पार्श्वभङ्ग

mfn. skilled in breaking a passage where there is no joint (i.e. where there is no possibility of bending) Kām.

(-sâ̱v-) m. = nāsā-bhaṅga Suṡr.

m. pain in the side Suṡr.

m. destruction of pride orﾠ anger Vikr. IV, 25.

अनायत a.

1 Unrestrained, unchecked.

-2 Not prop- ped or supported.

-3 Not long, of short duration; अनायतस्वभावभङ्गुराणि सुखानि K.175.

-4 Continuous, close, unseparated.

अन्यथा ind. [अन्य-प्रकारार्थे था]

1 Otherwise, in another way or manner, in a different manner; यदभावि न तद्भावि भावि चेन्न तदन्यथा H. प्रस्ताविका 24; with अतः, इतः or ततः otherwise than, in a manner different from; अतो$न्यथा प्रवृत्तिस्तु राक्षसो विधिरुच्यते Ms.5.31; एतज्ज्ञानमिति प्रोक्तमज्ञानं यदतो$न्यथा Bg.13.11. अन्यथा-अन्यथा in one way, in another (different) way; यो$न्यथा सन्तमा- त्मानमन्यथा भाषते Ms.4.255; सत्त्वभङ्गभयाद्राज्ञां कथयन्त्य- न्यथा पुरः । अन्यथा विवृतार्थेषु स्वैरालापेषु मन्त्रिणः Mu.4.8. अन्यथा कृ (a) to do otherwise, change or alter; न हि दैवं शक्यमन्यथा कर्तुमभियुक्तेनापि K.62; न स्वभावो$त्र मर्त्यानां शक्यते कर्तुमन्यथा Pt.1.258; Ś.6.14; (b) to act other- wise, violate, transgress, go against; त्वया कदाचिदपि मम वचनं नान्यथा कृतम् Pt.4; (c) to destroy, undo, frustrate, baffle, defeat (hope, plan &c.), कर्तुमकर्तुमन्यथाकर्तुं समर्थ ईश्वरः; ममेच्छां मान्यथा कृथाः Ks.22.51; लाभं कुर्याच्च यो$न्यथा Y.2.195; (d) to make false, falsify; ख्यातो लोकप्रवादो$यं भरतेनान्यथा कृतः Rām.; अमात्यः प्राड्विवाको वा यत्कुर्युः कार्यमन्यथा Ms.9.234 to do wrongly; ˚ग्रह्, -मन्, -संभावय्, -समर्थय्, -विकल्पय् &c. to take or think to be otherwise, to misunder- stand, understand wrongly; अलमन्यथा गृहीत्वा न खलु मन- स्विनि मया प्रयुक्तमिदम् M.1.2; अलमस्मानन्यथा संभाव्य Ś.1; किं मामन्यथा संभावयसि K.147; Ś.3.19; जनो$न्यथा भर्तृमतीं विशङ्कते Ś.5.17 suspects to be otherwise (than chaste), ˚भू or या to be otherwise, be changed or altered, be falsified; न मे वचनमन्यथा भवितुमर्हति Ś.4; शोकार्तस्य प्रवृत्तो मे श्लोको भवतु नान्यथा Rām.; तयोर्महात्मनोर्वाक्यं नान्यथा याति सांप्रतम् Rām.

-2 Otherwise, or else, in the contrary case; व्यक्तं नास्ति कथमन्यथा वासन्त्यपि तां न पश्येत् U.3; स्तेनो$न्यथा भवेत् Ms.8.144; Y.1.86,2.288; on the other hand, on the contrary.

-3 Falsely, untruly; किमन्यथा भट्टिनी मया विज्ञापितपूर्वा V.2; किमन्यथा भट्टिन्यै विज्ञापितम् M.4; न खल्वन्यथा ब्राह्मणस्य वचनम् V.3; यो न्यायमन्यथा ब्रूते स याति नरकं नरः Pt.3.17; H.3.15; Ms.8.9.

-4 Wrongly, erroneously, badly, as in अन्यथासिद्ध q. v. below; see under (1) also.

-5 From another motive, cause, or ground; दुर्वाससः शापादियं त्वया प्रत्यादिष्टा नान्यथा Ś.7. [cf. L. aliuta.].

-Comp. -अनुपपत्तिः f. see अर्थापत्ति.

-कारः changing, altering. (

-रम्) adv. in a different manner, differently P.III.4.27.

-ख्यातिः f.

1 erroneous conception of the Spirit.

-2 Name of a philosophical work.

-3 wrong conception in general (in phil.). In Sāṅkhya philosophy it means the assertion that something is not really what it appears to be according to sensual perception; title of a philosophical work.

-भावः alteration, change, being otherwise, difference; एकस्या व्यक्तेः सर्वावयवावच्छेदेनान्यथाभावः कार्त्स्न्यम् P.V.4.53; Sk. change of view or mind; मयि ˚भावो न कर्तव्यः Ch. Up.

-वादिन् a. speaking differently or falsely; speaking falsely or inconsistently; (in law) a prevaricator, prevaricating witness.

-वृत्ति a.

1 changed, altered.

-2 affected, perturbed; disturbed by strong emotions; मेघालोके भवति सुखिनोप्यन्यथावृत्ति चेतः Me.3.

-सिद्ध a. proved or demonstrated wrongly; (in Nyāya) said of a cause (कारण) which is not the true one, but only refers to accidental and remote circumstances (as the ass employed to fetch clay &c. in the case of a घट or jar) which do not invariably contribute to the result, see कारण; this अन्यथा˚ is said to be of 3 kinds in Tarka. K., but 5 are mentioned in Bhāṣā P.19-22.

-द्धम्, -सिद्धिः f. wrong demonstration; one in which arguments, not being true causes are advanced; an unessential cause, an accidental or concomitant circumstance. Bhāṣā P.16.

-स्तोत्रम् satire, irony; सत्यासत्यान्यथास्तोत्रैर्न्यूनाङ्गेन्द्रियरोगिणाम् (क्षेपं करोति) cf. यत्र विकृताकृतिरेव दर्शनीयस्त्वमसीत्युच्यते तदन्यथास्तोत्रम् । Mitākṣarā. Y.2.24.

अवभङ्ग a.

1 Humbling, overcoming, defeating; मानावभङ्गनिपुणं त्वममोघमस्त्रम् V.4.25.

-2 Broken off, injur- ed.

-ङ्गः 1 Breaking off (as a shaft).

-2 Hollowing or sinking (of the nose); Suśr.

प्रतिब्रू 2 P.

1 To answer; प्रत्यब्रवीच्चैनमिषुप्रयोगे तत्पूर्वभङ्गे वितथप्रयत्नः R.2.42.

-2 (Ā.) To refuse, deny.

भङ्गः [भञ्ज्-भावादौ घञ्]

1 Breaking, breaking down, shattering, tearing down, splitting, dividing; भङ्गः स जिष्णोर्धृतिमुन्ममाथ Ki.17.29. वार्यर्गलाभङ्ग इव प्रवृत्तः R.5.45.

-2 A break, fracture, breach.

-3 Plucking off, lopping; आम्रकलिकाभङ्ग Ś.6.

-4 Separation, analysis.

-5 A por- tion, bit, fragment, detached portion; पुष्पोच्चयः पल्लवभङ्गभिन्नः Ku.3.61; R.16.16.

-6 Fall, downfall, decay, destruc- tion, ruin; as in राज्य˚, सत्त्व˚ &c.

-7 Breaking up, dis- persion; यात्राभङ्ग Māl.1.

-8 Defeat, overthrow, discom- fiture, rout; भग्ने भग्नमवाप्नुयात् Pt.4.41; प्रसभं भङ्गमभङ्गुरोदयः (नयति) Śi.16.72.

-9 Failure, disappointment, frustra- tion; तत्पूर्वभङ्गे वितथप्रयत्नः R.2.42. (v. l.); आशाभङ्ग &c.

-1 Rejection, refusal; अभ्यर्थनाभङ्गभयेन साधुर्माध्यस्थमिष्टे$- प्यवलम्बते$र्थे Ku.1.52.

-11 A chasm, fissure.

-12 Inter- ruption, obstacle, disturbance; निद्रा˚, गति˚ Ki.17.29.

-13 Non-performance, suspension, stoppage.

-14 Taking to flight, flight.

-15 (a) A bend, fold. (b) A wave; क्षौमे भङ्गवती तरङ्गतरले फेनाम्बुतुल्ये वहन् Nāg.5.2; ज्वालाभङ्गैः (= Wavelike flames) Nāg.5.21.

-16 Contraction, bending, knitting; ग्रीवाभङ्गाभिरामम् Ś1.7; so भ्रूभङ्ग U.5.36.

-17 Going, motion.

-18 Paralysis.

-19 Fraud, deceit.

-2 A canal, water-course.

-21 A circumlocutory or round-about way of speaking or acting; see भङ्गि.

-22 Hemp.

-23 (With Buddhists) The constant decay taking place in the universe; constant change.

-24 (With Jainas) A dialectical formula beginning with स्यात्.

-Comp. -नयः removal of obstacles.

-वासा turmeric.

-सार्थ a. dishonest, fraudulent.

स्वैर a. [स्वस्य ईरम् ईर्-अच् वृद्धिः]

1 Following one's own will or fancy, self-willed, wanton, uncontrolled, unrestrained; बद्धमिव स्वैरगतिर्जनमिह सुखसंगिनमवैमि Ś. 5.11; अव्याहतैः स्वैरगतैः स तस्याः R.2.5.

-2 Free, unreserved, confidential; सत्वभङ्गभयाद्राज्ञां कथयन्त्यन्यथा पुरः । अन्यथा विवृतार्थेषु स्वैरालापेषु मन्त्रिणः ॥ Mu.4.8.

-3 Slow, mild, gentle; Mu.1.2.

-4 Dull, lazy.

-5 Dependent on one's will, voluntary, optional.

-रम् Wilfulness, wantonness; तत्रापि निरवरोधः स्वैरेण विहरन् Bhāg.5.14.31.

-रम् -ind.

1 At will or pleasure, as one likes, at perfect ease; सार्थाः स्वैरं स्वकीयेषु चेरुर्वेश्मस्वि- वाद्रिषु R.17.64.

-2 Of one's own accord, spontaneous- ly.

-3 Slowly, gently, mildly; मोहे मोहे रामभद्रस्य जीवं स्वैरं स्वैरं प्रेरितैस्तर्पयेति U.3.2.

-4 Lowly, in an under-tone, inaudibly (opp. स्पष्ट); पश्चात्स्वैरं गज इति किल व्याहृतं सत्य- वाचा Ve.3.9.

-Comp. -आलापः confidential talk. Mu.4.8.

-कथा unreserved conversation.

-चारिन् a. free, independent.

-विहारिन् a. unimpeded.

-वृत्त, -वृत्ति, -आचार a. acting as one likes, following one's own will, self-willed.

f. the nose (either du. e.g.. AV. V, 23, 3, or sg. Mn. MBh. etc.. ;

n. (rarely m. gaṇa ardharcâ̱di;