Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

where

  • 61 lest

    * * *
    f.
    1) burden, cargo;
    * * *
    1.
    f. [cp. Engl. last, as in Orkneys and East Angl. ‘a last of herrings,’ and Old Engl. lastage = freight; Germ. last; Dan. læst], a last, burden, a measure of ship’s burden, reckoned at twelve ‘skippund,’ D. N. iv. 651, Bs. i. 545, Gþl. 371, B, K. 20, 89, MS. 732. 16 (where wrongly ten for twelve); lest gulls, Fms. xi. 351, where = talentum (?); lest járns, harðsteins, D. N.; lest síldar, N. G. L. passim: a cargo, Jb. 386. In mod. usage the tonnage of Dan. and Norse ships is counted by læster.
    II. in Icel. sense, a caravan of loaded pack-horses, Grett. 119: plur. lestir, the market season in June and July.
    COMPDS: lestamaðr, lestatal.
    2.
    f. reading, a lesson; meðan lestin verðr lesin, Stat. 299, N. G. L. i. 390.

    Íslensk-ensk orðabók > lest

  • 62 lög-maðr

    m. [old Swed. lagman; the president of the supreme court formerly held in Orkney was called the lagman]:—‘law-man.’ In the ancient Scandinavian kingdoms each legal community or state (lög) had its own laws, its own parliament (lögþing), and its own ‘law-man’ (lagh-mann, lögmaðr); the lagman was the first commoner and the spokesman of the people against the king and court at public assemblies or elsewhere; he was also the guardian of the law, and the president of the legislative body and of the law courts. As in the heathen time laws were not written, the lagman had to say what was the law of the land in any case of doubt; in the general assemblies, at least in Iceland, he had to ‘say’ the law (from memory) to the assembled people from the Law-hill (Lögbergi); hence in the Icelandic Commonwealth he was called lög-sögu-maðr (q. v.), the ‘law-speaker,’ ‘law-sayer,’ ‘speaker of the law,’ and his office lög-saga or lög-sögn = ‘law-speaking:’
    1. Sweden and Gothland in olden times were the classical lands of lagmen, for the whole kingdom was a confederation of commonwealths, each with its parliament, law-speaker, and laws, who were all of them united under one king; see the various records in the old Swedish laws, Sveriges Gamla Lagar, as edited by Schlyter, as also the classical account given of lagman Thorgny in Ó. H. ch. 60 sqq.—í hverri þessi deild landsins er sitt lögþing, ok sín lög, yfir hverjum lögum er lögmaðr, … þat skulu lög vera sem hann réð upp at kveða; en ef konungr, eða jarl, eða byskupar fara yfir land ok eigu þing við búendr, þá svarar lögmaðr af hendi búenda …; aðrir lögmenn allir skulu vera undir-menn þess lögmanns er á Tíunda-landi er, Ó. H. 65.
    2. in Norway the political institutions of the old patriarchal ages were greatly disturbed through the wars and conquest of Harald Fairhair; the ancient laws of Norway too have been preserved in a much more fragmentary state than those of Sweden; of some of the most interesting laws only the eccl. section has been preserved, often in Icelandic transcripts or abridged. The most interesting records of the lagmen are therefore not to be found in the Norse laws, but in the Sagas, e. g. the debates in the Hák. S. Gamla, ch. 71–80, 85–97 (in the Flatey book), as also in the Þinga-þáttr in Fms. vii. 123–150, and in stray passages in the Icelandic Sagas, in such phrases as lögmenn ok konungr, lögmenn ok dómendr, lenda menn ok lögmenn ok alla alþýðu, Eg. 352.
    3. in the later Middle Age in Norway, and in Icel. after 1280, the lagman was a justice, who presided in the court lögrétta, at the lögþing (II), cp. Jb. passim.
    4. in the Icelandic Commonwealth, the officer whose duties have been described above was specially called lögsögumaðr, and lögmaðr is only used = lagamaðr = a lawyer,—þat er ok, at lögsögumaðr skal svá görla þáttu alla upp segja, at engi viti einna miclogi görr, en ef honum vinsk eigi fróðleikr til þess, þá skal hann eiga stefnu við fimm lögmenn (lawyers, men skilled in law), en næstu dægr áðr, eðr fleiri, Grág. i. 2, 3; þat skal allt hafa er finnsk á skr þeirri er Hafliði lét göra … en þat eitt af annarra lögmanna fyrirsögn ( of other lawyers) er eigi mæli því í gegn, 7; Njáll var lögmaðr svá mikill ( so great a lawyer), at eingi fannsk hans jafningi, Nj. 30. At the union with Norway (A. D. 1272) the lögsögu-maðr of the Commonwealth was replaced by two lagmen of the Norse kind, so that in the Sagas composed after that date (e. g. the Grettla) or in Sagas preserved in later transcripts, the terms were now and then confounded, and ‘lögmaðr’ was, by way of anachronism, used of the lögsögu-maðr of the old Commonwealth, cp. Grett. 64, 115, 173, 191 new Ed., Nj. 24, 164, 237 (v. l.), Eg. 597, Ísl. (Gunnl. S.) ii. 208, 238, 256, Bs. i. (Hungrv.) 62, Fms. iv. 115, 176, where the Ó. H. edition has the true reading, being made from a vellum of the Commonwealth time.
    β. two instances are recorded referring to the 10th century in Iceland, where a lögmaðr occurs as a kind of county sheriff or officer, viz. in the Háv. S. (begin.) and the Svarfdæla S. ch. 10; but both records seem to be spurious and adapted to the state of things in Norway, for neither Saga is preserved in its pure original state, but remoulded after the union; see Maurer’s Entstehung des Isl. Staates, Beiträge, 136 sqq. In Scandinavia during the Middle Ages, as the power of the king increased, so that of the old lagman sank, and at last died away. In England it is preserved in the Speaker of the House of Commons, whose very name recalls to mind the law-speaker of the old Scandinavian communities.
    II. a pr. name, Lög-maðr, Orkn.
    COMPDS: lögmannsdæmi, lögmannseiðr, lögmannslauss, lögmannsúrskurðr.

    Íslensk-ensk orðabók > lög-maðr

  • 63 MÁNUÐR

    and mánaðr, m., mónoðr with umlaut, Íb. 376; gen. mánaðar, nom. acc. pl. mánuðr (like vetr); mod. mánuðir, acc. mánuði, which form occurs in vellums of the 15th century; thus, mánaði (acc. pl.), Bs. i. 825, 896; even mánuðu (acc. pl.), 837, Fb. i. 205: [from máni: cp. Ulf. mênoþs; A. S. mônað; Old Engl. moneth; Engl. month; O. H. G. mânod; Germ. monat; Dan. maaned; Swed. månad; Lat. mensis; Gr. μήν]:—a month; á mánaði, for a month, Hm. 73; mánuðr níu, Rm. 6, 18, 30, Hom. 127; mónoðr tólf þritög-náttar, Jb. 376; þrjá mánaðr þrjátigu nátta, K. Þ. K. 164, Fms. ix. 239; aðra tvá mánoðr, Grág. ii. 261; tveir mánaðr, i. 420; sjau mánaðr, fimm mánaðr, ii. 393: tólf mánuðr, a twelvemonth, year; á hverjum tólf mánuðum, every twelvemonth, Hom. 149; ok hann hefir tólf mánuðr at gjöldum eðr handsölum, Grág. i. 196; halda þær tólf mánaðr þaðan frá er kona var föstnuð, 378; hvárt þat var af hinum tuttugustum tólf mánuðum, the twentieth year, Grett. 173 new Ed.; kaupa þeir nú enn saman um tólf mánuðr, Fb. ii. 124. The old heathen year consisted of twelve months, each of thirty days, so that a pentad (fimmt) added to that number made the year complete. For the names of the economical months see Edda 103 (gor-m., frer-m., hrút-m., ein-m., sól-m., and sel-m., kornskurðar-m.); tví-mánaðr (q. v.), the ‘double month;’ út-mánuðir, the last months of the winter (of Þorri, Gói, Ein-mánuðr), það er komið fram á út-mánuði; see also the Icel. Almanack, where the old months are still marked. Of the Julian Calendar we have Martius mánaðar, 623. 37, Rb. passim; but that computation never came into household use in Iceland, where the old calendar (of Þorri, Gói, Ein-m., etc.) still prevails for all domestic affairs: astron., tungl-m., a lunar month; sól-m., a solar month. In popular usage, as elsewhere, a month often means four weeks, and hálfr mánuðr, half a month = a fortnight; hálfum mánaði eptir mitt sumar, Nj. 4; á hálfs mánaðar fresti, within half a month, a fortnight, Fms. x. 411; á hálfum mánaði, Grág. i. 152.
    COMPDS: mánaðarbeit, mánaðardagr, mánaðarfrest, mánaðarmata, mánaðamót, mánaðarrekstr, mánaðarró, mánaðarstefna, mánaðartal, mánaðartími.

    Íslensk-ensk orðabók > MÁNUÐR

  • 64 OFN

    * * *
    (-s, -ar), m. oven, furnace.
    * * *
    m., spelt omn, Blas. 46; an older form ogn, Boldt 48, answering to Goth. and Swed.: [Ulf. auhns = κλίβανος; Engl. oven; Swed. ugn; Dan. ovn, kakkel-ovn; Germ. ofen; cp. Gr. ἴπν-ος]:—an oven, furnace, esp. in Norway, where there are no hot springs for bathing, Rb. 386, Ver. 29, Stj. 273, Fms. vii. 245, Bs. i. 223, Eb. 47 new Ed.; stein-ofn, a furnace of bricks (?), referring to the year 1316, Bs. i. 830, where the passage may refer to warming the apartments.
    2. an oven for baking; gékk hón til nauðig ok bakaði í ofninum, Hom. 113; in olden times, as at the present day, baking and dairy work were in the women’s charge.
    COMPDS: ofnseldr, ofngrjót, ofnreykr, ofnstofa.

    Íslensk-ensk orðabók > OFN

  • 65 PALLR

    (-s, -ar), m.
    1) step, = gráda;
    * * *
    m. [the etymology of this word, as also the time when and place whence it was borrowed, is uncertain; the true Norse word is bekkr or flet; pallr may be of Norman origin, although it is frequently used in the Sagas referring to the Saga time (10th century); even the benches in the legislative assembly on the alþing were called pallar, not bekkir; but this cannot have been so originally. The word itself is, like páll, probably from Lat. palus, pala = stipes, Du Cange; Engl. pale, palings; in the Icel. it is used of high steps (Lat. gradus), esp. of any high floor or daïs in old dwellings, sometimes = flet (q. v.) or = lopt (q. v.), and lastly of the benches in the hall = bekkr (q. v.) The adoption of the word was probably connected with the change in the floor and seats of the halls, as mentioned in Fagrsk. ch. 219, 220, which arrangement of benches was adopted from Norman England, and is in fact still seen in English college-halls, with the raised high floor at the upper end. In Icel. the ladies were then seated on this daïs (há-pallr, þver-pallr), instead of being placed, according to the older custom, on the left hand along the side walls, see below, II. 2. As the Sagas were written after this had taken place, so the use of the word, e. g. in the Njála (ch. 34 and often), may be an anachronism.]
    B. A step = Lat. gradus; þessi steinn var útan sem klappaðr væri gráðum eða pöllum, Fms. i. 137; vindur upp at ganga, nítján pallar á bergit, Symb. 56; stíga pall af palli, from step to step, Hom. 140. palla-söngr and palla-sálmi, m. = the ‘graduale,’ chant, or responsorium ‘in gradibus’ in the Roman Catholic service, from its being chanted at the steps of the altar; sá söngr heitir pallasöngr þviat hann er fyrir pöllum sunginn, 625. 188, Hom. (St.), Mar.: metaph. degree, enn tólpti pallr ósóma, 677. 1: þrjátigi palla djúpr, Bév. palls-bók, f. ‘graduale,’ the service-book for the high mass, Játv. ch. 10.
    II. a daïs with its set of benches; þar skulu pallar þrír vera ( three sets of benches) umhverfis lögréttuna, Grág. i. 4; pallinn þann inn úæðra, Eg. 303; Flosi gékk inn í stofuna ok settisk niðr, ok kastaði í pallinn ( he threw on the floor) undan sér há-sætinu, Nj. 175; konungr leit yfir lýðinn umhverfis sik á pallana, Fms. vii. 156; hann lá í pallinum, 325; konungr sat í pallinum hjá honum, xi. 366; gékk Þrándr í stofu, en þeir lágu í pallinum, Sigurðr ok Þórðr ok Gautr, Fær. 195.
    2. the raised floor or daïs at the upper end of the hall, where the ladies were seated (= þver-pallr, há-p.), konur skipuðu pall, Nj. 11; konur sátu á palli, Ísl. ii. 250; hljópu þeir inn ok til stofu, ok sat Katla á palli ok spann, Eb. 94; hón fal sik í pallinum, she hid herself in the pallr, Landn. 121; var þar hlemmr undir ok holr innan pallrinn, … þá bað Geirríð brjóta upp pallinn, var Oddr þar fundinn, Eb. 96:—mið-pallr, the middle bench; krók-pallr, the corner bench, Skíða R. (where the beggar littered himself).
    3. in mod. usage the sitting-room is called pallr, from being elevated a yard or two above the level ground; í hlýindin þar hjónin búa á palli. Snót: hence pall-skör, f. the ridge of the pallr: palls-horn, n. the corner of the pallr, Nj. 220, Sturl. iii. 141.

    Íslensk-ensk orðabók > PALLR

  • 66 rúfr

    m. = rúgr; a provinc. Icel. form, occurs in a verse in Gísl., where rúfr rhymes with húfa; as also in the local name Rúf-eyjar in western Icel., Sturl. i. 10, 26, Landn. 92 (v. l.), where it is even spelt Rup-eyjar.

    Íslensk-ensk orðabók > rúfr

  • 67 SEL

    (gen. pl. selja), n. shed on a mountain pasture (where the milk-cows are kept in the summer months).
    * * *
    n., gen. pl. selja, dat. seljum, [sel stands for an obsolete ‘sali,’ and the word is akin to salr, q. v.; A. S. sele]:— a shed on a mountain pasture, but within the landmarks of each farm (not in the almenningar), where the milch-kine are kept in the summer months (it answers to Germ. senn-hütte). An Icel. word; in Norway such huts are called setr (or sætr), q. v.; sel skal hverr göra sér í almenningi er vill ok sitja í sumar-setri ef hann vill, N. G. L. i. 251 (in Icel. this was not allowed, eigi skal sel göra í afrétt, Grág. ii. 302); tvá stöðla ok sel (sæll), D. N. i. 81; ek á sel skamt héðan, vertú þar í nótt, Fs. 59; þá snéru þeir til selja Gríss, Fms. ii. 247; Víga-kolr fór frá seli áðan, Nj. 55; fara í sel, fara til sels, Grág. ii. 277; færa í sel, to bring the kine to the sel (in June); fara, flytja úr seli, to bring them back, in the autumn; spurði konungr ef nokkur sel væri þar, er þeir mætti í búa, Ó. H. 187; sels-dyrr, -gluggr, -hurð, -veggr, -tópt, Rd. 310, Ld. 244, 278, 280, Þorst. S. hvíta 43, cp. Ld. ch. 55, 62, 63, Vd. ch. 40, 41, Þorst. S. hvíta 42, 43, Vápn. 24, Hallfr. S. ch. 9, Grett. 139.
    II. freq. in Icel. local names, Sel, Seljar, Selja-land (whence Seljalands-múli), Sel-tungur, Sels-hagi, Sel-á, Selár-dalr (whence Sel-dælir, the men from S.), Sel-fors, Heiðar-sel, Landn., Dipl., map of Icel.
    B. COMPDS: Selbúar, selbyggr, selfangi, selflutningr, selför, selgresi, selgörð, selhestr, selland, selmánuðr, selsetr, selstaða.

    Íslensk-ensk orðabók > SEL

  • 68 SKILJA

    * * *
    (skil, skilda; skiliðr, later skildr, skilinn), v.
    1) to part, divide, separate (sú er nú kölluð Jökulsá ok skirl landsfjórðunga);
    skilr hann flokk sinn, he divides his band;
    2) to break off, break up (þessi sótt mun skilja samvistu okkra);
    síðan skildu þau talit, they broke off their talk;
    3) to part company, take leave (skildu þeir með mikilli vináttu);
    4) impers.; þar er leidir (acc.) skildi, þá skildi ok slóðina, where the roads parted, there the tracks too parted;
    mundi skilja vegu þeirra, their ways would diverge;
    með þessu skilr skipti þeirra, thus ended their dealings;
    it differs, mikit (acc.) skilr hamingju okkra, there is a wide difference between our fortunes;
    þá skilr á um e-t, they disagree about a thing;
    ef skrár skilr á, if the scrolls differ;
    5) to distinluish, discern, with the eyes (nú má ek þann eigi sjá eða biða mér fulltings, er ek má harm eigi skilja);
    with the ears, to hear (eru þeir hér svá, at þeir megi skilja mál mitt);
    6) to understand, find out (þá þóttist Þórr skilja hvat látum verity hafði of nóttina);
    7) to decide, settle (skildi konungr erendi Sighvats svá, at honum líkaði vel);
    8) to set apart, reserve for one (þó at konungr hafi mér skilit eignir minar eða landsvist í Orkneyjum);
    eiga e-t skilit, to have reserved, stipulated (þat átta ek skilit við þik, at);
    skilja sér e-t, to reserve to oneself (jarðir hafði hann hygt ok skilit sér allar landskyldir);
    skilja e-t í sætt, to lay down, stipulate, in an agreement (þat var skilit í sæt- várri, at);
    9) with preps.:
    skilja e-t á við e-n, to stipulate (þó vil ek skilja á við þik einn hlut);
    skilja e-t eptir, to leave behind;
    skilja e-t frá e-u, to separate from (hann skildi sik sjálfr frá ríki ok fór í klaustr);
    to exeinpt from (hverr maðr skyldi gjalda konungi fimm aura, sá er eigi væri frá því skiliðr);
    skilja fyrir e-u, to formulate, dictate (skilja fyrir eiðstafinum);
    skilja fyrir heiti, to formulate, pronounce a vow;
    skilja með mönnum, to part, separate (nótt skildi þá með þeim);
    impers., skilr með þeim, they part (eptir þetta skildi með þeim);
    skilja e-t í sundr, to part asunder (hinir skildu í sundr skipin ok gerðu hlið í millum skipanna);
    skilja e-t til, to stipulate (vil ek ok til skilja, at);
    skilja e-t undan, to except, to make a reservation for (at undan skildum, heraðssektum);
    skilja e-t undan e-m, to deprive one of;
    skilja e-t undir e-n, to leave it to one (Njáll kvaðst þat vilja skilja undir Höskuld);
    skilja e-n undir sætt, to include one in an agreement (hversu marga menn viltu skilja undir sættir okkar);
    skilja við e-n, to part with, put away;
    skilja við konu, bónda, to divorce one’s wife, one’s husband;
    segja skilit við konu, to declare oneself separated from;
    10) refl., skiljast.
    * * *
    pres. skil, skill, Grág.; pret. skilði, skildi; part. skiliðr, and later, skildr and skilinn; neut. skilið and skilt: [the original sense, viz. to cut, Lat. secare, appears in Goth. skilja = a butcher; A. S. scylan = to separate.]
    A. To part, separate, divide; Tanais skilr heims-þriðjunga, Al. 131; sú er nú kölluð Jökulsá ok skilr lands-fjórðunga, Landn. 251; Gautelfr skilr Noregs-konungs ríki ok Svía-konungs, Rb. 330:—to break off, break up, þessi sótt mun skilja vára samvistu, Ld. 286; mun sá einn hlutr vera at s. mun með okkr, Nj. 112; mun þat s. með okkr, Fs. 16: segja Rúti at betra mun at s. ykkr, of fighters, Nj. 32; Höskuldr skildi þær, Ld. 36; þá er barsmíð skilið, Grág. ii. 114; s. ræðu, s. talit, to break off the conversation, Ld. 36, Fms. ii. 262, Nj. 48, Bjarn. 22; s. boðinu (dat.), Gísl. 116, is prob. an error; skilja hjúskap, to divorce, K. Á. 6; váru skilið ráð þeirra Sigríðar, Fms. x. 219; skilr hann flokk sinn, then he divided his band, viii. 59; þá skildi ekki nema hel, vii. 233.
    2. with prepp.: s. frá, to separate, Fms. xi. 350, Blas. 42; frá skildr, excepted, Dipl. v. 22, K. Á. 182; frá skiliðr, Grág. i. 16; skilja mik frá trú, Blas. 42; at engu frá skildu, nothing excepted. Dipl. v. 22; eiðar frá skildir, K. Á. 182; sá maðr er nú var frá skiliðr, Grág;. i. 16, 17:—s. sundr, to put asunder, Nj. 42:—s. við, to part with, put away; s. við konu, s. við bónda, 686 B. 14, Þórð. 46 new Ed.; at ek vilja s. við félaga minn, Grág. i. 326; ok sé hann skildr við ( have forfeited) ábúð jarðar, Gþl 337:—s. eptir, to leave behind, Mag.: passim in mod. usage, eg skildi það eptir heima.
    3. to part company, leave; svá skildu vér næstum, at…, Nj. 49; eptir þat skildu þeir, 98; skildu þeir með mikilli vináttu, 138; hefir þú mér heitið, at vit skyldim aldri s., 201.
    4. impers. one parts; hence followed by acc., one parts a thing, i. e. it branches off, is separated; þar skilr Spán inn Kristna ok Spán inn heiðna, Fms. vii. 80; þar er leiðir skildi ( where the roads parted) þá skildi ok slóðna, there the tracks too parted, Eg. 579; mundi skilja vegu þeirra, their ways would diverge, 126; með þessu skilr skipti þeirra, thus ended their dealings, Ísl. ii. 274; er þat nú bezt at skili með oss, Finnb. 334; skilr þá með þeim, Nj. 112.
    β. it differs; at mikit (acc.) skili hamingju okkra, there is a wide difference between, Eg. 719; hvat skilr þær ástgjafar, 656 A. i. 12; þvíat mennina skildi, Sks. 733 B.
    γ. it falls out, comes to a difference; even with a double acc. of person and of thing, e-n skilr á um e-t; þá skildi aldri á orð (acc.) né verk, Nj. 147; ef þá skill á, Grág. ii. 70; þeir skyldu sik láta á, skilja um einhvern hlut, Ld. 60; þeir urðu missáttir, ok skildi þá (á) um eignina á Auslrátt, Fms. ix. 458; skildi þá ekki (acc.) á ek Rúnólf, they and R. disagreed in nought, Nj. 178; hver-vitna þess er menn skilr á um sætr, N. G. L. i. 42; nú skilr menn á (um) markteig, id.; ef menn skilr á (um) merki, id.; hann (acc.) hafði skilt á við gesti jarls, Fms. ix. 449; ek vil at þú látir þik á skilja við einhvern húskarl minn, Rd. 318; ef skrár skilr á, if the scrolls differ, Grág. i. 7.
    B. Metaph. usages:
    I. [Old Engl. to skill], to distinguish, discern, understand; vóru svá skilið nöfn með þeim, Ísl. ii. 332; eru þeir hér svá, at þeir megi s. mál mitt ( hear it), Eg. 735; spilltisk svá sýnin at eingi þeirra mátti s. hann, Hom. 120; s. ljós frá myrkum, Sks. 626 B; kunna drauma at skilja, to know how to ‘skill’ dreams, Fms. iv. 381: to understand, þat er at skilja ( that is to say) á vára tunga, Anecd. 16, 18; konungr skildi at þetta var með spotti gört, Fms. i. 15; vér þykkjumk hitt s., at …, Ld. 180; ef þat er rétt skilt, sem þar kveðr at, Grág. ii. 37; hón skildi þó raunar hvat hann mælti til hjálpar manninum, Fs. 76; kunnu vér alira þjóða tungur at mæla ok skilja, 656 A. ii. 10: very freq. in mod. usage, skilr þú þetta? eg skil ekki hvat þú segir, það er ó-skiljandi.
    II. as a law term, to decide; skildi konungr erendi Sighvats svá, at …, Fms. v. 180; þá er kviðir eigu at s. mál manna, Grág. i. 49; skulu heimilis-búar hans fimm skilja þat, hvárt …, 58; allt þat sem lögbók skilr eigi, Gþl. 18; enir sömu búar skolu um þat skilja, Grág. i. 43; at þeir eru þess kviðar kvaddir er þeir eigu eigi um at s., 55; skulu vetfangs-búar s. um hvárt-tveggja, ii. 37; tólflar-kviðr átti um at s., Eb., Nj. 238.
    2. to set apart, reserve; þat skil ek er ek vil, Nj. 55; þessu sem nú var skilt með þeim, Fms. xi. 100; nú hefir maðr kú skilt í skyld sína, Gþl. 503; þat var skilit í sætt vára, Nj. 257; þat var skilið í sæll þeirra Þóris föður míns ok Bjarnar, at …, Eg. 345; var þat skilit til brigða um áðr-nefnt kaup, Dipl. iii. 10; hann skildi af sér ( declined responsibility) um fyrnd á kirkju alla ábyrgð, iv. 4; þat er stórmæl ok skilit ( express) boðorð, Anecd. 46; nema þat væri skilt (expressly reserved), Fms. x. 447: eiga skilit, to have reserved, stipulated; þat átta ek skilit við þik, at …, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; at hann vill hafa gripina svá sem hann átti skilit, vi. 60: hence the mod. phrase, eg á það ekki skilið, ‘tis not due to reserve this for me, i. e. I do not deserve it; hann á það skilið, it is owing to him, it serves him right:—s. sér e-t, to reserve to oneself, Fas. i. 527, Fms. v. 293, ix. 323, Landn. 304; Njáll kveðsk þat vilja s. undir Höskuld, to make a reservation, reserve it for H., Nj. 149; þeir sem gáfu, skildu æfinlig forræði þeirra undir sik ok sína arfa, reserved it for themselves and their heirs, Bs. i. 689.
    3. esp. with a prep.; s. á, fyrir, til, undan, to stipulate, reserve; vil ek s. á við þik einn hlut, Hrafn. 6; skaltú s. þat á við hann, Fms, x. 334:—s. fyrir, hversu var skilt fyrir félagi þeirra, Grág. i. 330; ok skili þeir þá fyrir þegar, 118; skal einn maðr s. fyrir ( pronounce) en aðrir gjalda samkvæði á, i. 2; at svá fyrir-skildu ( so stipulated), Dipl, v. 19; handa-band þeirra var svá fyrir skilit, iv. 9; þá skilði Sverrir konungr fyrir eidstafinum ( dictated it), Fms. viii. 150; er hann hafði fyrir skilt heitinu, made (said) the vow, 55:—þann hlut vilda ek til s., at vér værim austr hér. Nj. 149; þat vil ek þá s. til, segir Hallr, at …, 156; þat vil ek ok til s. við ykkr bræðr jarla mína, at …, Ó. H. 98; megu þeir eigi aðra göra sekð hans en til var skilit fyrir váttum, Grág. i. 118:—s. undir eið, to take an oath with reservation, Grág. i. 56, Sturl. i. 66:—s. undan, to reserve, make a reservation; s. undan goðorð, utanferðir, sektir, Ld. 308, Sturl. ii. 63.
    C. Reflex. to separate, break up; skildisk þá ok riðlaðisk fylkingin, Fms. vii. 277; at þau væri skild, Grág. i. 307; vóru þau þá skilið, Nj. 268:—s. við e-n, to part from; sá er skiliðr við konuna, Grág. i. 33; segja skilið við, konu, bónda, to declare oneself separated from, Nj. 14, 50; ef kona skilsk við bónda sinn ( divorces), 656 A. 15; hvar hann skildisk við Þórólf, Ld. 44: to forsake. Fms. i. 34, Nj. 250; s. við mál e-s, Ld. 308, Nj. 177; þeir er ekki vildu við skiljask ( leave off) ok láta af heiðninni, Fms. iv. 144.
    2. recipr. to part company; at vit skilimk í orrostu, Eg 293; þótt vit skilimk, Korm. 88; þeir skiljask fóstrar, Fms. xi. 99; skildusk þeir með blíðskap. feðgar, Eg. 790.
    β. to be divorced, Grág. i. 325, 326, K. Á. 116.
    II. impers., e-m skilsk e-t, ‘it skills one’, one perceives; honum hafði þat skilisk, Eg. 715; haun kenndi honum atferli—Nú skaltú vita hvárt mér hafi skilisk, Ísl. ii. 206; konunginum skildusk vel orð jarls, Fms. xi. 13; má mér þat eigi skiljask, Sks. 61; hón lét sér þat ok vel skiljask, to make up one’s mind to it, Hkr. ii. 88; Barði lætr sér skiljask at svá er, Ísl. ii. 327; þú vill þér ekki skiljask (láta) þat er á mót er þínum vilja. 625. 68.
    III. part. skilinn, q. v.

    Íslensk-ensk orðabók > SKILJA

  • 69 SKOT

    * * *
    n.
    1) shooting, shot (þóttist Þ. eigi hafa skotit betra skot);
    3) appeal; er til hans miklu minna skot en margir láta yfir, there is less appeal to (less worth in) him than folks say;
    4) a narrow dark passage, running along the wall of the ancient hall (gekk hann inn ok í skot, er var um eldahúsit).
    * * *
    n. [from skjóta; A. S. scot; Engl. shot and scot; Germ. schoss; Dan. skud]:—a shot, a shooting; skjóta langt skot af handboga, Landn. 288; þóttisk hann eigi hafa skotið betra skot, Fms. vii. 211; hann féll við skotið, Nj. 247, and passim; hand-skot, boga-skot, and byssu-skot, (mod.): plur. shooting, sund ok skot, Fb. i. 368; skotum ok spjóta-lögum, Ó. H. 183.
    2. the thing shot, a missile = skeyti; hval ef eigi er skot í … ef skot eru fleiri í hval enn eitt … leita skots, … at hann átti þat skot, … ef fleiri menn kalla til skots en einn, Grág. ii. 367–371; smíða sér skot, Þiðr. 87.
    II. metaph. usage, a scot or shot, [in the phrases to pay one’s scot, scot and lot, scot-free], contribution; halda sínu skoti upp, Grág. i. 239; sam-skot, scot and lot, portion; hálfs bolla skot, Gþl. 80; plóga-skot, Ólafs-skot, Hallvarðar-skot, a kind of tax in Norway, N. G. L. ii. 336, cp. i. 459.
    2. as a law term, an appeal; mega skoti orka, N. G. L. i. 88; fullt skot, a lawful appeal, 21; er til hans miklu minna skot en margir láta yfir, there is less appeal to or worth in him than folks say, i. e. he will not do much, Ó. H. 57; ráða-skot.
    3. cheating, fraud; arf-skot, q. v.; kné-skot, ‘knee-service,’ humiliation.
    III. a narrow dark passage, running (inside or outside?) along the wall of the ancient halls; separated by a partition wall from the seats (set); skot er um var elda-húsit, en dyrr vóru fram ór skotinu at setum innan-verðum, Egill gékk fram í setið, Eg. 397; nú finnr Steingerðr at hón er sén, hón snýr í skotið, ok sér undir skegg Hárbarði, Korm. 12; hann skyldi leyna þeim mönnum í skotinu hjá sér … nú hleypr ofan þilit ok menninir fram (viz. into the part where the seats were), Rd. 313; skálinn var algörr ok skot umhverfis, Fms. i. 290; skot vóru um húsit ok lokhvílur, ok ór einni lokhvílu mátti hlaupa í skotið, Fs. 72; cp. the passage, elda-húsit var svá lagat … ok vóru þat laundyrr, Ísl. ii. 294, 295, where the lost original prob. used the word skot:—of a church, skotið kirkjunnar, Fms. ix. 492; Guðmundr var í skotinu, þviat hann átti eigi kirkju-gengt, Sturl. ii. 42 (kirkju-skot): of a temple, hann setti allt grindum eðr skotum, Stj. 562, 1 Kings vi. 5; for-skot = a vestibule, id.
    2. in mod. usage a dark nook, corner, skúma-skot.
    B. COMPDS: skotáss, skotbakki, skotblað, skotbógr, skotbroddr, skoteldr, skoteygr, skotfé, skotfimi, skotfimr, skotfæri, skotfærr, skothenda, skothlutr, skothríð, skothvalr, skothyrna, skotmaðr, skotmál, skotpenningr, skotsilfr, skotspánn, skotteinn, skotvagn, skotvápn, skotvöndr, skotögn.

    Íslensk-ensk orðabók > SKOT

  • 70 skytningr

    m. inn or club, where each guest paid or contributed his own scot (hann veitti allri hirð sinni mat ok mungát, svá at engi maðr þurfti í skytning at ganga).
    * * *
    n. [skot], a ‘scot-house,’ an inn or club, where each guest paid or contributed his own scot or shot (skot), whence the name; skytning and hjúkólf are synonymous, whereas gildi is different, cp. höfu vér fyrir-boðit samdrykkju eða gildi … útan skytningar viljum vér at haldisk eptir fornum siðvanda, Rétt. 6. 3; hann tók sér skytning í bænum, Fms. vii. 113; drekka í skytningum, 242; hann veitti allri hirð sinni mat ok mungát, svá at engi maðr þurfti í skytning at ganga, Orkn. 80, O. H. L. 35; gengu skipverar í skytninga at skemta sér, Orkn. 206; fór Kali í hinn sama skytning til Unnar húsfreyju, 210; þat var eitt kveld at Þórðr drakk í skytningi, Bs. i. 635; þann tíma er menn vóru komnir í skytninga, Fms. ix. 44; hann skaut ok einn fyrir sveitunga sína þá er þeir sátu í skytningum, Ld. 73; skytnings-stofa, an inn, tavern, Fms. ix. 478, D. N. passim; hann hélt skytning alla tólf mánuði ok veitti sínum mönnum, Ó. H. 48; hann lét sér sverð búa af gulli ok sýndi í skytningi, O. H. L. 48; konungr gékk frá skytningi til aptan-söngs, Fms. vii. 152; hann (the king) drakk aldri svá í skytningum, at eigi drykki húskarlar hans með honum, 242; þeir (the soldiers) dreifðusk ok skipuðu til skytninga hvar hverir skyldi drekka um kveldit, viii. 408; þat var í þann tíma er menn vóru komnir í skytninga (viz. the evening), ix. 44. All the above refer to Norway; in records referring to Icel. there is only one instance, ef hann vildi fara ofan á Grund til skytnings, Glúm. 373, and this looks suspicious.

    Íslensk-ensk orðabók > skytningr

  • 71 STAÐR

    I)
    (-ar, ir), m.
    1) ‘stead’, place, spot;
    fimmtán í hvárum stað, fifteen in each place;
    í einum stað í Englandi, somewhere in England;
    skipta í tvá, fjóra staði, to divide into two, four parts;
    fara af stað, to go away, leave;
    hafa sik af stað, to absent oneself;
    bíða e-s ór stað, to wait on the spot, wait till one is attacked (Baglar biðu eigi högganna ór stað, ok flýðu þeir upp fyrir norðan bœinn);
    ráða e-u til staðar, to settle;
    gefa e-u stað, to stop;
    þeir gefa eigi stað ferðinni, they stopped not on their journey;
    gefa staðar, to stop, halt;
    þá er sá íss gaf staðar ok rann eigi, when that ice stopped and flowed no more;
    nema stað or staðar, to stop (hér munum vér stað nema);
    2) adverbially, í stað, þegar í stað, on the spot, at once;
    rétt í stað, just now;
    í marga staði, in many respects;
    í alla staði, in every respect;
    í engan stað, no-ways;
    í annan stað, on the other hand, secondly;
    í staðinn, instead;
    alls staðar, everywhere;
    annars staðar, elsewhere;
    nökkurs staðar, anywhere;
    3) end, result;
    vil ek vita, hvern stað eiga skal málit, I wish to know how the matter is to stand;
    koma í einn stað niðr, to turn out the same way;
    4) stop, pause, hesitation (þeim varð staðr á um andsvörin);
    5) springness, elasticity, of steel, etc.;
    ok dregr ór allan ataðinn ór boganum, the bow lost all its spring;
    6) strength of mind, courage;
    mun hann ekki eiga stað við sjónum hans, he will not be able to stand his looks;
    gøra stað í hestinn, to make the horse firm
    7) mark, print, traces (þeir sá þar engan stað þeira tíðinda, er þar höfðu orðit);
    8) church establishment, church, convent (staðrinn í Skálaholti, á Hólum);
    9) town (marga staði vann hann í þessu landi í vald Girkjakonungi).
    a. restive, of a horse;
    verða staðr at, to stop, start, from surprise.
    * * *
    1.
    m., gen. staðar, dat. stað, and older staði, pl. staðir: [from standa; Ulf. staþs = τόπος; A. S. stæð; Engl. stead in home-stead; Dan. stæd; Germ. statt]:—a ‘stead,’ place, abode; stjörnur þat né vissu hvar þær staði áttu, Vsp. 5; sessa ok staði, Ls. 7; fá mönnum stað ok mála, Grág. i. 473; nú hefir maðr eigi stað þeim mönnum, 465; færa úmaga til staðar, 256; færa varnað til staðar, Eg. 535; koma í þann stað, Grág. i. 485; í einn stað, in one place; í annan stað, in another place, 656 C. 11; fimmtán í hvárum stað, fifteen in each place, Eg. 577; í einhverjum stað, in some place, somewhere, Sks. 94; í einum stað í England, somewhere in England, Fms. x. 392; ek hefi í einum stað á stofnat, Nj. 3; í öllum stöðum, in all places, altogether, Grág. ii. 178; í öllum stöðum þeim, er…, in every case, where …, i. 153.
    2. skipta í tvá, fjóra, sextán … staði, to divide into two, four, sixteen … parts, 656 C. 16; skiptask í tvá staði, Fb. ii. 437:—fara af stað (mod. á stað), to go away, leave, Gþl. 177; hafa sik af stað, to absent oneself, Fb. i. 565; bíða e-s ór stað, to wait in one’s place, wait till one is attacked, Fms. iv. 268, viii. 48, 318, 355; ráða e-u til staðar, to settle, ii. 78, Ld. 178; gefa e-u stað, or gefa staðar, to stop, halt, Edda (pref.) 3, 40, Fms. vi. 384 (gefa A. V. 3), viii. 400; nema stað or staðar, to stop, Nj. 18, 54, 132, Dropl, 29, Fms. i. 167, 206, Fas. ii. 535, Ld. 104, Bs. i. 144, Edda 40 (nema A. 5); leita staðar, to seek a place (privy), Hm. 113. Hkr. i. 16, Fær. 197 (leita I): to seek an outlet, Fas. ii. 528; ganga at staðar, cacare, N. G. L. i. 127.
    3. adverbially, í stað, on the spot, at once, presently, Dropl. 9, Fas. ii. 508, Stj. 263, 505, Fms. iv. 249; rétt í stað, just now, Flóv. 7; í marga staði, in many respects, Fms. vii. 221; í engan stað, noways, i. 80; í alla staði, in every respect, Nj. 213, 224, 237, Fms. vi. 59, xi. 58; í staðinn. instead, Grág. i. 61, Fms. i. 24, Nj. 73, Fb. i. 285; í annan stað, on the other hand, secondly. Fms. vi. 191, Nj. 210, 216:—gen. as adverb, alls staðar, everywhere; annars s., elsewhere; einhvers-staðar, nökkurs-s., somewhere; marg-staðar, fás staðar, in many places, in few places; né eins staðar, nowhere; sums-staðar, somewhere; see allr, annarr, einn, nekkverr, margr, sumr.
    4. metaph. a goal, aim; hvern stað á sættar-umleitan þessi, Fms. ix. 51; ef þann stað tæki vizka þeirra, H. E. i. 249; vil ek vita hvern stað eiga skal málit, I wish to know the final answer, Ísl. ii. 216: hann spyrr hvern skal eiga hans mál, Eb. 132; koma í einn stað niðr, to turn out the same way, Fb. ii. 168.
    II. spec. usages, a stop, pause, hesitation; þeim varð staðr á um andsvörin. Fms. ix. 461; nú drepr ór hljóð, ok verðr honum staðr á, ok mælti þó vánu bráðara, xi. 115.
    2. elasticity, of steel or the like; ok dregr ór allan staðinn ór honum, it (the bow) lost all its elasticity, 623. 19; var þá ór sverðinu allr staðrinn, Sd. 118, 132; staðr í sverði, Kormak, freq. in mod. usage:—strength of mind, courage, þann úhreinan anda er hann átti eigi stað við at sjá, Sturl. iii. 246; mun hann ekki eiga stað við sjónum haus, he will not be able to stand his looks, Fms. iv. 242; ef þú þykkisk mega göra stað í hestinn ( make the horse firm), þá far til, Bs. i. 633.
    3. a mark, print; sýndi hann oss á sínum limum járna stað ok banda, Hom. 121; sá þar öngan stað (no marks, traces were seen) þeirra tíðenda er þar hofðu orðit, Fb. i. 283.
    III. a church-establishment (church, see, convent); höfuð-kirkja á staðinum, Fms. ix. 369; staðrinn í Skálaholti, s. á Hólum, or Hóla-staðr, á staðnum á Hólum, Bs. i. passim; staðr í Lundi, Ann. 1234; klaustr eða aðrir stórir staðir, Fms. xi. 202; Brandr er setti stað ( a benefice) at Húsa-felli, Ld. 332; staðr í Viðey ( a convent), D. I. i. 512 stað hér at Helgafelli, 282: a town, staðr í Lybiku, Fms. x. 48; s. í Óðinsvé, xi. 267; þann inn dýrliga stað (Konunga-hella), vii. 187; stað eða borg, K. Á. 222: staðar-ábúð, staðar-bót, staðar-spjöll; staðar-bú, a rectory; staðar-eign, church-possession; staðar-fé, church-property; staðar-forráð, administration of church-establishments; staðar-jörð, a glebe; staðar-prestr, a parish-priest; staðar-setning, an establishment, Sturl. i. 113, 143, iii. 229, Vm. 6, Ám. 28, Dipl. iii. 4, v. 18, Bs. i. 546; staða-mál, the church contest, the name given to the struggle between clergy and laity about the ownership and administration of the churches and glebes (staða-forráð), which took place in Icel. at the end of the 13th century, and was partly settled by the agreement of A. D. 1296, Bs., Arna S., Ann. passim; staða-menn, the lay proprietors of the church estates, Arna S.; staða-gjafir, the yielding up of staðir, Ann.
    2. ‘staðr’ was hence (but always in sing.) added to several local names where such an establishment had been erected, e. g. Staðr, Staðar-fell, Staðar-hraun, Staðar-hóll, as also Mel-staðr, Reyni-staðr, the old names in the heathen age of these places being Fell, Hraun, Hóll, Melr, see Sturl., Band., Bjarn.
    3. again, the plur. - staðir is freq. in local names of the heathen age; Grani bjó at Grana-stöðum, Grímarr á Grímars-stöðum, Höskulds-staðir, Alreks-staðir …, Landn., Fms. passim, see also map of lcel.
    2.
    adj. restive, of a horse; hross skjart eða statt, Gþl. 504; verða staðr at, to stop, start, from surprise, Korm. 76; þá varð þeim staðara at höggva, Fms. ix. 225.

    Íslensk-ensk orðabók > STAÐR

  • 72 UNDORN

    m.
    1) mid-forenoon, 9 a. m. (um morgininn at undorni);
    2) midafternoon, 3 p. m..
    * * *
    m. (not n. as stated in Lex. Poët.), also spelt undurn and undarn, see the references below: [this word occurs in all ancient Teut. languages; Ulf. undaurni-mats or undurn-meat = ἄριστον, Luke xiv. 12; A. S. undern; Hel. undorn: O. H. G. untarn. Afterwards it was disused in writing, but in provincial dialects it still survives in all Teutonic countries, Scandinavia, Germany (Bavaria, the Rhine), England (Cumberland, Yorkshire), everywhere, except in Iceland, where, strange to say, it is unknown in speech as well as in writing; thus, Swed. undan, undarn, unden; in Norway undaaln; Bavaria untern (Schmeller); Fris. ounern; provinc. Engl. orndorns, ownder (Brocket); in all these dialects it means a middle-meal, a kind of lunch, taken either in the afternoon at three o’clock (this seems to be the prevailing sense, at least in Scandinavia), or in the forenoon at nine: even a verb has been formed, thus in Sweden sova und is to take a nap at lunch-time, at midday (Rietz); in the Rhine country ondern is said of cattle lying down at midday (Schmeller).]
    B. USAGE.—In old Icel, or Norse writers the word occurs five times, thrice in poets, twice in prose; the original sense was undoubtedly a time of the day, either mid-afternoon, i. e. three o’clock P.M., or mid-forenoon, i. e. nine o’clock A.M., the sense of food being a derived one (like mál, q. v.):
    1. mid-afternoon, answering to the nones of eccl. writers; morgin hétu ok miðjan dag, undorn ok aptan, they called morning and midday, ‘undorn’ and evening, Vsp. 6 (undurn, Hb. l. c.), where undorn is placed midway between noon and eve.
    2. mid-forenoon; um morguninn at undurni, in the morning at undurn time, O. H. L. 65; þá hringt er til miðs-morguns, ok hafa unninn eiðinn fyrr en hringi at undurn (dat.) at Krists-kirkju, when it rings at mid-morning time, and shall have taken the oath ere the bells at Christ’s kirk ring at undurn, N. G. L. i. 308.
    II. a meal; hjuggu vér undurn frekum vargi, we carved a meal for the greedy wolf, i. e. we slew many in the battle, Km. 2; örn drekkr undarn, the eagle drinks undarn, Edda 101 (in a verse of about 1030 A. D.), the various readings (undranar and undjarn) shew that the transcribers did not understand the word. ☞ In the Icel. day-marks only nón (q. v.) is of eccl. Lat. origin; may not undorn be the old heathen term which was displaced by that word? the passage in Vsp. favours this suggestion.

    Íslensk-ensk orðabók > UNDORN

  • 73 Urðar-brunnr

    m. the Weird’s spring, the holy well where the Norns reside, Vsp., Edda; there is a curious passage in an Icel. Christian poem written shortly after the introduction of the new Faith, where Christ is represented as sitting at the well of Urðr in the south, id. (in a verse).

    Íslensk-ensk orðabók > Urðar-brunnr

  • 74 vaðill

    (pl. vaðlar), m.
    1) wading (við vás ok vaðla spiltist mjök meinit);
    2) shallow water, esp. places where fiords or straits can be passed on horseback (var flœðr sævar ok ekki reitt yfir vaðla).
    * * *
    and vöðull, m. [Shetl. vaadle; Dan. veile], a shallow water, esp. places where fiords or straits can be passed on horseback; hón óð út á vaðlana, Lv. 68; var flæðr sævar ok ekki reitl yfir vaðla, Sturl. iii. 46; ríða til vaðlanna (vöðlanna Cod.), id.; ok er hann reið at vaðlinum, Gullþ. 26; við vás ok vaðla ( wading) spillisk mjök meinit, Bs. i. 386.
    2. metaph. gabbling talk; hvaða vaðall er á þér (?).
    II. a local name, Vöðlar, Vöðla-þing, in the north of Iceland, Rb. 292, Ann. 1125; Hása-vaðill, cp. Veile in Denmark.

    Íslensk-ensk orðabók > vaðill

  • 75 VARA

    I)
    (að), v.
    1) to warn, caution; v. e-n við e-u, to caution one against, bid one beware of (þú hefir þat ráð upp tekit, er ek varaða þik mest við); v. sik, to be on one’s guard, beware;
    2) refl., varast = vara sik (þeir Þorgils vissu sér engis ótta ván ok vörudust ekki); v. af e-u to take warning from (svá at aðrir varist af úförum þinum); v. e-t, to be on one’s guard against, shun, take care not to (hann varaðist þat mest at koma við landit); bad jarlinn við v., to be on his guard.
    (-ði), v. to give (one) a foreboding of; þess varir mik, at, I have a presentiment that; þeir kómu þar jafnan fram, er engi mann varði, where no one expected; bar hann skjótara at en þá varði, sooner than they expected; þá er minnst varir, when one least expects it.
    f. wares, in Norway chiefly of fur (grá-, skinna-vara), in Iceland of wadmal (vara íslenzk).
    * * *
    1.
    að, [varr], to warn; vara sik, to be on one’s guard, beware, Fms. viii. 288; vara þú þik svá. Hkr. i. 253; v. e-n við e-u, to bid one beware of a thing; íll dæmi vari oss við syndum, Hom. 97; Hrafn hafði varat hann við úfriðinum, Sturl. iii. 186 (úfriðinn Cod.); þú hefir þat ráð upp tekit er ek varaða þik mest við, Eg. 82; varaða ek ykkr bæði við at þit skyldit, Sks. 544; vil ek vara yðr við, at þér flytið hann eigi, Fms. passim.
    II. reflex. to beware of, be on one’s guard against, shun; þeir hjala mart ok varask hvárgi annan, Sturl. i. 27; varask þú þat ( beware) at eigi hittir þú hóf fyrir þer, Eg. 21: eigi má varask nema viti, a saying, D. N. iii. 751; varaðisk Ingólfr hann þó, Fs. 64; varaðisk Gunnarr þat ekki, Nj. 63; þeir vissu sér engis ótta vánir ok vöruðusk ekki, Eg. 74; svá at aðrir varisk af þínum úförum, Sks. 744; hvat ek skal varask, Fms. i. 261; hann skyldi varask at göra Ólaf eigi of stóran, Hkr. i. 212; varask við. Blas. 46; varisk ok við at byggja dautt fé á leigu, K. Á.; þat skaltú varask (beware, take care) um allan varning er þú setr at hann sé óspiltr, Sks. 19.
    2.
    pres. vari, pret. varði, part. varat; [Engl. ware, a-ware; cp. varða]:—to be aware of, ween, expect, have a forboding of: impers., þess varir mik, at þú mælir feigum munni, Nj. 9; mik varði eigi þessa áburðar, Fms. ii. 57; eigi varði mik þess af yðr, xi. 54; mundi mik annars vara af yðr, Eg. 426; mundi mik af þér alls annars vara, enn at þú mundir oss stuld kenna, Ld. 206; sem mik varir, as I ween, Rb. 196; þeir kómu jafnan fram sem engi mann varði, where no one expected. Fms. viii. 432; fyrr enn hann (acc.) varði, x. 413; þá er hann varði minnst, Eg. 296; skjótar enn þá varði, Korm. 40; þá er minnst varir, when one least expects it, Fms. i. 104; verðr það opt þá varir minnst vofeifleg hætta búin finnst, Pass. 5. 2: the saying, verðr þat er varir ok svá þat er ekki varir, Grett. 91 A.
    II. to endure, last,(mod.)
    3.
    u, f., pl. vörur, [Dan. vare; Engl. wares], wares; in Norway chiefly of fur, in Icel. of wadmal; vara í sekkum ok allskyns varningr, Fs. 5; vöru-hlaði, id.; flytja vöru til skips, Nj. 4; bera upp vöruna, Eg. 54; ljós vara, light ware, i. e. ermine, opp. to grá-vara, grey fur, 69; skinna-vara, skins, fur, id.; virðingar-fé eða vara, Vm. 140: sex hundruð virt til vöru, Rd. 259; kýr, korn, smjör ok vöru, Gþl. 305; annat-hvárt haust skal greiða gelding tvævetran, en annat-hvárt halfa mörk vöru, Vm. 167; hann fær honum vöru ok silfr nokkut, Gísl. 44 (vaðmál, 129, v. l.); þrjátigi pakka vöru, Bs. i. 912 (vaðmáls, 872, l. c.); vöru hundrað, a hundred (value) in wares, i. e. wadmal, Vm. 83.
    COMPDS: vörugildr, vöruklæði, vörusekkr, vörusmíði, vöruváð, vöruvirðr.

    Íslensk-ensk orðabók > VARA

  • 76 vá-beiða

    u, f., found in but two instances, and possibly only a corruption of vádáði, [cp. A. S. weâ-dæð], an evil-boding monster; görit svá vel, skerit vábeiðu þessa (v. l. troll þetta), Eb. 116 new Ed., where it is spelt with y, but wrongly, as is seen from the parallel passage in a vellum of Eg. (in a verse), where the word also occurs.

    Íslensk-ensk orðabók > vá-beiða

  • 77 VIÐ

    I)
    prep. with dat. and acc.
    I. with dat.
    hann sló honum niðr v. steininum, he dashed his head against the stone;
    hús liggja v. velli, the houses lie in ruins;
    kasta sér niðr v. velli, to cast oneself down on the ground;
    er inn efri kjöptr v. himni, en inn neðri við jörðu, the upper jaw touches the heaven, the lower the earth;
    hann hjó hann upp v. garðinum, he smote him close by the fence;
    skera af sér strenginn við øxinni, to cut the string, asunder against the axe;
    2) against, towards, of direction;
    horfa v. e-m, to look towards, face;
    3) along with (hann hafði marga smiðu v. sér);
    4) with, of an instrument (jarl hljóp upp v. sverði);
    5) among;
    gengu síðan í sæti sin v. öðrum mönnum, among other men;
    6) denoting barter, exchange, against, for (geta gull v. grjóti);
    7) denoting remedy, against (hjálpa e-m v. e-u);
    8) against, denoting contest, warding off (hafa liðsafla v. e-m);
    hafa (viz. afl) v. e-m, to be one’s match;
    9) ellipt. usages;
    stinga v. fótum, to stop;
    hrífa v., to catch hold;
    risa v., to withstand;
    hvatz hann fiðr v., whatsoever he may object;
    II. with acc.
    1) by, at, close to (sníða skeggit við hökuna);
    skjöldr við skjöld, shield to shield;
    v. Sandhólaferju, at Sandholferry;
    v. veginn, by the wayside;
    v. ána, by the river;
    draga segl v. hún, to hoist the sail to the top;
    festa e-n v. meið, tré, to fasten to a pole, tree;
    binda v. fót e-s, to bind up a broken leg;
    dró upp flóka v. austr, in the east;
    2) of time, towards, at;
    v. solar-setr, at sunset;
    v. sól, with the sun, at sunrise;
    v. aptan, towards evening;
    3) at, by (vera heima v. bú sitt);
    Hrútr var v. skip um sumarit, H. stayed by his ship during the summer;
    sitja v. stýri, to sit at the rudder;
    styðja sik v. e-t, to lean on;
    ganga v. staf, to walk with a staff;
    vera v. e-t, to be present at;
    sitja v. drykk, to sit at drink;
    í sýn v. bœinn, within sight of the town;
    5) denoting company, with (bauð þeim heim vill alla sína menn);
    v. annan, þriðja, fjórða mann, being two, three, four altogether;
    6) towards (a person or thing), respecting, regarding (mildr, blíðr, góðr v. e-n);
    til gæzlu v. e-n: for keeping, watching one;
    hræddr v. e-n, afraid of one;
    7) of cause, by, at;
    falla v. högg, to fall by a stroke;
    sigla v. stjörnuljós, to sail by starlight;
    verða reiðr v. e-t, to become wroth at;
    8) as compared with, set off against (þrjóta mun okkr illsku v. þik);
    eigi minna virðr en v. konunginn, of equal worth with the king;
    9) according to, after (gera klæði v. vöxt e-s);
    v. sik, in proportion;
    hann var skapaðr allr v. sik, well shaped, symmetrical;
    vita, hvat v. sik væri, to know what was the matter;
    10) denoting means, with, by (v. þessar fortölur);
    tendra eld v. e-t, to make fire by;
    11) ellipt. usages;
    bregða við, to start;
    hann þagði v., he remained silent;
    fá v. þrjú skip, to add three ships;
    þurfa v., to need;
    bjarga, hjálpa e-u v., to help, put right;
    koma e-u við, to bring about.
    (gen. -jar, pl. -jar), f. withy, withe; collar (viðjar af gulli).
    pers. pron. dual, we two.
    * * *
    1.
    f., gen. sing. viðjar, pl. viðjar, [Dan. vidje; Engl. withy; akin is víðir, q. v.]:— a withy or with; síðan var viðin ( a withy halter) dregin á hals honum, Fms. vii. 13 (see v. l.); þarmarnir urðu at viðu (sic) sterkri, Fas. iii. 34; ef röng eða viðjar slitna, Jb. 398; var enginn saumr í, en viðjar fyrir kné, of a boat, Fms. vii. 216; höggva tré til viðja, K. Þ. K. 88; viðjar af gulli ok silfri, on a dog, Hkr. i. 136, Fas. iii. 45; tún-svín þat er hringr, knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; stjórn-við, the ‘rudder-withy,’ the strap in which the paddle-like rudder moved, like the ζευκτηρίαι in Act. Apost. xxvii. 40.
    2.
    pron. pers. dual (= vit), we two (see ek C); this spelling, which is also that of the oldest vellums, answers to the mod. pronunciation, passim: in mod. usage it has quite taken the place of the old plur. vér.
    3.
    prep., also used ellipt. without its case, or simply as an adverb; við is a curtailed form of viðr, which latter form remains in a few compds, even in mod. usage, thus, viðr-eign, viðr-kenna, viðr-nefni, viðr-lífi, viðr-væri; when found singly, við is the common form in Icel.; but as in MSS. it is commonly abbreviated, v̾, the two forms are hardly distinguishable; við, however, is received as the usual form, viðr being more freq. in Norse vellums, and in some later Icel. vellums imitating the Norse spelling: [Goth. wiþra = πρός; A. S. wider; cp. Scot. wither-shins; O. H. G. widar; Germ. wieder; but Engl. with; Dan. ved; Swed. wäd]:—against, towards, etc.
    WITH DAT.
    A. Against, denoting a leaning or resting on, striking against, or the like; hann hjó hann upp við garðinum, smote him standing against the wall, Nj. 120; stinga höndum við berginu, Symb. 59; ganga við brekkunni, up-hill, against the hill, cp. Lat. adversus montem, Valla L. 212; skjóta við honum skildinum, Fms. i. 44; ljósta skildi við kesjunni, Eg. 378; hann spyrndi við svá fast … spyrna við grunni, Edda 36; kasta sér niðr við vellinum, Nj. 58; leggja e-n við velli, Boll. 344; slá honum niðr við steininum, dashed his head against the stone, Finnb. 292; hann drap hann við borðinu, Korm. 236; hjó af honum höfuð við stokkinum, Fas. ii. 285; ok lagði (þá) við stokki, Am. 73; hús liggja við velli, lie down in ruins, Fms. iii. 144; er hinn efri kjöptr við himni enn hinn neðri við jörðu, the upper jaw touching the heaven, the lower the earth, Edda 41; skera af sér strenginn við öxinni, rubbing it against the axe, Nj. 136; vóru segl hans at sjá við hafi, the sails were seen out at sea, far in the offing, Fas. ii. 403.
    II. against, towards, of direction; gapa við tunglinu, Fas. iii. 622; horfa við e-m, to look towards, face, Eg. 293; horfa baki við e-m, Hkr. iii. 384; líta við e-m, Nj. 132, Fms. i. 125, vii. 314; horfa vid landi, A.A. 24; snúa baki við e-m, Fas. i. 296; snúask við e-m, Hkr. ii. 120.
    III. along with, with, denoting company; hann hafði við sér harpara einn, Str. 57; hann hafði marga smiðu við sér, Fms. ix. 377; fór Margaðr ok Guthormr við honum, Hkr. iii. 113; at Ástríðr mundi vera við feðr sínum, i. 188; er hér ok Sigurðr við jarli, Fms. ix. 327; hann var þar upp fæddr við henni, x. 421; bjóðum vér þér við Hákoni þangat, ix. 252; ferr heim við sínum mönnum, Rd. 312; fór hann við liði sínu, Hkr. iii. 44; við hundrað skipum, Fas. i. 461; gengr síðan í sæti sín við oðrum mönnum, Fms. x. 17; bað biskup ríða við sér (= með sér), 6.
    2. with, of an instrument; jarl hljóp upp við sverði, Fms. ix. 340; sjau menn við vápnum, viii. 14; gengu tveir menn við merkjum, x. 15: the phrase, eiga, ala, geta barn við kouu, Grág., Fms. i. 113, iii. 110, Ld. 102, Eg. 31; merrin fékk við þeim hesti, Landn. 195.
    3. spec. usages; við góðum vinskap, Boll. 362; halda vináttu við föstum trúnaði, Fms. ix. 375; at þær sagnir muni vera við sannindum, true, viii. 6; at berjask við honum eðr við honum lífit láta, ix. 332; fara við herskildi … eyða land við eldi, x. 134; ausa e-t við moldu, Hkr. i. 220; skipuðu mörgum hlutum við (with, among) sínum mönnum, Fms. x. 91; gengu síðan í sæti sín við öðrum mönnum, among other men, 17; skreiðask fram við (= með) landinu, viii. 437.
    4. = ok, with, together with; Þórr við Grimni = Th. and G., Hallfred; höfuð við hjarta, head and heart, Kormak.
    B. METAPH. USAGES:
    I. denoting barter, exchange, against, for (like Gr. ἀντί); gefa gull við grjóti, Fas. iii. 45; selja við verði, Fms. i. 80; seldu mik við hleifi, Hm.; við litlu verði, Eg. 100; við fémútu, Nj. 215; meta e-t við silfri, Fms. x. 5; gefa margra manna líf við yðvarri þrályndi, iv. 194.
    2. denoting remedy, against; beiti við bit-sóttum en við bölvi rúnar, Hm. 140; hjálpa e-m við e-u, to help against, passim.
    II. against, denoting contest, warding off, withstanding; hafa afla við e-m, Lv. 43; hafa liðs-afla, liðs-kost við e-m, Ld. 372, Hkr. i. 272: ellipt., hafa (viz. afi) við e-m, to be one’s match, Lv. 109; þótti sem engi mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89; eg hefi ekki við þér, I cannot lift with (i. e. am no match for) thee; ábyrgjask e-t við e-u, Grág. ii. 216, 364; forða e-m við háska, Edda i. 116; halda þá við ágangi Hákonar, Fms. i. 224; varðveita e-n við e-u, Grág.; ekki hélzk við þeim, Eg. 125; rísa við e-m, Sturl. ii. 119; vera búinn, van-búinn við e-m, Ld. 324; sat hann þar við áhlaupum Dana, Fms. i. 28; vinna við sköpum, Fas. i. 199; sporna við e-u, göra við e-u, see göra, sporna; ef þat nemr við förinni, Ld. 70 (see nema A.I. 7, 8); mæla við e-u, Hkr. ii. 198; tölðu allir við förinni, Greg. 28; setja hug sinn við e-u, Fms. x. 232; kveða nei við e-u, Sturl. i. 27; drepa hendi við e-u, Hkr. ii. 164; reiðask við e-u, Nj. 182; e-m ríss hugr við e-u, Fas. i. 30; mér býðr við e-u, to loathe; sjá við e-u, to shun; varna við e-u, to beware of; vera hætt við e-u, in danger of, Ísl. ii. 262; ú-hætt við e-u, safe, Landn. 319.
    III. with verbs;liggja við e-u, to lie on the verge of; honum lá við falli, Fas. iii. 261; búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; honum var við andhlaupi, Eg. 553; sjá, horfa, líta … við e-u, to look towards; taka við e-u, to receive; búask við e-u, to prepare for, expect, Ld. 106; verða vel, ílla, við e-u, to behave well, ill, on some occasion; komask við veðri, see veðr.
    IV. ellipt. usages; þeir snerusk þá við, turned round, facing, Nj. 245; hón drap við hendi, Lv. 38; hann laust við atgeirinum, Nj. 84.; hann stakk við forkinum, Eg. 220; hann stakk við fótum, stopped, Finnb. 300; hrífa við, to catch hold, Bs. i. 197, 423, Gísl. 125; búask við, to make oneself ready; göra við, to resist; rísa við, to withstand, Fs.; at ek bjóða við tvenn verð, Ld. 146; hvatz hinn fiðr við, whatsoever he may object, Nj. 99; taka við, to begin where another stops; þú skalt gefa mér við ( in return) verjuna, Fbr.
    WITH ACC.
    A. By, at, close to:
    I. denoting proximity; skjöldr við skjöld, shield to shield, in a row, Nj. 125; skip við skip, Ó. H. (in a verse); samnask hlutr við hlut, Rb. 108; hálsinn við herðarnar, Ld. 40; sníða skeggið við hökuna, Eg. 564; við bryggju-sporðinn, Fms. i. 14; grafa barn við kirkju-garð út, K. Þ. K.; uppi við fjallit, Eg. 137; við Sandhóla-ferju, Nj. 29; við vaðit, 83; við veginn, by the way-side, Fb. ii. 330; hér við ána, by the river, Ld. 46; búa við Þjórsá, Nj. 93; liggja við land, Fms. i. 14; við Ísland, Grág.; binda stein við hálsinn, Ld. 154; draga segl við hún, hoist sail to the top, Hkr. ii. 6; reka spora við eyra e-m, Nj. 82; festa e-n við meið, tré, to fasten to a pole, a tree, Glúm. 391; nísta við gólfit, to pin it to the floor (see nista); binda við fót e-s, to bind up a broken leg, Bárð. 167; dró upp flóka við austr, in the east, Vígl. 22.
    2. temporal, towards, at; við vetr sjálfan, Fms. ii. 97; Krók. 51 C; við sólar-setr, Fas. i. 514; við sól, with the sun, at sunrise. Eg. 717; við aptan, towards evening, Grág. (Kb.) ii. 143; við þat sjálft, at that moment, Fms. xi. 432; bregða í kross við hvert orð, at every word, K. Þ. K.; vera við aldr, to be stricken in years, Eb. 18, Ísl. ii. 192, Fms. ii. 81; ef barn er við dauða, on the point to die, N. G. L. i. 345; við sjálft, on the verge of (see sjálfr); við váða sjálfan, búið við geig, on the verge of, Eg. 158; Grettir var við svefn, just asleep, Grett. 127.
    3. phrases, við svá búit, after all done, often with the notion of ‘in vain, nothing having been done’ (búa B. II. δ); fóru við þat heim, Fms. i. 54, ix. 469, Nj. 127; skildu við þetta, 260, Ísl. ii. 217.
    II. at, to; Hrútr er við skip, Nj. 4; Hrútr var við búð, 79; vera heima við bú sitt, 215; hanga upp við siglu-rá, Fas. iii. 659; bundinn við staf, Eg. 232; fastr við altara, fastened to the altar, Vm. 110; styðja sik vid e-t, to lean on, Fms. ix. 512; sitja upp við hægindit, leaning on it, Ld. 16; sitja upp við vegginn, Nj. 153; ganga við staf, 219; ganga við tréfót, Eb. 66; styðjask við höndina, Fas. i. 228; rísa upp við olboga, Þórð. 15; sitja við stýri, at the rudder, Eg. 385; hafa barn við brjóst, to have a bairn at breast, N. G. L. i. 340; leggja, bæta, auka, við e-t, to add to; blanda við e-t, to mix with; vera við e-t, to be present at, Ld. 92, Eg. 540; sitja við drykk, mat, to sit at drink, meat, Eg. 303, 420.
    III. denoting association, together with; vera samþingi, samfjórðungs við e-n, Grág. ii. 237; vera saman við e-n, vera samvista við e-n, eiga samneyti við, vera sammæðr við e-n, passim; vera utan-fjórðungs við víg, Grág. ii. 89; vera við e-t riðinn; þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, Íb. 4; búa við e-n, Gísl. 17.
    2. direction; í sýn við bæinn, Fas. ii. 507; í örskots-helgi við garðinn, Grág.; standa í höggfæri við e-n, Nj. 97; við þat lík at lifa, Hm.
    IV. denoting company, with; bauð þeim heim við alla sína menn, Vígl. 27; riðu við sextigi manna, Nj. 10, 213, Ld. 164; gékk á land við einn svein, Fms. ix. 502; sækja land við útlendan her, Hkr. i. 198; við fá, marga … menn, Fas. i. 35; the phrase, við annan, þriðja fjórða … mann (see annarr I. 1); þú ert hér kominn við svá mikit fé, Ld. 112; sækja mál við níu búa, Grág.; við váttorð, Kb. i. 103; leyfa e-t við vitni, Ld. 104; bjóða e-t við váttorð, in the presence of, by witnesses, Nj. 243.
    B. METAPH. USAGES:
    I. towards a person or thing, respecting, regarding; hryðja við aðilja, Grág. (Kb.) i. 127; missa fjár síns við þjóf, Grág.; skilja við e-n, to part with (see skilja); til metnaðar við sik, Edda i. 20; til huggunar við sik, Ld. 228; til þjónustu við e-n, Eg. 28; til gæzlu við e-n, for keeping, watching one, Ld. 152; ganga, koma, fara til fundar, til móts … við e-n, 62, 90, Nj. 4, Eg. 101; mildr, blíðr, léttr, kátr, ástúðigr, góðr, harðr, grimmr, reiðr, harðráðr, stríðr, … við menn, mild … towards, Nj. 2, 47, 48; víkjast undan við e-n, Ld. 42; fyrir kapps sakir við e-n, til liðveizlu, hjálpar … við e-n, Eg. 44, Nj. 75; sýna vinskap, halda vinskap við e-n, Ld. 150; leggja ást við e-n, 34; líka vel, ílla við e-n, Nj. 53; eiga eyrindi við e-n, Eg. 260; eiga orð við e-n, 255; hafa lög við e-n, Nj. 106; tala, mæla, ræða, segja, spjalla við e-n, to talk, speak … with a person, passim; skipta, eiga, … við e-n, to deal… with; berjask, deila við e-n, to fight with, against; göra e-t við e-n, so to act with, Greg. 43; reyna e-t við e-n, to contend with one, Nj. 46, 94, Edda i. 106; hafa misgört við e-n, Fms. viii. 103; láta vaxa óþokka við e-n, Nj. 107; tilför við Gunuar, 101; mála-tilbúnaðr við e-n, 100; sekr við e-n, útlagr við goða, Grág.
    2. hræddr við e-n, afraid of one; verða varr við e-t, to perceive; vanr við e-t, used to a thing; hann var svá vanr við vini sína, Fms. viii. 220; fella sik við e-t, kunna við e-t, to apply oneself to, to like.
    II. of cause, by, at; falla við högg, to fall by a stroke, Nj. 163; hrata við lagit, Eg. 379; vakna við e-t, Fas. ii. 116; vakna við draum; verða glaðr, reiðr, hryggr, úkátr … við e-t, to become glad, wroth … at, Íb. 10, Eg. 102, 321, passim; bregða sér við e-t, Ld. 190: by, við minn atbeina, Fms. vi. 66; við samþykki e-s, Eg. 165; við ráð e-s, Grág. (Kb.) ii. 30; gört þat við einræði þitt, Ld. 188; et þat at vánum við skaplyndi Þorgeirs, Nj. 255; hlaða seglum við mikinn háska, with great danger, Korm. 168; sigla við stjörnu-ljós, to sail by star-light, Fms. i. 24; lesa við ljós, to read with a light; búa sik við skart, to dress fine.
    III. as compared with, set off against; sex sær við kú, Grág. i. 502–504; selja, virðing sína við íllgirni þínaa, Eb. 160; þrjóta mun mik íllsku við þik. Hkr. i. 322; mik skortir við hann, Nj. 90; hafa afta við e-n, Eg. 187; eigi minna virðr enn við konunginn, i. e. of equal worth with the king, Fms. xi. 45; er þetta við mikla fémuni, Hrafn. 19; fjórðungi skerð við goðorð önnur, Grág. (Kb.) i. 211; Skotland er þriðjungr ríkis við England, Nj. 266; þriðjung við liðsmenn, Eg. 57; at þriðjungi við ykkr, Ld. 102; helming við hann, Fms. i. 22; gaf þeim hálfar tekjur við sik, 7.
    IV. við þann kost, on that condition, Grág. (Kb.) i. 233: of medicine, for, við svefnleysi, við orms-bit, við offeitan kvið …, Lækn.: in mod. usage dat., and so in Hm. 138.
    V. denoting fitness, proportion; göra klæði við vöxt e-s, Eg. 516; við þeirra hæfi, 109; er þat ekki við þitt æði, Ld. 298; vera við alþýðu-skap, Fs. 63; við sik, in proportion, B. K. 8; neyta skógar við sik sem þarf, Grág. ii. 292; þat er hann má eigi sjálfr við sik njóta, himself alone, 623. 21; hann var skapaðr allr við sik, well shaped, symmetrical, Fas. i. 173; fagrt ok allt vel við sik, Fms. x. 321; veðrit vesnaði en nátt-myrkr á við sik. Bjarn. 52; vita hvat við sik væri, to know what was the matter, Fms. xi. 11, Fas. ii. 516; leggja mál við tré, Ld. 316; draga kvarða við lérept, vaðmál, Grág. i. 497, 498.
    VI. with, by, denoting means; tendra eld við fjallrapa, to light fire with, Bs. i. 7; við þessar fortölur, Ld. 204; kom svá við umtölur góðra manna, Nj. 267; við áskoran þína, 258; mýkjask við e-t, Fms. v. 239; húð skorpnuð við eld, Nj. 208.
    VII. with verbs; lifa við skömm, meizlur, harm, lifa við slíka harma, to live with or in shame, sorrow, Nj. 92, Hkr. ii. 107, Eg. 604, Ld. 332; leika við e-n, Nj. 2; kaupa við e-n, Grág.; binda við e-t, to bind, fasten to; sætta, rægja, friða e-n við e-n, Eg. 226, Grág. ii. 99; tala, … við e-n, to speak, deal … with, Nj. 2, 197, Ld. 22 (see I); hefja upp bónorð við e-n, Eg. 38; leita eptir við e-n, leita ráða við e-n, eiga hlut at við e-n, Nj. 75, 101, 213, Eg. 174; fæða, lifa, fæðask, ala, búa, bjargast, við e-t, to feed, live, subsist … on, Edda i. 46, Fms. i. 226, v. 219, Nj. 236, passim; vera við e-t, to be present at, and metaph. to enjoy, Hom. 87, Edda (pref.); nema lyfsteinn sé við riðinn, Ld. 250; hann brá upp við fætinum (viz. við lagit), Nj. 264; binda við e-t, to bind to, Fms. ix. 358; at þeim heimilum ok í örskotshelgi við (viz. þau) á alla vega, Grág. (Kb.) i. 88; þar við, hér við, at engi mundi þar þora við at etja, Nj. 89.
    2. hagr við e-t, skilful at; kunna vel við e-t, id.; skjarr við skot, Ls.; temja, venja, … við e-t; drekka við sleitur (see sleita); kveða við raust, Sturl. iii. 317, Eg. 554; syngja vid tón, Sturl. iii. 210; búa sik við skart, skikkja búin við gull, Fms. x. 199; skyrta saumuð við gull, embroidered with, Fas. ii. 529; glóa við gull, to glow or gleam with gold, Lex. Poët.
    VIII. elliptical or ad- verbial usages; bregða við, to start; hann þagði við, remained silent, Nj. 2; verða bilt, felmt við, Ísl. ii. 274, Nj. 105; fá við þrjú skip, to add three ships, Fms. xi. 73; jók nú miklu við, it waxed much, Ld. 54; kveða við, gella við, to scream, yell; þurfa við, to need, Nj. 74; njóta e-s við, to enjoy, 85; komask við, to be touched; leita við, to try; bera við, to happen (see bera); koma við, to touch; standa, bíða við, to stop a bit; nema við, to hinder, cause a hindrance; kunna við, to like; koma e-u við, to bring a thing about, 101; ef ek viðr um kæmumk, if I could manage it, Hbl.; bjarga e-u við, hjálpa við, to help, put right; reisa við, rétta við, to raise up again, put right; kannask við, to recognise; vera við staddr, to be present, = við e-t staddr.
    IX. in recipr. phrases, talask við, eigask við, fásk við, etc., to speak … to one another, where the object is suffixed to the preceding verb.
    X. with an adverb or particle, of direction; upp á við, niðr á við, upwards, downwards; vestr á við, Fas. ii. 244; móts við, towards; á við, equivalent to (það er á við tvær merkr); austan við, vestan við, sunnan við, fram við, inn við, etc., followed by an accusative.

    Íslensk-ensk orðabók > VIÐ

  • 78 VIT

    I)
    n.
    1) consciousness; hafa v. sitt, vita vits síns, to be in one’s senses, be conscious;
    2) intelligence, cognizance; á. fárra (allra) manna viti, within few (all) men’s knowledge;
    3) wit, understanding, reason; vel viti borinn, with a good understanding; ganga af vitinu, to go out of one’s wits, go mad (hann varð svá hræddr, at hann gekk náliga af vitinu); þat er mitt v., at, it is my opinion that;
    4) sense, organ of sense (ekki v. manns heyrirnema eyru);
    5) pl., a place where a thing is kept, receptacle (varðveita e-t í vitum sínum);
    6) visiting, searching; fór M. jarl vestr um haf á v. ríkis sins, M. returned to his kingdom; ríða á v. sín, to look after one’s own affairs.
    pers. pron. dual, we two.
    * * *
    n. [from vita; A. S. ge-wit; Engl. wit; Germ. witz; Dan. vid]:—consciousness, sense; vera í viti sínu, to be in one’s senses, to be conscious, of a wounded person, N. G. L. i. 306; ef hón mælir eigi í viti, 340; vitandi vits, Hm., Fb. ii. 76; ú-vit, insensibility; öng-vit, a swoon: inn fyrsti gaf önd ok líf, annarr vit ok hræring, þriði mál ok heyrn, Edda.
    2. intelligence, cognisance (= vitorð); var þetta fyrst á fárra manna viti, Nj. 229; ok var þat á fárra manna viti, 258, Mar. 656 A. 18; þat er eigi var á allra manna viti, within all men’s knowledge, Sturl. iii. 5; er þat eigi á váru viti, Stj. 216.
    3. wit, understanding, reason; þá mælti Austmaðr at Sighvatr skyldi fyrst eta höfuðit af fiskinum, kvað þar vit hvers kvikendis í fólgit, Fms. iv. 89; ganga af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Fas. i. 92, Karl. 468; hann var fyrir reiði sakir mjök svá af vitinu, Barl. 102; vit heitir speki, Edda 110; minni, vit, skilning, Skálda; engi er hans maki at viti, Nj. 36; ágætr fyrir vits sakir, Fms. ii. 44; spakr at viti, wise, i. 58; þar ferr vit eptir vænleik, Ld. 198; manna vænstr til vits, Fms. ix. 480; em ek svá viti borinn, Fær. 200; vel viti borinn, with a good understanding, Fb. ii. 109; mann-vit, ú-vit, verks-vit, hug-vit; the allit. phrase, með vitum (= vitnum) ok váttum, with wit and witness, N. G. L. i. 180; þat er mitt vit ( my opinion), at …, Sturl. i. 45.
    II. plur. in spec. usages, a place where a thing is kept or hoarded, a case (Dan. gjemmer); fannsk engi hlutr í vitum hans, Fms. ii. 57; hann varðveitti í vitum sínum annars manns fingr-gull, Bs. i. 197; þú hefir í vitum þínum lík barns, … láta rannsaka vit sín, Clem. 134; ek ætla annat heldr at þú munir hafa hann í vitum þínum, Vápn. 9; rannsökum vit Simonar ok vitum hvat vér finnum þar, … Simon vill eigi láta rannzaka vit sín, Clem. 134.
    2. a dual (?), the nostrils, including the mouth, i. e. the ‘cases’ of breath and life; blóð rann ákaft af munni hans ok vitum, Fas. iii. 437 (a paper MS.); hélt hann þeim (the hands) fyrir vitin á sér, ellegar hefði hann öndina misst í ógna hver, he held his hands before his nostrils and mouth, or he would have lost his breath in that dreadful cauldron, Stef. Ól.; rann mikill sjór af vitum hans = ἂν στόμα τε δινάς θ, Od. v. 456: hence later, esp. in eccl. usage, one’s wits, the five senses; fimm líkams vitum várum, Greg. 23, MS. 625. 177; öllum vitum ens ytra manns ok ens iðra, Hom. 53; gæta fimm líkams vita várra, Hom. (St.); also skilningar-vit = ‘wit-cases’, i. e. the five senses.
    B. vit [vita A. IV], in the adverbial phrase, á vit e-m or e-s, ‘towards a person,’ calling on, visiting; koma e-m á vit e-s, to bring one towards, Ýt.; jarl sneri þá þangat á vit þeirra, turned towards them, Fms. ix. 310; Englands á vit, towards England, Ód.; for Magnúss jarl vestr um haf á vit ríkis síns, M. returned to his kingdom, Orkn. 158; nú kaupir hann skip, ok ætlar at fara útan á vit fjárins, Bjarn. 13; jarl átti festarmey þar á Englandi ok fór hann þess ráðs á vit, Ó. H. 192; ríða á vit sín, to look after one’s own affairs, Ld. 150 (see ríða); lyfja þeim sitt ofbeldi, nema þeir riði skjótt á vit sín, Al. 10.

    Íslensk-ensk orðabók > VIT

  • 79 vitja

    (að), v. to go to a place, to visit (tók hann þat ráð at v. eigi optarr til Íslands); with gen., v. frænda sinna, to visit one’s kinsmen; at þeir mundi koma ok v. Gizurar, fiay G. a visit, attack him at his home; þóttust þeir vita, hvar hans var at v., where he was to be found; þeir vitja graðungsins, they went to fetch the bull; v. ráðahags, ráðs, to come to fetch one’s bride; v. einkamála, heita, to come to claim the fulfilment of an agreement, or promise.
    * * *
    að, [vit B], to call on, visit, with gen.; vitja frænda sinna, Fms. i. 184; at þeir mundi koma ok vitja Gizorar, pay G. a visit, attack him at home, Sturl. iii. 183, Fms. vii. 37; þóttusk þeir vita, hvar hans var at vitja, where he was to be found, 203: to come to look after a previous agreement or promise, vitja þessa mála, Fær. 255; hann er kominn at vitja heita þeirra, er …, Fms. v. 43; vitja þeirra einka-mála, er …, vi. 288; vitja ráðsins, Ísl. ii. 241; þeir vitja graðungsins ( they went to fetch the bull = Germ. abholen), en selja Kormaki bauginn, Korm. 218; at vitja gjafar þeirrar er hann hafði þegit, Eg. 35; ver hér í nótt ok vitja heilla, of soothsaying, Korm. 206.
    2. with prep.; at vitja eigi optarr út til Íslands, Fms. i. 275; Guð Drottinn vitjaði til Saram, the Lord God visited Sarah, Stj. (Gen. xxi. i).
    3. eccl. to visit, of a bishop; þegar hann vitjar, D. N. iii. 10: vitja sjúkra, to visit the sick; hús-vitja, q. v.

    Íslensk-ensk orðabók > vitja

  • 80 vísa

    * * *
    I)
    (að, rarely -ta, -t), v. to show, point out, indicate;
    vísa e-m leið, to show one the way;
    vísa augum í e-n, to direct, fix the eyes on one;
    vísa hundi at mann í, to set a hound on a person;
    vísa e-m til sætis, to show one where to sit;
    vísa e-m til landskostar, to direct one to the best of the land;
    þeir vísuðu honum til Kols, they showed him the way to Kol, told him where he was to be found;
    vísa e-m til vegar, to show one the road;
    vísa e-m frá, to send one away, reject an application;
    vísa á e-t, to point at, indicate (fleiri eru þau tíðindi, er kvæðit vísar á);
    vísa svá til, at, to indicate (vísa ok svá til enskar bœkr, at);
    impers., vísar svá til í sögu Bjarnar, it is indicated, referred to, in the story of B.;
    with infin., vísa e-m at gera e-t, to tell, prompt one to do a thing.
    f. verse, strophe, stanza (hann orti kvæði ok eru þessar vísur í).
    * * *
    u; f. [Germ. weise; Dan. vise], a strophe, stanza; kveða vísu, Nj. 12; hann orti kvæði ok eru þessar vísur í, Fms. v. 108; vísu lengd, the length of a stanza, Edda (Ht.) i. 606, 656: referring to the repetition of verses as a means of measuring time (minutes), Fs. (Vd. ch. 26); lausa-vísa, a ditty; níð-vísa, söng-visa; höldar danza harla snart, þá heyrist vísan min, a ditty: as the names of shorter poems, as, Nesja-vísur, Austrfarar-vísur, by Sighvat; Vísna-bók, a book of lays. Unlike the old Greek epics, as well as the poems of the Saxon Beowulf, all ancient Northern poetry is in strophic lays. Four sets of alliteration make a verse (vísa), two a half strophe, vísu-helmingr, Edda (Ht.) i. 610, or half vísa, Grág. ii. 148; one set a quarter of a vísa (vísu-fjórðungr); each alliterative set being again divided into two halves, called vísu-orð, a word or sentence, Edda (Ht.) i. 596, cp. Hallfr. S. ch. 6 (Fs. 96, 97); thus ‘fastorðr skyli fyrða | fengsæll vera þengill’ is an alliterative set. ☞ The vellums give verses in unbroken lines, but in modern print each alliterative set is divided into two lines: this may do for metres of the drótt-kvæð kind, with two rhyming syllables in each vísu-orð; but in the brief kviðu-háttr (the metre of the Vsp.) each alliterative set should, for the sake of the flow of the verse, be printed in one line, thus, Hljóðs bið ek allar helgar kindir | meiri ok minni mögu Heimdalar; for a pause only follows between each pair of sets, but none between the sub-staves and the head-stave. This plan is that advocated by Jacob Grimm: the other, commonly followed in the Editions, chops the verse into—hljóðs bið ek allar | helgar kindir | meiri ok minni | mögu Heimdalar.

    Íslensk-ensk orðabók > vísa

Страницы

См. также в других словарях:

  • where — [ wer, hwer ] function word *** Where can be used in the following ways: as a question adverb (introducing a direct or indirect question): Where are you going? I wonder where she lives. as a relative adverb (referring back to a noun and… …   Usage of the words and phrases in modern English

  • where — W1S1 [weə US wer] adv, conj, pron [: Old English; Origin: hwAr] 1.) in or to which place ▪ Where are you going? ▪ Where do they live? ▪ Do you know where my glasses are? ▪ Where would you like to sit? where (...) to/from ▪ Where have you come… …   Dictionary of contemporary English

  • Where — Where, adv. [OE. wher, whar, AS. hw?r; akin to D. waar, OS. hw?r, OHG. hw[=a]r, w[=a]r, w[=a], G. wo, Icel. and Sw. hvar, Dan. hvor, Goth. hwar, and E. who; cf. Skr. karhi when. [root]182. See {Who}, and cf. {There}.] [1913 Webster] 1. At or in… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • where — [hwer, wer] adv. [ME wher < OE hwær, akin to Ger wo & to war in warum: for IE base see WHAT] 1. in or at what place? [where is the car?] 2. to or toward what place or point? [where did he go?] 3. in what situation or position [where will we be …   English World dictionary

  • where is at — where (someone) is at see ↑where, 1 • • • Main Entry: ↑at where (someone) is at informal : someone s true position, state, or nature I haven t quite figured out where she s at [=where she stands; what her opinions are] on that issue …   Useful english dictionary

  • where it's at — {adv. phr.}, {informal} That which is important; that which is at the forefront of on going social, personal, or scientific undertakings. * /Young, talented and black, that s where it s at./ * /We send sophisticated machines to Mars instead of… …   Dictionary of American idioms

  • where it's at — {adv. phr.}, {informal} That which is important; that which is at the forefront of on going social, personal, or scientific undertakings. * /Young, talented and black, that s where it s at./ * /We send sophisticated machines to Mars instead of… …   Dictionary of American idioms

  • where's — [hwerz, werz] contraction 1. where is 2. where has 3. Informal where does …   English World dictionary

  • Where — Where, conj. Whereas. [1913 Webster] And flight and die is death destroying death; Where fearing dying pays death servile breath. Shak. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Where — Where, n. Place; situation. [Obs. or Colloq.] [1913 Webster] Finding the nymph asleep in secret where. Spenser. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • where it's at — where important things are happening, where the action is    China that s where it s at today. Their society is changing; their economy is growing …   English idioms

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»