Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

गलमेखला

  • 41 पदम् _padam

    पदम् [पद्-अच्]
    1 A foot (said to be m. also in this sense); पदेन on foot; शिखरिषु पदं न्यस्य Me.13; अपथे पदमर्पयन्ति हि R.9.74 'set foot on (follow) a wrong road'; 3.5;12.52; पदं हि सर्वत्र गुणैर्निधीयते 3.62 'good qualities set foot everywhere' i. e. command notice or make themselves felt; जनपदे न गदः पदमादधौ 9.4. 'no disease stepped into the country'; यदवधि न पदं दधाति चित्ते Bv.2.14; पदं कृ (a) to set foot in, on or over (lit.); शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमे$स्मिन् Ś.4.2. (b) to enter upon or into, take possession of, occupy (fig.); कृतं वपुषि नवयौवनेन पदम् K.137; कृतं हि मे कुतूहलेन प्रश्नाशया हृदि पदम् 133; so Ku.5.21; Pt.1.24; कृत्वा पदं नो गले Mu.3.26 'in defiance of us'; (lit. planting his foot on our neck); मूर्ध्नि पदं कृ 'to mount on the head of', 'to humble'; पदं मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्तदन्तिनः Pt.1.327; आकृतिविशेषेष्वादरः पदं करोति M.1 'good forms attract attention (command respect); जने सखी पदं कारिता Ś.4; 'made to have dealings with (to confide in)'; धर्मेण शर्वे पार्वतीं प्रति पदं कारिते Ku.6.14.
    -2 A step, pace, stride; तन्वी स्थिता कतिचिदेव पदानि गत्वा Ś.2.13; पदे पदे 'at every step'; अक्षमालामदत्त्वा पदात् पदमपि न गन्तव्यम् or चलितव्यम् 'do not move even a step' &c.; पितुः पदं मध्यममुत्पतन्ती V.1.19 'the middle pace or stride of Viṣṇu.'; i. e. the sky (for mythologically speaking, the earth, sky, and lower world are considered as the three paces of Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation वामनावतार); so अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.
    -3 A foot-step, foot- print, foot-mark; पदपङ्क्तिः Ś.3.7; or पदावली foot-prints; पदमनुविधेयं च महताम् Bh.2.28 'the foot-steps of the great must be followed'; पदैगृर्ह्यते चौरः Y.2.286.
    -4 A trace, mark, impression, vestige; रतिवलयपदाङ्के चापमासज्य कण्ठे Ku.2.64; Me.37,98; M.3.
    -5 A place, position, station; अधो$धः पदम् Bh.2.1; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1, 'brought to the point of or exposed to trouble'; तदलब्धपदं हृदि शोकघने R.8.91, 'found no place in (left no impression on) the heart'; अपदे शङ्कितो$स्मि M.1, 'my doubts were out of place', i. e. groundless; कृशकुटुम्बेषु लोभः पदमधत्त Dk.162; Ku.6.72;3.4; R.2.5;9.82; कृतपदं स्तनयुगलम् U.6.35, 'brought into relief or bursting forth'.
    -6 Dignity, rank, office, station or position; भगवत्या प्रश्निकपदमध्यासितव्यम् M.1; यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयः Ś.4.18, 'attain to the rank or position, &c.; स्थिता गृहिणीपदे 4.19; so सचिव˚, राज˚ &c.
    -7 Cause, subject, occasion, thing, matter, business, affair; व्यवहारपदं हि तत् Y.2.5; 'occasion or matter of dispute, title of law, judicial proceeding'; Ms.8.7; सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु Ś.1.22; वाञ्छितफलप्राप्तेः पदम् Ratn.1.6.
    -8 Abode, object, receptacle; पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम् Śi.1.37; 15.22; अगरीयान्न पदं नृपश्रियः Ki.2.14; अविवेकः परमापदां पदम् 2.3; के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः Me.56; संपदः पदमापदाम् H.4.65.
    -9 A quarter or line of a stanza, verse; विरचितपदम् (गेयम्) Me.88,15; M.5.2; Ś.3.14.
    -1 A complete or inflected word; सुप्तिडन्तं पदम् P.I. 4.14. वर्णाः पदं प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः S. D.9; R.8.77; Ku.4.9.
    -11 A name for the base of nouns before all consonantal case-terminations except nom. singular.
    -12 Detachment of the Vedic words from one another, separation of a Vedic text into its several constituent words; वेदैः साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति यं सामगाः Bhāg.12.13.1.
    -13 A pretext; अनिभृतपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि सख्या Śi.7.14.
    -14 A sqare root.
    -15 A part, por- tion or division (as of a sentence); as त्रिपदा गायत्री.
    -16 A measure of length.
    -17 Protection, preservation; ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे Mb.7.36.13.
    -18 A square or house on a chessboard; अष्टापदपदालेख्यैः Rām.
    -19 A quadrant.
    -2 The last of a series.
    -21 A plot of ground.
    -22 (In Arith.) Any one in a set of numbers the sum of which is required.
    -23 A coin; माता पुत्रः पिता भ्राता भार्या मित्रजनस्तथा । अष्टापदपदस्थाने दक्षमुद्रेव लक्ष्यते ॥ Mb.12.298.4. (com. अष्टापदपदं सुवर्णकार्षापणः).
    -24 A way, road; षट्पदं नवसंख्यानं निवेशं चक्रिरे द्विजाः Mb.14.64.1.
    -25 Retribution (फल); ईहोपरमयोर्नॄणां पदान्यध्यात्मचक्षुषा Bhāg.7.13.2.
    -दः A ray of light.
    -Comp. -अङ्कः, चिह्नम् a foot-print.
    -अङ्गुष्ठः the great toe, thumb (of the foot).
    -अध्ययनम् study of the Vedas according to the पदपाठ q. v.
    -अनुग a.
    1 following closely, being at the heels of (gen.).
    -2 suitable, agreeable to. (
    -गः) a follower, companion; एतान्निहत्य समरे ये चृ तस्य पदानुगाः । तांश्च सर्वान् विनिर्जित्य सहितान् सनराधिपान् ॥ Mb.3.12.6.
    -अनुरागः 1 a servant.
    -2 an army.
    -अनुशासनम् the science of words, grammar.
    -अनुषङ्गः anything added to a pada.
    -अन्तः 1 the end of a line of a stanza.
    -2 the end of a word.
    -अन्तरम् another step, the interval of one step; पदान्तरे स्थित्वा Ś.1; अ˚ closely, without a pause.
    -अन्त्य a. final.
    -अब्जम्, -अम्भोजम्, -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.
    -अभिलाषिन् a. wishing for an office.
    -अर्थः 1 the meaning of a word.
    -2 a thing or object.
    -3 a head or topic (of which the Naiyāyikas enumerate 16 subheads).
    -4 anything which can be named (अभिधेय), a category or predicament; the number of such categories, according to the Vaiśeṣikas, is seven; according to the Sāṅkhyas, twentyfive (or twenty-seven according to the followers of Patañjali), and two according to the Vedāntins.
    -5 the sense of another word which is not expressed but has to be supplied. ˚अनुसमयः preforming one detail with reference to all things or persons concerned; then doing the second, then the third and so on (see अनुसमय). Hence पदार्थानुसमयन्याय means: A rule of interpretation according to which, when several details are to be performed with reference to several things or persons, they should be done each to each at a time.
    -आघातः 'a stroke with the foot', a kick.
    -आजिः a foot-soldier.
    -आदिः 1 the beginning of the line of a stanza.
    -2 the beginning or first letter of a word. ˚विद् m. a bad student (knowing only the beginnings of stanzas).
    -आयता a shoe.
    -आवली a series of words, a continued arrangement of words or lines; (काव्यस्य) शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली Kāv. 1.1; मधुरकोमलकान्तपदावलीं शृणु तदा जयदेवसरस्वतीम् Gīt.1.
    -आसनम् a foot-stool.
    - आहत a. kicked.
    -कमलम् lotus-like foot.
    -कारः, -कृत् m. the author of the Padapāṭha.
    -क्रमः 1 walking, a pace; न चित्रमुच्चैः श्रवसः पदक्रमम् (प्रशशंस) Śi.1.52.
    -2 a particular method of reciting the Veda; cf. क्रम.
    -गः a foot-soldier.
    -गतिः f. gait, manner of going.
    -गोत्रम् a family supposed to preside over a particular class of words.
    -छेदः, -विच्छेदः, -विग्रहः separation of words, resolu- tion of a sentence into its constituent parts.
    -च्युत a. dismissed from office, deposed.
    -जातम् class or group of words.
    -दार्ढ्यम् fixedness or security of text.
    -न्यासः 1 stepping, tread, step.
    -2 a foot-mark.
    -3 position of the feet in a particular attitude.
    -4 the plant गोक्षुर.
    -5 writing down verses or quarters of verses; अप्रगल्भाः पदन्यासे जननीरागहेतवः । सन्त्येके बहुलालापाः कवयो बालका इव ॥ Trivikramabhaṭṭa.
    -पङ्क्तिः f.
    1 a line of foot-steps; द्वारे$स्य पाण्डुसिकते पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा Ś.3.7; V.4.6.
    -2 a line or arrangement of words, a series of words; कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः Ki.1.1.
    -3 an iṣtakā or sacred brick.
    -4 a kind of metre.
    -पाठः an arrangement of the Vedic text in which each word is written and pronounced in its original form and independently of phonetic changes (opp. संहितापाठ).
    -पातः, विक्षेपः a step, pace (of a horse also).
    -बन्धः a foot-step, step.
    -भञ्जनम् analysis of words, etymology.
    -भञ्जिका 1 a commentary which separates the words and analyses the compounds of a passage.
    -2 a register, journal.
    -3 a calendar.
    -भ्रंशः dismissal from office.
    -माला a magical formula.
    -योपनम् a fetter for the feet (Ved.).
    -रचना 1 arrangement of words.
    -2 literary composition.
    -वायः Ved. a leader.
    -विष्टम्भः a step, footstep.
    -वृत्तिः f. the hiatus between two words.
    -वेदिन् a linguist, philologist.
    -व्याख्यानम् interpreta- tion of words.
    -शास्त्रम् the science of separately written words.
    -संघातः (टः) 1 connecting the words which are separated in the संहिता.
    -2 a writer, an annotator.
    -संधिः m. the euphonic combination of words.
    -स्थ a.
    1 going on foot.
    -2 being in a position of authority or high rank.
    -स्थानम् a foot-print.

    Sanskrit-English dictionary > पदम् _padam

  • 42 पिङ्गल _piṅgala

    पिङ्गल a. [पिङ्ग-सिध्मा˚ लच्, पिङ्गं लाति, ला-क वा Tv.] Reddish-brown, yellowish, brown, tawny; तोनोत्तीर्य पथा लङ्कां रोधयामास पिङ्गलैः (वानरैः) R.12.71; Ms.3.8; पिङ्गो दीपशिखाभः स्यात् पिङ्गलः पद्मधूलिवत्.
    -लः 1 The tawny colour.
    -2 Fire.
    -3 A monkey.
    -4 An ichneumon.
    -5 A small owl.
    -6 A kind of snake.
    -7 N. of an attendant on the sun.
    -8 N. of one of Kubera's treasures.
    -9 N. of a संवत्सर (the 51st or 25th in the 6 years cycle).
    -1 N. of a reputed sage, the father of Sanskrit prosody, his work being known as पिङ्गलच्छन्दःशास्त्रः; छन्दोज्ञाननिधिं जघान मकरो वेलातटे पिङ्गलम् Pt.2.33.
    -लम् 1 Brass.
    -2 Yellow orpiment.
    -ला 1 A kind of owl.
    -2 The Śiśu tree (शिंशपा).
    -3 A kind of metal.
    -4 A particular vessel of the body; Ch. Up.8.6.1.
    -5 The female elephant of the south.
    -6 N. of a courtezan who became remarkable for her piety and virtuous life. (The Bhāgvata mentions how she and Ajāmīla were delivered from the trammels of the world.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva.
    -लौहम् Brass.

    Sanskrit-English dictionary > पिङ्गल _piṅgala

  • 43 प्रति _prati

    प्रति ind.
    1 As a prefix to verbs it means (a) towards, in the direction of; (b) back, in return, again; तष्ठेदानीं न मे जीवन् प्रतियास्यसि दुर्मते Rām.7.18.13; (c) in opposition to, against, counter; (d) upon, down upon; (see the several roots with this preposition).
    -2 As a prefix to nouns not directly derived from verbs it means (a) likeness, resemblance, equality; (b) opposite, of the opposite side; प्रतिबल Ve.3.5. 'the opposing force'; so प्रतिद्विपाः Mu.2.13; (c) rivalry; as in प्रतिचन्द्रः 'a rival moon'; प्रतिपुरुषः &c.
    -3 As a separable preposition (with acc.) it means (a) towards, in the direction of, to; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं प्रस्थापयामास वशी वसिष्ठः R.2.7;1. 75; प्रत्यनिलं विचेरु Ku.3.31; वृक्षं प्रति विद्योतते विद्युत् Sk.; (b) against, counter, in opposition to, opposite; तदा यायाद् रिपुं प्रति Ms.7.171; प्रदुदुवुस्तं प्रति राक्षसेन्द्रम् Rām.; ययावजः प्रत्यरिसैन्यमेव R.7.55; (c) in comparison with, on a par with, in proportion to, a match for; त्वं सहस्राणि प्रति Ṛv.2.1.8; (d) near, in the vicinity of, by, at, in, on; समासेदुस्ततो गङ्गां शृङ्गवेरपुरं प्रति Rām.; गङ्गां प्रति; (e) at the time, about, during; आदित्यस्योदयं प्रति Mb; फाल्गुनं वाथ चैत्रं वा मासौ प्रति Ms.7.182; (f) on the side of, in favour of, to the lot of; यदत्र मां प्रति स्यात् Sk.; हरं प्रति हलाहलं (अभवत्) Vop.; (g) in each, in or at every, severally (used in a distributive sense); वर्षं प्रति, प्रतिवर्षम्; यज्ञं प्रति Y.1.11; वृक्षं वृक्षं प्रति सिञ्चति Sk.; (h) with regard or reference to, in relation to, regarding, concerning, about, as to; न हि मे संशीतिरस्या दिव्यतां प्रति K.132; चन्द्रोपरागं प्रति तु केनापि विप्रलब्धासि Mu.1; धर्मं प्रति Ś.5.18; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1; Ku.6.27; 7.83; त्वयैकमीशं प्रति साधु भाषितम् 5.81; Y.1.218; R.6. 12;1.29;12.51; (i) according to, in conformity with; मां प्रति in my opinion; (j) before, in the presence of; (k) for, on account of.
    -4 As a separable preposi- tion (with abl.) it means either (a) a representative of, in place of, instead of; प्रद्युम्नः कृष्णात् प्रति Sk.; संग्रामे यो नारायणतः प्रति Bk.8.89; or (b) in exchange or return for; तिलेभ्यः प्रति यच्छति माषान् Sk.; भक्तेः प्रत्यमृतं शंभोः Vop.
    -5 As the first member of Avyayībhāva compound it usually means (a) in or at every; as प्रतिसंवत्सरम् 'every year', प्रतिक्षणम्, प्रत्यहम् &c.; (b) towards, in the direction of; प्रत्यग्नि शलभा डयन्ते.
    -6 प्रति is sometimes used as the last member of Avyayī. comp. in the sense of 'a little'; सूपप्रति, शाकप्रति. [ Note:-- In the com- pounds given below all words the second members of which are words not immediately connected with verbs, are included; other words will be found in their proper places.]
    -Comp. -अंशम् ind. on the shoulders.
    -अक्षरम् ind. in every syllable or letter; प्रत्यक्षरश्लेषमयप्रबन्ध Vās.
    -अग्नि ind. towards the fire.
    -अग्र = प्रत्यग्र q. v.
    -अङ्गम् 1 a secondary or minor limb (of the body), as the nose.
    -2 a division, chapter, section.
    -3 every limb.
    -4 a weapon. (
    -ङ्गम्) ind.
    1 on or at every limb of the body; as in प्रत्यङ्ग- मालिङ्गितः Gīt.1.
    -2 for every subdivision.
    -3 in each case (in grammar).
    -अधिदेवता a tutelary deity who stays in front or near one; Hch.
    -अधिष्ठानम्, -आधानम् the principal place of residence; Bṛi. Up.2.2.1.
    -2 repository.
    -अनन्तर a.
    1 being in immediate neigh- bourhood; दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् Rām.4.15.27. (com. प्रत्यनन्तरं स्वाधीनम्).
    -2 standing nearest (as an heir).
    -3 immediately following, closely connected with; जीवेत् क्षत्रियधर्मेण स ह्यस्य (ब्राह्मणस्य) प्रत्यनन्तरः; Ms.1. 82;8.185. (
    -रम्) ind.
    1 immediately after.
    -2 next in succession.
    -रीभू to betake oneself close to; P. R.
    -अनिलम् ind. towards or against the wind.
    -अनीक a
    1 hostile, opposed, inimical.
    -2 resisting, opposing.
    -3 opposite.
    -4 equal, vying with. (
    -कः) an enemy.
    (-कम्) 1 hostility, enmity, hostile attitude or position; न शक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः Rām.
    -2 a hostile army; यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे Mb.; ये$वस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः Bg.11.32. (प्र˚ may have here sense 1 also).
    -3 (in Rhet.) a figure of speech in which one tries to injure a person or thing connected with an enemy who himself cannot be injured; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुं तिरस्क्रिया । या तदीयस्य तत्स्तुत्यै प्रत्यनीकं तदुच्यते K. P.1.
    -अनुप्रासः a kind of alliteration.
    -अनुमानम् an opposite conclusion.
    -अन्त a. contiguous, lying close to, adjacent, bordering.
    (-न्तः) 1 a border, frontier; स गुप्तमूलप्रत्यन्तः R.4.26.
    -2 a bordering country; especi- ally, a country occupied by barbarian or Mlechchhas. ˚देशः a bordering country. ˚पर्वतः an adjacent hill; पादाः प्रत्यन्तपर्वताः Ak.
    -अन्धकार a. spreading shadow; Buddh.
    -अपकारः retaliation, injury in return; शाम्येत् प्रत्यप- कारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4.
    -अब्दम् ind. every year
    -अमित्र a. hostile. (
    -त्रः) an enemy. (
    -त्रम्) ind. towards as enemy.
    -अरिः 1 a well-matched opponent.
    -2 the 9th, 14th or 23rd asterism from the जन्मनक्षत्र.
    -3 a particular asterism; दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यरिं च विवर्जयेत् Mb.13.14.28 (com. प्रत्यरिं स्वनक्षत्राद् दिननक्षत्रं यावद् गणयित्वा नवभिर्भागे हृते पञ्चमी तारा प्रत्यरिः ।).
    -अर्कः a mock sun; parhelion.
    -अर्गलम् the rope by which a churning stick is moved.
    -अवयवम् ind.
    1 in every limb.
    -2 in every particular, in detail.
    1 lower, less honoured; पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसः Mb.13.94.12.
    -2 very low or degrading, very insignificant; Ms.1.19.
    -अश्मन् m. red chalk.
    -अष्ठीला a kind of nervous disease.
    -अहम् ind. every day, daily; day by day; गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी Ku.1.6.
    -आकारः a scabbard, sheath.
    -आघातः 1 a counter-stroke.
    -2 reaction.
    -आचारः suitable conduct or behaviour.
    -आत्मम् ind. singly, severally.
    -आत्मक a. belonging to oneself.
    -आत्म्यम् similarity with oneself.
    -आत्मेन ind. after one's own image; स किंनरान् कुंपुरुषान् प्रत्यात्म्येना- सृजत् प्रभुः Bhāg.3.2.45.
    -आदित्यः a mock sun.
    -आरम्भः 1 recommencement, second beginning.
    -2 pro- hibition.
    -आर्द्र a. fresh.
    -आशा 1 hope, expectation; न यत्र प्रत्याशामनुपतति नो वा रहयति Māl.9.8.
    -2 trust, con- fidence.
    -आसङ्गः Connection, contact; अथ प्रत्यासङ्गः कमपि महिमानं वितरति Mv.1.12.
    -आस्वर 1 returning.
    -2 reflecting; Ch.Up.1.3.2.
    -आह्वयः echo, resonance; छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तो$प्यर्थकारिणः Bhāg.11.28.5.
    -उत्तरम् a reply, rejoinder.
    -उलूकः 1 a crow; मृत्युदूतः कपोतो$यमुलूकः कम्पयन्मनः । प्रत्युलूकश्च कुह्वानैरनिद्रौ शून्यमिच्छतः ॥ Bhāg.1.14.14.
    -2 a bird resembling an owl.
    -ऋचम् ind. in each Rik.
    -एक a. each, each one, every single one. (
    -कम्) ind.
    1 one at a time, severally; singly, in every one, to every one; oft. with the force of an adjective; विवेश दण्डकारण्यं प्रत्येकं च सतां मनः R.12.9. 'entered the mind of every good man'; 12.3;7.34; Ku.2.31.
    -एनस् m.
    1 an officer of justice (who punishes criminals); Bṛi. Up.4.3.7.
    -2 a heir responsible for the debts of the deceased; surety.
    -कञ्चुकः 1 an adversary.
    -2 a critic.
    -कण्ठम् ind.
    1 severally, one by one.
    -2 near the throat.
    -कलम् ind. constantly, perpetually.
    -कश a. not obeying the whip.
    -कष्ट a. comparatively bad.
    -कामिनी a female rival; Śi.
    -कायः 1 an effigy, image, picture, likeness.
    -2 an adversary; स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकाय- मेषणीयम् Ki.13.28.
    -3 a target, butt, mark.
    -कितवः an opponent in a game.
    -कुञ्जरः a hostile elephant.
    -कूपः a moat, ditch.
    -कूल a.
    1 unfavourable, adverse, contrary, hostile, opposite, प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्व- मेति बहुसाधनता Śi.9.6; Ku.3.24.
    -2 harsh, discordant. unpleasant, disagreeable; अप्यन्नपुष्टा प्रतिकूलशब्दा Ku.1. 45.
    -3 inauspicious.
    -4 contradictory.
    -5 reverse, inverted.
    -6 perverse, cross, peevish, stubborn. ˚आचार- णम्, ˚आचरितम् any offensive or hostile action or conduct; प्रतिकूलाचरितं क्षमख मे R.8.81. ˚उक्तम्, -क्तिः f. a contra- diction. ˚कारिन्, -कृत, -चारिन्, -वत्ति a. opposing. ˚दर्शन a. having an inauspicious or ungracious appearance. ˚प्रवर्तिन्, -वर्तिन् a. acting adversely, taking an adverse course. ˚भाषिन् a. opposing, contradicting. ˚वचनम् dis- agreeable or unpleasant speech. ˚वादः contradiction. (प्रतिकूलता, -त्वम् adverseness, opposition, hostility. प्रति- कूलयति 'to oppose'.).
    -कूल ind.
    1 adversely, contrarily.
    -2 inversely, in inverted order.
    -कूलय Den. P. to resist, oppose.
    -कूलिक a. hostile, inimical.
    -क्षणम् ind. at every moment or instant, constantly; प्रतिक्षणं संभ्रमलोलदृष्टि- र्लीलारविन्देन निवारयन्ती Ku.3.56.
    -क्षपम् ind. everynight.
    -गजः a hostile elephant
    -गात्रम् ind. in very limb.
    -गिरिः 1 an opposite mountain.
    -2 an inferior mountain.
    -गृहम्, -गेहम् ind. in every house.
    -ग्रामम् ind. in every village.
    -चक्रम् a hostile army.
    -चन्द्रः a mock moon; paraselene.
    -चरणम् ind.
    1 in every (Vedic) school or branch.
    -2 at every foot-step.
    -छाया, -यिका 1 a reflected image, reflection, shadow; रूपं प्रतिच्छायिक- योपनीतम् N.6.45.
    -2 an image, picture.
    -जङ्घा the forepart of the leg.
    -जिह्वा, -जिह्विका the soft palate,
    -तन्त्रम् ind. according to each Tantra or opinion.
    -तन्त्र- सिद्धान्तः a conclusion adopted by one of the disputants only; (वादिप्रतिवाद्येकतरमात्राभ्युपगतः).
    -त्र्यहम् ind. for three days at a time.
    -दण्ड a. Ved. disobedient.
    -दिनम् ind. every day; राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्याट्टहासः Me.6.
    -दिशम् ind. in every direction, all round, every- where.
    -दूतः a messenger sent in return.
    -देवता a corresponding deity; गताः कलाः पञ्चदश प्रतिष्ठा देवाश्च सर्वे प्रतिदेवतासु Muṇḍa.3.2.7.
    -देशम् ind. in every country.
    -देहम् ind. in every body.
    -दैवतम् ind. for every deity.
    -द्वन्द्वः 1 an antagonist, opponent, adversary, rival.
    -2 an enemy. (
    -द्वम्) opposition, hostility.
    -द्वन्द्विन् a.
    1 hostile, inimical.
    -2 adverse (प्रतिकूल); कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे Ki.16.29.
    -3 rivalling, vying with; किसलयोद्भेदप्रतिद्वन्दिभिः (करतलैः) Ś.4.5. (-m.) an opponent, adversary, rival; तुल्यप्रति- द्वन्द्वि बभूव युद्धम् R.7.37.;15.25.
    -द्वारम् ind. at every gate.
    -धुरः a horse harnessed by the side of another.
    -नप्तृ m. great-grandson, a son's grandson.
    -नव a.
    1 new, young, fresh.
    -2 newly blown budded; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः Me.38.
    -नाडी a branch-vein.
    -नायकः the adversary of the hero of any poetic com- position; धीरोद्धतः पापकारी व्यसनी प्रतिनायकः S. D., as रावण in the Rāmāyaṇa, शिशुपाल in Māgha-Kāvya &c.
    -नारी, -पत्नी, -युवतिः a female rival; Śi.7.45.
    -निनादः = प्रतिध्वनिः q. v.
    -न्यायम् ind. in inverted order; पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्याद्रवति स्वप्नायैव Bṛi. Up.4.3.15.
    -पक्ष a. like, similar.
    (-क्षः) 1 the opposite side, party or faction, hostility; विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामवधारणं नियमः Gaut. S,
    -2 an adversary, enemy, foe, rival; प्रति- पक्षकामिनी, -लक्ष्मी 'a rival wife'; Bv.2.64; दासीकृतायाः प्रति- पक्षलक्ष्याः Vikr.1.73; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुम् K. P.1; Vikr.1.7; often used in comp. in the sense of 'equal' or 'similar'.
    -3 remedy, expiation; यादवस्य पापस्य प्रतिपक्षमुपदिशामि Nāg.5.
    -4 a defendant or respondent (in law). ˚ता
    1 hostility, opposition.
    -2 obstacle.
    -पक्षित a.
    1 containing a contradiction.
    -2 nullified by a contradictory premise; (as a hetu in न्याय); cf. सत्प्रतिपक्ष.
    -पक्षिन् m. an opponent, adversary.
    -पण्यम् merchandise in exchange; Buddh.
    -प्रथम् ind. along the road, towards the way; प्रतिपथगतिरासीद् वेगदीर्घीकृताङ्गः Ku.3.76.
    -पदम् ind.
    1 at evry stop.
    -2 at every place, everywhere.
    -3 expressly.
    -4 in every word; प्रतिपदाख्याने तु गौरवं परिहरद्भिर्वृत्तिकारैः सर्वसामान्यः शब्दः प्रति- गृहीतः प्रकृतिवदिति ŚB. on MS.8.1.2.
    -पल्लवः an opposite or outstretched branch; R.
    -पाणः 1 a stake.
    -2 a counter-pledge.
    -3 a counter-stake; Mb.3.
    -पादम् ind. in each quarter.
    -पात्रम् ind. with regard to each part, of each character; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1 'let care be taken of each character'.
    -पादपम् ind. in every tree.
    -पाप a. returning sin for sin, requiting evil for evil.
    -पु(पू)रुषः 1 a like or similar man.
    -2 a substitute, deputy.
    -3 a companion.
    -4 the effigy of a man pushed by thieves into the interior of a house before entering it themselves (to ascertain if any body is awake).
    -5 an effigy in general. (
    -षम्) ind. man by man, for each man.
    -पुस्तकम् a copy of an original manuscript.
    -पूर्वाह्णम् ind. every forenoon.
    -प्रति a. counter-balancing, equal to.
    -प्रभातम् ind. every morning.
    -प्रसवः 1 (As opposed to अनुप्रसव) tracing causes back to the origin as -- a pot, a lump of mud, mud, clay, Pātañjala Yogadarśana.
    -2 Negation of (or exception to) a negation. The force of a प्रतिप्रसव is positive, limiting as it does the scope of a प्रतिषेध or negation. Hence it is just the opposite of परिसंख्या whose force is negative or exclusive since it limits the scope of a positive statement. प्रतिप्रसवो$यं न परिसंख्या ŚB. on MS.1.7.45.
    -प्रकारः an outer wall or rampart.
    -प्रियम् a kindness or service in return; प्रतिप्रियं चेद् भवतो न कुर्यां वृथा हि मे स्यात् स्वपदोपलब्धिः R.5.56.
    -बन्धुः an equal in rank or station; Mb.5.121.13.
    -बलः a.
    1 able, powerful.
    -2 equal in strength, equally matched or powerful.
    (-लम्) 1 a hostile army; अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve.3.7.
    -2 strength.
    -बाहु 1 the forepart of the arm.
    -2 an opposite side (in a square or polygon).
    -बि (वि) म्बः, -म्बम् 1 a reflection, reflected image; ज्योतिषां प्रतिबिम्बानि प्राप्नु- वन्त्युपहारताम् Ku.6.42; Śi.9.18.
    -2 an image, a picture.
    -बीजम् a rotten seed.
    -भट a. vying with, rivalling; घटप्रतिभटस्तनि N.13.5.
    (-टः) 1 a rival, an opponent; निवासः कन्दर्पप्रतिभटजटाजूटभवने G. L.21.
    -2 a warrior on the opposite side; समालोक्याजौ त्वां विदधति विकल्पान् प्रतिभटाः K. P.1.
    -भय a.
    1 fearful, formidable, terrible, frightful.
    -2 dangerous; स्वगृहोद्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दृष्टबह्वपायप्रतिभयकान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.171; Nāg.5.1.; Bhāg.1.6.14. (
    -यम्) a danger; सुनन्द, श्रुतं मया संनिहितगरुडप्रतिभयमुद्देशं जामाता जीमूतवाहनो गतः Nāg.5.
    -भैरव a. dreadful.
    -मञ्चः a kind of measure (in music.)
    -मञ्चाः Platforms opposite to each other; दशभागिकौ द्वौ प्रतिमञ्चौ Kau. A.2.3.21.
    -मण्डलम् 1 a secondary disc (of the sun &c.).
    -2 an eccentric orbit.
    -मन्दिरम् ind. in every house.
    -मल्लः an antagonist, a rival; उपेयिवांसं प्रतिमल्लतां रयस्मये जितस्य प्रसभं गरुत्मतः N.1.63; पातालप्रतिमल्लगल्ल &c. Māl.5.22.
    -मानना worship (पूजा); स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम् Śi.15.35.
    -माया a counter-spell or charm; प्रतिमाया कृतं च तत् Mb.1.34.22.
    -मार्गः the way back; Mb.4.
    -मार्गम् ind. back, back- wards.
    -माला capping verses (Mar. भंडी).
    -मासम् ind. every month, monthly.
    -मित्रम् an enemy, adversary.
    -मुख a. standing before the face, facing; प्रतिमुखागत Ms.8.291.
    -2 near, present. (
    -खम्) a secondary plot or incident in a drama which tends either to hasten or retard the catastrophe; see S. D.334 and 351-364. (
    -खम्) ind.
    1 towards.
    -2 in front, before.
    -मुखरी a particular mode of drumming.
    -मुद्रा 1 a counter- seal.
    -2 the impression of a seal.
    -मुहूर्तम् ind. every moment.
    -मूर्तिः f. an image, a likeness.
    -मूषिका f. a musk-rat (Mar. चिचुंदरी).
    -यूथपः the leader of a hostile herd of elephants.
    -रथः an adversary in war (lit. in fighting in a war-chariot); दौष्यन्तिमप्रतिरथं तनयं निवेश्य Ś.4.2.
    -रथ्यम् in every road; अस्मिन् नगरे प्रतिरथ्यं भुजङ्गबद्धसंचारे Udb.
    -रवः, -ध्वनिः 1 an echo; प्रतिरवविततो वनानि चक्रे Ki.1.4.
    -2 quarrel; controversy.
    -3 (Ved.) life (प्राण).
    -रसितम् an echo; केनास्मत् सिंह- नादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यते$यम् Ve.1.22.
    -राजः a hostile king.
    -रात्रम् ind. every night.
    -रूप a.
    1 corresponding, similar, having a counter-part in; अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव Kaṭh.2.2.9.
    -2 beautiful.
    -3 suitable, proper; इदं न प्रतिरूपं ते स्त्रीष्वदाक्षिण्यमीदृशम् Bu. Ch.4.66; आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी Rām.4. 19.17.
    -4 facing (अभिमुख); प्रतिरूपं जनं कुर्यान्न चेत् तद् वर्तते यथा Mb.12.97.16 (com. प्रतिरूपं युद्धाभिमुखम्).
    (-पम्) 1 a picture, an image, a likeness.
    -2 a mirror-like reflecting object; अदर्शनं स्वशिरसः प्रतिरूपे च सत्यपि Bhāg. 1.42.28.
    -4 an object of comparison (उपमान); भवान्मे खलु भक्तानां सर्वेषां प्रतिरूपधृक् Bhāg.7.1.21.
    -रूपक a. resembling, similar (at the end of comp.); जहीमान् राक्षसान् पापानात्मनः प्रतिरूपकान् Mb.3.29.11; चेष्टाप्रतिरूपिका मनोवृत्तिः Ś.1.
    (-कम्) 1 a picture, an image; अग्निदैर्गर- दैश्चैव प्रतिरूपककारकैः Mb.12.59.49.
    -2 a forged edict; जर्जरं चास्य विषयं कुर्वन्ति प्रतिरूपकैः Mb.12.56.52.
    -3 a reflec- tion.
    -लक्षणम् a mark, sign, token.
    -लिपिः f. a tran- script, a written copy.
    -लेखः a writ of reply; प्रावृत्तिकश्च प्रतिलेख एव Kau. A.2.1.28.
    -लोम a.
    1 'against the hair or grain', contray to the natural order, inverted, reverse (opp. अनुलोम); नववर्षसहस्राक्षः प्रतिलोमो$भवद् गुरुः Bhāg.12.14.15.
    -2 contrary to caste (said of the issue of a woman who is of a higher caste than her husband).
    -3 hostile.
    -4 low, vile, base.
    -5 left (वाम).
    -6 obstinate, perverse; अपरिचितस्यापि ते$प्रतिलोमः संवृत्तः Ś.7.
    -7 disagreeable, unpleasant. (
    -मम्) any injurious or unpleasant act. (
    -मम्) ind. 'against the hair or grain', inversely, invertedly. ˚ज a. born in the inverse order of the castes; i. e. born of a mother who is of a higher caste than the father; cf. Ms.1.16,25.
    -लोमक a. reverse, inverted; राजन्यविप्रयोः कस्माद् विवाहः प्रतिलोमकः Bhāg.9.18.5.
    -कम् inverted order.
    -लोमतः ind.
    1 in consequence of the inverted order or course; Ms.1.68.
    -2 in an unfriendly manner; यदा बहुविधां वृद्धिं मन्येत प्रतिलोमतः Mb.12.13.39.
    -वत्सरम् ind. every year.
    -वनम् ind. in every forest.
    -वर्णिक a. similar, corresponding.
    -वर्धिन् a. being a match for.
    -वर्षम् ind. every year.
    -वस्तु n.
    1 an equivalent, a counter- part.
    -2 anything given in return.
    -3 a parallel. ˚उपमा a figure of speech thus defined by Mammaṭa:-- प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः । K. P.1; e. g. तापेन भ्राजते सूर्यः शूरश्चापेन राजते Chandr.5. 48.
    -वातः a contrary wind; प्रतिवाते$नुवाते च नासीत गुरुणा सह Ms.2.23. (
    -तम्) ind. against the wind; चीनांशुक- मिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य Ś.1.33.
    -वारणः a hostile elephant.
    -वासरम् ind. every day.
    -विटपम् ind.
    1 on every branch.
    -2 branch by branch.
    -विषम् an anti- dote. (
    -षा) a birch tree.
    -विष्णुकः a Muchakunda tree.
    -वीरः an opponent, antagonist.
    -वीर्यम् being equal to or a match for.
    -वृषः a hostile bull.
    -वेलम् ind. at each time, on every occasion.
    -वेशः 1 a neighbouring house, neighbourhood.
    -2 a neighbour.
    -वेशिन् a. a neigh- bour; दृष्ट्वा प्रभातसमये प्रतिवेशिवर्गः Mk.3.14.
    -वेश्मन् n. a neighbour's house.
    -वेश्यः a neighbour.
    -वैरम् re- quital of hostilities revenge.
    -शब्दः 1 echo, reverbera- tion; वसुधाधरकन्दराभिसर्पी प्रतिशब्दो$पि हरेर्भिनत्ति नागान् V. 1.16; Ku.6.64; R.2.28.
    -2 a roar.
    -शशिन् m. a mock-moon.
    -शाखम् ind. for every branch or school (of the Veda).
    -शाखा a side-branch; महाभूतविशेषश्च विशेषप्रतिशाखवान् Mb.14.35.21.
    -संवत्सरम् ind. every year.
    -सङ्गक्षिका 1 a cloak to keep off the dust; Buddh.
    -संदेशः a reply to the message; दर्पसारस्य प्रति- संदेशमावेदयत् D. K.2.1.
    -सम a. equal to, a match for.
    -सव्य a. in an inverted order.
    -सामन्तः an enemy.
    -सायम् ind. every evening.
    -सूर्यः, -सूर्यकः 1 a mock-sun.
    -2 a lizard, chameleon; 'कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ।' Hemchandra; तृष्यद्भिः प्रतिसूर्यकैरजगरस्वेदद्रवः पीयते U.2.16.
    -सेना, सैन्यम् a hostile army; निहतां प्रतिसैन्येन वडवामिव पातिताम् Rām.2.114.17.
    -स्थानम् ind. in every place, everywhere.
    -स्मृतिः N. of parti- cular kind of magic; गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीमिव । विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम Mb.3.36.3.
    -स्रोतस् ind. against the stream; सरस्वतीं प्रतिस्रोतं ययौ ब्राह्मणसंवृतः Bhāg.1.78. 18. -a. going against the stream; अथासाद्य तु कालिन्दी प्रतिस्रोतः समागताम् Rām.2.55.5.
    -हस्तः, -हस्तकः a deputy, an agent, substitute, proxy; आश्रितानां भृतौ स्वामिसेवायां धर्मसेवने । पुत्रस्योत्पादने चैव न सन्ति प्रतिहस्तकाः ॥ H.2.33.
    -हस्तीकृ to take; Pratijñā 3.
    -हस्तिन् the keeper of a brothel; Dk.2.2.

    Sanskrit-English dictionary > प्रति _prati

  • 44 प्रथम _prathama

    1
    प्रथम [प्रथ्-अमच्] (Nom. pl. m. प्रथमे or प्रथमाः)
    1 First, foremost; मखांशभाजां प्रथमो मनीषिभिस्त्वमेव देवेन्द्र सदा निगद्यसे R.3.44; H.2.39; Ki.2.44.
    -2 First, chief, principal, most excellent or eminent, matchless, incomparable; Śi.15.42; एष वै प्रथमः कल्पः प्रदाने हव्यकव्ययोः Ms.3.147.
    -3 Earliest, most ancient, primary.
    -4 Prior, previous, former, earlier; प्रथमसुकृता- पेक्षया Me.17; नामधेयं गुरुश्चक्रे जगत्प्रथममङ्गलम् R.1.67.
    -5 (In gram.) The first person (= third person according to European phraseology).
    -मः 1 The first (third) person.
    -2 The first consonant of a class.
    -3 (In math.) The sum of the products divided by the difference between the squares of the cosine of the azimuth and the sine of the amplitude.
    -मा The nom- inative case.
    -मम् ind.
    1 first, firstly, at first; उमास्तनो- द्भेदमनुप्रवृद्धो मनोरथो यः प्रथमं बभूव Ku.7.24; R.3.4.
    -2 Already, previously, formerly; प्रथमोदितम् aforesaid; तमभ्यनन्दत् प्रथमं प्रबोधितः प्रजेश्वरः शासनहारिणा हरेः R.3.68.
    -3 At once, immediately.
    -4 Before; यात्रायै चोदयामास तं शक्तेः प्रथमं शरत् R.4.24; उत्तिष्ठेत् प्रथमं चास्य चरमं चैव संविशेत् Ms.2.194.
    -5 Newly, recently, प्रथमम्-अनन्तरम् or ततः or पश्चात् first, afterwards; प्रथमात् firstly, for the first time; प्रथमतः
    1 At first, firstly.
    -2 previously.
    -3 im- mediately.
    -4 before, in preference to (gen.)
    -Comp. -अर्धः, -र्धम् the first half.
    -आगामिन् a. first mentioned.
    -आदेशः placing at the beginning.
    -आश्रमः the first of the four stages in the religious life of a Brāhmaṇa; i. e. Brahmacharya; शरीरबद्धः प्रथमाश्रमो यथा Ku.5.3.
    - इतर a. 'other than first', the second.
    -उदित a. first uttered; उवाच धात्र्या प्रथमोदितं वचः R.3.25.
    -उत्पन्न a. first-born.
    -कल्पः 1 the best course to adopt.
    -2 an excellent suggestion or idea.
    -कल्पित a.
    1 first thought out.
    -2 first in rank or importance.
    -कुसुमः white marjoran.
    -गर्भः a. pregnant for the first time,
    -गिरिः the Eastern mountain; द्वित्रेषु द्युमणिकरेषु शेखरत्वं प्राप्तेषु प्रथमगिरिः प्रयाति सो$यम् Rām. Ch.7.49.
    -ज a.
    1 first-born.
    -2 original, primary.
    -दर्शनम् first sight.
    -दिवसः the first day; आषाढस्य प्रथमदिवसे Me.2.
    -नवनीतम् 1 the butter which appears first after chur- ning.
    -2 the milk of a cow at the time when hundred days have elapsed after her delivery.
    -निर्दिष्ट p. p. first mentioned.
    -पुरुषः the first person (= third person according to the English system of treating Sanskrit grammar); अथवा अस्तिर्भवतीतिपरः प्रथमपुरुषे प्रयुज्यमानो$प्यस्तीति ŚB. on MS.11.2.2.
    -मङ्गल a. highly auspicious.
    -यौवनम् early youth or age, youthful state.
    -वयस् n. early age, youth.
    -वसतिः the original home.
    -वित्ता Ved. a first wife.
    -विरहः separation for the first time.
    -वृत्तान्तः antecedents, former circumstances.
    -वैयाकरणः 1 the most distinguished grammarian.
    -2 a beginner in grammer.
    -श्री a. One who has just become rich or fortunate.
    -श्रुत a. heard for the first time; न हि प्रथम- श्रुताच्छब्दात् कश्चिदर्थं प्रत्येति ŚB. on MS.1.1.6.
    -साहसः the first or lowest of the three degrees of punishment or fine; पणानां द्वे शते सार्धे प्रथमः साहसः स्मृतः Ms.8.138.
    -सुकृतम् former kindness or service.
    2
    प्रथम See under प्रथ्.

    Sanskrit-English dictionary > प्रथम _prathama

  • 45 माङ्गल्य _māṅgalya

    माङ्गल्य a. [मङ्गलाय हितं ष्यञ्] Auspicious, indicative of good fortune; क्षौमं केनचिदिन्दुपाण्डु तरुणा माङ्गल्यमाविष्कृतम् Ś.4.4; सर्वमङ्गलमाङ्गल्ये शिवे Devīstuti.
    -ल्यम् Auspicious- ness, prosperity, welfare, good fortune.
    -2 A bles- sing or benediction.
    -3 A festivity, festival, any auspi- cious rite.
    -4 An auspicious thing, amulet.
    -Comp. -मृदङ्गः a drum beaten on auspicious occasions; ध्वनिश्च माङ्गल्यमृदङ्गमांसलम् U.6.25.

    Sanskrit-English dictionary > माङ्गल्य _māṅgalya

  • 46 मृगः _mṛgḥ

    मृगः [मृग्-क]
    1 (a) A quadruped, an animal in general; नाभिषेको न संस्कारः सिंहस्य क्रियते मृगैः । विक्रमार्जित- राज्यस्य स्वयमेव मृगेन्द्रता; see मृगाधिप below. (b) A wild beast.
    -2 A deer, an antelope; विश्वासोपगमादभिन्नगतयः शब्दं सहन्ते मृगाः Ś.1.14; R.1.4,5; आश्रममृगो$यं न हन्तव्यः Ś.1.
    -3 Game in general.
    -4 The spots on the moon represented as an antelope.
    -5 Musk.
    -6 Seeking, search.
    -7 Pursuit, chase, hunting.
    -8 Inquiry, investigation.
    -9 Asking, soliciting.
    -1 A kind of elephant; N. of the third caste of elephants; Mātaṅga L.1.26.29; 'भद्रा मन्द्रा मृगाश्चेति विज्ञेयास्त्रिविधा गजाः । क्रमेण हिमवद्विन्ध्यसह्यजाः ।' com. on Rām.1.6.25.
    -11 N. of a particular class of men; मृगे तुष्टा च चित्रिणी; वदति मधुरवाणीं दीर्घनेत्रा$तिभीरुश्चपलमतिसुदेहः शीघ्रवेगो मृगो$यम् Śabdak.
    -12 The lunar mansion called मृगशिरस्.
    -13 The lunar month called मार्गशीर्ष.
    -14 The sign Capricornus of the zodiac.
    -15 N. of a district in Śākadvīpa.
    -Comp. -अक्षी a fawn-eyed or deer-eyed woman; त्वय्यासन्ने नयनमुपरिस्पन्दि शङ्के मृगाक्ष्याः Me.97.
    -अङ्कः 1 the moon.
    -2 comphor.
    -3 the wind.
    -अङ्गना a doe.
    -अजिनम् a deer's skin.
    -अण्डजा musk.
    -अद् m.,
    -अदनः, -अन्तकः a small tiger or hunting leopard, hyena.
    -अधिपः, अधिराजः a lion; केसरी निष्ठुरक्षिप्तमृगयूथो मृगाधिपः Śi.2.53;
    -मृगाधिराजस्य वचो निशम्य R.2.41.
    -अरातिः 1 a lion.
    -2 a dog.
    -अरिः 1 a lion.
    -2 a dog.
    -3 a tiger.
    -4 N. of a tree.
    -अशनः a lion.
    -आजीवः 1 a hunter.
    -2 a hyena.
    -आविधः a hunter.
    -आस्यः the sign Capricor- nus of the zodiac.
    -इन्द्रः 1 a lion; ततो मृगेन्द्रस्य मृगेन्द्रगामी R.2.3.
    -2 a tiger.
    -3 the sign Leo of the zodiac. ˚आसनम् a throne. ˚आस्यः an epithet of Śiva. ˚चटकः a hawk.
    -इष्टः a variety of jasmine.
    -ईक्षणा a fawn-eyed woman.
    -ईश्वरः 1 a lion.
    -2 the sign Leo of the zodiac.
    -उत्तमः the best antelope.
    -उत्तमम्, -उत्तमाङ्गम् the constella- tion मृगशिरस्.
    -काननम् 1 a park.
    -2 a forest abounding in game.
    -केतनः the moon.
    -गामिनी a kind of medicinal substance (Mar. वावडिंग).
    -चर्या the acting like a deer (a kind of penance); अथैनामन्बवेक्षस्व मृगचर्या- मिवात्मनः Mb.3.33.11.
    -चारिन् a. acting like a deer (as a devotee); leading a deer's life; V.4.
    -चेटकः the civet-cat; L. D. B.
    -जलम् mirage. ˚स्नानम् bathing in the waters of the mirage; i. e. an impossibility.
    -जालिकः, -का a snare for catching deer.
    -जीवनः a hunter, fowler.
    -टङ्कः the moon.
    -तृष्, -तृषा, -तृष्णा, -तृष्णिः, -तृष्णिका, f. mirage; मृगतृष्णाम्भसि स्नातः; see खपुष्प; जातः सखे प्रणयवान् मृगतृष्णिकायाम् Ś.6.16; Bhāg.4.7. 28; Bh.2.5. मृगतृष्णारूप means 'resembling a mirage', ill-founded; मृगतृष्णारूपमेतद् दर्शनम् ŚB. on MS.9.1.31.
    -तोयम् the water of a mirage.
    -दंशः, -दंशकः a dog.
    -दर्पः musk.
    -दावः a park, preserve.
    -दृश् f. a fawn- eyed woman; तदीषद्विस्तारि स्तनयुगलमासीन्मृगदृशः U.6.35. (-m.) the sign Capricornus of the zodiac.
    -दृष्टिः a lion.
    -द्युः a hunter.
    -द्युव a. gambling for deer; हरामि राम- सौमित्री मृगो भूत्वा मृगद्युवौ Bk.5.47.
    -द्विष् m. a lion.
    -धरः the moon.
    -धूर्तः, -धूर्तकः a jackal.
    -नयना a fawn-eyed woman.
    -नाभिः 1 musk; प्रस्थं हिमाद्रेर्मृगनाभिगन्धि Ku.1.54; Ṛs.6.13; Ch. P.8; R.17.24.
    -2 the musk-deer; दृषदो वासितोत्सङ्गा निषण्णमृगनाभिभिः R.4.74. ˚जा musk.
    -पतिः 1 a lion; नखानां पाण्डित्यं प्रकटयतु कस्मिन् मृगपतिः Bv.1.1.
    -2 a roe-buck.
    -3 a tiger.
    -पालिका the musk-deer.
    -पिप्लुः the moon.
    -पोतः, -पोतकः a fawn.
    -प्रभुः a lion.
    -प्रियम् grass growing on mountains.
    -ब(व)धाजीव a hunter.
    -बन्धिनी a net for catching deer.
    -भोजनी bitter apple.
    -मत्तकः a jackal.
    -मदः musk; कुचतटीगतो यावन्मातर्मिलति तव तोयैर्मृगमदः G. L.7; मृगमदतिलकं लिखति सपुलकं मृगमिव रजनीकरे Gīt.7; चन्दनमृगमद- लेपं गमितौ क्षोण्या नु वक्षोजौ Mv.7.24; also मृगमदसौरभ- रभसवशं...... Gīt. ˚वासा a musk-bag.
    -मन्द्रः N. of a class of elephants; Rām.1.6.25.
    -मांसम् venison.
    -मातृका a doe.
    -मासः the month of Mārgaśīrṣa.
    -मुखः the sign Capricornus of the zodiac.
    -यूथम् a herd of deer.
    -राज् m.
    1 a lion; पतिते पतङ्गमृगराजि निजप्रतिबिम्बरोषित इवाम्बुनिधौ Śi.9.18.
    -2 a tiger.
    -3 the sign Leo of the zodiac.
    -राजः 1 a lion; शिलाविभङ्गैर्मृगराजशावस्तुङ्गं नगोत्सङ्ग- मिवारुरोह R.6.3.
    -2 the sign Leo of the zodiac.
    -3 a tiger.
    -4 the moon. ˚धारिन्, ˚लक्ष्मन् m. the moon.
    -रिपुः 1 a lion.
    -2 the sign Leo.
    -रोमम् wool. ˚जम् a woollen cloth.
    -रोचना yellow pigment.
    -रोम, -रोमज a. woolen.
    -लाञ्छन, -लक्ष्मन् m. the moon; अङ्काधिरोपितमृगश्चन्द्रमा मृगलाञ्छनः Śi.2.53. ˚जः the planet Mercury.
    -लेखा the deer-like streak on the moon; मृगलेखामुषसीव चन्द्रमाः R.8.42.
    -लोचनः the moon. (
    -ना, -नी) a fawn-eyed woman.
    -लोमिक woollen.
    -वधू a female deer, doe.
    -वल्लभः a kind of grass (कुन्दर).
    -वाहनः wind.
    -वीथिका, -वीथी N. of that portion of the moon's course which includes the constellations श्रवणा, शतभिषज् and पूर्वाभाद्रपदा.
    -व्याधः 1 a hunter.
    -2 Sirius or the dogstar.
    -3 an epithet of Śiva.
    -शायिका the reclining posture of a deer.
    -शावः a fawn; मृगशावैः सममेधितो जनः Ś.2.19.
    -शिरः, -शिरस् n.,
    -शिरा N. of the fifth lunar mansion consisting of three stars.
    -शीर्षम् the constellation मृगशिरस्. (
    -र्षः) the lunar month Mārgaśīrṣa.
    -शीर्षन् m. the constellation मृग- शिरस्.
    -श्रेष्ठः a tiger.
    -हन् m. a hunter.

    Sanskrit-English dictionary > मृगः _mṛgḥ

  • 47 रक्षा _rakṣā

    रक्षा [रक्ष्-भावे अ टाप्]
    1 Protection, preservation; guarding; मयि सृष्टिर्हि लोकानां रक्षा युष्मास्ववस्थिता Ku.2.28; Ś.2.15; R.2.4,8; Me.45.
    -2 Care, security.
    -3 A guard, watch.
    -4 An amulet or mystical object used as a charm, any preservative; as in रक्षाकरण्ड q. v. below.
    -4 A tutelary deity.
    -5 Ashes.
    -6 A piece of silk or thread fastened round the wrist on particular occasions, especially on the full-moon day of Śrāvaṇa, as an amulet or preservative; (रक्षी also in this sense).
    -7 Lac.
    -Comp. -अधिकृतः 1 one who is entrusted with protection or superintendence, a superintendent or governor; Ms.7.123;9.272.
    -2 a magistrate.
    -3 the chief police-officer.
    -अपेक्षकः 1 a porter; doorkeeper.
    -2 a guard of the women's apartments.
    -3 a catamite.
    -4 an actor.
    -करण्डः, -करण्डकम् a preservative cas- ket, an amulet, a magical or charmed casket; अहो रक्षाकरण्डकमस्य मणिबन्धे न दृश्यते Ś.7.
    -गृहम् a lying-in chamber; रक्षागृहगता दीपाः प्रत्यादिष्टा इवाभवन् R.1.68.
    -पट्टोलिका a cluster of amulets.
    -पत्रः a species of birch tree.
    -परिघः a protective bar.
    -पालः, -पुरुषः a watch- man, guard, police.
    -प्रतिसरः an amulet; दत्तरक्षाप्रति- सरामन्वालम्भनशोभनाम् Mb.3.39.4.
    -प्रदीपः a lamp kept burning as a sort of protection against evil spirits.
    -भूषणम्, -मणिः, -रत्नम् an ornament of jewel worn as an amulet or preservative against evil spirits.
    -मङ्गलम् a ceremony performed for protection (against evil spirits &c.).
    -महौषधिः a sovereign preservative remedy.
    -सूत्रम् a carrying-girth.

    Sanskrit-English dictionary > रक्षा _rakṣā

  • 48 रङ्गः _raṅgḥ

    रङ्गः [रञ्ज्-भावे घञ्]
    1 Colour, hue, dye, paint.
    -2 A stage, theatre, play-house, an arena, any place of public amusement, as in रङ्गविघ्नोपशान्तये S. D.281; यदा- श्रौषं द्रोपदीं रङ्गमध्ये Mb.1.1.154; आनर्चुः पुरुषा रङ्गम् Bhāg. 1.42.33.
    -3 A place of assembly.
    -4 The members of an assembly, the audience; अहो रागबद्धचित्त- वृत्तिरालिखित इव सर्वतो रङ्गः Ś.1; रङ्गस्य दर्शयित्वा निवर्तते नर्तकी यथा नृत्यात् । पुरुषस्य तथात्मानं प्रकाश्य विनिवर्तते प्रकृतिः ॥ Sarva. S.
    -5 A field of battle.
    -6 Dancing, singing, acting.
    -7 Mirth, diversion.
    -8 The nasal modifica- tion of a vowel; सरङ्गं कम्पयेत् कम्पं रथीवेति निदर्शनम् Sik. 3; see 26,27,28 also.
    -9 An extract of Khadira.
    -गः, -गम् Tin.
    -Comp. -अङ्गनम्, -णम् an arena, an am- phitheatre.
    -अङ्गा alum.
    -अवतरणम् 1 entrance on the stage.
    -2 an actor's profession.
    -अवतारकः, -अवतारिन् m. an actor; कर्मारस्य निषादस्य रङ्गावतारकस्य च Ms.4.215.
    -आजीवः 1 an actor;
    -2 a painter; रङ्गाजीवाश्च भूरिशः Śiva B.31.19; so,
    -उपजीविन् m.,
    -कारः, -जीविकः a painter.
    -क्षारः borax.
    -चरः 1 an actor, a player.
    -2 a gladiator.
    -जम् red lead.
    -जीवकः 1 an actor.
    -2 a dyer, colourist.
    -तालः a kind of measure (in music)
    -दः 1 borax.
    -2 an extract of Khadira.
    -दा, -दृढा alum.
    -देवता the goddess supposed to preside over battlefield, sports and public diversions generally; आतेने बलमिव रङ्गदेवताभ्यः Ki.17.62.
    -द्वारम् 1 a stage door.
    -2 the prologue of a play.
    -पत्री, -पुष्पी the indigo plant.
    -पीठ a place for dancing; महति रत्नरङ्गपीठे स्थितां प्रथमं ताम्रोष्ठीम- पश्यम् Dk.2.6.
    -प्रदीपकः (in music) a kind of measure.
    -प्रवेशः 1 entering on the stage.
    -2 engaging in thea- trical performance.
    -बी(वी)जम् silver.
    -भूतिः f.
    1 the night of full moon in the month of Aśvina.
    -भूमिः f.
    1 a stage, theatre.
    -2 an arena, battle-field.
    -मङ्गलम् a festive ceremony on the stage.
    -मण्डपः a theatre.
    -मल्ली a lute.
    -मातृ f.
    1 lac, red-dye, or the insect which produces it.
    -2 a bawd, procuress.
    -वस्तु n. a paint.
    -वाटः an arena, a place enclosed for plays, dancing &c.
    -विद्या the art of dancing and acting, thea- trical profession.
    -शाला a dancing-hall, theatre, play house.
    -संगरः a contest on the stage.

    Sanskrit-English dictionary > रङ्गः _raṅgḥ

  • 49 विलुभ् _vilubh

    विलुभ् 4 P. To be disturbed or deranged, be disor- dered; दधद्विलुभितं वातैः केशरं वह्निपिङ्गलम् Bk.9.4. -Caus.
    1 To allure, entice, attract; स्मर यावन्न विलोभ्यसे दिवि Ku. 4.2; अङ्गनास्तमधिकं व्यलोभयन् (मुखैः) R.19.1.
    -2 To divert, amuse, entertain; क्व दृष्टिं विलोभयामि Ś.6; ललित- लताविलोभ्यमाननयनो भवानुत्कण्ठां विनोदयतु V.2.

    Sanskrit-English dictionary > विलुभ् _vilubh

  • 50 संध्या _sandhyā

    संध्या 1 Union.
    -2 Joint, division.
    -3 Morning or evening twilight; अनुरागवती संध्या दिवसस्तत्पुरस्सरः । अहो दैवगतिश्चित्रा पथापि न समागमः ॥ K. P.7.
    -4 Early morning.
    -5 Evening, dusk; संध्यामङ्गलदीपिका विभजते शुद्धान्तवृद्धाजनः V.3.2; संध्याभ्ररेखेव मुहूर्तरागाः Pt.1.194.
    -6 The period which precedes a Yuga, the time inter- vening between the expiration of one Yuga and the commencement of another; चत्वार्याहुः सहस्राणि वर्षाणां तत्कृतं युगम् । तस्य तावच्छती संध्या संध्यांशश्च तथाविधः ॥ Ms.1.69; अथासौ युगसंध्यायां दस्युप्रायेषु राजसु Bhāg.1.3.25.
    -7 The morning, noon, and evening prayers of a Brāhmaṇa; उत्थायावश्यकं कृत्वा कृतशौचः समाहितः । पूर्वं संध्यां जपंस्तिष्ठेत् स्वकाले चापरां चिरम् ॥ Ms.4.93;2.69.
    -8 A promise, an agreement.
    -9 A boundary, limit.
    -1 Thinking, me- ditation.
    -11 A kind of flower.
    -12 N. of a river.
    -13 N. of the wife of Brahman.
    -14 Any one of the di- visions of the day (पूर्वाह्ण, मध्याह्न, अपराह्ण).
    -Comp. -अंशः the period at the end of each Yuga; Ms.1.69.
    -अंशुः twilight.
    -अभ्रम् 1 an evening cloud (tinged with the sun's rays); संध्याभ्ररेखेव मुहूर्तरागाः Pt.1.194.
    -2 a kind of red-chalk.
    -उपसनम्, उपासना Saṁdhyā adora- tion; Ms.2.67.
    -कालः 1 the period of twilight.
    -2 evening.
    -त्रयम् the three divisions of the day (fore- noon, noon and afternoon).
    -नाटिन् m. an epithet of Śiva.
    -पयोदः a twilight rain-cloud.
    -पुष्पी 1 a kind of jasmine.
    -2 a nutmeg.
    -बलः a demon (राक्षस).
    -बलिः 1 an image of bull in a temple of Śiva.
    -2 the evening oblation.
    -मङ्गलम् an evening religious rite. ˚दीपिका an auspicious evening lamp; V.3.2.
    -रागः red-lead.
    -रामः (some take आराम as the word here) an epithet of Brahman.
    -वन्दनम् the morning and evening prayers.
    -समयः 1 evening-time.
    -2 a portion of each Yuga.

    Sanskrit-English dictionary > संध्या _sandhyā

  • 51 सार्गल _sārgala

    सार्गल a. Barred, obstructed, impeded; ईप्सितं तदवज्ञानाद् विद्धि सार्गलमात्मनः R.1.79.

    Sanskrit-English dictionary > सार्गल _sārgala

  • 52 सु _su

    1
    सु I. 1 U. (सुवति-ते) To go, move. -II. 1, 2 P. (सवति, सौति) To possess power or supremacy. -III. 5. U. (सुनोति, सुनुते; सुत; the स् of सु is changed to ष् after any preposition ending in इ or उ)
    1 To press out or extract juice.
    -2 To distil.
    -3 To pour out, sprinkle, make a libation.
    -4 To perform a sacrifice especially the Soma (sacrifice).
    -5 To bathe.
    -6 To churn. -Desid. (सुषूषति-ते) -- With उद् to excite, agitate. -प्र to produce, beget.
    2
    सु ind. A particle often used with nouns to form Karmadhāraya and Bahuvrīhī compounds, and with adjectives and adverbs. It has the following senses:--
    1 Well, good, excellent; as in सुगन्धि.
    -2 Beautiful, handsome; as in सुमध्यमा, सुकेशी &c.
    -3 Well, perfectly, thoroughly, properly; सुजीर्णमन्नं सुविचक्षणः सुतः सुशासिता स्त्री नृपतिः सुसेवितः......सुदीर्घकाले$पि न याति विक्रियाम् H.1.22.
    -4 Easily, readily, as in सुकर or सुलभ q. v.
    -5 Much, very much, exceedingly; सुदारुण, सुदीर्घ &c.
    -6 Worthy of respect or reverence.
    -7 It is also said to have the senses of assent, prosperity, and distress.
    -Comp. -अक्ष a.
    1 having good eyes.
    -2 having keen organs, acute.
    -अङ्ग a. well-shaped, handsome, lovely.
    -अच्छ a. see s. v.
    -अन्त a. having happy end, ending well.
    -अल्प, -अल्पक a. see s. v.
    -अस्ति, -अस्तिक see s. v.
    -आकार, -आकृति a. well-formed, handsome, beautiful.
    - आगत see s. v.
    -आदानम् taking justly or properly; स्वादानाद्वर्णसंसर्गात्त्वबलानां च रक्षणात् । बलं संजायते राज्ञः स प्रेत्येह च वर्धते ॥ Ms.8.172.
    -आभास a. very splendid or illustrious; सारतो न विरोधी नः स्वाभासो भरवानुत Ki.15. 22.
    -इष्ट a. properly sacrificed; स्विष्टं यजुर्भिः प्रणतो$स्मि यज्ञम् Bhāg.4.7.41. ˚कृत् m. a form of fire; धर्मादिभ्यो यथान्यायं मन्त्रैः स्विष्टकृतं बुधः Bhāg.11.27.41.
    -उक्त a. well-spoken, well-said; अथवा सूक्तं खलु केनापि Ve.3. (
    -क्ता) a kind of bird (सारिका).
    (-क्तम्) 1 a good or wise saying; नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधा- स्यन्दिभिः Bh.2.6; R.15.97.
    -2 a Vedic hymn, as in पुरुषसूक्त &c. ˚दर्शिन् m. a hymn-seer, Vedic sage. ˚वाकन्यायः A rule of interpretation according to which some thing that is declared as being subordinate to some- thing else should be understood to signify a part or whole on the basis of expediency or utility. This is discussed by जैमिनि and शबर at MS.3.2.15-18. ˚वाच् f.
    1 a hymn.
    -2 praise, a word of praise.
    -उक्तिः f.
    1 a good or friendly speech.
    -2 a good or clever saying.
    -3 a correct sentence.
    -उत्तर a.
    1 very superior.
    -2 well towards the north.
    -उत्थान a. making good efforts, vigorous, active. (
    -नम्) vigorous effort or exertion.
    -उन्मद, -उन्माद a. quite mad or frantic.
    - उपसदन a. easy to be approached.
    -उपस्कर a. furnished with good instruments.
    -कण्टका the aloe plant.
    -कण्ठ a. sweet- voiced. (
    -ण्ठी) the female cuckoo.
    -कण्डुः itch.
    -कन्दः 1 an onion.
    -2 a yam.
    -3 a sort of grass.
    -कन्दकः onion.
    -कर a. (
    -रा or
    -री f.)
    1 easy to be done, practi- cable, feasible; वक्तुं सुकरं कर्तुं (अध्यवसातुं) दुष्करम् Ve.3 'sooner said than done'.
    -2 easy to be managed. (
    -रः) a good-natured horse. (
    -रा) a tractable cow. (
    -रम्) charity, benevolence.
    -कर्मन् a.
    1 one whose deeds are righteous, virtuous, good.
    -2 active, diligent. (-m.) N. of Visvakarman.
    -कल a. one who has acquired a great reputation for liberality in giving and using (money &c,)
    -कलिल a. well filled with.
    -कल्प a. very qualified or skilled; कालेन यैर्वा विमिताः सुकल्पैर्भूपांसवः खे मिहिका द्युभासः Bhāg.1.14.7.
    -कल्पित a. well equip- ped or armed.
    -कल्य a. perfectly sound.
    -काण्डः the Kāravella plant.
    -काण्डिका the Kāṇḍīra creeper.
    -काण्डिन् a.
    1 having beautiful stems.
    -2 beautifully joined. (-m.) a bee.
    -काष्ठम् fire-wood.
    -कुन्दकः an onion.
    -कुमार a.
    1 very delicate or soft, smooth.
    -2 beautifully young or youthful.
    (-रः) 1 a beautiful youth.
    -2 a kind of sugar-cane.
    -3 a kind of grain (श्यामाक).
    -4 a kind of mustard.
    -5 the wild Cham- paka.
    (-रा) 1 the double jasmine.
    -2 the plantain.
    -3 the great-flowered jasmine.
    -कुमारकः 1 a beauti- ful youth.
    -2 rice (शालि).
    (-कम्) 1 the Tamāla- patra.
    -2 a particutar part of the ear.
    -कुमारी the Navamallikā jasmine.
    -कृत् a.
    1 doing good, benevolent.
    -2 pious, virtuous, righteous.
    -3 wise, learned.
    -4 for- tunate, lucky.
    -5 making good sacrifices or offerings. (-m.)
    1 a skilful worker.
    -2 N. of Tvaṣṭri.
    -कृत a.
    1 done well or properly.
    -2 thoroughly done; कच्चिन्नु सुकृतान्येव कृतरूपाणि वा पुनः । विदुस्ते सर्वकार्याणि Rām.2.1.2.
    -3 well made or constructed.
    -4 treated with kindness, assisted, befriended.
    -5 virtuous, righteous, pious.
    -6 lucky, fortunate.
    (-तम्) 1 any good or virtuous act, kindness, favour, service; नादत्ते कस्यचित् पापं न चैव सुकृतं विभुः Bg.5.15; Me.17.
    -2 virtue, moral or religious merit; स्वर्गाभिसंधिसुकृतं वञ्चनामिव मेनिरे Ku.6.47; तच्चिन्त्यमानं सुकृतं तवेति R.14.16.
    -3 fortune, auspiciousness.
    -4 recompense, reward.
    -5 Penance; तदभूरिवासरकृतं सुकृतैरुप- लभ्य वैभवमनन्यभवम् Ki.6.29.
    -कृतिः f.
    1 well-doing, a good act.
    -2 kindness, virtue.
    -3 practice of penance.
    -4 auspiciousness.
    -कृतिन् a.
    1 acting well or kindly.
    -2 virtuous, pious, good, righteous; सन्तः सन्तु निरापदः सुकृतिनां कीर्तिश्चिरं वर्धताम् H.4.132; चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनो$र्जुन Bg.7.16.
    -3 wise, learned.
    -4 benevolent.
    -5 fortunate, lucky.
    -कृत्यम् a good action; सुकृत्यं विष्णु- गुप्तस्य मित्राप्तिर्भार्गवस्य च Pt.2.45.
    -केश(स)रः the citron tree.
    -क्रतुः 1 N. of Agni.
    -2 of Śiva.
    -3 of Indra.
    -4 of Mitra and Varuṇa.
    -5 of the sun.
    -6 of Soma.
    -क्रयः a fair bargain.
    -क्षेत्र a. sprung from a good womb.
    -खल्लिका luxurious life.
    -ग a.
    1 going gracefully or well.
    -2 graceful, elegant.
    -3 easy of access; अकृत्यं मन्यते कृत्यमगम्यं मन्यते सुगम् । अभक्ष्यं मन्यते भक्ष्यं स्त्रीवाक्यप्रेरितो नरः ॥ Pt.2.148.
    -4 intelligible, easy to be understood (opp. दुर्ग). (
    -गः) a Gandharva; गीतैः सुगा वाद्यधराश्च वाद्यकैः Bhāg.1.12.34.
    (-गम्) 1 ordure, feces.
    -2 happiness.
    -गण् m. a good calculator; L. D. B. -a. counting well.
    -गणकः a good calculator or astronomer.
    -गत a.
    1 well-gone or passed.
    -2 well-bestowed. (
    -तः) an epithet of Buddha.
    -गतिः 1 Welfare, hap- piness.
    -2 a secure refuge.
    -गन्धः 1 fragrance, odour, perfume.
    -2 sulphur.
    -3 a trader.
    (-न्धम्) 1 sandal.
    -2 small cumin seed.
    -3 a blue lotus.
    -4 a kind of fragrant grass. (
    -न्धा) sacred basil.
    -गन्धकः 1 sulphur.
    -2 the red Tulasee.
    -3 the orange.
    -4 a kind of gourd,
    -गन्धमूला a land-growing lotus-plant; L. D. B.
    -गन्धारः an epithet of Śiva.
    -गन्धि a.
    1 sweet-smelling, fra- grant, redolent with perfumes.
    -2 virtuous, pious.
    (-न्धिः) 1 perfume, fragrance.
    -2 the Supreme Being.
    -3 a kind of sweet-smelling mango. (
    -न्धि n.)
    1 the root of long pepper.
    -2 a kind of fragrant grass.
    -3 cori- ander seed. ˚त्रिफला
    1 nutmeg.
    -2 areca nut.
    -3 cloves. ˚मूलम् the root Uśīra. ˚मूषिका the musk-rat.
    -गन्धिकः 1 incense.
    -2 sulphur.
    -3 a kind of rice. (
    -कम्) the white lotus.
    -गम a.
    1 easy of access, accessible.
    -2 easy.
    -3 plain, intelligible.
    -गरम् cinnabar.
    -गहना an enclosure round a place of sacrifice to exclude profane access. ˚वृत्तिः f. the same as above.
    -गात्री a beautiful woman.
    -गृद्ध a. intensely longing for.
    -गृह a. (
    -ही f.) having a beautiful house or abode, well-lodged; सुगृही निर्गृहीकृता Pt.1.39.
    -गृहीत a.
    1 held well or firmly, grasped.
    -2 used or applied properly or auspiciously. ˚नामन् a.
    1 one whose name is auspiciously invoked, one whose name it is auspicious to utter (as Bali, Yudhi- ṣṭhira), a term used as a respectful mode of speaking; सुगृहीतनाम्नः भट्टगोपालस्य पौत्रः Māl.1.
    -ग्रासः a dainty mor- sel.
    -ग्रीव a. having a beautiful neck.
    (-वः) 1 a hero.
    -2 a swan.
    -3 a kind of weapon.
    -4 N. of one of the four horses of Kṛiṣṇa.
    -5 of Śiva.
    -6 of Indra.
    -7 N. of a monkey-chief and brother of Vāli. [By the advice of Kabandha, Rāma went to Sugrīva who told him how his brother had treated him and besought his assistance in recovering his wife, promising at the same time that he would assist Rāma in recovering his wife Sīta. Rāma, therfore, killed vāli, and installed Sugrīva on the throne. He then assisted Rāma with his hosts of monkeys in conquering Rāvaṇa, and recovering Sīta.] ˚ईशः N. of Rāma; सुग्रीवेशः कटी पातु Rāma-rakṣā.8.
    -ग्ल a. very weary or fatigued.
    -घोष a. having a pleasant sound. (
    -षः) N. of the conch of Nakula; नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणपुष्पकौ Bg.1.16.
    -चक्षुस् a. having good eyes, seeing well. (-m.)
    1 discerning or wise man, learned man.
    -2 The glomerous fig-tree.
    -चरित, -चरित्र a.
    1 well-conducted, well-behaved; वृषभैकादशा गाश्च दद्यात् सुचरितव्रतः Ms.11.116.
    -2 moral, virtuous; तान् विदित्वा सुचरितैर्गूढैस्तत्कर्मकारिभिः Ms.9.261. (
    -तम्, -त्रम्) 1 good conduct, virtuous deeds.
    -2 merit; तव सुचरितमङ्गुलीय नूनं प्रतनु Ś.6.1. (
    -ता, -त्रा) a well-conducted, devoted, and virtuous wife.
    -चर्मन् m. the Bhūrja tree.
    -चित्रकः 1 a king fisher.
    -2 a kind of speckled snake.
    -चित्रा a kind of gourd.
    -चिन्ता, -चिन्तनम् deep thought, deep reflection or consideration.
    -चिरम् ind. for a very long time, very long.
    -चिरायुस् m. a god, deity.
    -चुटी a pair of nippers or tongs.
    -चेतस् a.
    1 well-minded.
    -2 wise.
    -चेतीकृत a. with the heart satiated; well- disposed; ततः सुचेतीकृतपौरभृत्यः Bk.3.2.
    -चेलकः a fine cloth.
    -च्छद a. having beautiful leaves.
    -छत्रः N. of Śiva. (
    -त्रा) the river Sutlej.
    -जन a.
    1 good, virtuous, respectable.
    -2 kind, benevolent.
    (-नः) 1 a good or virtuous man, benevolent man.
    -2 a gentleman.
    -3 N. of Indra's charioteer.
    -जनता 1 goodness, kind- ness, benevolence, virtue; ऐश्वर्यस्य विभूषणं सुजनता Bh.2. 82.
    -2 a number of good men.
    -3 bravery.
    -जन्मन् a.
    1 of noble or respectable birth; या कौमुदी नयनयोर्भवतः सुजन्मा Māl.1.34.
    -2 legitimate, lawfully born.
    -जलम् a lotus.
    -जल्पः 1 a good speech.
    -2 a kind of speech thus described by Ujjvalamaṇi; यत्रार्जवात् सगाम्भीर्यं सदैन्यं सहचापलम् । सोत्कण्ठं च हरिः स्पृष्टः स सुजल्पो निगद्यते ॥
    -जात a.
    1 well-grown, tall.
    -2 well made or produced.
    -3 of high birth.
    -4 beautiful, lovely; सुजातं कल्याणी भवतु कृत- कृत्यः स च युवा Māl.1.16; R.3.8.
    -5 very delicate; खिद्यत् सुजाताङ्घ्रितलामुन्निन्ये प्रेयसीं प्रियः Bhāg.1.3.31.
    -डीनकम् a kind of flight of birds; Mb.8.41.27 (com. पश्चाद् गतिः पराडीनं स्वर्गगं सुडीनकम्).
    -तनु a.
    1 having a beautiful body.
    -2 extremely delicate or slender, very thin.
    -3 emaciated. (
    -नुः, -नूः f.) a lovely lady; एताः सुतनु मुखं ते सख्यः पश्यन्ति हेमकूटगताः V.1.1; Ś.7.24.
    -तन्त्री a.
    1 well-stringed.
    -2 (hence) melodious.
    -तपस् a.
    1 one who practises austere penance; a वानप्रस्थ; स्विष्टिः स्वधीतिः सुतपा लोकाञ्जयति यावतः Mb.12.71.3.
    -2 having great heat. (-m.)
    1 an ascetic, a devotee, hermit, an anchorite.
    -2 the sun. (-n.) an austere penance.
    -तप्त a.
    1 greatly harassed, afflicted.
    -2 very severe (as a penance); तपसैव सुतप्तेन मुच्यन्ते किल्बिषात्ततः Ms.11.239.
    -तमाम् ind. most excellently, best.
    -तराम् ind.
    1 bet- ter, more excellently.
    -2 exceedingly, very, very much, excessively; तया दुहित्रा सुतरां सवित्री स्फुरत्प्रभामण्डलया चकाशे Ku.1.24; सुतरां दयालुः R.2.53;7.21;14.9;18.24.
    -3 more so, much more so; मय्यप्यास्था न ते चेत्त्वयि मम सुतरा- मेष राजन् गतो$ स्मि Bh.3.3.
    -4 consequently.
    -तर्दनः the (Indian) cuckco.
    -तर्मन् a. good for crossing over; सुतर्माणमधिनावं रुहेम Ait. Br.1.13; (cf. also यज्ञो वै सुतर्मा).
    -तलम् 1 'immense depth', N. of one of the seven regi- ons below the earth; see पाताल; (याहि) सुतलं स्वर्गीभिः प्रार्थ्यं ज्ञातिभिः परिवारितः Bhāg.8.22.33.
    -2 the foundation of a large building.
    -तान a. melodious.
    -तार a.
    1 very bright.
    -2 very loud; सुतारैः फूत्कारैः शिव शिव शिवेति प्रतनुमः Bh.3.2.
    -3 having a beautiful pupil (as an eye). (
    -रः) a kind of perfume. (
    -रा) (in Sāṁkhya) one of the nine kinds of acquiescence.
    -तिक्तकः the coral tree.
    -तीक्ष्ण a.
    1 very sharp.
    -2 very pungent.
    -3 acutely painful.
    (-क्ष्णः) 1 the Śigru tree.
    -2 N. of a sage; नाम्ना सुतीक्ष्णश्चरितेन दान्तः R.13.41. ˚दशनः an epithet of Śiva.
    -तीर्थः 1 a good preceptor.
    -2 N. of Śiva. -a. easily crossed or traversed.
    -तुङ्ग a. very lofty or tall.
    (-ङ्गः) 1 the cocoa-nut tree.
    -2 the culminating point of a planet.
    -तुमुल a. very loud.
    -तेजन a. well-pointed, sharpened. (
    -नः) a well-pointed arrow.
    -तेजस् a.
    1 very sharp.
    -2 very bright, or splendid.
    -3 very mighty. (-m.) a worshipper of the sun.
    -दक्षिण a.
    1 very sincere or upright.
    -2 liberal or rich in sacrificial gifts; यज्ञैर्भूरिसुदक्षिणैः सुविहितैः संप्राप्यते यत् फलम् Pt.1. 31.
    -3 very skilful.
    -4 very polite. (
    -णा) N. of the wife of Dilīpa; तस्य दाक्षिण्यरूढेन नाम्ना मगधवंशजा पत्नी सुदक्षिणेत्यासीत् R.1.31;3.1.
    -दण्डः a cane, ratan.
    -दत् a. (
    -ती f.) having handsome teeth; जगाद भूयः सुदतीं सुनन्दा R.6.37.
    -दन्तः 1 a good tooth.
    -2 an actor; a dancer. (
    -न्ती) the female elephant of the north-west quarter.
    -दर्श a. lovely, gracious looking; सुदर्शः स्थूललक्षयश्च न भ्रश्येत सदा श्रियः Mb.12.56.19 (com. सुदर्शः प्रसन्नवक्त्रः).
    -दर्शन a. (
    -ना or
    -नी f.)
    1 good-looking, beautiful, handsome.
    -2 easily seen. (
    -नः) the discus of Viṣṇu; as in कृष्णो$प्यसु- दर्शनः K.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of mount Meru.
    -4 a vul- ture. (
    -नी, -नम्) N. of Amarāvatī, Indra's capital. (
    -नम्) N. of Jambudvīpa.
    -दर्शना 1 a handsome wo- man.
    -2 a woman.
    -3 an order, a command.
    -4 a kind of drug.
    -दास् a. very bountiful.
    -दान्तः a Buddhist.
    -दामन् a. one who gives liberally. (-m.)
    1 a cloud.
    -2 a moun- tain.
    -3 the sea.
    -4 N. of Indra's elephant.
    -5 N. of a very poor Brāhmaṇa who came to Dvārakā with only a small quantity of parched rice as a present to his friend Kṛiṣṇa, and was raised by him to wealth and glory.
    -दायः 1 a good or auspicious gift.
    -2 a special gift given on particular solemn occasions.
    -3 one who offers such a gift.
    -दिनम् 1 a happy or auspicious day.
    -2 a fine day or weather (opp दुर्दिनम्); so सुदिनाहम् in the same sense.
    -दिह् a. well-polished, bright.
    -दीर्घ a. very long or extended. (
    -र्घा) a kind of cucumber.
    -दुराधर्ष a.
    1 very hard to get.
    -2 quite intolerable.
    -दुरावर्त a. a very hard to be convinced.
    -दुरासद a. unapproachable.
    -दुर्जर a. very difficult to be digested.
    -दुर्मनस् a. very troubled in mind.
    -दुर्मर्ष a. quite in- tolerable.
    -दुर्लभ a. very scarce or rare.
    -दुश्चर a.
    1 inaccessible.
    -2 very painful.
    -दुश्चिकित्स a. very difficult to be cured.
    -दुष्प्रभः a chameleon.
    -दूर a. very distant or remote. (
    -सुदूरम् means
    1 to a great distance.
    -2 to a very high degree, very much; सुदूरं पीडयेत् कामः शरद्गुणनिरन्तरः Rām.4.3.12.
    -सुदूरात् 'from afar, from a distance').
    -दृढ a. very firm or hard, compact.
    -दृश् a. having beautiful eyes. (-f.) a pretty woman.
    -देशिकः a good guide.
    -धन्वन् a. having an excellent bow. (-m.)
    1 a good archer or bowman.
    -2 Ananta, the great serpent.
    -3 N. of Viśvakarman. ˚आचार्यः a mixed caste; वैश्यात्तु जायते व्रात्यात् सुधन्वाचार्य एव च Ms.1.23.
    -धर्मन् a. attentive to duties. (-f.) the council or assembly of gods. (-m.)
    1 the hall or palace of Indra.
    -2 one diligent in properly maintaining his family.
    -धर्मा, -र्मी 1 the council or assembly of gods (देवसभा); ययावुदीरितालोकः सुधर्मानवमां सभाम् R.17.27.
    -2 (सुधर्मा) N. of Dvārakā; दिवि भुव्यन्तरिक्षे च महोत्पातान् समु- त्थितान् । दृष्ट्वासीनान् सुधर्मायां कृष्णः प्राह यदूनिदम् ॥ Bhāg.11.3. 4;1.14.34.
    -धात a. well cleaned.
    -धार a. well-pointed (as an arrow).
    -धित a. Ved.
    1 perfect, secure.
    -2 kind, good.
    -3 happy, prosperous.
    -4 well-aimed or directed (as a weapon).
    -धी a. having a good understanding, wise, clever, intelligent. (
    -धीः) a wise or intelligent man, learned man or pandit. (-f.) a good under- standing, good sense, intelligence. ˚उपास्यः
    1 a particu- lar kind of royal palace.
    -2 N. of an attendant on Kṛiṣṇa. (
    -स्यम्) the club of Balarāma. ˚उपास्या
    1 a woman.
    -2 N. of Umā, or of one of her female com- panions.
    -3 a sort of pigment.
    -ध्रूम्रवर्णा one of the seven tongues of fire.
    -नन्दम् N. of Balarāma's club; प्रतिजग्राह बलवान् सुनन्देनाहनच्च तम् Bhāg.1.67.18.
    -नन्दः a kind of royal palace.
    -नन्दा 1 N. of a woman.
    -2 N. of Pārvatī; L. D. B.
    -3 yellow pigment; L. D. B.
    -नयः 1 good conduct.
    -2 good policy.
    - नयन a. having beau- tiful eyes. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a woman having beautiful eyes.
    -2 a woman in general.
    -नाभ a.
    1 having a beautiful navel.
    -2 having a good nave or cen- tre.
    (-भः) 1 a mountain.
    -2 the Maināka mountain, q. v. (
    -भम्) a wheel, discus (सुदर्शन); ये संयुगे$चक्षत तार्क्ष्यपुत्रमंसे सुनाभायुधमापतन्तम् Bhāg.3.2.24.
    -नालम् a red water-lily.
    -निःष्ठित a. quite ready.
    -निर्भृत a. very lonely or private. (
    -तम्) ind. very secretly or closely, very narrowly, privately.
    -निरूढ a. well-purged by an injection; Charaka.
    -निरूहणम् a good purgative.
    -निर्णिक्त a. well polished.
    -निश्चलः an epithet of Śiva.
    -निषण्णः (-कः) the herb Marsilea Quadrifolia (Mar. कुऱडू).
    -निहित a. well-established.
    -नीत a.
    1 well-con- ducted, well-behaved.
    -2 polite, civil.
    (-तनि) 1 good conduct or behaviour.
    -2 good policy or prodence.
    -नीतिः f.
    1 good conduct, good manners, propriety.
    -2 good policy.
    -3 N. of the mother of Dhruva, q. v.
    -नीथ a. well-disposed, well conducted, righteous, vir- tuous, good.
    (-थः) 1 a Brāhmaṇa.
    -2 N. of Śiśupāla, q. v.; तस्मिन्नभ्यर्चिते कृष्णे सुनीथः शत्रुकर्षणः Mb.1.39.11.
    -3 Ved. a good leader.
    -नील a. very black or blue. (
    -लः) the pomegranate tree. (
    -ला) common flax.
    (-लम्), -नीलकः a blue gem.
    -नु n. water.
    -नेत्र a. having good or beautiful eyes.
    -पक्व a.
    1 well-cooked.
    -2 thoroughly matured or ripe. (
    -क्वः) a sort of fra- grant mango.
    -पठ a. legible.
    -पत्नी a woman having a good husband.
    -पत्र a.
    1 having beautiful wings.
    -2 well-feathered (an arrow).
    -पथः 1 a good road.
    -2 a good course.
    -3 good conduct.
    -पथिन् m. (nom. sing. सुपन्थाः) a good road.
    -पद्मा orris root.
    -परीक्षित a. well-examined.
    -पर्ण a. (
    -र्णा or
    -र्णी f.)
    1 well-winged; तं भूतनिलयं देवं सुपर्णमुपधावत Bhāg.8.1.11.
    -2 having good or beautiful leaves.
    (-र्णः) 1 a ray of the sun.
    -2 a class of bird-like beings of a semi-divine charac- ter.
    -3 any supernatural bird.
    -4 an epithet of Garuḍa; ततः सुपर्णव्रजपक्षजन्मा नानागतिर्मण्डलयन् जवेन Ki.16.44.
    -5 a cock.
    -6 the knowing (ज्ञानरूप); देहस्त्वचित्पुरुषो$यं सुपर्णः क्रुध्येत कस्मै नहि कर्ममूलम् Bhāg.11.23.55.
    -7 Any bird; द्वा सुपर्णा सयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते Muṇd. 3.1.1. ˚केतुः N. of Viṣṇu; तमकुण्ठमुखाः सुपर्णकेतोरिषवः क्षिप्तमिषुव्रजं परेण Śi.2.23.
    -पर्णकः = सुपर्ण.
    -पर्णा, -पर्णी f.
    1 a number of lotuses.
    -2 a pool abounding in lotuses.
    -3 N. of the mother of Garuḍa.
    -पर्यवदात a. very clean.
    -पर्याप्त a.
    1 very spacious; तस्य मध्ये सुपर्याप्तं कारयेद् गृहमात्मनः Ms.7.76.
    -2 well-fitted.
    -पर्वन् a. well- jointed, having many joints or knots. (-m.)
    1 a bam- boo.
    -2 an arrow.
    -3 a god, deity; विहाय या सर्वसुपर्व- नायकम् N.4.9;14.41,76.
    -4 a special lunar day (as the day of full or new moon, and the 8th and 14th day of each fortnight).
    -5 smoke. (-f.) white Dūrvā grass.
    -पलायित a.
    1 completely fled or run away.
    -2 skilfully retreated.
    -पाक्यम् a kind of medicinal salt (Mar. बिडलोण).
    -पात्रम् 1 a good or suitable vessel, worthy receptacle.
    -2 a fit or competent person, any one well-fitted for an office, an able person.
    -पाद् (
    -पाद् or
    -पदी f.) having good or handsome feet.
    -पार्श्वः 1 the waved-leaf fig-tree (प्लक्ष).
    -2 N. of the son of Sampāti, elder brother of Jaṭāyu.
    -पालि a. distinguished.
    -पीतम् 1 a carrot.
    -2 yellow sandal. (
    -तः) the fifth Muhūrta.
    -पुंसी a woman having a good husband.
    -पुरम् a strong fortress.
    -पुष्प a. (
    -ष्पा or
    -ष्पी f.) having beautiful flowers.
    (-ष्पः) 1 the coral tree.
    -2 the Śirīṣa tree. (
    -ष्पी) the plantain tree.
    (-ष्पम्) 1 cloves.
    -2 the menstrual excretion.
    -पुष्पित a.
    1 well blossomed, being in full flower.
    -2 having the hair thrilling or bristling.
    -पूर a.
    1 easy to be filled; सुपूरा स्यात् कुनदिका सुपूरो मूषिकाञ्जलिः Pt.1.25.
    -2 well-filling. (
    -रः) a kind of citron (बीजपूर).
    -पूरकः the Baka-puṣpa tree.
    -पेशस् a. beautiful, tender; रत्नानां पद्मरागो$स्मि पद्मकोशः सुपेशसाम् Bhāg.11.16.3. ˚कृत् m. a kind of fly; Bhāg.11.7.34.
    -प्रकाश a.
    1 manifest, apparent; ज्येष्ठे मासि नयेत् सीमां सुप्रकाशेषु सेतुषु Ms.8.245.
    -2 public, notorious.
    -प्रतर्कः a sound judgment.
    -प्रतिभा spirituous liquor.
    -प्रतिष्ठ a.
    1 standing well.
    -2 very celebrated, renowned, glorious, famous.
    (-ष्ठा) 1 good position.
    -2 good reputation, fame, celebrity.
    -3 esta- blishment, erection.
    -4 installation, consecration.
    -प्रतिष्ठित a.
    1 well-established.
    -2 consecrated.
    -3 ce- lebrated. (
    -तः) the Udumbara tree.
    -प्रतिष्णात a.
    1 thoroughly purified.
    -2 well-versed in.
    -3 well-investi- gated, clearly ascertained or determined.
    -प्रतीक a.
    1 having a beautiful shape, lovely, handsome; भगवान् भागवतवात्सल्यतया सुप्रतीकः Bhāg.5.3.2.
    -2 having a beau- tiful trunk.
    (-कः) 1 an epithet of Kāmadeva.
    -2 of Śiva.
    -3 of the elephant of the north-east quarter.
    -4 An honest man; स्तेयोपायैर्विरचितकृतिः सुप्रतीको यथास्ते Bhāg.1.8.31.
    -प्रपाणम् a good tank.
    -प्रभ a. very brilliant, glorious. (
    -भा) one of the seven tongues of fire.
    -प्रभातम् 1 an auspicious dawn or day-break; दिष्टथा सुप्रभातमद्य यदयं देवो दृष्टः U.6.
    -2 the earliest dawn.
    -प्रभावः omnipotence.
    -प्रमाण a. large-sized.
    -प्रयुक्तशरः a skilful archer.
    -प्रयोगः 1 good management or ap- plication.
    -2 close contact.
    -3 dexterity.
    -प्रलापः good speech, eloquence.
    -प्रसन्नः N. of Kubera.
    -प्रसाद a. very gracious or propitious. (
    -दः) N. of Śiva.
    -प्रातम् a fine morning.
    -प्रिय a. very much liked, agreeable. (
    -यः) (in prosody) a foot of two short syllables.
    (-या) 1 a charming woman.
    -2 a beloved mistress.
    -प्रौढा a marriageable girl.
    -फल a.
    1 very fruitful, very productive.
    -2 very fertile.
    (-लः) 1 the pomegranate tree.
    -2 the jujube.
    -3 the Karṇikāra tree.
    -4 a kind of bean.
    (-ला) 1 a pumpkin, gourd.
    -2 the plan- tain tree.
    -3 a variety of brown grape.
    -4 colocynth.
    -फेनः a cuttle-fish bone.
    -बन्धः sesamum.
    -बभ्रु a. dark-brown.
    -बल a. very powerful.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 N. of the father of Śakuni.
    -बान्धवः N. of Śiva.
    -बाल a. very childish.
    -बाहु a.
    1 handsome- armed.
    -2 strong-armed. (
    -हुः) N. of a demon, brother of Mārīcha, who had become a demon by the curse of Agastya. He with Mārīcha began to disturb the sacrifice of Viśvāmitra, but was defeated by Rāma. and Lakṣmaṇa; यः सुबाहुरिति राक्षसो$परस्तत्र तत्र विससर्प मायया R.11.29.
    -बीजम् good seed; सुबीजं चैव सुक्षेत्रे जातं संपद्यते तथा Ms.1.69.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy.
    -बोध a.
    1 easily apprehended or understood. (
    -धः) good information or advice.
    -ब्रह्मण्यः 1 an epithet of Kārtikeya.
    -2 N. of one of the sixteen priests employed at a sacrifice.
    -भग a.
    1 very fortu- nate or prosperous, happy, blessed, highly favoured.
    -2 lovely, charming, beautiful, pretty; न तु ग्रीष्मस्यैवं सुभगमपराद्धं युवतिषु Ś.3.9; Ku.4.34; R.11.8; Māl.9.
    -3 pleasant, grateful, agreeable, sweet; दिवसाः सुभगा- दित्याश्छायासलिलदुर्भगाः Rām.3.16.1; श्रवणसुभग M.3.4; Ś.1.3.
    -4 beloved, liked, amiable, dear; सुमुखि सुभगः पश्यन् स त्वामुपैतु कृतार्थताम् Gīt.5.
    -5 illustrious.
    (-गः) 1 borax.
    -2 the Aśoka tree.
    -3 the Champaka tree.
    -4 red amarnath. (
    -गम्) good fortune. ˚मानिन्, सुभगं- मन्य a.
    1 considering oneself fortunate, amiable, pleasing; वाचालं मां न खलु सुभगंमन्यभावः करोति Me.96.
    -2 vain, flattering oneself.
    -भगा 1 a woman beloved by her hus- band, a favourite wife.
    -2 an honoured mother.
    -3 a kind of wild jasmine.
    -4 turmeric.
    -5 the Priyaṅgu creeper.
    -6 the holy basil.
    -7 a woman having her husband alive (सौभाग्यवती); जयशब्दैर्द्विजाग्र्याणां सुभगानर्तितै- स्तथा Mb.7.7.9.
    -8 a five-year old girl representing Durgā at festivals.
    -9 musk. ˚सुत the son of a favou- rite wife.
    -भङ्गः the cocoa-nut tree.
    -भटः a great war- rior, champion, soldier.
    -भट्टः a learned man.
    -भद्र a. very happy or fortunate. (
    -द्रः) N. of Viṣṇu; साकं साकम्पमंसे वसति विदधती बासुभद्रं सुभद्रम् Viṣṇupāda S.31. (
    -द्रा) N. of the sister of Balarāma and Kṛiṣṇa, married to Arjuna q. v. She bore to him a son named Abhimanyu.
    -भद्रकः 1 a car for carrying the image of a god.
    -2 the Bilva tree.
    -भाषित a.
    1 spoken well or eloquent.
    (-तम्) 1 fine speech, eloquence, learning; जीर्णमङ्गे सुभाषितम् Bh.3.2.
    -2ल a witty saying, an apophthegm, an apposite saying; सुभाषितेन गीतेन युवतीनां च लीलया । मनो न भिद्यते यस्य स वै मुक्तो$थवा पशुः Subhāṣ.
    -3 a good remark; बालादपि सुभाषितम् (ग्राह्यम्).
    -भिक्षम् 1 good alms, successful begging.
    -2 abundance of food, an abundant supply of provisions, plenty of corn &c.
    -भीरकः the Palāśa tree.
    -भीरुकम् silver.
    -भूतिः 1 well-being, wel- fare.
    -2 the Tittira bird; Gīrvāṇa.
    -भूतिकः the Bilva tree.
    -भूषणम् a type of pavilion where a ceremony is performed on a wife's perceiving the first signs of con- ception; सुभूषणाख्यं विप्राणां योग्यं पुंसवनार्थकम् Māna.34.354.
    -भृत a.
    1 well-paid.
    -2 heavily laden.
    -भ्रू a. having beautiful eyebrows. (
    -भ्रूः f.) a lovely woman. (N. B. The vocative singular of this word is strictly सुभ्रूः; but सुभ्रु is used by writers like Bhaṭṭi. Kālidāsa, and Bhavabhūti; हा पितः क्वासि हे सुभ्रु Bk.6.17; so V.3.22; Ku.5.43; Māl.3.8.)
    -मङ्गल a.
    1 very auspicious.
    -2 abounding in sacrifices.
    -मति a. very wise. (
    -तिः f.)
    1 a good mind or disposition, kindness, benevolence, friendship.
    -2 a favour of the gods.
    -3 a gift, blessing.
    -4 a prayer, hymn.
    -5 a wish or desire.
    -6 N. of the wife of Sagara and mother of 6, sons.
    -मदनः the mango tree.
    -मदात्मजा a celestial damsel.
    -मधुरम् a very sweet or gentle speech, agreeable words.
    -मध्य, -मध्यम a. slender-waisted.
    -मध्या, -मध्यमा a graceful woman.
    -मन a. very charming, lovely, beautiful.
    (-नः) 1 wheat.
    -2 the thorn-apple. (
    -ना) the great-flowered jasmine.
    -मनस् a.
    1 good-minded, of a good disposition, benevolent; शान्तसंकल्पः सुमना यथा स्याद्वीतमन्युर्गौतमो माभिमृत्यो Kaṭh.1.1.
    -2 well-pleased, satisfied; (hence
    -सुमनीभू = to be at ease; जिते नृपारौ समनीभवन्ति शद्बायमानान्यशनैरशङ्कम् Bk.2.54.). (-m.)
    1 a god, divinity.
    -2 a learned man.
    -3 a student of the Vedas.
    -4 wheat.
    -5 the Nimba tree. (-f., n.; said to be pl. only by some) a flower; मुमुचुर्मुनयो देवाः सुमनांसि मुदान्विताः Bhāg.1.3.7; रमणीय एष वः सुमनसां संनिवेशः Māl.1. (where the adjectival; sense in 1 is also intended); किं सेव्यते सुमनसां मनसापि गन्धः कस्तू- रिकाजननशक्तिभृता मृगेण R.G; Śi.6.66. ˚वर्णकम् flowers, unguent or perfume etc. for the body; सा तदाप्रभृति सुमनो- वर्णकं नेच्छति Avimārakam 2. (-f.)
    1 the great-flowered jasmine.
    -2 the Mālatī creeper. ˚फलः the woodapple. ˚फलम् nutmeg.
    -मनस्क a. cheerful, happy.
    -मन्तु a.
    1 advising well.
    -2 very faulty or blameable. (-m.) a good adviser.
    -मन्त्रः N. of the charioteer of Daśāratha.
    -मन्दभाज् a. very unfortunate.
    -मर्दित a. much harassed.
    -मर्षण a. easy to be borne.
    -मित्रा 1 N. of one of the wives of Daśāratha and mother of Lakṣmaṇa and Śatrughna.
    -मुख a. (
    -खा or
    -खी f.)
    1 having a beautiful face, lovely.
    -2 pleasing.
    -3 disposed to, eager for; सुरसद्मयानसुमुखी जनता Ki.6.42.
    -4 favour- able, kind.
    -5 well-pointed (as an arrow).
    -6 (सुमुखा) having a good entrance.
    (-खः) 1 a learned man.
    -2 an epithet of Garuḍa.
    -3 of Gaṇeśa; सुमुखश्चैकदन्तश्च कपिलो गजकर्णकः Maṅgal. S.1.
    -4 of Śiva.
    (-खम्) 1 the scratch of a finger-nail.
    -2 a kind of building.
    (-खा, -खी) 1 a handsome woman.
    -2 a mirror.
    -मूलकम् a carrot.
    -मृत a. stone-dead.
    -मेखलः the Muñja grass.
    -मेधस a. having a good understanding, wise, intelligent; इमे अङ्गिरसः सत्रमासते$द्य सुमेधसः Bhāg.9.4.3. (-m.) a wise man. (-f.) heart-pea.
    -मेरुः 1 the sac- red mountain Meru, q. v.
    -2 N. of Śiva.
    -यन्त्रित a.
    1 well-governed.
    -2 self-controlled.
    -यमाः a parti- cular class of gods; जातो रुचेरजनयत् सुयमान् सुयज्ञ आकूति- सूनुरमरानथ दक्षिणायाम् Bhāg.2.7.2.
    -यवसम् beautiful grass, good pasturage.
    -यामुनः 1 a palace.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -युक्तः N. of Śiva.
    -योगः 1 a favourable junc- ture.
    -2 good opportunity.
    -योधनः an epithet of Duryodhana q. v.
    -रक्त a.
    1 well coloured.
    -2 im- passioned.
    -3 very lovely.
    -4 sweet-voiced; सुरक्तगोपी- जनगीतनिःस्वने Ki.4.33.
    -रक्तकः 1 a kind of red chalk.
    -2 a kind of mango tree.
    -रङ्गः 1 good colour.
    -2 the orange.
    -3 a hole cut in a house (सुरङ्गा also in this sense).
    (-ङ्गम्) 1 red sanders.
    -2 vermilion. ˚धातुः red chalk. ˚युज् m. a house-breaker.
    -रङ्गिका the Mūrvā plant.
    -रजःफलः the jack-fruit tree.
    -रञ्जनः the betel nut tree.
    -रत a.
    1 much sported.
    -2 playful.
    -3 much enjoyed.
    -4 compassionate, tender.
    (-तम्) 1 great delight or enjoyment.
    -2 copulation, sexual union or intercourse, coition; सुरतमृदिता बालवनिता Bh.2. 44. ˚गुरुः the husband; पर्यच्छे सरसि हृतें$शुके पयोभिर्लोलाक्षे सुरतगुरावपत्रपिष्णोः Śi.8.46. ˚ताण्डवम् vigorous sexual movements; अद्यापि तां सुरतताण्डवसूत्रधारीं (स्मरामि) Bil. Ch. Uttara.28. ˚ताली
    1 a female messenger, a go-between.
    -2 a chaplet, garland for the head. ˚प्रसंगः addiction to amorous pleasures; कालक्रमेणाथ योः प्रवृत्ते स्वरूपयोग्ये सुरत- प्रसंगे Ku.1.19.
    -रतिः f. great enjoyment or satis- faction.
    -रस a. well-flavoured, juicy, savoury.
    -2 sweet.
    -3 elegant (as a composition). (
    -सः, -सा) the plant सिन्धुवार. (
    -सा) N. of Durgā. (
    -सा, -सम्) the sacred basil.
    (-सम्) 1 gum-myrrh.
    -2 fragrant grass.
    -राजन् a. governed by a good king; सुराज्ञि देशे राजन्वान् Ak. (-m.)
    1 a good king.
    -2 a divinity.
    -राजिका a small house-lizard.
    -राष्ट्रम् N. of a country on the western side of India (Surat). ˚जम् a kind of poison.
    -2 a sort of black bean (Mar. तूर). ˚ब्रह्मः a Brāhmaṇa of Surāṣṭra.
    -रूप a.
    1 well-formed, handsome, love- ly; सुरूपा कन्या.
    -2 wise, learned. (
    -पः) an epithet of Śiva.
    -रूहकः a horse resembling an ass.
    -रेतस् n. mental power (चिच्छक्ति); सुरेतसादः पुनराविश्य चष्टे Bhāg. 5.7.14.
    -रेभ a. fine-voiced; स्यन्दना नो चतुरगाः सुपेभा वाविपत्तयः । स्यन्दना नो च तुरगाः सुरेभा वा विपत्तयः ॥ Ki.15.16. (
    -भम्) tin.
    -लक्षण a.
    1 having auspicious or beautiful marks.
    -2 fortunate.
    (-णम्) 1 observing, examining carefully, determining, ascertaining.
    -2 a good or auspicious mark.
    -लक्षित a. well determined or ascertained; तुलामानं प्रतीमानं सर्वं च स्यात् सुलक्षितम् Ms.8.43.
    -लग्नः, -ग्नम् an auspicious moment.
    -लभ a.
    1 easy to be obtained, easy of attainment, attainable, feasible; न सुलभा सकलेन्दुमुखी च सा V.2.9; इदमसुलभवस्तुप्रार्थनादुर्नि- वारम् 2.6.
    -2 ready for, adapted to, fit, suitable; निष्ठ्यूतश्चरणोपभोगसुलभो लाक्षारसः केनचित् Ś.4.4.
    -3 natural to, proper for; मानुषतासुलभो लघिमा K. ˚कोप a. easily provoked, irascible.
    -लिखित a. well registered.
    -लुलित a.
    1 moving playfully.
    -2 greatly hurt, injured.
    -लोचन a. fine-eyed. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a beauti- ful woman.
    -2 N. of the wife of Indrajit.
    -लोहकम् brass.
    -लोहित a. very red. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -वक्त्रम् 1 a good face or mouth.
    -2 correct utterance. (
    -क्त्रः) N. of Śiva.
    -वचनम्, -वचस् n. eloquence. -a. eloquent.
    -वयस् f. a hermaphrodite.
    -वर्चकः, -वर्चिकः, -का, -वर्चिन् m. natron, alkali.
    -वर्चला 1 N. of the wife of the sun; तं चाहमनुवर्तिष्ये यथा सूर्यं सुवर्चला Rām.2.3.3.
    -2 linseed.
    -वर्चसः N. of Śiva.
    -वर्चस्क a. splendid, brilliant.
    -वर्ण see s. v.
    -वर्तित 1 well rounded.
    -2 well arranged.
    -वर्तुलः a water-melon.
    -वसन्तः 1 an agreeable vernal season.
    -2 the day of full moon in the month of Chaitra, or a festival celebrated in honour of Kāmadeva in that month (also सुवसन्तकः in this sense).
    -वह a.
    1 bearing well, patient.
    -2 patient, enduring.
    -3 easy to be borne-
    (-हा) 1 a lute.
    -2 N. of several plants like रास्ना, निर्गुण्डी &c.; Mātaṅga L.1.1.
    -वासः 1 N. of Śiva.
    -2 a pleasant dwelling.
    -3 an agreeable perfume or odo- ur.
    -वासकः a water-melon.
    -वासरा cress.
    -वासिनी 1 a woman married or single who resides in her father's house.
    -2 a married woman whose husband is alive.
    -विक्रान्त a. very valiant or bold, chivalrous; सुविक्रान्तस्य नृपतेः सर्वमेव महीतलम् Śiva. B.16.45. (
    -न्तः) a hero. (
    -न्तम्) heroism.
    -विग्रह a. having a beautiful figure.
    -विचक्षण a. very clever, wise.
    -विद् m. a learned man, shrewd person. (-f.) a shrewd or clever woman.
    -विदः 1 an attendant on the women's apartments.
    -2 a king.
    -विदग्ध a. very cunning, astute.
    -विदत् m. a king
    -विदत्रम् 1 a household, family.
    -2 wealth.
    -3 grace, favour.
    -विदल्लः an attendant on the women's apart- ments (wrongly for सौविदल्ल q. v.). (
    -ल्लम्) the wo- men's apartments, harem.
    -विदल्ला a married woman.
    -विध a. of a good kind.
    -विधम् ind. easily.
    -विधिः a good rule, ordinance.
    -विनीत a.
    1 well trained, modest.
    -2 well executed. (
    -ता) a tractable cow.
    -विनेय a. easy to be trained or educated.
    -विभक्त a. well pro- portioned, symmetrical.
    -विरूढ a.
    1 fully grown up or developed.
    -2 well ridden.
    -विविक्त a.
    1 solitary (as a wood).
    -2 well decided (as a question).
    -विहित a.
    1 well-placed, well-deposited.
    -2 well-furnished, well- supplied, well-provided, well-arranged; सुविहितप्रयोगतया आर्यस्य न किमपि परिहास्यते Ś.1; कलहंसमकरन्दप्रेवशावसरे तत् सुविहितम् Māl.1.
    -3 well done or performed.
    -4 well satisfied (by hospitality); अन्नपानैः सुविहितास्तस्मिन् यज्ञे महात्मनः Rām.1.14.16.
    -वी(बी)ज a. having good seed.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy. (
    -जम्) good seed.
    -वीरकम् 1 a kind of collyrium.
    -2 sour gruel (काञ्जिक); सुवीरकं याच्यमाना मद्रिका कर्षति स्फिचौ Mb.8.4.38.
    -वीराम्लम् sour rice-gruel.
    -वीर्य a.
    1 having great vigour.
    -2 of heroic strength, heroic, chivalrous.
    (-र्यम्) 1 great heroism
    -2 abundance of heroes.
    -3 the fruit of the jujube. (
    -र्या) wild cotton.
    -वृक्तिः f.
    1 a pure offering.
    -2 a hymn of praise.
    -वृत्त a.
    1 well-behaved, virtuous, good; मयि तस्य सुवृत्त वर्तते लघुसंदेशपदा सरस्वती R. 8.77.
    -2 well-rounded, beautifully globular or round; मृदुनातिसुवृत्तेन सुमृष्टेनातिहारिणा । मोदकेनापि किं तेन निष्पत्तिर्यस्य सेवया ॥ or सुमुखो$पि सुवृत्तो$पि सन्मार्गपतितो$पि च । महतां पादलग्नो$पि व्यथयत्येव कष्टकः ॥ (where all the adjectives are used in a double sense). (
    -त्तम्) a good or virtuous conduct; भर्तुश्चिन्तानुवर्तित्वं सुवृत्तं चानुजीविनाम् Pt.1.69. (
    -त्ता) a sort of grape.
    -वेल a.
    1 tranquil, still.
    -2 humble, quiet. (
    -लः) N. of the Trikūṭa mountain.
    -व्रत a. strict in the observance of religious vows, strictly virtuous or religious. (
    -तः) a religious student.
    (-ता) 1 a virtuous wife.
    -2 a tractable cow, one easily milked.
    -शंस a. well spoken of, famous, glorious, commendable.
    -शक a. capable of being easily done.
    -शर्मन् (m., f.) a person desiring intercourse (Uṇ.4. 165].
    -शल्यः the Khadira tree.
    -शाकम् undried ginger.
    -शारदः N. of Śiva.
    -शासित a. kept under control, well-controlled.
    -शिक्षित a. well-taught, trained, well- disciplined.
    -शिखः fire.
    (-खा) 1 a peacock's crest.
    -2 a cock's comb.
    -शीतम् yellow sandal-wood.
    -शीम a. cold, frigid. (
    -मः) coldness
    -शील a. good-tempered, amiable.
    (-ला) 1 N. of the wife of Yama.
    -2 N. of one of the eight favourite wives of Kriṣṇa.
    -शेव a. full of happiness; pleasant to be resorted; एष पन्था उरुगायः मुशेवः Ait. Br.7.13.11.
    -शोण a. dark-red.
    -श्रीका the gum olibanum tree.
    -श्रुत a.
    1 well heard.
    -2 versed in the Vedas.
    -3 gladly heard (also an ex- clamation at a श्राद्ध); पित्रे स्वदितमित्येव वाच्यं गोष्ठे तु सुश्रुतम् Ms.3.254. (
    -तः) N. of the author of a system of medicine, whose work, together with that of Charaka, is regardad as the oldest medical authority, and held in great esteem in India even to this day.
    -श्लिष्ट a.
    1 well-arranged or united.
    -2 well-fitted; Māl.1.
    -श्लेषः close union or embrace.
    -श्लोक्य a. very famous; तेजीयसामपि ह्येतन्न सुश्लोक्यं जगद्गुरो Bhāg.3.12.31.
    -संवीत a.
    1 well-girt; स ददर्श ततः श्रीमान् सुग्रीवं हेमपिङ्गलम् । सुसंवीतम्... Rām.4.16.15.
    -2 well dressed.
    -संवृतिः good concealment. a. well-concealed; परितप्तो$प्यपरः सुसंवृतिः Śi.16.23.
    -संस्कृत a.
    1 well cooked or prepared.
    -2 kept in good order; सुसंस्कृतोपस्करया व्यये चामुक्तहस्तया Ms.5.15.
    -संगृहीत a.
    1 well controlled or governed; सुसंगृहीतराष्ट्रो हि पार्थिवः सुखमेधते Ms.7.113.
    -2 well received.
    -3 well kept.
    -4 well abridged.
    -संध a. true to a promise.
    -संनत a. well-directed (as an arrow).
    -सत्या N. of the wife of Janaka.
    -सदृश् a. agreeable to look at.
    -समाहित a.
    1 well arranged, beautifully adorned; very beautiful; ऋतुकालं प्रतीक्षन्ते नार्थिनः सुसमाहिते । संगमं त्वहमिच्छामि त्वया सह सुमध्यमे ॥ Rām.1.48.18.
    -2 completely loaded; तद्यथानः सुसमा- हितमुत्सर्जद्यायात् Bṛi. Up.4.3.35.
    -3 Very intent, attentive.
    -समीहित a. much desired.
    - सरण N. of Śiva.
    -सह a.
    1 easy to be borne.
    -2 bearing or enduring well. (
    -हः) an epithet of Śiva.
    -सहाय a. having a good companion; प्रणेतुं शक्यते दण्डः सुसहायेन धीमता Ms.7.31.
    -साधित a. well trained or educated.
    -सार a. having good sap or essence.
    (-रः) 1 good sap, essence, or substance.
    -2 competence.
    -3 the red-flowering Kha- dira tree.
    -सारवत् n. crystal.
    -सिकता 1 good sand.
    -2 gravel.
    -3 sugar.
    -सुरप्रिया jasmine.
    -सेव्य a. to be well or easily followed (as a road).
    -सौभगम् con- jugal felicity.
    -स्थ a.
    1 well-suited, being in a good sense.
    -2 in health, healthy, faring well.
    -3 in good or prosperous circumstances, prosperous.
    -4 happy, fortunate. (
    -स्थम्) a happy state, well-being; प्रह्लाद सुस्थरूपोसि पश्यन् व्यसनमात्मनः Mb.12.222.12; सुस्थे को वा न पण्डितः H.3.114.
    -स्थित a. in the same sense as सुस्थ. (
    -तम्) a house with a gallery on all sides.
    -स्थितिः (also सुस्थता) f.
    1 good condition, well-being, welfare, happiness.
    -2 health, convalescence.
    -स्थिर a.
    1 stable.
    -2 resolute, cool.
    -स्नातः 1 one who bathes at the end of a sacrifice; L. D. B.
    -2 well purified by bathing.
    -स्मित a. pleasantly smiling. (
    -ता) a woman with a pleased or smiling countenance.
    -स्वपनः an epithet of Śiva.
    -स्वर a.
    1 melodious, harmonious.
    -2 loud. ˚यन्त्रकम् a kind of musical instrument; युता सुस्वरयन्त्रकैः Śukra.1.247.
    -हित a.
    1 very fit or suitable, appro- priate.
    -2 beneficial, salutary.
    -3 friendly, affection- ate.
    -4 satisfied; सहस्रनेत्रः सुहितत्वमाप न Rām. ch.2.64. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -हृद् a. having a kind heart, cordial, friendly, loving, affectionate; सुहृदः सुहृदो$न्यांश्च दुर्हृदश्चापि दुर्हृदः । सम्यक्प्रवृत्तान् पुरुषान्नसम्यगनुपश्यतः ॥ Mb.3.28.36. (-m.)
    1 a friend; सुहृदः पश्य वसन्त किं स्थितम् Ku.4.27; मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः Me.4.
    -2 an ally. ˚भेदः
    1 the separation of friends.
    -2 N. of the 2nd book of the हितोपदेश; मित्रलाभः सुहृद्भेदो विग्रहः संधिरेव च । पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते ॥ H. Pr.9. ˚वाक्यम् the counsel of a friend.
    -हृदः a friend.
    -हृदय a.
    1 good-hearted.
    -2 dear, affectionate, loving.

    Sanskrit-English dictionary > सु _su

  • 53 side-Whiskers

    N
    1. गलमुच्छा
    Side-whiskers are the patches of hair growing on the sides of a man's face.

    English-Hindi dictionary > side-Whiskers

  • 54 whisker

    N
    1. गलमुच्छा
    He drew a picture of a cat with whiskers.

    English-Hindi dictionary > whisker

  • 55 गल


    gala
    1) m. « oozing», resin (especially that of the plant Shorea robusta), L. ;

    = galaka L. ;
    a kind of musical instrument L. ;
    a reed (large kind of Saccharum cylindricum) L. ;
    a rope (made of that reed) L. ;
    (ā) f. (for medo-g-) a plant akin to the Mimosa pudica L. ;
    2) m. (Pāṇ. 8-2, 21 Kāṡ.) « swallower», the throat, neck MBh. Mṛicch. etc. (ifc. f. ā <g. kroḍâ̱di> Hcat. I, 7, 334 ;
    f. ī gaṇa bahv-adi);
    + cf. Lat. gula
    - गलमोचिका

    Sanskrit-English dictionary > गल

  • 56 गाल


    gāla
    1) m. flowing, liquefying W. ;

    dropping W. ;
    a flux W. ;
    2) mfn. produced with the throat L. ;
    - गलकम्बल
    - गलगण्ड
    - गलगण्डिन्
    - गलगोडिका
    - गलगोडी
    - गलगोली
    - गलग्रह
    - गलचर्मन्
    - गलद्वार
    - गलमेखला
    - गलवार्त्त
    - गलविद्रधि
    - गलव्रत
    - गलशालूक
    - गलशुण्डिका
    - गलशुण्डी
    - गलस्तनी
    - गलहस्त
    - गलहस्तय
    - गलहस्तित
    - गलाङ्कुर
    - गलानिक
    - गलानिल
    - गलाविल
    - गलोद्भव
    - गलौघ

    Sanskrit-English dictionary > गाल

  • 57 यथा


    yáthā
    ind. (in Veda alsoﾠ unaccented;

    fr. 3. ya, correlative of táthā)
    in which manner orﾠ way, according as, as, like
    ( alsoﾠ with cid, ha, havai, iva, ivâ̱ṅga, ivaha, eva,
    andﾠ followed by correl. tathā, tathātathā, tadvat, cvam, Ved. alsoﾠ evá) RV. etc. etc.
    (yathai ͡tat orﾠ yathai ͡vai ͡tat, « as for that» ;
    yathā-tathā orﾠ yathā - tenasatyena, « as surely as» - « so truly»);
    as, for instance, namely ( alsoﾠ tadyathā, « as here follows») Up. GṛṠrS. Nir. ;
    as it is orﾠ was (elliptically) BhP. ;
    that, so that, in order that (with Pot. orﾠ Subj., later alsoﾠ with fut. pres., imperf. andﾠ aor.;
    in earlier language yathā is often placed after the first word of a sentence;
    sometimes with ellipsis of syāt andﾠ bhavet) RV. etc. etc.;
    that (esp. after verbs of « knowing», « believing», « hearing», « doubting» etc.;
    either with orﾠ without iti at the end of the sentence) Up. MBh. Kāv. etc.;
    as soon as Megh. ;
    as, because, since ( yathā-tathā, « as - therefore») MBh. Kāv. etc.;
    as if (with Pot.) Daṡ. Ṡak. ;
    how (= quam, expressing « admiration») Pāṇ. 8-1, 37 Sch. ;
    according to what is right, properly, correctly (= yathāvat) BhP. ;
    ( yáthāyathā-táthātathā orﾠ evaî ̱4va,
    in whatever manner - in that manner,
    « according as» orﾠ « in proportion as» - « so»,
    by how much the more - by so much,
    the more - the more;
    yathātathā, « in whatever manner», « in every way», « anyhow» ;
    with na, « in no way», « really not» ;
    yathākathaṉcit, « in any way», « somehow orﾠ other» ;
    yathai ͡va, « just as» ;
    tadyathâ̱pināma, « just as if»)
    yathā
    « in such a manner as follows», namely, viz. Buddh. (cf. Pāli seyyathā;

    sáyáthā- ṠBr.) Jain. (in Prākṛit. taṉjahā;
    cf. sejjahā) Pat. Ṡak. ;
    + cf. ὁ, ἡ, τό;
    Goth. sa, so, that-a;
    Lat. (is-te, (is)-ta, (is-)tud, tam, tum, tunc
    yathâ̱ṉṡa-tas etc.
    - यथांसतस्
    - यथांशम्
    - यथाकथित
    - यथाकनिष्ठम्
    - यथाकर्तव्य
    - यथाकर्म
    - यथाकल्पम्
    - यथाकाण्डम्
    - यथाकाम
    - यथाकामिन्
    - यथाकाम्य
    - यथाकायम्
    - यथाकारम्
    - यथाकारिन्
    - यथाकार्य
    - यथाकाल
    - यथाकुलम्
    - यथाकृत
    - यथाकृष्टम्
    - यथाकॢप्ति
    - यथाक्रतु
    - यथाक्रम
    - यथाक्रमम्
    - यथाक्रमेण
    - यथाक्रियमाण
    - यथाक्रोशम्
    - यथाक्षमम्
    - यथाक्षरम्
    - यथाक्षिप्रम्
    - यथाक्षेमेण
    - यथाखातम्
    - यथाखेलम्
    - यथाख्यम्
    - यथाख्यत
    - यथाख्यानम्
    - यथागत
    - यथागम
    - यथागमनम्
    - यथागात्रम्
    - यथागुणम्
    - यथागृहम्
    - यथागृहीतम्
    - यथागोत्रकुलकल्पम्
    - यथाग्नि
    - यथाग्रहणम्
    - यथाङ्गम्
    - यथाचमसम्
    - यथाचारम्
    - यथाचारिन्
    - यथाचिति
    - यथाचित्तम्
    - यथाचिन्तित
    - यथाचोदितम्
    - यथाछन्दसम्
    - यथाजनपदम्
    - यथाजात
    - यथाजाति
    - यथाजातीयक
    - यथाजोषम्
    - यथाज्ञप्त
    - यथाज्ञप्ति
    - यथाज्ञानम्
    - यथाज्ञेयम्
    - यथाज्यगान
    - यथाज्येष्ठम्
    - यथातत्त्व
    - यथातत्त्वम्
    - यथातथ
    - यथातथ्यम्
    - यथातथ्येन
    - यथातृप्ति
    - यथात्मक
    - यथादत्त
    - यथादधिभक्षम्
    - यथादर्शन
    - यथादर्शनम्
    - यथादर्शितम्
    - यथादायम्
    - यथादिक्
    - यथादिशम्
    - यथादिष्ट
    - यथादीक्षम्
    - यथादृष्टम्
    - यथादृष्टि
    - यथादेवतम्
    - यथादेसम्
    - यथादेशम्
    - यथादोषम्
    - यथाद्रव्य
    - यथाधर्मम्
    - यथाधिकार
    - यथाधिष्ण्यम्
    - यथाधीत
    - यथाध्यापकम्
    - यथानाम
    - यथानारदभाषित
    - यथानिःसृप्तम्
    - यथानिकायम्
    - यथानिरुप्तम्
    - यथानिर्दिष्ट
    - यथानिलयम्
    - यथानिवासिन्
    - यथानिवेशम्
    - यथानिशान्तम्
    - यथानीकम्
    - यथानुपूर्वम्
    - यथानुपूर्व्य
    - यथानुपूर्व्या
    - यथानुभूतम्
    - यथानुरूपम्
    - यथान्तरम्
    - यथान्यस्तम्
    - यथान्यायम्
    - यथान्यासम्
    - यथान्युप्त
    - यथापण्यम्
    - यथापदम्
    - यथापरम्
    - यथापराधम्
    - यथापरिधि
    - यथापरिलिखितम्
    - यथापरीत्तम्
    - यथापरु
    - यथापर्युक्षितम्
    - यथापर्व
    - यथापाठ
    - यथापुंसम्
    - यथापुरम्
    - यथापुरुषम्
    - यथापूर्व
    - यथापूर्वक
    - यथापूर्वकम्
    - यथापृष्ठ्य
    - यथापौराण
    - यथाप्रकृति
    - यथाप्रज्ञम्
    - यथाप्रतिगुणम्
    - यथाप्रतिगुणैस्
    - यथाप्रतिज्ञम्
    - यथाप्रतिरूपम्
    - यथाप्रत्यक्षदर्शनम्
    - यथाप्रत्यर्हम्
    - यथाप्रदानम्
    - यथाप्रदिष्टम्
    - यथाप्रदेशम्
    - यथाप्रधानम्
    - यथाप्रपन्नम्
    - यथाप्रभावम्
    - यथाप्रयोगम्
    - यथाप्रवृतम्
    - यथाप्रवेशम्
    - यथाप्रश्नम्
    - यथाप्रसृप्तम्
    - यथाप्रस्तरम्
    - यथाप्रस्तावम्
    - यथाप्रस्तुतम्
    - यथाप्राणम्
    - यथाप्राणेन
    - यथाप्राप्त
    - यथाप्राप्ति
    - यथाप्रार्थितम्
    - यथाप्राशु
    - यथाप्रीति
    - यथाप्रेषितम्
    - यथाप्रैषम्
    - यथाफलम्
    - यथाबलम्
    - यथाबीजम्
    - यथाबुद्धि
    - यथाभक्त्या
    - यथाभक्षितम्
    - यथाभवनम्
    - यथाभागम्
    - यथाभाजनम्
    - यथाभाव
    - यथाभिकामम्
    - यथाभिज्ञाय
    - यथाभिनिविष्ट
    - यथाभिप्रेत
    - यथाभिमत
    - यथाभिरामम्
    - यथाभिरुचित
    - यथाभिरूपम्
    - यथाभिलषित
    - यथाभिलिखित
    - यथाभिवृष्टम्
    - यथाभिहितम्
    - यथाभीष्ट
    - यथाभूतम्
    - यथाभूमि
    - यथाभूयस्
    - यथाभ्यर्थित
    - यथामङ्गलम्
    - यथामति
    - यथामनसम्
    - यथामनीषितम्
    - यथामन्त्रवर्णम्
    - यथामात्रम्
    - यथामानम्
    - यथामुखम्
    - यथामुखीन
    - यथामुख्यम्
    - यथामूल्य
    - यथाम्नातम्
    - यथाम्नायम्
    - यथायजुस्
    - यथायतनम्
    - यथायथम्
    - यथायाचित
    - यथायुक्त
    - यथायुक्ति
    - यथायुक्तितस्
    - यथायूथम्
    - यथायूपम्
    - यथायोगम्
    - यथायोगेन
    - यथायोग्य
    - यथायोनि
    - यथारब्ध
    - यथारम्भम्
    - यथारसम्
    - यथारुचम्
    - यथारुचि
    - यथारूप
    - यथार्थ
    - यथार्थक
    - यथार्थित
    - यथार्थित्वम्
    - यथार्पित
    - यथार्षम्
    - यथार्ह
    - यथार्हणम्
    - यथालब्ध
    - यथालाभ
    - यथालिखितानुभाविन्
    - यथालिङ्गम्
    - यथालोकम्
    - यथावकाशम्
    - यथावचनम्
    - यथावत्
    - यथावत्तम्
    - यथावदानम्
    - यथावनिक्तम्
    - यथावभृथम्
    - यथावयस्
    - यथावयसम्
    - यथावर्णम्
    - यथावशम्
    - यथावषट्कारम्
    - यथावसरम्
    - यथावस्तु
    - यथावस्थम्
    - यथावस्थितार्थकथन
    - यथावास
    - यथावासम्
    - यथावास्तु
    - यथावितानम्
    - यथावित्तम्
    - यथाविद्यम्
    - यथाविध
    - यथाविधानम्
    - यथाविधानेन
    - यथाविधि
    - यथाविनियोगम्
    - यथाविभव
    - यथाविभवम्
    - यथाविभागम्
    - यथाविषयम्
    - यथावीर्य
    - यथावृत्त
    - यथावृत्ति
    - यथावृद्ध
    - यथावृद्धम्
    - यथावृद्धि
    - यथावेदम्
    - यथावेदि
    - यथाव्यवसितम्
    - यथाव्यवहारम्
    - यथाव्याधि
    - यथाव्युत्पत्ति
    - यथाशक्ति
    - यथाशक्त्या
    - यथाशयम्
    - यथाशरीरम्
    - यथाशास्त्र
    - यथाशास्त्रम्
    - यथाशिषम्
    - यथाशीलम्
    - यथाशोभम्
    - यथाश्रद्धम्
    - यथाश्रमम्
    - यथाश्रयम्
    - यथाश्रुत
    - यथाश्रुति
    - यथाश्रेष्ठम्
    - यथाश्लक्ष्ण
    - यथासंवृत्तम्
    - यथासंवेदम्
    - यथासंस्थम्
    - यथासंहितम्
    - यथासख्यम्
    - यथासंकल्पम्
    - यथासंकल्पित
    - यथासंख्य
    - यथासङ्गम्
    - यथासत्यम्
    - यथासनम्
    - यथासंदिष्ट
    - यथासंधि
    - यथासन्नम्
    - यथासभक्षम्
    - यथासमयम्
    - यथासमर्थितम्
    - यथासमान्नातम्
    - यथासमीहित
    - यथासमुदितम्
    - यथासम्पद्
    - यथासम्प्रकीर्णम्
    - यथासम्प्रत्ययम्
    - यथासम्प्रदायम्
    - यथासंप्रेषितम्
    - यथासम्बन्धम्
    - यथासम्भव
    - यथासम्भविन्
    - यथासम्भावित
    - यथासर्वम्
    - यथासवनम्
    - यथासवम्
    - यथासाम
    - यथासामर्थ्यम्
    - यथासारम्
    - यथासिद्ध
    - यथासुख
    - यथासूक्तम्
    - यथासूक्ष्म
    - यथासूत्रम्
    - यथास्तम्
    - यथास्तुत्
    - यथास्तुतम्
    - यथास्तोत्रियम्
    - यथास्तोमम्
    - यथास्त्रि
    - यथास्थान
    - यथास्थाम
    - यथास्थित
    - यथास्थिति
    - यथास्थूल
    - यथास्मृति
    - यथामय
    - यथास्व
    - यथास्वरम्
    - यथास्वैर
    - यथाहार
    - यथाहृतम्

    Sanskrit-English dictionary > यथा

  • 58 सप्त


    sapta
    ifc. (cf. tri-shaptá, tri-saptá) andﾠ in comp. for saptán, seven;

    mfn. = - tamá L. ;
    m. N. of Vishṇu Vishṇ. III, 44 (where saptamahā-bhāga may be two words;
    cf. sapta-mahā-bh-)
    - सप्तऋषि
    - सप्तऋषीण
    - सप्तकथामय
    - सप्तकपाल
    - सप्तकर्ण
    - सप्तकुमारिकवदान
    - सप्तकृत्
    - सप्तकृत्वस्
    - सप्तकोण
    - सप्तगङ्ग
    - सप्तगण
    - सप्तगु
    - सप्तगुण
    - सप्तगृध्र
    - सप्तगोदावर
    - सप्तग्रन्थी
    - सप्तग्रही
    - सप्तचक्र
    - सप्तचत्वारिंश
    - सप्तचत्वारिंशत्
    - सप्तचरु
    - सप्तचितिक
    - सप्तच्छद
    - सप्तच्छन्दस्
    - सप्तच्छिद्र
    - सप्तजन
    - सप्तजानि
    - सप्तजामि
    - सप्तजिह्व
    - सप्तज्वाल
    - सप्ततन्ति
    - सप्ततन्तु
    - सप्ततन्त्र
    - सप्तत्रिंश
    - सप्तत्रिंशत्
    - सप्तत्रिंशति
    - सप्तदश
    - सप्तदशक
    - सप्तदशन्
    - सप्तदशम
    - सप्तदशिन्
    - सप्तदिन
    - सप्तदिवस
    - सप्तदीधिति
    - सप्तद्वारावकीर्ण
    - सप्तद्वीप
    - सप्तधातु
    - सप्तधातुक
    - सप्तधान्य
    - सप्तधार
    - सप्तधारातीर्थ
    - सप्तनली
    - सप्तनवत
    - सप्तनवति
    - सप्तनाडिक
    - सप्तनाडीचन्क्र
    - सप्तनामन्
    - सप्तनामा
    - सप्तनिधन
    - सप्तपञ्चाश
    - सप्तपञ्चाशत्
    - सप्तपत्त्र
    - सप्तपद्
    - सप्तपद
    - सप्तगमन
    - सप्तपराक
    - सप्तपर्ण
    - सप्तपर्णक
    - सप्तपर्वतमाहात्म्य
    - सप्तपलाश
    - सप्तपाकयज्ञभाष्य
    - सप्तपाकयज्ञसेष
    - सप्तपाकसंस्थाविधि
    - सप्तपाताल
    - सप्तपुत्र
    - सप्तपुरुष
    - सप्तप्रकृति
    - सप्तबाह्य
    - सप्तबुद्धस्तोत्र
    - सप्तबुध्न
    - सप्तबोध्यङ्गकुसुमाढ्य
    - सप्तभङ्गन्
    - सप्तभङ्गीतरंगिणी
    - सप्तभङ्गीनय
    - सप्तभद्र
    - सप्तभुवन
    - सप्तभूम
    - सप्तभूमि
    - सप्तभूमिक
    - सप्तभौम
    - सप्तमङ्गलमाहात्म्य
    - सप्तमठाम्नायदशनामाभिधान
    - सप्तमठाम्नायिक
    - सप्तमन्त्र
    - सप्तमरीचि
    - सप्तमहाभाग
    - सप्तमातृ
    - सप्तमानुष
    - सप्तमार्ग
    - सप्तमास्य
    - सप्तमुष्टिक
    - सप्तमूर्तिमय
    - सप्तमृत्तिका
    - सप्तयम
    - सप्तयोजनी
    - सप्तरक्त
    - सप्तरत्न
    - सप्तरश्मि
    - सप्तरात्र
    - सप्तरात्रक
    - सप्तरात्रिक
    - सप्तराव
    - सप्तराशिक
    - सप्तरुचि
    - सप्तर्च
    - सप्तर्षि
    - सप्तर्षिक
    - सप्तलक्षण
    - सप्तलोक
    - सप्तलोकी
    - सप्तवत्
    - सप्तवध्रि
    - सप्तवरूथ
    - सप्तवर्ग
    - सप्तवर्मन्
    - सप्तवर्ष
    - सप्तवादिन्
    - सप्तवार
    - सप्तवार्षिक
    - सप्तविंश
    - सप्तविंशक
    - सप्तविंशत्
    - सप्तविंशति
    - सप्तविंशतिक
    - सप्तविंशतिम
    - सप्तविंशिन्
    - सप्तविदारु
    - सप्तविध
    - सप्तविभक्तिनिर्णय
    - सप्तवृष
    - सप्तवेलम्
    - सप्तव्यसनकथा
    - सप्तशक्तिस्तोत्र
    - सप्तशत
    - सप्तशतक
    - सप्तशफ
    - सप्तशलाक
    - सप्तशलाकचक्र
    - सप्तशालिवटी
    - सप्तशिरस्
    - सप्तशिरा
    - सप्तशिव
    - सप्तशीर्ष
    - सप्तशीर्षन्
    - सप्तश्रोतस्
    - सप्तश्लोकी
    - सप्तषष्ट
    - सप्तषष्टि
    - सप्तसंस्था
    - सप्तसंस्थाप्रयोग
    - सप्तसंस्थान
    - सप्तसंख्या
    - सप्तसंख्याक
    - सप्तसप्तक
    - सप्तसप्तत
    - सप्तसप्तति
    - सप्तसप्ति
    - सप्तसप्तिन्
    - सप्तसम
    - सप्तसमाधिपरिष्कारदायक
    - सप्तसमुद्रवत्
    - सप्तसमुद्रान्त
    - सप्तसागर
    - सप्तसागरक
    - सप्तसारस्वत
    - सप्तसिरा
    - सप्तसू
    - सप्तसूत्र
    - सप्तसूत्रसंन्यासपद्धति
    - सप्तसोमपद्धति
    - सप्तसोमसंस्थापद्धति
    - सप्तस्तव
    - सप्तस्थलमाहात्म्य
    - सप्तस्पर्धा
    - सप्तस्रोतस्
    - सप्तस्वसृ
    - सप्तह
    - सप्तहन्
    - सप्तहय
    - सप्तहस्त
    - सप्तहोतृ
    - सप्तहौत्र
    - सप्तहौत्रप्रयोग
    - सप्तहौत्रसूची

    Sanskrit-English dictionary > सप्त

  • 59 whisker

    n.
    गलमुच्छा, गलगोंछा

    English-Hindi new dictionary > whisker

Страницы

См. также в других словарях:

  • gala-mekhalā — गलमेखला …   Indonesian dictionary

  • gala-mocikā — गलमोचिका …   Indonesian dictionary

  • Nirukta — Part of a series on Hindu scriptures …   Wikipedia

  • Consorts of Ganesha — Ganesha with consorts Riddhi and Siddhi, Painting titled Riddhi Siddhi by Raja Ravi Varma (1848 1906) The marital status of Ganesha varies widely in mythological stories and the issue has been the subject of considerable scholarly review.[1]… …   Wikipedia

  • Namokar Mantra — Le Namokar Mantra jaïna est récité par les fidèles, chaque jour, et au début de toute cérémonie religieuse et de toute activité importante. C est une prière qui n est pas une « demande », c est avant tout un hommage respectueux envers… …   Wikipédia en Français

  • Narayan Hari Apte — (नारायण हरी आपटे)  India Born November 7, 1899(1899 11 07 …   Wikipedia

  • maṅgala-mālikā — मङ्गलमालिका …   Indonesian dictionary

  • maṅgala-mātra-bhūshaṇa — मङ्गलमात्रभूषण …   Indonesian dictionary

  • sapta-maṅgala-māhātmya — सप्तमङ्गलमाहात्म्य …   Indonesian dictionary

  • yáthā-maṅgalam — यथामङ्गलम् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»