-
21 сберечь
-
22 спасти
сов.( кого-что) коткару, коткарып (саклап) калу, коткарып алып калуспасти жизнь (кому-л., чью-л.) — үлемнән коткару
-
23 упасти
-
24 аяу
I перех.в разн. знач. щади́ть, пощади́ть (наказуемого, виновного; жизнь, здоровье, честь, авторитет чей); жале́ть/пожале́ть (кого, что); сжа́литься (над кем, чем); проявля́ть/прояви́ть сострада́тельность (сострада́ние, жа́лость, милосе́рдие) (к кому, чему, по отноше́нию к кому, чему) || поща́да, жа́лость- аяп тормаукөчеңне аямый эшләү — рабо́тать не щадя́ (жале́я) сил
- аяу атнасы II сущ.; этногр.пра́здник защи́ты приро́ды в дни ле́тнего солнцестоя́ния -
25 коткарып бетерү
-
26 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
27 пронести
сов.1) ( кого-что) күтәреп бару (илтү), күтәреп алып бару2) (что) (неся, пройти мимо) күтәреп узу (үтү), күтәреп узып (үтеп) китү3) (что) (неся, протащить, доставить) күтәреп чыгару (кертү), алып чыгу (керү, менү)5) перен. (что) (сохранить чувство, мысль и т. п.) күңелдә саклау6) ( кого-что) (промчать) бик тиз уздыру, чаптырып уздыру (алып китү), очыртып уздыру (алып китү)8) перен.; безл. ( что) котылу, котылып калу -
28 аяк
I сущ.1) нога́, но́ги (у человека, некот. животных и птиц); ла́па, ла́пы ( у крупных хищников); (кечкенә, нечкә) но́жка (у ребёнка, грибов, рюмки); ла́пка (у кошки, тетерева) || ножно́й (тормоз, насос), для ног (рычаг управления, педали)аякта басып тору — стоя́ть на нога́х
аягы чебиләгән — у него́ цы́пки на нога́х
аяк арган — но́ги уста́ли, уста́лость в нога́х
аяк бармаклары — па́льцы ног ( на ногах); ( у хищника) па́льцы лап (на ла́пах)
аяк кымырҗу — зуд в нога́х
аякны кузгатып кую — дви́нуть (пошевели́ть) ного́й (нога́ми)
аякка кияргә юк — не́чего наде́ть на́ ноги; не́чего обу́ть
балаларның аягына алу — купи́ть де́тям на́ ноги; купи́ть де́тям о́бувь
арт аякларына басу — встать на за́дние ла́пы ( о медведе)
аяк богавы — ножны́е кандалы́
аягың ләпелдәмәсә, авызың чәпелдәмәс фольк. — не поша́ркаешь нога́ми, не поча́вкаешь губа́ми; нога́ми не подви́гаешь, ртом не зача́вкаешь
2) но́жка (стола, табуретки), разно́жка; нога́ (крана, экскаватора, буровой установки)урындыкның бер аягы селкенә — но́жка у сту́ла шата́ется
3) в функ. сказ.; разг.а) аяктакөне буе аякта — це́лый день на нога́х
бабай хәзергә аякта әле — де́душка пока́ хо́дит
•- аягы белән колачлау
- аягы белән кочу
- аягына су төшерү
- аягына су төшү
- аяк аксау
- аяк башы
- аяк бөкләп
- аяк йоны
- аяк йөзе
- аяк киеме
- аяк киендерү
- аякка кию
- аякка киенү
- аяк кию
- аяк киенү
- аяк куя торган
- аяк машинасы
- аяк очы
- аяк очында
- аяк салмыйча
- аякны салмыйча
- аяктан салмыйча
- аяк табаны
- аяк таю
- аяк чишендерү
- аяк чишенү••аягы авыр — см. авыр аяклы
аягы керсә, башы кермәгән (башы керсә, аягы кермәгән) — ещё поступи́ть (офо́рмиться, зачи́слить, прийти́) не успе́л; бе́з году неде́ля (как появи́лся) ( работает в новом коллективе)
аягы (аякка) таза (нык) — на́ ногу кре́пкий (кре́пок)
аягы тик тормый — но́ги не стоя́т на ме́сте (у кого-л.); ≈≈ не стои́тся на ме́сте (кому-л.)
аягына сыер басмаган — прост. ли́ха не хвати́л (хлеба́л, ню́хал, испыта́л, отве́дал), го́ря ещё не знал (ве́дал, отве́дал, вида́л); ещё не зна́ет, почём фунт ли́ха; мо́лодо да зе́лено
аягың төкле булсын! — да бу́дет счастли́вым (све́тлым, сча́стьем), к сча́стью твой прихо́д (прие́зд, возвраще́ние, вход в но́вую семью́, посеще́ние, поселе́ние)! входи́ со счастли́выми нога́ми, ступи́ счастли́вой ного́й; пусть твой прихо́д принесёт сча́стье (бу́дет к сча́стью, к ра́дости)
аяк арасында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в разн. знач. пу́таться ме́жду ног (нога́ми)
аяк асты итү (ясау); аяк астына әйләндерү — проходны́м дворо́м сде́лать ( лестничную площадку в большом доме); в проходно́й двор превраща́ть/преврати́ть, обраща́ть/обрати́ть; зата́птывать/затопта́ть (газон, садик)
аяк астына егылу — см. аякка егылу
аяк астына палас (келәм) җәю (түшәү) — путь (доро́гу, доро́жку) ковро́м выстила́ть (вы́стлать, устила́ть/устла́ть); путь кра́сной доро́жкой выстила́ть
аяк астына ташлау — см. аяк астына салу 3)
аяк астында (аунап) ятмый — под нога́ми не валя́ется, на у́лице (доро́ге, полу́) не валя́ется
аяк астында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в нога́х пу́таться, под нога́ми пу́таться (меша́ться)
аяк астында туфрак булырга тору (әзер булу) — гото́в стать пра́хом (пыли́нкой) ( под чьими) стопа́ми (нога́ми); гото́в (согла́сен) но́ги мыть ( кому)
аяк атлаган саен — см. адым саен
аяк атлар (басар) җир (урын) юк (калмаган) — ша́гу не сде́лаешь (шагнёшь, сту́пишь), ша́гу нельзя́ (невозмо́жно, не́где) сде́лать
аяк басмаган — ( чья) нога́ не ступа́ла (ступи́ла); де́вственный ( лес)
аяк белән эшләү (язу, ремонтлау) — прост. ле́вой ного́й де́лать (выполня́ть, кра́сить, писа́ть, ремонти́ровать); де́лать спустя́ рукава́
аяк бетереп йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк бетү — см. аяктан калу 2)
аяк калмас — но́ги не отни́мутся (отва́лятся; отпаду́т)
аяк (аяклар) калмау — см. аяктан калу 2)
аяк киеме туздыру — ирон.; шутл. (понапра́сну, зря, без то́лку) о́бувь сна́шивать (сноси́ть, ста́птывать/стопта́ть, изна́шивать/износи́ть, сбива́ть/сбить, бить); бесполе́зная (бестолко́вая, никчёмная) ходьба́ (хожде́ние)
аяк кыздыру (кыздырып йөрү) — промина́ть/промя́ть (жеребца, собаку); де́лать/сде́лать проми́нку ( лошади); проми́нка
аяк кыскарту — прост. но́ги (но́жки) укора́чивать/укороти́ть ( кому) прост.
аяк кычыту — см. аяксу
аяк очына (очы белән генә) басып — на цы́почках (носо́чках, носка́х)
аяк сузу — прост. но́ги (но́жки) протя́гивать (протяну́ть, вы́тянуть, отки́дывать/отки́нуть) прост. ( чаще о животных); (о мелких животных, птицах) но́жки (ла́пки) кве́рху прост.; дух испуска́ть/испусти́ть прост.
аяк талдырып (әрәм итеп) йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк тартмый (бармый) — но́ги не иду́т (несу́т); не тя́нет (не хо́чется, не охо́та) идти́ (пойти́, ходи́ть/сходи́ть) безл. ( куда)
аяк терәп каршы тору — встава́ть/встать на дыбы́
аяк тибү — ( в гневе) ного́й (нога́ми) то́пать (зато́пать, то́пнуть, прито́пнуть); ( на такт музыки) нога́ми (ного́й) прито́пывать (то́пать)
аяк тигән җиргә тия, тимәгән җиргә тими (юк) — см. аяк җиргә дә тимәү
аяк тыну — см. аяк басылу
аяк урынына тояк — взаме́н; как-ника́к заме́на (кака́я ни на есть, хоть кака́я-то); хоть кака́я-нибудь, да заме́на; ( о человеке) Ива́н ли, Си́дор ли, как-ника́к заме́на
аяк үзеңнеке түгел (кебек) — но́ги (но́жки) (как, бу́дто, сло́вно, то́чно) чужи́е (не свои́); ног (под собо́й) не чу́ешь (чу́вствуешь)
аяк эштән чыгу — см. аяктан калу
аяк яздыру — см. яраландыру
аяк ялгыштыру (саташтыру, бутау) — с ноги́ сбива́ться/сби́ться
аякка аяк куеп — нога́ на́ ногу ( усесться полукругом на траве)
(аякка) аяк чалыну (эләгү, уралу, чорналу) — ≈≈ нога́ за́ ногу захо́дит (заплета́ется, зашла́, цепля́ется)
аякка баскан — на нога́х
аякка бастыру — в разн. знач. на́ ноги ста́вить (поста́вить, поднима́ть/подня́ть); взбудора́живать/взбудора́жить, восстана́вливать/восстанови́ть, возрожда́ть/возроди́ть
аякка басып — см. аяк өсте 1)
аякка гер таккан (аскан, бәйләгән) кебек — бу́дто (сло́вно) ги́ри на нога́х (вися́т, привя́занные)
аякка егылып сорау (үтенү, ялыну, ялвару, баш ору) — в но́ги (но́жки) па́дать (упа́сть, пасть, бро́ситься, ки́нуться); к нога́м ( чьим) па́дать; в но́ги кла́няться (поклони́ться) (кому-л.)
аякка нык (таза) — на́ ноги (ногу) кре́пок, ступа́ет кре́пко; но́ги кре́пкие ( у кого)
аякка тагылган (бәйләнгән) таш (гер) кебек — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) ги́ри (балла́ст, ка́мень) на нога́х
аякны алыштырып кую (басу, алу) — переступи́ть (перемина́ться) с ноги́ на́ ногу
аякны - ат, кулны канат итеп (итәсең дә) — (брать/взять) но́ги в ру́ки (оха́пку) и...; как на кры́льях
аякны төреп кую (тору) — зара́нее (заблаговре́менно, пора́ньше) пригото́виться (гото́виться, подгото́виться, забо́титься, позабо́титься, шевели́ться/пошевели́ться, предусмотре́ть); быть нагото́ве (настороже́, начеку́)
аяктан егу — в разн. знач. (о ветре, сильном течении, болезни, качке во время шторма, тяжёлой вести и т. п.); с ног вали́ть (свали́ть, повали́ть)
аяктан егылырдай булу; аяктан егылыр хәлгә (чиккә) җитү — см. аяктан калу 2)
- аягыннан тотып селкесәң дә булмыйаяктан таякка калу — но́ги на костыли́ (па́лки) смени́ть; оста́ться с костыля́ми (на костыля́х), лиши́вшись ног
- аягыннан тотып селкесәң дә чыкмый
- аягыннан тотып селкесәң дә бер тиен төшми
- аяк асты
- аяк астына салу
- аяк астына салып таптау
- аяк астында
- аяк астында уралу
- аяк астындагы
- аяк астындагы җир
- аяк астындагы җирлек
- аяк атлаган якка
- аяк атлар хәл булмау
- аяк атлар хәл калмау
- аяк атлар чама булмау
- аяк атлар көч булмау
- аяк атлар рәт булмау
- аяк атлар дәрман булмау
- аяк атлау
- аяк баскан җир яну
- аяк баскан туфрак яну
- аяк басу
- аяк басылу
- аяк җиргә дә тимәү
- аяк идәнгә дә тимәү
- аяк ите ашатып йөрү
- аяк ите ашап йөрү
- аяк ите бетереп йөрү
- аяк өсте
- аяк өстеннән
- аяк өсте йоклый
- аяк өстеннән йоклый
- аяк өсте йоклап йөри
- аяк өстеннән йоклап йөри
- аяк өсте төш күрү
- аяк өсте төш күреп йөрү
- аяк өстеннән төш күрү
- аяк өсли төш күрү
- аяк атламау
- аяк та атламау
- аяк та атлап карамау
- аяк атлыйсы булмау
- аяк атлатмау
- аяк та атлатмау
- аяк атларга бирмәү
- аяк та атларга бирмәү
- аяк басмау
- аяк та басмау
- аяк басып карамау
- аяк та басып карамау
- аяк басасы булмау
- аяк та басасы булмау
- аяк бастырмау
- аяк та бастырмау
- аяк терәп
- аяк тыгу
- аяк чалу
- аяк ялы
- аякка басу
- аякка егылу
- аякны көчкә атлау
- аякны көч-хәл белән атлау
- аякны чак атлау
- аякта көчкә басып
- аяктан егылу
- аяктан калу
- аяктан язу II сущ.; диал.ча́шка, ча́ша; бока́л -
29 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
30 снести
сов.1) ( кого-что) (отнести) илтү, илтеп кую, илтеп бирү, илтеп салу2) ( кого-что) (вниз) төшерү, төшереп кую3) ( кого-что) кубарып ату, каерып ату4) ( что) сүтү, җимерү, ишү5) ( что) чабып өзү, кисеп төшерү7) ( кого-что) (в одно место) ташып кую, бер урынга ташу8) перен. ( что) чыдап (түзеп) калу9) ( что) агызып алып китү10) ( что) салу, йомырка салу -
31 у-
алкушымча, фигыль ясауда кулланылып, татар теленә түбәндәге чаралар ярдәмендә тәрҗемә ителә1) "китү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә2) "кыскарту" дигән фигыль ярдәмендә3) "чыгу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә4) "бетерү" игән дәрәҗә фигыле ярдәмендә5) "җитү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә6) "калу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә7) "кую" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә8) "төшү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә9) "алу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә10) "бирү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә11) "тутыру" дигән фигыль ярдәмендәусеять — чәчеп тутыру; усыпать сибеп тутыру
12) "кимү" дигән фигыль ярдәмендәукрасть— урлау
-
32 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
33 ара
сущ.1) промежу́ток; зазо́ртар ара — у́зкий промежу́ток
бүрәнә араларын сылау — зама́зать зазо́ры ме́жду брёвнами
ике кат тәрәзә арасы — промежу́ток ме́жду двойны́ми о́кнами
2) простра́нство ме́жду ( чем)ике авыл арасын су баскан — простра́нство ме́жду двумя́ дере́внями затопи́ло водо́й
чик буендагы буш ара — свобо́дное (нейтра́льное) простра́нство на грани́це
3) расстоя́ние, интерва́л, просве́т ( между словами или между строчками в тексте); пробе́л типогр. (между буквами, знаками)яшь агач аралары — расстоя́ние (просве́ты) ме́жду молоды́ми деревца́ми
4) прохо́д (ме́жду)парталар арасы — прохо́д ме́жду па́ртами
ике өйне аерып тора торган тар гына ара — у́зенький прохо́д, разделя́ющий два до́ма
5) (на стене́) просте́нок ( между двумя окнами)ике ишек арасы — просте́нок ме́жду двумя́ дверя́ми
6) прям.; перен. расстоя́ние (от кого-л., чего-л. и до кого-л., чего-л., между кем-л., чем-л.) (дальнее, ближнее, далёкое, близкое, большое, небольшое); отре́зок (пути, дороги)ара ерагая — расстоя́ние увели́чивается
араны метр белән үлчәү — измеря́ть расстоя́ние в ме́трах
Казан белән Арча арасы — расстоя́ние от Каза́ни до Арска
сызыкның ике нокта белән чикләнгән арасы — отре́зок ли́нии, ограни́ченный двумя́ то́чками
7) перен. расстоя́ние, диста́нцияҗитәкче белән җитәкләнүчеләр арасында билгеле бер ара булырга тиеш — ме́жду руково́дством и подчинёнными должна́ быть определённая диста́нция
8) спорт. диста́нция (короткая, длинная, километровая); расстоя́ниемең метрлык арага йөгерү — бежа́ть на тысячеметро́вую диста́нцию
9) ( в транспортном движении) перего́н, пролёт, перее́здКазан белән Юдино арасын үткәндә — на перего́не ме́жду Каза́нью и Юдино
бу ара бик озак булды — э́тот пролёт был о́чень до́лгим
10)а) вре́мя, промежу́ток (отре́зок) вре́менисъезддан соң узган ара — промежу́ток вре́мени, истёкший по́сле съе́зда
тарихның ун еллык арасы — десятиле́тний отре́зок (промежу́ток) исто́рии
биш минутлык ара — вре́мя в пять мину́т; пятимину́тный отре́зок вре́мени
дәрес араларында — в промежу́тках ме́жду уро́ками
стартка берәр минутлык ара калдырып чыгу — выходи́ть на старт с промежу́тком в одну́ мину́ту
б) вре́мя; мину́таара бик тар иде — вре́мени бы́ло о́чень ма́ло
берәр буш ара табып — вы́брав ка́к-нибудь свобо́дное вре́мя (свобо́дную мину́ту)
11) обычно в притяж. ф. араларыа) ра́зница (в во́зрасте)аралары бер генә яшь — ра́зница ме́жду ни́ми то́лько в оди́н год; пого́дки
б) перен. ра́зница, отли́чие, расстоя́ние ме́жду (кем, чем) (большое, небольшое, значительное)кеше белән кеше арасы - җир белән күк арасы — расстоя́ние ме́жду лю́дьми - как ме́жду не́бом и землёй
безнең карашларның арасы зур — ра́зница ме́жду на́шими взгля́дами больша́я
12) перен. отноше́ния, взаимоотноше́ния; связь, свя́зианың белән минем ара яхшы — мои́ отноше́ния с ним хоро́шие
13) в составе отдельных словосочет. (см. по их начальным компонентам) меж-, между-ай арасы — междулу́ние
каш арасы — межбро́вье
елга арасы — междуре́чье
рәт араларын эшкәртү — обрабо́тка междуря́дий
14) обычно в косв. ф. среда́ (рабочая, читательская, молодёжи, студентов); круг (сослуживцев, ровесников, знакомых)яхшы кешеләр арасына керү — попа́сть в среду́ (круг) хоро́ших люде́й
балыкчылар арасында йөри торган мәкаль — посло́вица, быту́ющая в среде́ рыбако́в
сезнең арадан (арагыздан) кемнәр генә чыкмас! — кто то́лько не вы́йдет из вас (из ва́шей среды́)!
15) в знач. прил. промежу́точный, перехо́дный, посре́дствующий (пласт, слой)ара күренешләр — перехо́дные явле́ния
үсешнең ара баскычлары — промежу́точные ступе́ни разви́тия
16) в знач. послелога арага, арасынаа) ме́жду (меж) чего; ме́жду (кем, чем)безнең арага бас — станови́сь ме́жду на́ми
юл арасына язу — писа́ть ме́жду (меж) строк; писа́ть ме́жду стро́ками
ике этаж арасына куелган көзге — зе́ркало, устано́вленное ме́жду двумя́ этажа́ми
өрәңге яфрагын китап арасына кыстыру — вложи́ть клено́вый лист в кни́гу
төймә үлән арасына төште — пу́говица упа́ла в траву́
урман арасына таралу — разбрести́сь по ле́су
17) в знач. послелога арада, арасындаа) ме́жду (кем-л., чем-л.), ме́жду (меж) ( чего)эш арасында — ме́жду де́лом
сезнең белән безнең арада аерма юк — ме́жду ва́ми и на́ми нет ра́зницы
ике стена арасында — ме́жду двумя́ сте́нами; ме́жду (меж) двух стен
б) среди́ (кого, чего)бу тәкъдимнәр арасында — среди́ э́тих предложе́ний
өйрәтелгән җәнлекләр арасында йөрү — проха́живаться среди́ дрессиро́ванных звере́й
в) в, за, в тече́ниеике сәгать арасында — за два часа́; в тече́ние двух часо́в
атна арасында эшләнә торган эш — рабо́та, кото́рую ну́жно сде́лать за (в) неде́лю
бакча арасында гына кия торган кием — оде́жда, надева́емая то́лько на огоро́д (на огоро́де)
каралты арасында маташучы пенсионер карт — стари́к пенсионе́р, хлопо́чущий во дворе́ (по двору́)
урман арасында җылы — в лесу́ тепло́
е) среди́, в числе́ (кого, чего)кунаклар арасында геройлар да бар иде — среди́ (в числе́) госте́й бы́ли и геро́и
18) в знач. послелога арасындагы ме́жду (кем, чем)күрше илләр арасындагы бәйләнешләр киңәя — свя́зи ме́жду сосе́дними стра́нами расширя́ются
19) в знач. послелога арадан, арасыннана) между (меж) ( чего), между (кем, чем); среди (кого, чего); в ( чём)таулар арасыннан салынган юл — доро́га, проло́женная меж гор
халык арасыннан көч-хәл белән үтү — наси́лу пробра́ться ме́жду людьми́ (че́рез толпу́)
балалар арасыннан кемнедер эзләү — иска́ть кого́-то среди́ дете́й
камыш арасыннан таптык без аны — мы разыска́ли его́ в камыша́х (среди́ камыше́й)
б) сквозь (кого, что)куаклар арасыннан күренеп тору — видне́ться сквозь кусты́
халык арасыннан көч-хәл белән узу — наси́лу пробра́ться сквозь толпу́
в) из (кого, чего); из (числа́) (кого-л., чего-л.)куаклар арасыннан килеп чыгу — вы́йти (вы́скочить) из кусто́в
лидерлар арасыннан калу — вы́пасть из числа́ ли́деров
урман арасыннан бару — идти́ ле́сом (по ле́су, че́рез лес)
•- арада йөрү
- арада йөрүче
- арадан берсе••ара бозучы — интрига́н, интрига́нка; скло́чник, скло́чница
ара бозылу — раздружи́ться разг.; ссо́риться, поссо́риться ( с кем); отноше́ния по́ртятся (разла́живаются; испо́ртились, разла́дились) || размо́лвка, ссо́ра, раздо́р, ра́спря, ра́спри, разла́д, нелады́ (ед. нет) (с кем-л.)
ара болгату (бутау) — см. ара бозу 1)
ара ерагаю — расходи́ться/разойти́сь; отходи́ть/отойти́ (от кого-л. и́ли друг от дру́га); охладева́ть/охладе́ть друг к дру́гу
ара салкынаю — см. ара суыну
ара якынаю — сближа́ться/сбли́зиться; сходи́ться/сойти́сь (бли́же); сжива́ться/сжи́ться, сдружи́ться
ара якын булу — быть в бли́зких (прия́тельских, дру́жеских) отноше́ниях; быть накоротке́ ( с кем)
арага керүче — ( в любви) разлу́чник, разлу́чница прост.; народно-поэт.
арага салып — откры́то (в откры́тую) и сообща́ (о́бщими уси́лиями)
арадан алып китү — уноси́ть/унести́ ( от нас)
арадан китү — уходи́ть/уйти́ ( от нас)
- ара бозу- ара өзек
- ара өзелгән
- ара өзү
- арага алу
- ара суыну
- арага кертү
- арага керү
- арага кысылу тыгылу
- арага кысылу
- арага салкын йөгерү
- арага суык йөгерү
- арага салкын төшү
- арага суык төшү
- арага төшү
- арага чөй кагу
- арага чөй кыстыру
- арага чөй сугу
- арадан җил дә үтмәү
- арадан кара мәче үтү
- арадан кара песи үтү
- арадан кара мәче узу
- арадан кара песи узу -
34 китү
I неперех.1)а) уходи́ть/уйти́, пойти́, уезжа́ть/уе́хать, пое́хать, отправля́ться/отпра́виться (куда-л.) || ухо́д, отправле́ниеартыннан китү — отпра́виться вслед за (кем, чем-л.); уезжа́ть надо́лго
балыкка китү — пойти́ на рыба́лку
укырга китү — пое́хать учи́ться
б) отходи́ть/отойти́, отъезжа́ть/отъе́хать, отправля́ться/отпра́виться (откуда-л.) || отхо́д, отъе́зд, отправле́ниевокзал яныннан китү — отойти́ от вокза́ла
сугышка китүче солдатлар — солда́ты, отправля́ющиеся на фронт
в) отправля́ться/отпра́виться, отходи́ть/отойти́ (о поезде, пароходе, самолёте и т. п.) || отправле́ние, отхо́д; отплыва́ть/отплыть || отплы́тие ( о пароходе); отлета́ть/отлете́ть, улета́ть/улете́ть (о птицах, самолёте) || отлёт, отлета́ниег) с сущ. в мест. п. или с предлогом белән: отправля́ться/отпра́виться (на чём-л. или как-л.) (на поезде, пароходе, самолёте или поездом, самолётом); отплыва́ть/отплы́ть (на пароходе, катере или пароходом, катером); лете́ть, полете́ть ( на самолёте или самолётом)д) отбыва́ть/отбы́ть, выбыва́ть/вы́быть || отбы́тие, выбы́тие (куда-л.)чит илгә китү — отбы́ть за грани́цу
ул шәһәрдән киткән — он вы́был из го́рода
2) начина́ться/нача́тьсяшәһәр читеннән чәчү кырлары китә — с окра́ины го́рода начина́ются посевны́е поля́
ике арада көрәш китте — ме́жду ни́ми начала́сь борьба́
3) продолжа́ться/продо́лжиться, дли́ться, продли́тьсяҗыелыш озакка китмәде — собра́ние дли́лось недо́лго
бәхәс озакка китә — спор продолжа́ется до́лго
4) пойти́ ( о времени)без күрешмәгәнгә өченче ел китте — пошёл тре́тий год, как мы не ви́делись
сәгать икенчегә китте — вре́мя (пошёл) второ́й час
5) идти́, пойти́, течь (кровь из носа, вода из крана)ярадан кан китә — из ра́ны идёт кровь
6) проса́чиваться/просочи́тьсятүшәмнән су китә — с потолка́ проса́чивается вода́
7) бле́кнуть, побле́кнуть, сходи́ть/сойти́, исчеза́ть/исче́знуть, отходи́ть/отойти́ (о цвете, красках, пятнах, грязи и т. п.)тәрәзә йөзлекләренең буяулары киткән — кра́ска на нали́чниках о́кон сошла́
кызның төсе киткән — лицо́ де́вочки побле́кло
8) изменя́ться/измени́ться, переменя́ться/перемени́тьсячырае китү — перемени́ться в лице́
9) уходи́ть/уйти́, идти́, расхо́доваться, израсхо́доватьсякая китә бу кадәр акча? — куда́ ухо́дит (расхо́дуется) сто́лько де́нег?
10) употребля́ться, испо́льзоваться, применя́ться, идти́ (на что-л., во что-л.)утынга китү — идти́ (испо́льзоваться) на дрова́
дөянең сөте һәм ите азыкка китә — молоко́ и мя́со верблю́да употребля́ется в пи́щу
11) в разн. знач. уходи́ть/уйти́ (с работы, в отпуск)директорлыктан китү — уйти́ с до́лжности дире́ктора
ялга китү — уйти́ на о́тдых
12)а) идти́, пойти́ (по чьим-л. стопам, следам)әтиләре эзеннән китү — пойти́ по стопа́м отца́ ( о детях)
б) идти́, пойти́ (на что-л., кому, чему-л., к чему-л.)файдага китү — идти́ на по́льзу
сәламәтлеге яхшыруга таба китте — здоро́вье (его́) пошло́ на улучше́ние
13) допуска́ть/допусти́ть (что-л.)кулъязманы җыйганда бик күп хаталар китә — при набо́ре ру́кописи допуска́ется о́чень мно́го оши́бок
белдерүдә төгәлсезлек киткән — в объявле́нии допу́щена нето́чность
14) быть при́нятым, войти́ в обы́чай (в мо́ду)яшьләрдә мыек йөртү китте — у молодёжи вошло́ в мо́ду носи́ть усы́
15) перен.; разг. доходи́ть/дойти́ (до чего-л.)эш судка киткән — де́ло дошло́ до суда́
16) перен. лиша́ться/лиши́ться (чего-л.)алдашсаң абруең китәр, тиргәшсәң кадерең китәр — (посл.) обма́нешь - лиши́шься че́сти (авторите́та), бу́дешь брани́ться - лиши́шься уваже́ния
17) перен. умира́ть/умере́ть; погиба́ть/поги́бнутьтифтан китү — умере́ть от ти́фа
18) перен. идти́, пойти́ ( о славе)Татарстан нефтьчеләре даны бөтен илгә китте — по всей стране́ пошла́ сла́ва о нефтя́никах Татарста́на
19) в повел. накл.; в знач. межд. кит, ки́тчеа) выраж. чувство сомнения, возмущения броськитү, юкка кайгырма — брось, не горю́й зря
китү, тузга язмаганны сөйләмә! — брось, не городи́ чушь!
б) выраж. чувство радости, удивления да неуже́ли?, и в са́мом де́ле?см. тж. китсәнәв) выраж. несогласие, недовольство нет, не ну́жнокитү, китү, риза була күрмә — нет, нет, не соглаша́йся
21) в знач. вспом. гл. с деепр. на -п выраж.:а) действие, совершающееся с удалением в каком-л. направленииочып китү — улете́ть, отлете́ть, полете́ть
йөгереп китү — убежа́ть, побежа́ть, отбежа́ть
алып китү — увести́, повести́
б) приобретение какого-л. качества, свойства (в большей степени)кызарып китү — покрасне́ть
матурланып китү — похороше́ть
дуслашып китү — подружи́ться
юмартланып китү — расще́дриться, станови́ться (бо́лее) ще́дрым
в) начало, завязку действияйөреп китү — нача́ть ходи́ть, пойти́
укып китү — нача́ть чита́ть, нача́ть чте́ние
г) внезапное, стремительное совершение действиязураеп китү — разраста́ться
д) попутное действие или действие, связанное с предыдущим действиемтаныштырып китү — ознако́мить
җавап биреп китү — отве́тить на вопро́сы
йомгак ясап китү — подыто́жить
е) внезапность появления какого-л. желаниякөләсе килеп китү — захоте́ть смея́ться
ашыйсы килеп китү — захоте́ть есть
җырлыйсы килеп китү — захоте́ть петь
ж) осуществлённость действия, указанного в основном гл.йоклап китү — засну́ть
арып китү — уста́ть
з) переход действия от начальной стадии к длительной, постояннойэшкә керешеп китү — приступи́ть к рабо́те, нача́ть рабо́ту
урып-җыю башланып китте — начала́сь убо́рка
и) с вспом. гл. булып - повторяемость, продолжительность действиятеатрга еш йөри торган булып китү — зачасти́ть в теа́тр; станови́ться завсегда́таем теа́тра
сөйләшергә яратучан булып китү — станови́ться разгово́рчивым
•- китеп йөрү
- китеп калу
- китеп тору••китә бир — валя́й! уходи́, пожа́луйста (т. е. никто тебя не держит)
киткән баш — прост. пропа́щий челове́к
- китү әле!киткән баш киткән — будь что бу́дет; была́ не была́; пан так пан, пропа́л так пропа́л
- китә йөр II перех.1) отка́лывать/отколо́ть, отла́мывать/отломи́ть (что-л.), отшиба́ть/отшиби́ть, отбива́ть/отби́ть (часть твёрдого предмета, чаще с краю) || отка́лывание, отла́мывание, отшиба́ние, отбива́ниекирпеч кырыйларын китү — отбива́ть края́ кирпича́
2) в знач. нареч. китеп ска́лыванием, ска́лами, отще́памикитеп-китеп эшкәртү — обраба́тывать ска́лыванием
•- китеп бетерү
- китеп төшерү
- китеп чыгару -
35 күңел
I сущ.1) душа́, се́рдце || душе́вный, серде́чныйкүңелне тынычландыру — успоко́ить ду́шу (сер́дце)
күңел кичерешләре — душе́вные (серде́чные) пережива́ния
күңел җылысы — душе́вная теплота́
күңел кыйналу — душе́вно страда́ть
күңел пошыну — душа́ не на ме́сте
күңел рәхәтләнү — блаже́нствовать душо́й
күңел теләү — захоте́ть
кеше күңеле - кара төн — (посл.) чужа́я душа́ - потёмки
2)а) вну́тренний, духо́вный миркүңел байлыгы — бога́тство духо́вного ми́ра
күңеле шундый — духо́вный мир его́ тако́в
б) хара́ктер, сво́йство хара́ктеракүңеле каты - теле татлы — (погов.) хара́ктер его твёрд, (но) речь сла́дка
3) расположе́ние духа́; настрое́ние, дух; самочу́вствиекүңелем бозылды — у меня́ испо́ртилось настрое́ние (от чего-л.)
4)а) симпа́тия, любо́вь; расположе́ние, устремле́ние к кому, чему-л.минем сиңа күңелем бар — у меня́ есть симпа́тия к тебе́
ана күңеле балада, бала күңеле далада — (посл.) любо́вь ма́тери - к дитя́ти, а у того́ - к степи́
б) диал. жела́ниекүңелем шул — моё жела́ние таково́
5) ду́мы, мысль, мы́сли; созна́ниекүңеле бу эштән ерак — ду́мы его́ далеки́ от э́того де́ла
6) па́мятькүңелдә йөртү (саклау) — храни́ть в па́мяти
7) интуи́ция, душа́күңеле белән сизенү — чу́вствовать, чу́ять душо́й; интуити́вно дога́дываться
күңелем алдамый — интуи́ция (меня́) не обма́нывает (меня́ не подво́дит)
8) в знач. нареч. күңелдә в уме́бишне язабыз, бер күңел(дә) — пять запи́шем, оди́н в уме́
•- күңел аздыру
- күңел аздыручы
- күңел азу
- күңел белән
- күңелем белән
- күңелең белән
- күңеле белән
- күңел белән уйлап
- күңел белән уйлау
- күңел беркетү
- күңел биздергеч
- күңел кайтаргыч
- күңел биздерү
- күңел кайтару
- күңел боегу
- күңел борчылу
- күңел тынычсызлану
- күңел бушату
- күңел газабы
- күңел газаплары
- күңел йомшару
- күңел йомшау
- күңел кайту
- күңеле кайту
- күңел киңлеге
- күңел күтәрелү
- күңел күтәрү
- күңел күтәрмәү
- күңел күтәрә алмау
- күңел нечкәртү
- күңел нечкәрү
- күңел өчен
- күңелен күрү
- күңелен табу••күңел белән дә, тәне белән дә — душо́й и те́лом
күңел(е) буш — (мне, тебе́, ему́) ску́чно, в (мое́й, твое́й, его́) душе́ пустота́
күңел даруы — бальза́м для души́; лека́рство от душе́вных мук
күңел җиңеләю — полегча́ть на душе́
күңел(не), күңелен җиңеләйтү — облегчи́ть (отвести́) ду́шу; изли́ть ду́шу
күңел иләсләнү — искуша́ться душо́й
күңел йогышу (йогу) — см. күңел яту
күңел курку — опаса́ться всей душо́й, си́льно боя́ться, тру́сить
күңел капчыгын чишү — изли́ть ду́шу (букв. развяза́ть мешо́к души́)
күңел (күңеле) киңәю — расще́дриться душо́й
күңел (күңеле) китек (сынык) — оби́женный (жизнью, обстоятельствами); впа́вший в уны́ние; нужда́ющийся в подде́ржке
күңел котырыгы (азынуы) — распу́щенность, жа́дность (до наслаждений, славы и т. п.)
күңел кошы — поэт. возлю́бленная (букв. пти́чка души́)
күңел кылы (кыллары) — поэт. стру́ны души́
күңел кылына тию — затро́нуть чу́вствительные стру́ны (души́)
күңел кымырҗу — беспоко́иться, име́ть жела́ние
күңел кытыклану — зуде́ть || зуд в душе́; лёгкое возбужде́ние в душе́
күңел кәгъбәсе (күңелгә кәгъбә) итү (кылу) — де́лать, сде́лать возлю́бленной (возлю́бленным); сде́лать да́мой се́рдца
күңел күге — поэт. духо́вный мир (букв. небеса́ души́)
күңел сүрелү — разочарова́ться; охладе́ть душо́й
күңел сыну — па́дать/пасть ду́хом; надломи́ться (вследствие неудач, разочарований и т. п.)
күңел (күңеле) тар — чёрствый, злой (душо́й); зави́стливый; скупо́й
күңел тарлыгы — чёрствость, злость в душе́; зави́стливость; ску́пость
күңел тарлыгыннан — от за́висти
күңел тартуы — влече́ние се́рдца
күңел тартылу — вле́чься, тяну́ться (о душе, сердце)
күңел (күңеле) төзек — с до́брыми чу́вствовами; добронра́вный, благонра́вный
күңел төзеклеге — до́брый настро́й души́, добронра́вие, благонра́вие
күңел (күңелеңне) төшерү — поддава́ться, подда́ться уны́нию
күңел тулу — расчу́вствоваться, доходи́ть до слёз; пла́кать от полноты́ чувств
күңел түгелү — см. күңел ташу
күңел үсү (үсеп китү) — окрыля́ться/окрыли́ться душо́й (после хорошего обращения, одобрения, успеха и т. п.)
күңел (күңеле) хуш — в до́бром расположе́нии ду́ха
күңел хушлану — удовлетворя́ться, умиротворя́ться ( малым)
күңел хушлыгы — удовлетворе́ние, умиротворе́ние, дово́льство ( малым)
күңел эрү — отта́ять душо́й
күңелгә авыр булу (килү, тоелу) — быть в тя́гость душе́; душа́ не лежи́т; дави́ть на ду́шу
күңелгә авырлык — тя́жесть на душе́
күңелеңә авыр алма, ләкин... — не воспринима́й тяжело́, но... (при нелицеприятном высказывании кому-л.)
күңелгә (кереп) утыру — ( навсегда) запомина́ться; запечатле́ться в душе́
күңелгә китерү — вспомина́ть, вспо́мнить (усилием воли, специально)
күңелгә таш булу (булып төшү) — лечь ка́мнем на́ душу (на́ сердце)
күңелгә төен (төер) — оса́док на душе́
күңелгә ут салу (ягу) — см. ут салу
күңелгә якын алу — принима́ть/приня́ть бли́зко к се́рдцу
күңелгә яту — нра́виться, понра́виться
күңелгә ятышлы (ятымлы) — уго́дный душе́
күңелдән алып ташлау — забы́ть насовсе́м, предава́ть забве́нию
күңелдән китмәү — остава́ться в па́мяти; ника́к не забыва́ться
күңелем синдә генә — то́лько к тебе́ лежи́т моё се́рдце
яшь чагында кемне сөйсәң, күңелең шуңарда була — ( песня) кого́ лю́бишь в мо́лодости, к тому́ и лежи́т се́рдце
күңелләр күтәренке — дух ( наш) бодр; настрое́ние припо́днятое
күңелең булсын! — будь по-тво́ему!
күңелне йомшарту — смягча́ть/смягчи́ть ду́шу (кого-л.), ублажа́ть (кого-л.)
- күңел җитүкүңелемне (өметемне) өзмим әле — я ещё наде́юсь на твою́ любо́вь
- күңел капчыгы
- күңел чиләге
- күңел чүлмәге
- күңел каралу
- күңел киң
- күңеле киң
- күңел китеклеге
- күңел кубу
- күңел кузгалу
- күңел кәгъбәсе
- күңел көзгесе
- күңел күзе
- күңел өшеткеч
- күңел салу
- күңел тарту
- күңел төбе
- күңел төшү
- күңел туңу
- күңел түре
- күңел түреннән
- күңел утыру
- күңел яту
- күңелгә яту
- күңелгә беркетү
- күңелгә керү
- күңелгә килү
- күңелгә салу
- күңелгә тию
- күңелдә төен булу
- күңелдә төер булу
- күңелдә төер булып калу
- күңелдә төер булып тору
- күңел ташу
- күңелгә утыру
- күңелдән чыгару
- күңелен алу
- күңелен аудару
- күңелен аулау
- күңелен сындыру
- күңелен китү
- күңел ачу
- күңелен ачу
- күңеле булу
- күңел булу
- күңелне биләү
- күңелен биләү
- күңелне бәйләү
- күңелне киң тоту
- күңелеңне киң тот!
- күңелне тырнау II сущ.; диал.грудь; торс, бюсткүңелдән ары күренми ул — то, что ни́же бю́ста, не должно́ быть ви́димым (т. е. неприлично рассматривать)
-
36 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
-
37 ут
I сущ.1) ого́нь, огонёк; пла́мя || о́гненныйҗем-җем килеп, утлар яна — сверка́ют огни́
чыршы утлары — огни́ ёлки
йортны ут чорнап алган — дом объя́т пла́менем
учакка ут ягып җибәрү — развести́ ого́нь в очаге́
2) пожа́рурманда ут чыккан — в лесу́ возни́к пожа́р
утны сүндерү — потуши́ть пожа́р
ут чыгару — вы́звать пожа́р
3) воен. ого́нь; стрельба́, пальба́ || огнево́йартиллерия уты — артиллери́йский ого́нь
ут ачу — откры́ть ого́нь
ут астында калу — попада́ть под обстре́л
4) перен. ого́нь, бойутка керәм — иду́ в бой ( в огонь)
5) перен. ого́нь, пыл, пла́мя || о́гненный, пла́менныймәхәббәт уты — пла́мя любви́
йөрәккә ут кабызу — заже́чь пла́мя в се́рдце
күзләрендә ут — в глаза́х огоньки́
сугыш уты — пла́мя войны́
6) перен. жар, ( высокая) температу́ра; лихора́дкабала ут эчендә — ребёнок весь в жару́
ул ут эчендә саташып ята — он бре́дит с высо́кой температу́рой
7) светтәрәзәдәге ут яктысы — свет в окне́
ут кабызу — заже́чь свет
ут сүндерү — погаси́ть свет
8) разг. электри́чествоут өчен түләү — заплати́ть за электри́чество
9) в знач. прил.; перен. горя́чий, отча́янныйут хатын — отча́янная же́нщина
ут холык — горя́чий хара́ктер
•- ут алу- ут ачу
- ут кабу
- ут корты
- ут кутыры
- ут күршесе
- ут ноктасы
- ут салу
- ут сүндергеч
- ут тавы
- ут ташы
- ут төртү
- ут төртүче
- ут үләне
- ут чаткысы
- ут чыгару
- ут шәүләсе
- ут яктысында
- утка күренү
- утка табынучы
- утка чыдам
- утка чыдамлы
- утка чыдамлы материаллар
- утка чыдамлылык••ут белән су арасында — меж двух огне́й
ут борчасы — шалу́н, непосе́да
ут йоту — си́льно горева́ть, кручи́ниться; кручи́на
ут йөгерү — появле́ние стра́ха, боя́знь
ут өермәсе — о́гненный шквал
ут уйнату — де́лать спо́ро, рабо́тать с огонько́м
күзләре ут чәчә — его́ (её) взгляд пыла́ет огнём
ут чыккан кебек ашыгу — спеши́ть, как на пожа́р
ут чыкканмы әллә? — не на пожа́р ведь?
ут ягып талашу — руга́тельски руга́ться
ут яну — горе́ть пла́менем, пыла́ть
утка бастыру — зада́ть жа́ру, зада́ть пе́рцу
утка керосин сибү — (под)ли́ть ма́сла в ого́нь
утсыз төтен булмый — (посл.) нет ды́ма без огня́; где дым, там и ого́нь
уттан алып суга салу — ( кинуть) из огня́ да в по́лымя
уттан котылу, суга төшү — (попа́сть) из огня́ да в по́лымя
- ут капкандайуттан курыккандай курку — боя́ться как огня́
- ут кебек
- ут күз
- ут күзле
- ут чәчү
- ут чыккан кебек
- утка салу II сущ.; уст.трава́, травяни́стое расте́ние ( встречается в составных названиях растений)- ут агасы -
38 ябышу
I взаимно-совм. от ябу I II неперех.1) ли́пнуть, прилипа́ть/прили́пнутьидәннең буявы кипмәгән әле, бик ябыша — кра́ска по́ла не вы́сохла ещё, си́льно прилипа́ет
2) скле́иваться/скле́иться, слипа́ться/сли́пнуться, слепля́ться/слепи́ться || скле́иваниекиселгән икмәк кире ябышмый — посл. отре́занный ломо́ть не скле́ишь
3)а) прилепля́ться/прилепи́ться; ли́пнуть, прилипа́ть/прили́пнуть; пристава́ть/приста́тьюеш күлмәк тәнгә ябышты — мо́крое пла́тье прили́пло к те́лу
чәчләр маңгайга ябышты — во́лосы прили́пли ко лбу
киемгә юеш яфраклар ябыша — к оде́жде пристаю́т мо́крые ли́стья
б) прикле́иваться/прикле́иться, прилепля́ться/прилепи́тьсяобойлар яхшы ябышты — обо́и хорошо́ прикле́ились
4) перен.; разг. прикле́иваться/прикле́иться, закрепля́ться/закрепи́ться (за кем-л.-чем-л.) (обычно о прозвище, кличке и т. п.)5) перен.; разг. ли́пнуть, прилипа́ть/прили́пнуть, привя́зываться/привяза́ться к (кому-л.)балалар вожатыйга ябыштылар, ул кая барса, шунда баралар — де́ти прили́пли к вожа́тому, куда́ он, туда́ и они́
6) схва́тываться/схвати́ться, хвата́ться, ухвати́ться, уцепи́ться, цепля́ться, зацепля́ться/зацепи́ться ( за кого-что); вцепля́ться/вцепи́ться ( во что)чәчкә ябышу — вцепи́ться в во́лосы
кулга ябышу — ухвати́ться за́ руку
әнисенең күлмәк итәгенә ябышу — вцепи́ться в подо́л ма́тери ( о ребёнке)
7) прям.; перен. цепля́ться, хвата́ться, держа́ть (за что-л.)агач тамырларына ябышып тауга менү — цепля́ясь за ко́рни дере́вьев, поднима́ться в го́ру
суга батучы саламга ябыша — посл. утопа́ющий хвата́ется за соло́минку
8) ухва́тываться/ухвати́ться, (горячо́) бра́ться/ взя́ться, принима́ться/приня́ться (за что-л.)зур теләк белән укырга ябышу — с больши́м жела́нием приня́ться за учёбу
авылга кайту белән йорт салырга ябышты — как то́лько прие́хал в дере́вню, взя́лся стро́ить дом
9)а) разг. напада́ть/напа́стьб) хвата́ть, схва́тывать/схвати́ть, брать/взять (за что-л.) вцепля́ться/вцепи́ться ( во что)бугазга ябышу — брать за го́рло
тагын килеп ябышу — вцепи́ться опя́ть
в) прост. цепля́ться, прицепля́ться/прицепи́ться, придира́ться/придра́ться; пристава́ть/приста́ть || приди́рка, пристава́ниеябышты бит миңа, ничек тә ярап булмый — приста́л ко мне, ника́к не угоди́шь
10) перен.; разг. принима́ться/приня́ться, бра́ться/взя́ться; вгрыза́ться/вгры́зтьсятормышка теш-тырнак белән ябышу — вгры́зться в жизнь зуба́ми
11) перен.; разг. прилипа́ть/прили́пнутькитабына ябышкан, аерып алып булмый — прили́п к свое́й кни́ге, ника́к не оторвёшь
•- ябышып тору••ябышып чыгу — этногр. выходи́ть за́муж убе́гом
ябышып яту — прилипа́ть ( к кому-чему)
-
39 вычет
м1) см. вычесть 2)2) ( удержанная сумма) тотып калган акча, тотып алып калган акча, тотылган акча• -
40 при-
1) фигыль ясаганда кулланылса, бу алкушымчаның мәгънәләре түбәндәге ысуллар белән тәгъбир ителә:а) эшнең тәмамлануы, нәтиҗәлелеге "килү" ярдәмче фигыле белән биреләб) "якынайту", "беркетү", "тоташтыру" мәгънәләре "кую" ярдәмче фигыле белән тәрҗемә ителәв) хәрәкәт кешенең үзенә юнәлтелгән очракта "итү" ярдәмче фигыле белән яки төп фигылен генә тәрҗемә итү юлы белән биреләг) тулы булмаган эш "бераз" рәвеше яки төшү ярдәмче фигыле белән тәрҗемә ителәе) "арттыру, өстәү, кушу, тутыру" мәгънәсе "өстәп" рәвеш фигыле ярдәмендә яки башка юллар белән тәрҗемә ителәж) төп эш белән бер үк вакытта булган хәрәкәт -а (-ә, -ый, -и) кушымчалы рәвеш фигылен кабатлау ярдәмендә бирелә2) исемнәр, сыйфатлар ясаганда кулланылса, "буе[ндагы]", "алды[ндагы]", "яны[ндагы]" кебек сүзләр белән тәрҗемә ителә
- 1
- 2
См. также в других словарях:
йому — 1. Ябу (күз, авыз тур.) 2. Нәр. б. учка алып, бармаклар астында калдыру, кысу; уч төбенә йомарлау. Бармакларны уч төбенә бөгү 3. күч. Яшерү, сиздермәү 4. күч. Яшерен үзләштерү, бирмичә алып калу кеше хакын й. 5. күч. Тавышсыз тынсыз гына юк итү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тоту — 1. Берәр нәрсәне бармаклар яки корал һ. б. белән эләктерү. Берәр нәрсәгә кул тидерү 2. Нәр. б. хәрәкәтенә комачаулык итү, аларны туктату, тоткарлау. Кем. б. эләктереп алып җибәрми тору 3. Нәр. б. хәрәкәтен вакытлыча туктату, тоткарлау, кичектерү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аралау — 1. Җыелып торган кешеләрне яки тыгыз булып утырган нәрсәләрне як якка этәреп юл ачу, ара (1) булдыру 2. Сугышып яки бәхәсләшеп торучыларны аеру. Сугышучылар арасыннан берсен аерып алу, коткару. Нин. б. хәлдән йолып алып калу. Яклау, кимсетергә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
озату — I. 1. Аерылышканда, саубуллашканда китүче белән бераз вакыт бергә бару. Саубуллашу, хушлашу. Арттан ияреп барган кебек булу (җансыз әйберләр тур.) 2. Кая да булса илтү, алып бару (юл күрсәтеп, ярдәм итеп, саклап, күзәтеп). Барырга булышу. Кая да… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бикләү — 1. Ачыла ябыла торган нәрсәләрне йозак, келә яки башка бикләвечләр белән эләктереп, борып, беркетеп ачылмаслык хәлгә китерү. Томалау, каплау (юлны, каналны һ. б. ш.) 2. Кемне яки нәрсәне иреккә чыга алмаслык, яки беркем дә ачып ала алмаслык итеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җыелу — 1. (Җыю) 2. Күп җан иясенең бер урынга килүе, туплануы, барысы бергә бер тирәдә булу. Тамып яки төрле яктан агып килеп, бер урынга тулу 3. Аз азлап, билгеле бер сумма тәшкил итү, туплану. Берсе өстенә берсе өстәлеп арту, күбәю. Бар ителү, күпләп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге