Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

Со всех языков на:
Все языки
Со всех языков на:
Все языки
Английский
Латинский
Немецкий
Русский
Французский

tantummŏdo

Толкование Перевод

1 tantummodo

tantummodo (tantum modo), adv. seulement.    - non tantummodo... sed etiam, Sen.: non seulement... mais encore...    - velis tantummodo, Hor. S. 1, 9, 54: tu n'as qu'à vouloir.
* * *
tantummodo (tantum modo), adv. seulement.    - non tantummodo... sed etiam, Sen.: non seulement... mais encore...    - velis tantummodo, Hor. S. 1, 9, 54: tu n'as qu'à vouloir.
* * *

    Tantummodo, penult. corr. Aduerbium. Terent. Seulement, Tant seulement.

\

    Tantum duntaxat, pro Tantum, siue Tantummodo. Cic. Tant seulement.

Dictionarium latinogallicum > tantummodo
2 tantummodo

tantummodo tantummodo исключительно

Латинско-русский словарь > tantummodo
3 tantummodo

tantummŏdo, v. tantus, II. B. b.

Lewis & Short latin dictionary > tantummodo
4 tantummodo

tantummodo, only, Mk. 5:36.*

English-Latin new dictionary > tantummodo
5 tantummodo

tantum-modo, Adv., nur, bloß, tantummodo incepto opus est, cetera res expediet, Sall.: ut tantummodo per stirpes alantur suas, Cic.: tantummodo Gnaeus noster ne, ut urbem ἀλογίστως (ohne Vernunft) reliquit, sic Italiam relinquat, möge unser Gn. nur nicht... so It. verlassen, Attic. in Cic. ep. – non tantummodo... sed etiam, nicht nur... sondern auch, Liv., Sen. u.a.: so auch non tantummodo... verum etiam, Augustin.: non tantummodo... sed quoque, Liv. u. Cels.: non tantummodo... sed et, Censorin.: u. non (nec) tantummodo... sed non, nicht nur (bloß)... sondern nicht einmal, Cic. Vgl. Krebs-Schmalz Antib.⁷ unter tantummodo.

lateinisch-deutsches > tantummodo
6 tantummodo

tantum-modo, Adv., nur, bloß, tantummodo incepto opus est, cetera res expediet, Sall.: ut tantummodo per stirpes alantur suas, Cic.: tantummodo Gnaeus noster ne, ut urbem ἀλογίστως (ohne Vernunft) reliquit, sic Italiam relinquat, möge unser Gn. nur nicht... so It. verlassen, Attic. in Cic. ep. – non tantummodo... sed etiam, nicht nur... sondern auch, Liv., Sen. u.a.: so auch non tantummodo... verum etiam, Augustin.: non tantummodo... sed quoque, Liv. u. Cels.: non tantummodo... sed et, Censorin.: u. non (nec) tantummodo... sed non, nicht nur (bloß)... sondern nicht einmal, Cic. Vgl. Krebs-Schmalz Antib.⁷ unter tantummodo.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > tantummodo
7 tantummodo

tantum-modo adv.

только, исключительно C, L etc.

velis t. H — стоит тебе лишь пожелать

Латинско-русский словарь > tantummodo
8 tantummodo

ADV

only, merely

Latin-English dictionary > tantummodo
9 tantummodo

only just, just so long as.

Latin-English dictionary of medieval > tantummodo
10 tantum

tantummodo, только (1. 13 pr. D. 2, 14);
non tantum, sed, sed etiam (1. 56 § 1. 1. 64 D. 50, 16).

Латинско-русский словарь к источникам римского права > tantum
11 tanti

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tanti
12 tanto

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tanto
13 tanto opere

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tanto opere
14 tantus

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tantus
15 nur

nur, I) zur Angabe der Beschränkung: modo (subjektiv = »um nicht mehr zu sagen, zu verlangen etc.«, z.B. quamquam quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curaverit?). – tantum (objektiv = »nur so viel u. nicht mehr«, besonders bei Zahlen, z.B. unum tantum solacium miseris fuit). – solum (»allein, bloß, in dem einzelnen Falle«, z.B. quae hominum solum auribus iudicantur). – tantummodo (»allein nur, nur insofern als«, beschränkt stärker als modo u. tantum u. nähert sich bald dem Begriffe dieses, bald dem jenes, z.B. unum hoc tantummodo nec praeterea quidquam). – non... nisi, od. [1811] wenn nicht... nicht. »nicht [keiner etc] anders als«, beschränkt nur auf den einen gedachten möglichen Fall, z.B. er schwur, nur als Sieger in das Lager zurückkehren zu wollen, iuravit se nisi victorem in castra non reversurum: sie behaupten, nur der Weise sei tugendhaft, negant quemquam virum bonum esse nisi sapientem: er dachte nur auf das Verderben des Staates, nil nisi de rei publicae pernicie cogitabat: so auch nisi... nolle = nur... wollen, z.B. eo deliciarum venimus, ut nisi gemmas calcare nolimus, wir nur auf Edelsteinen gehen wollen). – dumtaxat (»genau genommen auch nur, freilich nur«, oft mit vorhergeh. sed in sed dumtaxat). – nihil aliud quam. quid aliud quam. nihil aliud praeterquam (= »er od. man tut, sie tun nichts anderes, als daß«, wobei ein Tempus von facere ausgelassen ist, z.B. er schläft nur, nihil aliud quam dormitat). – Beschränkt aber »nur« ein Subjekt od. Objekt mit Ausschließung aller übrigen, so tritt das Adjekt. solus od. unus ein, z.B. nur der Mensch hat Vernunft, solus homo ratione praeditus est: nur dich habe ich geseh en, te unum vidi: nur die Weisheit ist es, die etc., sapientia est una, quae etc. – In Verbindung mit relativen Pronominen und Adverbien wird »nur« durch ein angehängtes cumque ausgedrückt, z.B. wer nur, wer da nur, quicum que: sooft nur, quotiescumque: wo nur, ubicumque: wo er nur ging, quaqua iret. – In vielen Fällen wird jedoch unser »nur« im Lateinischen gar nicht ausgedrückt, sondern erhellt im Zusammenhang durch den beschränkenden Begriff des dabeistehenden Wortes, namentl. bei semel (nur einmal), bei tam diu (nur solange), bei donec (nur so lange bis), bei dum (wenn nur, um nur), bei unus (nur einer: doch auch una tantum porta, nur ein Tor, Liv. 34, 9, 5: u. unus modo, nur einer, Ggstz. plures, Cic. or 180), bei pauci (nur wenige, z.B. paucis ante diebus), bei tantum (nur so viel), bei tantum quod (nur so viel als etc.), bei aliquis (nur eini ger), bei mediocriter (nur einigermaßen, z.B. quivis med. litteratus), oder durch den Gegensatz (z.B. Cic. de or. 1, 84 adversari = nur widersprechen; Liv. 7, 29, 5: magis nomen [nur der N.] quam vires). – wohl od. zwar... nur nicht, quidem... sed (z.B. ich habe es wohl gehört, nur nicht verstanden, audivi quidem, sed non intellexi). – nicht nur (od. allein od. bloß... sondern auch, non modo... sed etiam od. verum etiam (geht gew. vom kleinern zum größern oder vom schwächern zum stärkern über); non tantum oder non tantum modo... sed etiam (vom größern zum kleinern, wie unser »nicht allein... sondern auch«); nonsolum... sed etiam (läßt unbestimmt, welches das größere sei, wie unser »nicht bloß... sondern auch«); et... et (stellt völlig gleich, »sowohl... als auch«, »teils... teils«). – nicht nur... sondern sogar, non modo... sed oder verum; non tantum (od. tantummodo)... sed oder verum; non solum... sed. – ich will nicht sagen... sondern nur, non dicam... sed. nicht nur nicht... sondern auch nicht (einmal), non modo [1812] non... sed ne... qu idem (wobei, wenn beide Sätze ein gemeinschaftliches, in beiden Sätzen befindliches Verbum haben, das nach modo stehende non ausgelassen und durch die folgende Negation übertragen wird, z.B. ein solcher Mann wird etwas Unrechtes nicht nur nicht zu tun, sondern auch nicht zu denken wagen, talis vir non modo facere, sed ne cogitare quidem quidquam audebit, quod non honestum sit). – nur daß, tantum quod (z.B. tantum quod non nominat [d. i. nur daß er ihn nicht nennt], causam totam perscribit). – auch nur, etiam (s. Cic. Verr. 5, 74); ne... quidem (auch nicht einmal, s. Cic de amic. 10) – kaum nur, tantum quod (z.B. tantum quod ex Arpinate veneram, cum etc.). – nur insoweit, daß etc., dumtaxat hactenus, ut etc.; ita, ut etc. – nur mit der Einschränkung, daß etc., ita quidem, ut etc. – nur soviel oder nur sofern... als, tantum... quantum. – II) bedingend: modo, z.B. ich will reden, nur höre, loquar, modo audi. – nur daß etc., modo ut etc.; od. modo mit folg. Konjkiv. – wenn nur, dummodo; dum mit folg. Konjkiv. – wenn nur nicht, dumne; dummodo ne mit folg. Konjkiv. – III) bei Wünschen, Bewilli. gung, Zulassung: modo. – quaeso (als Parenthese, ich bitte etc.). – laß nur, sine modo: warte nur, mane modo: geh nur, abi modo. – nur nicht, s. nicht. – nur zu oft, saepius iusto; nimium saepe.

deutsch-lateinisches > nur
16 tantum modo or tantum-modo

tantum modo or tantum-modo adv., only, merely: ut tantum modo per stirpīs alantur suas: pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent), Cs.: velis tantummodo, you have only to wish it, H.: Scipionem misit non ad tuendos tantummodo socios, sed etiam, etc., L.

Latin-English dictionary > tantum modo or tantum-modo
17 incipio

incĭpĭo, ĕre, cēpi, ceptum [in + capio] - tr. - [st2]1 [-] commencer (une chose). [st2]2 [-] entreprendre, faire, tenter, essayer. [st2]3 - intr. - commencer, être à son commencement.    - incipere bellum: commencer à faire la guerre.    - proelium incipitur, Sall. J. 57, 3: le combat s'engage.    - optime incipitur a longis, Quint. 9, 4, 92: on commence très bien par des (syllabes) longues.    - nec sic incipies, Hor. A. P. 136: et tu ne débuteras pas ainsi.    - incipit (s.-ent. loqui): il commence à parler.    - ac statim sic rex incipit, Sall. J. 109: et aussitôt le roi commence à parler ainsi.    - incipere + inf.: commencer à.    - incipere bellum gerere: commencer à faire la guerre.    - jam Hanno timere incipiebat: déjà Hannon commençait à avoir peur.    - unde incipiam: par où dois-je commencer?    - a Punicis bellis incipiam: quot classes, quot duces, quot exercitus priore bello amissi sunt? Liv. 26.: je commencerai par les guerres puniques: que de flottes, que de généraux, que d'armées n'avons-nous pas perdus dans la première!    - tantummodo incepto opus est, Sall.: il ne s'agit que de commencer.    - priusquam incipias, consulto opus est, Sall. C. 1, 6: avant de commencer, il faut réfléchir.    - incipe, tu; tu, sequere, Liv.: commence, toi; et toi, continue.
* * *
incĭpĭo, ĕre, cēpi, ceptum [in + capio] - tr. - [st2]1 [-] commencer (une chose). [st2]2 [-] entreprendre, faire, tenter, essayer. [st2]3 - intr. - commencer, être à son commencement.    - incipere bellum: commencer à faire la guerre.    - proelium incipitur, Sall. J. 57, 3: le combat s'engage.    - optime incipitur a longis, Quint. 9, 4, 92: on commence très bien par des (syllabes) longues.    - nec sic incipies, Hor. A. P. 136: et tu ne débuteras pas ainsi.    - incipit (s.-ent. loqui): il commence à parler.    - ac statim sic rex incipit, Sall. J. 109: et aussitôt le roi commence à parler ainsi.    - incipere + inf.: commencer à.    - incipere bellum gerere: commencer à faire la guerre.    - jam Hanno timere incipiebat: déjà Hannon commençait à avoir peur.    - unde incipiam: par où dois-je commencer?    - a Punicis bellis incipiam: quot classes, quot duces, quot exercitus priore bello amissi sunt? Liv. 26.: je commencerai par les guerres puniques: que de flottes, que de généraux, que d'armées n'avons-nous pas perdus dans la première!    - tantummodo incepto opus est, Sall.: il ne s'agit que de commencer.    - priusquam incipias, consulto opus est, Sall. C. 1, 6: avant de commencer, il faut réfléchir.    - incipe, tu; tu, sequere, Liv.: commence, toi; et toi, continue.
* * *

    Incipio, incipis, pen. cor. incoepi, incoeptum per diphthongum oe, si a coepi defectiuo deriuetur: aut sine diphthongo, si a capio, incipere. Terent. Encommencer, Commencer.

\

    - magnum Facinus incipit. Plaut. Tu entreprens un grand cas.

Dictionarium latinogallicum > incipio
18 summus

summus, a, um ( forme syncopée de supremus) [st2]1 [-] qui est le plus haut, qui est au sommet, extrême. [st2]2 [-] qui est à l'extrémité supérieure d'un triclinium (lit de table). [st2]3 [-] qui est à la surface, superficiel. [st2]4 [-] le plus élevé (en parl. du son). [st2]5 [-] le dernier (dans le temps). [st2]6 [-] le plus élevé, supérieur, éminent. [st2]7 [-] le plus important, le plus considérable, très grand, essentiel. [st2]8 [-] qui concerne tout le mode, général.    - capita summa papaverum, Liv.: les têtes de pavots les plus élevées.    - in summa Sacra via, Cic. Planc.: au haut de la voie Sacrée.    - ad summam urbem, Cic.: dans la partie haute de la ville.    - res apud summum puteum geritur, Plaut.: nous sommes parvenus au bord du puits (= nous sommes presque hors d'affaire).    - summo ore, Cic.: du bout des lèvres.    - summa arbor: le haut de l'arbre.    - summus lectus: le lit supérieur.    - accumbere in summo, Plaut.: tenir le haut bout (du lit de table).    - summus ego jaceo, Hor.: j'occupe le haut bout.    - sermo qui adhibitur a summo, Cic.: discours prononcé par le roi du festin.    - standum est in lecto, si quid de summo petas, Plaut. Men.: il faut se tenir debout sur le lit pour obtenir quelque chose à l'autre bout de la table.    - summa aqua: la surface de l'eau.    - summa cutis, Col.: l'épiderme.    - summo animo inhaerere, Sen.: n'être qu'à la surface du coeur.    - tantummodo summas res attingere, Nep.: *toucher seulement la surface des choses* = n'en parler que d'une façon superficielle.    - summa senectus, Cic.: âge avancé.    - Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit, Cic. CM. 7: Sophocle a composé des tragédies jusquà l'extrême vieillesse.    - venit summa dies, Virg.: le jour suprême est arrivé.    - summo carmine, Hor.: à la fin du poème.    - summum gaudium, Cic.: le comble de la joie.    - summa dementia est + inf.: le comble de la folie, c'est de...    - summus deūm (= deorum): le plus grand des dieux (= Jupiter).    - summi et infimi, Cic.: les premiers et les derniers de l'Etat, les grands et les petits.    - summi homines ac summis ingeniis praediti, Cic.: hommes éminents, doués d'éminentes qualités.    - summus in omnibus, Plin.: qui excelle en tout.    - loco summo natus, Cic.: d'une haute naissance.    - in quo summa sunt omnia, Cic.: sur qui tout repose.    - summa omnia facere, Cic.: faire tous ses efforts, faire tout son possible.    - summa respublica: l'intérêt général, le salut commun, le bien de l'Etat.    - summa res, Tac.: - [abcl]a - le commandement en chef. - [abcl]b - le pouvoir impérial, le trône impérial.    - regimen summae rei penes Germanicum, Tac. An. 2: le commandement en chef était entre les mains de Germanicus.    - tunc Tiberius Drusum summae rei admovit, Tac. An. 3: Tibère approcha alors Drusus du pouvoir impérial.    - neminem gentis Arsacidarum summae rei imponere poterant, Tac. 6: ils ne pouvaient placer sur le trône aucun prince du sang d'Arsace.    - quo res summa loco? quam prendimus arcem? Virg. En. 2, 322: où en est le salut de l'Etat? en quel état est la citadelle, si nous l'occupons encore?    - summa res (summa controversia), Cic.: le point essentiel (d'un débat)    - summo reipublicae tempore, Cic.: dans les conjonctures les plus graves pour la république.    - summum jus, Cic.: le droit absolu, le droit rigoureux.    - summum bonum: le bien suprême, le souverain bien.    - summo bono fruitur, Cic.: il est au comble de la félicité.    - summum bellum, Hirt.: guerre décisive.    - summo opere (summopere): avec le plus grand soin.    - summus consensus: unanimité.
* * *
summus, a, um ( forme syncopée de supremus) [st2]1 [-] qui est le plus haut, qui est au sommet, extrême. [st2]2 [-] qui est à l'extrémité supérieure d'un triclinium (lit de table). [st2]3 [-] qui est à la surface, superficiel. [st2]4 [-] le plus élevé (en parl. du son). [st2]5 [-] le dernier (dans le temps). [st2]6 [-] le plus élevé, supérieur, éminent. [st2]7 [-] le plus important, le plus considérable, très grand, essentiel. [st2]8 [-] qui concerne tout le mode, général.    - capita summa papaverum, Liv.: les têtes de pavots les plus élevées.    - in summa Sacra via, Cic. Planc.: au haut de la voie Sacrée.    - ad summam urbem, Cic.: dans la partie haute de la ville.    - res apud summum puteum geritur, Plaut.: nous sommes parvenus au bord du puits (= nous sommes presque hors d'affaire).    - summo ore, Cic.: du bout des lèvres.    - summa arbor: le haut de l'arbre.    - summus lectus: le lit supérieur.    - accumbere in summo, Plaut.: tenir le haut bout (du lit de table).    - summus ego jaceo, Hor.: j'occupe le haut bout.    - sermo qui adhibitur a summo, Cic.: discours prononcé par le roi du festin.    - standum est in lecto, si quid de summo petas, Plaut. Men.: il faut se tenir debout sur le lit pour obtenir quelque chose à l'autre bout de la table.    - summa aqua: la surface de l'eau.    - summa cutis, Col.: l'épiderme.    - summo animo inhaerere, Sen.: n'être qu'à la surface du coeur.    - tantummodo summas res attingere, Nep.: *toucher seulement la surface des choses* = n'en parler que d'une façon superficielle.    - summa senectus, Cic.: âge avancé.    - Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit, Cic. CM. 7: Sophocle a composé des tragédies jusquà l'extrême vieillesse.    - venit summa dies, Virg.: le jour suprême est arrivé.    - summo carmine, Hor.: à la fin du poème.    - summum gaudium, Cic.: le comble de la joie.    - summa dementia est + inf.: le comble de la folie, c'est de...    - summus deūm (= deorum): le plus grand des dieux (= Jupiter).    - summi et infimi, Cic.: les premiers et les derniers de l'Etat, les grands et les petits.    - summi homines ac summis ingeniis praediti, Cic.: hommes éminents, doués d'éminentes qualités.    - summus in omnibus, Plin.: qui excelle en tout.    - loco summo natus, Cic.: d'une haute naissance.    - in quo summa sunt omnia, Cic.: sur qui tout repose.    - summa omnia facere, Cic.: faire tous ses efforts, faire tout son possible.    - summa respublica: l'intérêt général, le salut commun, le bien de l'Etat.    - summa res, Tac.: - [abcl]a - le commandement en chef. - [abcl]b - le pouvoir impérial, le trône impérial.    - regimen summae rei penes Germanicum, Tac. An. 2: le commandement en chef était entre les mains de Germanicus.    - tunc Tiberius Drusum summae rei admovit, Tac. An. 3: Tibère approcha alors Drusus du pouvoir impérial.    - neminem gentis Arsacidarum summae rei imponere poterant, Tac. 6: ils ne pouvaient placer sur le trône aucun prince du sang d'Arsace.    - quo res summa loco? quam prendimus arcem? Virg. En. 2, 322: où en est le salut de l'Etat? en quel état est la citadelle, si nous l'occupons encore?    - summa res (summa controversia), Cic.: le point essentiel (d'un débat)    - summo reipublicae tempore, Cic.: dans les conjonctures les plus graves pour la république.    - summum jus, Cic.: le droit absolu, le droit rigoureux.    - summum bonum: le bien suprême, le souverain bien.    - summo bono fruitur, Cic.: il est au comble de la félicité.    - summum bellum, Hirt.: guerre décisive.    - summo opere (summopere): avec le plus grand soin.    - summus consensus: unanimité.
* * *

    Summus, Adiectiuum. Cic. Le plus hault de touts, Treshault.

\

    Vixit ad summam senectutem. Cicero. Jusques à vieillesse extreme.

\

    Summa aetas. Plaut. Le plus grand aage qu'on peult vivre, Le dernier aage ou l'homme peult parvenir.

\

    Venit summa dies. Virgil. Le dernier jour.

\

    A summo. Plaut. Depuis le plus hault et le sommet.

\

    Amicus summus meus. Terent. Le plus grand ami que j'aye.

\

    Summa aqua. Cic. Le dessus de l'eaue, La superficie de l'eaue.

\

    AEtas summa. Cic. Le fin coeur d'esté.

\

    Summo artificio facta. Cic. De merveilleusement grand art, Par un souverain artifice.

\

    Summum bonum. Cic. Le souverain bien.

\

    Dari non debet, nisi in desperatione summa. Plin. Quand il n'y a plus d'espoir, Au dernier espoir.

\

    Dolor summus. Plin. Tresgrande douleur.

\

    Fide summa. Liu. Sans aucune fraude ne mal engin, Tresfidelement.

\

    Forma summa. Terent. Excellente ou souveraine beaulté.

\

    Hyeme summa. Cic. Au fin coeur d'hyver.

\

    Ingenia summa. Cic. Grands esprits.

\

    Summum ius, summa iniuria. Cic. Toute rigueur de droict.

\

    Laboris summi dolor. Cic. Un labeur extreme.

\

    Summo loco natus. Cic. De grand lignage et parenté.

\

    Moeror summus. Cic. Grande tristesse.

\

    Omnia summa in eo sunt. Cic. Il est accompli de toutes les bonnes parties que l'homme scauroit avoir.

\

    Ad summum otium accommodati. Cic. Qui aiment sur toutes choses le repos, Qui ne demandent que paix.

\

    Summa quaestio. Quintil. Le principal poinct d'une matiere.

\

    Homo senectute summa. Cic. De grand aage et vieillesse, D'extreme et derniere vieillesse, Des plus vieils qu'on scauroit veoir.

\

    Stultitiae summae est. Caelius Ciceroni. C'est tresgrande folie.

\

    Vir summus. Plautus. Grand personnage et fort renommé, Souverain.

\

    Voce summa pronuntiare versus. Cicero. Haultement, D'une voix haulte et clere.

\

    De summa re dissentientes. Cic. Des affaires de plus grande importance.

\

    Summus puteus. Plaut. Fort profond.

\

    E summo puteo. Plaut. Du plus profond du puis.

\

    Summae res. Virgil. Louables et de grande renommee.

\

    Summum, et Ad summum, pro eodem. Cicero. Tout au plus, Pour le plus.

\

    Fac plane vt valeas, nos ad summum. Cic. Nous ne nous pourrions porter mieulx.

\

    Summo. Quintilianus, Quia et initio mouendus sit iudex, et summo impellendus. A la fin.

Dictionarium latinogallicum > summus
19 bellum

bellum (ante-class. and poet. duel-lum), i, n. [Sanscr. dva, dvi, dus; cf. Germ. zwei; Engl. two, twice; for the change from initial du- to b-, cf. bis for duis, and v. the letter B, and Varr. L. L. 5, § 73 Mull.; 7, § 49 ib.], war.
I.
Form duellum: duellum, bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur. Inde est perduellis, qui pertinaciter retinet bellum, Paul. ex Fest. p. 66, 17 Mull.:
bellum antea duellum vocatum eo quod duae sunt dimicantium partes... Postea mutata littera dictum bellum,
Isid. Orig. 18, 1, 9: hos pestis necuit, pars occidit illa duellis, Enn. ap. Prisc. p. 9, 861 P. (Ann. v. 549 Vahl.):
legiones reveniunt domum Exstincto duello maximo atque internecatis hostibus,
Plaut. Am. 1, 1, 35:
quae domi duellique male fecisti,
id. As. 3, 2, 13.—So in archaic style, or in citations from ancient documents:
quique agent rem duelli,
Cic. Leg. 2, 8, 21:
aes atque ferrum, duelli instrumenta,
id. ib. 2, 18, 45 (translated from the Platonic laws):
puro pioque duello quaerendas (res) censeo,
Liv. 1, 32, 12 (quoted from ancient transactions); so,
quod duellum populo Romano cum Carthaginiensi est,
id. 22, 10, 2:
victoriaque duelli populi Romani erit,
id. 23, 11, 2:
si duellum quod cum rege Antiocho sumi populus jussit,
id. 36, 2, 2;
and from an ancient inscription' duello magno dirimendo, etc.,
id. 40, 52, 5.— Poet.:
hic... Pacem duello miscuit,
Hor. C. 3, 5, 38:
cadum Marsi memorem duelli,
id. ib. 3, 14, 18:
vacuum duellis Janum Quirini clausit,
id. ib. 4, 15, 8; cf. id. Ep. 1, 2, 7; 2, 1, 254; 2, 2, 98; Ov. F. 6, 201; Juv. 1, 169— [p. 227]
II.
Form bellum.
A.
War, warfare (abstr.), or a war, the war (concr.), i.e. hostilities between two nations (cf. tumultus).
1.
Specifying the enemy.
a.
By adjj. denoting the nation:
omnibus Punicis Siciliensibusque bellis,
Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:
aliquot annis ante secundum Punicum bellum,
id. Ac. 2, 5, 13:
Britannicum bellum,
id. Att. 4, 16, 13:
Gallicum,
id. Prov. Cons. 14, 35:
Germanicum,
Caes. B. G. 3, 28:
Sabinum,
Liv. 1, 26, 4:
Parthicum,
Vell. 2, 46, 2;
similarly: bellum piraticum,
the war against the pirates, Vell. 2, 33, 1.—Sometimes the adj. refers to the leader or king of the enemy:
Sertorianum bellum,
Cic. Phil. 11, 8, 18:
Mithridaticum,
id. Imp. Pomp. 3, 7:
Jugurthinum,
Hor. Epod. 9, 23; Vell. 2, 11, 1;
similarly: bellum regium,
the war against kings, Cic. Imp. Pomp. 17, 50. —Or it refers to the theatre of the war:
bellum Africanum, Transalpinum,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28:
Asiaticum,
id. ib. 22, 64:
Africum,
Caes. B. C. 2, 32 fin.:
Actiacum,
Vell. 2, 86, 3:
Hispaniense,
id. 2, 55, 2.—
b.
With gen. of the name of the nation or its leader: bellum Latinorum, the Latin war, i. e. against the Latins, Cic. N. D. 2, 2, 6:
Venetorum,
Caes. B. G. 3, 16:
Helvetiorum,
id. ib. 1, 40 fin.;
1, 30: Ambiorigis,
id. ib. 6, 29, 4:
Pyrrhi, Philippi,
Cic. Phil. 11, 7, 17:
Samnitium,
Liv. 7, 29, 2.—
c.
With cum and abl. of the name.
(α).
Attributively:
cum Jugurtha, cum Cimbris, cum Teutonis bellum,
Cic. Imp. Pomp. 20, 60:
belli causa cum Samnitibus,
Liv. 7, 29, 3:
hunc finem bellum cum Philippo habuit,
id. 33, 35, 12:
novum cum Antiocho instabat bellum,
id. 36, 36, 7; cf. id. 35, 40, 1; 38, 58, 8; 39, 1, 8; 44, 14, 7.—
(β).
With cum dependent on the verb:
quia bellum Aetolis esse dixi cum Aliis,
Plaut. Capt. prol. 59:
novi consules... duo bella habuere... alterum cum Tiburtibus,
Liv. 7, 17, 2; esp. with gero, v. 2. b. a infra.—
d.
With adversus and acc. of the name.
(α).
Attributively:
bellum adversus Philippum,
Liv. 31, 1, 8:
bellum populus adversus Vestinos jussit,
id. 8, 29, 6.—
(β).
With adversus dependent on the verb: quod homines populi Hermunduli adversus populum Romanum bellum fecere, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1: nos pro vobis bellum suscepimus adversus Philippum. Liv. 31, 31, 18:
ut multo acrius adversus duos quam adversus unum pararet bellum,
id. 45, 11, 8:
bellum quod rex adversus Datamem susceperat,
Nep. Dat. 8, 5.—
e.
With contra and acc.:
cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras... non comparari, sed geri jam viderem,
Cic. Phil. 3, 1, 1:
causam belli contra patriam inferendi,
id. ib. 2, 22, 53.—
f.
With in and acc. (very rare):
Athenienses in Peloponnesios sexto et vicesimo anno bellum gerentes,
Nep. Lys. 1, 1.—
g.
With inter and acc.:
hic finis belli inter Romanos ac Persea fuit,
Liv. 45, 9, 2.—
h.
With apud and acc.:
secutum est bellum gestum apud Mutinam,
Nep. Att. 9, 1.—
k.
With dat. of the enemy after inferre and facere, v. 2. a. k infra.—
2.
With verbs.
a.
Referring to the beginning of the war.
(α).
Bellum movere or commovere, to bring about, stir up a war:
summa erat observatio in bello movendo,
Cic. Off. 1, 11, 37:
bellum commotum a Scapula,
id. Fam. 9, 13, 1:
nuntiabant alii... in Apulia servile bellum moveri,
Sall. C. 30, 2:
is primum Volscis bellum in ducentos amplius... annos movit,
Liv. 1, 53, 2:
insequenti anno Veiens bellum motum,
id. 4, 58, 6:
dii pium movere bellum,
id. 8, 6, 4; cf. Verg. A. 10, 627; id. G. 1, 509; so,
concitare,
Liv. 7, 27, 5; and ciere ( poet.), Verg. A. 1, 541; 6, 829; 12, 158.—
(β).
Bellum parare, comparare, apparare, or se praeparare bello, to prepare a war, or for a war:
cum tam pestiferum bellum pararet,
Cic. Att. 9, 13, 3:
bellum utrimque summopere parabatur,
Liv. 1, 23, 1; cf. id. 45, 11, 8 (v. II. A. 1. d. b supra); Nep. Hann. 2, 6; Quint. 12, 3, 5; Ov. M. 7, 456; so,
parare alicui,
Nep. Alcib. 9, 5:
bellum terra et mari comparat,
Cic. Att. 10, 4, 3:
tantum bellum... Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit,
id. Imp. Pomp. 12, 3, 5:
bellum omnium consensu apparari coeptum,
Liv. 4, 55, 7:
numquam imperator ita paci credit, ut non se praeparet bello,
Sen. Vit. Beat. 26, 2.—
(γ).
Bellum differre, to postpone a war:
nec jam poterat bellum differri,
Liv. 2, 30, 7:
mors Hamilcaris et pueritia Hannibalis distulerunt bellum,
id. 21, 2, 3; cf. id. 5, 5, 3.—
(δ).
Bellum sumere, to undertake, begin a war (not in Caesar):
omne bellum sumi facile, ceterum aegerrume desinere,
Sall. J. 83, 1:
prius tamen omnia pati decrevit quam bellum sumere,
id. ib. 20, 5:
de integro bellum sumit,
id. ib. 62, 9:
iis haec maxima ratio belli sumendi fuerat,
Liv. 38, 19, 3:
sumi bellum etiam ab ignavis, strenuissimi cujusque periculo geri,
Tac. H. 4, 69; cf. id. A. 2, 45; 13, 34; 15, 5; 15, 7; id. Agr. 16.—
(ε).
Bellum suscipere (rarely inire), to undertake, commence a war, join in a war:
bellum ita suscipiatur ut nihil nisi pax quaesita videatur,
Cic. Off. 1, 23, 80:
suscipienda quidem bella sunt ob eam causam ut, etc.,
id. ib. 1, 11, 35:
judicavit a plerisque ignoratione... bellum esse susceptum,
join, id. Marcell. 5, 13; id. Imp. Pomp. 12, 35 (v. supra):
cum avertisset plebem a suscipiendo bello,
undertaking, Liv. 4, 58, 14:
senatui cum Camillo agi placuit ut bellum Etruscum susciperet,
id. 6, 9, 5:
bella non causis inita, sed ut eorum merces fuit,
Vell. 2, 3, 3.—
(ζ).
Bellum consentire = bellum consensu decernere, to decree a war by agreement, to ratify a declaration of war (rare):
consensit et senatus bellum,
Liv. 8, 6, 8:
bellum erat consensum,
id. 1, 32, 12.—
(η).
Bellum alicui mandare, committere, decernere, dare, gerendum dare, ad aliquem deferre, or aliquem bello praeficere, praeponere, to assign a war to one as a commander, to give one the chief command in a war:
sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit bellum,
Cic. Phil. 11, 8, 18:
populus Romanus consuli... bellum gerendum dedit,
id. ib.:
cur non... eidem... hoc quoque bellum regium committamus?
id. Imp. Pomp. 17, 50:
Camillus cui id bellum mandatum erat,
Liv. 5, 26, 3:
Volscum bellum M. Furio extra ordinem decretum,
id. 6, 22, 6:
Gallicum bellum Popilio extra ordinem datum,
id. 7, 23, 2:
quo die a vobis maritimo bello praepositus est imperator,
Cic. Imp. Pomp. 15, 44:
cum ei (bello) imperatorem praeficere possitis, in quo sit eximia belli scientia,
id. ib. 16, 49:
hunc toti bello praefecerunt,
Caes. B. G. 5, 11 fin.:
alicui bellum suscipiendum dare,
Cic. Imp. Pomp. 19, 58:
bellum administrandum permittere,
id. ib. 21, 61.—
(θ).
Bellum indicere alicui, to declare war against (the regular expression; coupled with facere in the ancient formula of the pater patratus), also bellum denuntiare: ob eam rem ego... populo Hermundulo... bellum (in)dico facioque, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1:
ob eam rem ego populusque Romanus populis... Latinis bellum indico facioque,
Liv. 1, 32, 13:
Corinthiis bellum indicamus an non?
Cic. Inv. 1, 12, 17:
ex quo intellegi potest, nullum bellum esse justum nisi quod aut rebus repetitis geratur, aut denuntiatum ante sit et indictum,
id. Off. 1, 11, 36; id. Rep. 3, 23, 35:
bellum indici posse existimabat,
Liv. 1, 22, 4:
ni reddantur (res) bellum indicere jussos,
id. 1, 22, 6:
ut... nec gererentur solum sed etiam indicerentur bella aliquo ritu, jus... descripsit quo res repetuntur,
id. 1, 32, 5; cf. id. 1, 32, 9; 2, 18, 11; 2, 38, 5; Verg. A. 7, 616.—
(κ).
Bellum inferre alicui (cf. contra aliquem, 1. e. supra; also bellum facere; absol., with dat., or with cum and abl.), to begin a war against ( with), to make war on:
Denseletis nefarium bellum intulisti,
Cic. Pis. 34, 84:
ei civitati bellum indici atque inferri solere,
id. Verr. 2, 1, 31, § 79:
qui sibi Galliaeque bellum intulissent,
Caes. B. G. 4, 16; Nep. Them. 2, 4; Verg. A. 3, 248:
bellumne populo Romano Lampsacena civitas facere conabatur?
Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:
bellum patriae faciet,
id. Mil. 23, 63; id. Cat. 3, 9, 22:
civitatem Eburonum populo Romano bellum facere ausam,
Caes. B. G. 5, 28; cf. id. ib. 7, 2;
3, 29: constituit bellum facere,
Sall. C. 26, 5; 24, 2:
occupant bellum facere,
they are the first to begin the war, Liv. 1, 14, 4:
ut bellum cum Priscis Latinis fieret,
id. 1, 32, 13:
populus Palaepolitanis bellum fieri jussit,
id. 8, 22, 8; cf. Nep. Dion, 4, 3; id. Ages. 2, 1.— Coupled with instruere, to sustain a war:
urbs quae bellum facere atque instruere possit,
Cic. Agr. 2, 28, 77.—Bellum facere had become obsolete at Seneca's time, Sen. Ep. 114, 17.—
(λ).
Bellum oritur or exoritur, a war begins:
subito bellum in Gallia ex, ortum est,
Caes. B. G. 3, 7:
aliud multo propius bellum ortum,
Liv. 1, 14, 4:
Veiens bellum exortum,
id. 2, 53, 1.—

bellum
(ante-class. and poet.
duel-lum
), i, n. [Sanscr. dva, dvi, dus; cf. Germ. zwei; Engl. two, twice; for the change from initial du- to b-, cf. bis for duis, and v. the letter B, and Varr. L. L. 5, § 73 Mull.; 7, § 49 ib.], war.
I.
Form duellum: duellum, bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur. Inde est perduellis, qui pertinaciter retinet bellum, Paul. ex Fest. p. 66, 17 Mull.:
bellum antea duellum vocatum eo quod duae sunt dimicantium partes... Postea mutata littera dictum bellum,
Isid. Orig. 18, 1, 9: hos pestis necuit, pars occidit illa duellis, Enn. ap. Prisc. p. 9, 861 P. (Ann. v. 549 Vahl.):
legiones reveniunt domum Exstincto duello maximo atque internecatis hostibus,
Plaut. Am. 1, 1, 35:
quae domi duellique male fecisti,
id. As. 3, 2, 13.—So in archaic style, or in citations from ancient documents:
quique agent rem duelli,
Cic. Leg. 2, 8, 21:
aes atque ferrum, duelli instrumenta,
id. ib. 2, 18, 45 (translated from the Platonic laws):
puro pioque duello quaerendas (res) censeo,
Liv. 1, 32, 12 (quoted from ancient transactions); so,
quod duellum populo Romano cum Carthaginiensi est,
id. 22, 10, 2:
victoriaque duelli populi Romani erit,
id. 23, 11, 2:
si duellum quod cum rege Antiocho sumi populus jussit,
id. 36, 2, 2;
and from an ancient inscription' duello magno dirimendo, etc.,
id. 40, 52, 5.— Poet.:
hic... Pacem duello miscuit,
Hor. C. 3, 5, 38:
cadum Marsi memorem duelli,
id. ib. 3, 14, 18:
vacuum duellis Janum Quirini clausit,
id. ib. 4, 15, 8; cf. id. Ep. 1, 2, 7; 2, 1, 254; 2, 2, 98; Ov. F. 6, 201; Juv. 1, 169— [p. 227]
II.
Form bellum.
A.
War, warfare (abstr.), or a war, the war (concr.), i.e. hostilities between two nations (cf. tumultus).
1.
Specifying the enemy.
a.
By adjj. denoting the nation:
omnibus Punicis Siciliensibusque bellis,
Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:
aliquot annis ante secundum Punicum bellum,
id. Ac. 2, 5, 13:
Britannicum bellum,
id. Att. 4, 16, 13:
Gallicum,
id. Prov. Cons. 14, 35:
Germanicum,
Caes. B. G. 3, 28:
Sabinum,
Liv. 1, 26, 4:
Parthicum,
Vell. 2, 46, 2;
similarly: bellum piraticum,
the war against the pirates, Vell. 2, 33, 1.—Sometimes the adj. refers to the leader or king of the enemy:
Sertorianum bellum,
Cic. Phil. 11, 8, 18:
Mithridaticum,
id. Imp. Pomp. 3, 7:
Jugurthinum,
Hor. Epod. 9, 23; Vell. 2, 11, 1;
similarly: bellum regium,
the war against kings, Cic. Imp. Pomp. 17, 50. —Or it refers to the theatre of the war:
bellum Africanum, Transalpinum,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28:
Asiaticum,
id. ib. 22, 64:
Africum,
Caes. B. C. 2, 32 fin.:
Actiacum,
Vell. 2, 86, 3:
Hispaniense,
id. 2, 55, 2.—
b.
With gen. of the name of the nation or its leader: bellum Latinorum, the Latin war, i. e. against the Latins, Cic. N. D. 2, 2, 6:
Venetorum,
Caes. B. G. 3, 16:
Helvetiorum,
id. ib. 1, 40 fin.;
1, 30: Ambiorigis,
id. ib. 6, 29, 4:
Pyrrhi, Philippi,
Cic. Phil. 11, 7, 17:
Samnitium,
Liv. 7, 29, 2.—
c.
With cum and abl. of the name.
(α).
Attributively:
cum Jugurtha, cum Cimbris, cum Teutonis bellum,
Cic. Imp. Pomp. 20, 60:
belli causa cum Samnitibus,
Liv. 7, 29, 3:
hunc finem bellum cum Philippo habuit,
id. 33, 35, 12:
novum cum Antiocho instabat bellum,
id. 36, 36, 7; cf. id. 35, 40, 1; 38, 58, 8; 39, 1, 8; 44, 14, 7.—
(β).
With cum dependent on the verb:
quia bellum Aetolis esse dixi cum Aliis,
Plaut. Capt. prol. 59:
novi consules... duo bella habuere... alterum cum Tiburtibus,
Liv. 7, 17, 2; esp. with gero, v. 2. b. a infra.—
d.
With adversus and acc. of the name.
(α).
Attributively:
bellum adversus Philippum,
Liv. 31, 1, 8:
bellum populus adversus Vestinos jussit,
id. 8, 29, 6.—
(β).
With adversus dependent on the verb: quod homines populi Hermunduli adversus populum Romanum bellum fecere, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1: nos pro vobis bellum suscepimus adversus Philippum. Liv. 31, 31, 18:
ut multo acrius adversus duos quam adversus unum pararet bellum,
id. 45, 11, 8:
bellum quod rex adversus Datamem susceperat,
Nep. Dat. 8, 5.—
e.
With contra and acc.:
cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras... non comparari, sed geri jam viderem,
Cic. Phil. 3, 1, 1:
causam belli contra patriam inferendi,
id. ib. 2, 22, 53.—
f.
With in and acc. (very rare):
Athenienses in Peloponnesios sexto et vicesimo anno bellum gerentes,
Nep. Lys. 1, 1.—
g.
With inter and acc.:
hic finis belli inter Romanos ac Persea fuit,
Liv. 45, 9, 2.—
h.
With apud and acc.:
secutum est bellum gestum apud Mutinam,
Nep. Att. 9, 1.—
k.
With dat. of the enemy after inferre and facere, v. 2. a. k infra.—
2.
With verbs.
a.
Referring to the beginning of the war.
(α).
Bellum movere or commovere, to bring about, stir up a war:
summa erat observatio in bello movendo,
Cic. Off. 1, 11, 37:
bellum commotum a Scapula,
id. Fam. 9, 13, 1:
nuntiabant alii... in Apulia servile bellum moveri,
Sall. C. 30, 2:
is primum Volscis bellum in ducentos amplius... annos movit,
Liv. 1, 53, 2:
insequenti anno Veiens bellum motum,
id. 4, 58, 6:
dii pium movere bellum,
id. 8, 6, 4; cf. Verg. A. 10, 627; id. G. 1, 509; so,
concitare,
Liv. 7, 27, 5; and ciere ( poet.), Verg. A. 1, 541; 6, 829; 12, 158.—
(β).
Bellum parare, comparare, apparare, or se praeparare bello, to prepare a war, or for a war:
cum tam pestiferum bellum pararet,
Cic. Att. 9, 13, 3:
bellum utrimque summopere parabatur,
Liv. 1, 23, 1; cf. id. 45, 11, 8 (v. II. A. 1. d. b supra); Nep. Hann. 2, 6; Quint. 12, 3, 5; Ov. M. 7, 456; so,
parare alicui,
Nep. Alcib. 9, 5:
bellum terra et mari comparat,
Cic. Att. 10, 4, 3:
tantum bellum... Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit,
id. Imp. Pomp. 12, 3, 5:
bellum omnium consensu apparari coeptum,
Liv. 4, 55, 7:
numquam imperator ita paci credit, ut non se praeparet bello,
Sen. Vit. Beat. 26, 2.—
(γ).
Bellum differre, to postpone a war:
nec jam poterat bellum differri,
Liv. 2, 30, 7:
mors Hamilcaris et pueritia Hannibalis distulerunt bellum,
id. 21, 2, 3; cf. id. 5, 5, 3.—
(δ).
Bellum sumere, to undertake, begin a war (not in Caesar):
omne bellum sumi facile, ceterum aegerrume desinere,
Sall. J. 83, 1:
prius tamen omnia pati decrevit quam bellum sumere,
id. ib. 20, 5:
de integro bellum sumit,
id. ib. 62, 9:
iis haec maxima ratio belli sumendi fuerat,
Liv. 38, 19, 3:
sumi bellum etiam ab ignavis, strenuissimi cujusque periculo geri,
Tac. H. 4, 69; cf. id. A. 2, 45; 13, 34; 15, 5; 15, 7; id. Agr. 16.—
(ε).
Bellum suscipere (rarely inire), to undertake, commence a war, join in a war:
bellum ita suscipiatur ut nihil nisi pax quaesita videatur,
Cic. Off. 1, 23, 80:
suscipienda quidem bella sunt ob eam causam ut, etc.,
id. ib. 1, 11, 35:
judicavit a plerisque ignoratione... bellum esse susceptum,
join, id. Marcell. 5, 13; id. Imp. Pomp. 12, 35 (v. supra):
cum avertisset plebem a suscipiendo bello,
undertaking, Liv. 4, 58, 14:
senatui cum Camillo agi placuit ut bellum Etruscum susciperet,
id. 6, 9, 5:
bella non causis inita, sed ut eorum merces fuit,
Vell. 2, 3, 3.—
(ζ).
Bellum consentire = bellum consensu decernere, to decree a war by agreement, to ratify a declaration of war (rare):
consensit et senatus bellum,
Liv. 8, 6, 8:
bellum erat consensum,
id. 1, 32, 12.—
(η).
Bellum alicui mandare, committere, decernere, dare, gerendum dare, ad aliquem deferre, or aliquem bello praeficere, praeponere, to assign a war to one as a commander, to give one the chief command in a war:
sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit bellum,
Cic. Phil. 11, 8, 18:
populus Romanus consuli... bellum gerendum dedit,
id. ib.:
cur non... eidem... hoc quoque bellum regium committamus?
id. Imp. Pomp. 17, 50:
Camillus cui id bellum mandatum erat,
Liv. 5, 26, 3:
Volscum bellum M. Furio extra ordinem decretum,
id. 6, 22, 6:
Gallicum bellum Popilio extra ordinem datum,
id. 7, 23, 2:
quo die a vobis maritimo bello praepositus est imperator,
Cic. Imp. Pomp. 15, 44:
cum ei (bello) imperatorem praeficere possitis, in quo sit eximia belli scientia,
id. ib. 16, 49:
hunc toti bello praefecerunt,
Caes. B. G. 5, 11 fin.:
alicui bellum suscipiendum dare,
Cic. Imp. Pomp. 19, 58:
bellum administrandum permittere,
id. ib. 21, 61.—
(θ).
Bellum indicere alicui, to declare war against (the regular expression; coupled with facere in the ancient formula of the pater patratus), also bellum denuntiare: ob eam rem ego... populo Hermundulo... bellum (in)dico facioque, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1:
ob eam rem ego populusque Romanus populis... Latinis bellum indico facioque,
Liv. 1, 32, 13:
Corinthiis bellum indicamus an non?
Cic. Inv. 1, 12, 17:
ex quo intellegi potest, nullum bellum esse justum nisi quod aut rebus repetitis geratur, aut denuntiatum ante sit et indictum,
id. Off. 1, 11, 36; id. Rep. 3, 23, 35:
bellum indici posse existimabat,
Liv. 1, 22, 4:
ni reddantur (res) bellum indicere jussos,
id. 1, 22, 6:
ut... nec gererentur solum sed etiam indicerentur bella aliquo ritu, jus... descripsit quo res repetuntur,
id. 1, 32, 5; cf. id. 1, 32, 9; 2, 18, 11; 2, 38, 5; Verg. A. 7, 616.—
(κ).
Bellum inferre alicui (cf. contra aliquem, 1. e. supra; also bellum facere; absol., with dat., or with cum and abl.), to begin a war against ( with), to make war on:
Denseletis nefarium bellum intulisti,
Cic. Pis. 34, 84:
ei civitati bellum indici atque inferri solere,
id. Verr. 2, 1, 31, § 79:
qui sibi Galliaeque bellum intulissent,
Caes. B. G. 4, 16; Nep. Them. 2, 4; Verg. A. 3, 248:
bellumne populo Romano Lampsacena civitas facere conabatur?
Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:
bellum patriae faciet,
id. Mil. 23, 63; id. Cat. 3, 9, 22:
civitatem Eburonum populo Romano bellum facere ausam,
Caes. B. G. 5, 28; cf. id. ib. 7, 2;
3, 29: constituit bellum facere,
Sall. C. 26, 5; 24, 2:
occupant bellum facere,
they are the first to begin the war, Liv. 1, 14, 4:
ut bellum cum Priscis Latinis fieret,
id. 1, 32, 13:
populus Palaepolitanis bellum fieri jussit,
id. 8, 22, 8; cf. Nep. Dion, 4, 3; id. Ages. 2, 1.— Coupled with instruere, to sustain a war:
urbs quae bellum facere atque instruere possit,
Cic. Agr. 2, 28, 77.—Bellum facere had become obsolete at Seneca's time, Sen. Ep. 114, 17.—
(λ).
Bellum oritur or exoritur, a war begins:
subito bellum in Gallia ex, ortum est,
Caes. B. G. 3, 7:
aliud multo propius bellum ortum,
Liv. 1, 14, 4:
Veiens bellum exortum,
id. 2, 53, 1.—
b.
Referring to the carrying on of the war: bellum gerere, to carry on a war; absol., with cum and abl., per and acc., or in and abl. (cf.:
bellum gerere in aliquem, 1. a. and f. supra): nisi forte ego vobis... cessare nunc videor cum bella non gero,
Cic. Sen. 6, 18:
cum Celtiberis, cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur,
id. Off. 1, 12, 38:
cum ei bellum ut cum rege Perse gereret obtigisset,
id. Div. 1, 46, 103:
erant hae difficultates belli gerendi,
Caes. B. G. 3, 10:
bellum cum Germanis gerere constituit,
id. ib. 4, 6:
Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat,
Sall. C. 16, 5:
bellum quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere,
Liv. 21, 1, 1:
alter consul in Sabinis bellum gessit,
id. 2, 62, 3:
de exercitibus per quos id bellum gereretur,
id. 23, 25, 5:
Chabrias bella in Aegypto sua sponte gessit,
Nep. Chabr, 2, 1.—Sometimes bellum administrare only of the commander, Cic. Imp. Pomp. 15, 43; Nep. Chabr. 2, 1. —Also (very rare):
bellum bellare,
Liv. 8, 40, 1 (but belligerantes is absol., Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38; Ann. v. 201 Vahl.);
in the same sense: bellum agere,
Nep. Hann. 8, 3. —As a synonym:
bello persequi aliquem,
Nep. Con. 4, 1; cf. Liv. 3, 25, 3.—
(β).
Trahere or ducere bellum, to protract a war:
necesse est enim aut trahi id bellum, aut, etc.,
Cic. Att. 10, 8, 2:
bellum trahi non posse,
Sall. J. 23, 2:
belli trahendi causa,
Liv. 5, 11, 8:
morae qua trahebant bellum paenitebat,
id. 9, 27, 5:
suadere institui ut bellum duceret,
Cic. Fam. 7, 3, 2:
bellum enim ducetur,
id. ad Brut. 1, 18, 6; Nep. Alcib. 8, 1; id. Dat. 8, 4;
similarly: cum his molliter et per dilationes bellum geri oportet?
Liv. 5, 5, 1.—
(γ).
Bellum repellere, defendere, or propulsare, to ward off, defend one ' s self against a war:
bellum Gallicum C. Caesare imperatore gestum est, antea tantummodo repulsum,
Cic. Prov. Cons. 13, 32:
quod bellum non intulerit sed defenderit,
Caes. B. G. 1, 44:
Samnitium vix a se ipsis eo tempore propulsantium bellum,
Liv. 8, 37, 5.—
c.
Referring to the end of a war.
(α).
Bellum deponere, ponere, or omittere, to give up, discontinue a war:
in quo (i.e. bello) et gerendo et deponendo jus ut plurimum valeret lege sanximus,
Cic. Leg. 2, 14, 34:
(bellum) cum deponi victores velint,
Sall. J. 83, 1:
bellum decem ferme annis ante depositum erat,
Liv. 31, 1, 8:
nos depositum a vobis bellum et ipsi omisimus,
id. 31, 31, 19:
dicit posse condicionibus bellum poni,
Sall. J. 112, 1:
bellum grave cum Etruria positum est,
id. H. Fragm. 1, 9 Dietsch:
velut posito bello,
Liv. 1, 53, 5:
manere bellum quod positum simuletur,
id. 1, 53, 7:
posito ubique bello,
Tac. H. 2, 52; cf. Hor. Ep. 2, 1, 93; Verg. A. 1, 291:
omisso Romano bello Porsinna filium Arruntem Ariciam... mittit,
Liv. 2, 14, 5.—
(β).
Bellum componere, to end a war by agreement, make peace:
timerent ne bellum componeretur,
Cic. Fam. 10, 33, 3:
si bellum compositum foret,
Sall. J. 97, 2:
belli componendi licentiam,
id. ib. 103, 3; cf. Nep. Ham. 1, 5; id. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Verg. A. 12, 109;
similarly: bellum sedare,
Nep. Dat. 8, 5.—
(γ).
Bellum conficere, perficere, finire, to finish, end a war; conficere (the most usual term) and perficere, = to finish a war by conquering; finire (rare), without implying success:
is bellum confecerit qui Antonium oppresserit,
Cic. Fam. 11, 12, 2:
bellumque maximum conficies,
id. Rep. 6, 11, 11:
confecto Mithridatico bello,
id. Prov. Cons. 11, 27; cf. id. Fam. 5, 10, 3; id. Imp. Pomp. 14, 42:
quo proelio... bellum Venetorum confectum est,
Caes. B. G. 3, 16; cf. id. ib. 1, 30; 1, 44; 1, 54; 3, 28;
4, 16: bello confecto de Rhodiis consultum est,
Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 36, 1; 114, 3:
neminem nisi bello confecto pecuniam petiturum esse,
Liv. 24, 18, 11; cf. id. 21, 40, 11; 23, 6, 2; 31, 47, 4; 32, 32, 6;
36, 2, 3: bello perfecto,
Caes. B. C. 3, 18, 5; Liv. 1, 38, 3:
se quo die hostem vidisset perfecturum (i. e. bellum),
id. 22, 38, 7; 31, 4, 2; cf. id. 3, 24, 1; 34, 6, 12; Just. 5, 2, 11:
neque desiturum ante... quam finitum aliqua tolerabili condicione bellum videro,
Liv. 23, 12, 10: finito ex maxima parte.. [p. 228] italico bello, Vell. 2, 17, 1; Curt. 3, 1, 9; Tac. A. 15, 17; Just. 16, 2, 6; 24, 1, 8; Verg. A. 11, 116.—
d.
Less usual connections:
bellum delere: non modo praesentia sed etiam futura bella delevit,
Cic. Lael. 3, 11; cf. Nep. Alcib. 8, 4:
alere ac fovere bellum,
Liv. 42, 11, 5:
bellum navare alicui,
Tac. H. 5, 25:
spargere,
id. A. 3, 21; id. Agr. 38; Luc. 2, 682:
serere,
Liv. 21, 10, 4:
circumferre,
Tac. A. 13, 37:
exercere,
id. ib. 6, 31:
quam celeriter belli impetus navigavit ( = quam celeriter navale bellum gestum est),
Cic. Imp. Pomp. 12, 34; so Flor. 2, 2, 17:
bellum ascendit in rupes,
id. 4, 12, 4:
bellum serpit in proximos,
id. 2, 9, 4; cf. id. 2, 2, 15:
bella narrare,
Cic. Or. 9, 30:
canere bella,
Quint. 10, 1, 91:
bella legere,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28.—
3.
As object denoting place or time.
a.
Proficisci ad bellum, to depart for the war.
(α).
Of the commander:
consul sortitu ad bellum profectus,
Cic. Phil. 14, 2, 4; cf. id. Cat. 1, 13, 33:
ipse ad bellum Ambiorigis profectus,
Caes. B. G. 6, 29, 4:
ut duo ex tribunis ad bellum proficiscerentur,
Liv. 4, 45, 7; cf. id. 6, 2, 9: Nep. Alcib. 4, 1; Sall. H. 2, 96 Dietsch. —Post-class.:
in bellum,
Just. 2, 11, 9; Gell. 17, 9, 8.—
(β).
Of persons partaking in a war:
si proficiscerer ad bellum,
Cic. Fam. 7, 3, 1. —
b.
Ad bellum mittere, of the commander, Cic. Imp. Pomp. 17, 50; 21, 62.—
c.
In bella ruere, Verg. A. 7, 782; 9, 182:
in bella sequi,
id. ib. 8, 547.—
d.
Of time.
(α).
In the locative case belli, in war, during war; generally with domi ( = domi militiaeque):
valete, judices justissimi, domi bellique duellatores,
Plaut. Capt. prol. 68; so,
domi duellique,
id. As. 3, 2, 13 (v. I. supra):
quibuscunque rebus vel belli vel domi poterunt rem publicam augeant,
Cic. Off. 2, 24, 85:
paucorum arbitrio belli domique agitabatur,
Sall. J. 41, 7:
animus belli ingens, domi modicus,
id. ib. 63, 2; Liv. 2, 50, 11; 1, 36, 6; so id. 3, 43, 1; cf.:
bello domique,
id. 1, 34, 12:
domi belloque,
id. 9, 26, 21; and:
neque bello, neque domi,
id. 4, 35, 3.—Without domi:
simul rem et gloriam armis belli repperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 60 (where belli may be taken with gloriam; cf.
Wagn. ad loc.): magnae res temporibus illis a fortissimis viris... belli gerebantur,
Cic. Rep. 2, 32, 86.—
(β).
In bello or in bellis, during war or wars, in the war, in the wars; with adj.:
ad haec quae in civili bello fecerit,
Cic. Phil. 2, 19, 47; cf. id. ib. 14, 8, 22:
in ipso bello eadem sensi,
id. Marcell. 5, 14:
in Volsco bello virtus enituit,
Liv. 2, 24, 8:
in eo bello,
id. 23, 46, 6:
in Punicis bellis, Plin.8, 14, 14, § 37: in bello Trojano,
id. 30, 1, 2, § 5.—Without adj.:
ut fit in bello, capitur alter filius,
Plaut. Capt. prol. 25:
qui in bello occiderunt,
Cic. Fam. 9, 5, 2:
quod in bello saepius vindicatum est in eos, etc.,
Sall. C. 9, 4:
non in bello solum, sed etiam in pace,
Liv. 1, 15, 8; 2, 23, 2:
in bello parta,
Quint. 5, 10, 42; 12, 1, 28.—
(γ).
Abl. bello or bellis = in bello or in bellis (freq.); with adjj.: nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus. Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:
bello Italico,
id. Pis. 36, 87:
Veienti bello,
id. Div. 1, 44, 100:
domestico bello,
id. Planc. 29, 70:
qui Volsco, Aurunco Sabinoque militassent bello,
Liv. 23, 12, 11:
victor tot intra paucos dies bellis,
id. 2, 27, 1:
nullo bello, multis tamen proeliis victus,
id. 9, 18, 9:
bello civili,
Quint. 11, 1, 36.—With gen.:
praesentiam saepe divi suam declarant, ut et apud Regillum bello Latinorum,
Cic. N. D. 2, 2, 6:
suam felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam,
Caes. B. G. 1, 40.—Without attrib.:
qui etiam bello victis regibus regna reddere consuevit,
Cic. Sest. 26, 57:
res pace belloque gestas,
Liv. 2, 1, 1:
egregieque rebus bello gestis,
id. 1, 33, 9; so id. 23, 12, 11:
ludi bello voti,
id. 4, 35. 3:
princeps pace belloque,
id. 7, 1, 9:
Cotyn bello juvisse Persea,
id. 45, 42, 7:
bello parta,
Quint. 5, 10, 15; cf. id. 7, 4, 22; Ov. M. 8, 19.—
(δ).
Inter bellum (rare):
cujus originis morem necesse est... inter bellum natum esse,
Liv. 2, 14, 2:
inter haec bella consules... facti,
id. 2, 63, 1.—
4.
Bellum in attributive connection.
a.
Justum bellum.
(α).
A righteous war, Cic. Off. 1, 11, 36 (v. II. A. 2. a. th supra):
justum piumque bellum,
Liv. 1, 23, 4:
non loquor apud recusantem justa bella populum,
id. 7, 30, 17; so Ov. M. 8, 58; cf.: illa injusta sunt bella quae sine causa suscepta sunt, Cic. Rep. 3, 23, 35.—
(β).
A regular war (opp. a raid, etc.):
in fines Romanos excucurrerunt, populabundi magis quam justi more belli,
Liv. 1, 15, 1.—
b.
For the different kinds of war: domesticum, civile, intestinum, externum, navale, maritimum, terra marique gestum, servile, sociale; v. hh. vv.—
c.
Belli eventus or exitus, the result of a war:
quicunque belli eventus fuisset,
Cic. Marcell. 8, 24:
haud sane alio animo belli eventum exspectabant,
Sall. C. 37, 9:
eventus tamen belli minus miserabilem dimicationem fecit,
Liv. 1, 23, 2; cf. id. 7, 11, 1:
exitus hujus calamitosissimi belli,
Cic. Fam. 6, 21, 1:
cum esset incertus exitus et anceps fortuna belli,
id. Marcell. 5, 15; so id. Off. 2, 8,:
Britannici belli exitus exspectatur,
id. Att. 4, 16, 13:
cetera bella maximeque Veiens incerti exitus erant,
Liv. 5, 16, 8.—
d.
Fortuna belli, the chances of war:
adeo varia fortuna belli ancepsque Mars fuit ut,
Liv. 21, 1, 2; cf. Cic. Marcell. 5, 15 (v. c. supra).—
e.
Belli artes, military skill:
cuilibet superiorum regum belli pacisque et artibus et gloria par,
Liv. 1, 35, 1:
haud ignotas belli artes,
id. 21, 1, 2:
temperata et belli et pacis artibus erat civitas,
id. 1, 21, 6.—
f.
Jus belli, the law of war: jura belli, the rights ( law) of war:
in re publica maxime servanda sunt jura belli,
Cic. Off. 1, 11, 34:
sunt et belli sicut pacis jura,
Liv. 5, 27, 6:
jure belli res vindicatur,
Gai. Inst. 3, 94.—
g.
Belli duces praestantissimos, the most excellent captains, generals, Cic. Or. 1, 2, 7:
trium simul bellorum victor,
a victor in three wars, Liv. 6, 4, 1 (cf.:
victor tot bellis,
id. 2, 27, 1). —
h.
Belli vulnera, Cic. Marcell. 8, 24.—
B.
Transf.
1.
Of things concr. and abstr.:
qui parietibus, qui tectis, qui columnis ac postibus meis... bellum intulistis,
Cic. Dom. 23, 60:
bellum contra aras et focos,
id. Phil. 3, 1, 1:
miror cur philosophiae... bellum indixeris,
id. Or. 2, 37, 155:
ventri Indico bellum,
Hor. S. 1, 5, 8.—
2.
Of animals:
milvo est quoddam bellum quasi naturale cum corvo,
Cic. N. D. 2, 49, 125:
hanc Juno Esse jussit gruem, populisque suis indicere bellum,
Ov. M. 6, 92.—
3.
With individuals:
quid mihi opu'st... cum eis gerere bellum, etc.,
Plaut. Stich. 1, 2, 14:
nihil turpius quam cum eo bellum gerere quicum familiariter vixeris,
Cic. Lael. 21, 77:
cum mihi uni cum improbis aeternum videam bellum susceptum,
id. Sull. 9, 28:
hoc tibi juventus Romana indicimus bellum,
Liv. 2, 12, 11:
falsum testem justo ac pio bello persequebatur,
id. 3, 25, 3:
tribunicium domi bellum patres territat,
id. 3, 24, 1; cf. Plin. Ep. 1, 2, 57.—Ironically:
equus Trojanus qui tot invictos viros muliebre bellum gerentes tulerit ac texerit,
Cic. Cael. 28, 67.—
4.
In mal. part., Hor. C. 3, 26, 3; 4, 1, 2.—
5.
Personified as god of war ( = Janus):
tabulas duas quae Belli faciem pictam habent,
Plin. 35, 4, 10, § 27:
sunt geminae Belli portae, etc.,
Verg. A. 7, 607:
mortiferumque averso in limine Bellum,
id. ib. 6, 279.—
6.
Plur.: bella, army ( poet.):
permanet Aonius Nereus violentus in undis, Bellaque non transfert (i.e. Graecorum exercitum),
Ov. M. 12, 24:
sed victae fera bella deae vexere per aequora,
Sil. 7, 472:
quid faciat bellis obsessus et undis?
Stat. Th. 9, 490.—
7.
Battle, = proelium:
rorarii dicti a rore: qui bellum committebant ante,
Varr. L. L. 7, 3, 92:
quod in bello saepius vindicatum in eos qui... tardius, revocati, bello excesserant,
Sall. C. 9, 4:
praecipua laus ejus belli penes consules fuit,
Liv. 8, 10, 7:
commisso statim bello,
Front. Strat. 1, 11, 2:
Actia bella,
Verg. A. 8, 675:
ingentem pugnam, ceu cetera nusquam Bella forent,
id. ib. 2, 439; cf. Flor. 3, 5, 11; Just. 2, 12; 18, 1 fin.; 24, 8; Hor. Ep. 2, 2, 98 (form duellum); Ov. H. 1, 1, 69; Verg. A. 8, 547; 12, 390; 12, 633; Stat. Th. 3, 666. —
8.
Bellum = liber de bello:
quam gaudebat Bello suo Punico Naevius!
Cic. Sen. 14, 50.
b.
Referring to the carrying on of the war: bellum gerere, to carry on a war; absol., with cum and abl., per and acc., or in and abl. (cf.:
bellum gerere in aliquem, 1. a. and f. supra): nisi forte ego vobis... cessare nunc videor cum bella non gero,
Cic. Sen. 6, 18:
cum Celtiberis, cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur,
id. Off. 1, 12, 38:
cum ei bellum ut cum rege Perse gereret obtigisset,
id. Div. 1, 46, 103:
erant hae difficultates belli gerendi,
Caes. B. G. 3, 10:
bellum cum Germanis gerere constituit,
id. ib. 4, 6:
Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat,
Sall. C. 16, 5:
bellum quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere,
Liv. 21, 1, 1:
alter consul in Sabinis bellum gessit,
id. 2, 62, 3:
de exercitibus per quos id bellum gereretur,
id. 23, 25, 5:
Chabrias bella in Aegypto sua sponte gessit,
Nep. Chabr, 2, 1.—Sometimes bellum administrare only of the commander, Cic. Imp. Pomp. 15, 43; Nep. Chabr. 2, 1. —Also (very rare):
bellum bellare,
Liv. 8, 40, 1 (but belligerantes is absol., Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38; Ann. v. 201 Vahl.);
in the same sense: bellum agere,
Nep. Hann. 8, 3. —As a synonym:
bello persequi aliquem,
Nep. Con. 4, 1; cf. Liv. 3, 25, 3.—
(β).
Trahere or ducere bellum, to protract a war:
necesse est enim aut trahi id bellum, aut, etc.,
Cic. Att. 10, 8, 2:
bellum trahi non posse,
Sall. J. 23, 2:
belli trahendi causa,
Liv. 5, 11, 8:
morae qua trahebant bellum paenitebat,
id. 9, 27, 5:
suadere institui ut bellum duceret,
Cic. Fam. 7, 3, 2:
bellum enim ducetur,
id. ad Brut. 1, 18, 6; Nep. Alcib. 8, 1; id. Dat. 8, 4;
similarly: cum his molliter et per dilationes bellum geri oportet?
Liv. 5, 5, 1.—
(γ).
Bellum repellere, defendere, or propulsare, to ward off, defend one ' s self against a war:
bellum Gallicum C. Caesare imperatore gestum est, antea tantummodo repulsum,
Cic. Prov. Cons. 13, 32:
quod bellum non intulerit sed defenderit,
Caes. B. G. 1, 44:
Samnitium vix a se ipsis eo tempore propulsantium bellum,
Liv. 8, 37, 5.—
c.
Referring to the end of a war.
(α).
Bellum deponere, ponere, or omittere, to give up, discontinue a war:
in quo (i.e. bello) et gerendo et deponendo jus ut plurimum valeret lege sanximus,
Cic. Leg. 2, 14, 34:
(bellum) cum deponi victores velint,
Sall. J. 83, 1:
bellum decem ferme annis ante depositum erat,
Liv. 31, 1, 8:
nos depositum a vobis bellum et ipsi omisimus,
id. 31, 31, 19:
dicit posse condicionibus bellum poni,
Sall. J. 112, 1:
bellum grave cum Etruria positum est,
id. H. Fragm. 1, 9 Dietsch:
velut posito bello,
Liv. 1, 53, 5:
manere bellum quod positum simuletur,
id. 1, 53, 7:
posito ubique bello,
Tac. H. 2, 52; cf. Hor. Ep. 2, 1, 93; Verg. A. 1, 291:
omisso Romano bello Porsinna filium Arruntem Ariciam... mittit,
Liv. 2, 14, 5.—
(β).
Bellum componere, to end a war by agreement, make peace:
timerent ne bellum componeretur,
Cic. Fam. 10, 33, 3:
si bellum compositum foret,
Sall. J. 97, 2:
belli componendi licentiam,
id. ib. 103, 3; cf. Nep. Ham. 1, 5; id. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Verg. A. 12, 109;
similarly: bellum sedare,
Nep. Dat. 8, 5.—
(γ).
Bellum conficere, perficere, finire, to finish, end a war; conficere (the most usual term) and perficere, = to finish a war by conquering; finire (rare), without implying success:
is bellum confecerit qui Antonium oppresserit,
Cic. Fam. 11, 12, 2:
bellumque maximum conficies,
id. Rep. 6, 11, 11:
confecto Mithridatico bello,
id. Prov. Cons. 11, 27; cf. id. Fam. 5, 10, 3; id. Imp. Pomp. 14, 42:
quo proelio... bellum Venetorum confectum est,
Caes. B. G. 3, 16; cf. id. ib. 1, 30; 1, 44; 1, 54; 3, 28;
4, 16: bello confecto de Rhodiis consultum est,
Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 36, 1; 114, 3:
neminem nisi bello confecto pecuniam petiturum esse,
Liv. 24, 18, 11; cf. id. 21, 40, 11; 23, 6, 2; 31, 47, 4; 32, 32, 6;
36, 2, 3: bello perfecto,
Caes. B. C. 3, 18, 5; Liv. 1, 38, 3:
se quo die hostem vidisset perfecturum (i. e. bellum),
id. 22, 38, 7; 31, 4, 2; cf. id. 3, 24, 1; 34, 6, 12; Just. 5, 2, 11:
neque desiturum ante... quam finitum aliqua tolerabili condicione bellum videro,
Liv. 23, 12, 10: finito ex maxima parte.. [p. 228] italico bello, Vell. 2, 17, 1; Curt. 3, 1, 9; Tac. A. 15, 17; Just. 16, 2, 6; 24, 1, 8; Verg. A. 11, 116.—
d.
Less usual connections:
bellum delere: non modo praesentia sed etiam futura bella delevit,
Cic. Lael. 3, 11; cf. Nep. Alcib. 8, 4:
alere ac fovere bellum,
Liv. 42, 11, 5:
bellum navare alicui,
Tac. H. 5, 25:
spargere,
id. A. 3, 21; id. Agr. 38; Luc. 2, 682:
serere,
Liv. 21, 10, 4:
circumferre,
Tac. A. 13, 37:
exercere,
id. ib. 6, 31:
quam celeriter belli impetus navigavit ( = quam celeriter navale bellum gestum est),
Cic. Imp. Pomp. 12, 34; so Flor. 2, 2, 17:
bellum ascendit in rupes,
id. 4, 12, 4:
bellum serpit in proximos,
id. 2, 9, 4; cf. id. 2, 2, 15:
bella narrare,
Cic. Or. 9, 30:
canere bella,
Quint. 10, 1, 91:
bella legere,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28.—
3.
As object denoting place or time.
a.
Proficisci ad bellum, to depart for the war.
(α).
Of the commander:
consul sortitu ad bellum profectus,
Cic. Phil. 14, 2, 4; cf. id. Cat. 1, 13, 33:
ipse ad bellum Ambiorigis profectus,
Caes. B. G. 6, 29, 4:
ut duo ex tribunis ad bellum proficiscerentur,
Liv. 4, 45, 7; cf. id. 6, 2, 9: Nep. Alcib. 4, 1; Sall. H. 2, 96 Dietsch. —Post-class.:
in bellum,
Just. 2, 11, 9; Gell. 17, 9, 8.—
(β).
Of persons partaking in a war:
si proficiscerer ad bellum,
Cic. Fam. 7, 3, 1. —
b.
Ad bellum mittere, of the commander, Cic. Imp. Pomp. 17, 50; 21, 62.—
c.
In bella ruere, Verg. A. 7, 782; 9, 182:
in bella sequi,
id. ib. 8, 547.—
d.
Of time.
(α).
In the locative case belli, in war, during war; generally with domi ( = domi militiaeque):
valete, judices justissimi, domi bellique duellatores,
Plaut. Capt. prol. 68; so,
domi duellique,
id. As. 3, 2, 13 (v. I. supra):
quibuscunque rebus vel belli vel domi poterunt rem publicam augeant,
Cic. Off. 2, 24, 85:
paucorum arbitrio belli domique agitabatur,
Sall. J. 41, 7:
animus belli ingens, domi modicus,
id. ib. 63, 2; Liv. 2, 50, 11; 1, 36, 6; so id. 3, 43, 1; cf.:
bello domique,
id. 1, 34, 12:
domi belloque,
id. 9, 26, 21; and:
neque bello, neque domi,
id. 4, 35, 3.—Without domi:
simul rem et gloriam armis belli repperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 60 (where belli may be taken with gloriam; cf.
Wagn. ad loc.): magnae res temporibus illis a fortissimis viris... belli gerebantur,
Cic. Rep. 2, 32, 86.—
(β).
In bello or in bellis, during war or wars, in the war, in the wars; with adj.:
ad haec quae in civili bello fecerit,
Cic. Phil. 2, 19, 47; cf. id. ib. 14, 8, 22:
in ipso bello eadem sensi,
id. Marcell. 5, 14:
in Volsco bello virtus enituit,
Liv. 2, 24, 8:
in eo bello,
id. 23, 46, 6:
in Punicis bellis, Plin.8, 14, 14, § 37: in bello Trojano,
id. 30, 1, 2, § 5.—Without adj.:
ut fit in bello, capitur alter filius,
Plaut. Capt. prol. 25:
qui in bello occiderunt,
Cic. Fam. 9, 5, 2:
quod in bello saepius vindicatum est in eos, etc.,
Sall. C. 9, 4:
non in bello solum, sed etiam in pace,
Liv. 1, 15, 8; 2, 23, 2:
in bello parta,
Quint. 5, 10, 42; 12, 1, 28.—
(γ).
Abl. bello or bellis = in bello or in bellis (freq.); with adjj.: nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus. Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:
bello Italico,
id. Pis. 36, 87:
Veienti bello,
id. Div. 1, 44, 100:
domestico bello,
id. Planc. 29, 70:
qui Volsco, Aurunco Sabinoque militassent bello,
Liv. 23, 12, 11:
victor tot intra paucos dies bellis,
id. 2, 27, 1:
nullo bello, multis tamen proeliis victus,
id. 9, 18, 9:
bello civili,
Quint. 11, 1, 36.—With gen.:
praesentiam saepe divi suam declarant, ut et apud Regillum bello Latinorum,
Cic. N. D. 2, 2, 6:
suam felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam,
Caes. B. G. 1, 40.—Without attrib.:
qui etiam bello victis regibus regna reddere consuevit,
Cic. Sest. 26, 57:
res pace belloque gestas,
Liv. 2, 1, 1:
egregieque rebus bello gestis,
id. 1, 33, 9; so id. 23, 12, 11:
ludi bello voti,
id. 4, 35. 3:
princeps pace belloque,
id. 7, 1, 9:
Cotyn bello juvisse Persea,
id. 45, 42, 7:
bello parta,
Quint. 5, 10, 15; cf. id. 7, 4, 22; Ov. M. 8, 19.—
(δ).
Inter bellum (rare):
cujus originis morem necesse est... inter bellum natum esse,
Liv. 2, 14, 2:
inter haec bella consules... facti,
id. 2, 63, 1.—
4.
Bellum in attributive connection.
a.
Justum bellum.
(α).
A righteous war, Cic. Off. 1, 11, 36 (v. II. A. 2. a. th supra):
justum piumque bellum,
Liv. 1, 23, 4:
non loquor apud recusantem justa bella populum,
id. 7, 30, 17; so Ov. M. 8, 58; cf.: illa injusta sunt bella quae sine causa suscepta sunt, Cic. Rep. 3, 23, 35.—
(β).
A regular war (opp. a raid, etc.):
in fines Romanos excucurrerunt, populabundi magis quam justi more belli,
Liv. 1, 15, 1.—
b.
For the different kinds of war: domesticum, civile, intestinum, externum, navale, maritimum, terra marique gestum, servile, sociale; v. hh. vv.—
c.
Belli eventus or exitus, the result of a war:
quicunque belli eventus fuisset,
Cic. Marcell. 8, 24:
haud sane alio animo belli eventum exspectabant,
Sall. C. 37, 9:
eventus tamen belli minus miserabilem dimicationem fecit,
Liv. 1, 23, 2; cf. id. 7, 11, 1:
exitus hujus calamitosissimi belli,
Cic. Fam. 6, 21, 1:
cum esset incertus exitus et anceps fortuna belli,
id. Marcell. 5, 15; so id. Off. 2, 8,:
Britannici belli exitus exspectatur,
id. Att. 4, 16, 13:
cetera bella maximeque Veiens incerti exitus erant,
Liv. 5, 16, 8.—
d.
Fortuna belli, the chances of war:
adeo varia fortuna belli ancepsque Mars fuit ut,
Liv. 21, 1, 2; cf. Cic. Marcell. 5, 15 (v. c. supra).—
e.
Belli artes, military skill:
cuilibet superiorum regum belli pacisque et artibus et gloria par,
Liv. 1, 35, 1:
haud ignotas belli artes,
id. 21, 1, 2:
temperata et belli et pacis artibus erat civitas,
id. 1, 21, 6.—
f.
Jus belli, the law of war: jura belli, the rights ( law) of war:
in re publica maxime servanda sunt jura belli,
Cic. Off. 1, 11, 34:
sunt et belli sicut pacis jura,
Liv. 5, 27, 6:
jure belli res vindicatur,
Gai. Inst. 3, 94.—
g.
Belli duces praestantissimos, the most excellent captains, generals, Cic. Or. 1, 2, 7:
trium simul bellorum victor,
a victor in three wars, Liv. 6, 4, 1 (cf.:
victor tot bellis,
id. 2, 27, 1). —
h.
Belli vulnera, Cic. Marcell. 8, 24.—
B.
Transf.
1.
Of things concr. and abstr.:
qui parietibus, qui tectis, qui columnis ac postibus meis... bellum intulistis,
Cic. Dom. 23, 60:
bellum contra aras et focos,
id. Phil. 3, 1, 1:
miror cur philosophiae... bellum indixeris,
id. Or. 2, 37, 155:
ventri Indico bellum,
Hor. S. 1, 5, 8.—
2.
Of animals:
milvo est quoddam bellum quasi naturale cum corvo,
Cic. N. D. 2, 49, 125:
hanc Juno Esse jussit gruem, populisque suis indicere bellum,
Ov. M. 6, 92.—
3.
With individuals:
quid mihi opu'st... cum eis gerere bellum, etc.,
Plaut. Stich. 1, 2, 14:
nihil turpius quam cum eo bellum gerere quicum familiariter vixeris,
Cic. Lael. 21, 77:
cum mihi uni cum improbis aeternum videam bellum susceptum,
id. Sull. 9, 28:
hoc tibi juventus Romana indicimus bellum,
Liv. 2, 12, 11:
falsum testem justo ac pio bello persequebatur,
id. 3, 25, 3:
tribunicium domi bellum patres territat,
id. 3, 24, 1; cf. Plin. Ep. 1, 2, 57.—Ironically:
equus Trojanus qui tot invictos viros muliebre bellum gerentes tulerit ac texerit,
Cic. Cael. 28, 67.—
4.
In mal. part., Hor. C. 3, 26, 3; 4, 1, 2.—
5.
Personified as god of war ( = Janus):
tabulas duas quae Belli faciem pictam habent,
Plin. 35, 4, 10, § 27:
sunt geminae Belli portae, etc.,
Verg. A. 7, 607:
mortiferumque averso in limine Bellum,
id. ib. 6, 279.—
6.
Plur.: bella, army ( poet.):
permanet Aonius Nereus violentus in undis, Bellaque non transfert (i.e. Graecorum exercitum),
Ov. M. 12, 24:
sed victae fera bella deae vexere per aequora,
Sil. 7, 472:
quid faciat bellis obsessus et undis?
Stat. Th. 9, 490.—
7.
Battle, = proelium:
rorarii dicti a rore: qui bellum committebant ante,
Varr. L. L. 7, 3, 92:
quod in bello saepius vindicatum in eos qui... tardius, revocati, bello excesserant,
Sall. C. 9, 4:
praecipua laus ejus belli penes consules fuit,
Liv. 8, 10, 7:
commisso statim bello,
Front. Strat. 1, 11, 2:
Actia bella,
Verg. A. 8, 675:
ingentem pugnam, ceu cetera nusquam Bella forent,
id. ib. 2, 439; cf. Flor. 3, 5, 11; Just. 2, 12; 18, 1 fin.; 24, 8; Hor. Ep. 2, 2, 98 (form duellum); Ov. H. 1, 1, 69; Verg. A. 8, 547; 12, 390; 12, 633; Stat. Th. 3, 666. —
8.
Bellum = liber de bello:
quam gaudebat Bello suo Punico Naevius!
Cic. Sen. 14, 50.

Lewis & Short latin dictionary > bellum
20 dum

dum, conj. [for dium, acc. from dius; cf. diu, Corss. Ausspr. 2, 856], denotes the temporal relation of two actions to cach other,
I.
As contemporaneous, or,
II.
As in immediate succession, so that with the commencement of one action the other ceases.
I.
As contemporaneous.
A.
Without respect to the limits of the two actions, while, whilst, during the time in which.
1.
In gen., construed with the indicative, except in oratio obliqua, where the subjunctive was sometimes used. In Aug. poets and late prose the subjunctive often stands in oratio directa, v. the following).
(α).
Indic. praes.:
dum cum hac usuraria Uxore mihi nunc morigero, haec curata sint Fac sis,
Plaut. Am. 3, 3, 25; so id. Aul. 4, 2, 14; id. Bacch. 4, 7, 19; Ter. Heaut. 2, 2, 11; Cic. Clu. 32 fin.; Verg. E. 3, 75; Hor. Ep. 2, 1, 190 et saep.— In the praes. histor.:
dum haec loquimur, interea loci ad macellum ubi advenimus, etc.,
Ter. Eun. 2, 2, 24; id. Phorm. 5, 9, 18; Cic. de Or. 2, 4, 15; id. Div. in Caec. 17, 56:
dum haec geruntur, Caesari nuntiatum est, etc.,
Caes. B. G. 1, 46, 1; cf.
these forms of transition,
id. ib. 3, 17, 1; 4, 32, 1; 4, 34, 3; 5, 22, 1; 6, 7, 1; 7, 57, 1; id. B. C. 1, 56, 1; 2, 1, 1 et saep. dum ea conquiruntur et conferuntur, nocte intermissa circiter hominum milia VI ad Rhenum contenderunt, Caes. B. G. 1, 27, 4; cf. id. B. C. 1, 37, 1; id. ib. 1, 36, 1; Liv. 21, 7, 1; Verg. G. 4, 559.—In the imperf.:
dum haec in Appulia gerebantur, Samnites... urbem non tenuerunt,
Liv. 10, 36 fin.; 21, 53; 41, 14; Nep. Hann. 2, 4; Tac. Agr. 41; cf.:
dum is in aliis rebus erat occupatus,
Cic. Rosc. Am. 32, 91 —In the fut.; nunc animum advortite Dum argumentum hujus eloquar comoediae, Plaut. Am. prol. 96.—In the perf.:
dum Cyri et Alexandri similis esse voluit, Crassorum inventus est dissimillimus,
Cic. Brut. 81, 292; so id. Mur. 27, 55; id. Fin. 2, 13; id. Phil. 14, 12, 33; id. Att. 1, 16, 2; Nep. Reg. 2, 2 al.—In the pluperf.:
dum in unam partem oculos animosque hostium certamen averterat, pluribus locis scalis capitur murus,
Liv. 32, 24.—In the fut. perf.:
bellum ingens geret Italia... Tertia dum Latio regnantem viderit aestas,
Verg. A. 1, 265.—Prov.:
dum loqueris,
i. e. this instant, Petr. 99.—In the oratio obliqua: dic, hospes, Spartae, nos te hic vidisse jacentes, Dum sanctis patriae legibus obsequimur, Poëta ap. Cic. Tusc. 1, 42, 101; Liv. 2, 57; 26, 16; Tac. A. 15, 59; id. H. 1, 33; Ov. M. 4, 776 et saep.—
(β).
Subj. In oratio obliqua:
dixisti, dum Planci in me meritum verbis extollerem, me arcem facere e cloaca,
Cic. Planc. 40; so id. de Or. 1, 41 fin.; id. Mur. 24; id. Att. 5, 17, 3; Sall. C. 7, 6; Tac. H. 4, 17 fin. al.—In oratio recta:
o quotiens ausae, caneret dum valle sub alta, Rumpere mugitu carmina docta boves,
Tib. 2, 3, 19:
dum intentus in eum se rex totus averteret, etc.,
Liv. 1, 40, 7:
dum ea in Samnio gererentur,
id. 10, 18, 1; Ov. Pont. 3, 3, 2; Verg. G. 4, 457; Mart. 1, 22, 1; Hirt. B. Hisp. 23; Aur. Vict. Vir. Ill. 35; id. Caes. 39; Hyg. Fab. 12 al.—
b.
When the principal action is an immediate and sudden sequence of that described in [p. 618] the clause with dum, subito or repente is often used in the principal clause:
dum tempus teritur, repente milites, etc.,
Liv. 29, 9, 5: dum advenientes filia interrogat, repente in osculis, etc. Suet. Aug. 99:
dum Appium orno, subito sum factus accusatoris ejus socer,
Cic. Att. 6, 6, 1; Hirt. B. Afr. 61.—
c.
When the actions are simply presented as contemporaneous, interea, jam or interea jam is often used in the principal clause:
dum haec mecum reputo, accersitur lavatum interea virgo,
Ter. Eun. 3, 5, 44; Cic. Quint. 6, 28:
dum ea Romani parant, jam Saguntum oppugnabatur,
Liv. 21, 7, 1; cf.
also: dum... interim,
Plaut. Trin. 1, 1, 8; id. Men. 1, 3, 31; Liv. 21, 47, 7 al.—
2.
Esp., of duration in the present, now, yet.
a.
In combination with etiam primum, and esp. freq. with the negations non, nec, ne, haud, nihil, nullus, nemo, v. h vv.—
b.
Colloq., as an enclitic with imperatives and interjections (by some separately written ades dum, abi dum, etc, but v. Ritschl, Opusc Phil p. 567 sq.), orig, acc of time, a moment, a second, a little Sosia adesdum, paucis te volo, Ter. And 1, 1, 2 abidum, id. Heaut. 2, 3, 8 circumspicedum, Plaut Trin. 1, 2, 109:
dicdum,
Ter. Hec 5, 3, 5 facitodum, id. Heaut 3, 2, 39 iteradum, Poëta ap. Cic. Att. 14, 14 jubedum, Plaut. Rud. 3, 5, 7:
manedum,
id. Bacch. 4, 6, 24; Ter. Hec. 5, 4, 4:
memoradum,
Plaut. Poen. 5, 2, 103:
tacedum,
id. Men. 2, 2, 73:
tangedum,
id. Rud. 3, 5, 5 al.:
agedum (most freq.),
id. Am. 2, 2, 151; 5, 1, 29; id. As. 4, 1, 1; 5, 1, 1 et saep. (for which, agidum, id. Trin. 2, 2, 89 Ritschl ad loc.); Ter. Eun. 4, 4, 27; id. Heaut. 2, 3, 69; id. Hec. 3, 1, 35; id. Phorm. 5, 3, 1; Cic. Sull. 26; Liv. 7, 9; 9, 16 al.; Cat. 63, 78; Stat. Th. 7, 126 al.:
agitedum,
Liv. 3, 62 Drak.; 5, 52; 7, 34 fin.:
cedodum,
Ter. Phorm. 2, 2, 15:
ehodum,
id. And. 1, 2, 13; 2, 1, 24; 3, 5, 10; id. Eun. 2, 3, 68; also in Plaut. in enumerations: primumdum (= Gr. prôton men), Plaut. Mil. 2, 3, 26; id. Most. 2, 1, 53; id. Trin. 1, 2, 61 al.—
B.
With respect to the temporal limit of both actions, i. q. tamdiu quam or usque eo, as long as, while.
1.
Lit. (with indic. when the duration of the action in the principal clause is alone implied, except in the oratio obliqua).—In praes.: bene factum a vobis, dum vivitis, non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1 fin.; so Cic. Lael. 4, 14; id. de Sen. 23, 86; id. Fin. 3, 2, 9; Caes. B. G. 7, 50 fin. al.—In fut.: quid illos opinamini animi habuisse atque habituros, dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 13, 17; Plaut. Ps. 1, 3, 103; Cic. Rosc. Am. 32 fin.; id. Leg. 1, 1, 2; Verg. A. 1, 607 sq. et saep.—
(β).
Subj., often, when the clause with dum expresses a desired end, or refers to an indefinite future:
non tibi venit in mentem, Si, dum vivas, tibi bene facias, etc.,
Plaut. Bacch. 5, 2, 76:
pars, dum vires suppeterent, eruptionem censebant,
Caes. B. G. 7, 77, 2:
ut sua sponte, dum sine periculo liceret, excederet Gadibus,
id. B. C. 2, 20, 3:
hoc unum esse tempus de pace agendi, dum sibi uterque confideret ut pares ambo viderentur,
id. ib. 3, 10, 7:
de quo (sc. animo) dum disputarem, tuam mihi dari vellem, Cotta, eloquentiam,
Cic. N. D. 2, 59, 147 Bait. (v. Roby, Gram. 2, 284 sq.). —
b.
With tamdiu, tantum, tantummodo, tantisper, usque; or opp. postea, postquam, deinde, ubi, nunc, etc.—With tamdiu, Cic. Verr. 2, 4, 3; id. Cat. 3, 7; id. de Sen. 12, 41; id. Tusc. 5, 33 fin.; id. Att. 9, 6, 5 al.—With tantum, Liv. 27, 42.—With tantummodo, Sall. J. 53, 3.—With tantisper, Plaut. Truc. prol. 11; Ter. Ad. 1, 1, 44; id. Heaut. 1, 1, 54.—With usque, Cic. Verr. 2, 1, 5: dum... postea, id. Mur. 12, 26—dum... postea quam, Caes. B. G. 7, 82, 1; Cic. Rosc. Am. 43 fin. —dum... postquam, Sall. J. 53, 3; Liv. 21, 13; cf. Ter. And. 1, 1, 27—dum... deinde, Cic. Att. 9, 6, 5; Liv. 27, 42, 13—dum... sed ubi, Plaut. Capt. 2, 1, 37; Caes. B. C. 1, 51, 5—dum... nunc, Ter. And. 1, 2, 17; Cic. Ac. 1, 4, 11.—For tamdiu... dum, less freq. dum... dum, as long as... so long:
sic virgo dum intacta manet, dum cara suis,
Cat. 62, 45 and 56; cf. Quint. 9, 3, 16:
dum habeat, dum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23 (al. tum).—
c.
In Plautus repeatedly with an emphatic quidem, Plaut. As. 2, 4, 57; 5, 2, 20; id. Bacch. 2, 2, 48; id. Merc. 2, 3, 53; id. Ps. 1, 5, 92.—
2.
Transf.
a.
In conditional relations as a restrictive particle, like quatenus and duntaxat, so long as, if so be that, provided that, if only (so regularly connected with the subjunctive;
freq. in prose and poetry): dum pereas, nihil interduo aiant vivere,
Plaut. Capt. 3, 5, 36: Ly. Concede, inspiciam quid sit scriptum. Cu. Maxime, Tuo arbitratu, dum auferam abs te id quod peto, id. Curc. 3, 58; cf.:
dum res maneant, verba fingant arbitratu suo,
Cic. Fin. 5, 29 fin.: oderint, dum metuant, Att. ap. Cic. Off. 1, 28, 97:
licet lascivire, dum nihil metuas,
Cic. Rep. 1, 40 et saep.; in the imperf.:
qui sese in cruciatum dari cuperet, dum de patris morte quaereretur,
id. Rosc. Am. 41, 119; Sall. C. 40, 4; id. J. 68, 3; Quint. 10, 1, 33: An. Non pudet vanitatis? Do. Minime, dum ob rem, Ter. Phorm. 3, 2, 41;
so without a verb,
Cic. Fam. 7, 9; id. Ac. 2, 32, 104; Quint. 4, 1, 70; 9, 4, 58; 10, 3, 5; cf.:
dum eatenus,
id. 1, 11, 1.—
(β).
With an emphatic modo, and often in one word, dummodo:
aeque istuc facio dummodo Eam des, quae sit quaestuosa, etc.,
Plaut. Mil. 3, 1, 189; id. Aul. 2, 2, 62; id. Mil. 2, 2, 98; Cic. Rep. 3, 3; id. Off. 3, 21; id. Cat. 1, 5; 9; Prop. 3, 17, 17 (4, 16, 17 M.); Ov. F. 5, 242 al.; cf.:
sin autem jejunitatem... dummodo sit polita, dum urbana, dum elegans, in Attico genere ponit, etc.,
Cic. Brut. 82, 285:
dummodo sit dives, barbarus ille placet,
Ov. A. A. 2, 276.—Separated by other words:
mea nil refert, dum patiar modo,
Ter. Eun. 2, 3, 28:
certumst pati, dum illum modo habeam mecum,
id. Heaut. 3, 1, 57; Val. Fl. 5, 265.—
(γ).
With tamen, and, in Plautus (cf. above, 1. c.), with quidem.—With tamen, Cic. de Or. 2, 77, 314; Cels. 3, 4; Quint. 1, 1, 11; 2, 12, 7; 8 prooem. § 32; Dig. 39, 22, 4.—With quidem, Plaut. Trin. 1, 2, 20; id. Aul. 2, 2, 34; cf. the foll. number.—
(δ).
In negative conditional clauses, with ne, so long as not, provided that not, if only not:
VTEI. SENATVS. NOSTER. DECERNERET. DVM. NE. MINVS. SENATORIBVS. C. ADESENT., S. C. de Bac. (thrice): id faciat saepe, dum ne lassus fiat,
Cato, R. R. 5, 4; Plaut. Trin. 4, 2, 137; cf. id. Bacch. 4, 8, 26; id. Curc. 1, 1, 36; Ter. Hec. 4, 4, 12; Cic. Att. 6, 1, 4; 8, 11, B fin.; Liv. 3, 21 Drak.; 28, 40; Ov. H. 3, 81.—So too, dummodo ne, Cic. de Or. 3, 48, 185; id. Fam. 10, 25, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 7; id. Att. 12, 45 al.:
dum quidem ne,
Plaut. Merc. 2, 3, 89.—
b.
With a causal accessory notion, until, long enough for, etc (very rare, only with subjunctive) obsidio deinde per paucos dies magis quam oppugnatio fuit, dum vulnus ducis curaretur, Liv 21, 8; cf. id. 24, 40; Suet Aug. 78 fin. nam se quoque moveri finget, dum aditum sibi ad aures faciat, Quint. 4, 1, 46.
II.
In immediate suceession, until, until that (with the subjunctive or the indicative, as the idea of aim or simply of time predominates; cf.
e.g.: quid dicam, quantus amor bestiarum sit in educandis custodiendisque iis, quae procreaverunt, usque ad eum finem, dum possint se ipsa defendere?
Cic. N. D. 2, 51 fin.:
ea mansit in condicione atque pacto usque ad eum finem, dum judices rejecti sunt,
id. Verr. 1, 6, 16; cf. Ter. Heaut. 3, 2, 32; id. Eun. 1, 2, 126; Liv. 4, 21 fin.; 27, 42. Cicero generally, Caesar always employs the subjunctive).
(α).
Subj.:
is dum veniat, sedens ibi opperibere,
Plaut. Bacch. 1, 1, 14; cf.:
paulisper mane, dum edormiscat unum somnum,
id. Am. 2, 2, 64; cf. also Cic. Att. 7, 1, 4;
so with exspectare,
id. Lael. 13; Caes. B. G. 1, 11 fin.; 4, 13, 2; Liv. 3, 11 fin.: Tac. Or. 19 fin.; Hor. Ep. 1, 2, 42; Luc. 5, 303 et saep.;
with morari,
Hirt. B. G. 8, 28; Liv. 4, 21 fin.; 22, 38 al.; cf. infra, b:
sic deinceps omne opus contexitur, dum justa muri altitudo expleatur,
Caes. B. G. 7, 23, 4; id. B. C. 1, 58, 4; cf.:
multa quoque et bello passus, dum conderet urbem Inferretque deos Latio,
Verg. A. 1, 5:
ut spatium intercedere posset, dum milites convenirent, legatis respondit, etc.,
Caes. B. G. 1, 7 fin.: Caesar ex eo tempore, dum ad flumen Varum veniatur, se frumentum daturum pollicetur, from that time until, etc., id. B. C. 1, 87, 1:
differant in tempus aliud, dum defervescat ira,
Cic. Tusc. 4, 36, 78 (cf. ib.:
dum se ipsi colligant): quippe qui moram temporis quaererent, dum Hannibal in Africam traiceret,
Liv. 30, 16 fin. et saep.—
(β).
Indic.:
tu hic nos, dum eximus, interea opperibere,
Ter. Heaut. 4, 7, 5;
so with opperiri,
Cic. Att. 10, 3;
with manere aliquem,
Ter. Phorm. 3, 2, 28;
with exspectare,
id. Eun. 1, 2, 126;
with morari,
Liv. 27, 42; cf.:
causas innecte morandi, Dum pelago desaevit hiems,
Verg. A. 4, 52:
retine, dum ego huc servos evoco,
Ter. Phorm. 5, 7, 89; cf.:
Tityre, dum redeo, pasce capellas,
Verg. E. 9, 23: struppis, quibus lectica deligata erat, usque adeo verberari jussit, dum animam efflavit, Gracch. ap. Gell. 10, 3, 5; cf. in the perf., Prop. 1, 3, 45; in the fut., id. 1, 14, 14. See Hand, Turs. II. pp. 303-330.

Lewis & Short latin dictionary > dum

Страницы

См. также в других словарях:

nulla curia quae recordum non habet potest imponere finem neque aliquem mandare carceri; quia ista spectant tantummodo ad curias de recordo — /nala kyuriya kwiy rakordam non heybat powtast impownariy faynam nekwiy aelakwam maenderiy karsiray, kwaya ista spektaent taentamowdow id kyuriyas diy rakordow/ No court which has not a record can impose a fine or commit any person to prison;… … Black's law dictionary
tails res, vel tale rectum, quae vel quod non est in nomine adtunc superstite sed tantummodo est et consistit in consideratione et intelligentia legis, et quod alii dixerunt talem rem vel tale rectum fore in nubibus — /teylas riyz, vel teyliy rektam, kwiy vel kwod non est in homaniy xdtarjk s(y)uwparstatiy sed taentamowdow est et kansistat in kansidareyshiyowniy et intelajensh(iy)a liyjas, et kwod eyliyay diksirant teylam rem vel teyliy rektam foriy in… … Black's law dictionary
Nulla curia quae recordum non habet potest imponere finem, neque aliquem mandare carceri, quia ista spectant tantummodo ad curias de recordo — No court which has not a record can impose a fine, nor can it order anyone to be imprisoned, because those matters belong only to courts of record … Ballentine's law dictionary
BISSEXTUS — Annus bissextilis in quo unus dies in Februarii mense intercalatur; sic dictus, quod eô mense tune Bis sexto Kalendas dicatur, quae additio quôlibet sit quadrienniô. Iulianus enim annus 365 dierum et 6. horarum spatiô constat, quae horae quôvis… … Hofmann J. Lexicon universale
Walter Savage Landor — (30 January 1775 – 17 September 1864) was an English writer and poet. His best known works were the prose Imaginary Conversations, and the poem Rose Aylmer, but the critical acclaim he received from contemporary poets and reviewers was not… … Wikipedia
Asciburgium — Limes Niedergermanischer Limes Datierung (Belegung) A.a) augusteisch A.b) tiberisch A.c) claudisch (oder früher) A.d) neronisch A.e) vespasianisch bis um 83/85 B) um 230 C) valentinianisch bis Mitte 5. Jh … Deutsch Wikipedia
Bustum — ist vor allem in der römischen Antike eine Brandbestattung, bei der der Tote oberhalb oder in einer offenen Grube verbrannt wurde. Die Asche wurde vor Ort belassen und die Grube zugeschüttet. Bei Ausgrabungen eines Grabes ist ein Bustum meist… … Deutsch Wikipedia
Giovanni Battista Benedetti — (* 14. August 1530 in Venedig; † 20. Januar 1590 in Turin) war Mathematiker, Physiker, Astronom, Architekt und Philosoph. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Leistungen 3 Werke … Deutsch Wikipedia
Wiesenkirche — Blick auf Soest, vom südlich gelegenen Haarstrang aus gesehen. Ganz rechts die zweitürmige gotische Wiesenkirche, der Südturm ist eingerüstet … Deutsch Wikipedia
Wiesenkirche (Soest) — Blick auf Soest, vom südlich gelegenen Haarstrang aus gesehen. Ganz rechts die zweitürmige gotische Wiesenkirche, der Südturm ist eingerüstet … Deutsch Wikipedia
Famille De Brée — Armes des Brée : d argent à deux fasces de sable au sautoir de gueulles brochant sur le tout Famille de Brée La famille de Brée a pris naissance à une lieue d Evron au pays du Maine, tirant son origine et son nom de Brée de l ancienne… … Wikipédia en Français

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

tantummŏdo

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

tantummŏdo

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: