-
1 spatium
spătĭum, ii, n. [root spa-, to draw; Gr. spaô; span-, to stretch; Gr. spanis, want; cf.: penomai, penês; Germ. spannen; Dor. spadion (=stadion), race-course; cf. Lat. penuria], room, a space (very freq. and class.).I.Lit.A.In gen.: est natura loci spatiumque profundi, Quod neque percurrere flumina possint, Nec, etc.... Usque adeo passim patet ingens copia rebus;B.Finibus exemptis,
Lucr. 1, 1002; 5, 370; 1, 389:locus ac spatium, quod inane vocamus,
id. 1, 426; cf. id. 1, 523:per totum caeli spatium diffundere sese (solis lux),
id. 4, 202; cf.:tres pateat caeli spatium non amplius ulnas,
Verg. E. 3, 105:flumen Dubis paene totum oppidum cingit: reliquum spatium, quā flumen intermittit, mons continet,
Caes. B. G. 1, 38:temporibus rerum et spatiis locorum animadversis,
id. B. C. 3, 61 fin.:quod spatium non esset agitandi,
Nep. Eum. 5, 4:spatium loci,
Quint. 8, 3, 84:spatio distante,
Ov. M. 11, 715.—In partic.1.A (limited) space, distance, interval (syn. intervallum):b.siderum genus spatiis immutabilibus ab ortu ad occasum commeans,
Cic. N. D. 2, 19, 49:magno spatio paucis diebus confecto,
Caes. B. G. 3, 29:itineris spatium,
id. B. C. 1, 24 fin.:viae spatium,
the distance, length, Ov. M. 8, 794:trabes paribus intermissae spatiis (shortly before: paribus intervallis),
Caes. B. G. 7, 23; cf.:alios ineunt cursus aliosque recursus Adversi spatiis,
Verg. A. 5, 584 Coningt. ad loc.:hic locus aequo fere spatio ab castris utrisque aberat,
Caes. B. G. 1, 43:inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut, etc.,
id. B. C. 3, 92:cum Viridorix contra eum duum milium spatio consedisset,
id. B. G. 3, 17:magnum spatium abesse,
id. ib. 2, 17:quo tanta machinatio ab tanto spatio institueretur?
id. ib. 2, 30:tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
id. B. C. 2, 16 fin.:jamque tenebat Nox medium caeli spatium,
Hor. S. 2, 6, 101:illi medio in spatio chorus Occurrit,
Verg. A. 10, 219:dimidium fere spatium confecerat, cum, etc.,
Nep. Eum. 9, 1:spatium discrimina fallit,
the distance, Ov. M. 8, 577.—Size, bulk, extent:2.dum spatium victi considerat hostis (serpentis),
Ov. M. 3, 95:elephantis,
Luc. 9, 732:oris Et colli, ov. M. 2, 672: dat spatium collo,
id. ib. 3, 195:breve lateris,
Juv. 6, 503; cf.:quod sit homini spatium a vestigio ad verticem,
Plin. 7, 17, 17, § 77:spatia montis,
id. 35, 1, 1, § 2:spatium admirabile rhombi,
very large, Juv. 4, 39:vasti corporis,
Sen. Hippol. 806:plantae Herculis,
Gell. 1, 1, 2: trahit aures in spatium, in length, i. e. lengthens them out, Ov. M. 11, 176; so,in spatium,
id. ib. 2, 197; 7, 783; Sil. 13, 562.—An open space for walking, racing, etc., in.a.A walk, promenade; a public place or square, etc. (cf. ambulatio):b.urbs delubris distincta spatiisque communibus,
Cic. Rep. 1, 26, 41:templaque et innumeris spatia interstincta columnis,
i. e. colonnades, porticos, Stat. S. 3, 5, 90:quin igitur ad illa spatia nostra sedesque pergimus, ubi cum satis erit deambulatum, requiescemus,
Cic. Leg. 1, 4, 14:spatia silvestria,
id. ib. 1, 5, 15:orator ex Academiae spatiis,
id. Or. 3, 12 (quoted by Quint. 12, 2, 23, and by Tac. Or. 32):Academiae non sine causā nobilitata spatia,
Cic. Fin. 5, 1, 1: locus planis Porrectus spatiis, in level spaces, i. e. plains, Hor. Ep. 1, 7, 42:ille actus habenā Curvatis fertur spatiis,
Verg. A. 7, 381.—A race-course, track:c.sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia,
Enn. Ann. 18, 22:nec vero velim quasi decurso spatio a calce ad carceres revocari,
Cic. Sen. 23, 83:amat spatiis obstantia rumpere claustra,
Hor. Ep. 1, 14, 9:cum carceribus sese effudere quadrigae, Addunt in spatia,
Verg. G. 1, 513 Forbig. ad loc.:hic ad Elei metas et maxuma campi Sudabit spatia,
id. ib. 3, 202: signoque repente Corripiunt spatia [p. 1736] audito, id. A. 5, 316:tritumque relinquunt Quadrijugi spatium,
Ov. M. 2, 168; cf.:equi Pulsabant pedibus spatium declivis Olympi,
id. ib. 6, 487:abstulere me velut de spatio Graeciae res immixtae Romanis,
Liv. 35, 40, 1:nobilis equos cursus et spatia probant,
Tac. Or. 39.—Poet., in gen., room or space in a building:3.Phocus in interius spatium pulchrosque recessus Cecropidas ducit,
the inner space, the interior, Ov. M. 7, 670.—Transf., the action of walking, a walk, promenade; a turn, course:II.cum in ambulationem ventum esset, Scaevolam, duobus spatiis tribusve factis, dixisse, etc.,
Cic. de Or. 1, 7, 28; cf. id. Rep. 1, 12, 18; Suet. Aug. 83:si interdum ad forum deducimur, si uno basilicae spatio honestamur,
Cic. Mur. 34, 70:septem spatiis circo meruere coronam,
Ov. Hal. 68:(agitatores) septimo spatio palmae appropinquant,
Sen. Ep. 30, 13.—Trop.A.Of time.1.In gen., a space of time, interval, period:2.spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt,
Caes. B. G. 6, 18:spatium praeteriti temporis,
Cic. Arch. 1, 1:quantum fuit diei spatium,
as the portion of the day allowed, Caes. B. G. 2, 11 fin.:annuum spatium,
id. B. C. 3, 3:annuum, menstruum, diurnum, nocturnum,
Cic. Inv. 1, 26, 39:dierum triginta,
id. Verr. 2, 2, 39, § 96:parvo dilexit spatio Minoida Theseus,
Prop. 2, 24, 43 (3, 19, 27):spatio brevi,
Hor. C. 1, 11, 6:in brevi spatio mutantur secla animantum,
Lucr. 2, 77; so,in brevi spatio,
Ter. Heaut. 5, 2, 2:aliquid longo spatio tenere,
Cic. Off. 2, 23, 81:me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,
id. Rab. Perd. 2, 6:hoc interim spatio conclave illud concidisse,
id. de Or. 2, 86, 353:spatia annorum,
Prop. 3 (4), 21, 31:spatium juventae Transire,
Ov. M. 15, 225:illa dies... incerti spatium mihi finiat aevi,
id. ib. 15, 874:post sexagesimum vitae spatium,
i. e. after the sixtieth year, Plin. 7, 50, 51, § 170.—In partic.a.Of a portion of time in which to do any thing, space, time, leisure, opportunity:b.neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,
Ter. Hec. 3, 3, 14:nisi tempus et spatium datum sit,
Cic. Quint. 1, 4:irae suae spatium et consilio tempus dare,
Liv. 8, 32:ubicumque datum erat spatium solitudinis,
Ter. Hec. 1, 2, 55:quantum spatii nobis datur,
Cic. de Or. 1, 59, 252:tempus inane peto, requiem spatiumque furori,
Verg. A. 4, 433: ne properes, oro;spatium pro munere posco,
Ov. R. Am. 277:proin quicquid est, da tempus ac spatium tibi. Quod ratio non quit, saepe sanavit mora,
Sen. Agam. 2, 129.—Esp.: spatium (aliquid, nihil spatii, etc.) alicui faciendi or ad faciendum aliquid, time to do a thing:breve spatium'st perferundi quae minitas mihi,
Plaut. Capt. 3, 5, 85:ut Ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias,
Ter. And. 1, 2, 11:quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!
id. Hec. 4, 4, 62:dare alicui spatium ad se colligendum,
Cic. Caecin. 2, 6:ad scribendum,
id. Fam. 15, 17, 1:pila in hostes coniciendi,
Caes. B. G. 1, 52; 4, 13; Ov. M. 10, 163:nec fuit spatium ad contrahenda castra,
Caes. B. G. 7, 40:cum erit spatium, utrumque praestabo,
Cic. Att. 5, 14, 1:si spatium ad dicendum habuissemus,
id. Verr. 1, 18, 56:spatium sumamus ad cogitandum,
id. Fin. 4, 1, 1; id. de Or. 1, 33, 150:sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant,
Caes. B. C. 1, 3 fin.:vix explicandi ordines spatium Etruscis fuit,
Liv. 2, 46, 3:spatium Vitellianis datum refugiendi,
Tac. H. 2, 25.—Rarely with dat.:spatium quidem tandem adparandis nuptiis, vocandi, sacruficandi dabitur paululum,
Ter. Phorm. 4, 4, 20.—A year of life:c.quosdam (morbos) post sexagesimum vitae spatium non accidere,
Plin. 7, 50, 51, § 170. —Metrical time, measure, quantity:B.trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus,
Cic. Or. 57, 193; cf. Quint. 1, 5, 18:neu sermo subsultet imparibus spatiis ac sonis, miscens longa brevibus, etc.,
id. 11, 3, 43; cf. id. 11, 3, 40; 11, 3, 17 al.—(Acc. to I. B.) A path, course, race, track:ut eadem spatia quinque stellae dispari motu cursuque conficiant,
Cic. de Or. 3, 45, 178:quid mihi opu'st, decurso aetatis spatio, cum meis gerere bellum?
Plaut. Stich. 1, 2, 14:prope jam excurso spatio,
Ter. Ad. 5, 4, 6:te vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur,
Verg. A. 9, 275: deflexit jam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo majorum, Cic. Lael. 12, 40; cf.:quemadmodum simus in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecuti,
id. Brut. 90, 307:currenti spatium praemonstra,
Lucr. 6, 93:pede inoffenso spatium decurrere vitae,
Ov. Tr. 3, 4, 33; Sen. Troad. 398. -
2 spatium
spatium ī, n [SPA-], a space, room, extent: Trīs pateat caeli spatium non amplius ulnas, V.: spatiis locorum animadversis, Cs.: quod spatium non esset agitandi, N.: spatio distante, O.— A space, distance, interval: magno spatio paucis diebus confecto, Cs.: viae, length, O.: tantum erat relictum spati, ut, etc., Cs.: tormentorum usum spatio propinquitatis interire, Cs.: medium caeli, H.: spatium discrimina fallit, the distance, O.— Size, bulk, extent: spatium victi hostis (serpentis), O.: Dat spatium collo, O.: admirabile rhombi, very large, Iu.: trahit (aurīs) in spatium, i. e. lengthens out, O.— A walking, walk, promenade, turn, course: duobus spatiis tribusve factis: septem spatiis circo meruere coronam, O.— A space for recreation, walk, promenade, public place, square: urbs distincta spatiis communibus: spatia silvestria: Academiae nobilitata spatia: locus planis Porrectus spatiis, in levels, H.: Curvatis fertur spatiis, V.— A prescribed path, race-course, track: quasi decurso spatio ad carceres a calce revocari: amat spatiis obstantia rumpere claustra, H.: Addunt in spatia, V.: tritum, O.: Phocus in interius spatium Cecropidas ducit, the interior, O. —Fig., a path, course, race, track: eadem: Prope iam excurso spatio, T.: Te mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur, V.: in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecuti: vitae, O.— A portion of time, space, interval, period: spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt, Cs.: spatium praeteriti temporis: diei, the length, Cs.: dierum triginta: spatio brevi, H.: me ex constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti: trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus, i. e. of the same metrical length: spatia annorum, Pr.: spatio pugnae defatigati, Cs.— Space, time, leisure, opportunity: neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat, T.: irae suae spatium et consilio tempus dare, L.: Ne properes, oro; spatium pro munere posco, O.: cum erit spatium, praestabo, etc.: illi spatium ad sese conligendum dedisse: sex dics ad eam rem conficien<*> dam spati postulant, Cs.: Ut ne esset spatium cogitandi, T.: pila coniciendi, Cs.: Spatium adparandis nuptiis dabitur, T.* * *space; area/expanse, room (for); intervening space, gap/interval; length/width; race course, lap, circuit; closed way/walk, turn; track (planet); act of play; interval, time, extent, period, term; duration; distance; area; size; bulk
См. также в других словарях:
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français