Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

परच्छिद्र

  • 1 परचित्तज्ञान


    pára-citta-jñāna
    n. knowing the thoughts of another L.

    Sanskrit-English dictionary > परचित्तज्ञान

  • 2 परचिन्ता


    pára-cintā
    f. thinking of orﾠ caring for another Kāv.

    Sanskrit-English dictionary > परचिन्ता

  • 3 परच्छन्द


    pára-cchanda
    m. another's will BhP. (-dâ̱nuvartana n. following it L.);

    mfn. depending on another's will, subservient ( alsoﾠ - vat) L.

    Sanskrit-English dictionary > परच्छन्द

  • 4 परच्छिद्र


    pára-cchidra
    n. another's fault orﾠ defect Kāv.

    Sanskrit-English dictionary > परच्छिद्र

  • 5 पर


    pára
    1) mf (ā)n. (1. pṛi;

    abl. sg. m. n. párasmāt, - rāt;
    loc. párasmin, - re;
    nom. pl. m. páre, - rās, - rāsas;
    cf. Pāṇ. 1-1, 34; VII, 1, 16; 50)
    far, distant, remote (in space), opposite, ulterior, farther than, beyond, on the other orﾠ farther side of, extreme;
    previous (in time), former;
    ancient, past;
    later, future, next;
    following, succeeding, subsequent;
    final, last;
    exceeding (in number orﾠ degree), more than;
    better orﾠ worse than, superior orﾠ inferior to, best orﾠ worst, highest, supreme, chief (in the compar. meanings <where alsoﾠ - tara>, with abl., rarely gen. orﾠ ifc.;
    exceptionally paraṉṡatam, more than a hundred lit. « an excessive hundred, a hundred with a surplus» R. ;
    parāḥkoṭayaḥ Prab. Hcat.) RV. etc. etc.;
    strange, foreign, alien, adverse, hostile ib. ;
    other than, different from (abl.) Prab. ;
    left, remaining Kathās. ;
    concerned orﾠ anxious for (loc.) R. ;
    m. another (different from one's self), a foreigner, enemy, foe, adversary RV. etc. etc.;
    a following letter orﾠ sound (only ifc. mfn. e.g.. ta-para, having t as the following letter, followed by t) RPrāt. Pāṇ. ;
    (scil. graha) a subsidiary Soma-graha TS. ;
    N. of a king of Kosala with the patr. Āṭṇāra Br. ;
    of another king MBh. ;
    of a son of Samara Hariv. ;
    (sc. prāsāda) of the palace of Mitravindā ib. ;
    m. orﾠ n. the Supreme orﾠ Absolute Being, the Universal Soul Up. R. Pur. ;
    (ā) f. a foreign country, abroad (?) Kathās. ;
    a species of plant L. ;
    N. of a sound in the first of its 4 stages L. ;
    a partic. measure of time Sāy. ;
    N. of a river MBh. VP. (v.l. pārā, veṇā, veṇṇā);
    of a goddess (cf. s.v.) n. remotest distance MBh. ;
    highest point orﾠ degree ib. ;
    final beatitude L. ( alsoﾠ - taram andﾠ parātpara-taram);
    the number 10,000,000,000 (as the full age of Brahmā.) VP. ;
    N. of partic. Sāmans Kāṭh. ;
    any chief matter orﾠ paramount object (ifc. <f. ā> having as the chief object, given up to, occupied with, engrossed in, intent upon, resting on, consisting of, serving for, synonymous with etc. MBh. Kāv. etc.);
    the wider orﾠ mare extended orﾠ remoter meaning of a word Jaim. Kull.;
    (in logic) genus;
    existence (regarded as the common property of all things) W. ;
    (am) ind. afterwards, later;
    (with abl.) beyond, after (e.g.. paraṉvijñānāt, beyond human knowledge;
    astam-ayātp-, after sunset;
    mattaḥp-, after me;
    ataḥp- orﾠ paramataḥ, after this, farther on, hereafter, next;
    itaḥp-, henceforward, from now;
    tataḥp- orﾠ tataṡcap-, after that, thereupon;
    nâ̱smātp- <for mâ̱sm-p->, no more of this, enough) MBh. Kāv. etc.;
    in a high degree, excessively, greatly, completely ib. ;
    rather, most willingly, by all means ib. ;
    I will, so be it Divyâ̱v. ;
    at the most, at the utmost, merely, no more than, nothing but ib. ;
    but, however, otherwise ( paraṉtu orﾠ paraṉkiṉtu id.;
    yadip-, if at all, perhaps, at any rate;
    na-p-, not-but;
    napñparaṉ-api, not only-but alsoﾠ;
    pñparaṉna-apina, not only not-but not even;
    napñparaṉ-yāvat, not only-but even) ib. ;
    ( páreṇa) ind. farther, beyond, past (with acc.) RV. etc. etc.;
    thereupon, afterwards, later than, after (with abl. orﾠ gen.). Mn. MBh. etc.;
    ( paré) ind. later, farther, in future, afterwards RV. MBh. Kāv. ;
    + cf. Zd. para;
    Gk. πέρα, πέραν;
    Lat. peren-die;
    Goth. faírra;
    Germ. fern;
    Eng. far andﾠ fore
    para
    2) in comp. for - ras

    - परकथा
    - परकरगत
    - परकर्मन्
    - परकलत्र
    - परकायप्रवेशन
    - परकार्य
    - परकाल
    - परकृति
    - परकृत्य
    - परक्रम
    - परक्राथिन्
    - परक्रान्ति
    - परक्षुद्रा
    - परक्षेत्र
    - परखातक
    - परगत
    - परगामिन्
    - परगुण
    - परगृहवास
    - परगेहव्
    - परग्रन्थि
    - परग्लानि
    - परचक्र
    - परचित्तज्ञान
    - परचिन्ता
    - परच्छन्द
    - परच्छिद्र
    - परज
    - परजन
    - परजन्मन्
    - परजात
    - परज्ञानमय
    - परतङ्गण
    - परतत्त्व
    - परतन्त्र
    - परतम
    - परतर
    - परतर्कक
    - परतर्कुक
    - परतल्प
    - परतस्
    - परता
    - परतापन
    - परतीर्थिक
    - परतोषयितृ
    - परत्र
    - परत्व
    - परदार
    - परदुःख
    - परदूषण
    - परदेवता
    - परदेश
    - परदोष
    - परद्रव्य
    - परद्रोह
    - परद्वेषिन्
    - परधन
    - परधर्म
    - परध्यान
    - परनिन्दा
    - परनिपात
    - परनिर्मितवशवर्तिन्
    - परनिर्वाण
    - परंतप
    - परपक्ष
    - परपत्नी
    - परपद
    - परपरिग्रह
    - परपरिभव
    - परपरिवाद
    - परपाक
    - परपारभूत
    - परपिण्ड
    - परपुरंजय
    - परपुरप्रवेश
    - परपुरुष
    - परपुष्ट
    - परपूरुष
    - परपूर्वत्व
    - परपूर्वा
    - परपौरवतन्तव
    - परप्रकाशक
    - परप्रणव
    - परप्रयोजन
    - परप्रवादिन्
    - परप्रेष्यत्व
    - परबल
    - परबलीयस्
    - परब्रह्मन्
    - परभाग
    - परभाग्य
    - परभाव
    - परभाषा
    - परभू
    - परभूत
    - परभूमि
    - परभूषण
    - परभृत्
    - परभृत
    - परभृतिका
    - परभृत्य
    - परभेदक
    - परभेदन
    - परमणि
    - परमत
    - परमद
    - परमन्त्र
    - परमन्थु
    - परमन्यु
    - परमर्म
    - परमात्र
    - परमार
    - परमुखचपेटिका
    - परमृत्यु
    - परमोक्षनिरासकारिका
    - परम्पर
    - परम्परा
    - परपराक
    - परपरित
    - परपरीण
    - परयुवतिग
    - परयोषित्
    - पररमण
    - परराष्ट्र
    - पररूप
    - परलोक
    - परवत्
    - परवर्ग
    - परवल्लभ
    - परवश
    - परवश्य
    - परवस्तु
    - परवाच्य
    - परवाणि
    - परवाद
    - परवारण
    - परवित्त
    - परवीरहन्
    - परवेश्मन्
    - परव्याक्षेपिन्
    - परव्यूहविनाशन
    - परव्रत
    - परशक्ति
    - परशरीरावेश
    - परशासन
    - परशिव
    - परशुचि
    - परश्री
    - परश्वस्
    - परसंगत
    - परसंचारक
    - परसंज्ञक
    - परसम्बन्ध
    - परसवर्ण
    - परसस्थान
    - परसात्कृ
    - परसेवा
    - परस्त्री
    - परस्थान
    - परस्व
    - परहंस
    - परहन्
    - परहित

    Sanskrit-English dictionary > पर

  • 6 छिद्र _chidra

    छिद्र a. [छिद्-रक्, छिद्र-अच् वा] Pierced, containing holes.
    -द्रम् 1 A hole, slit, cleft, fissure, rent, pit, opening, crack; नव छिद्राणि तान्येव प्राणस्यायतनानि तु Y.3.99; Ms.8.239; अयं पटश्छिद्रशतैरलङ्कृतः Mk.2.9; so काष्ठ˚, भूमि˚ &c.
    -2 A defect, flaw, blemish; त्वं हि सर्षपमात्राणि परच्छिद्राणि पश्यसि । आत्मनो बिल्वमात्राणि पश्यन्नपि न पश्यसि ॥ Mb; सुग्रीवेण समं त्वस्य अद्वैधं छिद्रवर्जितम् Rām.7.36.39.
    -3 A vulnerable or weak point, weak side, imperfec- tion, foible; नास्य छिद्रं परो विद्याद्विद्याच्छिद्रं परस्य तु । गूहेत् कूर्म इवाङ्गानि रक्षेद्विवरमात्मनः ॥ Ms.7.15,12; छिद्रं निरूप्य सहसा प्रविशत्यशङ्कः H.1.81. (where छिद्र means a hole also); Pt.3.39; Pt.2.38; Proverb: छिद्रेष्वनर्था बहुली- भवन्ति 'misfortunes never come single'.
    -4 (Astr.) N. of the eighth house.
    -5 Division; भूमिच्छिद्रविधानम् Kau. A.2.2;
    -6 Space; भूतानां छिद्रदातृत्वं बहिरन्तरमेव च Bhāg.3.26.34.
    -7 Sky; नानात्वं छिद्रयोर्यद्वज्ज्योतिषोर्वातयोरिव Bhāg.12.4.3.
    -Comp. -अनुजीविन्, -अनुसंधानिन्, -अनुसारिन्, अन्वेषिन् a.
    1 looking out for faults or flaws.
    -2 seeking the weak points of another, picking holes, censorious; सर्पाणां दुर्जनानां च परच्छिद्रानुजीविनाम् Pt.1.
    -अन्तर् m. a cane, reed.
    -आत्मन् a. one who exposes his weak points to the attack of others.
    -कर्ण a. having the ear pierced.
    -दर्शन a.
    1 exhibiting faults.
    -2 seeking the weak points.
    -दर्शिन् a. observing faults, a captious critic.

    Sanskrit-English dictionary > छिद्र _chidra

  • 7 अधिकरणिकः _adhikaraṇikḥ

    अधिकरणिकः [अधिकरणम् आश्रयतया अस्त्यस्य ठन्]
    1 A judge, magistrate. अहो व्यवहारपराधीनतया दुष्करं खलु परचित्त- ग्रहणमधिकरणिकैः Mk.9.
    -2 A government official.

    Sanskrit-English dictionary > अधिकरणिकः _adhikaraṇikḥ

  • 8 आवाप _āvāpa

    आवाप a. [आवप्-घञ्] Throwing, scattering. (as in अक्षावाप q. v.).
    -पः 1 Sowing seed.
    -2 Scattering, throwing in general; casting, directing.
    -3 Mixing, inserting.
    -4 Especially, throwing additional ingre- dients into a compound in course of preparation.
    -5 A basin for water round the root of a tree (आलवाल).
    -6 A vessel, jar for corn.
    -7 Setting out or arranging vessels.
    -8 Hostile purpose, intention of fighting (with another); foreign affairs; 'तन्त्रः स्वराङ्कचिन्तायामा- वापः परचिन्तने इति वैजयन्ती; तन्त्रावापविद् Śi.2.88.
    -9 A principal sacrifice or oblation to fire.
    -1 A kind of drink.
    -11 A bracelet (आवापक).
    -12 Uneven ground.
    -13 Decentralisation, a matter which serves several persons or things only if repeated with each one of them (opp. तन्त्र q. v.) यस्तु आवृत्त्या उपकरोति स आवापः । यथा तेषामेव ब्राह्मणानामनुलेपनम् । ŚB. on MS.11.1.1.

    Sanskrit-English dictionary > आवाप _āvāpa

  • 9 उपलक्षक _upalakṣaka

    उपलक्षक a.
    1 Observing; marking; परचित्त˚
    -2 Designating, indicating (as a word).

    Sanskrit-English dictionary > उपलक्षक _upalakṣaka

  • 10 दाक्षिण्य _dākṣiṇya

    दाक्षिण्य a. [दक्षिणस्य भावः ष्यञ्] Relating to a sacri- ficial gift.
    -ण्यम् 1 (a) Politeness, civility, courtesy; तस्य दाक्षिण्यरूढेन नाम्ना मगधवंशजा R.1.31. (b) Kindness; V.1.2; दाक्षिण्यं स्वजने Bh.2.22; Māl.1.8.
    -2 Insin- cere or overcourteous conduct of a lover (towards his beloved); दाक्षिण्येन ददाति वाचमुचिताम् Ś.6.4; it is thus defined:--दाक्षिण्यं चेष्टया वाचा परचित्तानुवर्तनम्.
    -3 The state of relating to or coming from the south; स्नेहदाक्षिण्ययो- र्योगात् कामीव प्रतिभाति मे V.2.4 (where the word has sense 1 or 2 also).
    -4 Concord, harmony, agreement.
    -5 Honesty, candour.
    -6 Talent, cleverness.

    Sanskrit-English dictionary > दाक्षिण्य _dākṣiṇya

  • 11 दुर् _dur

    दुर् ind. (A prefix substituted for दुस् before words beginning with vowels or soft consonants in the sense of 'bad'. 'hard' or 'difficult to do a certain thing'; for compounds with दुस् as first member see दुस् s. v.).
    -Comp. -अक्ष a.
    1 weak-eyed.
    -2 evileyed.
    (-क्षः) 1 a loaded or false die.
    -2 dishonest gambling.
    -अक्षरम् an evil word; श्रुतिं ममाविश्य भवद्दुरक्षरं सृजत्यदः कीटकवदुत्कटा रुजः N.9.63.
    -अतिक्रम a. difficult to be overcome or conquered, unconquerable; सर्वं तु तपसा साध्यं तपो हि दुरति- क्रमम् Ms.11.2.38; स्वभावो दुरतिक्रमः 'nature cannot be changed'; स्वजातिर्दुरतिक्रमा Pt.1.
    -2 insurmountable, impassable; B. R.6.18-19.
    -3 inevitable. (
    -मः) an epithet of Viṣṇu.
    -अत्यय a.
    1 difficult to be overcome; स्वर्गमार्गपरिघो दुरत्ययः R.11.88.
    -2 hard to be attained or fathomed; स एष आत्मा स्वपरेत्यबुद्धिभिर्दुरत्यया- नुक्रमणो निरूप्यते Bhāg.7.5.13.
    -अदृष्टम् ill-luck, misfortune.
    -अधिग, -अधिगम a.
    1 hard to reach or attain, unattainable; Bhāg.3.23.8; दुरधिगमः परभागो यावत्पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33.
    -2 insurmountable.
    -3 hard to be studied or understood; इह दुरधिगमैः किञ्चि- देवागमैः Ki.5.18.
    -अधिष्ठित a. badly performed, managed, or executed. (
    -तम्) improper stay at a place.
    -अधीत a. badly learnt or read.
    -अध्यय a.
    1 difficult of attainment; सहस्रवर्त्मा चपलैर्दुरध्ययः Śi.12.11.
    -2 hard to be studied.
    -अध्यवसायः a foolish undertaking.
    -अध्वः a bad road; स्वयं दुरध्वार्णवनाविकाः कथं स्पृशन्तु विज्ञाय हृदापि तादृशीम् N.9.33.
    -अन्त a.
    1 whose end is difficult to be reached, endless, infinite; संकर्षणाय सूक्ष्माय दुरन्तायान्तकाय च Bhāg.
    -2 ending ill or in misery, unhappy; अहो दुरन्ता बलवद्विरोधिता Ki.1.23; नृत्यति युवति- जनेन समं सखि विरहिजनस्य दुरन्ते (वसन्ते) Gīt.1; इयमुदरदरी- दुरन्तधारा यदि न भवेदभिमानभङ्गभूमिः Udb.
    -3 hard to be understood or known.
    -4 insurmountable.
    -अन्तक a. = दुरन्त q. v. (
    -कः) an epithet of Śiva.
    -अन्वय a.
    1 difficult to be passed along; Mb.14.51.17.
    -2 hard to be carried out or followed.
    -3 difficult to be attained. or understood; बुद्धिश्च ते महाप्राज्ञ देवैरपि दुरन्वया Rām.3. 66.18.
    -4 not suitable, improper; वचो दुरन्वयं विप्रास्तूष्णी- मासन्भ्रमद्धियः Bhāg.1.84.14.
    (-यः) 1 a wrong conclusion, one wrongly inferred from given premisses.
    -2 (in gram.) a false agreement.
    -अपवादः ill report. slander.
    -अभिग्रह a. difficult to be caught.
    -अभि- मानिन् a. vain-glorious, disagreeably proud.
    - अवगम a. incomprehensible; Bhāg.5.13.26.
    -अवग्रह a.
    1 difficult to be restrained or subjugated; भक्ता भजस्व दुरवग्रह मा त्यजास्मान् Bhāg.1.29.31.
    -2 disagreeable.
    -अवग्राह a. difficult to be attained; Bhāg.7.1.19.
    -अवच्छद a. difficult to be hidden; हेतुभिर्लक्षयांचक्रुराप्रीतां दुरवच्छदैः Bhāg.1.62.28.
    -अवबोध a. unintelligible. Bhāg.1.49.29.
    -अवसित a. unfathomed, difficult to be ascertained, द्युपतिभिरजशक्रशंकराद्यैर्दुरवसितस्तवमच्युतं नतो$स्मि Bhāg.12.12.67.
    -अवस्थ a. ill off, badly or poorly circumstanced.
    -अवस्था, -स्थानम् a wretched or miser- able state; Bhāg.5.3.12.
    -अवाप a. difficult to be gained or fulfilled; Ś.1.
    -अवेक्षितम् an improper look.
    -अह्नः a bad day.
    -आकृति a. ugly, mis-shaped.
    -आक्रन्द a. crying bitterly or miserably; किं क्रन्दसि दुराक्रन्द स्वपक्ष- क्षयकारक Pt.4.29.
    -आक्रम a.
    1 invincible, unconquer- able.
    -2 difficult to be passed.
    -आक्रमणम् 1 unfair attack.
    -2 difficult approach.
    -आगमः improper or illegal acquisition.
    -आग्रहः foolish obstinacy, head- strongness, pertinacity; ममाहमित्यूढदुराग्रहाणां पुंसाम् Bhāg.3. 5.43.
    1 hard to be performed.
    -2 incurable (as a disease).
    -आचार a.
    1 ill-conducted, badly be- haved.
    -2 following bad practices, wicked, depraved; अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् Bg.9.3. (
    -रः) bad practice, ill-conduct, wikedness.
    -आढ्य a. not rich, poor.
    -आत्मता vileness, baseness, wickedness.
    -आत्मन् a. evil-natured, low, wicked, vile, base, mean; ये च प्राहुर्दुरात्मानो दुराराध्या महीभुजः Pt.1.39. (-m.) a rascal, villain, scoundrel.
    - आधर a. difficult to be withstood or overpowered, irresistible.
    -आधर्ष a. hard to be approached or assailed, unassailable जगन्नाथो दुराधर्षो गङ्गां भागीरथीं प्रति Mb.
    -2 not to be attacked with impu- nity.
    -3 haughty. (
    -र्षः) white mustard.
    -आधारः an epithet of Śiva.
    -आधिः (m.)
    1 distress or anxiety of mind; निरस्तनारीसमया दुराधयः Ki.1.28.
    -2 indignation.
    -आधी a. Ved. malignant, thinking ill of.
    - आनम a. difficult to bend or draw; स विचिन्त्य धनुर्दुरानमम् R.11.38.
    -आप a.
    1 difficult to be obtained; श्रिया दुरापः कथमीप्सितो भवेत् Ś.3.13; R.1.72;6.62.
    -2 difficult to be ap- proached; Pt.1.67.
    -3 hard to be overcome.
    -आपादन a. difficult to be brought about; किं दुरापादनं तेषाम् Bhāg.3.23.42.
    -आपूर a. difficult to be filled or satisfied; Bhāg.7.6.8.
    -आबाध a. hard to be molested. (
    -धः) N. of Śiva.
    -आमोदः bad scent, stench; शवधूमदुरामोदः शालिभक्ते$त्र विद्यते Ks.82.22.
    -आराध्य a. difficult to be propitiated, hard to be won over or conciliated; दुराराध्याः श्रियो राज्ञां दुरापा दुष्परिग्रहाः Pt.1.38.
    -आरुह a. difficult to be mounted.
    (-हः) 1 the Bilva tree.
    -2 the cocoanut tree.
    -3 the date tree.
    -आरोप a. difficult to be strung (bow); दुरारोपमैन्दुशेखरं धनुर्दुर्निवारा रावणभुजदण्डाः B. R.1.46-47.
    -आरोह a. difficult of ascent.
    (-हः) 1 The cocoanut tree.
    -2 the palm tree.
    -3 the date tree.
    -आलापः 1 a curse, imprecation.
    -2 foul of abusive language.
    -आलोक a.
    1 difficult to be seen or perceived.
    -2 painfully bright, dazzling; दुरालोकः स समरे निदाघाम्बररत्नवत् K. P.1. (
    -कः) dazzling splendour.
    -आव(वा)र a.
    1 difficult to be covered or filled up; दुरावरं त्वदन्येन राज्यखण्डमिदं महत् Rām.2.15.5.
    -2 difficult to be restrained, shut in, kept back or stopped.
    -आवर्त a. difficult to be convinced or set up; भवन्ति सुदुरावर्ता हेतुमन्तो$पि पण्डिताः Mb.12.19.23.
    1 evil-minded, wicked, malicious, स्फुटनिर्भिन्नो दुराशयो$धमः Śi. उपेयिवान् मूलमशेषमूलं दुराशयः कामदुघाङ्घ्रिपस्य Bhāg.3.21.15.
    -2 having a bad place or rest. (-m.) the subtle body which is not destroyed by death (लिङ्गदेह); एतन्मे जन्म लोके$स्मिन्मुमुक्षूणां दुराशयात् Bhāg.3.24. 36.
    -आशा 1 a bad or wicked desire.
    -2 hoping against hope.
    -आस a. difficult to be abided or associated with; संघर्षिणा सह गुणाभ्यधिकैर्दुरासम् Śi.5.19.
    1 difficult to be approached or overtaken; स सभूव दुरासदः परैः R.3.66; 8.4; Mv.2.5; 4.15.
    -2 difficult to be found or met with.
    -3 unequalled, unparalleled.
    -4 hard to be borne, insupportable.
    -5 difficult to be conquered, unassailable, unconquerable; जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् Bg.3.43. (
    -दः) an epithet of Śiva.
    -इत a.
    1 difficult.
    -2 sinful.
    (-तम्) 1 a bad course, evil, sin; दरिद्राणां दैन्यं दुरितमथ दुर्वासनहृदां द्रुतं दूरीकुर्वन् G. L.2; R.8.2; Amaru.2; Mv.3.43.
    -2 a difficulty, danger.
    -3 a calamity, evil; अपत्ये यत्तादृग्- दुरितमभवत् U.4.3.
    -इतिः f. Ved.
    1 a bad course.
    -2 difficulty.
    -इष्टम् 1 a curse, imprecation.
    -2 a spell or sacrificial rite performed to injure another person.
    -ईशः a bad lord or master.
    -ईषणा, -एषणा 1 a curse, an imprecation.
    -2 an evil eye.
    -उक्त a. harshly utter- ed; Pt.1.89.
    -उक्तम्, -उक्तिः f. offensive speech, reproach, abuse, censure; लक्ष्मि क्षमस्व वचनीयमिदं दुरुक्तम् Udb.
    -उच्छेद a. difficult to be destroyed.
    -उत्तर a.
    1 unanswerable.
    -2 difficult to be crossed; दुरुत्तरे पङ्क इवान्धकारे Bk.11.2; प्राप्तः पङ्को दुरुत्तरः Ki.15.17.
    - उदय a. appearing with difficulty, not easily manifested; यो$ नात्मनां दुरुदयो भगवान्प्रतीतः Bhāg.3.16.5.
    -उदर्क a. having bad or no consequences; N.5.41.
    -उदाहर a. diffi- cult to be pronounced or composed; अनुज्झितार्थसंबन्धः प्रबन्धो दुरुदाहरः Śi.2.73.
    -उद्वह a. burdensome, unbear- able.
    - उपसद a. difficult of approach; Ki.7.9.
    -उपसर्पिन् a. approaching incautiously; एकमेव दहत्यग्निर्नरं दुरुपसर्पिणम् Ms.7.9.
    -ऊह a. abstruse; जानीते जयदेव एव शरणः श्लाघ्ये दुरूहद्रुते Gīt.
    -एव a. Ved.
    1 having evil ways.
    -2 irresis- tible, unassailable. (
    -वः) a wicked person.
    -ओषस् a. Ved. slow, lazy.
    - ग 1 difficult of access, inaccessible, impervious, impassable; दुर्गस्त्वेष महापन्थाः Mb.12.3. 5; दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति Kaṭh.1.3.14.
    -2 unattain- able.
    -3 incomprehensible.
    -4 following wicked path, vicious; Rām.2.39.22.
    (-गः, -गम्) 1 a difficult or narrow passage through a wood or over a stream, mountain &c., a defile, narrow pass.
    -2 a citadel. fortress, castle; न दुर्गं दुर्गमित्येव दुर्गमं मन्यते जनः । तस्य दुर्गमता सैव यत्प्रभुस्तस्य दुर्गमः ॥ Śiva. B.16.61.
    -3 rough ground.
    -4 difficulty, adversity, calamity, distress, danger; निस्तारयतिं दुर्गाच्च Ms.3.98;11.43; मच्चित्तः सर्व- दुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि; Bg.18.58.
    (-गः) 1 bdellium.
    -2 the Supreme Being.
    -3 N. of an Asura slain by Durgā (thus receiving her name from him). ˚अध्यक्षः, ˚पतिः, ˚पालः the commandant or governor of a castle. ˚अन्तः The suburb of a fort; दुर्गान्ते सिद्धतापसाः Kau. A. 1.12. ˚कर्मन् n. fortification. ˚कारक a. making difficult. (
    -कः) the birch tree. ˚घ्नी N. of Durgā. ˚तरणी an epithet of Sāvitrī. सावित्री दुर्गतरणी वीणा सप्तविधा तथा Mb. ˚मार्गः a defile, gorge. ˚लङ्घनम् surmounting difficu- lties. (
    -नः) a camel. ˚संचरः
    1 a difficult passage as to a fort &c., a bridge &c. over a defile. ˚संस्कारः Repairs to the old forts; अतो दुर्गसंस्कार आरब्धव्ये किं कौमुदीमहोत्सवेन Mu. ˚सिंहः N. of the author of कलापपरिशिष्ट. ˚व्यसनम् a defect or weak point in a fortress. (
    -र्गा) an epithet of Pārvatī, wife of Śiva.
    -2 the female cuckoo
    -3 N. of several plants. ˚नवमी the 9th day of the bright half of कार्तिक. ˚पूजा the chief festival in honour of दुर्गा in Bengal in the month of Āśvina.
    -गत a.
    1 unfortunate, in bad circumstances; समाश्वसिमि केनाहं कथं प्राणिमि दुर्गतः Bk.18.1.
    -2 indigent, poor.
    -3 distressed, in trouble.
    -गतता ill-luck, poverty, misery; तावज्जन्मातिदुःखाय ततो दुर्गतता सदा Pt.1.265.
    -गतिः f.
    1 misfortune, poverty, want, trouble, indigence; न हि कल्याणकृत्कश्चिद् दुर्गतिं तात गच्छति Bg.6.4.
    -2 a difficult situation or path.
    -3 hell.
    -गन्ध a. ill-smelling.
    (-न्धः) 1 bad odour, stink
    -2 any ill-smelling substance.
    -3 an onion.
    -4 the mango tree. (
    -न्धम्) sochal salt.
    -गन्धि, -गन्धिन् a. ill-smelling.
    -गम a.
    1 impassable, inaccessible, impervious; कामिनीकायकान्तारे कुचपर्वतदुर्गमे Bh.1.86; Śi. 12.49.
    -2 unattainable, difficult of attainment.
    -3 hard to be understood. (
    -मम्) a difficult place like hill etc; भ्राम्यन्ते दुर्गमेष्वपि Pt.5.81.
    -गाढ, -गाध, -गाह्य a. difficult to be fathomed or investigated, unfathomable.
    -गुणितम् not properly studied; चिराम्यस्तपथं याति शास्त्रं दुर्गुणितं यथा Avimārakam.2.4.
    -गोष्ठी evil association; conspiracy. वृद्धो रक्कः कम्पनेशो दुर्गोष्ठीमध्यगो$भवत् Rāj. T.6. 17.
    -ग्रह a.
    1 difficult to be gained or accomplished.
    -2 difficult to be conquered or subjugated; दुर्गाणि दुर्ग्रहाण्यासन् तस्य रोद्धुरपि द्विषाम् R.17.52.
    -3 hard to be understood.
    (-हः) 1 a cramp, spasm.
    -2 obstinacy.
    -3 whim, monomania; कथं न वा दुर्ग्रहदोष एष ते हितेन सम्य- ग्गुरुणापि शम्यते N.9.41.
    -घट a.
    1 difficult. कार्याणि घटयन्नासीद् दुर्घटान्यपि हेलया Rāj. T.4.364.
    -2 impossible.
    -घण a.
    1 closely packed together, very compact.
    -घुरुटः An unbeliever; L. D. B.
    -घोषः 1 a harsh cry.
    -2 a bear.
    -जन a.
    1 wicked, bad, vile.
    -2 slanderous, malicious, mischievous; यथा स्त्रीणां तथा वाचां साधुत्वे दुर्जनो जनः U.1.6. (
    -नः) a bad or wicked person, a malicious or mischievous man, villain; दुर्जनः प्रियवादी च नैतद्विश्वास- कारणम् Chāṇ.24,25; शाम्येत्प्रत्यपकारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4. (दुर्जनायते Den. Ā. to become wicked; स्वजनो$पि दरिद्राणां तत्क्षणाद् दुर्जनायते Pt.1.5.). (दुर्जनीकृ [च्वि] to make blameworthy; दुर्जनीकृतास्मि अनेन मां चित्रगतां दर्शयता Nāg.2).
    -जय a. invincible. (
    -यः) N. of Viṣṇu.
    -जर a.
    1 ever youthful; तस्मिन्स्तनं दुर्जरवीर्यमुल्बणं घोराङ्कमादाय शिशोर्दधावथ Bhāg.1.6.1.
    -2 hard (as food), indigestible.
    -3 difficult to be enjoyed; राजश्रीर्दुर्जरा तस्य नवत्वे भूभुजो$भवत् Rāj. T.5.19.
    -जात a.
    1 unhappy, wretched.
    -2 bad-tempered, bad, wicked; Rāj. T.3. 142.
    -3 false, not genuine. ˚जीयिन् a. one who is born in vain; यो न यातयते वैरमल्पसत्त्वोद्यमः पुमान् । अफलं जन्म तस्याहं मन्ये दुर्जातजायिनः ॥ Mb.
    (-तम्) 1 a misfortune, calamity, difficulty; त्वं तावद् दुर्जाते मे$त्यन्तसाहाय्यकारिणी भव M.3; दुर्जातबन्धुः R.13.72. 'a friend in need or adversity.'
    -2 impropriety.
    -जाति a.
    1 bad natured, vile, wicked; रुदितशरणा दुर्जातीनां सहस्व रुषां फलम् Amaru.96.
    -2 out- cast. (
    -तिः f.) misfortune, ill condition.
    -ज्ञान, -ज्ञेय a. difficult to be known, incomprehensible. उच्चावचेषु भुतेषु दुर्ज्ञेयामकृतात्मभिः Ms.6.73. (
    -यः) N. of Śiva.
    -णयः, -नयः, -नीतिः 1 bad conduct.
    -2 impropriety
    -3 in- justice.
    -णामन्, -नामन् a. having a bad name.
    -णीत a.
    1 ill-behaved.
    -2 impolitic.
    -3 forward. (
    -तम्) miscon- duct; दुर्णीतं किमिहास्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः H.
    -दम, -दमन, -दम्य a. difficult to be subdued, untamable, indomitable.
    -दर्श a.
    1 difficult to be seen.
    -2 dazzling; सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मन Bg.11.52.
    -दर्शन a. ugly, ill-looking; दुर्दर्शनेन घटतामियमप्यनेन Māl.2.8.
    -दशा a misfortune, calamity.
    -दान्त a.
    1 hard to be tamed or subdued, untamable; Śi.12.22.
    -2 intractable, proud, insolent; दुर्दान्तानां दमनविधयः क्षत्रियेष्वायतन्ते Mv.3.34.
    (-तः) 1 a calf.
    -2 a strife, quarrel.
    -3 N. of Śiva.
    -दिन a. cloudy, rainy.
    (-नम्) 1 a bad day in general; तद्दिनं दुर्दिनं मन्ये यत्र मित्रागमो हि न Subhāṣ.
    -2 a rainy or cloudy day, stormy or rainy weather; उन्नमत्यकालदुर्दिनम् Mk.5; Ku.6 43; Mv.4.57.
    -3 a shower (of any- thing); द्विषां विषह्य काकुत्स्थस्तत्र नाराचदुर्दिनम् ॥ सन्मङ्गलस्नात इव R.4.41,82;5.47; U.5.5.
    -4 thick darkness; जीमूतैश्च दिशः सर्वाश्चक्रे तिमिरदुर्दिनाः Mb. (दुर्दिनायते Den. Ā. to become cloudy.)
    -दिवसः a dark or rainy day; Pt.1.173.
    -दुरूटः, -ढः 1 an unbeliever
    -2 an abusive word.
    -दृश a.
    1 disagreeable to the sight, disgusting; दुर्दृशं तत्र राक्षसं घोररूपमपश्यत्सः Mb.1.2.298.
    -2 difficult to be seen; पादचारमिवादित्यं निष्पतन्तं सुदुर्दृशम् Rām.7.33.5.
    -दृष्ट a. ill- judged or seen, wrongly decided; Y.2.35.
    -दैवम् ill-luck, misfortune.
    -द्यूतम् an unfair game.
    -द्रुमः onion (green).
    -धर a.
    1 irresistible, difficult to be stopped.
    -2 difficult to be borne or suffered; दुर्धरेण मदनेन साद्यते Ghat.11; Ms.7.28.
    -3 difficult to be accomplished.
    -4 difficult to be kept in memory. (
    -रः) quicksilver.
    -धर्ष a.
    1 inviolable, unassailable.
    -2 inaccessible; संयोजयति विद्यैव नीचगापि नरं सरित् । समुद्रमिव दुर्धर्षं नृपं भाग्य- मतः परम् ॥ H. Pr.5.
    -3 fearful, dreadful.
    -4 haughty.
    -धी a. stupid, silly.
    -नयः 1 arrogance.
    -2 immorality.
    -3 evil strategy; उन्मूलयितुमीशो$हं त्रिवर्गमिव दुर्नयः Mu.5.22.
    -नामकः piles. ˚अरिः a kind of bulbous root (Mar. सुरण).
    -नामन् m. f. a cockle. (-n.) piles.
    -निग्रह a. irre- pressible, unruly; मनो दुर्निग्रहं चलम् Bg.6.35.
    -निमित a. carelessly put or placed on the ground; पदे पदे दुर्निमिते गलन्ती R.7.1.
    -निमित्तम् 1 a bad omen; R.14.5.
    -2 a bad pretext.
    -निवार, -निवार्य a. difficult to be check- ed or warded off, irresistible, invincible.
    -नीतम् 1 mis- conduct, bad policy, demerit, misbehaviour; दुर्णीतं किमि- हास्ति Pt.2.21; H.1.49.
    -2 ill-luck.
    -नीतिः f. mal- administration; दुर्नीतिं तव वीक्ष्य कोपदहनज्वालाजटालो$पि सन्; Bv.4.36.
    -नृपः a bad king; आसीत् पितृकुलं तस्य भक्ष्यं दुर्नृप- रक्षसः Rāj. T.5.417.
    -न्यस्त a. badly arranged; दुर्न्यस्त- पुष्परचितो$पि Māl.9.44.
    -बल a.
    1 weak, feeble.
    -2 enfeebled, spiritless; दुर्बलान्यङ्गकानि U.1.24.
    -3 thin, lean, emaciated; U.3.
    -4 small, scanty, little; स्वार्थोप- पत्तिं प्रति दुर्बलाशः R.5.12.
    -बाध a. Unrestrained (अनिवार); दुर्बाधो जनिदिवसान्मम प्रवृद्धः (आधिः); Mv.6.28.
    -बाल a.
    1 bald-headed.
    -2 void of prepuce.
    -3 having crook- ed hair.
    -बुद्धि a.
    1 silly, foolish, stupid.
    -2 perverse, evil-minded, wicked; धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः (समा- गताः) Bg.1.23
    -बुध a. wicked-minded, silly; Mb. 11.4.18.
    -बोध a. unintelligible, unfathomable, inscru- table; निसर्गदुर्बोधमबोधविक्लवाः क्व भूपतीनां चरितं क्व जन्तवः Ki. 1.6.
    -भग a.
    1 unfortunate, unlucky; श्रीवल्लभं दुर्भगाः (निन्दन्ति) Pt.1.415.
    -2 not possessed of good features, ill-looking.
    -भगा 1 a wife disliked by her husband; दुर्भगाभरणप्रायो ज्ञानं भारः क्रियां विना H.1.17.
    -2 an ill-tempered woman, a shrew.
    -3 a widow;
    -भर a. insupportable, burdensome, heavily laden with (comp.); ततो राजाब्रवीदेतं बहुव्यसनदुर्भरः Ks.112.156.
    -भाग्य a. unfortunate, unlucky. (
    ग्यम्) ill-luck.
    -भावना 1 an evil thought.
    -2 a bad tendency.
    -भिक्षम् 1 scarcity of provisions, dearth, famine; Y.2.147; Ms.8.22; उत्सवे व्यसने चैव दुर्भिक्षे... यस्तिष्ठति स बान्धवः H.1.71; Pt.2.
    -2 want in general.
    -भिद, -भेद, -भेद्य a. firm; सुजनस्तु कनकघटवद् दुर्भेद्यश्चाशु संध्येयः Subhāṣ.
    -भृत्यः a bad servant.
    -भिषज्यम् incurability; Bṛi. Up.4.3.14.
    -भ्रातृ m. a bad brother.
    -मङ्कु a. obstinate, disobedient.
    -मति a.
    1 silly, stupid, foolish, ignorant.
    -2 wicked, evilminded; न सांपरायिकं तस्य दुर्मतेर्विद्यते फलम् Ms.11.3.
    -मद a. drun- ken, ferocious, maddened, infatuated; Bhāg.1.15.7.
    -दः foolish pride, arrogance.
    -दम् the generative organ; ग्रामकं नाम विषयं दुर्मदेन समन्वितः Bhāg.4.25.52.
    -मनस् a. troubled in mind, discouraged, disspirited, sad, malancholy; अद्य बार्हस्पतः श्रीमान् युक्तः पुष्येण राघवः । प्रोच्यतै ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वमसि दुर्मनाः ॥ Rām. [दुर्मनायते Den. Ā. to be troubled in mind, be sad, meditate sorrowfully, to be disconso- late, become vexed or fretted; Māl.3].
    -मनुष्यः a bad or wicked man.
    -मन्त्रः, -मन्त्रितम्, -मन्त्रणा evil advice, bad counsel; दुर्मन्त्रान्नृपतिर्विनश्यति; Pt.1.169.
    -मरम् a hard or difficult death; Mb.14.61.9.
    -मरी a kind of दूर्वा grass.
    -मरणम् violent or unnatural death.
    -मर्ष a.
    1 unbearable; Bhāg.6.5.42.
    -2 obstinate, hostile.
    -मर्षणः N. of Viṣṇu.
    -मर्षित a. provocated, encouraged; एवं दुर्मर्षितो राजा स मात्रा बभ्रुवाहनः Mb.14. 79.13,
    -मर्याद a. immodest, wicked.
    -मल्लिका, -मल्ली a minor drama, comedy, farce; S. D.553.
    -मित्रः 1 a bad friend.
    -2 an enemy.
    -मुख a.
    1 having a bad face, hideous, ugly; Bh.1.9.
    -2 foul-mouthed, abusive, scurrilous; Bh.2.69.
    (-खः) 1 a horse.
    -2 N. of Śiva.
    -3 N. of a serpent king (Nm.)
    -4 N. of a monkey (Nm.)
    -5 N. of a year (29th year out of 6 years cycle).
    -मूल्य a. highly priced, dear.
    -मेधस् a. silly, foolish, dull-headed, dull; Pt.1. (-m.) a dunce, dull-headed man, blockhead; ग्रन्थानधीत्य व्याकर्तु- मिति दुर्मेधसो$प्यलम् Śi.2.26.
    -मैत्र a. unfriendly, hostile; Bhāg.7.5.27.
    -यशस् n. ill-repute, dishonour.
    -योगः 1 bad or clumsy contrivance.
    -2 a bad combi- nation.
    -योध, -योधन a. invincible, unconquerable. (
    -नः) the eldest of the 11 sons of Dhṛitarāṣṭra and Gāndhārī. [From his early years he conceived a deep hatred for his cousins the Pāṇḍavas, but particularly Bhīma, and made every effort he could to compass their destruction. When his father pro- posed to make Yudhiṣṭhira heir-apparent, Duryodhana did not like the idea, as his father was the reigning sovereign, and prevailed upon his blind father to send the Pāṇḍavas away into exile. Vāraṇāvata was fixed upon as their abode, and under pretext of constructing a palatial building for their residence, Duryodhana caused a palace to be built mostly of lac, resin and other combustible materials, thereby hoping to see them all destroyed when they should enter it. But the Paṇḍavas were forewarned and they safely escaped. They then lived at Indraprastha, and Yudhiṣṭhira performed the Rājasuya sacrifice with great pomp and splendour. This event further excited the anger and jealousy of Duryodhana, who was already vexed to find that his plot for burning them up had signally failed, and he induced his father to invite the Pāṇḍavas to Hastināpura to play with dice (of which Yudhiṣṭhira was particularly fond). In that gambling-match, Duryodhana, who was ably assisted by his maternal uncle Śakuni, won from Yudhiṣṭhira everything that he staked, till the infatuated gambler staked himself, his brothers, and Draupadī herself, all of whom shared the same fate. Yudhiṣṭhira, as a condition of the wager, was forced to go to the forest with his wife and brothers, and to remain there for twelve years and to pass one addi- tional year incognito. But even this period, long as it was, expired, and after their return from exile both the Pāṇḍavas and Kauravas made great preparations for the inevitable struggle and the great Bhāratī war commenced. It lasted for eighteen days during which all the Kauravas, with most of their allies, were slain. It was on the last day of the war that Bhīma fought a duel with Duryodhana and smashed his thigh with his club.] मोघं तवेदं भुवि नामधेयं दुर्योधनेतीह कृतं पुरस्तात् न हीह दुर्योधनता तवास्ति पलायमानस्य रणं विहाय Mb.4.65.17.
    -योनि a. of a low birth, न कथंचन दुर्योनिः प्रकृतिं स्वां नियच्छति Ms.1.59.
    -लक्ष्य a. difficult to be seen or perceived, hardly visible.
    -क्ष्यम् bad aim; मनः प्रकृत्यैव चलं दुर्लक्ष्यं च तथापि मे Ratn.3.2.
    -लभ a.
    1 difficult to be attained, or accomplished; R.1.67;17.7; Ku.4.4;5.46,61; दुर्लभं भारते जन्म मानुष्यं तत्र दुर्लभम् Subhāṣ.
    -2 difficult to be found or met with, scarce, rare; शुद्धान्तदुर्लभम् Ś.1.17.
    -3 best, excellent, eminent.
    -ग्रामः a village situated close to a large village and inhabited by the free-holders (अग्र- हारोपजीविनः); Māna.1.79-8.
    -4 dear, beloved.
    -5 costly.
    -ललित a.
    1 spoilt by fondling, fondled too much, hard to please; हा मदङ्कदुर्ललित Ve.4; V.2.8; Māl.9.
    -2 (hence) wayward, naughty, illbred, unruly; स्पृहयामि खलु दुर्ललितायास्मै Ś.7. (
    -तम्) waywardness, rudeness.
    -लेख्यम् a forged document. Y.2.91.
    -वच a.
    1 difficult to be described, indescribable. अपि वागधिपस्य दुर्वचं वचनं तद् विदधीत विस्मयम् Ki.2.2.
    -2 not to be talked about.
    -3 speaking improperly, abusing. (
    -चम्) abuse, censure, foul language.
    -वचस् n. abuse, censure; असह्यं दुर्वचो ज्ञातेर्मेघा- न्तरितरौद्रवत् Udb.
    -वर्ण a. bad-coloured.
    -र्णः 1 bad colour.
    -2 impurity; यथा हेम्नि स्थितो वह्निर्दुवर्णं हन्ति धातु- जम् Bhāg.12.3.47.
    (-र्णम्) 1 silver. दुर्वर्णभित्तिरिह सान्द्रसुधासुवर्णा Śi.4.28.
    -2 a kind of leprosy.
    -वस a. difficult to be resided in.
    -वसतिः f. painful residence; R.8.94.
    -वह a. heavy, difficult to be borne; दुर्वहगर्भखिन्नसीता U.2.1; Ku.1.11.
    -वाच् a. speaking ill. (-f.)
    1 evil words, abuse.
    -2 inelegant language or speech.
    -वाच्य a.
    1 difficult to be spoken or uttered.
    -2 abusive, scurrilous.
    -3 harsh, cruel (as words).
    (-च्यम्) 1 censure, abuse.
    -2 scandal, ill-repute.
    -वातः a fart. ˚वातय Den. P. to break wind or fart; इत्येके विहसन्त्येनमेके दुर्वातयन्ति च Bhāg.11.23.4.
    -वादः slander, defamation, calumny.
    -वार, -वारण a. irresistible, unbearable; R.14.87; किं चायमरिदुर्वारः पाणौ पाशः प्रचेतसः Ku.2.21.
    -वासना 1 evil propensity, wicked desire; कः शत्रुर्वद खेददानकुशलो दुर्वासनासंचयः Bv. 1.86.
    -2 a chimera.
    -वासस् a.
    1 ill-dressed.
    -2 naked. (-m.) N. of a very irascible saint or Ṛiṣi, son of Atri and Anasūyā. (He was very hard to please, and he cursed many a male and female to suffer misery and degradation. His anger, like that of Jama- dagni, has become almost proverbial.)
    -वाहितम् a heavy burden; उरोजपूर्णकुम्भाङ्का सदुर्वाहितविभ्रमा Rāj. T.4.18.
    -विगाह, -विगाह्य a. difficult to be penetrated or fathomed, unfathomable.
    -विचिन्त्य inconcei- vable, inscrutable
    -विद a. difficult to be known or discovered; नूनं गतिः कृतान्तस्य प्राज्ञैरपि सुदुर्विदा Mb.7.78. 2.
    -विदग्ध 1 unskilled, raw, foolish, stupid, silly.
    -2 wholly ignorant.
    -3 foolishly puffed up, elated. vainly proud; वृथाशस्त्रग्रहणदुर्विदग्ध Ve.3; ज्ञानलवदुर्विदग्धं ब्रह्मापि नरं न रञ्जयति Bh.2.3.
    -विद्ध a. Badly perforated (a pearl); Kau. A.2.11.
    -विद्य a. uneducated; Rāj. T.1.354.
    -विध a.
    1 mean, base, low.
    -2 wicked, vile.
    -3 poor, indigent; विदधाते रुचिगर्वदुर्विधम् N.2.23.
    -4 stupid, foolish, silly; विविनक्ति न बुद्धिदुर्विधः Śi.16.39.
    -विनयः misconduct, imprudence.
    -विनीत a.
    1 (a) badly educated, ill-mannered; ill-behaved, wicked; शासितरि दुर्विनीतानाम् Ś.1.24. (b) rude, naughty, mis- chievous.
    -2 stubborn, obstinate.
    (-तः) 1 a restive or untrained horse.
    -2 a wayward person, reprobate.
    -विपाक a. producing bad fruit; श्रितासि चन्दनभ्रान्त्या दुर्विपाकं विषद्रुमम् U.1.46.
    (-कः) 1 bad result or conse- quence; U.1.4; किं नो विधिरिह वचने$प्यक्षमो दुर्विपाकः Mv. 6.7.
    -2 evil consequences of acts done either in this or in a former birth.
    -विभाव्य a. inconceivable; also दुर्विभाव; असद्वृत्तेरहो वृत्तं दुर्विभावं विधेरिव Ki.11.56.
    -विमर्श a. difficult to be tried or examined; यो दुर्विमर्शपथया निजमाययेदं सृष्ट्वा गुणान्विभजते तदनुप्रविष्टः Bhāg.1.49.29.
    -विलसितम् a wayward act, rudeness, naughtiness; डिम्भस्य दुर्विलसितानि मुदे गुरूणाम् B. R.4.6.
    -विलासः a bad or evil turn of fate; U.1.
    -विवाहः a censurable marriage; इतरेषु तु शिष्टेषु नृशंसानृतवादिनः । जायन्ते दुर्विवाहेषु ब्रह्मधर्मद्विषः सुताः ॥ Ms.3.41.
    -विष a. ill-natured, malignant. (
    -षः) N. of Śiva.
    -विषह a. unbearable, intolerable, irresistible. (
    -हः) N. of Śiva.
    -वृत्त a.
    1 vile, wicked, ill-behaved.
    -2 roguish. (
    -त्तम्) misconduct, ill-behaviour. दुर्वृत्तवृत्तशमनं तव देवि शीलम् Devīmāhātmya.
    -वृत्तिः f.
    1 misconduct.
    -2 misery, want, distress.
    -3 fraud.
    -वृष्टिः f. insufficient rain, drought.
    -वेद a. difficult to be known or ascertained.
    -व्यवहारः a wrong judgment in law.
    -व्यवहृतिः f. ill-report or rumour.
    -व्यसनम् 1 a fond pursuit or resolve; Mu.3.
    -2 bad propensity, vice; तेन दुर्व्यसनेनासीद्भोजने$पि कदर्थना Ks.73.73.
    -व्रत a. not conforming to rules, disobedient.
    -हुतम् a badly offered sacrifice.
    -हृद् a. wicked-hearted, ill-disposed, inimical; अकुर्वतोर्वां शुश्रूषां क्लिष्टयोर्दुर्हृदा भृशम् Bhāg.1.45.9. (-m.) an enemy.
    -हृदय a. evil-minded, evil-intention- ed, wicked.
    -हृषीक a. having defective organs of sense.

    Sanskrit-English dictionary > दुर् _dur

  • 12 पर _para

    पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)
    1 Other, differ- ent, another; see पर m also.
    -2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.
    -3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.
    -4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.
    -5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.
    -9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.
    -7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).
    -8 Alien, estranged, stranger.
    -9 Hostile, inimical, adverse,
    -1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.
    -11 Final, last.
    -12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.
    -रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.
    -2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.
    -3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.
    -रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.
    -2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.
    -3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.
    -4 The secondary meaning of a word.
    -5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).
    -6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्
    1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.
    -2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.
    -3 thereupon, there- after.
    -4 but, however.
    -5 otherwise.
    -6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.
    -7 most willingly.
    -8 only.
    -9 at the utmost. (b) परेण
    1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.
    -2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.
    -3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे
    1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.
    -2 in future.
    -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.
    -अङ्गदः an epithet of Śiva.
    -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.
    -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.
    -अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.
    -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.
    -अन्तः final death. (
    -ताः) m. (pl.) N. of a people.
    -अन्तकः an epithet of Śiva.
    -2 a frontier.
    -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.
    -अन्न a. living or subsisting on another's food. (
    -न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.
    1 far and near, remote and proximate.
    -2 prior and posterior.
    -3 before and beyond, earlier and later.
    -4 higher and lower, best and worst. (
    -रः) a Guru of an intermediate class. (
    -रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.
    -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.
    -अमृतम् rain.
    1 attached or devoted to, adhering to.
    -2 depending on, subject to.
    -3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.
    -4 connected with.
    -5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.
    -6 leading or conducive to.
    -(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.
    -2 essence, sum.
    -3 Ved. going away, departure, exit.
    -4 firm devotion.
    -5 a universal medicine, panacea.
    -6 a religious order.
    -अर्थ a.
    1 having another aim or meaning.
    -2 intended or designed for another, done for another.
    (-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.
    -2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.
    -3 the chief or highest meaning.
    -4 the highest object (i.e. sexual intercourse).
    -5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.
    -6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.
    -7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.
    -अर्थिन् a. striving for the supreme good. (
    -र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.
    -अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.
    -2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.
    -अर्धक a. One half of anything.
    -अर्ध्य a.
    1 being on the farther side or half.
    -2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.
    -3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.
    -4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.
    -5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.
    -6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.
    (-र्ध्यम्) 1 a maximum.
    -2 an infinite number.
    1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.
    -2 earlier and later.
    -3 prior and posterior or subsequent.
    -4 higher and lower.
    -5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.
    -6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (
    -रा) descendants.
    (-रम्) 1 cause and effect.
    -2 the whole extent of an idea.
    -3 the universe.
    -4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.
    -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.
    -अहः the next day.
    -अह्णः the afternoon, the latter part of the day.
    -आगमः attack of an enemy.
    -आचित a. fostered or brought up by another. (
    -तः) a slave.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit.
    -आयत्त a.
    1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.
    -2 Wholly subdued or over- whelmed by.
    -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.
    -आविद्धः 1 an epithet of Kubera.
    -2 of Viṣṇu.
    -आश्रय a. dependent upon another.
    (-यः) 1 dependence upon another.
    -2 the retreat of enemies. (
    -या) a plant growing on another tree.
    -आसङ्गः dependence upon another.
    -आस्कन्दिन् m. a thief, robber.
    1 other than inimical; i. e. friendly, kind.
    -2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -इष्टिः N. of Brahman.
    -इष्टुका a cow which has often calved.
    -उत्कर्षः another's prosperity.
    -उद्वहः the Indian cuckoo.
    -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.
    -उपकारिन् a. benevolent, kind to others.
    -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.
    -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.
    -उपरुद्ध a. besieged by an enemy.
    -उपसर्पणम् approaching another; begging.
    -ऊढा another's wife.
    -एधित a. fostered or brought up by another.
    (-तः) 1 a servant.
    -2 the (Indian) cuckoo.
    -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.
    -कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.
    -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).
    -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.
    -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः
    1 a benevolent man.
    -2 a slave, servant.
    -काल a. relating to a later time, mentioned later.
    -कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.
    -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.
    -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.
    -क्षेत्रम् 1 another's body.
    -2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.
    -3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.
    -गामिन् a.
    1 being with another.
    -2 relating to another.
    -3 beneficial to another.
    -गुण a. beneficial to another. (
    -णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.
    -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.
    -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.
    -चक्रम् 1 the army of an enemy.
    -2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.
    -3 a hostile prince.
    -छन्द a. dependent.
    (-दः) 1 the will of another.
    -2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.
    -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.
    -ज a.
    1 stranger.
    -2 coming from a foe.
    -3 inferior.
    -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.
    -जन्मन् n. a future birth.
    -जात a.
    1 born of another.
    -2 dependent on another for livelihood. (
    -तः) a servant.
    -जित a.
    1 conquered by another.
    -2 main- tained by another. (
    -तः) the (Indian) cuckoo.
    -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.
    -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).
    -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.
    -तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.
    -तार्थिकः The adherent of another sect.
    -दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.
    -दारिन् m. an adulterer.
    -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.
    -देवता the Supreme Being.
    -देशः a hostile or foreign country.
    -देशिन् m. a foreigner.
    -द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.
    -धनम् another's property.
    -धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -2 another's duty or business.
    -3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.
    -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.
    -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.
    -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).
    -पक्षः the side or party of an enemy.
    -पदम् 1 the highest position, eminence.
    -2 final beati- tude.
    -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.
    -हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.
    -परिभवः humiliation or injury suffered from others.
    -पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.
    -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥
    -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.
    -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.
    -पुरञ्जयः a conqueror, hero.
    -पुरुषः 1 another man, a stranger.
    -2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.
    -3 the hus- band of another woman.
    -पुष्ट a.
    1 fed or nourished by another.
    -2 Stranger. (
    -ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.
    -पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.
    -2 a parasitical plant.
    -3 a harlot, prostitute.
    -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.
    -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.
    -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).
    -प्रेष्यः a servant, menial, slave.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).
    -भागः 1 another's share.
    -2 superior merit.
    -3 good fortune, prosperity.
    -4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.
    -5 the last part, remainder.
    -भाव a. loving another.
    -भावः the being second member in a compound.
    -भाषा a foreign tongue.
    -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.
    -भूत a. following, subsequent (as words).
    -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).
    -भृत a. nourished by another.
    -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.
    -भतम् 1 another's opinion.
    -2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.
    -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.
    -मृत्युः a crow.
    -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.
    -लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.
    -वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.
    -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.
    -वाणिः 1 a judge.
    -2 a year.
    -3 N. of the peacock of Kārtikeya.
    -वादः 1 rumour, report.
    -2 Objection, controversy.
    -वादिन् m. a disputant, controversialist.
    -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.
    -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.
    -शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.
    -श्वस् ind. the day after tomorrow.
    -संगत a.
    1 asso- ciated with another.
    -2 fighting with another.
    -संज्ञकः the soul.
    -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).
    -सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.
    -सेवा service of another.
    -स्त्री another's wife.
    -स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.
    -हन् a. killing enemies.
    -हित a.
    1 benevolent.
    -2 profitable to another.
    -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

    Sanskrit-English dictionary > पर _para

  • 13 यशस् _yaśas

    यशस् a. [अश् स्तुतौ असुन् धातोः ल्युट् च Uṇ.4.19]
    1 Lovely, agreeable, worthy.
    -2 Honoured. -n. Fame. reputation, glory, renown; विस्तीर्यते यशो लोके तैलबिन्दु- रिवाम्भसि Ms.7.34; यशस्तु रक्ष्यं परतो यशोधनैः R.3.48; 2.4.
    -2 An object of glory or respect, a person of distinction.
    -3 Ved. Beauty, splendour.
    -4 Favour, partiality.
    -5 Wealth.
    -6 Food.
    -7 Water.
    -8 An assemblage of rare merits; यावद् हि प्रथते लोके पुरुषस्य यशो भुवि । तावत् तस्याक्षया कीर्तिर्भवतीति विनिश्चिता ॥ Mb.12.54.32 (com. यशः परचित्तचमत्कृतिजनको गुणौघः).
    -9 An indirect fame (परोक्षकीर्ति); तपति च कीर्त्या यशसा ब्रह्मवर्चसेन Ch. Up.3. 18.3.
    -Comp. -कर a. (
    यशस्कर) conferring glory, glori- ous; साम्राज्यकृत् सजात्येषु लोके चैव यशस्करः Ms.8.387.
    -काम a.
    (यशस्काम) 1 desirous of getting fame.
    -2 aspiring; ambitious.
    -कायम्, -शरीरम् body in the form of fame; यशःशरीरे भव मे दयालुः R.2.24; नास्ति येषां यशःकाये जरामरणजं भयम् Bh.
    -द a. (
    -यशोद) conferring fame. (
    -दः) (येन वायुना शीद्यते शद् अच्) quicksilver; यशदं रङ्गसदृशं रीतिहेतुश्च तन्मतम् Bhāva P. (
    -दा) N. of the wife of Nanda and foster-mother of Kṛiṣṇa.
    -धन a. or s. one whose wealth or valued treasure is fame, rich in fame, very renowned; अपि स्वदेहात् किमुतेन्द्रियार्थाद् यशो- धनानां हि यशो गरीयः R.14.35;2.1.
    -धर a. (
    यशोधर) keeping up or preserving glory.
    -धा a. conferring fame; कच्चिद् यशोधा रथयूथपानां गाण्डीवधन्वोपरतारिरास्ते Bhāg. 3.1.38.
    -पटहः (यशःपटहः) a double drum.
    -प्रख्यापनम् (यशःप्रख्यापनम्) spreading or proclaiming the glory.
    -भृत् a. (
    यशोभृत्) famous, renowned.
    -शेष a. remaining only in fame; having nothing left behind except glory i. e. dead; cf. कीर्तिशेष. (
    -षः) death.
    -हर a. (
    यशोहर) taking away fame, dishonouring, igno- minious.

    Sanskrit-English dictionary > यशस् _yaśas

  • 14 रच् _rac

    रच् 1 U. (रच्यति-ते, रचित)
    1 To arrange, prepare, make ready, contrive, plan; पुष्पाणां प्रकरः स्मितेन रचितो नो कुन्दजात्यादिभिः Amaru 45; रचयति शयनं सचकितनयनम् Gīt. 5.
    -2 To make, form, effect, create, produce; माया- विकल्परचितैः स्यन्दनैः R.13.75; माधुर्यं मधुबिन्दुना रचयितुं क्षाराम्बु- धेरीहते Bh.2.6; मौलौ वा रचयाञ्जलिम् Ve.3.4.
    -3 To write, compose, put together (as a work); अश्वधाटीं जग- न्नाथो विश्वहृद्यामरीरचत् Aśvad 26; Ś.3.14.
    -4 To place in or upon, fix on; रचयति चिकुरे कुरबककुसुमम् Gīt.7; Ku.4.18,34; Ś.6.17.
    -5 To adorn, decorate; Me.68.
    -6 To direct (the mind &c.) towards.

    Sanskrit-English dictionary > रच् _rac

  • 15 वादिन् _vādin

    वादिन् a. [वद्-णिनि]
    1 Speaking, talking, discoursing.
    -2 Asserting.
    -3 Disputing.
    -4 Designating, designated as; यत्र यत्र वनोद्देशे सत्त्वाः पुरुषवादिनः । वृक्षाः पुरुष- नामानस्ते सर्वे स्त्रीजनाभवन् ॥ Rām.7.87.13.
    -5 Talking pleasantly; Rām.2.36.3 (com. वादिन्यः परचित्ता- कर्षकवचनचतुराः). -m.
    1 A speaker.
    -2 A disputant, an antagonist; तस्याङ्गीकरणेन वादिन इव स्यात् स्वामिनो निग्रहः Mu.5.1; R.12.92.
    -3 An accuser, a plaintiff.
    -4 An expounder, a teacher.
    -5 (In music) The leading or key-note.
    -6 An alchemist.

    Sanskrit-English dictionary > वादिन् _vādin

  • 16 विकल्पः _vikalpḥ

    विकल्पः 1 Doubt, uncertainty, indecision, hesitation; तत् सिषेवे नियोगेन स विकल्पपराङ्मुखः R.17.49.
    -2 Suspicion; Mu.1.
    -3 Contrivance, art; मायाविकल्परचितैः R.13.75.
    -4 Option, alternative (in gram.); तुल्यार्थयोर्हि तुल्यविषययो- र्विकल्पो भवति न नानार्थयोः ŚB. on MS.1.6.33.
    -5 Sort, variety; दण्डविकल्पः Ms.9.228; भूषणानां विकल्पम् Me.76.
    -6 An error, a mistake, ignorance.
    -7 Distinc- tion; एवं सुरासुरगणाः समदेशकालहेत्वर्थकर्ममतयो$पि फले$विकल्पाः Bhāg.8.9.28.
    -8 A division of Kalpa; यावान् कल्पो विकल्पो वा यथा कालो$नुमीयते Bhāg.2.8.12.
    -9 A god; वैकारिको विकल्पानाम् Bhāg.1.85.11.
    -1 Origin (उत्पत्ति); आत्मा केवल आत्मस्थो विकल्पापायलक्षणः Bhāg.11.25.27.
    -11 Admission, statement.
    -12 Fancy, imagination.
    -13 Mental occupation.
    -Comp. -उपहारः an optional of- fering.
    -जालम् a net-like indecision, a dilemma.

    Sanskrit-English dictionary > विकल्पः _vikalpḥ

  • 17 chit

    N
    1. छोटी\chitलड़की
    That chit doesn't have any respect for old people.
    2. परचा
    I had take down his address in a chit.

    English-Hindi dictionary > chit

  • 18 coupon

    N
    1. रसीद/परचा
    She got two food coupons.

    English-Hindi dictionary > coupon

  • 19 chit

    n.
    किल्ला, अंकुर; बच्चा; परचा, रुक्का

    English-Hindi new dictionary > chit

  • 20 coupon

    n.
    रसीद, परचा, इकरारनामा, सूदी; कूपन

    English-Hindi new dictionary > coupon

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • pára-cchanda — परच्छन्द …   Indonesian dictionary

  • pára-cchidra — परच्छिद्र …   Indonesian dictionary

  • pára-cintā — परचिन्ता …   Indonesian dictionary

  • pára-citta-jñāna — परचित्तज्ञान …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»