. (
    -त्रः) a virtuous or pious man.
    -गुप्त a. observing and protecting religion. (
    -प्तः) N. of Viṣṇu.
    -ग्रन्थः a sacred work or scripture.
    -घटः a jar of fragrant water offered daily (to a Brāhmaṇa) in the month of Vaiśākha; एष धर्मघटो दत्तो ब्रह्माविष्णुशिवात्मकः । अस्य प्रदानात् सफला मम सन्तु मनोरथाः ॥
    -घ्न a. immoral, unlawful.
    -चक्रः 1 The wheel or range of the law; Bhddh. Jain.
    -2 a Buddha. ˚मृत् m. a Buddha or Jaina.
    -चरणम्, -चर्या observance of the law, performance of religious duties; शिवेन भर्त्रा सह धर्मचर्या कार्या त्वया मुक्तविचारयेति Ku.7.83; वयसि प्रथमे, मतौ चलायां बहुदोषां हि वदन्ति धर्मचर्याम् Bu. Ch.5.3. चारिन् a. practising virtue, observing the law, virtuous, righteous; स चेत्स्वयं कर्मसु धर्मचारिणां त्वमन्त- रायो भवसि R.3.45. (-m.) an ascetic.
    चारिणी 1 a wife.
    -2 a chaste or virtuous wife. cf. सह˚; इयं चोर्वशी यावदायुस्तव सहधर्मचारिणी भवत्विति V.5.19/2.
    -चिन्तक a.
    1 studying or familiar with duty.
    -2 reflecting on the law.
    -चिन्तनम्, चिन्ता study of virtue, consideration of moral duties, moral reflection.
    -च्छलः fraudulent transgression of law or duty.
    -जः 1 'duly or lawfully born', a legitimate son; cf. Ms.9.17.
    -2 N. of युधिष्ठिर; Mb.15.1.44.
    -जन्मन् m. N. of युधिष्ठिर.
    -जिज्ञासा inquiry into religion or the proper course of conduct; अथातो धर्मजिज्ञासा Jaimini's Sūtra.
    -जीवन a. one who acts according to the rules of his caste or fulfils prescribed duties. (
    -नः) a Brāhmaṇa who maintains himself by assisting other men in the performance of their reli- gious rites; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः Ms.9.273.
    -ज्ञ a.
    1 knowing what is right, conversant with civil or religious law; Ms.7.141;8.179;1.127.
    -2 just, righteous, pious.
    -त्यागः abandoning one's religion, apostacy.
    -दक्षिणा a fee for instruction in the law.
    -दानम् a charitable gift (made without any self-inte- rest.) पात्रेभ्यो दीयते नित्यमनपेक्ष्य प्रयोजनम् । केवलं धर्मबुद्ध्या यद् धर्मदानं प्रचक्षते ॥ Ms.3.262.
    -दुघा a cow milked for religious purposes only.
    -द्रवी N. of the Ganges.
    -दारा m. (pl.) a lawful wife; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl. 6.18.
    -द्रुह् a. voilating the law or right; निसर्गेण स धर्मस्य गोप्ता धर्मद्रुहो वयम् Mv.2.7.
    -द्रोहिन् m. a demon.
    -धातुः an epithet of Buddha.
    -ध्वजः -ध्वजिन् m. a religious hypocrite, an impostor; Bhāg.3.32.39.
    -नन्दनः an epithet of युधिष्ठिर.
    -नाथः a legal protector, rightful master.
    -नाभः an epithet of Viṣṇu.
    -निबन्धिन् a. pious, holy.
    -निवेशः religious devotion.
    -निष्ठ a. devoted to religion or virtue; श्रीमन्तः पान्तु पृथ्वीं प्रशमित- रिपवो धर्मनिष्ठाश्च भूपाः Mk.1.61.
    -निष्पत्तिः f.
    1 discharge or fulfilment of duty.
    -2 moral or religious observance;
    -पत्नी a lawful wife; R.2.2,2,72;8.7; Y.2.128.
    -पथः the way of virtue, a virtuous course of conduct.
    -पर a. religious-minded, pious, righteous.
    -परिणामः rise of righteous conduct in the heart (Jainism); cf. also एतेन भूतेन्द्रियेषु धर्मलक्षणावस्थापरिणामा व्याख्याताः Yoga- darśana.
    -पाठकः a teacher of civil or religious law; Ms.12.111.
    -पालः 'protector of the law', said meta- phorically of (दण्ड) 'punishment or chastisement', or 'sword'.
    -पाडा transgressing the law, an offence against law.
    -पुत्रः 1 a lawful son, a son begotten from a sense of duty and not from mere lust or sensual pleasure.
    -2 an epithet of युधिष्ठिर.
    -3 any one regarded as a son for religious purposes, a spiritual son.
    -प्रचारः (fig.) sword.
    -प्रतिरूपकः a counterfeit of virtue; Ms.11.9.
    -प्रधान a. eminent in piety; धर्मप्रधानं पुरुषं तपसा हतकिल्बिषम् Ms.4.243.
    -प्रवक्तृ m.
    1 an expounder of the law, a legal adviser.
    -2 a religious teacher, prea- cher.
    -प्रवचनम् 1 the science of duty; U.5.23.
    -2 expounding the law. (
    -नः) an epithet of Buddha.
    -प्रेक्ष्य a. religious or virtuous (धर्मदृष्टि); Rām.2.85.16.
    -बाणिजिकः, -वाणिजिकः 1 one who tries to make profit out of his virtue like a merchant.
    -2 one who performs religious rites with a view to reward, like a merchant dealing in transactions for profit.
    -बाह्यः a. contrary to religion or what is right.
    -भगिनी 1 a lawful sister.
    -2 a daughter of the spiritual preceptor.
    -3 a spiritual sister, any one regarded as a sister or discharging the same religious duties एतस्मिन्विहारे मम धर्मभगिनी तिष्ठति Mk.8.46/47.
    -भागिनी a virtuous wife.
    -भाणकः a lecturer or public reader who reads and explains to audiences sacred books like the Bhārata, Bhāgavata, &c.
    -भिक्षुकः a mendicant from virtuous motives; Ms. 11.2.
    -भृत् m.
    1 'a preserver or defender of justice,' a king.
    -2 a virtuous person.
    -भ्रातृ m.
    1 a fellow reli- gious student, a spiritual brother.
    -2 any one regard- ed as a brother from discharging the same religious duties. वानप्रस्थयतिब्रह्मचारिणां रिक्थभागिनः । क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः ॥ Y.2.137.
    -महामात्रः a minister of reli- gion, a minister in charge of religious affairs.
    -मूलम् the foundation of civil or religious law, the Vedas.
    -मेघः a particular Samādhi.
    -युगम् the Kṛita age; अथ धर्मयुगे तस्मिन्योगधर्ममनुष्ठिता । महीमनुचचारैका सुलभा नाम भिक्षुकी Mb.12.32.7.
    -यूपः, -योनिः an epithet of Viṣṇu.
    -रति a. 'delighting in virtue or justice', righteous, pious, just; तस्य धर्मरतेरासीद् वृद्धत्वं जरसा विना R.1.23.
    -रत्नम् N. of a Jaina स्मृतिग्रन्थ prepared by Jīmūtavāhana.
    -राज् -m. an epithet of Yama.
    -राज a. धर्मशील q. v.; धर्मराजेन जनकेन महात्मना (विदेहान् रक्षितान्) Mb.12.325 19.
    -राजः an epithet of
    1 Yama.
    -2 Jina.
    -3 युधिष्ठिर.
    -4 a king.
    -राजन् m. N. of युधिष्ठिर.
    -राजिका a monument, a stūpa (Sārnāth Inscrip. of Mahīpāla; Ind. Ant. Vol.14, p.14.)
    -रोधिन् a.
    1 op- posed to law, illegal, unlawful.
    -2 immoral.
    -लक्षणम् 1 the essential mark of law.
    -2 the Vedas. (
    -णा) the Mīmāṁsā philosophy.
    -लोपः 1 irreligion, immorality.
    -2 violation of duty; धर्मलोपभयाद्राज्ञीमृतुस्नातामिमां स्मरन् R. 1.76.
    -वत्सल a. loving piety or duty.
    -वर्तिन् a. just, virtuous.
    -वर्धनः an epithet of Śiva.
    -वादः discussion about law or duty, religious controversy; अनुकल्पः परो धर्मो धर्मवादैस्तु केवलम् Mb.12.165.15.
    -वासरः 1 the day of full moon.
    -2 yesterday.
    -वाहनः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a buffalo (being the vehicle of Yama).
    -विद् a. familiar with the law (civil or religious). ˚उत्तमः N. of Viṣṇu.
    -विद्या knowledge of the law or right.
    -विधिः a legal precept or injunction; एष धर्मविधिः कृत्स्नश्चातुर्वर्ण्यस्य कीर्तितः Ms.1.131.
    -विप्लवः violation of duty, immora- lity.
    -विवेचनम् 1 judicial investigation; यस्य शूद्रस्तु कुरुते राज्ञो धर्मविवेचनम् । तस्य सीदति तद्राष्ट्रं पङ्के गौरिव पश्यतः ॥ Ms.8.21.
    -2 dissertation on duty.
    -वीरः (in Rhet.) the sentiment of heroism arising out of virtue or piety, the sentiment of chivalrous piety; the following instance is given in R. G.:-- सपदि विलयमेतु राज्यलक्ष्मीरुपरि पतन्त्वथवा कृपाणधाराः । अपहरतुतरां शिरः कृतान्तो मम तु मतिर्न मनागपैतु धर्मात् ॥ स च दानधर्मयुद्धैर्दयया च समन्वितश्चतुर्धा स्यात् S. D.
    -वृद्ध a. advanced in virtue or piety; न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते Ku.5.16.
    -वैतंसिकः one who gives away money un- lawfully acquired in the hope of appearing generous.
    -व्यवस्था m. judicial decision, decisive sentence.
    -शाला 1 a court of justice, tribunal.
    -2 any charitabla institu- tion.
    -शासनम्, शास्त्रम् a code of laws, jurisprudence; न धर्मशास्त्रं पठतीति कारणम् H.1.17; Y.1.5. [मनुर्यमो वसिष्ठो$त्रिः दक्षो विष्णुस्तथाङ्गिराः । उशना वाक्पतिर्व्यास आपस्तम्बो$ थ गौतमः ॥ कात्यायनो नारदश्च याज्ञवल्क्यः पराशरः । संवर्तश्चैव शङ्खश्च हारीतो लिखितस्तथा ॥ एतैर्यानि प्रणीतानि धर्मशास्त्राणि वै पुरा । तान्येवातिप्रमाणानि न हन्तव्यानि हेतुभिः ॥]
    -शील a. just, pious, virtuous.
    -शुद्धिः a correct knowledge of the law; प्रत्यक्षं चानुमानं च शास्त्रं च विविधागमम् । त्रयं सुविदितं कार्यं धर्मशुद्धिमभीप्सता ॥ Ms.12.15.
    -संहिता a code of laws (especially compiled by sages like Manu, Yājñavalkya, &c.).
    -संगः 1 attachmet to justice or virtue.
    -2 hypocrisy.
    -संगीतिः 1 discussion about law.
    -2 (with Buddhists) a council.
    -सभा a court of justice.
    -समयः a legal obligation; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः Ms.9.273.
    -सहायः a partner or companion in the discharge of religious duties.
    -सूः m. the fork-tailed shrike.
    -सूत्रम् a book on पूर्वमीमांसा written by Jaimini.
    -सेतुः an epithet of Śiva.
    -सेवनम् fulfilment of duties.
    -स्थः a judge; धर्मस्थः कारणैरेतैर्हीनं तमिति निर्दिशेत् Ms.8.57.
    -स्थीय a. Concerning law; धर्मस्थीयं तृतीयं प्रकरणम् Kau. A.3.
    -स्वामिन् m. an epithet of Buddha.

    Sanskrit-English dictionary > धर्मः _dharmḥ

  • 10 पूर्व _pūrva

    पूर्व a. (Declined like a pronoun when it implies relative position in time or space, but optionally so in nom. pl.; and abl. and loc. sing.)
    1 Being in front of, first, foremost.
    -2 Eastern, easterly, to the east of; ग्रामात् पर्वतः पूर्वः Sk.; पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य Ku.1.1.
    -3 Previous to, earlier than; ब्राह्मणे साहसः पूर्वः Ms.8.276.
    -4 Old, ancient; पूर्वसूरिभिः R.1.4; इदं कविभ्यः पूर्वेभ्यो नमोवाकं प्रशास्महे U.1.1.
    -5 Former, previous, anterior, prior, antecedent (opp. उत्तर); in this sense often at the end of comp. and translated by 'formerly.' or 'before'; श्रुतपूर्व &c.; व्यतीता या निशा पूर्वा पौराणां हर्षवर्धिनी Rām.7.37.1.
    -6 Aforesaid, before-mentioned.
    -7 Initial.
    -8 Established, customary, of long standing
    -9 Early, prime, पूर्वे वयसि Pt.1.165 'in early age or prime of life.
    -1 Elder (ज्येष्ठ); रामः पूर्वो हि नो भ्राता भविष्यति महीपतिः Rām.2.79.8.
    -11 (At the end of comp.) Preceded by, accompanied by, attended with; संबन्धमा भाषणपूर्वमाहुः R.2.58; पुण्यः शब्दो मुनिरिति मुहुः केवलं राजपूर्वः Ś2.17; तान् स्मितपूर्वमाह Ku.7.47; बहुमानपूर्वया 5.31; दशपूर्वरथं यमाख्यया दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R.8.29; so मतिपूर्वम् Ms.11.147 'intentionally', 'knowingly'; 12.89; अबोधपूर्वम् 'unconsciously', Ś.5.2. &c.
    -र्वः An ancestor, a forefather; पूर्वैः किलायं परिवर्धितो नः R.13.3; पयः पूर्वैः सनिश्वासैः कवोष्णमुपभुज्यते 1.67;5.14; अनुकारिणि पूर्वेषां युक्तरूपमिदं त्वयि Ś.2.17.
    -र्वम् The fore- part; अनवरतधनुर्ज्यास्फालनक्रूरपूर्वम् (गात्रम्) Ś.2.4.
    -र्वा 1 The east
    -2 N. of a country to the east of Madhya- deśa.
    -र्वम् ind.
    1 Before (with abl.); मासात् पूर्वम्.
    -2 Formerly, previously, at first, antecedently, before- hand; तं पूर्वमभिवादयेत् Ms.2.117;3.94;8.25;; R. 12.35; प्रणिपातपूर्वम् K; भूतपूर्वखरालयम् U.2.17 'which formerly was the abode', &c.; समयपूर्वम् Ś.5. 'after a formal agreement.'
    -3 Immemorially. (पूर्वेण 'in front', 'before', 'to the east of', with gen. or acc.; अद्य पूर्वम् 'till-now', 'hitherto';
    पूर्वः -ततः -पश्चात् -उपरि 'first- then, first-afterwards', 'previously, subsequently',
    पूर्वम् -अधुना or
    -अद्य 'formerly-now.'
    -Comp. -अग्निः the sacred fire kept in the house (आवसथ्य).
    -अङ्गः the first day in the civil month.
    -अचलः, -अद्रिः the eastern mountain behind which the sun and moon are supposed to rise.
    -अधिकारिन् m. the first occu- pant, a prior owner.
    -अन्तः the end of a preceding word.
    1 eastern and western; कतमो$यं पूर्वापर- समुद्रावगाढः सानुमानालोक्यते Ś.7; पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य Ku. 1.1.
    -2 first and last.
    -3 prior and subsequent, pre- ceding and following.
    -4 connected with another.
    (-रम्) 1 what is before and behind.
    -2 connection; न च पूर्वापरं विद्यात् Ms.8.56.
    -3 the proof and the thing to be proved. ˚विरोधः inconsistency, incongruity.
    -अभि- मुख a. turned towards or facing the east.
    -अभ्यासः former practice or experience.
    -अम्बुधिः the eastern ocean.
    -अर्जित a. attained by former works. (
    -तम्) ancestral property.
    -अर्धः, -र्धम् 1 the first half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6; समाप्तं पूर्वार्धम् &c.
    -2 the upper part (of the body); शकुन्तला पूर्वार्धेन शयनादुत्थाय Ś.3; R.16.6.
    -3 the first half of a hemistich.
    -अवसायिन् a. what occurs first or earlier; पूर्वावसायिनश्च बलीयांसो जघन्यावसायिभ्यः ŚB. on MS.12.2.34.
    -अह्णः the earlier part of the day, forenoon; Ms.4. 96,152. श्वः कार्यमद्य कुर्वीत पूर्वाह्णे चापराह्णिकम् (पूर्वाह्णतन, पूर्वा- ह्णिकः, पूर्वाह्णेतन a. relating to the forenoon).
    -आवेदकः a plaintiff.
    -आषाढा N. of the 2th lunar mansion con- sisting of two stars.
    - इतर a. western.
    -उक्त, -उदित a. beforementioned, aforesaid,
    -उत्तर a. north-eastern. (
    -रा) the north-east. (
    -रे dual) the preceding and following, antecedent and subsequent.
    -कर्मन् n.
    1 a former act or work.
    -2 the first thing to be done, a prior work.
    -3 actions done in a former life.
    -4 preparations, preliminary arrangements.
    -कल्पः former times.
    -कायः 1 the fore-part of the body of animals; पश्चार्धेन प्रविष्टः शरपतनभयाद् भूयसा पूर्वकायम् Ś.1.7.
    -2 the upper part of the body of men; स्पृशन् करेणानतपूर्वकायम् R.5.32; पर्यङ्कबन्धस्थिरपूर्वकायम् Ku.3.45.
    -काल a. belonging to ancient times. (
    -लः) former or ancient times.
    -कालिक, -कालीन a. ancient.
    -काष्ठा the east, eastern quarter.
    -कृत a. previously done. (
    -तम्) an act done in a former life.
    -कोटिः f. the starting point of a debate, the first statement or पूर्वपक्ष q. v.
    -क्रिया preparation.
    -गा N. of the river Godāvarī.
    -गङ्गा N. of the river Narmadā; रेवेन्दुजा पूर्वगङ्गा नर्मदा मेकलीद्रिजा Abh. Chin.183.
    -चोदित a.
    1 aforesaid, above-men- tioned.
    -2 previously stated or advanced (as an objec- tion.
    -ज a.
    1 born or produced before or formerly, first-produced, first-born; यमयोः पूर्वजः पार्थः Mb.3.141. 11.
    -2 ancient, old.
    -3 eastern.
    (-जः) 1 an elder brother; अपहाय महीशमार्चिचत् सदसि त्वां ननु भामपूर्वजः; Śi. 16.44; R.15.36.
    -2 the son of the elder wife.
    -3 an ancestor, a forefather; स पूर्वजानां कपिलेन रोषात् R.16.34.
    -4 (pl.) the progenitors of mankind.
    -5 the manes living in the world of the moon. (
    -जा) an elder sister.
    -जन्मन् n. a former birth. (-m.) an elder brother; स लक्ष्मणं लक्ष्मणपूर्वजन्मा (विलोक्य) R.14.44.;15.95.
    -जातिः f. a former birth.
    -ज्ञानम् knowledge of a former life.
    -तापनीयम् N. of the first half of नृसिंहतापनीयोपनिषद्.
    -दक्षिण a. south-eastern. (
    -णा) the south-east.
    -दिक्पतिः Indra, the regent of the east.
    -दिनम् the forenoon.
    -दिश् f. the east.
    -दिश्य a. situated towards the east, eastern.
    -दिष्टम् the award of destiny.
    -दृष्ट a.
    1 primæval.
    -2 declared by the ancients; यथा ब्राह्मण- चाण्डालः पूर्वदृष्टस्तथैव सः Ms.9.87.
    -देवः 1 an ancient deity.
    -2 a demon or Asura; भूमिदेवनरदेवसंगमे पूर्वदेवरिपुरर्हणां हरिः Śi.14.58.
    -3 a progenitor (पितृ).
    -4 (du.) an epithet of Nara-Nārāyaṇa; सव्यसाचिन् महाबाहो पूर्वदेव सनातन Mb.3. 41.35. (com. पूर्वदेव नरनारायणसख).
    -देवता a progenitor (पितृ) of gods or of men; अक्रोधनाः शौचपराः सततं ब्रह्म- चारिणः । न्यस्तशस्त्रा महाभागाः पितरः पूर्वदेवताः ॥ Ms.3.192.
    -देशः the eastern country, or the eastern part of India.
    -द्वार a. favourable in the eastern region.
    -निपातः the irregular priority of a word in a compound; cf. परनिपात.
    -निमित्त an omen.
    -निविष्ट a. made formerly, in past; यस्तु पूर्वनिविष्टस्य तडागस्योदकं हरेत् Ms.9.281.
    -पक्षः 1 the fore-part or side.
    -2 the first half of a lunar month; सर्वं पूर्वपक्षापरपक्षाभ्यामभिपन्नम् Bṛi. Up.3.1.5.
    -3 the first part of an argument, the prima facie argument or view of a question; विषयो विशयश्चैव पूर्वपक्षस्तथोत्तरम्.
    -4 the first objection to an argument.
    -5 the statement of the plaintiff.
    -6 a suit at law.
    -7 an assertion, a proposi- tion. ˚पादः the plaint, the first stage of a legal proceeding.
    -पदम् the first member of a compound or sentence.
    -पर्वतः the eastern mountain behind which the sun is supposed to rise.
    -पश्चात्, -पश्चिम ind. from the east to the west.
    -पाञ्चालक a. belonging to the eastern Pañch- ālas.
    -पाणिनीयाः m. (pl.) the disciples of Pāṇini living in the east.
    -पालिन् m. an epithet of Indra.
    -पितामहः a forefather, an ancestor; अब्रवीद् हि स मां क्रुद्धस्तव पूर्वपितामहः । मूत्रश्लेष्माशनः पाप निरयं प्रतिपत्स्यसे ॥ Mb.12.3.21.
    -पीठिका introduction.
    -पुरुषः 1 an epithet of Brahmā.
    -2 anyone of the first three ancestors, beginning with the father (पितृ, पितामह, and प्रपितामह); Pt.1.89.
    -3 an ancestor in general.
    -पूर्व a. each preceding one. (
    -र्वाः) m. (pl.) forefathers.
    -प्रोष्ठपदा = पूर्वभाद्रपदा; Mb.13.89.13.
    -फल्गुनी the eleventh lunar mansion containing two stars. ˚भवः an epithet of the planet Jupiter.
    -बन्धुः first or best friend; Mk.
    -भवः a former life.
    -भागः 1 the forepart.
    -2 the upper part.
    -भा(भ)द्रपदा the twentyfifth lunar mansion containing two stars.
    -भावः 1 priority.
    -2 prior or antecedent existence; येन सहैव यस्य यं प्रति पूर्वभावो$वगम्यते Tarka K.
    -3 (Rhet.) disclosing an intention.
    -भाषिन् a. willing to speak first; hence polite, courteous.
    -भुक्तिः f. prior occupation or possession; Ms.8.252.
    -भूत a. preceding, previous.
    -मध्याह्नः the forenoon.
    -मारिन् a. dying before; एवंवृत्तां सवर्णां स्त्रीं द्विजातिः पूर्वमारिणीम् (दाहयेत्) Ms.5.167.
    -मीमांसा 'the prior or first Mīmāṁsā', an inquiry into the first or ritual portion of the Veda, as opposed to the उत्तरमीमांसा or वेदान्त; see मीमांसा.
    -मुख a. having the face turned towards the east.
    -याम्य a. south-eastern.
    -रङ्गः the commencement or prelude of a drama, the prologue; यन्नाठ्यवस्तुनः पूर्वं रङ्गविघ्नोपशान्तये । कुशीलवाः प्रकुर्वन्ति पूर्वरङ्गः स उच्यते ॥ D. R; पूर्वरङ्गं विधायैव सूत्रधारो निवर्तते S. D.283; पूर्वरङ्गः प्रसंगाय नाटकीयस्य वस्तुनः Śi.2.8. (see Malli. there- on).
    -रागः the dawning or incipient love, love between two persons which springs (from some previous cause) before their meeting; श्रवणाद् दर्शनाद् वापि मिथः संरूढरागयोः । दशाविशेषोयो$प्राप्तौ पूर्वरागः स उच्यते ॥ S. D.214.
    -रात्रः the first part of the night (from dusk to midnight).
    -रूपम् 1 indication of an approaching change; an omen.
    -2 a symptom of occuring disease.
    -3 the first of two con- current vowels or consonants that is retained.
    -4 (in Rhet.) a figure of speech which consists in describing anything as suddenly resuming its former state.
    -लक्षणम् a symptom of coming sickness.
    -वयस् a. young. (-n.) youth.
    -वर्तिन् a. existing before, prior, previous.
    -वाक्यम् (in dram.) an allusion to former utterance.
    -वादः the first plea or commencement of an action at law; पूर्ववादं परित्यज्य यो$न्यमालम्बते पुनः । पदसंक्रमणाद् ज्ञेयो हीनवादी स वै नरः ॥ Mitā.
    -वादिन् m. the complainant or plaintiff.
    -विद् a. knowing the events of the past; historian; पृथोरपीमां पृथिवीं भार्यां पूर्वविदो विदुः Ms.9.44.
    -विप्रतिषेधः the conflict of two statements contrary to each other.
    -विहित a. deposited before.
    -वृत्तम् 1 a former event; पूर्ववृत्तकथितैः पुराविदः सानुजः पितृ- सखस्य राघवः (अह्यमानः) R.11.1.
    -2 previous conduct.
    -वैरिन् a. one who first commences hostilities, an ag- gressor.
    -शारद a. relating to the first half of autumn.
    -शैलः see पूर्वपर्वत.
    -सक्थम् the upper part of the thigh. P. V.4.98.
    -संचित a. gathered before (as in former birth); त्यजेदाश्वयुजे मासि मुन्यन्नं पूर्वसंचितम् Ms.6.15.
    -सन्ध्या daybreak, dawn; रजनिमचिरजाता पूर्वसंध्या सुतैव (अनुपतति) Si.11.4.
    -सर a. going in front.
    -सागरः the eastern ocean; स सेनां महतीं कर्षन् पूर्वसागरगामिनीम् R.4.32.
    -साहसः the first of the three fines; स दाप्यः पूर्वसाहसम् Ms.9.281.
    -स्थितिः f. former or first state.

    Sanskrit-English dictionary > पूर्व _pūrva

  • 11 बलम् _balam

    बलम् [बल्-अच्]
    1 Strength, power, might, vigour; क्षत्त्रियाणां बलं युद्धम् Brav. P.
    -2 Force, violence; as in बलात् q. v.
    -3 An army, host, forces, troops; भवेदभीष्म- मद्रोणं धृतराष्ट्रबलं कथम् Ve.3.24,43; बलं भीष्मा(भीमा)भिरक्षितम् Bg.1.1; R.16.37.
    -4 Bulkiness, stoutness (of the body).
    -5 Body, figure, shape.
    -6 Semen virile.
    -7 Blood,
    -8 Gum myrrh.
    -9 A shoot, sprout.
    -1 Force or power of articulation; वर्णः स्वरः । मात्रा बलम् । साम संतानः । इत्युक्तः शीक्षाध्यायः T. Up.1.2.1.
    -11 The deity of power (such as Indra); नमो बलप्रमथनाय Mb.12.284. 94.
    -12 The hand; क्रान्ते विष्णुर्बले शक्रः कोष्ठे$ग्निर्भोक्तुमिच्छति Mb.12.239.8.
    -13 Effort (यत्न); विधिः शुक्रं बलं चेति त्रय एते गुणाः परे Mb.12.32.11 (com. बलं वासनाविषयप्राप्त्यनु- कूलो यत्नः). (बलेन means 'on the strength of', 'by means or virtue of'; बाहुबलेन जितः, वीर्यबलेन &c.; बलात् 'perforce', 'forcibly', 'violently', 'against one's will'; बलान्निद्रा समायाता Pt.1; हृदयमदये तस्मिन्नेवं पुनर्वलते बलात् Gīt.7.).
    -लः 1 A crow; Rām.6.54.9.
    -2 N. of the elder brother of Kṛiṣṇa; see बलराम below.
    -3 N. of a demon killed by Indra.
    -Comp. -अग्रम् excessive strength or force. (
    -ग्रः) the head of an army.
    -अङ्गकः the spring; 'वसन्त इष्यः सुरभिः पुष्पकालो बलाङ्गकः' H. Ch.156.
    -अञ्चिता the lute of Balarāma.
    -अटः a kind of beam.
    -अधिक a. surpassing in strength, of superior strength or force.
    -अधिकरणम् the affairs of an army;
    -अध्यक्षः 1 a general or commander of an army; सेनापतिबलाध्यक्षौ सर्वदिक्षु निवेशयेत् Ms.7.189.
    -2 a war-minister.
    -3 An officer in charge of infantry.
    -अनुजः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -अन्वित a.
    1 endowed with strength, mighty, powerful.
    -2 leading an army.
    -अबलम् 1 comparative strength and want of strength, relative strength and weakness; परात्मनोः परिच्छिद्य शक्त्या- दीनां बलाबलम् R.17.59.
    -2 relative significance and insignificance, comparative importance and unimport- ance; समय एव करोति बलाबलम् Śi.6.44. ˚अधिकरणम् a kind of न्यायभेद according to Jaimini.
    -अभ्रः an army in the form of a cloud.
    -अरातिः an epithet of Indra.
    -अर्थिन् a. desirous of power; राज्ञो बलार्थिनः षष्ठे (वर्षे उपनयनं कार्यम्) Ms.2.37.
    -अवलेपः pride of strength.
    -अशः, -असः 1 consumption.
    -2 the phlegmatic humour (कफ).
    -3 a swelling in the throat (which stops the passages of food).
    -आढ्यः a bean.
    -आत्मिका a kind of sun-flower (हस्तिशुण्डी).
    -आलयः a military camp; पूज्यमानो हरिगणैराजगाम बलालयम् Rām.6.112.8.
    -आहः water.
    -उत्कट a. of mighty strength; न वध्यते ह्यविश्वस्तो दुर्बलो$पि बलोत्कटैः Pt.2.44;3.115.
    -उपपन्न, -उपेत a. endowed with strength, strong, powerful; एतां रामबलोपेतां रक्षां यः सुकृती पठेत् Rāmarakṣā.1.
    -उपादानम् Recruitment of the army; Kau. A.
    -ओघः a multitude of troops, numerous army; लक्ष्मीं दधत् प्रति- गिरेरलघुर्बलौघः Śi.5.2.
    -कर, -कृत् a. strengthening.
    -कृत done by force or against free consent; सर्वान् बलकृता- नर्थानकृतान् मनुरब्रवीत् Ms.8.168.
    -क्षोभः disturbance in the army, mutiny, revolt.
    -चक्रम् 1 dominion, sove- reignty.
    -2 an army, a host.
    -ज a. produced by power.
    (-जम्) 1 a city-gate, gate.
    -2 a field.
    -3 grain, a heap of grain; त्वं समीरण इव प्रतीक्षितः कर्षकेण बलजान् पुपूषता Śi.14.7.
    -4 war, battle
    -5 marrow, pith.
    -6 a pretty figure.
    (-जा) 1 the earth.
    -2 a handsome woman.
    -3 a kind of jasmine (Arabian).
    -4 a rope.
    -तापनः an epithet of Indra; अफिषिषेच मरन्दरसामृतैर्नवलताबलता- पनरत्नभम् (अलिनम्) Rām. Ch.4.12.
    -दः an ox, a bullock
    -दर्पः pride of strength.
    -देवः 1 air, wind.
    -2 N. of the elder brother of Kṛiṣṇa; see बलराम below.
    -बलदेवा (वी) f. N. of a medicinal herb which is also called त्रायमाण. It grows in the forests on the slopes of the Himālayas and in Persia.
    -द्विष् m.,
    -निषूदनः epithets of Indra; बलनिषूदनमर्थपतिं च तम् R.9.3.
    -निग्रह a. weakening, enervating.
    -पतिः 1 a general, commander.
    -2 an epithet of Indra.
    -पुच्छकः a crow; Nigh. Ratn.
    -पृष्ठकः a kind of deer (Mar. रोहें).
    -प्रद a. giving strength, invigorating.
    -प्रमथनी N. of a form of Durgā.
    -प्रसूः N. of Rohinī, mother of Balarāma.
    -भद्र a. strong, powerful.
    (-द्रः) 1 a strong or powerful man.
    -2 a kind of ox.
    -3 N. of Balarāma, q. v. below.
    -4 the tree called लोध्र.
    -5 N. of Ananta. (
    -द्रा) a maiden.
    -भिद् m. an epithet of Indra; Ś.2.
    -भृत् a. strong, powerful.
    -मुख्यः the chief of an army.
    -रामः 'the strong Rāma', N. of the elder brother of Kṛiṣṇa. [He was the seventh son of Vasudava and Devakī; but transferred to the womb of Rohiṇī to save him from falling a prey to the cruelty of Kaṁsa. He and his brother Kṛiṣṇa were brought up by Nanda in Gokula. When quite young, he killed the powerful demons Dhenuka and Pralamba, and performed, like his brother, many feats of surprising strength. On one occasion Balarāma under the influence of wine, of which he was very fond, called upon the Yamunā river to come to him that he might bathe; and on his command being unheeded, he plunged his plough-share into the river and dragged the waters after him, until the river assumed a human form and asked his for- givenss. On another occasion he dragged towards himself the whole city of Hastināpura along with its walls. As Kṛiṣṇa was a friend and admirer of the Pāṇḍavas, so Balarāma was of the Kauravas, as was seen in his desire of giving his sister Subhadrā to Duryodhana rather than to Arjuna; yet he declined to take any part in the great Bhāratī war either with the Pāṇḍa- vas or the Kauravas. He is represented as dressed in blue clothes, and armed with a ploughshare which was his most effective weapon. His wife was Revatī. He is sometimes regarded as an incarnation of the serpent Śeṣa and sometimes as the eighth incarnation of Viṣṇu; see the quotation under हल].
    -वर्जित a. infirm, weak.
    -वर्णिन् a. strong and looking well.
    -वर्धन a. invigorating, strengthening. -m. N. of स्थण्डिलाग्नि in उत्सर्जन or उपाकर्म.
    -विन्यासः array or arrangement of troops.
    -व्यसनम् the defeat of an army.
    -व्यापद् f. decrease of strength.
    -शालिन् a. strong; बलशालितया यथा तथा वा धियमुच्छेदपरामयं दधानः Ki.13.12.
    -समुत्थानम् Recruiting a strong army; Kau. A.1.16; तमभियोक्तुं बलसमुत्थानमकरोत् Dk.2.8.
    -सूदनः an epithet of Indra.
    -सेना a strong army, an army, host.
    -स्थ a. strong, powerful. (
    -स्थः) a warrior, soldier.
    -स्थितिः f.
    1 a camp; an encampment.
    -2 a royal camp.
    -हन्, -हन्तृ m.
    1 an epithet of Indra; पाण्डुः स्मरति ते नित्यं बलहन्तुः समीपगः Mb.15.2.17.
    -2 of Balarāma.
    -3 phlegm.
    -हीन a. destitute of strength, weak, feeble.

    Sanskrit-English dictionary > बलम् _balam

  • 12 भूत _bhūta

    भूत p. p. [भू-क्त]
    1 Become, being, existing.
    -2 Produced, formed.
    -3 Actually being, really happened, true; भूताश्चार्था विरुद्ध्यन्ति देशकालविरोधिताः Rām.5.3.37.
    -4 Right, proper, fit; अभूतेनापवादेन कीर्तीं निपतितामिव Rām. 5.15.34; भूतार्थव्याहृतिः सा हि न स्तुतिः परमेष्ठिनः R.1.33.
    -5 Past, gone.
    -6 Obtained.
    -7 Mixed or joined with.
    -8 Being like, similar, (see भू); मग्नां द्विषच्छद्मनि पङ्कभूते Ki.3.39.
    -तः 1 A son, child.
    -2 An epithet of Śiva.
    -3 The fourteenth day of the dark half of a lunar month (also भूता).
    -4 A great devotee.
    -5 N. of a priest of the gods.
    -6 The dark fortnight of a month (कृष्णपक्ष).
    -7 see भूतगण.
    -तम् 1 Any being (human, divine or even inanimate); इत्थं रतेः किमपि भूतमदृश्यरूपं मन्दीचकार मरणव्यवसायबुद्धिम् Ku.4.45; Pt.2. 87.
    -2 A living being, an animal, a creature; क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थो$क्षर उच्यते Bg.15.16; भूतेषु किं च करुणां बहुली- करोति Bv.1.122; U.4.6.
    -3 A spirit, ghost, an imp, a devil (m. also in these senses); ततो रक्षां महातेजः कुरु भूतविनाशिनीम् Rām.7.66.3.
    -4 An element; (they are five, i. e. पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु, and आकाश); तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1.29.
    -5 An actual occurrence, a fact, a matter of fact.
    -6 The past, past time.
    -7 The world.
    -8 Well-being, welfare.
    -9 A symbolical expression for the number 'five'.
    -1 Fitness, propriety.
    -Comp. -अनुकम्पा compassion for all beings; भूतानुकम्पा तव चेत् R.2.48.
    -अनुवादः a mention of established facts, a variety of अर्थवाद (q. v.); भूतानुवादमात्रमनर्थकम् ŚB. on MS.1.2.4.
    -अन्तकः the god of death, Yama.
    -अभिषङ्गः possession by evil spirits.
    -अरिः Asa Fœtida.
    -अर्थः 1 the fact, real fact, true state, truth, reality; आर्ये कथयामि ते भूतार्थम् Ś.1; भूतार्थशोभाह्नियमाणनेत्रा Ku.7.13; कः श्रद्धास्यति भूतार्थं सर्वो मां तुलयिष्यति Mk.3.24.
    -2 an element of life. ˚कथनम्, ˚व्याहृतिः f. a statement of facts; भूतार्थव्याहृतिः सा हि न स्तुतिः परमेष्ठिनः R.1.33.
    -अवमानिन् m. despiser of all; भूतावमानी हैहयश्चार्जुनः Kau. A.1.6.
    -आत्मक a. consisting or composed of the elements.
    -आत्मन् 1 one whose soul is purified.
    -2 composed of the five elements (as the body); cf. Ms.12.12. (-m.)
    1 the individual (as opposed to the Supreme Soul); विद्यातपोभ्यां भूतात्मा बुद्धिर्ज्ञानेन शुद्ध्यति Ms.5.19; विधमिष्यति ते देहे भूतात्मानं चिरोषितम् Rām.6.59. 55.
    -2 an epithet of Brahman.
    -3 of Śiva.
    -4 of Viṣṇu; भूतात्मा भूतभावनः V. Sah.
    -5 an elementary substance.
    -6 the body.
    -7 war, conflict.
    -8 the elementary or vital principle.
    -9 a soul which clings to the elements, a carnal mind; भूतात्मनस्तपोविद्ये बुद्धेर्ज्ञानं विशोधनम् Y.3.34.
    -आदिः 1 the Supreme Spirit.
    -2 an epithet of Ahaṁkāra (in Sāṅkhya phil.).
    -आर्त a. possessed by a devil.
    -आवासः 1 the body.
    -2 an epithet of &Scute;iva.
    -3 of Viṣṇu; वसन्ति त्वयि भूतानि भूतावासस्ततो हरिः Hariv.
    -आविष्ट a. possessed by a devil or evil spirit.
    -आवेशः demoniac possession.
    -इज्यम्, -इज्या making oblations to the Bhūtas.
    -इन्द्रियजयिन् m. a kind of ascetic.
    -इष्टा the fourteenth day of a lunar fortnight.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 of Śiva; भूतेशस्य भुजङ्गवल्लिवलयस्रङ्नद्धजूटा जटाः Māl.1.2; भूतेशप्रीति- हेतोः Udb.
    -ईश्वरः an epithet of Śiva; भूयः स भूतेश्वर- पार्श्ववर्ती R.2.46.
    -उन्मादः demoniac possession.
    -उपदेशः a reference to past things or such as already exist.
    -उपसृष्ट, -उपहत a. possessed by a devil.
    -ओदनः a dish of rice (eaten to counteract the influence of demons).
    -कर्तृ, -कृत् m. an epithet of Brahman; सर्वलोकप्रभुर्ब्रह्मा भूतकर्तृ तथर्षयः Rām.2.25.25; ततस्थानाह भूत- कृत् 7.4.12.
    -कला f. a power which produces the five elements; धरादिपञ्चभूतानां निवृत्त्याद्याः कलाः स्मृताः Śāradātilakam.
    -कालः 1 past time.
    -2 (in gram.) the past or preterite time.
    -केशी the holy basil.
    -कोटिः absolute non-entity; Bhddh.
    -क्रान्तिः f. possession by a devil.
    -गणः 1 the collection of created beings.
    -2 the whole class of spirits or devils; प्रेतान् भूतागणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः Bg.17.4.
    -गत्या truthfully; तदखिलमिह भूतं भूतगत्या...... अभिलषति स्म N.9.159.
    -गुणः a quality of the elements; शब्दस्पर्शरूपरसगन्धा भूतगुणाः स्मृताः Śāradātilakam.
    -ग्रस्त possessed by a devil.
    -ग्रामः 1 the whole multitude or aggregate of living beings; U.7; भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते Bg.8.19.
    -2 a multitude of spirits.
    -3 the body.
    -घ्नः 1 a kind of birch tree.
    -2 a camel.
    -3 garlic. (
    -घ्नी) the holy basil.
    -चतुर्दशी the fourteenth day of the dark half of Kārtika.
    -चारिन् m. an epithet of Śiva.
    -चिन्तकः = स्वभाववादिन् q. v.; दैवमित्यपरे विप्राः स्वभावं भूतचिन्तकाः Mb.12.232.19.
    -चिन्तनिकः an adherent to the doctrine that the mind or intellect is produced from material elements.
    -चिन्ता an enquiry into the ele- ments, investigation into their nature.
    -चैतन्यम् intellect- uality of matter.
    -जननी the mother of all beings.
    -जयः victory over the elements.
    -तन्त्रम् the doctrine of spirits.
    -तन्मात्रम् a subtle element.
    -दया compassion towards all beings, universal benevolence.
    -द्रुमः Cordia Latifolia (Mar. भोंकर).
    -द्रुह्, -ध्रुक् a. injurious, mali- cious.
    -धरा, -धात्री, -धारिणी the earth.
    -धात्री sleep.
    -नाथः an epithet of Śiva; तद् भूतनाथानुग नार्हसि त्वम् R.2.58.
    -नायिका an epithet of Durgā.
    -नाशनः 1 the marking-nut plant.
    -2 mustard.
    -3 pepper.
    (-नम्) 1 Asa Fœtida.
    -2 a bead used for rosaries (रुद्राक्ष).
    -निचयः the body.
    -पक्षः the dark fortnight.
    -पतिः 1 an epithet of Śiva; ध्यानास्पदं भूतपतेर्विवश Ku.3.43,74.
    -2 of Agni.
    -3 the sacred basil.
    -4 the sky; ज्वलसि यन्निशि भूतपतिं श्रितः N.4.55.
    -पत्री the holy basil.
    -पालः the guardian of living beings.
    -पूर्णिमा the day of full- moon in the month of Āśvina.
    -पूर्वम् ind. formerly. a.
    1 former, ancient, old; पश्यामि च जनस्थानं भूतपूर्वखरा- लयम् U.2.17.
    -2 deceased.
    -प्रकृतिः f. the origin of all beings; यामाहुः सर्वभूतप्रकृतिरिति Ś.1.1 (v. l.).
    -बलिः = भूतयज्ञ q. v.
    -ब्रह्मन् m. a low Brāhmaṇa who maintains himself with the offerings made to an idol; see देवल.
    -भर्तृ a. sustaining all beings; भूतभर्तृ च तज्ज्ञेयं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च Bg.13.16. -m. an epithet of Śiva.
    -भव a. existing in all beings.
    -भव्यम् past and future.
    -भावनः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -भाविन् a.
    1 creating living beings.
    -भाषा, -भाषितम् the language of devils.
    -भृत् a. sustaining the elements or creatures; भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः Bg.9.5.
    -भौतिक a. consisting of the elements.
    -महेश्वरः an epithet of Śiva.
    -मातृ f. an epithet of Gaurī.
    -मातृका the earth.
    -मात्रम्, -त्रा the rudiment of an element.
    -मात्रा f. pl. the coarse and subtile elements; तास्वेव भूतमात्रासु प्रलीयन्ते विभागशः Ms.12.17.
    -यज्ञः an oblation or offering to all created beings, one of the five daily Yajñas to be perfo- rmed by a householder.
    -योनिः the origin of all created beings.
    -रयाः a. a class of gods under the 5th Manu; Bhāg.
    -राज् m. an epithet of Śiva.
    -लिपिः a particular magic formula.
    -वर्गः the whole class of spirits.
    -वादिन् a. telling the real fact or truth.
    -वासः the Bibhītaka tree.
    -वाहनः an epithet of Śiva.
    -विक्रिया 1 epilepsy.
    -2 possession by a devil.
    -विज्ञान, -विद्या demonology (भूतविद्या); Ch. Up.7.1.2.
    -विनायकः a leader of evil beings; Bhāg.
    -विभुः a king; शाहभूविभुः Śāhendra. 2.93.
    -वृक्षः the Bibhītaka tree.
    -वेशी a white flowering Vitex Negundo (Mar. निर्गुडी).
    -शुद्धिः f. purifica- tion of the elements (of the body).
    -संसारः 1 the world of mortals.
    -2 the course of existence; घोरे$स्मिन् भूतसंसारे नित्यं सततयायिनि Ms.1.5.
    -संघः the totality of beings or of the elements.
    -संचारः demoniac possession.
    -संचारिन् m. a forest conflagration.
    -संप्लवः universal deluge or destruction; आभूतसंप्लवस्थानममृतत्वं हि भाषते.
    -समागमः the meeting of mortals; यथा काष्ठं च... समेत्य च व्यपेयातां तद्वद् भूतसमागमः Mb.12.28.36.
    -सर्गः 1 the creation of the world, the class or order of created beings.
    -2 creation of the elements.
    -साक्षिन् m. 'all- seeing', an eye-witness of created beings.
    -साधनी the earth.
    -सूक्ष्मम् a subtle element.
    -सृज् m. an epithet of Brahman; बहुधा गतां जगति भूतसृजा कमनीयतां समभिहृत्य पुरा Ki.6.42.
    -सृष्टिः f.
    1 the illusion effected by the power of Bhūtas.
    -2 the whole class of Bhūtas taken collectively.
    -स्थानम् 1 the abode of living beings.
    -2 the abode of demons.
    -हत्या destruction of living beings.
    -हन्त्री a species of Dūrvā grass.
    -हरः bdellium.
    -हासः a kind of fever.

    Sanskrit-English dictionary > भूत _bhūta

  • 13 मिलनम् _milanam

    मिलनम् [मिल् ल्युट्]
    1 Joining, meeting, assembling together.
    -2 Encountering.
    -3 Contact, being mixed with, coming in contact with; व्यालनिलयमिलनेन गरलमिव कलयति मलयसमीरम् Gīt.4.

    Sanskrit-English dictionary > मिलनम् _milanam

  • 14 लघु _laghu

    लघु a. (
    -घु or
    घ्वी f.) [लङ्घेः कुः, नलोपश्च Uṇ.1.29]
    1 Light, not heavy; तृणदपि लघुस्तूलस्तूलादपि च याचकः Subhās.; रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय Me.2 (where the word means 'contemptible' also); R.9. 62.
    -2 Little, small, diminutive; धर्मो$यं गृहमेधिनां निगदितः स्मार्तैर्लघुः स्वर्गदः Pt.1.253; Śi.9.38,78.
    -3 Short, brief, concise; लघुसंदेशपदा सरस्वती R.8.77.
    -4 Trifling, trivial, insignificant, unimportant; कायस्थ इति लघ्वी मात्रा Mu.1.
    -5 Low, mean, despicable, contemptible; Śi.9.23; Pt.1.16; कथं प्रत्याख्यानलघुर्मित्रावसुः पुनरपि मन्त्रयते Nāg.2. 1/11.
    -6 Weak, feeble.
    -7 Wretched, frivolous.
    -8 Active, light, nimble, agile; लघु भवत्युत्थानयोग्यं वपुः Ś.2.5.
    -9 Swift, quick, rapid; किंचित् पश्चाद् व्रज लघुगतिः Me.16; R.5.45.
    -1 Easy, not difficult; महार्णवपरिक्षेपं लङ्कायाः परिखालघुम् (मेने) R.12.66.
    -11 Easy to be diges- ted, light (as food)
    -12 Short (as a vowel in prosody).
    -13 Soft, low, gentle.
    -14 Pleasant, agreeable, desirable; दर्शनेन लघुना यथा तयोः प्रीतिमापुरुभयो- स्तपस्विनः R.11.12,8.
    -15 Lovely, handsome, beauti- ful.
    -16 Pure, clean.
    -17 Sapless, pithless.
    -18 Yo- ung, younger; दीव्यत्युच्चैर्लघुरघुपतिः किं नु वा स्यात् किमन्यत् Mv.6.53.
    -19 Without attendance or retinue; अनोकशायी लघुरल्पप्रचारश्चरन् देशानेकचरः स भिक्षुः Mb.1.91.5. -m. N. of the Nakṣatras Hasta, Puṣya, and Aśvinī. -n.
    1 A particular measure of time (= 15 Kāṣthas).
    -2 Agal- lochum, or a particular variety of it. -ind.
    1 Lightly, meanly, contemptuously; लघु मन् 'to think lightly of, despise, slight'; प्रथमोपकृतं मरुत्वतः प्रतिपत्त्या लघु मन्यते भवान् Ś.7.1.
    -2 Quickly, swiftly; लघु लघूत्थिता Ś.4 'risen early'.
    -Com. -आशिन्, -आहार a. eating little, moderate in diet, abstemious.
    -उक्तिः f. a brief mode of expression; Kull. on Ms.5.64.
    -उत्थान, -समुत्थान a. working actively, doing work rapidly.
    -काय a. light-bodied. (
    -यः) a goat.
    -कोष्ठ a.
    1 having a light stomach.
    -2 having little in the stomach.
    -कौमुदी N. of an epitome of the सिद्धान्तकौमुदी by Varada-rāja.
    -क्रम a. having a quick step, going quickly.
    -खट्विका a small bedstead.
    -गर्गः a kind of fish.
    -गोधूमः a small kind of wheat.
    -चित्त, -चेतस्, -मनस्, -हृदय a.
    1 light-minded, low-hearted, little-minded, mean-hearted; अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् Mb.
    -2 frivolous.
    -3 fickle, unsteady.
    -चिर्भिटा colocynth.
    -जङ्गलः a kind of quail (लावक).
    -तालः (in music) a kind of measure.
    -दुन्दुभिः a kind of drum.
    -द्राक्षा a small stoneless grape.
    -द्राविन् a. melting easily.
    -नामन् m. agallochum.
    -नालिका a musket.
    -पत्रिका the Rochanā plant.
    -पर्णी, -कर्णी N. of a plant (Mar. मोरवेल).
    -पाक, -पाकिन् a. easily digested.
    -पाकः digestibility.
    -पुष्पः a kind of Kadamba.
    -प्रमाण a. short.
    -प्रयत्न a.
    1 pronounced with slight articulation (as a letter).
    -2 indolent, lazy.
    -बदरः, -बदरी f. a kind of jujube.
    -भवः humble birth or origin.
    -भावः ease, facility.
    -भोजनम् a light repast.
    -मांसः a kind of partridge.
    -मात्र a. having small property.
    -मूलम् the lesser root of an equation.
    -मूलकम् a radish.
    -मेरुः (in music) a kind of measure.
    -लयम् a kind of fragrant root (वीरणमूल).
    -राशि a. composed of fewer terms (as the side of an equation)
    -वासस् a. wearing light or pure clothes; Ms.2.7.
    -विक्रम a. having a quick step, quick-footed.
    -वृत्ति a.
    1 ill-behaved, low, vile.
    -2 light, frivolous.
    -3 mismanaged, ill-done.
    -वेधिन् a. making a clever hit.
    -शेखरः (in music) a kind of measure.
    -सत्त्व a. weak or fickle-minded.
    -समुत्थान a.
    1 rising quickly.
    -2 swift of foot; अलघुना लघुसमुत्थानेन सैन्यचक्रेणाभ्यसरम् Dk.2.3.
    -सार a. worthless, insignificant.
    -हस्त a.
    1 light-handed, clever, dex- terous, expert; शिक्षाविशेषलघुहस्ततया निमेषात् तूणीचकार शरपूरितवक्त्ररन्ध्रान् R.9.63.
    -2 active, agile. (
    -स्तः) an expert or skilful archer.

    Sanskrit-English dictionary > लघु _laghu

  • 15 विलयः _vilayḥ

    विलयः 1 Dissolution, liquefaction.
    -2 Destruction, death, end; नयतु मामात्मनो$ङ्गेषु विलयमम्बा U.7.
    -3 Des- truction or dissolution of the world; (विलयं गम् to be dissolved, to end, to be terminated; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् Śi.9.17).

    Sanskrit-English dictionary > विलयः _vilayḥ

  • 16 प्रत्य्


    praty
    in comp. before vowels for prati above

    - प्रत्यंश
    - प्रत्यंशु
    - प्रत्यंस
    - प्रत्यंसम्
    - प्रत्यक्ष
    - प्रत्यक्षर
    - प्रत्यगम्
    - प्रत्यग्नि
    - प्रत्यग्र
    - प्रत्यग्रह
    - प्रत्यङ्क
    - प्रत्यङ्कम्
    - प्रत्यङ्ग
    - प्रत्यङ्गिरस्
    - प्रत्यङ्गिरस
    - प्रत्यङ्गिरा
    - प्रत्यजिर
    - प्रत्यञ्च्
    - प्रत्यधिकरणम्
    - प्रत्यधिदेवता
    - प्रत्यनन्तर
    - प्रत्यनिलम्
    - प्रत्यनीक
    - प्रत्यनुप्रास
    - प्रत्यनुमान
    - प्रत्यनुयोग
    - प्रत्यनूकान्तम्
    - प्रत्यन्त
    - प्रत्यन्तरीभू
    - प्रत्यन्तात्
    - प्रत्यन्तिक
    - प्रत्यन्तिम
    - प्रत्यन्धकार
    - प्रत्यपर
    - प्रत्यपाय
    - प्रत्यब्दम्
    - प्रत्यभ्यासम्
    - प्रत्यमित्र
    - प्रत्ययनम्
    - प्रत्ययनस्त्व
    - प्रत्यर
    - प्रत्यरा
    - प्रत्यरण्य
    - प्रत्यरि
    - प्रत्यर्क
    - प्रत्यर्गल
    - प्रत्यर्णम्
    - प्रत्यर्थम्
    - प्रत्यर्ध
    - प्रत्यर्धि
    - प्रत्यर्हम्
    - प्रत्यवभाष
    - प्रत्यवभाषा
    - प्रत्यवमर्ष
    - प्रत्यवमर्षवत्
    - प्रत्यवयव
    - प्रत्यवयवम्
    - प्रत्यवर
    - प्रत्यश्मन्
    - प्रत्यष्ठीला
    - प्रत्यस्तगमन
    - प्रत्यस्तम्
    - प्रत्यह
    - प्रत्याकार
    - प्रत्यागार
    - प्रत्याचार
    - प्रत्याताप
    - प्रत्यात्म
    - प्रत्यात्मम्
    - प्रत्यात्मक
    - प्रत्यात्मिक
    - प्रत्यात्म्य
    - प्रत्यादर्श
    - प्रत्यादित्य
    - प्रत्यानीक
    - प्रत्यापीड
    - प्रत्याम्नायम्
    - प्रत्यार्द्र
    - प्रत्यार्द्रा
    - प्रत्यार्द्रीकृ
    - प्रत्यार्धपुर
    - प्रत्यालयम्
    - प्रत्यावासकम्
    - प्रत्यावासम्
    - प्रत्याशम्
    - प्रत्याशा
    - प्रत्याशिन्
    - प्रत्याह
    - प्रत्याहुति
    - प्रत्युत
    - प्रत्युत्तर
    - प्रत्युदधि
    - प्रत्युपमान
    - प्रत्युपसदम्
    - प्रत्युपासनम्
    - प्रत्युरस
    - प्रत्युलूक
    - प्रत्युलूकक
    - प्रत्युष्ट्र
    - प्रत्यूर्ध्वम्
    - प्रत्यृचम्
    - प्रत्यृतु
    - प्रत्येक
    - प्रत्येनस्
    - प्रत्येनस्य

    Sanskrit-English dictionary > प्रत्य्

  • 17 यथा


    yáthā
    ind. (in Veda alsoﾠ unaccented;

    fr. 3. ya, correlative of táthā)
    in which manner orﾠ way, according as, as, like
    ( alsoﾠ with cid, ha, havai, iva, ivâ̱ṅga, ivaha, eva,
    andﾠ followed by correl. tathā, tathātathā, tadvat, cvam, Ved. alsoﾠ evá) RV. etc. etc.
    (yathai ͡tat orﾠ yathai ͡vai ͡tat, « as for that» ;
    yathā-tathā orﾠ yathā - tenasatyena, « as surely as» - « so truly»);
    as, for instance, namely ( alsoﾠ tadyathā, « as here follows») Up. GṛṠrS. Nir. ;
    as it is orﾠ was (elliptically) BhP. ;
    that, so that, in order that (with Pot. orﾠ Subj., later alsoﾠ with fut. pres., imperf. andﾠ aor.;
    in earlier language yathā is often placed after the first word of a sentence;
    sometimes with ellipsis of syāt andﾠ bhavet) RV. etc. etc.;
    that (esp. after verbs of « knowing», « believing», « hearing», « doubting» etc.;
    either with orﾠ without iti at the end of the sentence) Up. MBh. Kāv. etc.;
    as soon as Megh. ;
    as, because, since ( yathā-tathā, « as - therefore») MBh. Kāv. etc.;
    as if (with Pot.) Daṡ. Ṡak. ;
    how (= quam, expressing « admiration») Pāṇ. 8-1, 37 Sch. ;
    according to what is right, properly, correctly (= yathāvat) BhP. ;
    ( yáthāyathā-táthātathā orﾠ evaî ̱4va,
    in whatever manner - in that manner,
    « according as» orﾠ « in proportion as» - « so»,
    by how much the more - by so much,
    the more - the more;
    yathātathā, « in whatever manner», « in every way», « anyhow» ;
    with na, « in no way», « really not» ;
    yathākathaṉcit, « in any way», « somehow orﾠ other» ;
    yathai ͡va, « just as» ;
    tadyathâ̱pināma, « just as if»)
    yathā
    « in such a manner as follows», namely, viz. Buddh. (cf. Pāli seyyathā;

    sáyáthā- ṠBr.) Jain. (in Prākṛit. taṉjahā;
    cf. sejjahā) Pat. Ṡak. ;
    + cf. ὁ, ἡ, τό;
    Goth. sa, so, that-a;
    Lat. (is-te, (is)-ta, (is-)tud, tam, tum, tunc
    yathâ̱ṉṡa-tas etc.
    - यथांसतस्
    - यथांशम्
    - यथाकथित
    - यथाकनिष्ठम्
    - यथाकर्तव्य
    - यथाकर्म
    - यथाकल्पम्
    - यथाकाण्डम्
    - यथाकाम
    - यथाकामिन्
    - यथाकाम्य
    - यथाकायम्
    - यथाकारम्
    - यथाकारिन्
    - यथाकार्य
    - यथाकाल
    - यथाकुलम्
    - यथाकृत
    - यथाकृष्टम्
    - यथाकॢप्ति
    - यथाक्रतु
    - यथाक्रम
    - यथाक्रमम्
    - यथाक्रमेण
    - यथाक्रियमाण
    - यथाक्रोशम्
    - यथाक्षमम्
    - यथाक्षरम्
    - यथाक्षिप्रम्
    - यथाक्षेमेण
    - यथाखातम्
    - यथाखेलम्
    - यथाख्यम्
    - यथाख्यत
    - यथाख्यानम्
    - यथागत
    - यथागम
    - यथागमनम्
    - यथागात्रम्
    - यथागुणम्
    - यथागृहम्
    - यथागृहीतम्
    - यथागोत्रकुलकल्पम्
    - यथाग्नि
    - यथाग्रहणम्
    - यथाङ्गम्
    - यथाचमसम्
    - यथाचारम्
    - यथाचारिन्
    - यथाचिति
    - यथाचित्तम्
    - यथाचिन्तित
    - यथाचोदितम्
    - यथाछन्दसम्
    - यथाजनपदम्
    - यथाजात
    - यथाजाति
    - यथाजातीयक
    - यथाजोषम्
    - यथाज्ञप्त
    - यथाज्ञप्ति
    - यथाज्ञानम्
    - यथाज्ञेयम्
    - यथाज्यगान
    - यथाज्येष्ठम्
    - यथातत्त्व
    - यथातत्त्वम्
    - यथातथ
    - यथातथ्यम्
    - यथातथ्येन
    - यथातृप्ति
    - यथात्मक
    - यथादत्त
    - यथादधिभक्षम्
    - यथादर्शन
    - यथादर्शनम्
    - यथादर्शितम्
    - यथादायम्
    - यथादिक्
    - यथादिशम्
    - यथादिष्ट
    - यथादीक्षम्
    - यथादृष्टम्
    - यथादृष्टि
    - यथादेवतम्
    - यथादेसम्
    - यथादेशम्
    - यथादोषम्
    - यथाद्रव्य
    - यथाधर्मम्
    - यथाधिकार
    - यथाधिष्ण्यम्
    - यथाधीत
    - यथाध्यापकम्
    - यथानाम
    - यथानारदभाषित
    - यथानिःसृप्तम्
    - यथानिकायम्
    - यथानिरुप्तम्
    - यथानिर्दिष्ट
    - यथानिलयम्
    - यथानिवासिन्
    - यथानिवेशम्
    - यथानिशान्तम्
    - यथानीकम्
    - यथानुपूर्वम्
    - यथानुपूर्व्य
    - यथानुपूर्व्या
    - यथानुभूतम्
    - यथानुरूपम्
    - यथान्तरम्
    - यथान्यस्तम्
    - यथान्यायम्
    - यथान्यासम्
    - यथान्युप्त
    - यथापण्यम्
    - यथापदम्
    - यथापरम्
    - यथापराधम्
    - यथापरिधि
    - यथापरिलिखितम्
    - यथापरीत्तम्
    - यथापरु
    - यथापर्युक्षितम्
    - यथापर्व
    - यथापाठ
    - यथापुंसम्
    - यथापुरम्
    - यथापुरुषम्
    - यथापूर्व
    - यथापूर्वक
    - यथापूर्वकम्
    - यथापृष्ठ्य
    - यथापौराण
    - यथाप्रकृति
    - यथाप्रज्ञम्
    - यथाप्रतिगुणम्
    - यथाप्रतिगुणैस्
    - यथाप्रतिज्ञम्
    - यथाप्रतिरूपम्
    - यथाप्रत्यक्षदर्शनम्
    - यथाप्रत्यर्हम्
    - यथाप्रदानम्
    - यथाप्रदिष्टम्
    - यथाप्रदेशम्
    - यथाप्रधानम्
    - यथाप्रपन्नम्
    - यथाप्रभावम्
    - यथाप्रयोगम्
    - यथाप्रवृतम्
    - यथाप्रवेशम्
    - यथाप्रश्नम्
    - यथाप्रसृप्तम्
    - यथाप्रस्तरम्
    - यथाप्रस्तावम्
    - यथाप्रस्तुतम्
    - यथाप्राणम्
    - यथाप्राणेन
    - यथाप्राप्त
    - यथाप्राप्ति
    - यथाप्रार्थितम्
    - यथाप्राशु
    - यथाप्रीति
    - यथाप्रेषितम्
    - यथाप्रैषम्
    - यथाफलम्
    - यथाबलम्
    - यथाबीजम्
    - यथाबुद्धि
    - यथाभक्त्या
    - यथाभक्षितम्
    - यथाभवनम्
    - यथाभागम्
    - यथाभाजनम्
    - यथाभाव
    - यथाभिकामम्
    - यथाभिज्ञाय
    - यथाभिनिविष्ट
    - यथाभिप्रेत
    - यथाभिमत
    - यथाभिरामम्
    - यथाभिरुचित
    - यथाभिरूपम्
    - यथाभिलषित
    - यथाभिलिखित
    - यथाभिवृष्टम्
    - यथाभिहितम्
    - यथाभीष्ट
    - यथाभूतम्
    - यथाभूमि
    - यथाभूयस्
    - यथाभ्यर्थित
    - यथामङ्गलम्
    - यथामति
    - यथामनसम्
    - यथामनीषितम्
    - यथामन्त्रवर्णम्
    - यथामात्रम्
    - यथामानम्
    - यथामुखम्
    - यथामुखीन
    - यथामुख्यम्
    - यथामूल्य
    - यथाम्नातम्
    - यथाम्नायम्
    - यथायजुस्
    - यथायतनम्
    - यथायथम्
    - यथायाचित
    - यथायुक्त
    - यथायुक्ति
    - यथायुक्तितस्
    - यथायूथम्
    - यथायूपम्
    - यथायोगम्
    - यथायोगेन
    - यथायोग्य
    - यथायोनि
    - यथारब्ध
    - यथारम्भम्
    - यथारसम्
    - यथारुचम्
    - यथारुचि
    - यथारूप
    - यथार्थ
    - यथार्थक
    - यथार्थित
    - यथार्थित्वम्
    - यथार्पित
    - यथार्षम्
    - यथार्ह
    - यथार्हणम्
    - यथालब्ध
    - यथालाभ
    - यथालिखितानुभाविन्
    - यथालिङ्गम्
    - यथालोकम्
    - यथावकाशम्
    - यथावचनम्
    - यथावत्
    - यथावत्तम्
    - यथावदानम्
    - यथावनिक्तम्
    - यथावभृथम्
    - यथावयस्
    - यथावयसम्
    - यथावर्णम्
    - यथावशम्
    - यथावषट्कारम्
    - यथावसरम्
    - यथावस्तु
    - यथावस्थम्
    - यथावस्थितार्थकथन
    - यथावास
    - यथावासम्
    - यथावास्तु
    - यथावितानम्
    - यथावित्तम्
    - यथाविद्यम्
    - यथाविध
    - यथाविधानम्
    - यथाविधानेन
    - यथाविधि
    - यथाविनियोगम्
    - यथाविभव
    - यथाविभवम्
    - यथाविभागम्
    - यथाविषयम्
    - यथावीर्य
    - यथावृत्त
    - यथावृत्ति
    - यथावृद्ध
    - यथावृद्धम्
    - यथावृद्धि
    - यथावेदम्
    - यथावेदि
    - यथाव्यवसितम्
    - यथाव्यवहारम्
    - यथाव्याधि
    - यथाव्युत्पत्ति
    - यथाशक्ति
    - यथाशक्त्या
    - यथाशयम्
    - यथाशरीरम्
    - यथाशास्त्र
    - यथाशास्त्रम्
    - यथाशिषम्
    - यथाशीलम्
    - यथाशोभम्
    - यथाश्रद्धम्
    - यथाश्रमम्
    - यथाश्रयम्
    - यथाश्रुत
    - यथाश्रुति
    - यथाश्रेष्ठम्
    - यथाश्लक्ष्ण
    - यथासंवृत्तम्
    - यथासंवेदम्
    - यथासंस्थम्
    - यथासंहितम्
    - यथासख्यम्
    - यथासंकल्पम्
    - यथासंकल्पित
    - यथासंख्य
    - यथासङ्गम्
    - यथासत्यम्
    - यथासनम्
    - यथासंदिष्ट
    - यथासंधि
    - यथासन्नम्
    - यथासभक्षम्
    - यथासमयम्
    - यथासमर्थितम्
    - यथासमान्नातम्
    - यथासमीहित
    - यथासमुदितम्
    - यथासम्पद्
    - यथासम्प्रकीर्णम्
    - यथासम्प्रत्ययम्
    - यथासम्प्रदायम्
    - यथासंप्रेषितम्
    - यथासम्बन्धम्
    - यथासम्भव
    - यथासम्भविन्
    - यथासम्भावित
    - यथासर्वम्
    - यथासवनम्
    - यथासवम्
    - यथासाम
    - यथासामर्थ्यम्
    - यथासारम्
    - यथासिद्ध
    - यथासुख
    - यथासूक्तम्
    - यथासूक्ष्म
    - यथासूत्रम्
    - यथास्तम्
    - यथास्तुत्
    - यथास्तुतम्
    - यथास्तोत्रियम्
    - यथास्तोमम्
    - यथास्त्रि
    - यथास्थान
    - यथास्थाम
    - यथास्थित
    - यथास्थिति
    - यथास्थूल
    - यथास्मृति
    - यथामय
    - यथास्व
    - यथास्वरम्
    - यथास्वैर
    - यथाहार
    - यथाहृतम्

    Sanskrit-English dictionary > यथा

См. также в других словарях:

  • Adi Shankara — with disciples. Born 788 CE Kalady, present day Kerala, India Died 820 CE …   Wikipedia

  • praty-ālayam — प्रत्यालयम् …   Indonesian dictionary

  • yáthā-nilayam — यथानिलयम् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»