-
1 шыр
Iмера, норма, предел; последняя, крайняя степень чего-л.– Ойлаш мом ок лий, йылме лудымо... Шырым шинчыман. А. Березин. – Что только нельзя говорить, язык без костей... Нужно знать меру.
Логар шыржым ок шинче. В. Васильев. Горло не знает меры.
Составные глаголы:
IIподр. сл.1. подражание приятной, обаятельной, обворожительной, весёлой, приветливой улыбкеШыр ышталаш улыбнуться;
шыр ончалаш посмотреть с улыбкой.
Марина шкеже шыже пыл кокла гыч ончалше кечыла шыр воштылалеш. О. Шабдар. А Марина сама, словно солнышко, выглянувшее из-за осенних облаков, улыбается обворожительно.
(Ӱдыр) кидым шуялтыш, шкеже шыр воштылеш. Ю. Галютин. Девушка руку протянула, а сама приветливо улыбается.
2. подражание сиянию, яркому свету солнца: яркоИландарыше кече кенета шыр ончал колта. К. Васин. Неожиданно ярко засияет оживляющее солнце.
Кӱдырчан йӱр йӱрын эртыш, да кече адакат шыр ончале. «Ончыко» Грозовой дождь прошёл, и солнце опять ярко засияло.
-
2 шыр-р
Iподр. сл. – подражание звуку, шуму падения чего-л. сыпучего, мелкогоСнаряд блиндажым сайынак чытырыктыш. Накат пырня кокла гыч рок шыр-р йоген кайыш. Е. Янгильдин. Снаряд сильно потряс блиндаж. Из-за брёвен наката с шумом посыпалась земля.
IIУпотребляется лишь в составе выражений:
-
3 шыр-шыр
подр. сл.1. подражание звону, звяканью монетТошкалмышт еда оҥысо шийаршашышт шыр-шыр мура. В. Иванов. При каждом шаге у них позвякивают нагрудные украшения из монет.
Тайыллаште, шыр-шыр шоктен, эҥер-влак йогат. М. Шкетан. По косогорам, журча, текут реки.
-
4 шыр-гор
подр. сл. – подражание шумному, небрежному, спешному действию кого-л.Блиндажыш комсорг Пугач шыр-гор толын пурыш. «Ончыко» В блиндаж шумно ввалился комсорг Пугач.
Директор шем телефон трупкам шыр-гор руалтен да йыҥгырташ тӱҥалын. «Мар. ком.» Директор спешно схватил чёрную телефонную трубку и начал звонить.
-
5 шыр-шор
подр. сл. – подражание резкому шуму, звуку, возникающему при разрывании чего-л., при падении сыпучих предметовОфицерын погонжым (салтак-влак) шыр-шор кӱрышт кышкышт. О. Тыныш. Солдаты с шумом вырвали погоны офицера.
Мардеж лумым пуэн тӱргыкта, окна яндашке шыр-шор кышка. «Ончыко» Ветер клубит снег, с шумом кидает на оконное стекло.
-
6 шыр-р чучаш
безл.Игече юалге, шыже йӱд – шыже йӱдак, могырлан шыр-р чучеш. М.-Азмекей. Погода прохладная, осенняя ночь – есть осенняя ночь, знобит.
2. обрываться, оборваться (от страха, тревоги); дрогнуть; сжаться, забиться (о сердце)Ойлашат шӱметлан шыр-р чучеш. «У вий» Даже говорить – сердце обрывается.
-
7 шыр-р каяш
Шем окнам Андрий шӧрын ончалешат, шӱмжӧ шыр-р кая: тушто еҥ уло манын ойлымым Андрий пеш шуко гана колын. Я. Ялкайн. Взглянет Андрий на чёрное окно, и оторопь берёт его: он много раз слышал рассказы о том, что там находится человек.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
каяш -
8 пӧшыр
пӧшырмед. грыжа(Романын) талукаш азаж годымак пӧшыр волен, шуко толаштарен, шуко шортарен. О. Тыныш. У Романа ещё годовалым ребёнком появилась грыжа, долго она его мучила, много раз заставляла плакать.
Аза мӱшкырым пӧшыр кочкаш тӱҥалеш гын, нимом ыштен от керт, азат чарныде шорташ тӱҥалеш. Д. Орай. Если ребёнка начинает беспокоить грыжа, то ничего не сможешь делать, ребёнок беспрестанно станет плакать.
Сравни с:
кила -
9 ал-шыр
ал-шырвозможности (потенциальные), положение (в обществе), состояние (материальное)Адак вет еҥ деке алетым-шыретым ончен пурет-ыс. Д. Орай. Опять же к соседям заходишь, исходя из своего положения.
-
10 могырлан шыр чучеш
-
11 муныпӧшыр
муныпӧшырмед. паховая грыжа с опусканием в мошонку -
12 мӱшкырпӧшыр
мӱшкырпӧшырмед. пупочная грыжа -
13 пӧшыр волен
-
14 шке шыр дене
сокр. шке шырым дене -
15 купчур
құшырРусско-казахский терминологический словарь "История" > купчур
-
16 ушур
ұшыр -
17 мыш
шыр -
18 взвизгнуть
шыр ете түсу, шырылдап қоя беру -
19 околачивание
шырғалану, айналсоқтау -
20 распеваться
шырқау; өлең айту
См. также в других словарях:
шыр — I. и. иск. Ике потка якын чәй тутырылган зур әрҗә; рус. Цибик. II. ШЫР – 1. с. Буш, бернәрсәсез; шәрә шыр далада тилмереп 2. рәв. Бөтенләй, тулысынча (юләр, тиле, ялган, ятим һ. б. ш. сүзләр янында) шыр тиле, шыр юләр, шыр ятим 2. рәв. диал.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шыр — (шырыр) сталь Щылыч Шыр лэныст … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
құшыр — зат. діни Жан басынан алынатын астық салығы, ұшыр … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
шырғай — … 2. сын. Шырғайдың ағашынан жасалған. Шалғынбай уықтың қарында қыстырулы тұрған ш ы р ғ а й сап қамшысын алып сыртқа беттейді (А.Сейдімбеков, Серпер, 92) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шыр-безек — болды. Безек қақты, бәйек болды, шырылдады. Мал десе ш ы р б е з е к б о п жүргені (Фермаға кел., 12) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шыр-шыр — Кеше яки хайван акырганда туган ямьсез ачы тавышны белдерә. рәв. Тавышланып, шаркылдап (көлү тур.) тиле күке шикелле шыр шыр утырма әле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шырғайсыз — сын. Шырғайы жоқ, шырғай салынбаған. Содан көп ұзамай ақ ш ы р ғ а й с ы з, мәйкесіз, тіреусіз төбе гүрс етіп ортасына түскен (С.Досанов, Қыран қалғы., 14) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шырғанақты — сын. Шырғанақ өскен, шырғанағы мол. Ш ы р ғ а н а қ т ы тоғайлар көздің жауын алады (Ш.Мұртазаев, Қара маржан, 64) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шырғасын шығармау — (Шығ.Қаз., Зайс.) шып шырғасын шығармау, түп түгел, ештеңесін қалдырмау. Ш ы р ғ а с ы н ш ы ғ а рм а й түгел жеткізіңдер (Шығ.Қаз., Зайс.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
шырғалаңды — сын. Шырғалаңы көп, ауыр азапты, қиын қыстаулы. Алайда кандидаттық дипломға барар жол ойлағаннан әлдеқайда ш ы р ғ а л а ң д ы боп шықты (М.Мағауин, Таңд. шығ., 1, 266) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ғұшыр — ар. зат. діни Астық өнімінен алатын алым салық; үшір. ар. зат. дін. Астық өнімінен алатын алым салық; үшір … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі