Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

liberum

  • 41 vel

        vel adv.    [1 vel], or even, if you will, or indeed, even, assuredly, certainly: vel rex semper maxumas Mihi agebat gratias, T.: sed tamen vel regnum malo quam liberum populum: Vel Priamo miseranda manus, V.: ego vel Prochytam praepono Suburae, Iu.: populus R. suam auctoritatem vel contra omnīs possit defendere: timebant ne Romana plebs... vel cum servitute pacem acciperet, even if it should bring slavery, Cs.: existiment quod velint, ac vel hoc intellegant: quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere: hoc ascensu vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerint, L.: a plerisque vel dicam ab omnibus, I may even say.—With sup. of adj. or adv, perhaps, it may be, if you will: adulescens vel potentissimus nostrae civitatis: domus vel optima Messanae, notissima quidem certe, i. e. the most famous, if not the finest.—Intensive, the very, the utmost, the most... possible: hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum, the very least... the utmost possible: vel extremo spiritu experiri, etc., with his very latest breath: cuius (sc. Hannibalis) eo tempore vel maxima apud regem auctoritas erat, L.: peculatus vel acerrime vindicandus, with the utmost severity.—Introducing a single instance, for instance, for example, as for example, in particular, especially: Vel heri in vino quam inmodestus fuisti, T.: sed suavīs accipio litteras, vel quas proxime acceperam, quam prudentīs!: est tibi ex his ipsis qui adsunt bella copia, vel ut a te ipso ordiare, i. e. especially if you begin with yourself.
    * * *
    I
    even, actually; or even, in deed; or
    II
    or

    vel... vel -- either... or

    Latin-English dictionary > vel

  • 42 liber

    I.
    child, offspring.
    II.
    , libera, liberum
    free, independent, unrestricted.
    III.
    book.

    Latin-English dictionary of medieval > liber

  • 43 adaeque

    ăd-aeque, adv., in like manner as, equally, so (most. ante- and post-class.; not in Cic.; and in Plautus always with the negatives nemo, numquam, neque, nullus, etc., by means of which the clause acquires a compar. signif.;

    hence, sometimes a compar. abl., and even a pleonastic compar., is allowed): numquam, ecastor, ullo die risi adaeque,

    Plaut. Cas. 5, 1, 3: neque munda adaeque es, ut soles, id. Cist. 1, 1, 57; so id. Cas. 3, 5, 45; id. Capt. 5, 4, 2; id. Mil. Gl. 3, 1, 180:

    quo nemo adaeque antehac est habitus parcus,

    id. Most. 1, 1, 29:

    quī homine hominum adaeque nemo vivit fortunatior,

    id. Capt. 4, 2, 48:

    ut quem ad modum in tribunis consulari potestate creandis usi sunt, adaeque in quaestoribus liberum esset arbitrium populi,

    Liv. 4, 43, 5 Weissenb., Hertz. (but Madv. here reads adaequari):

    alii, quos adaeque latrones arbitrabere,

    App. 4, p. 145 fin.; so id. ib. 8, p. 216; 10, p. 238; Cod. Th. 8, 18, 4.

    Lewis & Short latin dictionary > adaeque

  • 44 addico

    ad-dīco, xi, ctum, 3, v. a. ( imp. addice, for addic, Plaut. Poen. 2, 50;

    addixti,

    Mart. 12, 16), orig., to give one's assent to a thing (“addicere est proprie idem dicere et approbare dicendo,” Fest. p. 13 Müll.), in its lit. signif. belonging only to augural and judicial language (opp. abdĭco).
    I.
    Of a favorable omen, to be propitious to, to favor, usually with aves as subj., and without obj.:

    cum sacellorum exaugurationes admitterent aves, in Termini fano non addixere,

    Liv. 1, 55, 3; so,

    Fabio auspicanti aves semel atque iterum non addixerunt,

    id. 27, 16, 15; also with auspicium as subj.:

    addicentibus auspiciis vocat contionem,

    Tac. A. 2, 14; cf. Drak. Liv. 1, 36, 3; 27, 16, 15.—And with acc. of obj.:

    illum quem aves addixerant,

    Fest. p. 241 Müll.—In judicial lang.: alicui aliquid or aliquem, to award or adjudge any thing to one, to sentence; hence Festus, with reference to the adjudged or condemned person, says:

    “alias addicere damnare est,” p. 13 Müll.: ubi in jus venerit, addicet praetor familiam totam tibi,

    Plaut. Poen. 1, 1, 57:

    bona alicui,

    Cic. Verr. 2, 1, 52:

    addictus erat tibi?

    had he been declared bound to you for payment? id. Rosc. Com. 14, 41; hence ironic.: Fufidium... creditorem debitoribus suis addixisti, you have adjudged the creditor to his debtors (instead of the reverse), id. Pis. 35:

    liberum corpus in servitutem,

    Liv. 3, 56.—Hence subst., addictus, i, m., one who has been given up or made over as servant to his creditor:

    ducite nos quo jubet, tamquam quidem addictos,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 87:

    addictus Hermippo et ab hoc ductus est,

    Cic. Fl. 20 extr.; cf. Liv. 6, 15, 20. (The addictus, bondman, was not properly a slave = servus, for he retained his nomen, cognomen, his tribus, which the servus did not have; he could become free again by cancelling the demand, even against the will of his dominus; the servus could not; the addictus, when set free, was also again ingenuus, the servus only libertinus; v. Quint. 7, 3, 27. The inhuman law of the Twelve Tables, which, however, was never put in execution, that one indebted to several creditors should be cut in pieces and divided among them, is mentioned by Gell. 20, 1: Niebuhr, Rom. Gesch. 1, 638;

    Smith's Antiq.): addicere alicui judicium,

    to grant one leave to bring an action, Varr. L. L. 6, § 61 Müll.: addicere litem, sc. judici, to deliver a cause to the judge. This was the office of the praetor. Such is the purport of the law of XII. Tab. Tab. I.: POST MERIDIEM PRAESENTI STLITEM ADDICITO, ap. Gell. 17, 2:

    judicem or arbitrum (instead of dare judicium),

    to appoint for one a judge in his suit, Dig. 5, 1, 39, 46 and 80: addicere aliquid in diem, to adjudge a thing to one ad interim, so that, upon a change of circumstances, the matter in question shall be restored in integrum, Dig. 18, 2; 6, 1, 41; 39, 3, 9.—
    B.
    In auctions, to adjudge to the highest bidder, knock down, strike off, deliver to (with the price in abl.): ecquis est ex tanto populo, qui bona C. Rabirii Postumi [p. 31] nummo sestertio sibi addici velit, Cic. Rab. Post. 17; so id. Verr. 2, 1, 55; Suet. Caes. 50.—Addicere bona alicujus in publicum, i. e. to confiscate, Caes. B. C. 2, 18;

    hence in Plaut., of a parasite, who strikes himself off, as it were, i. e. promises himself to one as guest, on condition that he does not in the mean time have a higher bid, i. e. is not attracted to another by a better table,

    Plaut. Capt. 1, 2, 76 sq. —
    C.
    In gen., to sell, to make over to:

    addice tuam mihi meretricem,

    Plaut. Poen. 2, 50:

    hominem invenire neminem potuit, cui meas aedes addiceret, traderet, donaret, Auct. Or. pro Dom. 41. Antonius regna addixit pecunia,

    Cic. Phil. 7, 5, 15; so Hor. S. 2, 5, 109.—In a metaph. signif.,
    D.
    To deliver, yield, or resign a thing to one, either in a good or a bad sense.
    a.
    In a good sense, to devote, to consecrate to:

    senatus, cui me semper addixi,

    Cic. Planc. 39, 93:

    agros omnes addixit deae,

    Vell. 2, 25;

    hence, morti addicere,

    to devote to death, Cic. Off. 3, 10, 45:

    nolite... omnem Galliam prosternere et perpetuae servituti addicere,

    to devote to perpetual slavery, Caes. B. G. 7, 77.—
    b.
    In a bad sense, to give up, to sacrifice, to abandon (very freq.);

    ejus ipsius domum evertisti, cujus sanguinem addixeras,

    Cic. Pis. 34, 83:

    libidini cujusque nos addixit,

    id. Phil. 5, 12, 33; so id. Mil. 32; id. Sest. 17; id. Quint. 30; hence poet.:

    quid faciat? crudele, suos addicere amores,

    to sacrifice, to surrender his love, Ov. M. 1, 617 (where some read wrongly abdicere).—
    E.
    In later Latin, to attribute or ascribe a work to one:

    quae (comoediae) nomini eius (Plauti) addicuntur,

    Gell. 3, 3, 13.—Hence, addic-tus, P. a. (after II. D.), dedicated or devoted to a thing; hence,
    a.
    Destined to:

    gladiatorio generi mortis addictus,

    Cic. Phil. 11, 7, 16; cf. Hor. Epod. 17, 11.—
    b.
    Given up to, bound to:

    qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt,

    Cic. Tusc. 2, 2, 5:

    nullius addictus jurare in verba magistri,

    Hor. Ep. 1, 1, 14:

    Prasinae factioni addictus et deditus,

    Suet. Cal. 55.— Comp., sup., and adv. not used.

    Lewis & Short latin dictionary > addico

  • 45 aecus

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aecus

  • 46 aequum

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aequum

  • 47 aequus

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aequus

  • 48 arbitrium

    arbī̆trĭum (in good MSS. and inscrr. sometimes arbī̆tērĭum), ii, n. [from arbiter, as adulterium from adulter].
    I.
    In gen., a coming near, a being present, presence; hence meton. for persons present (only in post-Aug. poets): locus ab omni liber arbitrio. Sen. Hippol. 602, and id. Herc. Oet. 485: divina rerum cura sine arbitrio est, Auct. Aetnae, 195.—
    II.
    Esp.
    A.
    1.. The judgment, decision of an arbitrator (cf. arbiter, II.: arbitrium dicitur sententia, quae ab arbitro statuitur, Paul. ex Fest. p. 13 Müll.):

    aliud est judicium, aliud arbitrium. Judicium est pecuniae certae: arbitrium incertae,

    Cic. Rosc. Com. 4:

    Q. Scaevola summam vim dicebat esse in omnibus iis arbitriis, in quibus adderetur ex fide bonā,

    id. Off. 3, 17, 70; so,

    arbitrium rei uxoriae,

    id. ib. 3, 15; id. Top. 17, 66; cf. Dig. 24, 3, 66 fin.; 46, 3, 82 fin.; Cic. Rosc. Com. 9:

    arbitrium pro socio condemnari solerent,

    id. Quinct. 4, 13 B. and K. (here some consider arbitrium as a gloss, others read arbitrio, ad arbitrium, ad arbitrum, and the like; v. Orell. ad h. l.).—
    2.
    Transf. from the sphere of judic. proceedings, judgment, opinion, decision:

    arbitrium vestrum, vestra existimatio Valebit,

    Ter. Heaut. prol. 25:

    cum de te splendida Minos Fecerit arbitria,

    Hor. C. 4, 7, 21:

    de aliquo arbitria agere,

    Liv. 24, 45:

    arbitria belli pacisque agere,

    id. 44, 15; cf. Tac. A. 12, 60:

    agere arbitria victoriae,

    Curt. 6, 1 fin.; cf. Gron. Observ. 4, c. 11, p. 427, and Liv. 31, 11; 32, 37.— Trop.:

    res ab opinionis arbitrio sejunctae,

    matters, in which nothing is decided according to mere opinion, Cic. de Or. 1, 23, 108:

    si volet usus, Quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi,

    Hor. A. P. 72; Sen. Clem. 2, 7:

    arbitrio consilioque uti auris,

    to determine by the ear, Gell. 13, 20, 3.—
    B.
    Mastery, dominion, authority, power, will, free-will:

    dedunt se In ditionem atque in arbitrium cuncti Thebano poplo,

    Plaut. Am. 1, 1, 103 (Fleck., arbitratum): esse in pectore nostro quiddam, Cujus ad arbitrium quoque copia materiaiï Cogitur interdum flecti per membra, per artus, and at whose bidding the accumulated materials must yield obedience in every joint and limb, * Lucr. 2, 281:

    cujus (Jovis) nutu et arbitrio caelum, terra mariaque reguntur,

    Cic. Rosc. Am. 45, 131:

    ad alicujus arbitrium et nutum totum se fingere et adcommodare,

    id. Or. 8, 24; id. Verr. 1, 10, 30; 2, 5, 63 fin.; so Vulg. Lev. 13, 3; 13, 44:

    aliquid facere arbitrio suo,

    Cic. Phil. 6, 2:

    Mentes ad suum arbitrium movere,

    id. de Or. 2, 16, 70; so id. Par. 5, 1 fin.:

    quam (pecuniam) sponte et arbitrio cordis sui inferunt,

    Vulg. 4 Reg. 12, 4:

    vixit ad aliorum arbitrium, non ad suum,

    Cic. Mur. 9; so Hor. C. 3, 6, 40; 3, 2, 20; Tac. H. 1, 46; Suet. Caes. 9; 20; id. Aug. 28; id. Tit. 8; id. Galb. 14:

    in arbitrium vestrum diem constituistis ei,

    Vulg. Judith, 8, 13:

    orationem tibi misi: ejus custodiendae et proferendae arbitrium tuum,

    Cic. Att. 15, 13:

    munificentiam eorum in se ipsorum arbitrii debere esse,

    Liv. 37, 52:

    in arbitrio viri erit, ut faciat sive non faciat,

    Vulg. Num. 30, 14:

    tamquam congruere operationem eam serpentium humani sit arbitrī,

    Plin. 29, 3, 12, § 53; Suet. Tib. 18; id. Claud. 2: mox rei Romanae arbitrium (i. e. imperium, dominion, power) tribus ferme et viginti (annis) obtinuit, Tac. A. 6, 51; so,

    arbitrium orbis terrarum,

    Suet. Caes. 7; Nep. Con. 4, 1:

    huic deus optandi gratum, sed inutile fecit Muneris arbitrium,

    Ov. M. 11, 101:

    liberum mortis arbitrium,

    Suet. Dom. 8; 11; cf. Tac. A. 15, 60.—
    C.
    Arbitria funeris, the expenses of a funeral (fixed by an arbiter), Cic. Dom. 37; id. Pis. 9 fin.; id. Red. in Sen. 7; cf. Dig. 11, 7, 12, § 6.

    Lewis & Short latin dictionary > arbitrium

  • 49 cael

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > cael

  • 50 caeli

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > caeli

  • 51 caelum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > caelum

  • 52 cano

    căno, cĕcĭni, cantum (ancient imp. cante = canite, Carm. Sal. ap. Varr. L. L. 7, § 37 Müll.; fut. perf. canerit = cecinerit, Lib. Augur. ap. Fest. s. v. rumentum, p. 270 ib.; perf. canui = cecini, acc. to Serv. ad Verg. G. 2, 384, predominant in concino, occino, etc.—Examples of sup. cantum and part. cantus, canturus, a, um, appear not to be in use; the trace of an earlier use is found in Paul. ex Fest. p. 46 Müll.: canta pro cantata ponebant;

    once canituri,

    Vulg. Apoc. 8, 13), 3, v. n. and a. [cf. kanassô, kanachê, konabos; Germ. Hahn; Engl. chanticleer; kuknos, ciconice; Sanscr. kōkas = duck; Engl. cock], orig. v. n., to produce melodious sounds, whether of men or animals; later, with a designation of the subject-matter of the melody, as v. a., to make something the subject of one ' s singing or playing, to sing of, to celebrate, or make known in song, etc.
    I. A.
    Of men:

    si absurde canat,

    Cic. Tusc. 2, 4, 12; Plin. Ep. 3, 18, 9:

    celebrare dapes canendo,

    Ov. M. 5, 113:

    si velim canere vel voce vel fidibus,

    Cic. Div. 2, 59, 122; Quint. 5, 11, 124; 1, 8, 2; Gell. 19, 9, 3:

    quemadmodum tibicen sine tibiis canere non possit,

    Cic. de Or. 2, 83, 338; cf.:

    tibia canentum,

    Lucr. 4, 587; 5, 1384; Cic. Tusc. 1, 2, 4; Quint. 1, 10, 14:

    curvo calamo,

    Cat. 63, 22:

    harundine,

    Ov. M. 1, 683; Suet. Caes. 32:

    cithara,

    Tac. A. 14, 14:

    lituus quo canitur,

    Cic. Div. 1, 17, 30; Verg. E. 2, 31:

    movit Amphion lapides canendo,

    Hor. C. 3, 11, 2; Serv. ad Verg. G. 2, 417 al.; Cic. Brut. 50, 187.—
    2.
    Of the faulty delivery of an orator, to speak in a sing-song tone:

    inclinată ululantique voce more Asiatico canere,

    Cic. Or. 8, 27; cf. canto and canticum.—
    B.
    Of animals (usu. of birds, but also of frogs), Varr. L. L. 5, § 76 Müll.:

    volucres nullă dulcius arte canant,

    Prop. 1, 2, 14; Cic. Div. 1, 7, 12:

    merula canit aestate, hieme balbutit,

    Plin. 10, 29, 42, § 80; 10, 32, 47, § 89:

    ranae alio translatae canunt,

    id. 8, 58, 83, § 227.—Of the raven, Cic. Div. 1, 7, 12.—Esp., of the crowing of a cock:

    galli victi silere solent, canere victores,

    to crow, Cic. Div. 2, 26, 56; v. the whole section; id. ib. 2, 26, 56, § 57; Col. 8, 2, 11; Plin. 10, 21, 24, § 49 (cf. also cantus):

    gallina cecinit, interdixit hariolus (the crowing of a hen being considered as an auspicium malum),

    Ter. Phorm. 4, 4, 27.—

    In the lang. of the Pythagoreans, of the heavenly bodies (considered as living beings),

    the music of the spheres, Cic. N. D. 3, 11, 27.—
    C.
    Transf., of the instruments by which, or ( poet.) of the places in which, the sounds are produced, to sound, resound:

    canentes tibiae,

    Cic. N. D. 2, 8, 22:

    maestae cecinere tubae,

    Prop. 4 (5), 11, 9:

    frondiferasque novis avibus canere undique silvas,

    and the leafy forest everywhere resounds with young birds, Lucr. 1, 256; Auct. Aetn. 295.
    II. A.
    With carmen, cantilenam, versus, verba, etc., to sing, play, rehearse, recite:

    cum Simonides cecinisset, id carmen, quod in Scopam scripsisset,

    Cic. de Or. 2, 86, 352:

    carmina quae in epulis canuntur,

    id. Brut. 18, 71:

    in eum (Cossum) milites carmina incondita aequantes eum Romulo canere,

    Liv. 4, 20, 2:

    Ascraeum cano carmen,

    Verg. G. 2, 176; Suet. Caes. 49; Curt. 5, 1, 22: canere versus, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 36 Müll. (Ann. v. 222 Vahl.); Cic. Or. 51, 171; id. Brut. 18, 71:

    neniam,

    Suet. Aug. 100: idyllia erôtika, Gell. 19, 9, 4, § 10:

    verba ad certos modos,

    Ov. F. 3, 388:

    Phrygium,

    Quint. 1, 10, 33 Spald.—The homog. noun is rarely made the subject of the act. voice:

    cum in ejus conviviis symphonia caneret,

    Cic. Verr. 2, 3, 44, § 105.—
    2.
    Prov.
    a.
    Carmen intus canere, to sing for one ' s self, i. e. to consult only one ' s own advantage, Cic. Verr. 2, 1, 20, § 53; id. Agr. 2, 26, 68; v. Aspendius.—
    b.
    Cantilenam eandem canis, like the Gr. to auto adeis asma, ever the old tune, Ter. Phorm. 3, 2, 10; v. cantilena.—
    B.
    With definite objects.
    a.
    In gen., to sing, to cause to resound, to celebrate in song, to sing of, Lucr. 5, 328:

    laudes mortui,

    Varr. L. L. 7, § 70 Müll.:

    canere ad tibiam clarorum virorum laudes atque virtutes,

    Cic. Tusc. 4, 2, 3; Quint. 1, 10, 10; 1, 10, 31; Liv. 45, 38, 12:

    puellis carmine modulato laudes virtutum ejus canentibus,

    Suet. Calig. 16 fin.:

    dei laudes,

    Lact. 6, 21, 9:

    deorum laudes,

    Val. Max. 1, 8, ext. 8.—So with de:

    canere ad tibicinem de clarorum hominum virtutibus,

    Cic. Tusc. 1, 2, 3 (cf. cantito):

    praecepta,

    Hor. S. 2, 4, 11:

    jam canit effectos extremus vinitor antes,

    Verg. G. 2, 417 Wagn. N. cr.:

    nil dignum sermone,

    Hor. S. 2, 3, 4:

    quin etiam canet indoctum,

    id. Ep. 2, 2, 9:

    grandia elate, jucunda dulciter, moderata leniter canit,

    Quint. 1, 10, 24; Cat. 63, 11:

    Io! magna voce, Triumphe, canet,

    Tib. 2, 5, 118; Ov. Tr. 4, 2, 52; cf. Hor. C. 4, 2, 47:

    haec super arvorum cultu pecorumque canebam,

    Verg. G. 4, 559 Wagn.: et veterem in limo ranae cecinere querelam, croaked (according to the ancient pronunciation, kekinere kuerelam, an imitation of the Aristophanic Brekekekex; v. the letter C), id. ib. 1, 378; Lucr. 2, 601:

    anser Gallos adesse canebat,

    Verg. A. 8, 656:

    motibus astrorum nunc quae sit causa, canamus,

    Lucr. 5, 510:

    sunt tempestates et fulmina clara canenda,

    id. 6, 84.—
    b.
    With pers. objects ( poet. and in post-Aug. prose):

    canitur adhuc barbaras apud gentes (Arminius),

    Tac. A. 2, 88:

    Herculem... ituri in proelia canunt,

    id. G. 2:

    Dianam,

    Cat. 34, 3:

    deos regesve,

    Hor. C. 4, 2, 13:

    Liberum et Musas Veneremque,

    id. ib. 1, 32, 10:

    rite Latonae puerum,

    id. ib. 4, 6, 37;

    1, 10, 5: plectro graviore Gigantas, Ov M. 10, 150: reges et proelia,

    Verg. E. 6, 3; Hor. C. 4, 15, 32:

    arma virumque,

    Verg. A. 1, 1:

    pugnasque virosque,

    Stat. Th. 8, 553:

    maxima bella et clarissimos duces,

    Quint. 10, 1, 62.—Very rarely, to celebrate, without reference to song or poetry:

    Epicurus in quădam epistulă amicitiam tuam et Metrodori grata commemoratione cecinerat,

    Sen. Ep. 79, 13.—Esp. of fame, to trumpet abroad:

    fama facta atque infecta canit,

    Verg. A. 4, 190:

    fama digna atque indigna canit,

    Val. Fl. 217 al. —And prov., to sing or preach to the deaf:

    non canimus surdis,

    Verg. E. 10, 8: praeceptorum, quae vereor ne vana surdis auribus cecinerim. Liv. 40, 8, 10.—
    C.
    Since the responses of oracles were given in verse, to prophesy, foretell, predict.
    a.
    In poetry:

    Sibylla, Abdita quae senis fata canit pedibus,

    Tib. 2, 5, 16; cf.:

    horrendas ambages,

    Verg. A. 6. 99; 3, [p. 280] 444:

    fera fata,

    Hor. C. 1, 15, 4; cf. id. Epod. 13, 11; id. S. 2, 5, 58; Tib. 1, 7, 1; cf. id. 3, 3, 36; 1, 6, 50; Hor. C. S. 25:

    et mihi jam multi crudele canebant Artificis scelus,

    Verg. A. 2, 124; Hor. S. 1, 9, 30.—
    b.
    In prose:

    ut haec quae nunc fiunt, canere di inmortales viderentur,

    Cic. Cat. 3, 8, 18:

    non haec a me tum tamquam fata... canebantur?

    id. Sest. 21, 47:

    eum, qui ex Thetide natus esset, majorem patre suo futurum cecinisse dicuntur oracula,

    Quint. 3, 7, 11; Just. 11, 7, 4; 7, 6, 1; Tac. A. 2, 54; id. H. 4, 54:

    cecinere vates, idque carmen pervenerat ad antistitem fani Dianae,

    Liv. 1, 45, 5; 5, 15, 4 sq.; 1, 7, 10; Tac. A. 14, 32; Liv. 30, 28, 2; cf. Nep. Att. 16, 4; cf.

    of philosophers, etc.: ipsa memor praecepta Canam,

    Hor. S. 2, 4, 11 Orell. ad loc.; cf.:

    quaeque diu latuere, canam,

    Ov. M. 15, 147.
    III.
    In milit. lang., t. t., both act. and neutr., of signals, to blow, to sound, to give; or to be sounded, resound.
    A.
    Act.:

    bellicum (lit. and trop.) canere, v. bellicus: classicum, v. classicus: signa canere jubet,

    to give the signal for battle, Sall. C. 59, 1; id. J. 99, 1:

    Pompeius classicum apud eum (sc. Scipionem) cani jubet,

    Caes. B. C. 3, 82.— Absol. without signum, etc.: tubicen canere coepit, Auct. B. Afr. 82; cf. Flor. 4, 2, 66.—
    B.
    Neutr.:

    priusquam signa canerent,

    Liv. 1, 1, 7:

    ut attendant, semel bisne signum canat in castris,

    id. 27, 47, 3 and 5; 23, 16, 12;

    24, 46 (twice): repente a tergo signa canere,

    Sall. J. 94, 5; Liv. 7, 40, 10; Verg. A. 10, 310; Flor. 3, 18, 10:

    classicum apud eos cecinit,

    Liv. 28, 27, 15.—
    2.
    Receptui canere, to sound a retreat:

    Hasdrubal receptui propere cecinit (i. e. cani jussit),

    Liv. 27, 47, 2; Tac. H. 2, 26.— Poet.:

    cecinit jussos receptus,

    Ov. M. 1, 340.—And in Livy impers.:

    nisi receptui cecinisset,

    if it had not sounded a counter-march, Liv. 26, 44, 4:

    ut referrent pedem, si receptui cecinisset,

    id. 3, 22, 6.—
    b.
    Trop.:

    revocante et receptui canente senatu,

    Cic. Phil. 12, 3, 8:

    ratio abstrahit ab acerbis cogitationibus a quibus cum cecinit receptui,

    id. Tusc. 3, 15, 33:

    antequam (orator) in has aetatis (sc. senectutis) veniat insidias, receptui canet,

    Quint. 12, 11, 4.
    Examples for the signif.
    to practice magic, to charm, etc., found in the derivv. cantus, canto, etc., are entirely wanting in this verb.

    Lewis & Short latin dictionary > cano

  • 53 capud

    căpŭt ( kăp-căpud), ĭtis ( abl. sing. regularly capite:

    capiti,

    Cat. 68, 124; cf. Tib. 1, 1, 72 Huschk., where the MSS., as well as Caes. German. Arat. 213, vary between the two forms), n. [kindr. with Sanscr. kap-āla; Gr. keph-alê; Goth. haubith; Germ. Haupt].
    I.
    The head, of men and animals:

    oscitat in campis caput a cervice revolsum,

    Enn. Ann. 462 Vahl.: i lictor, conliga manus, caput obnubito, form. ap. Cic. Rab. Perd. 4, 13; cf. Liv. 1, 26, 6:

    tun' capite cano amas, homo nequissume?

    Plaut. Merc. 2, 2, 34; so,

    cano capite,

    id. As. 5, 2, 84; id. Cas. 3, 1, 4; Tib. 1, 1, 72; Pers. 1, 83 al.; cf. Tib. 1, 10, 43, and:

    capitis nives,

    Hor. C. 4, 13, 12, and Quint. 8, 6, 17 Spald.:

    raso capite calvus,

    Plaut. Am. 1, 1, 306:

    irraso,

    id. Rud. 5, 2, 16:

    intonsum,

    Quint. 12, 10, 47:

    amputare alicui,

    Suet. Galb. 20; Vulg. 1 Par. 10, 9:

    capite operto,

    Cic. Sen. 10, 34, 34:

    obvoluto,

    id. Phil. 2, 31, 77 Klotz:

    caput aperire,

    id. ib.:

    abscindere cervicibus,

    id. ib. 11, 2, 5:

    demittere,

    Caes. B. G. 1, 32; Cat. 87, 8; Verg. A. 9, 437: attollere. Ov. M. 5, 503:

    extollere,

    to become bold, Cic. Planc. 13, 33: efferre, to raise one ' s head, to be eminent, Verg. E. 1, 25 al.—Of animals, Tib. 2, 1, 8; Hor. S. 1, 2, 89; 2, 3, 200; id. Ep. 1, 1, 76 al.—
    b.
    Prov.: supra caput esse, to be over one ' s head, i. e. to be at one ' s very doors, to threaten in consequence of nearness ( = imminere, impendere), Sall. C. 52, 24; Liv. 3, 17, 2; Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; Tac. H. 4, 69; cf. Kritz ad Sall. l. l.: capita conferre (like our phrase to put heads together, i. e to confer together in secret), Liv. 2, 45, 7:

    ire praecipitem in lutum, per caputque pedesque,

    over head and ears, Cat. 17, 9:

    nec caput nec pedes,

    neither beginning nor end, good for nothing, Cic. Fam. 7, 31, 2; cf. Cato ap. Liv. Epit. lib. 50; Plaut. As. 3, 3, 139 sq.—
    c.
    Capita aut navia (al. navim), heads or tails, a play of the Roman youth in which a piece of money is thrown up, to see whether the figure-side (the head of Janus) or the reverse - side (a ship) will fall uppermost, Macr. S. 1, 7; Aur. Vict. Orig. 3; cf. Ov. F. 1, 239; Paul. Nol. Poëm. 38, 73.—
    d.
    Poet., the head, as the seat of the understanding:

    aliena negotia Per caput saliunt,

    run through the head, Hor. S. 2, 6, 34; so id. ib. 2, 3, 132; id. A. P. 300.—
    e.
    Ad Capita bubula, a place in Rome in the tenth region, where Augustus was born, Suet. Aug. 5.—
    2.
    Transf., of inanimate things.
    a.
    In gen., the head, top, summit, point, end, extremity (beginning or end):

    ulpici,

    Cato, R. R. 71:

    allii,

    Col. 6, 34, 1:

    porri,

    id. 11, 3, 17:

    papaveris,

    Liv. 1, 54, 6; Verg. A. 9, 437:

    bulborum,

    Plin. 19, 5, 30, § 94:

    caulis,

    id. 19, 8, 41, § 140 al.:

    jecoris (or jecinoris, jocinoris),

    Cic. Div. 2, 13, 32; Liv. 8, 9, 1; cf. id. 27, 26, 14; 41, 14, 7; cf. Paul. ex Fest. p. 244 Müll.:

    extorum,

    Ov. M. 15, 795; Luc. 1, 627; Plin. 11, 37, 73, § 189: pontis, tēte de pont, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 4; cf. Front. Arat. 2, 13, 5:

    tignorum,

    Caes. B. C. 2, 9:

    columnae,

    Plin. 34, 3, 7, § 13:

    molis,

    the highest point of the mole, Curt. 4, 2, 23:

    xysti,

    Plin. Ep. 2, 17, 20:

    porticus,

    id. ib. 5, 6, 19 al.—
    b.
    Esp., of rivers,
    (α).
    The origin, source, spring ( head):

    caput aquae illud est, unde aqua nascitur,

    Dig. 43, 20, 1, § 8; so Lucr. 5, 270; 6, 636; 6, 729; Tib. 1, 7, 24; Hor. C. 1, 1, 22; id. S. 1, 10, 37; Verg. G. 4, 319; 4, 368; Ov. M. 2, 255; Hirt. B. G. 8, 41; Liv. 1, 51, 9; 2, 38, 1; 37, 18, 6:

    fontium,

    Vitr. 8, 1; Mel. 3, 2, 8; Plin. Ep. 8, 8, 5; 10, 91, 1 al.—
    (β).
    (more rare) The mouth, embouchure, Caes. B. G. 4, 10; Liv. 33, 41, 7; Luc. 2, 52; 3, 202.—
    c.
    Also of plants, sometimes the root, Cato, R. R. 36; 43; 51:

    vitis,

    id. ib. 33, 1; 95, 2; Plin. 17, 22, 35, § 195; Verg. G. 2, 355.—
    d.
    Also, in reference to the vine, vine branches, Col. 3, 10, 1; Cic. Sen. 15, 53.— Poet., also the summit, top of trees, Enn. ap. Gell. 13, 20, and ap. Non. 195, 24; Ov. M. 1, 567; Poët. ap. Quint. 9, 4, 90; Claud. Rapt. Pros. 3, 370. —
    e.
    Of mountains, rocks, Verg. A. 4, 249; 6, 360.—
    f.
    Of a boil that swells out, Cels. 8, 9;

    hence, facere,

    to come to a head, Plin. 22, 25, 76, § 159; 26, 12, 77, § 125; cf.: capita deorum appellabantur fasciculi facti ex verbenis, Paul. ex Fest. p. 64 Müll.—
    II.
    Per meton. (pars pro toto), a man, person, or animal (very freq. in prose and poetry; cf. kara, kephalê,, in the same signif.;

    v. Liddell and Scott and Robinson): pro capite tuo quantum dedit,

    Plaut. Most. 1, 3, 54; id. Pers. 1, 1, 37:

    hoc conruptum'st caput,

    id. Ep. 1, 1, 85:

    siquidem hoc vivet caput, i. e. ego,

    id. Ps. 2, 4, 33; so id. Stich. 5, 5, 10; cf. id. Capt. 5, 1, 25:

    ridiculum caput!

    Ter. And. 2, 2, 34:

    festivum,

    id. Ad. 2, 3, 8:

    lepidum,

    id. ib. 5, 9, 9:

    carum,

    Verg. A. 4, 354; Hor. C. 1, 24, 2:

    liberum,

    Cic. Verr. 2, 2, 32, § 79:

    vilia,

    Liv. 25, 6, 9:

    viliora,

    id. 9, 26, 22:

    vilissima,

    id. 24, 5, 13:

    ignota,

    id. 3, 7, 7; cf. id. 2, 5, 6:

    liberorum servorumque,

    id. 29, 29, 3 al. —In imprecations:

    istic capiti dicito,

    Plaut. Rud. 3, 6, 47; cf.:

    vae capiti tuo,

    id. Most. 4, 3, 10; so id. Poen. 3, 3, 32; Ter. Phorm. 3, 2, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 4; Tib. 1, 2, 12; Verg. A. 8, 484; 11, 399 al.—With numerals:

    capitum Helvetiorum milia CCLXIII.,

    souls, Caes. B. G. 1, 29; 4, 15:

    quot capitum vivunt, totidem studiorum Milia,

    Hor. S. 2, 1, 27; id. Ep. 2, 2, 189; cf. id. C. 1, 28, 20 al.; so, in capita, in distribution, to or for each person (cf. in Heb. also, for each head, poll, = for each individual, v. Robinson in h. v.), Liv. 2, 33, 11; 32, 17, 2; 34, 50, 6 al. (cf.:

    in singulos,

    id. 42, 4, 5).—Of. the poll-tax:

    exactio capitum,

    Cic. Fam. 3, 8, 5; so,

    capite censi, v. censeo.—Of animals,

    Verg. A. 3, 391; Col. 6, 5, 4 fin.; 8, 5, 4; 8, 5, 7; 8, 11, 13; Veg. Vet. 1, 18.—
    III.
    Trop.
    1.
    Life, and specif.,
    a.
    Physical life:

    carum,

    Plaut. Capt. 2, 1, 33 sq.; 5, 1, 26:

    si capitis res siet,

    if it is a matter of life and death, id. Trin. 4, 2, 120: capitis periculum adire, to risk one ' s life, Ter. And. 4, 1, 53; id. Hec. 3, 1, 54; cf. id. Phorm. 3, 2, 6 Runnk.:

    capitis poena,

    capital punishment, Caes. B. G. 7, 71:

    pactum pro capite pretium,

    Cic. Off. 3, 29, 107:

    cum altero certamen honoris et dignitatis est, cum altero capitis et famae,

    id. ib. 1, 12, 38:

    cum dimicatione capitis,

    id. Prov. Cons. 9, 23; cf.:

    suo capite decernere,

    id. Att. 10, 9, 2; so Liv. 2, 12, 10; Cic. Fin. 5, 22, 64; Liv. 9, 5, 5:

    caput offerre pro patriā,

    Cic. Sull. 30, 84:

    patrium tibi crede caput, i. e. patris vitam et salutem,

    Ov. M. 8, 94; so,

    capitis accusare,

    to accuse of a capital crime, Nep. Paus. 2 fin.:

    absolvere,

    id. Milt. 7, 6:

    damnare,

    id. Alcib. 4, 5; id. Eum. 5, 1:

    tergo ac capite puniri,

    Liv. 3, 55, 14:

    caput Jovi sacrum,

    id. 3, 55, 7:

    sacratum,

    id. 10, 38, 3 al.; cf. Ov. M. 9, 296.—
    b.
    Civil or political life, acc. to the Roman idea, including the rights of liberty, citizenship, [p. 290] and family (libertatis, civitatis, familiae): its loss or deprivation was called deminutio or minutio capitis, acc. to the foll. jurid. distinction: capitis deminutionis tria genera sunt: maxima, media, minima; tria enim sunt, quae habemus: libertatem, civitatem, familiam. Igitur cum omnia haec amittimus (as by servitude or condemnation to death), maximam esse capitis deminutionem; cum vero amittimus civitatem (as in the interdictio aquae et ignis) libertatem retinemus, mediam esse capitis deminutionem;

    cum et libertas et civitas retinetur, familia tantum mutatur (as by adoption, or, in the case of women, by marriage) minimam esse capitis deminutionem constat,

    Dig. 4, 5, 11; cf. Just. Inst. 1, 16, 4; Cic. de Or. 1, 40, 181; 1, 54, 231; id. Tusc. 1, 29, 71; Liv. 3, 55, 14; 22, 60, 15:

    capitis minor,

    Hor. C. 3, 5, 42:

    servus manumissus capite non minuitur, quia nulnum caput habuit,

    Dig. 4, 5, 3, § 1.—Of the deminutio media, Cic. Brut. 36, 136; id. Verr. 2, 2, 40, §§ 98 and 99; id. Quint. 2, 8 al.—Of the deminutio minima, Cic. Top. 4, 18; cf. Gai Inst. 1, 162.—
    2. (α).
    With gen.:

    scelerum,

    an arrant knave, Plaut. Curc. 2, 1, 19; id. Bacch. 4, 7, 31; id. Mil. 2, 6, 14; id. Ps. 1, 5, 31; 4, 5, 3; id. Rud. 4, 4, 54:

    perjuri,

    id. ib. 4, 4, 55:

    concitandorum Graecorum,

    Cic. Fl. 18, 42:

    consilil,

    Liv. 8, 31, 7:

    conjurationis,

    id. 9, 26, 7:

    caput rei Romanae Camillus,

    id. 6, 3, 1; cf.:

    caput rerum Masinissam fuisse,

    id. 28, 35, 12; so id. 26, 40, 13:

    reipublicae,

    Tac. A. 1, 13:

    nominis Latini,

    heads, chiefs, Liv. 1, 52, 4:

    belli,

    id. 45, 7, 3:

    Suevorum,

    chieftribe, Tac. G. 39 fin. al.—The predicate in gen. masc.:

    capita conjurationis ejus virgis caesi ac securi percussi,

    Liv. 10, 1, 3.—
    (β).
    With esse and dat.:

    ego caput fui argento reperiundo,

    Plaut. As. 3, 3, 138; cf.:

    illic est huic rei caput,

    author, contriver, Ter. And. 2, 6, 27; so id. Ad. 4, 2, 29 al.—
    (γ).
    Absol.:

    urgerent philosophorum greges, jam ab illo fonte et capite Socrate,

    Cic. de Or. 1, 10, 42:

    corpori valido caput deerat,

    guide, leader, Liv. 5, 46, 5:

    esse aliquod caput (i. e. regem) placebat,

    id. 1, 17, 4; cf. id. 1, 23, 4; Hor. S. 2, 5, 74 al.—Of things, head, chief, capital, etc.;

    thus of cities: Thebas caput fuisse totius Graeciae,

    head, first city, Nep. Epam. 10 fin.; so with gen., Liv. 9, 37, 12; 10, 37, 4 Weissenb. ad loc.; 23, 11, 11; 37, 18, 3 (with arx); cf.:

    pro capite atque arce Italiae, urbe Romanā,

    Liv. 22, 32, 5; and with dat.:

    Romam caput Latio esse,

    id. 8, 4, 5; and:

    brevi caput Italiae omni Capuam fore,

    id. 23, 10, 2 Drak. N. cr. —Of other localities:

    castellum quod caput ejus regionis erat,

    the head, principal place, Liv. 21, 33, 11.—Of other things:

    jus nigrum, quod cenae caput erat,

    the principal dish, Cic. Tusc. 5, 34, 98; cf. id. Fin. 2, 8, 25:

    patrimonii publici,

    id. Agr. 1, 7, 21; cf. id. ib. 2, 29, 80; Liv. 6, 14, 10: caput esse artis, decere, the main or principal point, Cic. de Or. 1, 29, 132:

    caput esse ad beate vivendum securitatem,

    id. Lael. 13, 45: ad consilium de re publicā dandum caput est nosse rem publicam;

    ad dicendum vero probabiliter, nosse mores civitatis,

    id. de Or. 2, 82, 337; 1, 19, 87:

    litterarum,

    summary, purport, substance, id. Phil. 2, 31, 77:

    caput Epicuri,

    the fundamental principle, dogma, id. Ac. 2, 32, 101; cf. Quint. 3, 11, 27: rerum, the chief or central point, head, Cic. Brut. 44, 164.—So in writings, a division, section, paragraph, chapter, etc.:

    a primo capite legis usque ad extremum,

    Cic. Agr. 2, 6, 15; cf. id. ib. 2, 10, 26; id. Verr. 2, 1, 46, § 118 Ascon.; id. Fam. 3, 8, 4; Gell. 2, 15, 4 al.; Cic. de Or. 2, 55, 223; id. Fam. 7, 22 med.; Quint. 10, 7, 32:

    id quod caput est,

    Cic. Att. 1, 17, 4; so id. Fam. 3, 7, 4.—Of money, the principal sum, the capital, stock (syn. sors;

    opp. usurae),

    Cic. Verr. 2, 1, 4, § 11; 2, 3, 35, § 80 sq.; id. Att. 15, 26, 4; Liv. 6, 15, 10; 6, 35, 4; Hor. S. 1, 2, 14 al.

    Lewis & Short latin dictionary > capud

  • 54 caput

    căpŭt ( kăp-căpud), ĭtis ( abl. sing. regularly capite:

    capiti,

    Cat. 68, 124; cf. Tib. 1, 1, 72 Huschk., where the MSS., as well as Caes. German. Arat. 213, vary between the two forms), n. [kindr. with Sanscr. kap-āla; Gr. keph-alê; Goth. haubith; Germ. Haupt].
    I.
    The head, of men and animals:

    oscitat in campis caput a cervice revolsum,

    Enn. Ann. 462 Vahl.: i lictor, conliga manus, caput obnubito, form. ap. Cic. Rab. Perd. 4, 13; cf. Liv. 1, 26, 6:

    tun' capite cano amas, homo nequissume?

    Plaut. Merc. 2, 2, 34; so,

    cano capite,

    id. As. 5, 2, 84; id. Cas. 3, 1, 4; Tib. 1, 1, 72; Pers. 1, 83 al.; cf. Tib. 1, 10, 43, and:

    capitis nives,

    Hor. C. 4, 13, 12, and Quint. 8, 6, 17 Spald.:

    raso capite calvus,

    Plaut. Am. 1, 1, 306:

    irraso,

    id. Rud. 5, 2, 16:

    intonsum,

    Quint. 12, 10, 47:

    amputare alicui,

    Suet. Galb. 20; Vulg. 1 Par. 10, 9:

    capite operto,

    Cic. Sen. 10, 34, 34:

    obvoluto,

    id. Phil. 2, 31, 77 Klotz:

    caput aperire,

    id. ib.:

    abscindere cervicibus,

    id. ib. 11, 2, 5:

    demittere,

    Caes. B. G. 1, 32; Cat. 87, 8; Verg. A. 9, 437: attollere. Ov. M. 5, 503:

    extollere,

    to become bold, Cic. Planc. 13, 33: efferre, to raise one ' s head, to be eminent, Verg. E. 1, 25 al.—Of animals, Tib. 2, 1, 8; Hor. S. 1, 2, 89; 2, 3, 200; id. Ep. 1, 1, 76 al.—
    b.
    Prov.: supra caput esse, to be over one ' s head, i. e. to be at one ' s very doors, to threaten in consequence of nearness ( = imminere, impendere), Sall. C. 52, 24; Liv. 3, 17, 2; Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; Tac. H. 4, 69; cf. Kritz ad Sall. l. l.: capita conferre (like our phrase to put heads together, i. e to confer together in secret), Liv. 2, 45, 7:

    ire praecipitem in lutum, per caputque pedesque,

    over head and ears, Cat. 17, 9:

    nec caput nec pedes,

    neither beginning nor end, good for nothing, Cic. Fam. 7, 31, 2; cf. Cato ap. Liv. Epit. lib. 50; Plaut. As. 3, 3, 139 sq.—
    c.
    Capita aut navia (al. navim), heads or tails, a play of the Roman youth in which a piece of money is thrown up, to see whether the figure-side (the head of Janus) or the reverse - side (a ship) will fall uppermost, Macr. S. 1, 7; Aur. Vict. Orig. 3; cf. Ov. F. 1, 239; Paul. Nol. Poëm. 38, 73.—
    d.
    Poet., the head, as the seat of the understanding:

    aliena negotia Per caput saliunt,

    run through the head, Hor. S. 2, 6, 34; so id. ib. 2, 3, 132; id. A. P. 300.—
    e.
    Ad Capita bubula, a place in Rome in the tenth region, where Augustus was born, Suet. Aug. 5.—
    2.
    Transf., of inanimate things.
    a.
    In gen., the head, top, summit, point, end, extremity (beginning or end):

    ulpici,

    Cato, R. R. 71:

    allii,

    Col. 6, 34, 1:

    porri,

    id. 11, 3, 17:

    papaveris,

    Liv. 1, 54, 6; Verg. A. 9, 437:

    bulborum,

    Plin. 19, 5, 30, § 94:

    caulis,

    id. 19, 8, 41, § 140 al.:

    jecoris (or jecinoris, jocinoris),

    Cic. Div. 2, 13, 32; Liv. 8, 9, 1; cf. id. 27, 26, 14; 41, 14, 7; cf. Paul. ex Fest. p. 244 Müll.:

    extorum,

    Ov. M. 15, 795; Luc. 1, 627; Plin. 11, 37, 73, § 189: pontis, tēte de pont, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 4; cf. Front. Arat. 2, 13, 5:

    tignorum,

    Caes. B. C. 2, 9:

    columnae,

    Plin. 34, 3, 7, § 13:

    molis,

    the highest point of the mole, Curt. 4, 2, 23:

    xysti,

    Plin. Ep. 2, 17, 20:

    porticus,

    id. ib. 5, 6, 19 al.—
    b.
    Esp., of rivers,
    (α).
    The origin, source, spring ( head):

    caput aquae illud est, unde aqua nascitur,

    Dig. 43, 20, 1, § 8; so Lucr. 5, 270; 6, 636; 6, 729; Tib. 1, 7, 24; Hor. C. 1, 1, 22; id. S. 1, 10, 37; Verg. G. 4, 319; 4, 368; Ov. M. 2, 255; Hirt. B. G. 8, 41; Liv. 1, 51, 9; 2, 38, 1; 37, 18, 6:

    fontium,

    Vitr. 8, 1; Mel. 3, 2, 8; Plin. Ep. 8, 8, 5; 10, 91, 1 al.—
    (β).
    (more rare) The mouth, embouchure, Caes. B. G. 4, 10; Liv. 33, 41, 7; Luc. 2, 52; 3, 202.—
    c.
    Also of plants, sometimes the root, Cato, R. R. 36; 43; 51:

    vitis,

    id. ib. 33, 1; 95, 2; Plin. 17, 22, 35, § 195; Verg. G. 2, 355.—
    d.
    Also, in reference to the vine, vine branches, Col. 3, 10, 1; Cic. Sen. 15, 53.— Poet., also the summit, top of trees, Enn. ap. Gell. 13, 20, and ap. Non. 195, 24; Ov. M. 1, 567; Poët. ap. Quint. 9, 4, 90; Claud. Rapt. Pros. 3, 370. —
    e.
    Of mountains, rocks, Verg. A. 4, 249; 6, 360.—
    f.
    Of a boil that swells out, Cels. 8, 9;

    hence, facere,

    to come to a head, Plin. 22, 25, 76, § 159; 26, 12, 77, § 125; cf.: capita deorum appellabantur fasciculi facti ex verbenis, Paul. ex Fest. p. 64 Müll.—
    II.
    Per meton. (pars pro toto), a man, person, or animal (very freq. in prose and poetry; cf. kara, kephalê,, in the same signif.;

    v. Liddell and Scott and Robinson): pro capite tuo quantum dedit,

    Plaut. Most. 1, 3, 54; id. Pers. 1, 1, 37:

    hoc conruptum'st caput,

    id. Ep. 1, 1, 85:

    siquidem hoc vivet caput, i. e. ego,

    id. Ps. 2, 4, 33; so id. Stich. 5, 5, 10; cf. id. Capt. 5, 1, 25:

    ridiculum caput!

    Ter. And. 2, 2, 34:

    festivum,

    id. Ad. 2, 3, 8:

    lepidum,

    id. ib. 5, 9, 9:

    carum,

    Verg. A. 4, 354; Hor. C. 1, 24, 2:

    liberum,

    Cic. Verr. 2, 2, 32, § 79:

    vilia,

    Liv. 25, 6, 9:

    viliora,

    id. 9, 26, 22:

    vilissima,

    id. 24, 5, 13:

    ignota,

    id. 3, 7, 7; cf. id. 2, 5, 6:

    liberorum servorumque,

    id. 29, 29, 3 al. —In imprecations:

    istic capiti dicito,

    Plaut. Rud. 3, 6, 47; cf.:

    vae capiti tuo,

    id. Most. 4, 3, 10; so id. Poen. 3, 3, 32; Ter. Phorm. 3, 2, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 4; Tib. 1, 2, 12; Verg. A. 8, 484; 11, 399 al.—With numerals:

    capitum Helvetiorum milia CCLXIII.,

    souls, Caes. B. G. 1, 29; 4, 15:

    quot capitum vivunt, totidem studiorum Milia,

    Hor. S. 2, 1, 27; id. Ep. 2, 2, 189; cf. id. C. 1, 28, 20 al.; so, in capita, in distribution, to or for each person (cf. in Heb. also, for each head, poll, = for each individual, v. Robinson in h. v.), Liv. 2, 33, 11; 32, 17, 2; 34, 50, 6 al. (cf.:

    in singulos,

    id. 42, 4, 5).—Of. the poll-tax:

    exactio capitum,

    Cic. Fam. 3, 8, 5; so,

    capite censi, v. censeo.—Of animals,

    Verg. A. 3, 391; Col. 6, 5, 4 fin.; 8, 5, 4; 8, 5, 7; 8, 11, 13; Veg. Vet. 1, 18.—
    III.
    Trop.
    1.
    Life, and specif.,
    a.
    Physical life:

    carum,

    Plaut. Capt. 2, 1, 33 sq.; 5, 1, 26:

    si capitis res siet,

    if it is a matter of life and death, id. Trin. 4, 2, 120: capitis periculum adire, to risk one ' s life, Ter. And. 4, 1, 53; id. Hec. 3, 1, 54; cf. id. Phorm. 3, 2, 6 Runnk.:

    capitis poena,

    capital punishment, Caes. B. G. 7, 71:

    pactum pro capite pretium,

    Cic. Off. 3, 29, 107:

    cum altero certamen honoris et dignitatis est, cum altero capitis et famae,

    id. ib. 1, 12, 38:

    cum dimicatione capitis,

    id. Prov. Cons. 9, 23; cf.:

    suo capite decernere,

    id. Att. 10, 9, 2; so Liv. 2, 12, 10; Cic. Fin. 5, 22, 64; Liv. 9, 5, 5:

    caput offerre pro patriā,

    Cic. Sull. 30, 84:

    patrium tibi crede caput, i. e. patris vitam et salutem,

    Ov. M. 8, 94; so,

    capitis accusare,

    to accuse of a capital crime, Nep. Paus. 2 fin.:

    absolvere,

    id. Milt. 7, 6:

    damnare,

    id. Alcib. 4, 5; id. Eum. 5, 1:

    tergo ac capite puniri,

    Liv. 3, 55, 14:

    caput Jovi sacrum,

    id. 3, 55, 7:

    sacratum,

    id. 10, 38, 3 al.; cf. Ov. M. 9, 296.—
    b.
    Civil or political life, acc. to the Roman idea, including the rights of liberty, citizenship, [p. 290] and family (libertatis, civitatis, familiae): its loss or deprivation was called deminutio or minutio capitis, acc. to the foll. jurid. distinction: capitis deminutionis tria genera sunt: maxima, media, minima; tria enim sunt, quae habemus: libertatem, civitatem, familiam. Igitur cum omnia haec amittimus (as by servitude or condemnation to death), maximam esse capitis deminutionem; cum vero amittimus civitatem (as in the interdictio aquae et ignis) libertatem retinemus, mediam esse capitis deminutionem;

    cum et libertas et civitas retinetur, familia tantum mutatur (as by adoption, or, in the case of women, by marriage) minimam esse capitis deminutionem constat,

    Dig. 4, 5, 11; cf. Just. Inst. 1, 16, 4; Cic. de Or. 1, 40, 181; 1, 54, 231; id. Tusc. 1, 29, 71; Liv. 3, 55, 14; 22, 60, 15:

    capitis minor,

    Hor. C. 3, 5, 42:

    servus manumissus capite non minuitur, quia nulnum caput habuit,

    Dig. 4, 5, 3, § 1.—Of the deminutio media, Cic. Brut. 36, 136; id. Verr. 2, 2, 40, §§ 98 and 99; id. Quint. 2, 8 al.—Of the deminutio minima, Cic. Top. 4, 18; cf. Gai Inst. 1, 162.—
    2. (α).
    With gen.:

    scelerum,

    an arrant knave, Plaut. Curc. 2, 1, 19; id. Bacch. 4, 7, 31; id. Mil. 2, 6, 14; id. Ps. 1, 5, 31; 4, 5, 3; id. Rud. 4, 4, 54:

    perjuri,

    id. ib. 4, 4, 55:

    concitandorum Graecorum,

    Cic. Fl. 18, 42:

    consilil,

    Liv. 8, 31, 7:

    conjurationis,

    id. 9, 26, 7:

    caput rei Romanae Camillus,

    id. 6, 3, 1; cf.:

    caput rerum Masinissam fuisse,

    id. 28, 35, 12; so id. 26, 40, 13:

    reipublicae,

    Tac. A. 1, 13:

    nominis Latini,

    heads, chiefs, Liv. 1, 52, 4:

    belli,

    id. 45, 7, 3:

    Suevorum,

    chieftribe, Tac. G. 39 fin. al.—The predicate in gen. masc.:

    capita conjurationis ejus virgis caesi ac securi percussi,

    Liv. 10, 1, 3.—
    (β).
    With esse and dat.:

    ego caput fui argento reperiundo,

    Plaut. As. 3, 3, 138; cf.:

    illic est huic rei caput,

    author, contriver, Ter. And. 2, 6, 27; so id. Ad. 4, 2, 29 al.—
    (γ).
    Absol.:

    urgerent philosophorum greges, jam ab illo fonte et capite Socrate,

    Cic. de Or. 1, 10, 42:

    corpori valido caput deerat,

    guide, leader, Liv. 5, 46, 5:

    esse aliquod caput (i. e. regem) placebat,

    id. 1, 17, 4; cf. id. 1, 23, 4; Hor. S. 2, 5, 74 al.—Of things, head, chief, capital, etc.;

    thus of cities: Thebas caput fuisse totius Graeciae,

    head, first city, Nep. Epam. 10 fin.; so with gen., Liv. 9, 37, 12; 10, 37, 4 Weissenb. ad loc.; 23, 11, 11; 37, 18, 3 (with arx); cf.:

    pro capite atque arce Italiae, urbe Romanā,

    Liv. 22, 32, 5; and with dat.:

    Romam caput Latio esse,

    id. 8, 4, 5; and:

    brevi caput Italiae omni Capuam fore,

    id. 23, 10, 2 Drak. N. cr. —Of other localities:

    castellum quod caput ejus regionis erat,

    the head, principal place, Liv. 21, 33, 11.—Of other things:

    jus nigrum, quod cenae caput erat,

    the principal dish, Cic. Tusc. 5, 34, 98; cf. id. Fin. 2, 8, 25:

    patrimonii publici,

    id. Agr. 1, 7, 21; cf. id. ib. 2, 29, 80; Liv. 6, 14, 10: caput esse artis, decere, the main or principal point, Cic. de Or. 1, 29, 132:

    caput esse ad beate vivendum securitatem,

    id. Lael. 13, 45: ad consilium de re publicā dandum caput est nosse rem publicam;

    ad dicendum vero probabiliter, nosse mores civitatis,

    id. de Or. 2, 82, 337; 1, 19, 87:

    litterarum,

    summary, purport, substance, id. Phil. 2, 31, 77:

    caput Epicuri,

    the fundamental principle, dogma, id. Ac. 2, 32, 101; cf. Quint. 3, 11, 27: rerum, the chief or central point, head, Cic. Brut. 44, 164.—So in writings, a division, section, paragraph, chapter, etc.:

    a primo capite legis usque ad extremum,

    Cic. Agr. 2, 6, 15; cf. id. ib. 2, 10, 26; id. Verr. 2, 1, 46, § 118 Ascon.; id. Fam. 3, 8, 4; Gell. 2, 15, 4 al.; Cic. de Or. 2, 55, 223; id. Fam. 7, 22 med.; Quint. 10, 7, 32:

    id quod caput est,

    Cic. Att. 1, 17, 4; so id. Fam. 3, 7, 4.—Of money, the principal sum, the capital, stock (syn. sors;

    opp. usurae),

    Cic. Verr. 2, 1, 4, § 11; 2, 3, 35, § 80 sq.; id. Att. 15, 26, 4; Liv. 6, 15, 10; 6, 35, 4; Hor. S. 1, 2, 14 al.

    Lewis & Short latin dictionary > caput

  • 55 celum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > celum

  • 56 Ceres

    Cĕrēs (cf. Verg. G. 1, 96; Ov. F. 4, 615; Mart. 3, 58, 6), ĕris ( gen. CERERVS, Inscr. Fabr. p. 626, 225; cf. Inscr. Orell. 1364), f. [Sabini Cererem panem appellant, Serv. ad Verg. G. 1, 7; prop. the goddess of creation (cf. Serv. l. l.), from the stem cer, Sanscr. kri, to make], the daughter of Saturn and Ops, Ov. F. 6, 285, sister of Jupiter and Pluto, mother of Proserpine, goddess of agriculture, esp. of the cultivation of corn, and of the growth of fruits in gen. (cf. Cerealis);

    represented as upon a chariot drawn by dragons, with a torch in her hand, and crowned with poppies or ears of corn,

    Ov. F. 4, 497; 4, 561; 3, 786; 4, 616; id. Am. 3, 10, 3; Tib. 1, 1, 15; 2, 1, 4; Verg. G. 1, 96; Hor. C. S. 30; cf. O. Müll. Archaeol. § 357 sq.: templum Desertae Cereris, deserted (because the temple was in a solitary, secluded place), Verg. A. 2, 714:

    Cereri nuptias facere,

    i. e. without wine, Plaut. Aul. 2, 6, 5; cf. Serv. ad Verg. G. 1, 343.—From the names of places where she was worshipped, called Ceres Hennensis, Cic. Verr. 2, 4, 49, § 107; Lact. 2, 4, 28:

    Catinensis, id. l. l.: Eleusina,

    id. 1, 21, 24:

    Milesia,

    id. 2, 7, 19; cf. Val. Max. 1, 1, ext. 5.—
    B.
    Ceres profunda or inferna, i. e. Proserpina, Stat. Th. 4, 460; 5, 156; cf.:

    sacerdos Cererum,

    Inscr. Orell. 6082.—
    II.
    Meton., food, bread, fruit, corn, grain, etc., Fest. s. v. cocus, p. 45; cf.:

    fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum,

    Cic. N. D. 2, 23, 60; Verg. G. 1, 297; id. A. 1, 177; 1, 701; Hor. C. 3, 24, 13; id. Epod. 16, 43; Ov. M. 3, 437; 8, 292; 11, 112 al.—Prov.:

    sine Cerere et Libero friget Venus,

    Ter. Eun. 4, 5, 6; cf. Cic. N. D. 2, 23, 60.

    Lewis & Short latin dictionary > Ceres

  • 57 certus

    certus, a, um [orig. P. a. from cerno; hence], adj., determined, resolved, fixed, settled, purposed: non dubius.
    I.
    (Acc. to cerno, II. D.) Certum est (mihi), it is determined, it is my ( thy, his, etc.) decision, resolution, will, I am resolved, I mean, etc. (mostly ante-class.; most freq. in Plaut.); with inf.: quorum virtuti belli Fortuna pepercit, Eorundem me libertati parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 206 Vahl.):

    certum'st hominem eludere,

    Plaut. Am. 1, 1, 109:

    tibi credere,

    id. Aul. 4, 9, 7; cf. id. Capt. 3, 1, 32; id. Curc. 2, 1, 1; id. Cas. 2, 4, 15; id. Cist. 3, 1, 16; id. Ep. 5, 1, 57; id. Bacch. 5, 2, 37; id. Most. 1, 3, 80; id. Men. 5, 6, 12; id. Mil. 2, 3, 32; id. Merc. 3, 1, 7; id. Ps. 1, 5, 138; id. Poen. 5, 5, 25; id. Pers. 2, 2, 39; id. Rud. 3, 3, 22; id. Stich. 5, 4, 2; id. Trin. 2, 1, 34; id. Truc. 2, 6, 68; Ter. And. 2, 1, 11; id. Eun. 1, 2, 108: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitror, omnia dicere, Cic. Rosc. Am. 11, 31:

    certum atque decretum est non dare signum,

    Liv. 2, 45, 13:

    certum est igni circumdare muros,

    Verg. A. 9, 153.—Certum'st mihi with inf., Plaut. As. 1, 3, 94; 3, 3, 23; id. Cas. 1, 1, 3; id. Mil. 3, 1, 154; id. Ps. 4, 8, 2; Cic. de Or. 2, 33, 144; Liv. 35, 46, 13; Ov. M. 9, 53 al.—Without inf., esp. parenthet., with expression of purpose by a fut. tense:

    certum est, malam rem potius quaeram cum lucro,

    Plaut. Aul. 4, 6, 15:

    certum est, jam dicam patri,

    id. Bacch. 3, 1, 15:

    certum est, ibo ad medicum,

    id. Merc. 2, 4, 4: An. Certumn' est tibi? Ly. Certum, id. Poen. 2, 48; cf. id. Stich. 4, 2, 33.—With pron. or subst.: Ar. Certumne'st tibi istuc? He. Non moriri certius, Plaut. Capt. 3, 5, 74;

    so further with istuc,

    id. ib. 2, 1, 20; Ter. Eun. 3, 3, 30:

    mihi autem abjurare certius est quam dependere,

    Cic. Att. 1, 8, 3:

    ad eum senem oppugnare certum est consilium,

    Plaut. Ep. 1, 2, 60:

    quae nunc sunt certa ei consilia, etc.,

    Ter. And. 2, 3, 16:

    certa res hanc est objurgare,

    Plaut. Am. 2, 2, 73; so id. Merc. 5, 2, 16; id. Mil. 2, 4, 45; Ter. And. 2, 2, 31; Plaut. Most. 3, 2, 16.—
    b.
    (From the time of the Aug. poets.) Transf. to the person who is determined upon something, determined, resolved, bent.
    (α).
    With inf.:

    certa mori,

    Verg. A. 4, 564 (cf. id. ib. 4, 475:

    decrevitque mori): certi non cedere,

    Ov. M. 9, 43:

    certa sequi,

    Val. Fl. 5, 47.—
    (β).
    With gen. (cf. Ramsh. Gr. p. 323; Zumpt, Gr. § 437, n. 1;

    A. and S. § 213, R. 1): certus eundi,

    Verg. A. 4, 554; Ov. M. 11, 440:

    desciscendi,

    Tac. H. 4, 14:

    relinquendae vitae,

    id. A. 4, 34:

    necis,

    Sil. 6, 27:

    fugae,

    Plin. Ep. 6, 16, 12:

    destinationis,

    Tac. A. 12, 32:

    sceleris,

    id. ib. 12, 66:

    consilii,

    id. H. 2, 46.—
    (γ).
    With an:

    nec sat certa an cederet armis,

    Sil. 9, 480.—
    II.
    An epithet of all those objects whose existence or reality is fixed, determined (hence in connection with definitus, Quint. 7, 10, 7;

    with praefinitus,

    Suet. Galb. 14), or in respect to which there can be no doubt (hence opp. dubius, Quint. 7, 6, 3; 5, 12, 3; 12, 3, 6 al.).
    A.
    Object.
    1.
    Of things whose external qualities, number, etc., are invariable, established, settled, fixed, particular, specified, etc. (class.):

    Arboribus primum certis gravis umbra tributa,

    Lucr. 6, 783:

    fruges, bacae,

    Cic. Leg. 2, 8, 19:

    jam ad certas res conficiendas certos homines delectos ac descriptos habebat,

    id. Cat. 3, 7, 16:

    concilium in diem certam indicere,

    Caes. B. G. 1, 30 fin.;

    so with dies,

    a fixed term, Cato, R. R. 149, 1; Cic. Att. 6, 2, 9; Nep. Chabr. 3, 1; Liv. 1, 50, 1; Tac. G. 9 al.; cf.:

    certis diebus,

    Verg. G. 2, 329:

    quaerere ab judicibus cur in certa verba jurent, cur certo tempore conveniant, certo discedant,

    Cic. Inv. 2, 45, 132; cf. Suet. Aug. 41:

    certum praefinitumque tempus,

    id. Galb. 14; and:

    certum statumque vectigal,

    id. Calig. 40:

    pecunia (opp. arbitraria), v. arbitrarius: finis aerumnarum,

    Lucr. 1, 108; cf. id. 2, 512; 8, 1091; Hor. S. 1, 1, 106; id. Ep. 1, 2, 56:

    locus,

    Caes. B. G. 5, 1, 6:

    numerus,

    id. ib. 7, 75:

    signum,

    fixed, agreed upon, id. B. C. 1, 27:

    naves,

    fixed in number and quality, id. ib. 1, 56:

    pecuniae imperabantur,

    id. ib. 3, 32 fin.:

    conviva,

    i. e. a daily, constant guest, Hor. Ep. 1, 7, 75 Schmid:

    ecquem tu illo certiorem nebulonem,

    Cic. Att. 15, 21, 2.—
    b.
    But sometimes indef., like quidam, and our certain, of things, the certainty of whose existence is given, but whose nature is not more definitely designated, or comes not into consideration (cf. aliquis):

    Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat,

    Cic. Verr. 2, 2, 52, § 128:

    habet certos sui studiosos,

    id. Brut. 16, 64:

    (hunc) certis rebus imperatis regnare jussit,

    id. Sest. 27, 58:

    certi homines ad eam rem periti,

    id. ib. 18, 41:

    res a certis hominibus corrupta,

    id. Fam. 1, 2, 3; 4, 9, 2; 16, 11, 2; id. Marcell. 6, 16; id. Deiot. 4, 11; Liv. 34, 61, 7.—Hence in Quint. several times in connection with quidam and aliquis:

    ad certas quasdam dicendi leges alligati,

    Quint. 8, prooem. § 2; so id. 8, prooem. § 12; 4, 2, 28; 5, 10, 2; 5, 10, 5; 9, 4, 8;

    11, 2, 28: aliquos compositionis certos pedes,

    id. 10, 2, 13; so id. 7, prooem. § 4; and subst.:

    in his certos aliquos docebit,

    id. 2, 8, 13.—
    2.
    Trop., of things whose internal moral qualities are established, fixed, can be relied upon, sure, unerring, to be depended upon, true, faithful, [p. 321] etc. (so most freq. in all periods and species of composition; syn.: firmus, confirmatus, exploratus, indubitatus, manifestus al.).
    a.
    Of persons: amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. Lael. 17, 64; cf.:

    tu ex amicis certis mi es certissimus,

    Plaut. Trin. 1, 2, 57:

    certi homines, quibus dem litteras,

    Cic. Fam. 1, 7, 1; cf. id. Cat. 3, 7, 16; Nep. Paus. 2, 4; id. Alcib. 10, 1; Cic. Rosc. Am. 19, 53; id. Verr. 2, 2, 64, § 156:

    certus enim promisit Apollo, etc.,

    Hor. C. 1, 7, 28:

    auctor (mortis),

    Quint. 6, 3, 68; cf. Suet. Tib. 5:

    adversus hostem nec spe nec animo certiorem, i. e. firmiorem,

    Liv. 10, 35, 17: apud latera certos collocaverat, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 576 (H. 1, 53 Dietsch); cf. Nep. Dion, 9, 2:

    per litora certos dimittam,

    Verg. A. 1, 576:

    certissimus auctor (Phoebus),

    id. G. 1, 432.—
    b.
    Of things:

    satis animo certo et confirmato,

    Cic. Quint. 24, 77; cf.

    pectora,

    Verg. A. 9, 249, and certior indoles, Suet. Ner. 10:

    promissa,

    Cic. Fam. 6, 12, 1:

    parata dicendi copia et certa,

    Quint. 10, 6, 6; id. 6, prooem. §

    9: jus,

    id. 12, 3, 6 et saep.:

    jactus (telorum),

    Tac. A. 14, 37; cf.

    in this sense certa hasta,

    Verg. A. 11, 767:

    sagitta,

    Hor. C. 1, 12, 23:

    fides segetis,

    id. ib. 3, 16, 30:

    spes,

    id. C. S. 74:

    trames,

    id. S. 2, 3, 49:

    lar,

    id. Ep. 1, 7, 58 al.:

    plana et certa,

    Plaut. Pers. 2, 2, 1:

    certa et clara,

    Ter. Hec. 5, 4, 1 Ruhnk.; so Liv. 22, 39, 22; cf. Hor. S. 2, 6, 27.—Subst., with gen.:

    certa maris,

    Tac. H. 4, 81.—
    B.
    Subject., of that which is established by evidence, etc., placed beyond doubt, certain, sure, true, proved, established (class.; esp. freq. in neutr.):

    cum ad has suspitiones certissimae res accederent,

    Caes. B. G. 1, 19; 5, 29:

    incerta pro certis malebant,

    Sall. C. 17, 6; cf.:

    incerta pro certis mutare,

    id. J. 83, 1:

    postremo certior res,

    Liv. 29, 6, 12:

    certiora esse dicunt quam, etc.,

    Cic. N. D. 3, 5, 13; id. Att. 3, 11, 2; Liv. 10, 35, 12: So. Satin hoc certum'st? Ge. Certum:

    hisce oculis egomet vidi,

    Ter. Ad. 3, 2, 31:

    jam satis certumst virginem vitiatam esse?

    id. Enn. 4, 4, 36:

    cum certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis,

    Cic. Att. 1, 9, 1:

    id parum certum est,

    Liv. 5, 35, 3:

    cum de altero intellectu certum est, de altero dubium,

    Quint. 7, 6, 3; cf. id. 7, 3, 4: non certum traditur, with interrog.-clause, Liv. 2, 8, 8:

    nec quicquam certi respondes mihi?

    Ter. Hec. 4, 4, 84:

    neque tanto spatio certi quid esset explorari poterat,

    Caes. B. G. 7, 45:

    certum inveniri non potest ne... an,

    id. B. C. 1, 25:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1: Ph. Civemne? Th. Arbitror:

    Certum non scimus,

    Ter. Eun. 1, 2, 31; cf. id. Phorm. 1, 2, 98; Cic. Att. 12, 23, 2.—So, certum scire, to know for a certainty, Ter. Eun. 5, 3, 12; id. Hec. 3, 1, 44; Cic. Fam. 9, 23 init.:

    certum habere,

    to reckon certain, id. Att. 1, 13, 1; Liv. 36, 28, 4; 5, 3, 2; Quint. 2, 3, 9; Col. 2, 22, 5 al.:

    certum respondeo,

    Cic. Ac. 2, 29, 92:

    cognoscere, Auct. B. Alex. 53: comperire, Auct. B. Hisp. 22.—So also pro certo habere,

    Cic. Att. 10, 6, 3; Matius ap. Cic. Att. 9, 15, A med.; Sall. C. 52, 17; Suet. Dom. 23:

    negare,

    Cic. Att. 5, 21, 5:

    polliceri,

    id. Agr. 2, 37, 102:

    dicere aliquid,

    id. Brut. 3, 10:

    ponere,

    Liv. 23, 6, 8:

    scire,

    id. 25, 10, 1:

    affirmare,

    id. 27, 1, 13; 3, 23, 7; cf. id. 1, 3, 2 Drak.:

    creditur,

    Sall. C. 15, 2:

    coeperit esse,

    Quint. 5, 12, 2:

    certius cognoscere ex aliquo de aliquā re,

    Caes. B. G. 5, 52, 5.—Strengthened by comp.:

    quin nihil invenies magis hoc certo certius,

    Plaut. Capt. 3, 4, 111; cf.:

    et hoc certo certius est et saepissime constitutum,

    Dig. 42, 8, 10, § 14:

    certo certius,

    Ambros. in Ephes. 5; Paul. Vit. St. Ambros. 25; App. M. 9, p. 237, 27.—In Plaut. certum or certius facere alicui, to give certainty to one concerning any thing, make him certain, Plaut. Men. 2, 1, 17; 5, 2, 12; id. Ps. 2, 2, 4.—
    2.
    Transf. to the person who is made certain in reference to a thing, certain, sure:

    certi sumus periisse omnia,

    Cic. Att. 2, 19, 5:

    num quid nunc es certior?

    Plaut. Am. 1, 1, 191:

    posteritatis,

    i. e. of posthumous fame, Plin. Ep. 9, 3, 1:

    sententiae,

    Quint. 4, 3, 8:

    judicii,

    Sen. Ep. 45, 9:

    certus de suā geniturā,

    Suet. Vesp. 25:

    damnationis,

    id. Tib. 61:

    exitii,

    Tac. A. 1, 27:

    spei,

    id. H. 4, 3:

    matrimonii,

    id. A. 12, 3:

    certi sumus, etc.,

    Gell. 18, 10, 5.—In class. prose mostly in the phrase certiorem facere aliquem (de aliquā re, alicujus rei, with a foll, acc. and inf., with a rel.-clause or absol.), to inform, apprise one of a thing:

    me certiorem face,

    Ter. Phorm. 4, 3, 69:

    ut nos facias certiores,

    Plaut. Curc. 5, 2, 32:

    uti se (sc. Caesarem) de his rebus certiorem faciant,

    Caes. B. G. 2, 2:

    qui certiorem me sui consilii fecit,

    Cic. Att. 9, 2, a, 2:

    Caesarem certiorem faciunt, sese non facile ab oppidis vim hostium prohibere,

    Caes. B. G. 1, 11:

    faciam te certiorem quid egerim,

    Cic. Att. 3, 11, 1.— With subj. only:

    milites certiores facit, paulisper intermitterent proelium,

    Caes. B. G. 3, 5 fin.Pass.:

    quod crebro certior per me fias de omnibus rebus,

    Cic. Fam. 1, 7, 1; so Caes. B. G. 1, 7; Sall. J. 104, 1:

    Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse,

    Caes. B. G. 1, 12; so id. ib. 1, 21; 1, 41; 2, 1; Sall. J. 82, 2; Nep. Att. 12, 3:

    factus certior, quae res gererentur,

    Caes. B. C. 1, 15:

    non consulibus certioribus factis,

    Liv. 45, 21, 4.—Also in posit., though rarely:

    fac me certum quid tibi est,

    Plaut. Ps. 1, 1, 16; 4, 6, 35; Verg. A. 3, 179:

    lacrimae suorum Tam subitae matrem certam fecere ruinae,

    Ov. M. 6, 268.— Hence, adv. in two forms.
    A.
    certō, with certainty, certainly, surely, of a truth, in fact, really, object. and subject. (cf. supra, II. A. and B.); only in the comic poets, and sometimes (most. freq. in his epistt.) in Cic., while the adverbial form certe belongs to all periods and all species of composition. The difference between them is, perhaps, merely historical; but v. infra, certe, B. I. 2. init.
    1.
    Object.:

    perii certo, haud arbitrario,

    Plaut. Poen. 3, 5, 42; cf. id. Merc. 2, 3, 106:

    mihi certo nomen Sosia'st,

    id. Am. 1, 1, 176; id. Men. 2, 2, 39; Ter. Phorm. 1, 3, 12:

    nihil ita exspectare quasi certo futurum,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81 (cf. the passage cited under certo, I. 1., from id. Div. 2, 7, 18).—
    b.
    In affirm. answers: Me. Liberum ego te jussi abire? Mes. Certo, yes, certainly, Plaut. Men. 5, 8, 9; so id. ib. 5, 9, 50; 2, 3, 38; id. Poen. 5, 5, 21; Ter. Eun. 5, 1, 9.—
    2.
    Subject.
    a.
    In gen. (very rare):

    certo enim ego vocem hic loquentis modo mi audire visus sum,

    Plaut. Aul. 4, 5, 4:

    ego rus abituram me esse certo decrevi,

    Ter. Hec. 4, 4, 10: Th. Quid aīs? Py. Atqui certo comperi, id. Eun. 5, 1, 9.—
    b.
    Esp. in the formula of asseveration, certo scio, I certainly know, I am fully persuaded, beyond all doubt (class.):

    certo edepol scio, me vidisse, etc.,

    Plaut. Mil. 2, 3, 2; id. Truc. 1, 1, 49; Ter. And. 5, 4, 26; id. Ad. 4, 5, 14; id. Eun. 1, 2, 119; id. Heaut. 1, 1, 19:

    quod te moleste ferre certo scio,

    Cic. Att. 1, 12, 3; 2, 23, 2; id. Fam. 4, 13, 6; id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; id. Rosc. Am. 8, 21; id. Phil. 3, 6, 17; id. Sen. 1, 1; 1, 2; Sall. J. 9, 2; id. C. 51, 16:

    veniunt in mentem mihi permulta: vobis plura, certo scio,

    Cic. Caecin. 19, 55 (cf. under certe, I. 2.).—
    B.
    certē (class.; cf. supra, certo init.).
    I.
    Affirming strongly, with certainty, certainly, undoubtedly, assuredly, surely, really.
    1.
    Object.:

    certe edepol, tu me alienabis,

    Plaut. Am. 1, 1, 243:

    ego quidem ab hoc certe exorabo,

    id. Bacch. 5, 2, 58:

    certe hercle,

    id. As. 2, 1, 15; cf. Ter. Phorm. 5, 1, 8; Plaut. Truc. 1, 2, 71; Ter. And. 2, 2, 10:

    quom is certe Renuntiarit,

    id. Heaut. 4, 4, 4:

    certe captus est!

    id. And. 1, 1, 55:

    certe ut videamur cernere eum,

    Lucr. 4, 760:

    si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est,

    Cic. Div. 2, 7, 18; cf. id. N. D. 1, 2, 5:

    fuit certe id aequum et certe exspectatum est, etc.,

    id. Planc. 16, 38:

    ea certe vera sunt,

    id. Mil. 35, 96:

    M. Catoni certe licuit, etc.,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    jam illa perfugia certe minime sunt audienda,

    id. ib. 1, 5, 9:

    cum se certe decessurum videret,

    id. Verr. 2, 3, 44, § 104; Cat. 62, 8:

    certe hinc Romanos olim fore ductores pollicitus,

    Verg. A. 1, 234:

    o dea certe,

    a goddess surely, id. ib. 1, 328:

    postremo expellet certe vivacior heres,

    Hor. S. 2, 2, 132:

    placuit tibi, Delphice, certe, Dum, etc.,

    Ov. M. 2, 543 al. — Comp.:

    speculatores mittere, qui certius explorata referant,

    Liv. 3, 40, 13; 35, 48, 3:

    si reperire vocas amittere certius,

    Ov. M. 5, 519; App. M. 2, p. 118, 1.— Sup., Tert. Pall. 4.—
    b.
    In an answer of affirmation:

    estne ipsus an non est! Is est, Certe is est, is est profecto,

    Plaut. Trin. 4, 3, 65; so Ter. Ad. 1, 1, 53; Cic. Tusc. 1, 5, 9; id. Clu. 54, 149; id. Phil. 1, 15, 37; id. Ac. 2, 35, 113; and in confirmation of a preceding fact: venerat, ut opinor, haec res in judicium. Certe, certainly, surely, Cic. Rosc. Com. 14, 42; id. Fam. 4, 2, 5; id. Or. 42, 144; cf. id. Off. 3, 29, 105; id. Fin. 2, 27, 91.—
    2.
    Subject., mostly in the phrase certe scio, I know to a certainty, I am sure (acc. to Klotz ad Cic. Sen. 1, 2, certe scio = certum est me scire, I am fully convinced: certo scio = certum est quod scio, my knowledge is accurate, etc.):

    certe edepol scio, si aliud quicquam est quod credam aut certo sciam, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 115:

    edepol certo scio,

    id. Bacch. 2, 3, 20:

    scelestiorem me hac anu certe scio Vidisse numquam,

    id. Aul. 1, 1, 21; cf. Cic. Arch. 12, 32:

    ex litteris certe scire potuistis,

    id. Font. 4, 8; id. Phil. 12, 12, 29:

    quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1.—
    b.
    In affirm. answers: Ar. Ain' vero? Le. Certe, inquam, Plaut. As. 3, 3, 132: Ch. Ain'tu? So. Certe, sic erit, Ter. Heaut. 5, 3, 12.—
    c.
    In a subjective supposition or presumption that a thing is so, certainly, surely, assuredly, doubtless, of course; Gr. isôs:

    ah nugas agis, Certe habes,

    Plaut. Aul. 4, 4, 25; id. Bacch. 5, 2, 58:

    si me tanti facis, quanti certe facis,

    Cic. Fam. 11, 16, 3; 7, 8, 1; cf. Verg. A. 1, 234; Ov. M. 2, 423; Prop. 2, 7, 1. —
    (β).
    In interrog., Cic. Leg. 1, 1, 3; Suet. Aug. 33.—
    II.
    Affirming with restriction, yet surely, yet indeed, at least, notwithstanding (very freq. in prose and poetry, esp. after the class. per.).
    A.
    Alone:

    si non ipsā re tibi istuc dolet, Simulare certe est hominis,

    Ter. Ad. 4, 7, 16:

    cingitur, certe expedit se,

    Plaut. Am. 1, 1, 152:

    ut homines mortem vel optare incipiant, vel certe timere desistant,

    Cic. Tusc. 1, 49, 117:

    haec... sint falsa sane, invidiosa certe non sunt,

    id. Ac. 2, 32, 105:

    qui... ut non referat pedem, sistet certe,

    id. Phil. 12, 4, 8:

    res fortasse verae, certe graves,

    id. Fin. 4, 3, 7; cf. Liv. 9, 11, 13:

    consulatum unum certe plebis Romanae esse,

    id. 22, 34, 11:

    quos quoniam caeli nondum dignamur honore, Quas dedimus certe terras habitare sinamus,

    Ov. M. 1, 195 et saep.:

    quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81; so,

    ego certe,

    Quint. 8, 3, 65; 9, 4, 57:

    certe ego,

    Sall. J. 31, 5; Ov. H. 19, 81; id. M. 13, 840; id. Tr. 4, 5, 13:

    mihi certe,

    Quint. 10, 3, 23:

    ipse certe,

    id. 8, 6, 30; Curt. 7, 4, 19; 7, 6, 22.—
    B.
    With other particles.
    1.
    With tamen:

    illud certe tamen, quod jam amplexi sumus,

    Cic. de Or. 3, 6, 22; id. Sen. 23, 84.—
    2.
    With at: quod (consilium) si non fuerit prudens, at certe ab optima fide proficiscetur, Balb. et opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 1; Ov. F. 3, 351; cf. at II. 3.—
    3.
    With sed: non integrā re, sed certe minus infractā, quam, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 8; cf. Cic. Leg. 1, 21, 56 dub. B. and K. —
    4.
    With quidem:

    ubi sit animus, certe quidem in te est,

    Cic. Tusc. 1, 29, 70:

    quoniam volumus quidem certe senes fieri,

    id. Sen. 2, 6; id. Quint. 15, 50:

    certe quidem vos estis Romani, etc.,

    Liv. 45, 22, 5. (But quidem does not belong with certe in such passages as the foll.:

    hic quidem certe memorat, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 261 al.; v. quidem; cf. also aut and vel.)

    Lewis & Short latin dictionary > certus

  • 58 clamito

    clāmĭto, āvi, ātum ( part. pres. nom. plur. clamitantis, Varr. ap. Non. p. 356), 1, v. freq. n. and a. [clamo], to cry out violently or aloud, to bawl out, vociferate (class., esp. freq. since the Aug. per.; in Cic. only twice; not in Quint.; usu. of human beings).
    I.
    Neutr. (rare):

    ut illi clamitant,

    Cic. Caecin. 3, 9;

    of a bird: ipsum (passerem) accipiter... vano clamitantem interficit,

    Phaedr. 1, 9, 7.—
    II.
    Act.
    A.
    With the words or thoughts uttered as object.
    1.
    With direct citation:

    Chremes clamitans: Indignum facinus,

    Ter. And. 1, 1, 117:

    atque clamitas, Laterensis: quo usque ista dicis?

    Cic. Planc. 31, 75:

    quidam caricas vendens Cauneas clamitabat,

    id. Div. 2, 40, 84:

    Volero, clamitans provoco,

    Liv. 2, 55, 7:

    ad arma, et: pro vestram fidem, cives, clamitans,

    id. 9, 24, 9; 27, 48, 12; Suet. Aug. 40; Tac. A. 1, 18.—
    2.
    With acc. and inf.:

    clamitabat falsa esse illa, quae, etc.,

    Cic. Tusc. 2, 25, 60:

    saepe clamitans, liberum se... esse,

    Caes. B. G. 5, 7; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2:

    clamitare coepit... ad Philotam decurrisse,

    Curt. 6, 7, 27; 9, 8, 7; 10, 7, 10:

    clamitans non corporis esse sed loci morbum,

    Sen. Ep. 104, 1; Suet. Calig. 58; Tac. A. 12, 7; 12, 35; id. H. 2, 29; cf. id. ib. 3, 10.— Pass. impers.:

    multisque sciscitantibus cuinam eam ferrent... Thalassio ferri clamitatum,

    Liv. 1, 9, 12.—
    3.
    With subj.:

    Messalina clamitabat... audiret Octaviae matrem,

    Tac. A. 11, 34:

    Mnester clamitans aspiceret verberum notas,

    id. ib. 11, 36; 16, 10.—
    4.
    With acc.:

    quid clamitas?

    Ter. And. 4, 4, 28:

    haec Volscio clamitante,

    Liv. 3, 13, 3:

    quorum clamitant nomina,

    Plin. Ep. 9, 6, 2:

    saeva et detestanda alicui,

    to imprecate, Tac. A. 3, 23.—
    5.
    With ut or ne:

    Acerronia... dum se Agrippinam esse utque subveniretur matri principis clamitat, conficitur,

    Tac. A. 14, 5; cf.:

    neve consulatus sui collegam dederet liberto... clamitabat,

    id. ib. 16, 10.—
    B.
    With personal obj.:

    clamitant me ut revortar,

    call on me, Plaut. Ps. 5, 1, 30 Lorenz (Fleck. inclamitant):

    clamitent Ne sycophantam,

    call, Ter. And. 4, 5, 20:

    clamitans eum modo consulem modo dictatorem,

    Ascon. p. 34, 13 Bait.:

    plausores, Augustianos militesque se triumphi ejus clamitantes,

    Suet. Ner. 25. —
    C.
    Trop., of things, to proclaim, reveal, betray:

    nonne ipsum caput et supercilia illa penitus abrasa olere malitiam et clamitare calliditatem videntur?

    Cic. Rosc. Am. 7, 20.

    Lewis & Short latin dictionary > clamito

  • 59 coelum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > coelum

  • 60 concedo

    con-cēdo, cessi, cessum, 3, v. n. and a. (a strengthened cedo, and corresp. with it in most of its signiff.); lit., to go, walk; hence,
    I.
    Neutr., with reference to the terminus a quo, to go or walk away from a place, to depart, retire, withdraw, remove from (in lit. signif. rare but class.).
    A.
    In gen.:

    concedite atque abscedite omnes, de viā decedite,

    Plaut. Am. 3, 4, 1; so absol., Ter. Eun. 1, 2, 102; id. Hec. 4, 2, 21; cf.:

    ipsae concedite silvae,

    farewell, Verg. E. 10, 63.—With prep.:

    a foribus,

    Plaut. Most. 2, 1, 82:

    abs te,

    id. Pers. 1, 1, 51:

    ab oculis alicujus,

    Cic. Cat. 1, 7, 17:

    superis ab oris,

    Verg. A. 2, 91:

    ex aedibus,

    Ter. Hec. 4, 4, 57.—With abl. only:

    oculis,

    Plaut. Ep. 5, 2, 16:

    caelo,

    Verg. A. 10, 215:

    solio,

    Sil. 3, 628.—With adv.:

    hinc,

    Plaut. Ps. 1, 5, 158; Ter. Eun. 1, 2, 126; id. Heaut. 3, 3, 11.—
    B.
    Esp.
    1.
    Pregn. ( = cedo, II. A. 2.), to pass away, disappear, vanish, in Tac. (with and without vitā), to depart from life, die:

    tumor et irae Concessere deūm,

    Verg. A. 8, 41:

    vitā,

    to die, Tac. A. 1, 3; 3, 30; 6, 39; 12, 39; 14, 51; and absol.: quandoque concessero, id. ib. 4, 38; 13, 30;

    the same: concessit superis ab oris,

    Verg. A. 2, 91; cf.:

    vitā per auras concessit ad Manes,

    id. ib. 10, 820. —
    2.
    With dat. or absol., prop. qs. to go out of the way for one (on account of his wishes, or his superior power or excellence), i. e. to yield to, submit, give way to, adapt one's self to.
    a.
    To yield or submit to power or compulsion:

    ut magnitudini medicinae doloris magnitudo concederet,

    Cic. Tusc. 4, 29, 63:

    certum est, concedere homini nato nemini,

    Plaut. Cas. 2, 4, 15:

    neque nox quoquam concedit die (i. e. diei),

    id. Am. 1, 1, 120 (cf. id. ib. 1, 3, 48): cedant arma togae, concedat laurea linguae, Cic. Poët. Off. 1, 22, 77 (cf. id. Pis. 30, 74, and Quint. 11, 1, 24):

    bellum ac tumultum paci atque otio concessurum,

    id. Pis. 30, 73:

    voluptatem concessuram dignitati,

    id. Fin. 3, 1, 1:

    injuriae,

    Sall. J. 14, 24:

    obsidioni,

    i. e. permit, Tac. A. 13, 40:

    operi meo concedite,

    Ov. M. 8, 393; id. F. 1, 222:

    naturae,

    i. e. to die, Sall. J. 14, 15; so,

    fato,

    Plin. Pan. 11, 3:

    fatis magnis,

    Val. Fl. 1, 554:

    apparebat aut hostibus aut civibus de victoriā concedendum esse,

    Liv. 4, 6, 6; cf. so impers.:

    postquam concessum propemodum de victoriā credebant,

    id. 3, 60, 4.—
    b.
    To give place to in excellence, dignity, rank, etc., to yield to, to give precedence:

    me amantissimum tui, nemini concedentem,

    Cic. Fam. 10, 3, 2; so id. ib. 4, 3, 1;

    4, 3, 4: etsi de cupiditate nemini concedam,

    id. Att. 12, 47, 2:

    sese unis Suebis concedere,

    Caes. B. G. 4, 7:

    majestati ejus viri concedere,

    Liv. 6, 6, 7:

    aetati,

    Sall. J. 11, 4; id. H. Fragm. 1, 17; cf. so impers.:

    Sulla, cujus facundiae, non aetati a Manlio concessum,

    id. J. 102, 4:

    vigenti Silio,

    Tac. A. 3, 43:

    seniori Sentio,

    id. ib. 2, 74:

    ut vix Apronio illi de familiaritate concedere videatur,

    Cic. Verr. 2, 2, 44, § 108:

    Antario Varoque de gloriā,

    Tac. H. 3, 64:

    nemini in illa causā studio et cupiditate concedere,

    Cic. Deiot. 10, 28:

    nec amore in hanc patriam nobis concedunt,

    Tac. A. 11, 24:

    nec, si muneribus certes, concedat Iollas,

    Verg. E. 2, 57.—With acc. of quantity (cf. 3. infra):

    magistro tantulum de arte,

    Cic. Rosc. Am. 40, 118:

    alicui quicquam in desperatione,

    id. Att. 14, 18, 3. —
    c.
    To yield, submit to one's will, comply with one's wishes:

    ut tibi concedam, neque tuae libidini advorsabor,

    Ter. Hec. 2, 2, 3:

    matri meae,

    id. ib. 3, 5, 28:

    concessit senatus postulationi tuae,

    Cic. Mur. 23, 47:

    jurisconsultis concedi,

    id. Caecin. 24, 67.— Impers.:

    Caesar... concedendum non putabat,

    Caes. B. G. 1, 7.—
    d.
    Like sunchôrein tini, to assent to, concede to:

    nunquamne hodie concedes mihi Neque intelleges, etc.,

    Ter. Phorm. 5, 3, 22 (credes, consenties, Ruhnk.):

    stultum me fateor, liceat concedere veris,

    Hor. S. 2, 3, 305 (cf. in Gr. sunchôrein têi alêtheiai).—
    e.
    To assent to, grant, pardon, allow, etc.:

    quos (judices) alienis peccatis concessuros putes, quo facilius ipsis peccare liceat,

    Cic. Verr. 2, 3, 96, § 223:

    poëtae non ignoscit, nobis concedit,

    id. de Or. 3, 51, 198:

    dicto concedi,

    id. Rosc. Am. 1, 3:

    cui (vitio) si concedere nolis,

    Hor. S. 1, 4, 140; cf. id. ib. 1, 3, 85.—Hence (cf. cedo, II. A. 3. fin.),
    3.
    Act., with acc. (and dat.) aliquid alicui.
    a.
    To grant, concede, allow; to consign something over to, to resign, yield, vouchsafe, confirm to, etc. (very freq. in all perr. and species of composition):

    illum mihi aequius est quam me illi quae volo concedere,

    Plaut. Cas. 2, 3, 47:

    si nunc de tuo jure concessisses paululum,

    Ter. Ad. 2, 2, 9:

    partem octavam pretii,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    date hoc et concedite pudori meo, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 12, § 32; cf. Ter. Hec. 2, 2, 16:

    alicui primas in dicendo partis,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 49:

    amicis quicquid velint,

    id. Lael. 11, 38:

    neque quicquam illius audaciae,

    id. Caecin. 35, 103:

    doctrinam alicui,

    Quint. 11, 1, 89; cf.:

    artes tibi,

    Cic. Quint. 30, 93:

    intellegentiam, prudentiam,

    Quint. 12, 1, 3:

    principatum imperii maritimi Atheniensibus,

    Nep. Timoth. 2, 2; cf. id. Dion, 6, 3; Suet. Aug. 66; id. Tib. 4; Prop. 2 (3), 15, 37; cf.:

    tempus quieti, aut luxuriae,

    Sall. J. 61, 3:

    tempestivum pueris ludum,

    Hor. Ep. 2, 2, 142:

    libertatem his,

    Caes. B. G. 4, 15 fin.:

    vitam alicui,

    Suet. Caes. 68; id. Aug. 13; 16: crimen gratiae, i. e. to accuse or inform against for the sake of favor, Cic. Rosc. Com. 6, 19:

    peccata alicui,

    to pardon him, id. Verr. 2, 1, 49, § 128:

    delicta,

    Suet. Ner. 29.— Pass.: Siciliam nimis celeri desperatione rerum concessam, [p. 397] had been ceded, given up, Liv. 21, 1, 5:

    Scaevolae concessa est facundiae virtus,

    Quint. 12, 3, 9; 10, 1, 100 et saep.:

    acrius... Ulcisci, quam nunc concessum est legibus aequis,

    Lucr. 5, 1148; cf. Nep. Them. 10 fin.; Suet. Tib. 18.— Poet., with in and acc.:

    concessit in iras Ipse... genitor Calydona Dianae,

    gave over to be punished, Verg. A. 7, 305.—
    (β).
    With dat. and inf.:

    nec nostrā dicere linguā Concedit nobis patrii sermonis egestas,

    Lucr. 1, 831; so,

    ducere neptem,

    Cat. 64, 29:

    esse poëtis,

    Hor. A. P. 373; Suet. Aug. 44 et saep.— Impers. pass.:

    de re publicā nisi per concilium loqui non conceditur,

    Caes. B. G. 6, 20 fin.:

    quo mihi fortunam, si non conceditur uti,

    Hor. Ep. 1, 5, 12; Quint. 12, 1, 37; 12, 1, 42; 8, 6, 76; Suet. Ner. 12:

    servis quoque pueros hujus aetatis verberare concedimus,

    Curt. 8, 8, 3:

    concedunt plangere matri,

    Stat. Th. 6, 134:

    cum accusare etiam palam concessum sit,

    Quint. 6, 3, 28; 2, 17, 27; 11, 3, 150: 8, 3, 30; 12, 3, 8 al.— Poet.:

    fatis numquam concessa moveri Camarina,

    not allowed. forbidden to be removed, Verg. A. 3, 700; cf.

    also personally: haec ubi conceduntur esse facta, for conceditur haec esse facta,

    Cic. Caecin. 15, 44.—
    (γ).
    With acc. and inf.:

    non omnia corpora vocem Mittere concedis,

    you grant, Lucr. 2, 835:

    oculos falli,

    id. 4, 380; Quint. 2, 5, 25:

    culpam inesse concedam,

    Cic. Rosc. Am. 28, 76:

    poëtas legendos oratori futuro,

    Quint. 1, 10, 29.— Pass. impers.:

    concedatur profecto verum esse, ut, etc.,

    Cic. Lael. 14, 50. —
    (δ).
    With ut or ne:

    nec vero histrionibus oratoribusque concedendum est, ut iis haec apta sint, nobis dissoluta,

    Cic. Off. 1, 35, 129:

    verum concedo tibi ut ea praetereas, quae, etc.,

    id. Rosc. Am. 19, 54:

    concedant ut viri boni fuerint,

    id. Lael. 5, 18; id. de Or. 1, 13, 57; Lucr. 2, 658:

    non concedo, ut sola sint,

    Quint. 6, 2, 11 al.: cui concedi potest, ut? etc., Cic. Fragm. ap. Quint. 5, 13, 21:

    ut concedatur ne in conspectum veniat,

    Hirt. B. G. 8, 48.—
    (ε).
    With a simple subj.:

    concedo sit dives,

    Cat. 114, 5; Ov. A. A. 1, 523. —
    (ζ).
    Absol.:

    beatos esse deos sumpsisti: concedimus,

    Cic. N. D. 1, 31, 89; id. Verr. 2, 2, 32, § 78; cf. Quint. 1, 1, 2:

    consules neque concedebant neque valde repugnabant,

    Cic. Fam. 1, 2, 2; Caes. B. G. 1, 44.—
    b.
    = condono, to grant or yield something to one as a favor or from regard, to desist from, forbear, give up; forgive, pardon:

    inimicitias rei publicae,

    to give up for the sake of the State, Cic. Prov. Cons. 18, 44:

    petitionem alicui,

    from regard to, id. Phil. 2, 2, 4:

    peccata liberum parentum misericordiae,

    id. Clu. 69, 195:

    cum Marcellum senatui reique publicae concessisti,

    id. Marcell. 1, 3:

    ut concessisti illum (sc. Marcellum) senatui, sic da hunc (sc. Ligarium) populo,

    as you have pardoned him in deference to the Senate, id. Lig. 12, 37; cf. Nep. Att. 7 fin.; Tac. A. 2, 55; 4, 31:

    Montanus patri concessus est,

    id. ib. 16, 33 fin.
    II.
    Neutr., in respect to the terminus ad quem, to go, walk, betake one's self somewhere, to retire, withdraw to, etc.; with ad, in, or adv.:

    tantisper hic ego ad januam concessero,

    Plaut. Aul. 4, 5, 6 Wagn.; cf.:

    ad Manes,

    i. e. to die, Verg. A. 10, 820:

    ad victorem,

    Tac. H. 2, 51:

    ad dexteram,

    Ter. And. 4, 4, 12:

    caeli distributio docet unde fulmen venerit, quo concesserit,

    Cic. Div. 2, 20, 45; so Lucr. 1, 380:

    huc,

    Plaut. Capt. 2, 1, 19; id. Bacch. 4, 2, 28; id. Trin. 2, 4, 116; Ter. Heaut. 1, 1, 122; Caecil. ap. Non. p. 270, 8:

    istuc,

    Plaut. As. 3, 3, 56; Ter. Eun. 4, 4, 39:

    vis animae in altum,

    Lucr. 4, 919:

    in delubrum,

    Liv. 30, 20, 6:

    in hiberna,

    id. 26, 20, 6; cf.:

    Carthaginem Novam in hiberna,

    id. 21, 15, 3:

    Argos habitatum,

    Nep. Them. 8, 1:

    Cythnum,

    Tac. A. 3, 69:

    Neapolin,

    id. ib. 14, 10:

    Patavium,

    id. H. 3, 11:

    in insulam,

    id. ib. 5, 19:

    in turbam,

    Hor. S. 1, 4, 143:

    trans Rhenum,

    Tac. H. 5, 23:

    concede huc a foribus,

    Plaut. Men. 1, 2, 48:

    hinc intro,

    id. Ps. 1, 5, 158; Ter. Eun. 1, 2, 126:

    hinc aliquo ab ore eorum,

    id. Heaut. 3, 3, 11; cf.:

    aliquo ab eorum oculis,

    Cic. Cat. 1, 7, 17:

    hinc rus,

    Ter. Hec. 4, 4, 7.—
    B.
    Trop.: in aliquid, of entering into an alliance, yielding to, etc., to agree or consent to, to assent, to submit, yield, or resign one's self, to acquiesce in, to go or pass over to any thing (freq. in the histt.):

    mulier, conjuncta viro, concessit in unum Conubium,

    Lucr. 5, 1010; cf.:

    in matrimonium,

    Just. 24, 2, 10: victi omnes in gentem nomenque imperantium concessere, were merged in, passed over into, Sall. J. 18, 12; so,

    in paucorum potentium jus atque dicionem,

    id. C. 20, 7; cf.:

    in dicionem,

    Liv. 38, 16, 9:

    in dominationem,

    Sall. H. Fragm. 3, 22 Gerl.:

    in deditionem,

    Liv. 28, 7, 9; 39, 2, 4; 42, 53, 7:

    in Tyrias leges,

    Sil. 15, 6:

    in condiciones,

    Liv. 2, 33, 1:

    in sententiam,

    id. 32, 23, 12; 32, 36, 8; Tac. A. 1, 79 fin.; cf.: in illos, assent to, yield to them, Cic. Fragm. ap. Aug. contr. Avid. 3, 7:

    in partes,

    Tac. H. 2, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > concedo

См. также в других словарях:

  • Liberum Help Desk — is web based, help desk software used for tracking support cases within an IT or technical support department. It handles the automatic routing of tickets and notifies the end user of updates or solutions to their cases. Liberum Help Desk is… …   Wikipedia

  • Liberum veto — (Latin: I freely forbid ) was a parliamentary device in the Polish Lithuanian Commonwealth that allowed any deputy to a Sejm to force an immediate end to the current session and nullify all legislation already passed at it. This rule evolved from …   Wikipedia

  • Liberum veto — (du latin, littéralement « j interdis librement ») était un outil parlementaire dans la république des Deux Nations (union de Pologne Lituanie), qui autorisait n importe quel député du Sejm (diète polonaise) à forcer un arrêt immédiat… …   Wikipédia en Français

  • Liberum veto —   [lateinisch »das freie »ich verbiete««], das im polnischen Sejm (Reichstag) 1652 1791 geltende Recht, nach dem jeder Abgeordnete gegen einen Beschluss Einspruch einlegen konnte, ohne diesen weiter begründen zu müssen. Danach konnte der Sejm… …   Universal-Lexikon

  • LIBERUM ARBITRIUM —         (лат.) свобода выбора. Философский энциклопедический словарь. М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. 1983. LIBERUM ARBITRIUM …   Философская энциклопедия

  • liberum arbitrium — (izg. lȋberum arbìtrium) DEFINICIJA fil. mogućnost rasuđivanja i odlučivanja isključivo na temelju volje ETIMOLOGIJA lat …   Hrvatski jezični portal

  • liberum veto — лат. (либэрум вэто) букв. «свободное вето» с 16 в. до конца 18 в. в польском сейме право свободного протеста, в силу которого один возражающий член сейма мог сделать недействительным постановление сейма. Толковый словарь иностранных слов Л. П.… …   Словарь иностранных слов русского языка

  • Libĕrum arbitrĭum — (lat.), Freier Wille 2) …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Libērum veto — (lat., »das freie ›ich verbiete‹«), das Recht der polnischen Reichstagsmitglieder, durch ihren Einspruch (poln. nie pozwolam, »ich gestatte nicht«) einen Beschluß des Reichstags zu verhindern; es wurde 1652 zum erstenmal von dem Landboten… …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Liběrum arbitrĭum — (lat.), soviel wie freier Wille …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Liberum arbitrium — Libĕrum arbitrĭum (lat.), freier Wille …   Kleines Konversations-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»