-
1 хьэку
печь, печка/ Пэш ирагъэплъын, шхын щапщэфIын папщIэ мафIэ зращIыхьыр.Пэш хьэку. Хьэкум мафIэ ищIэн.хьэку гъуанэ печурка, заломчик/ Псыр е шхыныр хуабэу щаIыгъын папщIэ, хьэку уэнжакъым хащIыхь гъуанэ.Хьэку гъуанэм щIакхъуэр къихыжын.хьэку дакъэ выступ в задней стенке печи (напр. для сидения, сохранения пищи в тепле)/ Хьэку дапхъэ.Джэдур хьэку дакъэм тесщ. -
2 хьэкущIэ
печник/ Хьэку зыщI, хьэку зэтезылъхьэ, хьэку щIыныр зи IэщIагъэ цIыху.* ХъуэжэикI хьэкущIэ къишауэ и пэшым хьэку щIригъэщIыхьырт. Хъу. и таур. -
3 дакъэ
1. комель (дерева, растения, бревна)/ Жыгхэм, къэкIыгъэхэм я лъабжьэм и гъунэгъу Iыхьэ, и гъумыпIэ, зыгуэрым и гъумыпIэ.Жыг дакъэ. Нартыху дакъэ.2. пень, кряж/ Жыгыр паупщIа нэужь, къыхэна лъабжьэ, пхъэ тыкъыр.Жыгей дакъэр мафIэ гуащIэ мэхъу.3. утолщенная часть чего-л. (напр. топорища)/ Зыгуэрым и гъумыпIэ.ДжыдэкI дакъэ. -
4 урыс
урысхэр русский, русская; русские/ Россием нэхъыбэу щыпсэу лъэпкъ, а лъэпкъым щыщ цIыху.урыс аркъэ водка/ Гъавэм къыхащIыкI фадэ гуащIэ./ Iэщым ирагъэшх къэб./ Уз зэрыцIалэ.урыс хьэку русская печь/ Хьэкушхуэ и мафIэ ищIапIэ бжэмкIэ ирагъэувэурэ щIакхъуэ щагъажьэу, ерыскъы щагъэхьэзыру, и гущIыIуми гъуэлъыпIэ иIэу.урыс щIакхъуэ буханка, каравай/ ФIыуэ гъэтэджа, хьэку кIуэцIкIэ гъэжьа щIакхъуэ; бэзэр щIакхъуэ.Урыс щIакхъуэ къэщэхун. -
5 борш
I долг, задача, обязанность/ Къалэн, хьэкъ.Гъуэгу ткIуныр гугъуми, ар ди боршщ. КI. А.Борш зыщыщIыжын взять на себя (какие-л. обязанности).Борш хуэхъун стать чьей-л. обязанностью.II борщ/ Къэбыстэ, жэгундэ, пхъы, кIэртIоф, помидор зыхэгъэва лэпс.* - Iейуэ фагъэмэжэлIа хъунщ, иIэ, фытIыси шхын пщтыр федзакъэ, зывгъэхуэбэж, - жаIэу бысым фызымрэ бысымылIымрэ зэдэIэпыкъуу зым борш пщтыр къытрегъэувэ, зым хьэку щIакхъуэ щабэшхуэ къытрелъхьэ. Щ. Т. -
6 гъэсын
I(егъэсыж) перех. гл. 1. сжечь, предать огню что-л./ Зыгуэр мафIэкIэ гъэкIуэдын.Къэрэкъурэ гъэсын.* Бэчмырзэ и адрей тхыгъэ псори фашистхэм ягъэсащ. Т. Хь.2. жечь (топливо, горючее с целью освещения и т. п.)/ Зыгуэр ирибгъэнэхун щхьэкIэ, фэтыджэн сыт хуэдэхэр гъэкIуэдын; зыгуэр ирибгъэхуэбэн папщIэ, пхъэ мафIэкIэ гъэкIуэдын; зыгуэр бгъэлэжьэн щхьэкIэ (п. п. машинэ), бензин сыт хуэдэхэр гъэкIуэщIын.II см. гъэсыныпхъэ. ФIамыщI гъэсын къэщэхун. Иджы къуажэхэри гъэсынкIэ гугъу ехьыжкъым: газкIэ мэпщафIэ, мывэ фIамыщIкIэ хьэку ягъэплъ.* Гъэсын къызэраша гур зэраунэщIу, Мэжид шэрхъхэри дэрэбинэхэри игъэкъэбзащ. Щ. I. -
7 зэрыгъэж
конфорка ( кухонной плиты)/ Хьэку плитэнэм телъ хъурей гъуанэ къытраххэрщ.Зэрыгъэжыр къытехын. Зэрыгъэжыр тегъэлъэдэжын. -
8 зэтелъхьэн
(зэтрелъхьэ) перех. гл. 1. сложить, положить что-л. друг на друга/ Зым зыр телъхьэн, зым и щIыIу зыр щыгъэтIылъын.Пхъэр зэтелъхьэн.* Тинэрэ Лурэ гуэдз пхырхэр къашати, хьэмым деж щэдж цIыкIуу зэтралъхьэт, иужькIэ яIуэжыну. КI. А. Мэкъу паупщIахэр псори бригадэ унэм деж пыпхъуэу щызэтралъхьэри былыми цIыхуи емызэгъыну банэ бжыхькIэ къахухьыжат. Къ. Хь.2. сложить, построить что-л./ ЗэбгъэкIуу, дэщIейурэ (хьэку, блын унэ сыт хуэдэхэр) щIын.* Чырбыш зэрызурэ пщIыуэ зэтету дауэ зэтралъхьа мыбы дэт унэ къомыр? Т. Хь. Блыныр къэуэным намыгъэсу зэтрахыжри, щIэрыщIэу {ФуIэд} и гъусэхэм зэтралъхьэжащ. У. А.3. надеть что-л. одно поверх другого ( об одежде)/ Зым и щIыIу зы щытIэгъэн.Джанэ зэтелъхьэн.НапIэр зэтелъхьэн см. напIэ. ПцIы зэтелъхьэн см. пцIы. -
9 зэфIэгъэхьэн
/ ЗэфIыхьэн псалъэм и каузативщ.Хьэку трубахэр щызэфIалъхьэм фIыуэ зэфIагъэхьатэкъыми, зэфIэлъхьэпIэхэм Iугъуэ къыдихурт.Лэжьыгъэр зэфIэгъэхьэн см. лэжьыгъэ. -
10 кIэрыгъуэлъхьэн
(кIэрогъуалъхьэ) неперех. гл. прилечь к чему-л. (о ком-л.)/ Бгы нэкIу, джабэ гуэрым (хьэкум) егъуэлъылIэн. Джэдур хьэку джабэм кIэрогъуалъхьэ. -
11 кIэрылъхьэн
(кIэрелъхьэ) перех. гл. 1. положить, приложить что-л. к чему-л./ Бгъэдэлъхьэн, егъэтIылъылIэн.Пхъэр хьэку джабэм кIэрылъхьэн.2. переносное использовать что-л. для отделки чего-л./ ЕхьэлIэн, зыгуэр зыгуэрым папщIэ къэгъэсэбэпын.* КъамэфIым дыжьын кIэралъхьэри дыщэкIэ ялэж. Т. Хь.КIэрымылъ кIэрылъхьэн см. кIэрымылъ.ПцIы кIэрылъхьэн = пцIы телъхьэн. -
12 кIыщ
кузница/ ЛъэщапIэ, гъукIэм и лэжьапIэ.* КIыщ уэщыншэщ. (погов.) Нартхэ я гъукIэу Дэбэч Зэпимыгъэчу кIыщым щIэтщ. Къэб. п. и ант./ Жыр зэрапсыхь, гъущI зэрагъэупщIыIуу кIыщым щIэт псы е дагъэ.Сэр кIыщ лэпсым хэIун.кIыщ мащэ приямок перед кузнечным горном/ КIыщым мафIэ зращIыхь жьэгу, мафIэ мащэ, хьэку.ГъукIэм фIамыщIыр кIыщ мащэм ирикIутащ. -
13 къыкIэрыкIын
(къыкIэрокI) неперех. гл. 1. отойти от кого-чего-л./ Зыгуэрым деж къыщыщIэдзауэ къыIукIын, къыбгъэдэкIын.Хьэку джабэм къыкIэрыкIын.2. отделиться, отстать от чего-л./ Зыгуэрым къыкIэрыптхъыу, къыкIэрыплъэщIыкIыу кIэрымылъыж щIын.Шыуаным кIэгъуасэ къыкIэрыкIын.3. переносное перестать надоедать кому-л., отстать от кого-л./ И гугъу мыщIыжын, зыгуэрыр зэгуэгъэпыныр, кIэрыхъыжьэныр щыгъэтын.СкIэрыкI, сыгъэпсэу!4. оставить, отложить что-л. (напр. какое-л. занятие)/ Удэзыхьэх Iуэху гуэр щыгъэтын, къыбгъэдэкIын. Т хылъымкъыкIэрыкIын. -
14 пэшхьэкущхьэ
см. хьэку дакъэ. -
15 собэ
железная печка/ ГъущI хьэку цIыкIу.* Думэсарэ пэрыIэбэкIэ собэм ипщIэпщIыхьырт. Iуащхь. -
16 тегъэлъадэ
печная задвижка, заслонка/ Хьэкур ягъэплъын зэпагъэуа нэужь, Iугъуэ икIыпIэмкIэ хуабэр мыкIуэн папщIэ ар зэрагъэбыдэ гъущI пIащIэ.Хьэку тегъэлъадэ. -
17 телъыпIэ
лежанка/ Ущылъ, ущыжей хъуну ящIа зыгуэр.* Хьэку телъыпIэм сытегъуэлъхьэжри нэху щыхукIэ куэду тыншу сыжеящ. Б. ТI. -
18 хуэгъэплъын
-
19 хьэкущхьэ
верхняя часть печи/ Хьэкум и щхьэ (плитэмрэ хьэку дакъэмрэ).Хьэкущхьэ хуабэ. -
20 ятIагъуэ
жёлтая глина/ Блын, унащхьэ, хьэку с. ху. зэрай ятIэ гъуэжь.ЯтIагъуэ чырбыш.
Страницы
- 1
- 2