-
1 кодтам
1 л. мн. ч. прош. вр. гл. кæнын -
2 заготовить
совер. бацæттæ кæнын, æрцæттæ кæнын; æрæввонг кæнынмы заготовили все необходимое для отъезда – фæндагмæ цы хъæуы, алцыдæр æрцæттæ кодтам
мы заготовили дров на всю зиму – æгас зымæгмæ суг æрæввонг кодтам
-
3 возродить
совер. сцарын, сыгас кæнын, сног кæнын, сæндидзын кæнынмы возродили наши города – нæ горæттæ сæндидзын кодтам
-
4 восстановить
совер.1. фæстæмæ къæхтыл слæууын кæнын, сфидар кæнын, сæндидзын кæнын, рацалцæг кæнын; рацаразын, ногæй рацаразынон восстановил свой дом – йæ хæдзар ногæй рацарæзта
мы восстановили наше хозяйство – нæ хæдзарад фæстæмæ йæ къæхтыл слæуын кодтам
2. (настроить против кого-л.) сфыдæх кæнынон восстановил всех против себя – се 'ппæты дæр йæхимæ сфыдæх кодта (схæрам кодта, сызнаг кодта)
-
5 гулять
несовер.1. (совершать прогулку) озер кæнын, тезгъо кæнынмы славно гуляли на празднике вашем (Исаковский) – уæ куывды хорз фæцæл кодтам
-
6 дневать
несовер. бонасадæн кæнын, бон æрвитынмы дневали в поле – быдыры бонасадæн кодтам
он там днюет и ночует – æхсæвæй-бонæй уым вæйы
-
7 обняться
мы встретились и братски обнялись – мах сæмбæлдыстæм æмæ æфсымæртау ахъæбыс кодтам
-
8 отчаянно
нареч. удуæлдайæ, сæруæлдайæмы бились отчаянно – удуæлдайæ тох кодтам
-
9 переживать
несовер.2. (жить дольше других) искæмæй фылдæр цæрын, быныл зайынсм. пережитьмы сильно за тебя переживали – дæуыл тынг мæт кодтам (дæуыл тынг нæ зæрдæ рысти)
-
10 подивиться
подивились мы его усердию – йæ æнувыдыл ын фæдис кодтам
-
11 расположиться
мы расположились на лесной поляне – хъæды æрдузы æрбынат кодтам
-
12 согреться
совер. хи схъарм кæнын, хи батавын; схъарм уын, стæфсынмы согрелись чаем – цайæ нæхи схъарм кодтам
-
13 столкновение
ср.1. кæрæдзиуыл сæмбæлд, кæрæдзиуыл ныццавдстолкновение поездов – поездты кæрæдзиуыл ныццавд
2. перен. фембæлд, быцæуæмбæлд, тохæмбæлду меня било с ним столкновение – быцæуæмбæлд фæкодтам
-
14 сходиться
несовер.мы часто сходились вместе – арæх æмбырд кодтам иумæ
2. (сближаться) кæрæдзимæ цæуын, æмбырд кæнын, æввахс кæнын, æмбæлыннаши взгляды сходятся – нæ цæстæнгæстæ æввахс лæууынц
см. сойтись -
15 бон-изæрмæ
нареч. весь день; с утра до вечераБон-изæрмæ фæтезгъо кодтам. – Мы прогуляли весь день. (Дзасохты М., Дзæбидыры хъул)
-
16 кæнын
I1) делать; творить; создаватьЦы ми кæныс? – Что ты делаешь? Чем ты занимаешься?
Цы кæныс? – Что с тобой?
Цы кодтай? – Что с тобой случилось?
2) строитьхæдзар кæнын – строить дом
3) изготовлять, производить4) вести, водитьсывæллоны скъоламæ кæнын – водить ребенка в школу
5) лить, наливатьфæтæген авджы кæнын – наливать керосин в бутыль
6) сыпать, насыпать; ссыпатькартоф уæрмы кæнын – ссыпать картофель в яму
7) надеватьхуд сæрыл кæнын – надевать шапку
8) открыватьдуар кæнын – открывать дверь
9) делаться, становитьсяIIпереводится по семантике имени, напр.:хуым кæнын – пахать
сыгъдæг кæнын – очищать, чистить
тæлмац кæнын – переводить (с одного языка на другой)
2) в сочетании с инфинитивом спрягаемого глагола образует побудительный залог глагола, напр.:зонын кæнын – знакомить
бадын кæнын – усаживать
хæрын кæнын – кормить
СПРЯЖЕНИЕ:кæндзæн (кæндзæни, кæндзæнис) — будет делатьУсловное наклонение (имеется только будущее время!)(с частицей «уадз» или «уадз æмæ» (пусть))(с союзами «кæд», «куы» (если)) -
17 ныггаффутт уын
обанкротиться, разориться; прийти в упадок; опустошитьсяДæсгай азты дæргъы ахæм мадзæлттæй «рæзын кодтам» нæ культурæ, æмæ нæ удтæ дæр уымæн ныггаффутт ысты. – На протяжении десятилетий такими методами «развивали» мы нашу культуру, поэтому-то наши души так опустошились. (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
-
18 ныммыр кæнын
заткнуть, сделать беззвучным; утихомирить...уæд нæ фыруæзданæй нæ дзыхтæ ныммыр кодтам. –...тогда мы из чрезмерной деликатности заткнули свои рты (т.е. не протестовали, не высказались против). (Булкъаты Михал, «Мах дуг»)
-
19 сæндидзын кæнын
восстановить; возродить; выходить (больного)нæ сахартæ сæндидзын кодтам – мы возродили наши города
рынчыны сæндидзын кæнын – выходить больного
-
20 уыйхыгъд
а) затоб) в то же время; но с другой стороныв) вместо этого, взаменАдæм мæгуыр цард кодтой, фæлæ уыйхыгъд æлдары ’фхæрд нæ зыдтой. – Народ жил бедно, но зато не знал княжеского гнета.
Тедо ауæй кодта зæронд скъапп, фæлæ уыйхыгъд балхæдта йæхицæн ног. – Тедо продал старый шкаф, но взамен (вместо него) купил себе новый.
Уыйхыгъд чысыл нациты æвзæгтыл уынгæджы бон акодта: уыцы æнæхайыры «общность» фæлдисынæн сæ æрмæг хъуыдис æмæ бæстæйы адæмты, æппæты фыццаг чысыл нациты, хъуамæ нывондæн æрхастаиккой. – Зато языки малых наций попали в затруднительное положение: для создания этой злополучной «общности» (т.е. «новой исторической общности – советского народа») им нужен был материал, и народы страны, прежде всего малые народы, должны были быть принесены в жертву. (Хъодзаты Æ., «Мах дуг», 2007, №1)
Уыйхыгъд хи стауын æмæ кæрæдзи æфхæрынмæ, стæй æрыгоны размæ цæлхдуртæ æвæрынмæ хорз арæхсынц дохтыртæн сæ фылдæр. – Вместо этого, большинство врачей умудряются оскорблять друг друга и ставить препоны молодым. (Цгъойты Х., «Мах дуг», 2004, №9)
Кæрæдзийы къухтæй скъæфæгау кодтам æмæ зыдæй кастыстæм æмдзæвгæты къаннæг æмбырдгонд, «Фараст барæджы», зæгъгæ, ахæм сæргондимæ, йæ автор – Хаджеты Таймураз. Авторы ном не ’ппæтæн дæр æнæзонгæ уыд, никуы йын федтам йæхи дæр, фæлæ нын уыйхыгъд йе ’мдзæвгæтæ та тырысайау систы. – Мы вырывали друг у друга из рук и жадно читали маленький сборник стихов под названием «Девять всадников», его автор – Таймураз Хаджеты. Не всем из нас было знакомо имя автора, никогда мы не видели его самого, но зато стихи поэта стали для нас чем-то вроде знамени. (Косты Л., Æрдхæрæны зарæг)
- 1
- 2
См. также в других словарях:
ÆЛВЫНГÆ ДЫН ÆЙ КОДТАМ? — Æвдисы, чидæр кæйдæр кæнæ цыдæр кæмæдæр бирæ рæстæджы кæй нæ ныууагъта. Фæзæгъынц æй бустæйы хуызы … Фразеологический словарь иронского диалекта
кæнын — ↓ акæнын, бакæнын, æркæнын, æрбакæнын, ракæнын, ныккæнын, скæнын, фæкæнын Хуымæтæг, æнæаразгæ, цæугæ мивдисæг. Æнæххæст х … Словарь словообразований и парадигм осетинского языка
фæкæнын — ↑ кæнын Хуымæтæг, аразгæ, цæугæ мивдисæг. Æххæст хуыз. Æбæлвырд формæ бирæон нымæцы: фæкæнынтæ Æбæлвырд формæ æн ыл: фæкæнæн Æбæлвырд формæ æн ыл бирæон нымæцы: фæкæнæнтæ йедтæ Ифтындзæг: Æргомон здæхæн. Нырыккон афон. æз фæкæнын … … Словарь словообразований и парадигм осетинского языка
Агънаты Г. Адæмон хæзнатæ — Ирон адæмæн се гъдæуттæ сты, сæ цæсгом, сæ удварн ирдæй кæм зыны, ахæм æнусон хæзнатæ. Национ æнтыстытæ, национ уæлахизтæ æмæ национ къуыхцытæ, наци йæ историйы дæргъы цæмæ бæллыд æмæ бæллы, цæмæ тырныдта æмæ тырны, йæ дунеæмбарынад – уыдон… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
БАДÆНТÆ — Ирон мардæгъдау. Ныр æй кæнынц Ногбоны хæдфæстæ къуырисæры æхсæвы. Афæдзы дæргъы чи амæлы, уыдоны бинонтæ сын уыцы æхсæвмæ алкæмæн дæр йæ уаты æрцæттæ кæнынц фынджыдзаг алыхуызон хæринæгтæй, нозтытæй, халсартæй æмæ адджинæгтæй, стæй – йæ… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
БЫНАТЫ ХИЦАУЫ ÆХСÆВ — см. БЫНАТЫ ХИЦАУЫ ÆХСÆВ – перевод Ацы бæрæгбон фæкæнынц тъæнджы мæйы фыццаг кæнæ дыккаг къуырийы æртыццæг æхсæв. Ирон адæмы уырнындзинадмæ гæсгæ, алы хæдзар, алы бинонтæн дæр ис йæхи бардуаг (кæс Бынаты хицау). Æмæ цæмæй дæ бынаты амондджынæй,… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ЗЫНДЖЫ БАРДУАГ — Арт, Æвзалы æмæ Æртхутæг сты йæ дæлбар. Уыдон фæрцы Куырдалæгон бахсиды нæртон адæмы, æмæ сын тыхгæнæг тых нæ ары. Уымæ гæсгæ Нæртон адæмы хонынц артæй гуырдтæ. Уæвгæ Нарты фыдæл Сæуæссæ дæр дунемæ фæзынд Зынджы бардуаджы курдиатмæ гæсгæ æмæ йæ… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
НАРТÆ — Нарты кадджыты сæйраг архайджытæ, хъæбатыр, зондджын, зонынджын æмæ æгъдауджын адæмы хатт. Ирон адæм сæ хонынц сæ таурæгъон фыдæлтæ. Хуыцау сæ сфæлдыста уæйгуыты фæстæ. Иу кадæг нын Нарты равзæрды тыххæй афтæ дзуры: – Хуыцау дунейы куы сфæлдыста … Словарь по этнографии и мифологии осетин
СÆУÆССÆ — Нарты фыдæл. Сæуæссæйæ равзæрдысты Нартæ. Йæхæдæг та дунемæ фæзынд афтæ: Зынджы бардуаг Уаз къуылдымыл арт скодта, æмæ артæн йæ фæздæг арвмæ цыд. Зæдтæ йæм смæсты сты æмæ йыл Галæгонмæ бахъаст кодтой «Нал нæ уадзы цæрын йæ фæздæгæй, фæхæсс ма йын … Словарь по этнографии и мифологии осетин
УАСТЫРДЖИ — Ирон мифологийы нæлгоймæгтыл (сылгоймæгтæ йын йæ ном дзургæ дæр нæ кæнынц, хонынц æй ЛÆГТЫ ДЗУАР) æмæ бæлццæттыл армдарæг зæд. Стыр Хуыцауы фæстæ Уастырджи ирон динон дунеæмбарынады ахсы дыккаг бынат. Цæры уæларвы. Уымæн, æрмæстдæр уымæн ис бар… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ХÆНДЫХЪДЗУ — Нартæ æмæ Бæртæлæджы иумæйаг знаг. Хæндыхъдзу Бæртæлæгимæ хæцы, йæхицæн дзы хъалондар кæны, йæ зæххытæ йын исы, йæ адæмы йын цæгъды. Бæртæлæг йæхи Нарты уазæг бакодта, æххуыс сæ агуры. Разыйы дзуапп ын радтой, сæхи æрцæттæ кодтой. Æмæ æрмæст… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
