Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

नयविशारद

  • 1 नयविद्


    naya-vid
    mfn. = - kovida Kāv. ;

    m. a politician, statesman MW.

    Sanskrit-English dictionary > नयविद्

  • 2 नयविवेक


    naya-viveka
    m. N. of wk.;

    - dīpikā, - ṡaṅkā-dīpikā, f.;
    -kâ̱laṉkāra m. N. of Comms.

    Sanskrit-English dictionary > नयविवेक

  • 3 नयविशारद


    naya-viṡārada
    mfn. = - vid R.

    Sanskrit-English dictionary > नयविशारद

  • 4 नयवीथि


    naya-vīthi
    f. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > नयवीथि

  • 5 नयवेदिन्


    naya-vedin
    mfn. = - vid Gal

    Sanskrit-English dictionary > नयवेदिन्

  • 6 विनयवादी

    විනයවාදී vinayavaadii vinayavādī m
    one who speaks in accordance with the rules of conduct.

    Pali-English dictionary > विनयवादी

  • 7 मीमांसानयविवेक


    mīmâ̱ṉsā́-naya-viveka
    m. N. of a Comm. on the Mīmāṇsā-sūtras (q.v.) by Bhava-nātha-miṡ1ra;

    -gatâ̱rtha-mālikā f. - ṡaṅkādīpikā, f.;
    -kâ̱laṉkāra m. N. of wks.

    Sanskrit-English dictionary > मीमांसानयविवेक

  • 8 नय


    naya
    m. (1. nī) leading (of an army) R. ;

    conduct, behaviour, (esp.) prudent conduct orﾠ behaviour, good management, polity, civil andﾠ military government MBh. Kāv. etc.;
    wisdom, prudence, reason ( naya ibc. orﾠ nayeshu, in a prudent manner MBh.) R. BhP. ;
    plan, design MBh. Pañc. Kathās. ;
    leading thought, maxim, principle, system, method, doctrine R. Sāh. Bhāshāp. Sarvad. ;
    a kind of game andﾠ a sort of dice orﾠ men for playing it L. ;
    N. of a son of Dharma andﾠ Kriyā Pur. ;
    of a son of 13th Manu Hariv. ;
    guide, conductor L. ;
    mfn. fit, right, proper L. ;
    - नयकोविद
    - नयग
    - नयचक्षुस्
    - नयचन्द्र
    - नयजा
    - नयज्ञ
    - नयदत्त
    - नयद्युमणि
    - नयनिरूपण
    - नयनेतृ
    - नयपाल
    - नयपीठी
    - नयप्रकाशिका
    - नयप्रयोग
    - नयबोधिका
    - नयमणिमञ्जरी
    - नयमाणिमालिका
    - नयमयूखमालिका
    - नयमार्तण्ड
    - नयरत्न
    - नयरत्नमाला
    - नयलोचन
    - नयवत्
    - नयवर्त्मन्
    - नयविद्
    - नयविवेक
    - नयविशारद
    - नयवीथि
    - नयवेदिन्
    - नयशालिन्
    - नयशास्त्र
    - नयसंग्रह
    - नयसाधन
    - नयसार
    - नयसाहसोन्नतिमत्
    - नयसिद्धि

    Sanskrit-English dictionary > नय

  • 9 अक्षः _akṣḥ

    अक्षः [अश्-सः]
    1 An axis, axle, pivot; अक्षभङ्गे च यानस्य....न दण्डं मनुरब्रवीत् Ms.8.291,292; दृढधूः अक्षः Kāś. V. 4.74; Śi.12.2, 18.7; ज्योतिश्चक्राक्षदण्डः Dk.
    1 Axle-pole.
    -2 The pole of a cart.
    -3 A cart, car; also a wheel.
    -4 The beam of a balance.
    -5 Terrestrial latitude.
    -6 A die for playing with; cube; यानाक्षमधिकृत्य ब्रूत इति गम्यते न तु विदेवना- क्षमिति । ŚB. on MS.6.8.35.
    -7 The seed of which rosaries are made.
    -8 A weight equal to 16 māṣas and called कर्ष.
    -9 N. of the plant Terminalia Belerica (बिभीतक- Mar. बेहडा) the seed of which is used as a die; also the nut of this plant; यथा वै द्वे वामलके द्वे वा कोले द्वौ वाक्षौ मुष्टिरनुभवति Chān. Up; so धाराभिरक्षमात्राभिः.
    -1 A shrub producing the rosary seed, Eleocarpus Ganitrus (रुद्राक्ष); the seed of this plant, as also of another plant (इन्द्राक्ष).
    -11 A serpent; hence a curve.
    -12 Garuḍa.
    -13 N. of a son of Rāvaṇa.
    -14 The soul.
    -15 Knowledge (usually, sacred).
    -16 Law; a lawsuit; legal procedure.
    -17 A person born blind.
    -18 the lower part of the temples (कर्ण- नेत्रयोर्मध्ये शङ्खादधोभागः).
    -19 The base of a column; अथवाक्षं नवांशोच्चं जन्म चैकेन कारयेत् । Māna.14.17.
    -2 The window-like part of a swing, a hammock, a palanquin, an axle of a chariot; पार्श्वयोर्वारणं कुर्यात् तस्याधो$क्षं सुसंयुतम् । Māna.5.165,166.
    -21 Gambling (in general). cf. अक्षो द्यूते वरूथाङ्गे नयवादौ बिभीतके । कर्षे व्याप्तौ कृषे (?) चक्रे आधारव्यव- हारयोः । आत्मजे पाशके दैत्यभेदे चेन्द्रियवालयोः । Nm.
    -क्षम् (अश्नुते व्याप्नोति विषयान् स्ववृत्त्या संयोगेन वा)
    1 An organ of sense; निरोधाच्चेतसो$क्षाणि निरुद्धान्यखिलान्यपि Pt.2.154; संयताक्षो विनीतः Mātaṅga L.12.1. (The word संयताक्ष here means 'having control over his senses', but 'having eyes closed' M. W.); m. also (नियच्छेद्विषयेभ्यो$क्षान् Bhāg.; an object of sense.
    -2 The eye, (only at the end of comp.; जलजाक्ष, कमलाक्ष, &c.)
    -3 Sachal salt, sea-salt.
    -4 Blue vitriol (from its crystallized shape) (Mar. मोरचूद) [cf. L. axis; Gr. akshon or axon, old Germ. ahsa; Germ. achse.]
    -Comp. -अंशः the degree of latitude.
    -अग्रम् the axle or its end; the anterior end of the axle or its end; the anterior end of the pole of a car.
    -अग्रकीलः -लकः a linch-pin, a pin which fastens the yoke to the pole.
    -आवपनम् [अक्षान् पाशान् आवपति क्षिपत्यस्मिन्; आ-वप्-आधारे ल्युट्] a dice-board (अक्षा उप्यन्ते$स्मिन्निति अक्षावपनम् अक्षस्थानावपनपात्रम्, सायण).
    -आवलिः f. a rosary.
    -आवापः [अक्षान् आवपति क्षिपति; आवप्-अण्] a gambler, keeper of the dice or gambling table; he is one of the रत्निन्s mentioned in Taitt. Saṁ. I.8.9.1.2 and Śat. Br.5.3.2; also ˚अतिवापः (अक्षावापो नाम अक्षाणां क्षेप्ता अक्षगोप्ता वा द्यूतकारः).
    -उपकरणम् a piece at chess.
    -कर्णः hypotenuse, particularly of the triangle formed with the gnomon of a dial and its shadow; (astr.) argument of the latitude.
    -कुशल, -शौण्ड a. [स. त.] skilful in gambling.
    -कूटः [ अक्षस्य कूट इव] the pupil of the eye.
    -कोविद, -ज्ञ a. skilled in dice; so ˚विद्, ˚वेत्तृ &c.
    -क्षेत्रम् [अक्षनिमित्तं क्षेत्रम्] an astronomical figure (अक्षसाधनार्थं क्षेत्रतया कल्पितानां अक्षभवानामष्टानां क्षेत्राणामेकं).
    -ग्लहः [तृ. त.] gambling, playing at dice.
    -चक्रम् the circle of sensual passions. दृढनियमित ˚क्रः K.37 (also axis and wheels).
    -जम् [अक्षात् जायते; जन्-ड]
    1 direct knowledge or cognition.
    -2 a thunderbolt (वज्रम् अस्थिरूपावयवजातत्वात्तस्य तन्नामत्बम्).
    -3 a diamond.
    -4 अक्षक्षेत्रम् q.v. (m. in some of these senses).
    -जः N. of Viṣṇu.
    -तत्त्वम्, -विद्या the science of gambling; ˚विद् skilled in the principles of gambling.
    -दण्डः axle-pole.
    -दर्शकः, -दृश् [अक्षाणाम् ऋणादानादिव्यवहाराणां दर्शकः दृश्-ण्वुल्, अक्षान् पश्यतीति दृश् -क्विप् कुत्वम्]
    1 a judge (one who tries law- suits).
    -2 a superintendent of gambling.
    -दृक्कर्मन् n. operation or calculation for latitude.
    -देविन् m.. [अक्षैर्दीव्यति, दिव्-णिनि],
    अक्षद्यूः, [दिव्-क्विपू ऊठ् P.VI.4.19.]
    -द्यूतः [अक्षैर्द्यूतं यस्य] a gambler, dicer.
    -द्यूतम् dice play, gambling; ˚तादिगणः a class of words mentioned in P.IV.4.19.
    -द्यूतिकम् [अक्षद्यूत- ठक्] dispute at play.
    -द्रुग्ध a. [अक्षैः द्रुग्धः] unlucky at dice (opposed to अक्षप्रिय fond of dice, or lucky in gambling).
    -धरः [अक्षं चक्रं रथावयवं तत्कीलकमिव कण्टकं वा धरतीति धरः धृ-अच् ष. त.]
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 N. of the plant (also called शाखोट); Trophis Aspera. (Mar. हेदि, खरोत).
    -3 a wheel.
    -4 any one who bears a wheel, or who holds dice.
    -धूः (धुर्) the yoke attached to the fore-part of the pole of a car.
    -धूर्तः [अक्षे तद्देवने धूर्तः] 'dice-rogue,' a gamester, a gambler.
    -धूर्तिलः [अक्षस्य शकटस्य धूर्तिं भारं लाति, ला-क; or अक्ष-धुर्-तिलप्रत्ययः] a bull or ox yoked to the pole of a cart.
    -पटलः[ष. त.]
    1 a court of law.
    -2 depository of legal documents.
    -3 = अक्षि- पटलम्, q. v. -लः [अक्षाणां व्यवहाराणां पटलमस्त्यस्य अच्] a judge.
    -4 record-office (GI).
    -5 account-office (RT).
    -पटलाधिकृतः superintendent of records and accounts.
    -परि ind [अक्षेण विपरतिम् वृत्तं P.II.1.1 द्यूतव्यवहारे पराजये एवायं समासः Sk.] so as to be a loser (by an unlucky throw of dice) पाशकक्रीडायां यथा गुटिकापाते जयो भवति तद्वि- परीतपातः Tv.)
    -पाटः = ˚वाटः, q. v.
    -पाटकः [अक्षे व्यवहारे पाटयति; पट् दीप्तौ-ण्वुल्] one who is well-versed in law, a judge.
    -पातः [ष. त.] cast of dice.
    -पादः N. of the sage Gautama, founder of the Nyāya system of philosophy, or a follower of that system (अक्षं नेत्रं दर्शनसाधनतया जातः पादो$स्य; अक्षपादो हि स्वमतदूषकस्य व्यासस्य मुखदर्शनं चक्षुषा न कर्तव्यम् इति प्रतिज्ञाय पश्चाद् व्यासेन प्रसादितः पादे नेत्रं प्रकाश्य तं दृष्टवान् इति प्रसिद्धिः Tv.)
    -पीडा [ष. त.]
    1 an injury to the organs.
    -2 [अक्षम् इन्द्रियं रसनारूपं पीडयति आस्वादनात्; पीड्-अच्] N. of the plant यवतिक्ता. (Mar. शंखिनी).
    -भागः (˚अंशः) a degree of latitude.
    -भारः [ष. त.]
    1 a cart-load.
    -2 the lower part of a chariot. (cf. तत्तद्देशे तु छिद्रं स्यादक्षभारे रथान्तकम् । छिद्रे प्रवेशयेत् कीलं युक्त्या च पट्टयोजितम् ॥ Māna. 42.51-53.)
    -मदः [च. त.] a mad passion for gambling.
    -मात्रम् [अक्षो मात्रा यस्य]
    1 anything as large as dice; dice.
    -2 a moment of time (निमिषः) twinkling of an eye.
    -माला, -सूत्रम् [अक्षाणां माला -सूत्रम्]
    1 a rosary, string of beads (अकारादिक्षकारान्तः अक्षः तत्कृता तत्प्रतिनिधिभूता वा माला); कृतो- $क्षसूत्रप्रणयी तया करः Ku.5.11,66; ˚मालामुपयाचितुमागतो$स्मि K.151. (It is made of रुद्राक्ष seeds, corals, crystals, rubies, gems &c.)
    -2 N. of अरुन्धती (अक्षमाला त्वरुन्धती - Hm.); अक्ष- माला वसिष्ठेन संयुक्ताधमयोनिजा...जगामाभ्यर्हणीयताम् Ms.9.23. मातङ्गयामक्षमालायां गर्हितायां रिरंसया । Bu. ch.4.77. (अक्षस्य नक्षत्रचक्रस्य मालेव भूषणत्वात्; सा ह्युत्तरस्यां दिशि गगने सप्तर्षिमण्डले मालारूपेण वसिष्ठसमीपे वर्तते सर्वेभ्यश्चोज्ज्वलत्वात्तस्या मालारूपेण स्थितत्वाच्च नक्षत्रचक्रभूषणत्वम् Tv).
    -राजः [अक्षाणां राजेव] one addicted to gambling; also 'the die called Kali'.
    --वामः [स. त.] an unfair gambler.
    -वाटः [अक्षाणां पाशकक्रीडानां बाटः वासस्थानम्]
    1 a gambling house; the gambling table.
    -2 [अक्षस्य रथचक्रस्य क्षुण्णस्थानस्य इव वाटः] a place of contest, arena, wrestling ground (तत्र हि रथचक्रक्षुण्णपांशुसदृशपांशुम- त्त्वात् तत्सदृशत्वम् Tv.)
    -विद a. skilled in gambling.
    -वृत्त a. [अक्षे वृत्तः व्यापृतः स. त.] engaged in, addicted to, gambling; what has occurred in gambling.
    -वृत्तम् राशिचक्ररूपं वृत्तक्षेत्रम् the zodiacal circle.
    -शालिन् (शालिकः) officer in charge of the gambling house; EI 24.173.
    -स्तुषः Beleric Myrobalan (Mar. बेहडा)
    -हृदयम् perfect skill in, or conversancy with, gambling (lit. the heart or innermost nature of dice or gambling); वशीकृताक्षहृदयां K.131.

    Sanskrit-English dictionary > अक्षः _akṣḥ

  • 10 अभिनयः _abhinayḥ

    अभिनयः 1 Acting, gesticulation, any theatrical action (expressive of some sentiment, passion &c.); नृत्याभिनयक्रियाच्युतम् Ku.5.79; अभिनयान् परिचेतुमिवोद्यता R.9.33; नर्तकीरभिनयातिलङ्घिनीः 19.14; Ki.1.42.
    -2 Dramatic representation, exhibition on the stage; ललिताभिनयं तमद्य भर्ता मरुतां द्रष्टुमनाः सलोकपालः V.2.18. S.D. thus defines and classifies अभिनय:- भवेदभिनयो$वस्थानुकारः स चतुर्विधः । आङ्गिको वाचिकश्चैवमाहार्यः सात्त्विकस्तथा ॥ 274, 'acting is the imitation of condition', it is of four kinds:- (1) gestural, conveyed by bodily actions; (2) vocal, conveyed by words; (3) extraneous, conveyed by dress, ornaments, decoration &c.; (4) internal, conveyed by the manifestation of internal feeling such as perspiration, thrilling &c.
    -Comp. -आचार्यः a dancing preceptor; उभावभिनयाचार्यो त्वां द्रुष्टमिच्छतः M.1.1
    -विद्या science of acting or dramatic representation; art of dancing; मया तीर्थादभिनयविद्या शिक्षिता M.1.

    Sanskrit-English dictionary > अभिनयः _abhinayḥ

  • 11 अभ्युषः _abhyuṣḥ _अभ्यूषः _abhyūṣḥ _अभ्योषः _abhyōṣḥ

    अभ्युषः अभ्यूषः अभ्योषः [अभितः उ-ऊ-ष्यते अग्निना दह्यते, उ ऊ-ष् बाहु˚ क]
    1 A sort of cake or bread (Mar. पोळी or रोटी) (अर्धस्विन्नयवादेर्घृतादिना भर्जितयवादेर्वा घृतपक्वान्नस्य 'पोळी' इति ख्यातस्य नाम).
    -2 Half parched food (in general).
    *****
    अभ्यु (-भ्यू) ष्य, -षीय, अभ्योष्य, अभ्योषीय a. Belonging to, consisting of, or fit for, the above cake.

    Sanskrit-English dictionary > अभ्युषः _abhyuṣḥ _अभ्यूषः _abhyūṣḥ _अभ्योषः _abhyōṣḥ

  • 12 अविक्षत _avikṣata

    अविक्षत a. Unimpaired, uninjured; unhurt, whole, entire; विक्रेतुः प्रतिदेयं तत्तस्मिन्नेवाह्नयविक्षतम् Smṛiti. अविक्षते तत्र मयात्मसात्कृते Ki.14.17.

    Sanskrit-English dictionary > अविक्षत _avikṣata

  • 13 उपदृश् _upadṛś

    1
    उपदृश् 1 P.
    1 To see, behold, look at, perceive. -pass.
    1 To be or become visible. -Caus.
    1 To cause to see, show or exhibit.
    -2 To place before, show up, communicate, make (one) acquainted (with); राज्ञः पुरो मामुपदर्श्य H.3; नयविद्भिर्नवे राज्ञि सदसच्चोपदर्शितम् R.4.1.
    -3 To present a false appearance, deceive a person by a false appearance, illude.
    -4 To explain, illustrate; चतुष्पाद्व्यवहारो$यं विवादेषूपदर्शितः Y.2.8.
    2
    उपदृश् a. Seeing, witnessing (as the sun and moon). f. Aspect, view (Ved.).

    Sanskrit-English dictionary > उपदृश् _upadṛś

  • 14 तीर्थम् _tīrtham

    तीर्थम् [तॄ-थक् Un.2.7] 'तीर्थं शास्त्राध्वरक्षेत्रोपायोपाध्याय- मन्त्रिषु' इति विश्वः.
    1 A passage, road, way, ford; सुप्र- तारां दृढा तीर्थे शीघ्रं नावमुपाहर Rām.2.52.6; Bhāg.9.19.4.
    -2 A descent into a river, the stairs of a landing-place (Mar. घाट); विषमो$पि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः Ki.2.3 (where तीर्थ means 'a remedy' or 'means' also); तीर्थं सर्वविद्यावताराणाम् K.44.
    -3 A place of water.
    -4 A holy place, place of pilgrimage, a shrine &c. dedicated to some holy object (especially on or near the bank of a sacred river &c.); तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः U.1.13; शुचि मनो यद्यस्ति तीर्थेन किम् Bh.2.55; R.1.85.
    -5 A channel, medium means; तदनेन तीर्थेन घटेत &c. Māl.1.
    -6 A remedy, expedient; नाध्यगच्छद्बलिर्लोके तीर्थ- मन्यत्र वै द्विजात् Mb.3.26.12.
    -7 A sacred or holy person- age, worthy person, an object of veneration, a fit recipient; क्व पुनस्तादृशस्य तीर्थस्य साधोः संभवः U.1; Ms.3. 136; H.2.8; R.5.15; वृद्धस्य तीर्थेषु प्रतिपादिनी Kau. A.1.
    -8 A sacred preceptor, a teacher; मया तीर्थादभिनयविद्या शिक्षिता M.1.
    -9 Source, origin.
    -1 A sacrifice.
    -11 A minister; Rām.2.1.36; Pt.3.68.
    -12 Advice, instruction; विषमो$पि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः Ki.2.3.
    -13 Right place or moment; प्रादात्स्वन्नं च विप्रेभ्यः प्रजातीर्थे स तीर्थवित् Bhāg.1.12.14.
    -14 The right or usual manner; गौतम तीर्थेनेच्छासा इत्युपैम्यहं भवन्तम् Bṛi. Up.6. 2.7.
    -15 Certain parts of the hand sacred to deities, manes &c.
    -16 A school of philosophy.
    -17 Pudendum muliebre.
    -18 Menstrual courses of a woman.
    -19 A Brāhmaṇa.
    -2 (In liturgical language) The path to the altar between the चात्वाल q. v. and उत्कर q. v.
    -21 Fire.
    -22 Ascertainment of a disease.
    -23 A science (शास्त्र).
    -24 An auxiliary, a help; a person or official connected with the king and being in close attendance on him; (the number being 15 on one's side and 18 on the enemy's side); cf. Pt.3.69.
    -र्थः One of the ten orders of ascetics founded by शंकराचार्य, An honorary affix added to the names of ascetics, saints &c.; e. g. आनन्दतीर्थ. -a
    1 Sacred.
    -2 Liberator, saviour; वार्तां सखे कीर्तय तीर्थकीर्तेः Bhāg.3.1.45.
    -Comp. उदकम् holy water; तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः U.1.13.
    -कमण्डलु -m., -n. a pot filled with water from a holy place.
    -करः 1 a Jaina Arhat, sanctified teacher or saint of the Jainas; (also तीर्थकर in this sense).
    -2 an ascetic.
    -3 the founder of a new religious or philosophical school.
    -4 N. of Viṣṇu.
    -काकः an unsteady pupil; P.II.1.42 Vārt.;
    -काकः, -ध्वाङ्क्षः, -वायसः 'a crow at a sacred bathing-place', i. e. a very greedy person (लोलुप).
    -चर्या pilgrimage.
    -देवः an epithet of Śiva.
    -पाद् m. an epithet of Kṛiṣṇa; Bhāg.1.7.34.
    -भूत a. sacred, holy.
    -यात्रा a visit to a holy place, a pilgrimage.
    -राजः N. of Prayāga.
    -राजिः, -जी f. an epithet of Benaras.
    -वाकः the hair of the head.
    -विधिः rites observed at a place of pilgrimage (such as क्षौर).
    -शिला the stone-steps leading to a bathing- place.
    -सेविन् a. a pilgrim. (-m.) a crane.

    Sanskrit-English dictionary > तीर्थम् _tīrtham

  • 15 नय _naya

    नय a. [नी भावे अच्]
    1 Leading, conducting.
    -2 A guide.
    -3 Suitable, right, proper.
    -यः 1 Guiding, leading, managing.
    -2 (a) Behaviour, course of con- duct, conduct, way of life as in दुर्नय. सितोन्नतेनैव नयेन हृत्वा कैलासशैलस्य यदग्रशोभाम् Bu. Ch.1.3. (b) Prudent or righteous conduct, virtue. नयानयौ दण्डनीत्याम् Kau. A.1.2.
    -3 Prudence, foresight, circumspection; तत् तासामुपशान्तये सुमतिभिः कार्यो विशेषान्नयः Pt.1.371;3.176.
    -4 Policy, political wisdom, statesmanship, civil administration, state-policy; नयप्रचारं व्यवहारदुष्टताम् Mk.1.7; नयगुणोप- चितामिव भूपतेः सदुपकारफलां श्रियमर्थिनः R.9.27; नयशालिभिः Mu.1.22.
    -5 Morality, justice, rectitude, equity; चलति नयान्न जिगीषतां हि चेतः Ki.1.29;2.3;6.38;16.42.
    -6 A plan, design, scheme; हितैः साधुसमाचारैः शास्त्रज्ञैर्मतिशालिभिः । कथंचिन्न विकल्पन्ते विद्वद्भिश्चिन्तिता नयाः ॥ Pt.1.339;377; Mu.6.11;7.9.
    -7 A maxim, principle.
    -8 Course, method, manner.
    -9 A system, doctrine, opinion.
    -1 A philosophical system; वैशेषिके नये Bhāṣā P.15.
    -11 N. of Viṣṇu.
    -12 A kind of game.
    -Comp. -कोविद, -ज्ञ a. skilled in policy, prudent.
    -ग a. behaving properly or prudently.
    -चक्षुस् a. having political foresight, wise, prudent; अर्हणामर्हते चक्रुर्मुनयो नयचक्षुषे R.1.55.
    -नेतृ m. a master in politics.
    -पीठी the board or cloth on which men are moved in play.
    -प्रयोगः political wisdom, statesmanship.
    -वादिन् m. a politician; Pt.3.
    -विद् m.,
    -विशारदः a politician, statesman; सन्धिविग्रहिको कार्यो राज्ञा नयविशारदः Matsya P.
    -शास्त्रम् 1 the science of politics.
    -2 any work on politics or political econo- my.
    -3 a work on morality.
    -शालिन् a. just, right- eous; नयशालिनि श्रिय इवाधिपतौ विरमन्ति न ज्वलितुमौषधयः Ki.5.24.

    Sanskrit-English dictionary > नय _naya

  • 16 मदन _madana

    मदन a. (
    -नी f.) [माद्यति अनेन, मद्-करणे ल्युट्]
    1 Intoxi- cating, maddening.
    -2 Delighting, exhilarating.
    -नः 1 The god of love, Cupid; व्यापाररोधि मदनस्य निषेवितव्यम् Ś.1.27; हतमपि निहन्त्येव मदनः Bh.3.18.
    -2 Love, passion, sexual love, lust; विनयवारितवृत्तिरतस्तया न विवृतो मदनो न च संवृतः Ś.2.11; सतन्त्रिगीतं मदनस्य दीपकम् Ṛs.1.3; R.5.63; so मदनातुर, मदनपीडित &c.
    -3 The spring season.
    -4 A bee.
    -5 Bees'-wax.
    -6 A kind of embrace.
    -7 The Dhattūra plant.
    -8 The Khadira tree.
    -9 The Bakula tree.
    -1 N. of the 7th mansion (in astrol.).
    -11 A kind of measure (in music).
    -ना, -नी 1 Spirituous liquor.
    -2 Musk.
    -3 The atimukta creeper. (नी only in these two senses).
    -नम् 1 Intoxicating.
    -2 Gladdening, delighting.
    -Comp. -अग्रकः a species of grain (कोद्रव).
    -अङ्कुशः 1 the penis.
    -2 a finger-nail, or a wound inflicted by it in cohabitation.
    -अत्ययः excess of intoxication; मद्येन खलु जायन्ते मदात्ययमुखा गदाः Bhāva. P.
    -अन्तकः, -अरिः, -दमनः, -दहनः, -नाशनः, -रिपुः epithets of Śiva.
    -अवस्थ a. in love, enamoured.
    -आतपत्रम् the vulva.
    -आतुर, -आर्त, -क्लिष्ट, -पीडित a. afflicted by love, smit with love, love-sick; रावणावरजा तत्र राघवं मदनातुरा (अभिपेदे) R.12.32; Ś.3.13.
    -आयुधम् 1 pudendum muliebre.
    -2 'Cupid's missle', said of a very lovely woman.
    -आलयः, -यम् 1 pudendum muliebre.
    -2 a lotus.
    -3 a king.
    -आशयः sexual desire.
    -इच्छाफलम् a kind of mango.
    -उत्सवः the vernal festival celebrated in honour of Cupid. (
    -वा) an apsaras.
    -उत्सुक a. pining or languid with love.
    -उद्यानम् 'a pleasure-garden', N. of a garden.
    -कण्टकः 1 erection of hair caused by the feeling of love.
    -2 N. of a tree.
    -कलहः 'love's quarrel', sexual union; ˚छेद- सुलभाम् Mal.2.12.
    -काकुरवः a dove or pigeon.
    -गृहम् pudendum muliebre.
    -गोपालः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -चतुर्दशी the fourteenth day in the bright half of Chaitra, or the festival celebrated on that day in honour of Cupid.
    -तन्त्रम् the science of sexual love.
    -त्रयोदशी the thirteenth day in the bright half of Chaitra, or the festival celebrated on that day in honour of Cupid.
    -द्वादशी a festival in honour of Cupid on the 12th day of the bright half of Chaitra.
    -ध्वजा the पौर्णिमा day of Chaitra month.
    -नालिका a faithless wife.
    -पक्षिन् m. the Khañjana bird.
    -पाठकः the cuckoo.
    -पीडा, -बाधा pangs or torments of love.
    -महः, -महोत्सवः a festival celebrated in honour of Cupid; मदनमहोत्सवाय रसिकमनांसि समुल्लासयन् Dk.2.5.
    -मोहनः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -रसः poison; मदनरस- योगेनातिसन्धाय अपहरेत् Kau. A.1.15.
    -ललितम् amorous sport or dalliance.
    -ललिता N. of a metre; वेदाङ्गाङ्गैर्मदन- ललिता मो भो नमलसाः V. Ratna. (com.).
    -लेखः a love- letter.
    -वश a. influenced by love, enamoured.
    -विनोदः N. of a medical vocabulary attributed to मदनपाल.
    -शलाका 1 the female of the cuckoo.
    -2 an aphrodisiac.
    -3 the female parrot (also मदनसारिका).
    -संदेशः a message of love.

    Sanskrit-English dictionary > मदन _madana

  • 17 वृत्तिः _vṛttiḥ

    वृत्तिः f. [वृत्-क्तिन्]
    1 Being, existence.
    -2 Abiding, remaining, attitude, being in a particular state; as in विरुद्धवृत्ति, विपक्षवृत्ति &c.
    -3 State, condition; त्रयीं तिस्रो वृत्तीस्त्रिभुवनमथो त्रीनपि सुरान् Śiva-mahimna 27.
    -4 Action, movement, function, operation; शतैस्तमक्ष्णामनिमेषवृत्तिभिः R.3.43; Ku.3.73; उत्पक्ष्मणोर्नयनयोरुपरुद्धवृत्तिम् (बाष्पम्) Ś.4. 15.
    -5 Course, method; विनयवारितवृत्तिः Ś.2.12.
    -6 Conduct, behaviour, course of conduct, mode of action; कुरु प्रियसखीवृत्तं सपत्नीजने Ś.4.18; Me.8; वैतसी वृत्तिः, बकवृत्तिः &c.
    -7 Profession, occupation, business, employment, mode of leading life (often at the end of comp.); आश्रमांश्च यथासंख्यमसृजत् सहवृत्तिभिः Bhāg.3.12.41; वार्धके मुनिवृत्तीनाम् R.1.8; Ś.5.6; Pt.3.126.
    -3 Livelihood, maintenance, means of subsistence or livelihood; oft. in com.; सिंहत्वमङ्कागतसत्त्ववृत्तिः R.2.38; Ś.7.12; स्वयं- विशीर्णद्रुमपर्णवृत्तिता Ku.5.28; (for the several means of subsistence, see Ms.4.4-6.)
    -9 Wages, hire.
    -1 Cause of activity.
    -11 Respectful treatment; ब्रह्मचारिणः... आचार्ये प्राणान्तिकी च वृत्तिः Kau. A.1.3; त्रिष्वप्रमाद्यन्नेतेषु त्रील्लँोकांश्च विजेष्यसि । पितृवृत्या त्विमं लोकं मातृवृत्त्या तथा परम् ॥ Mb.12.18.8.
    -12 Gloss, commentary, exposition; सद्वृत्तिः सन्निबन्धना Śi.2.112; काशिकावृत्तिः &c.
    -13 Revolving, turning round.
    -14 The circumference of a wheel or circle.
    -15 (In gram.) A complex formation requiring resolution or explanation.
    -16 The power or force of a word by which it expresses, indicates, or suggests a meaning; (these are three अभिधा, लक्षणा and व्यञ्जना q. q. v. v.); general character or force of a word; भ्रमयत भारती त उरुवृत्तिभिरुक्थजडान् Bhāg.1.87.36.
    -17 A style in composition (these are four; कौ(कै)शिकी, भारती, सात्वती and आरभटी q. q. v. v.); शृङ्गारे कैशिकी वीरे सात्वत्यारभटी पुनः । रसे रौद्रे च बीभत्से वृत्तिः सर्वत्र भारती । चतस्रो वृत्तयो ह्येताः सर्वनाठ्यस्य मातृकाः ॥ S. D.
    -18 Customary allowance.
    -19 Manner of thinking.
    -Comp. -अनुप्रासः a kind of alliteration; see K. P.9.
    -अर्थम् ind. for the sake of subsistence; यो$ध्यापयति वृत्यर्थमुपाध्यायः स उच्यते Ms.2.141.
    -उपायः a means of subsistence; यजनाध्यापन- प्रतिग्रहा ब्राह्मणस्यैव वृत्त्युपायाः ŚB. on MS.12.4.36; सर्वेषां ब्राह्मणो विद्याद् वृत्त्युपायान् यथाविधि Ms.1.2.
    -कर्षित a. badly off or distressed for want of livelihood; क्षत्रियं चैव वैश्यं च ब्राह्मणो वृत्तिकर्षितौ [विमृयात्] Ms.8.411.
    -चक्रम् the wheel of state; स्वामिसेवकयोरेवं वृत्तिचक्रं प्रवर्तते Pt.1.81.
    -छेदः deprivation of the means of subsistence.
    -पक्षः (Mīmāṁsā) the case of a complex formation; वृत्तिपक्षे च समासस्य नित्यत्वात् ŚB. on MS.1.6.4.
    -भङ्गः, -वैकल्यम् want of a livelihood; वृत्तिभङ्गान्महीपालं त्यक्त्वा यान्ति सुसेवकाः Pt.1.153.
    -भाज् a. doing usual things (good and evil); कर्तृता तदुपलम्भतो$भवद्वृत्तिभाजि करणे यथ- र्त्विजि Śi.14.19.
    -मूलम् provision for maintenance.
    -लाभः (in phil.) ascertainment of the concurrent.
    -हेतुः = वृत्तिमूलम् q. v.; न लोकवृत्तं वर्तेत वृत्तिहेतोः कथंचन Ms.4.11.
    -स्थ a.
    1 being in any state or employment.
    -2 well-conducted, of good behaviour. (
    -स्थः) a lizard, chameleon.

    Sanskrit-English dictionary > वृत्तिः _vṛttiḥ

  • 18 व्युत्क्रमः _vyutkramḥ

    व्युत्क्रमः 1 Transgression, going astray; श्लाघा सा$स्मद्व- पुषि विनयव्युत्क्रमे$प्येष रागः Ve.2.11.
    -2 Inverted order, contrariety.
    -3 Confusion, disorder.

    Sanskrit-English dictionary > व्युत्क्रमः _vyutkramḥ

  • 19 मीमांसा


    mīmâ̱ṉsā́
    f. profound thought orﾠ reflection orﾠ Consideration, investigation, examination, discussion ṠBr. TĀr. ;

    theory (cf. kāvya-m-);
    « examination of the Vedic text»
    N. of one of the 3 great divisions of orthodox Hindū philosophy (divided into 2 systems, viz. the Pūrva-mīnāṇsā orﾠ Karma-mīmāṇsā by Jamini, concerning itself chiefly with the correct incalled the Mimāṇsā;
    andﾠ the Uttara-mimāṇsā orﾠ Brahma-mimāṇsā orﾠ Ṡārīraka-mimāṇsā by Bādarāyaṇa, commonly styled the Vedânta andﾠ dealing chiefly with the nature of Brahmǎ orﾠ the one universal Spirit.) IW. 46; 98 etc.. ;
    - मीमांसाकुतूलल
    - मीमांसाकुत्ल्ल्हलवृत्ति
    - मीमांसाकुसुमाञ्जलि
    - मीमांसाकृत्
    - मीमांसाकौमुदी
    - मीमांसाकौस्तुभ
    - मीमांसाजीवरक्षा
    - मीमांसातत्त्वचन्द्रिका
    - मीमांसातन्त्रवार्त्तिक
    - मीमांसाधिकर्ण
    - मीमांसानयविवेक
    - मीमांसान्याय
    - मीमांसापदार्थनिर्णय
    - मीमांसापरिभाषा
    - मीमांसापल्वल
    - मीमांसापादुका
    - मीमांसाप्रक्रिया
    - मीमांसाबालप्रकाश
    - मीमांसाभट्ट
    - मीमांसाभाष्य
    - मीमांसामकरन्द
    - मीमांसारसपल्वल
    - मीमांसार्थ
    - मीमांसावाद
    - मीमांसावार्त्तिक
    - मीमांसाविधिभूषण
    - मीमांसाविवरणरत्नमाला
    - मीमांसाविषय
    - मीमांसासास्त्र
    - मीमांसाशिरोमणि
    - मीमांसाश्लोकवार्त्तिक
    - मीमांसासंकल्पकौमुदी
    - मीमांसासंग्रह
    - मीमांसासर्वस्व
    - मीमांसासार
    - मीमांसासिद्धान्तार्या
    - मीमांसासूत्र
    - मीमांसास्तबक

    Sanskrit-English dictionary > मीमांसा

См. также в других словарях:

  • naya-vedin — नयवेदिन् …   Indonesian dictionary

  • naya-vid — नयविद् …   Indonesian dictionary

  • naya-viṡārada — नयविशारद …   Indonesian dictionary

  • naya-vīthi — नयवीथि …   Indonesian dictionary

  • naya-viveka — नयविवेक …   Indonesian dictionary

  • mīmâ̱ṉsā́-naya-viveka — मीमांसानयविवेक …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»