Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

क्षेत्रसमास

  • 81 शरीर


    ṡárīra
    n. (once in R. m.;

    ifc. f. ā;
    either fr. ṡri andﾠ orig. = « suport orﾠ supporter» cf. 2. ṡaraṇa andﾠ Mn. I, 7 ;
    orﾠ accord. toﾠ others, fr. ṡṛī, andﾠ orig. = « that which is easily destroyed orﾠ dissolved») the body, bodily frame, solid parts of the body (pl. the bones) RV. etc. etc.;
    any solid body (opp. to udaka etc.) MBh. VarBṛS. Pañcat. ;
    one's body i.e. one's own person Mn. XI, 229 ;
    bodily strength MW. ;
    a dead body ib. ;
    - शरीरकर्तृ
    - शरीरकर्षण
    - शरीरकृत्
    - शरीरग्रहण
    - शरीरचिन्ता
    - शरीरज
    - शरीरजन्मन्
    - शरीरता
    - शरीरतुल्य
    - शरीरत्याग
    - शरीरत्व
    - शरीरदण्ड
    - शरीरदेश
    - शरीरधातु
    - शरीरधृक्
    - शरीरनिचय
    - शरीरनिपात
    - शरीरन्यास
    - शरीरपक्ति
    - शरीरपतन
    - शरीरपाक
    - शरीरपात
    - शरीरपीडा
    - शरीरपुरुष
    - शरीरप्रधानता
    - शरीरप्रभव
    - शरीरप्रह्लादन
    - शरीरबद्ध
    - शरीरबन्ध
    - शरीरबन्धक
    - शरीरभाज्
    - शरीरभूत
    - शरीरभृत्
    - शरीरभेद
    - शरीरमात्र
    - शरीरयष्टि
    - शरीरयात्रा
    - शरीरयोग
    - शरीररक्षक
    - शरीररक्षा
    - शरीररत्न
    - शरीररेषण
    - शरीरलक्षण
    - शरीरवत्
    - शरीरवाद
    - शरीरविनिश्चयाधिकार
    - शरीरविमोक्षण
    - शरीरवृत्त
    - शरीरवृत्ति
    - शरीरवैकल्य
    - शरीरशुश्रूषा
    - शरीरशोषण
    - शरीरसंस्कार
    - शरीरसंधि
    - शरीरसम्पत्ति
    - शरीरसम्बन्ध
    - शरीरसाद
    - शरीरस्थ
    - शरीरस्थान
    - शरीरस्थिति
    - शरीरहोम

    Sanskrit-English dictionary > शरीर

  • 82 शस्त्र


    ṡastrá
    ṡástra

    1) n. invocation, praise (applied to any hymn recited either audibly orﾠ inaudibly, as opp. to stoma, which is sung, but esp. the verses recited by the Hotṛi andﾠ his assistant as an accompaniment to the Grahas at the Soma libation) VS. Br. ṠrS. ChUp. ;

    reciting, recitation ṠāṇkhBr. ;
    2) m. a sword L. ;
    (ī) f. seeﾠ below;
    n. an instrument for cutting orﾠ wounding, knife, sword, dagger, any weapon (even applied to an arrow Bhaṭṭ. ;
    weapons are said to be of four kinds, pāṇi-mukta, yantra-mukta, muktâ̱mukta, andﾠ amukta) ṠBr. etc. etc.;
    any instrument orﾠ tool ( seeﾠ comp.);
    iron, steel L. ;
    a razor L. ;
    - शस्त्रकर्मन्
    - शस्त्रकलि
    - शस्त्रकार
    - शस्त्रकुशल
    - शस्त्रकोप
    - शस्त्रकोश
    - शस्त्रक्षत
    - शस्त्रक्षार
    - शस्त्रग्रह
    - शस्त्रग्राहक
    - शस्त्रग्राहवत्
    - शस्त्रग्राहिन्
    - शस्त्रघात
    - शस्त्रघुष्टकर
    - शस्त्रचिकित्सा
    - शस्त्रचूर्ण
    - शस्त्रजाल
    - शस्त्रजीविन्
    - शस्त्रत्याग
    - शस्त्रदेवता
    - शस्त्रधर
    - शस्त्रधारण
    - शस्त्रधारिन्
    - शस्त्रनित्य
    - शस्त्रनिधन
    - शस्त्रनिपात
    - शस्त्रनिपातन
    - शस्त्रनिर्याण
    - शस्त्रन्यास
    - शस्त्रपद
    - शस्त्रपाणि
    - शस्त्रपात
    - शस्त्रपान
    - शस्त्रपूजाविधि
    - शस्त्रपूत
    - शस्त्रप्रकोप
    - शस्त्रप्रहार
    - शस्त्रभय
    - शस्त्रभृत्
    - शस्त्रमय
    - शस्त्रमार्ज
    - शस्त्रमुख
    - शस्त्रलक्षण
    - शस्त्रवत्
    - शस्त्रवध
    - शस्त्रवार्त्त
    - शस्त्रविक्रयिन्
    - शस्त्रविद्या
    - शस्त्रविद्वस्
    - शस्त्रविहित
    - शस्त्रवृत्ति
    - शस्त्रव्यवहार
    - शस्त्रव्रणमय
    - शस्त्रशास्त्र
    - शस्त्रशिक्षा
    - शस्त्रशिखिन्
    - शस्त्रसंहति
    - शस्त्रसमूह
    - शस्त्रसम्पात
    - शस्त्रहत

    Sanskrit-English dictionary > शस्त्र

  • 83 अङ्गारः _aṅgārḥ _रम् _ram

    अङ्गारः रम् [अङ्ग्-आरन् Uṇ.3.134.]
    1 Charcoal (whether heated or not); घृतकुम्भसमा नारी तप्ताङ्गारसमः पुमान्; उष्णो दहति चाङ्गारः शीतः कृष्णायते करम् H.1.8; नालास्त्रार्थाग्निचूर्णे तु गन्धाङ्गारौ तु पूर्ववत् Śukra.4.135. त्वया स्वहस्तेनाङ्गाराः कर्षिताः Pt.1 you have ruined yourself with your own hands; cf. "to dig a mine under one's feet." कुरुकुलाङ्गार Ve.6 destroyer or pest of the Kuru family.
    -2 The planet Mars.
    -3 A plant हितावली, ˚कुष्टकः- हितावली.
    -4 N. of a prince who fought with king Māndhātr.
    -र a. Red, of a red colour.
    -रम् Red colour.
    -Comp. -अवक्षेपणम् [अङ्गारा अवक्षिप्यन्ते अनेन करणे ल्युट्] also
    -अवक्षायणम् (Śat. Br.xiv) a vessel or pincers (Mar. चिमटा) to throw or extinguish coals
    -कर्करिः (री) f. A thick cake baked on burning coals
    -कारिन् a. [अङ्गारं करोति कृ-णिनि] one who prepares coal for sale, Mb.2; मालाकार इव ग्राह्यो भागो नाङ्गारकारवत् Śukra.4.223.
    -कुष्ठकः [अङ्गारवर्णं कुष्ठमिव-कन्] N. of a plant हितावली.
    -धानी [अङ्गारा धीयन्ते अस्याम्; धा- आधारे ल्युट् ङीप्],
    -धानिका also
    -धारिका [स्वार्थे कन्] a portable fire-pan, brazier.
    -परिपाचितम् [तृ. त.] roasted food or meat.
    -पर्णम् [अङ्गारमिव पर्णं यस्य] N. of a grove or forest. (
    -र्णः) [अस्त्यर्थे अच्] N. of Chitraratha, king of the Gandharvas. [On one occasion, while he was sporting with his wife, he saw Kuntī with her five sons proceeding to the capital of Pāñchāla in disguise. He accosted them and asked them to tell him where they were going, or to fight. Arjuna accepted the challenge; but Aṅgāraparṇa finding Arjuna to be a very skilful warrior gave him a secret lore called Chākṣuṣī (enabling one to see the smallest things) and took from him in return a lore called Agniśirāstra and became a friend of the Pāṇḍavas.]
    -पात्री -शकटी a portable fire-pan.
    -पुष्पः [अङ्गारमिव लोहितवर्णं पुष्पं यस्य सः] the plant इङ्गुदी.
    -पूरिका (see अङ्गारकर्करिः)
    -म़ञ्जरी, -मञ्जी [अङ्गारा रक्तवर्णा मञ़्जरी यस्याः] a shrub Cesalpinia Banducella (रक्तकरंजवृक्ष).
    -वल्लरी, -वल्ली [अङ्गारा इव रक्तफलत्वात् रक्ता] N. of various plants, करंज, भार्गी, गुञ़्जा. also Guilandina Bonducella (Mar. सागरगोटी).
    -वृक्षः Balanites Aegiptiaca (Mar. हिंगणबेट).
    -वेणुः [कर्म.] a sort of bamboo.
    -सदनम् A portable fire-pan.

    Sanskrit-English dictionary > अङ्गारः _aṅgārḥ _रम् _ram

  • 84 अधिकारः _adhikārḥ

    अधिकारः 1 Superintendence, watching over; स्त्रीषु कष्टो$धिकारः V.3.1; यः पौरवेण राज्ञा धर्माधिकारे नियुक्तः Ś.1 superintendence of religious matters.
    -2 Duty, office, charge; power, post of authority; authority; मन्त्राधि- कारः Kau. A.1 निर्णयाधिकारे ब्रवीमि M.1. I say this in the capacity of a judge; अविश्रमो$यं लोकतन्त्राधिकारः Ś.5; द्वीपिनस्ताम्बूलाधिकारो दत्तः Pt.1, तुल्योद्योगस्तव दिनकृतश्चाधिकारो मतो नः V.2.1.; अर्थ˚ administration of pecuniary matters स्वाधिकारात् प्रमत्तः Me.1; अधिकारे मम पुत्रको नियुक्तः M.5; यः सर्वाधिकारे नियुक्तः प्रधानमन्त्री स करोतु, अनुजीविना पर˚ चर्चा न कर्तव्या H.2; शिल्पाधिकारे योग्येयं दारिका M.1 fit to be initiated in to the fine arts.
    -3 Sovereignty, govern- ment or administration, jurisdiction, rule; स्वाधिकार- भूमौ वर्तिष्यते Ś.7 seat of government or jurisdiction, ˚खेदं निरूप्य Ś.5.
    -4 Position, dignity, rank; हृताधिकारां मलिनाम् Y.1.7 deprived of the position or rights or privileges of a wife.
    -5 (a) Right, authority, privilege, claim, title (as to wealth, property &c.); right of ownership or possession; अधिकारः फले स्वाम्यमथिकारी च तत्प्रभुः S. D.296; वत्से$धिकारः स्थितः Mv.4.38 it now belongs to the child. (b) Qualification or authority to perform certain specified duties, civil, sacrificial, religi- ous &c.; as the अधिकार of a king to rule and protect, of a Brāhmaṇa to sacrifice, of a Vaiśya to till or trade &c.; शूद्रो$धिकारहीनो$पि Y.3.262; with loc.; निषेकादिस्मशा- नान्तो मन्त्रैर्यस्योदितो विधिः । तस्य शास्त्रे$धिकारो$स्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य कस्यचित् Ms.2.16; श्राद्धाधिकारसम्पदस्तु इति भवन्तो ब्रुवन्तु (repeated in Śrāddha ceremonies).
    -6 Prerogative of a king.
    -7 Effort, exertion; कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन Bg.2.47 your business is with action alone &c.
    -8 Relation, reference; स राघवस्तत्र तदा प्रलापाञ् शुश्राव लोकस्य समागतस्य । आत्माधिकारा विविधाश्च वाचः Rām.2.17.43. कथा विचित्राः पृतनाधिकाराः Mb.
    -9 Place = अधिकरण; महत्खलु पुरुषाधिकारं ज्योतिः M.1.
    -1 A topic, paragraph or sec- tion; प्रायश्चित्त˚ Mit.; See अधिकरण.
    -11 Counting, enume- ration, occasion for counting; संसत्सु जाते पुरुषाधिकारे Ki. 3.51 (गणनाप्रस्तावे).
    -12 (In gram.) A head or governing rule, which exerts a directing or governing influence over other rules; e. g. सर्वस्य द्वे P.VIII.1.1; समर्थानां प्रथमाद्वा; प्राग्दीव्यतो$ण् IV.1.82-3; तत्पुरुषः II. 1.22; अधिकारो$यं Sk. (This अधिकार is of three kinds; सिंहावलोकितं चैव मण्डूकप्लुतमेव च । गङ्गाप्रवाहवच्चापि अधिकारस्त्रिधा मतः ॥.) अधिकार also means a word or sūtra extending over in the following सूत्रs up to a particular limit.
    -Comp. -विधिः determination or statement of qualifi- cations to do particular acts; as राजा राजसूयेन यजेत.
    -स्थ -आढ्य a. possessed of authority, invested with office.

    Sanskrit-English dictionary > अधिकारः _adhikārḥ

  • 85 अनुरसः _anurasḥ

    अनुरसः [अनुगतो रसम्]
    1 A secondary feeling (in Rhet.).
    -2 A secondary flavour; लवण˚ saltish taste; मधुरानुरसं रूक्षं लवणानुरसं लघु । नार्यास्तु मधुरं स्तन्यं कषायानुरसं हिमम् Suśr.

    Sanskrit-English dictionary > अनुरसः _anurasḥ

  • 86 असमृद्धिः _asamṛddhiḥ

    असमृद्धिः f. Non-accomplishment, ill-success; नात्मा- नमवमन्येत पूर्वाभिरसमृद्धिभिः Ms.4.137.

    Sanskrit-English dictionary > असमृद्धिः _asamṛddhiḥ

  • 87 आलयः _ālayḥ _यम् _yam

    आलयः यम् [आलीयते$स्मिन्, आली-अच्]
    1 An abode, a house, a dwelling; आलयं देवशत्रूणां सुघोरं खाण्डवं वनम् Mb.1.223.75; न हि दुष्टात्मनामार्या निवसन्त्यालये चिरम् Rām.; सर्वाञ्जनस्थानकृतालयान् Rām. who lived or dwelt in Janasthāna.
    -2 A village; मन्दरस्य च ये कोटिं संश्रिताः केचिदालयाः Rām.4.4.25.
    -3 A receptacle, seat, place; हिमालयो नाम नगाधिराजः Ku.1.1; so देवालयम्, विद्यालयम् &c; fig. also; दुःख˚ Bg.8.15; गुण˚.
    -4 Contact.
    -यम् ind. Till destruction, death; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.

    Sanskrit-English dictionary > आलयः _ālayḥ _यम् _yam

  • 88 आशंस् _āśaṃs

    आशंस् 1 Ā. (rarely P.)
    1 To hope for, expect, desire, wish or long for; स्वकार्यसिद्धिं पुनराशशंसे Ku.3.57; Bk.14.7,9; आशंसन्ते सुरसमितयः Ś.2.16; M.1; मनोरथाय नाशंसे Ś.7.13.
    -2 To bless, wish well to; एवं ते देवा आशंसन्तु Mk.1; इत्याशशंसे करणैरबाह्यैः R.14.5.
    -3 To speak, say.
    -4 To tell; आशंसता बाणगतिं वृषाङ्के Ku.3.14.
    -5 To ask for, beg.
    -6 To praise.
    -7 To repeat, recite.
    -8 To fear, be afraid of. -Caus. To render famous or celebrated.

    Sanskrit-English dictionary > आशंस् _āśaṃs

  • 89 उच्चारः _uccārḥ

    उच्चारः 1 Utterance, pronunciation, declaration; वर्ण˚, काम˚.
    -2 Excrement, dung, fæces; मातुरुच्चार एव सः H. Pr.16; मूत्रोच्चारसमुत्सर्गम् Ms.4.5.
    -3 Discharge (in general).
    -4 Passage (of heavenly bodies) to another zodiacal sign or asterism.
    -Comp. -प्रस्रवणम् Excrement (Jaina).
    -प्रस्रावस्थानम् A privy.

    Sanskrit-English dictionary > उच्चारः _uccārḥ

  • 90 उत्तरण _uttaraṇa

    उत्तरण a. Coming out of, crossing.
    -णम् 1 Coming forth or out of (water &c).
    -2 Landing, disembarking.
    -3 Crossing, passing over; संसारसमुद्र˚; सज्जनदुःखा- नामुत्तरणसेतुः Mk.1.14.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरण _uttaraṇa

  • 91 उद्दीपनम् _uddīpanam

    उद्दीपनम् 1 Inflaming, exciting; क्रोध˚, अग्नि˚.
    -2 (In Rhet.) That which excites or feeds (a sentiment or rasa), any aggravating or attendant circumstance which gives poignancy to a feeling or passion; उद्दीपन- विभावास्ते रसमुद्दीपयन्ति ये S. D.16; see आलम्बनम् also.
    -3 Illuminating, lighting, setting fire to, burning; जतुमयशरणोद्दीपनः Ve.5.26.
    -4 Burning of a body.

    Sanskrit-English dictionary > उद्दीपनम् _uddīpanam

  • 92 उपग्रह् _upagrah

    उपग्रह् 9 U.
    1 To hold under, seize or collect from below; as रसम्.
    -2 To seize, take, take possession of; तवैव पादावुपगृह्य Rām.; उपगृह्यास्पदं चैव Ms.7.184.
    -3 To meet with, obtain; स मृत्युमुपगृह्णाति गर्भमश्वतरी यथा Chāṇ. 19.
    -4 To subdue, vanquish.
    -5 To provide.
    -6 To con- ciliate, take as one's ally, favour, support; तदुपगृहीतेन म्लेच्छराजबलेन Mu.1.
    -7 To conceive with one's mind, grasp mentally; धियोपगृह्णन्स्मितशोभितेन Bhāg.3.22.21.
    -8 To decide, determine.
    -9 To accept, approve.

    Sanskrit-English dictionary > उपग्रह् _upagrah

  • 93 केशः _kēśḥ

    केशः [क्लिश्यते क्लिश्नाति वा क्लिश्-अन् लो लोपश्च Uṇ 5.33]
    1 Hair in general; विकीर्णकेशासु परेतभूमिषु Ku.5.68.
    -2 Es- pecially, the hair of the head; केशेषु गृहीत्वा or केश- ग्राहं युध्यन्ते Sk.; मुक्तकेशा Ms.7.91; केशव्यपरोपणादिव R.3.56;2.8.
    -3 The mane of a horse or lion.
    -4 A ray of light.
    -5 An epithet of Varuṇa.
    -6 A kind of perfume.
    -7 An epithet of Viṣṇu.
    -शी 1 A lock of hair (on the crown of the head.)
    -2 An epithet of Durgā.
    -Comp. -अन्तः 1 the tip of the hair.
    -2 long hair hanging down, a lock of tuft of hair.
    -3 cutting of the hair as a religious ceremony; केशान्तः षोडशे वर्षे ब्राह्मणस्य विधीयते । राजन्यबन्धोर्द्वाविंशे वैश्यस्य द्वयधिके ततः ॥ Ms.2.65.
    -अन्तिक a.
    1 extending to the end of the hair as far as the forehead.
    -2 relating to the ceremony of final tonsure.
    -अरिः m. N. of a plant (Mar. नागकेशर).
    -अर्हा f. N. of a plant (Mar. थोरनीली).
    -उच्चयः much or handsome hair.
    -कर्मन् n. dressing or arranging the hair (of the head)
    -कलापः a mass or quantity of hair.
    -कारम् a sort of sugar-cane.
    -कारिन् a. dressing or arranging the hair of the head; निहीनवर्णां सैरन्ध्रीं बीभत्सां केशकारिणीम् Mb.4.14.34.
    -कीटः a louse.
    -गर्भः 1 a braid of hair.
    -2 an epithet of Va- ruṇa.
    -गृहीत a. seized by the hair.
    -ग्रन्थिः m. a tie of hair; Bhāg.1.39.14.
    -ग्रहः, -ग्रहणम् pulling the hair, seizing (one) by the hair (both in amorous sports and in fighting); केशग्रहः खलु तदा द्रुपदात्मजायाः Ve.3.11, 29; Me.52; so यत्र रतेषु केशग्रहाः K.8 (that is, not in battles).
    -घ्न morbid baldness.
    -छिद् m. a hair-dresser, barber.
    -जाहम् the root of the hair.
    -धारणम् keeping (not cutting) the hair; दूरेवार्ययनं तीर्थं लावण्यं केशधारणम् Bhāg.12.2.6.
    -प्रसारः cleaning the hair; Bhāg.1. 59.46.
    -पक्षः, -पाशः, -हस्तः much (or ornamented) तं केशपाशं प्रसमीक्ष्य कुर्युर्बालप्रियत्वं शिथिलं चमर्यः Ku.1.48;7. 57; Śi.8.27. 'the hair for a hand' (केशहस्तः) is ano- ther interpretation; cf. कचपक्ष, कचहस्त &c.
    -बन्धः 1 a hair-band; (विराजसे) मुकुटेन विचित्रेण केशबन्धेन शोभिना Mb. 4.6.12.
    -12 a particular position of hands in dancing.
    -भूः, -भूमिः f. the head or any other part of the body on which hair grows.
    -प्रसाधनी, -मार्जकम्, -मार्जनम् a comb.
    -रचना dressing the hair; कुर्वन्ति केशरचनामपरा- स्तरुण्यः Ṛs.4.15.
    -लुञ्चकः a Jaina ascetic.
    -वपनम् shaving or cutting the hair.
    -वेशः a tress of fillet of hair.
    -वेष्टः the parting of the hair.
    -व्यपरोपणम् putting the hair; चुकोप तस्मै स भृशं सुरश्रियः प्रसह्य केशव्यपरोपणादिव R.3.56.
    -शूला a harlot (वेश्या); केशशूलाः स्त्रियश्चापि भविष्यन्ति युगक्षये Mb.3.19.52.
    -शूलम् disease of the hair; Mb.3; hair on the head and face केशश्मश्रु वपति Mbh. on I.3.1.
    -संवाहनम् dressing of hair; cf. पादसंवाहने वज्री केशसंवाहने फणी । अहो भाग्यं पुरन्ध्रीणां दधिसंमथने रविः ॥ Subh. Ratn. (स्त्रीप्रशंसा 17).

    Sanskrit-English dictionary > केशः _kēśḥ

  • 94 गतिः _gatiḥ

    गतिः f. [गम्-भावे क्तिन्]
    1 Motion, going, moving, gait; गतिर्विगलिता Pt.4.78; अभिन्नगतयः Ś.1.14; (न) भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः Ku.1.11 do not mend their slow gait (do not mend their pace); so गगनगतिः Pt.1; लघुगतिः Me.16; U.6.23.
    -2 Access, entrance; मणौ वज्रसमुत्कीर्णे सूत्रस्येवा- स्ति मे गतिः R.1.4.
    -3 Scope, room; अस्त्रगतिः Ku.3.19; मनोरथानामगतिर्न विद्यते Ku.5.64; नास्त्यगतिर्मनोरथानाम् V.2.
    -4 Turn, course; दैवगतिर्हि चित्रा, Mu.7.16.
    -5 Going to, reaching, obtaining; वैकुण्ठीया गतिः Pt.1 obtaining Heaven.
    -6 Fate, issue; भर्तुर्गतिर्गन्तव्या Dk.13.
    -7 State, condition; दानं भोगो नाशस्तिस्रो गतयो भवन्ति वित्तस्य Bh.2.43; Pt.1.16.
    -8 Position, station, situation, mode of existence; परार्ध्यगतेः पितुः R.8.27; कुसुमस्तबकस्येव द्वे गती स्तो मनस्विनाम् Bh.2.14; Pt.1.41,42.
    -9 A means, expedient, course, alternative; अनुपेक्षणे द्वयी गतिः Mu.3; का गतिः what help is there, can't help (often used in dramas) Pt.1.319; अन्या गतिर्नास्ति K.158; cf. also अगतिका हि एषा गतिः यत् कृत्स्नसंयोगे सति विकल्पसमुच्चयौ स्याताम् ŚB. on MS.1.5.47.
    -1 Recourse, shelter, refuge, asylum, resort; विद्यमानां गतिर्येषाम् Pt.1.32,322; आसयत् सलिले पृथ्वीं यः स मे श्रीहरिर्गतिः Sk.
    -11 Source, origin, acquisition; क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति Bg.2.43; Ms.1.5.
    -12 a way, path.
    -13 A march, proces- sion.
    -14 An event, issue, result.
    -15 The course of events, fate, fortune.
    -16 Course of asterisms.
    -17 The diurnal motion of a planet in its orbit.
    -18 A running wound or sore, fistula.
    -19 Knowing; अपेन पूर्वं न मयेति का गतिः Ki.14.15; knowledge, wisdom.
    -2 Trans- migration, metempsychosis; Ms.6.73;12.3,23,4-45; त्यज बुद्धिमिमां गतिप्रवृत्ताम् Bu. Ch.5.36; Bhāg.1.17.1.
    -21 A stage or period of life, (as शैशव, यौवन, वार्धक).
    -22 (In gram.) A term for preposition and some other adverbial prefixes (such as अलम्, तिरस् &c.) when immediately connected with the tenses of a verb or verbal derivatives.
    -23 Position of a child at birth.
    -Comp. -अनुसरः following the course of another.
    -ऊन a. impassable, desert.
    -भङ्गः stoppage.
    -हीन a. without refuge, helpless, forlorn.

    Sanskrit-English dictionary > गतिः _gatiḥ

  • 95 चक्रम् _cakram

    चक्रम् [क्रियते अनेन, कृ घञर्थे< क नि˚ द्वित्वम् Tv.]
    1 The wheel of a carriage; चक्रवत्परिवर्तन्ते दुःखानि च सुखानि च H.1.173.
    -2 A potter's wheel.
    -3 A sharp circular missile, weapon, a disc (especially applied to the weapon of Viṣṇu).
    -4 An oil-mill; दशसूनासमं चक्रं दशचक्रसमो ध्वजः Mb.13.125.9.
    -5 A circle, ring; कलाप- चक्रेषु निवेशिताननम् Ṛs.2.14.
    -6 A troop, multitude, collection, Śi.2.17.
    -7 A realm, sovereignty; स्वस्थं स्वचक्रं परचक्रमुक्तम् Bu. Ch.2.15; cf. चक्रं सैन्यथाङ्गयोः । राष्ट्रे दम्भान्तरे... । Medinī.
    -8 A province, district, a group of villages.
    -9 A form of military array in a circle.
    -1 A circle or depression of the body.
    -11 A cycle, cycle of years.
    -12 The horizon; यावदावर्तते चक्रं तावती मे वसुन्धरा Rām.2.1.36.
    -13 An army, a host.
    -14 Section of a book.
    -15 A whirlpool.
    -16 The winding of a river.
    -17 An astronomical circle; राशि˚ the zodiac.
    -18 Circular flight (of birds &c.).
    -19 A particular constellation in the form of a hexagon.
    -2 Range, department in general.
    -21 The convolutions or spiral marks of the शालिग्राम.
    -22 A crooked or fraudulent con- trivance.
    -क्रः 1 The ruddy goose (also called चक्रवाक); पद्मोल्लासविधायिनि सत्पथदीप्तिकृति चक्रभव्यकरे Viś. Guṇā.274.
    -2 A multitude, troop, group.
    -Comp. -अङ्गः 1 a gander having a curved neck.
    -2 a carriage. +
    -3 the ruddy goose (चक्रवाक); चक्राङ्गान् स च नित्यं वै सर्वतो वनगोच- रान् Mb.12.268.36. (
    -ङ्गी) a goose. (
    -ङ्गम्) a parasol.
    -अटः 1 a juggler, snake-catcher.
    -2 a rogue, knave, cheat.
    -3 a particular coin, a dināra.
    -अधिवासिन् m. the orange tree.
    -अरः, (-रम्) the spoke of a wheel; चक्रारपङ्क्तिरिव गच्छति भाग्यपङ्क्तिः । Svapna.1.4.
    -अश्मन् n. a machine to hurl stones at a distance; अयःकणपचक्राश्म- भुशुण्ड्युद्यतबाहवः Mb.1.227.25.
    -आकार, -आकृति a. circular, round.
    -आयुधः an epithet of Viṣṇu.
    -आवर्तः whirling or rotatory motion.
    -आह्वः, -आह्वयः the ruddy goose;
    -ईश्वरः 1 'lord of the discus', N. of Viṣṇu.
    -2 the officer in charge of a district.
    -ईश्वरी N. of the Jaina goddess of learning.
    -उपजीविन् m. an oil-man.
    -कारकम् 1 a nail.
    -2 a kind of perfume.
    -गजः the plant Cassia Tora.
    -गण्डुः a round pillow.
    -गतिः f. rotation, revolution.
    -गुच्छः the Aśoka tree.
    -ग्रहणम्, -णी f. a rampart, an en- trenchment.
    -चक्रम् A flock of चक्रवाक birds; अस्ताद्रिपद्मा- करचक्रचक्रे तत्कालविज्ञातपतङ्गपाते । सद्यो दिदीपे विरहानलः...... । Rām. Ch.6.19.
    -चर a. moving in a circle; (
    -रः) a juggler.
    -चारिन् m. a chariot.
    -चूडामणिः a round jewel in a coronet or diadem.
    -जीवकः, -जीविन् m. a potter.
    -तीर्थम् N. of a holy place.
    -तुण्डः a kind of fish; रोहितांश्चक्रतुण्डांश्च नलमीनांश्च राघव Rām.3.73.14.
    -दंष्ट्रः a hog.
    -घनः a thunder cloud.
    -धर a.
    1 bearing or having a wheel.
    -2 carrying a discus.
    -3 driving in a carriage.
    (-रः) 1 an epithet of Viṣṇu; चक्रघरप्रभावः R. 16.55.
    -2 a sovereign, governor or ruler of a province; वृद्धानां भारतप्तानां स्त्रीणां चक्रधरस्य च Mb.13.162.38.
    -3 a village tumbler or juggler.
    -4 a snake; भवेच्चक्रधरो विष्णौ भुजङ्गे ग्रामजालिनि Viśvalochana.
    -धारा the periphery of a wheel.
    -नदी the Gaṇḍakī river.
    -नाभिः the nave of a wheel.
    -नामन् m.
    1 the ruddy goose (चक्रवाक).
    -2 a pyritic ore of iron.
    -नायकः 1 the leader of a troop.
    -2 a kind of perfume.
    -नेमिः f. the periphery or cir- cumference of a wheel; नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण Me.19.
    -पाणिः an epithet of Viṣṇu; Bg.11.49.
    -पादः, -पादकः 1 a carriage.
    -2 an elephant.
    -पालः 1 the governor of a province.
    -2 an officer in charge of a division of an army.
    -3 horizon.
    -4 a circle.
    -5 one who carries a discus.
    -फलम् a kind of discus.
    -बन्धुः, -बान्धवः the sun.
    -बालः, -डः, -वालः, -लम्, -डम् 1 a ring, circle.
    -2 a collection, group, multitude, mass; कैरव- चक्रवालम् Bh.2.74; प्रकटयसि कुमुच्चैरर्चिषां चक्रवालं Rati.4.16; Mv.6.4; Mu.3.21.; K.126,178.
    -3 horizon.
    (-लः) 1 a mythical range of mountains supposed to encircle the orb of the earth like a wall and to be the limit of light and darkness.
    -2 the ruddy goose.
    -बालधिः a dog.
    -भृत् m.
    1 one who holds a discus.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -भेदिनी night.
    -भ्रमः, -भ्रमिः f. a lathe or grind- stone; आरोप्य चक्रभ्रमिमुष्णतेजास्त्वष्ट्रेव यत्नोल्लिखितो विभाति R.6. 32; चक्रभ्रमीवद्धृतशरीरः Sāṅ. K.67.
    -भ्रान्तिः f. revolution of wheels; V.1.5.
    -मण्डलिन् m. a species of cobra.
    -मुखः a hog.
    -मुषलः a battle carried on with the dis- cus and club.
    -यानम् a wheel-carriage.
    -रदः a hog.
    -वर्तिन् m.
    1 an emperor, universal monarch, sovereign of the world, a ruler whose dominions extend as far as the ocean (आसमुद्रक्षितीश Ak.); पुत्रमेवंगुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि Ś.1.12; तव तन्वि कुचावेतौ नियतं चक्रवर्तिनौ । आसमुद्रक्षितीशो$पि भवान् यत्र करप्रदः ॥ Udb. (where there is a pun on the word चक्रवर्तिन्, the other meaning being 'resembling in shape the ruddy goose', 'round');
    -2 (hence) head, foremost; आपद्गतः किल महाशयचक्रवर्ती विस्तारयत्यकृतपूर्वमुदार- भावम् Bv.1.7; कवयस्तर्कयाञ्चक्रुरित्थं ते चक्रवर्तिनः Parṇal.5.38.
    -3 a kind of horse having one or three curls on the shoulder; स्कन्धपार्श्वे यदावर्त एको वा यदि वा त्रयः । चक्रवर्ती स विज्ञेयो वाजी भूपालमन्दिरे ॥ Śālihotra of Bhoj.
    -वर्मन् m. N. of a king of Kashmir; चक्रवर्माभिधं राज्ये क्षीणपुण्यो व्यपद्यत Rāj. T.5.287.
    -वाकः 1 (
    -की f.) the ruddy goose; दूरी- भूते मयि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम् Me.83. ˚बन्धुः the sun.
    -2 a kind of horse, having white feet and white eyes; श्वेताभः श्वेतपादश्च तथा स्यात् श्वेतलोचनः । चक्रवाकः स विज्ञेयो राजार्हो वाजि सत्तमः ॥ Śālihotra of Bhoj.
    -वाटः 1 a limit, boundary.
    -2 a lamp-stand.
    -3 engaging in an action.
    -वातः a whirl- wind, hurricane; चक्रवातस्वरूपेण जहारासीनमर्भकम् Bhāg.1. 7.2.
    -वृद्धिः f.
    1. interest upon interest, compound interest; Ms.8.153,156.
    -2 wages for transporting goods in a carriage.
    -व्यूहः a circular array of troops.
    -संज्ञम् tin. (
    -ज्ञः) the ruddy goose.
    -साह्वयः the ruddy goose.
    -हस्तः an epithet of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > चक्रम् _cakram

  • 96 चुलुम्प् _culump

    चुलुम्प् 1 P. (चुलुम्पति)
    1 To swing, rock, move to and fro, agitate. With उद्
    1 to swing.
    -2 to agitate; अम्भोधेर्नालिकेलीरसमिव चुलुकैरुच्चुलुम्पन्त्यपो र्ये Mv.5.8.

    Sanskrit-English dictionary > चुलुम्प् _culump

  • 97 द्रव _drava

    द्रव a. [द्रु गतौ-भावे अप्]
    1 Running (as a horse); सत्यो द्रवो द्रवरः पतङ्गरः Rv.4.4.2.
    -2 Dropping, oozing, wet, dripping; आक्षिप्य काचिद् द्रवरागमेव (पादम्) R.7.7.
    -3 Flowing, fluid.
    -4 Liquid (opp. कठिन); द्रवः संघातकठिनः (असि) Ku.2.11.
    -5 Melted, liquefied.
    -वः 1 Going, walking about, motion.
    -2 Dropping, trickling, oozing, exudation.
    -3 Flight, retreat.
    -4 Play, amusement, sport.
    -5 Fluidity, liquefaction
    -6 A liquid substance, fluid; द्रव इव हृदयस्य प्रस्तरोद्भेदयोग्यः U.3.25;2.16.
    -7 Juice, essence; पिबत भागवतं रसमालयम् Bhāg.1.1.3.
    -8 Decoction.
    -9 Speed, velocity.
    -1 (in drama) The flying out against one's superior. (द्रवीकृ means 'to melt, liquefy'. द्रवीभू to be melted, as with pity &c.; द्रवीभवति मे मनः Mv.7.34; द्रवीभूतं प्रेम्णा तव हृदयमस्मिन् क्षण इव U.3.13; द्रवीभूतं मन्ये पतति जलरूपेण गगनम् Mk.5.25.
    -Comp. -आधारः 1 a small vessel or receiver.
    -2 the hands joined together and hollowed (= चुलुक q. v.).
    - इतर a. solid, hard; ससर्ज वृष्टिं परिरुग्णपादपां द्रवेतरेषां पयसामिवाश्मनाम् Ki.17.6.
    -उत्तर a. very fluid.
    -जः treacle.
    -द्रव्यम् a fluid substance.
    -रसा 1 lac.
    -2 gum.
    -3 extract.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव _drava

  • 98 धीर _dhīra

    धीर a. [धियं राति रा-क, धियमीरयति ईर-अण् वा उप˚ स Tv.] Brave, bold, courageous; धीरोद्धता गतिः U.6.19.
    -2 Steady, steadfast, firm, durable, lasting, con- stant निषेदुषीमासनबन्धधीरः R.2.6.
    -3 Strong-minded, persevering, self-possessed, resolute, of firm resolve or purpose; धीरा हि तरन्त्यापदम् K.175; विकारहेतौ सति विक्रियन्ते येषां न चेतांसि त एव धीराः Ku.1.59.
    -4 Composed, calm, collected.
    -5 Sedate, sober, grave, solemn; सागरधीरचेताः R.18.4.
    -6 Strong, energetic.
    -7 Wise, prudent, intelligent, sensible, learned, clever; तमेव धीरो विज्ञाय प्रज्ञां कुर्वीत ब्राह्मणः Bṛi. Up.4.4.21. धृतेश्च धीरः सदृशीर्व्यधत्त सः R.3.1;5.38; 16.74; U.5.31.
    -8 Deep, grave, loud, hollow (as sound); स्वरेण धीरेण निवर्तयन्निव R.3.43,59; U.6.17.
    -9 Well-conducted, well-behaved.
    -1 Gentle, soft, agreeable, pleasing (as a breeze); धीरसमीरे यमुनातीरे वसति वने वनमाली Gīt.5.
    -11 Lazy, dull.
    -12 Daring.
    -13 Headstrong.
    -रः 1 The ocean.
    -2 An epithet of Buddha.
    -3 The thinking principle, the soul (चिदात्मन्).
    -4 An epithet of king Bali.
    -रम् Saffron.
    -रम् -ind. Boldly, firmly, steadfastly. steadily; धीरं विलोकयति Bh.2.31; Amaru. 13.
    -Comp. -उदात्तः the hero of a poetic composition (i. e. a play or poem) who is brave and noble-minded; अविकत्थनः क्षमावानतिगम्भीरो महासत्त्वः । स्थेयान्निगूढमानो धीरोदात्तो दृढव्रतः कथितः ॥ S. D. 66.
    -उद्धतः the hero of a poetic composition who is brave but haughty; मायापरः प्रचण्ड- श्चपलो$हंकारदर्पभूयिष्ठः । आत्मश्लाघानिरतो धीरैर्धीरोद्धतः कथितः S. D.67.
    -चेतस् a. firm, resolute, strongminded, cou- rageous.
    -प्रशान्तः the hero of a poetic composition who is brave and calm; सामान्यगुणैर्भूयान् द्विजातिको धीरप्रशान्तः स्यात् S. D.69.
    -ललितः hero of a poetic composition who is firm and brave, but sportive and reckless; निश्चिन्तो मृदुरनिशं कलापरो धीरललितः स्यात् S. D.68.
    -ललिता f. N. of a metre with the गुणs as भरनरनग.
    -स्कन्धः a buffalo.

    Sanskrit-English dictionary > धीर _dhīra

  • 99 निचयिन् _nicayin

    निचयिन् a. Full of, abounding in; निचयिनि लवलीलता- विकासे जनयति लोध्रसमीरणे च हर्षम् Ki.1.29.

    Sanskrit-English dictionary > निचयिन् _nicayin

  • 100 निवृत् _nivṛt

    निवृत् 1 Ā.
    1 To come back, return; न च निम्नादिव सलिलं निवर्तते मे ततो हृदयम् Śi.3.2; Ku.4.3; R.2.4; Bg.8.21;15.4.
    -2 To flee from, retreat; रणान्निववृते न च Bk.5.12.
    -3 To turn away from; be averse to; R.5.23;7.61.
    -4 To cease, desist or abstain from; प्रसमीक्ष्य निवर्तेत सर्वमांसस्य भक्षणात् Ms.5.49;1.53; Bk.1. 18; निवृत्तमांसस्तु जनकः U.4.
    -5 To be freed or absolved from, to escape; कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् Bg. 1.39.
    -6 To leave off speaking, cease, stop.
    -7 To be removed, come to an end, cease, disappear; विषया विनि- वर्तन्ते निराहारस्य देहिनः Bg.2.59;14.22; Ms.11.185,186.
    -8 To be accomplished or finished, come to an end.
    -9 To be withheld or withdrawn from.
    -1 To refuse, decline.
    -11 To be engaged in.
    -12 To be reversed.
    -13 To set (as the sun).
    -14 To be forbidden.
    -15 To be wanting; यतो वाचो निवर्तन्ते. -Caus.
    1 To cause to return, send back; निवर्त्य राजा दयितां दयालुः R.2.3;3.47; 7.44.
    -2 To withdraw, keep away from; turn away, divert; रश्मिष्विवादाय नगेन्द्रसक्तां निवर्तयामास नृपस्य दृष्टिम् R.2. 28; Ku.5.11.
    -3 To accomplish, perform, finish, complete.
    -4 To shorten (the hair).
    -5 To Annul.

    Sanskrit-English dictionary > निवृत् _nivṛt

Страницы

См. также в других словарях:

  • rása-mātra — रसमात्र …   Indonesian dictionary

  • rása-mātṛi — रसमातृ …   Indonesian dictionary

  • rása-mātṛikā — रसमातृका …   Indonesian dictionary

  • rása-mīmāṉsā — रसमीमांसा …   Indonesian dictionary

  • rása-miṡra — रसमिश्र …   Indonesian dictionary

  • rása-muktâ̱vali — रसमुक्तावलि …   Indonesian dictionary

  • rása-mūlā — रसमूला …   Indonesian dictionary

  • Кумарасамбхава — «Кумарасамбхава» (санскр. कुमारसम्भव, Kumārasambhava IAST «Рождение Кумары»)  санскритская эпическая поэма авторства великого индийского поэта Калидасы. Это вторая по счёту эпическая поэма автора, которая наряду с «Рагхувамшей» является… …   Википедия

  • bhāgavata-sāra-samuccaya — भागवतसारसमुच्चय …   Indonesian dictionary

  • candrá-sambhava — चन्द्रसम्भव …   Indonesian dictionary

  • cirá-sambhṛita — चिरसम्भृत …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»