-
1 вакыйга
сущ.1) собы́тие, явле́ние, слу́чай; происше́ствиетөнге вакыйгалар — ночны́е происше́ствия
"Шүрәле" балетын кую татар культурасы тарихында зур вакыйга булды — постано́вка бале́та "Шурале́" в исто́рии тата́рской культу́ры бы́ла больши́м собы́тием
2) лит. де́йствиепьесада вакыйга авылда бара — в пье́се де́йствие происхо́дит в дере́вне
-
2 вакыйга
событие, происшествие -
3 вакыйга
сущ. 1) событие, происшествие 2) лит.действие, собития -
4 харикылгадә вакыйга
чрезвыча́йное собы́тие -
5 waqíğa
-
6 алама
1. прил.1) обо́рванный, рва́ный, изо́рванный, изо́дранный (о шапке, одежде); обтрёпанный, истрёпанный, трёпаный, отрёпанный; ста́рый, дра́ный || старьёалама халат — рва́ный хала́т
2) обтрёпанный, отрёпанный, обо́рванный, рва́ный, в лохмо́тьях (ру́бищах, ру́бище, ве́тхих лохмо́тьях) ( беспризорный мальчик); оде́тый в лохмо́тья (лохмо́тье, ру́бище, отре́пья, отре́пье, отрёпки, тряпьё, старьё, рваньё)алама теләнче — обо́рванный ни́щий в лохмо́тьях
3) дурно́й, плохо́й, скве́рный (человек, его характер, привычки, поступки); дрянно́й, (никуда́) не го́дный; худо́й, захуда́лый; никуды́шный прост.алама вакыйга — скве́рное происше́ствие
алама ат — захуда́лый коня́га
алама гына кулъязма — дово́льно плоха́я ру́копись; ру́копись - дрянь
юл бик алама булып чыкты — доро́га оказа́лась о́чень скве́рной
4) перен. пло́хо, скве́рно, ду́рно; ху́до разг. (сделать что, поступать)2. нареч.бик алама язылган хат — о́чень пло́хо (скве́рно, ду́рно) напи́санное письмо́
оборва́нцем, обо́рвышем, оборва́шкой, отрёпышем ( выглядеть)3. сущ.чаще в притяж. ф.1) собир. лохмо́тья, ру́бище, лохмо́тье, ру́бища; отре́пье, отре́пья, отрёпки, тряпьё, ве́тошь, тря́пки, старьё, рвани́на, рвань, ру́хлядь; барахло́, хлам прост. (об одежде, о вещах домашнего обихода)чыгарып ташлагыз шул урындык аламаларын — вы́киньте э́ти сту́лья - э́ту ру́хлядь (э́тот хлам)
чана аламасы — са́ни - хлам
2) опо́рки; рвань, рваньё ( об обуви)3) бахрома́, бахро́мка, лоску́т, лоскуто́к, лоску́тья, клок, кло́чья, обры́вок, обры́вки ( рваной вещи)4) о худо́й, боле́зненной, скве́рной скоти́не; дрянно́й, -дрянь, дрянь-сатарга ул кәҗә аламасын — прода́ть бы э́ту скве́рную козу́ (дрянь-козу́)
андый ат аламасын җикмибез дә без — тако́го дрянно́го коня́ мы и запряга́ть не ста́нем
5) о плохо́м, дурно́м, скве́рном челове́ке; -дрянь, дрянь-адәм аламасы — дрянно́й челове́к; дрянь-челове́к
-
7 алда
нареч.1) впереди́, спе́реди (сидеть, стоять, находиться, идти, ехать)иң алда — впереди́ всех
аның вакыты алда әле — его́ вре́мя ещё впереди́
2) вы́ше; вы́ше-алда күрсәтелгән сәбәпләр — вышеука́занные причи́ны
3) ни́же; ни́же-бу хакта сүз алда булачак — речь об э́том пойдёт ни́же
алда телгә алыначак фамилияләр — нижеука́занные фами́лии
4) в функ. сказ. впереди́, спеша́т ( о часах)сәгатең биш минутка алда — твои́ часы́ спеша́т на пять мину́т
5)а) ра́ньше, пора́ньше (кого, чего; чем кто, что; прежде, до кого, чего)кешедән алда — ра́ньше други́х
күрсәтелгән көннән алда — ра́ньше (до, пре́жде) ука́занного дня
очрашудан алда булган вакыйга — собы́тие, случи́вшееся до (на́шей) встре́чи
б) перен. лу́чше, полу́чше, вы́ше, повы́ше, предпочти́тельнее (кого, чего, чем кто, что); превосходи́ть (кого, чего)белгеч буларак ул күпләрдән алда — как специали́ст он превосхо́дит мно́гих
в) за... до; не доходя́ (доезжа́я, долете́в) доавылга җитәрәк ярты чакрым алда автобустан төшеп калу — за полверсты́ до дере́вни сойти́ с авто́буса
г) за... до, чего́; за... пе́ред чем; за... пе́ред тем, какбәйрәмнән өч көн алда — за три дня до пра́здника
җыелыш башланудан ярты сәгать алда — за по́лчаса до нача́ла собра́ния
д) пре́жде чем; до того́, как; перед тем, каккерүеңнәң алда чыгуыңны уйла — (посл.) пре́жде чем (...до того́, как) войти́, поду́май о том, как вы́йти (т. е. будь предусмотрительным)
е) разг.; см. алдан 2)•- алда йөрү
- алда килү
- алда көтү
- алда тору••алда баручы — ли́дер, лиди́рующий, веду́щий; передови́к
алда күрү — счита́ть (цени́ть, расце́нивать, ста́вить, коти́ровать) вы́ше (что, кого)
-
8 әһәмиятле
прил.ва́жный, име́ющий значе́ние, суще́ственный, значи́тельный, знамена́тельныйәһәмиятле вакыйга — значи́тельное собы́тие
әһәмиятле эш — ва́жное де́ло
әһәмиятле ачыш — ва́жное откры́тие
-
9 беррәттән
нареч.1) ря́дом, в одно́м ряду́скрипка белән бе́ррәттән мылтык эленгән — ря́дом со скри́пкой виси́т ружьё
бабай белән бе́ррәттән балалары утырган — в одно́м ряду́ (ря́дом) с де́дом сидя́т де́ти
2) подря́д, друг за дру́гомбе́ррәттән берничә мәртәбә ату — стреля́ть не́сколько раз подря́д
бе́ррәттән ничә төрле вакыйга булды — ско́лько собы́тий произошло́ одно́ за други́м
алты көн бе́ррәттән яңгыр яуды — шесть дней подря́д лил дождь
3) заодно́, кста́тиәбиләргә баргач, бе́ррәттән сезгә дә керербез — когда́ пойдём к ба́бушке, заодно́ и к вам загля́нем
беренче томны алып кайтчы, бе́ррәттән анда икенчесе турында да белешерсең — купи́, пожа́луйста, пе́рвый том, заодно́ узна́ешь, кста́ти, и о второ́м то́ме
4) одина́ково, наряду́, наравне́башкалар белән бе́ррәттән эшләү — рабо́тать наравне́ с други́ми
ирләр белән бе́ррәттән печән чабу — коси́ть се́но наряду́ с мужчи́нами
5) одновре́ме́нно, вме́сте с тембе́ррәттән кимчелекләрне дә әйтәм — вме́сте с тем скажу́ и о недоста́тках
-
10 гадәттән тыш
1) необыкнове́нный, необы́чный; стра́нный, осо́бенныйгадәттән тыш вакыйга — необыкнове́нный слу́чай
гадәттән тыш булып тоелу — каза́ться необы́чным (стра́нным)
2) необыча́йный, исключи́тельный, из ря́да вон выходя́щий; чрезвыча́йныйгадәттән тыш хәл — чрезвыча́йное собы́тие (положе́ние)
3) чрезвыча́йный; э́кстренныйгадәттән тыш комиссия — чрезвыча́йная коми́ссия
гадәттән тыш съезд — чрезвыча́йный съезд полит.
гадәттән тыш чаралар — э́кстренные ме́ры
4) сверх-, супер-гадәттән тыш сизгер — сверхчувстви́тельный спец
гадәттән тыш көчле — сверхмо́щный
5) в знач. нареч. необыкнове́нно, необыча́йно, чрезвыча́йно, чрезме́рно, о́ченьгадәттән тыш шатлану — чрезме́рно обра́доваться
гадәттән тыш зур — о́чень большо́й
гадәттән тыш матур — необыкнове́нно краси́вый
-
11 гарьлекле
прил.1) см. гарьлебик гарьлекле кыз — о́чень со́вестливая де́вочка
2) позо́рный, посты́дный; сты́дныйгарьлекле вакыйга — позо́рный слу́чай
-
12 дәһшәтле
прил.1) стра́шный, траги́ческий, ужа́сный, чудо́вищный, жу́ткий, злове́щийдәһшәтле сугыш еллары — стра́шные го́ды войны́
дәһшәтле вакыйга — ужа́сный слу́чай; жу́ткое (траги́ческое) происше́ствие
дәһшәтле тынлык — злове́щая тишина́
2) о́чень си́льный, мо́щный, стра́шный (ветер, шторм)дәһшәтле күк күкрәү — стра́шный гром
дәһшәтле шартлау — о́чень си́льный взрыв
3) потряса́ющий, ошеломля́ющийдәһшәтле җиңү — ошеломля́ющая побе́да
дәһшәтле җыр — потряса́ющая пе́сня
-
13 дөньякүләм
прил.мирово́й, всеми́рный; в мирово́м масшта́бедөньякүләм революцион хәрәкәт — мирово́е революцио́нное движе́ние
дөньякүләм үсеш — всеми́рное разви́тие
дөньякүләм дәрәҗәсендә — на у́ровне мирово́го масшта́ба
дөньякүләм хакимлеккә омтылу — стреми́ться к мирово́му госпо́дству
дөньякүләм танылган (атаклы) — всеми́рно изве́стный (просла́вленный)
дөньякүләм тарихи вакыйга — всеми́рно-истори́ческое собы́тие
-
14 җәнҗаллы
прил.1) сканда́льный, свя́занный со сканда́лом, позо́рящийҗәнҗаллы вакыйга (хәл) — сканда́льная исто́рия
җәнҗаллы кычкырыш — сканда́льный шум
2) разг. сканда́льный, скло́нный сканда́лить, устра́ивающий сканда́лыҗәнҗаллы карчык — сканда́льная стару́ха
-
15 искиткеч
1. прил.1)а) удиви́тельный, порази́тельный, восхити́тельный, ди́вный (пейзаж, край)искиткеч тавыш — восхити́тельный го́лос
искиткеч яхшы хәтер — порази́тельная па́мять
искиткеч тынлык — удиви́тельная тишина́
б) необыкнове́нный, необыча́йный, исключи́тельный (город, интерес, порядок)искиткеч ягымлы кеше — исключи́тельно приве́тливый челове́к
искиткеч бер вакыйга — необыкнове́нное происше́ствие
2) превосхо́дный, прекра́сный, распрекра́сный (разг.), великоле́пный, замеча́тельный, отли́чный, отме́нный, идеа́льный (человек, план, аппетит, арбуз, материал)3) невероя́тный, неимове́рный (аппетит, размах)искиткеч зур тырышлыклар белән яуланган тынычлык — мир, завоёванный невероя́тными уси́лиями
4) бесприме́рный; бесподо́бный (труд, подвиг, случай)2. нареч.искиткеч батырлык — бесприме́рный герои́зм
1) удиви́тельно, изуми́тельно, восхити́тельно, ди́вно, порази́тельноул искиткеч нык үзгәргән — он удиви́тельно си́льно измени́лся
2) необыкнове́нно, необы́чно, исключи́тельно, чрезвыча́йноискиткеч салкын кыш — необыкнове́нно холо́дная зима́
ул искиткеч акрын эшли — он рабо́тает чрезвыча́йно ме́дленно
3) превосхо́дно, прекра́сно, великоле́пно, замеча́тельно, блиста́тельно, отме́нно3. частица усил.о́чень, сли́шкомсине күрүемә искиткеч шатмын — я о́чень рад тебя́ ви́деть
искиткеч матур — о́чень краси́вый
-
16 кайгылы
1. прил.1) ско́рбный, го́рестный, печа́льныйкайгылы тавыш — печа́льный го́лос
кайгылы күзләр — печа́льные глаза́
кайгылы елмаю — ско́рбная улы́бка
кайгылы йөз — го́рестное лицо́
2) печа́льный, ско́рбный, скорбя́щий, тра́урный, опеча́ленный, пону́рый, сокрушённый, плаче́вный (о человеке, о его состоянии, виде, тоне)кайгылы ана — скорбя́щая мать
кайгылы кәеф — тра́урное настрое́ние
3) печа́льный, го́рестный, гру́стный, зауны́вныйкайгылы аерылышу — го́рестная разлу́ка
кайгылы җыр — гру́стная пе́сня
4) печа́льный, приско́рбный, неутеши́тельныйкайгылы хәбәр — печа́льная весть
кайгылы вакыйга — приско́рбное собы́тие
кайгылы хәл — неутеши́тельное положе́ние
5) печа́льный, го́рький, го́рестный, безотра́дный, безра́достный, чёрныйкайгылы уйлар — безотра́дные (чёрные) мы́сли
кайгылы тормыш — го́рестная жизнь
кайгылы минутлар — го́рькие мину́ты
кайгылы көннәр — печа́льные дни
•2. нареч.ско́рбно, го́рестно, печа́льномузыка кайгылы яңгырый — ско́рбно звучи́т му́зыка
кайгылы сулап кую — го́рестно вздохну́ть
-
17 кайчангы
мест. вопр.како́й по вре́мени, кото́рый; относя́щийся к како́му вре́меникайчангы вакыйга бу? — како́е по вре́мени э́то собы́тие?
-
18 каралту
перех.1) черни́ть, вы́чернить, зачерня́ть/зачерни́ть, де́лать, сде́лать чёрным; зама́зать (закра́сить) чёрным; копти́ть, закопти́ть (сажей, дымом) || черне́ниеялкын стенаны каралтты — пла́мя закопти́ло сте́ну
чәчне каралту — вы́чернить во́лосы
газета кулны каралта — газе́та черни́т ру́ки
2) спец. ворони́ть, черни́ть, покрыва́ть/покры́ть чёрной о́кисью || вороне́ние, черне́ниекөмеш әйберләрне каралту — черни́ть сере́бряные изде́лия
корыч әйберләрне каралту — ворони́ть стальны́е изде́лия
3) тушева́ть, растушева́ть; затушева́ть, затемня́ть/затемни́ть; подчерни́ть || тушёвка, растушёвка, затушёвывание, затемне́ниерәсемне каралту — растушева́ть рису́нок
кашларны каралту — подчерни́ть бро́ви
4) па́чкать, запа́чкать, грязни́ть, загрязня́ть/загрязни́ть; мара́ть, замара́ть || па́чканье, загрязне́ние; мара́ньекиемне каралту — па́чкать, мара́ть оде́жду
китапны каралту — загрязня́ть кни́гу
5) перен. черни́ть, очерня́ть/очерни́ть, омрача́ть/омрачи́тьбу вакыйга күңелне бөтенләй каралтты — э́то собы́тие совсе́м омрачи́ло ду́шу
6) перен. черни́ть, очерни́ть, поро́чить, позо́рить, пятна́ть ( имя или честь) || черне́ниеүзеңә хөрмәт күрсәткән йортны каралтырга кирәкми — не на́до черни́ть дом, где тебе́ ока́зано уваже́ние
ата-ана исемен каралту — пятна́ть и́мя роди́телей
-
19 катастрофик
прил.катастрофи́ческий, катастрофи́чныйкатастро́фик вакыйга — катастрофи́ческое собы́тие
-
20 күптәнге
прил.да́вний, давни́шний; стари́нныйкүптәнге вакыйга — да́вний слу́чай
күптәнге дус — стари́нный друг
күптәнге уй — да́вняя заду́мка
См. также в других словарях:
вакыйга — 1. Булган эш хәл, күренеш 2. Әдәби әсәрдә сүрәтләнә торган эш хәлләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
анекдот — 1. Кызыклы, көлке вакыйга тур. кыска хикәя, мәзәк 2. күч. Кеше ышанмаслык вакыйга … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәйрәм — 1. Йола буенча, берәр зур, данлыклы вакыйга хөрмәтенә яки истәлегенә үткәрелә торган күңел ачып ял итү, тантана көне. Гомумән, берәр вакыйга уңае белән үткәрелә торган шундый күңел ачу йоласы, көне 2. күч. Зур шатлык, куаныч, тантана 3. с. Күңел… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
маҗара — 1. Күргән, баштан үткән кызыклы яки күңелсез хәл, көтелмәгән вакыйга 2. Хәвефле, куркынычлы хәл, вакыйга, фаҗига 3. Очрак, хәл … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сенсация — 1. Берәр көтелмәгән вакыйга яки хәбәр нәтиҗәсендә туган гадәттән тыш көчле тәэсир, аеруча дулкынландыргыч хәл 2. Бик дулкынландыргыч хәлгә, тетрәткеч тәэсиргә сәбәп булган гадәттән тыш вакыйга яки хәбәр, яңалык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тарих — 1. Чынбарлыктагы берәр аерым күренешнең башыннан азагына яки соңгы вакытка кадәр яшәү дәверендә булган вакыйгалар, үзгәрешләр тезмәсе. Җәмгыять үсешенең билгеле бер чорында булып узган вакыйгалар тезмәсе. Билгеле бер урынның, илнең, объектның… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәзер — I. рәв. 1. Шушы вакытта, моментта, арада. Әле генә, яңа гына (булып үткән эш хәл, вакыйга тур. хәзер генә монда иде. Тиздән, бик якын арада (булачак эш хәл, вакыйга тур.). Шушы моменттан алып мин хәзер теләсә кая бара алам 2. Шундук, шул минутта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәтле — бәйл. 1. Юнәлеш килешендәге исемнәр белән бергә эш, хәрәкәтнең башкарылу, таралу, урнашу чиген күрсәтү өчен кулланыла. Берәр әйберне башкадан аерып торган араны, ераклыкны күрсәтү өчен кулл. 2. Эш хәлнең вакыт, сан чиген күрсәткәндә кулл. Саннар… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эпизод — 1. Тормыштан нин. б. бер вакыйга, очрак. Нин. б. күренешнең, хәлнең һ. б. ш. бер буыны. Кыска вакытлы, очраклы хәл яки вакыйга 2. Әдәби әсәрнең теге яки бу күләмдә тәмамланган яки үзаллы булган кисәге. Кинокартинаның сюжет ягыннан тәмамланган бер … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алама — с. 1. Иске, тузган, сәләмә. и. күч. Предмет яки зат исеменнән соң килеп, кемне яки нәрсәне начар, түбән итеп, мыскыллап әйтелә көтүче аламасы юри шулай тотты 2. и. Тузган, иске әйберләр, чүпрәк чапрак 3. күч. Ярлы, хәерче 4. күч. Начар, әшәке.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баскыч — 1. Гадәттә бер пар янәшә терәк киртәгә, тактага яки арканнарга беркетеп тезелгән араталардан, басмалардан тор. менү төшү җайланмасы. Менү өчен бер басмалы җайланма кабина баскычы 2. Баскыч басмасы сыман киртләчләнеп торган рельеф; җир киртләче,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге