-
21 hortor
hortor, ātus sum, ārī (zsgzg. aus horitor, Intens. von horior, viell. verwandt mit altind. háryati, begehrt, ahd. gerōn, begehren), antreiben, aufmuntern, ermuntern zu etwas (Ggstz. dehortari, deterrere), gew. mit dem Nbbgr. der Teilnahme u. des wohlwollenden Zuredens, dah. auch jmdm. Mut einsprechen, ihn trösten, I) im allg.: a) v. Pers., alqm, Plaut., Cic., Caes. u.a. – m. folg. ut u. Konj., ipsus hortatur me frater, ut etc., Acc. fr.: ille extemplo illam hortabitur, ut eat propere, Plaut.: magno opere te hortor, ut etc., Cic. – m. folg. ne u. Konj., hortatur eos, ne animo deficiant, Caes.: moneo hortorque vos, ne etc., Sall. – m. bl. Coniunctiv, hortatur non solum ab eruptionibus caveant, sed etiam etc., Caes.: hortatur ad cetera, quae levia sunt, parem animum gerant, Sall. – m. 1. Supin. wechselnd m. ut u. Konj., neque ego vos ultum iniurias hortor, magis uti requiem capiatis, Sall. hist. fr. 3, 61, 17 (3, 82, 17). – m. folg. Infin., hortamur fari, quo sanguine cretus quive fuat, Verg.: cum legati hortarentur accipere (munera), Nep.: fortitudo patientiam in medium procedere hortata est, Val. Max. – m. ad u. Akk., ad diligentiam, Quint.: ad deditionem, Suet.: populum ad vindicandum, Sall.: senatum ad excidendum Antium, Liv.: omnes ad bibendum. Gell.: eos ad capessendam fortitudinem, Val. Max. – m. in u. Akk., paribus Messapum in proelia dictis, Verg.: Gentium————in amicitiam secum et cum Macedonibus iungendam, Liv.: in patrum vulnera liberos, Vopisc. – m. de u. Abl., de Aufidiano nomine nihil te hortor, Cic.: hort. de custodia ac defensione urbis, Caes.: hort. Libonem de concilianda pace, Caes. – m. folg. Acc. der Sache (s. Ripperd. Tac. ann. 11, 3), fugam (zur Fl.), Trac. inc. fr.: pacem (zum Fr.), Cic., pacem amicitiamque, Nep.: bellum, Iustin.: inediam et lenem exitum, Tac. – absol., circumire, hortari, Sall.: hortantibus iis, quos etc., Caes.: multis hortantibus, Sall.: petit atque hortatur ut etc., Caes. – b) v. lebl. Subjj., Umständen, auffordern, quos magis dominationis spes hortabatur, quam inopia, Sall. – m. ad u. Akk., multae res ad hoc consilium Gallos hortabantur, Caes.: id me non modo non hortatur ad disputandum, sed etiam deterret, Cic. – m. in u. Akk., illa (ira) in amorem hortatur, haec in odium, Sen. – m. folg. indir. Fragesatz, multae res eum hortabantur, quare etc., Caes. – m. folg. Infin., rei publicae dignitas minora haec relinquere hortatur, Cic.: res ipsa hortari videtur supra repetere ac paucis instituta maiorum domi militiaeque disserere, Sall. – II) insbes., in der Militärspr., die Soldaten ermutigen, anfeuern, an sie eine Ansprache halten, suos, Caes. u. Sall.: milites, Sall.: m. dopp. Acc., pauca milites pro tempore hortatus, nach kurzer Ansprache an die Soldaten, wie sie Zeit u. Umstände erforderten, Sall. Iug. 49, 6. – ⇒ a) Parag. Infin.————hortarier, Plaut. merc. 696. – b) Aktive Nbf. horto, āvī, āre (vgl. Prisc. 8, 25); Präs. hortat, Plaut. asin. 512 Fl. (518 G.), (al. orat): Perf. hortavi, Sen suas. 5, 8: dah. hortor, ārī, passiv (vgl. Gell. 15, 13, 1), ab amicis hortaretur, Varro fr. inc. p. 339 ed. Bip. ( bei Prisc. 8, 20). Vgl. Neue-Wagener Formenl3 3, 48. – hoste hortato beim Auct. b. Hisp. 1, 5 wahrsch. verderbt (dah. nicht bei Dinter). -
22 weit
weit, I) Posit. weit, A) Adj.: 1) entfernt: longus (lang, von der größten Ausdehnung in gerader Richtung im Raum und in der Zeit). – longinquus weit in die Länge sich erstreckend, [2667] weit entfernt). – das Weite suchen, gewinnen, s. fliehen no. I. – weit her, longe: e longinquo: es ist mit seinen Kenntnissen nicht weit her, via imbutus est litteris. – von weitem, procul (fern, in der Ferne); e longinquo (aus weiter Ferne); eminus (von fern, in Schußweite): Übel, die du hast von w. kommen sehen, mala, quae venientia longe ante vidisti. – 2) nicht eng: latus (weit in Hinsicht auf Länge und Breite, z.B. planities). – laxus (inwendig nach allen drei Dimensionen hin Raum übrig lassend, z.B. tunica, calceus, domus). – capax (viel in sich aufnehmend). – amplus (groß an räumlichem Umfang, z.B. domus). – patens (sich weit hin erstreckend, z.B. Ebenen, campi oder aequora). – eine übermäßig w. Toga, toga fusa. – das w. Meer, apertum mare: in die weite Welt gehen, peregre abire; in longinquas terras proficisci. – B) Adv.: 1) zur Bezeichnung der Entfernung in Raum und Zeit: longe (z.B. prospicere). – procul (fern, auch mit Abl., z.B. pr. oppido: u. mit ab u. Abl. z.B. pr. a domo). – sehr weit (werfen, schleudern etc.), in immensum. – w. von etwas sein, longe od. procul ab alqo loco abesse: w. auseinanderstehen, multum distare: gleich w. sein, tantundem viae est: von etwas w. (nicht w., ziemlich w.) entfernt sein, s. entfernt: von etwas weit entfernt sein (bildl.), longe recessisse oder abhorrere ab alqare (z.B. ab hoc vitio): gleich w. entfernt sein, paribus intervallis distare: w. in die Nacht hinein, in multam noctem: w. hinaus, in longinquum tempus: weit hinausschieben, in longum differre: weit u. breit, longe lateque: weit u. breit berühmt, clarissimus: weit u. breit berühmt werden, adipisci famam latiorem. – zu weit, longius: zu w. gehen, longius progredi (eig. u. bildl.); tamquam lineas transilire (bildl.); in etwas, nimium esse in alqa re; modum excedere oder modum non servare in alqa re: nicht zu w. gehen (mit Worten), modum tenere verborum: beim Tadel zu w. gehen, in vituperatione aequitati parum consulere: es ist zu w. gegangen, wenn man behauptet, daß etc., nimis violentum est dicere mit folg. Akk. u. Infin. – so weit, s. soweit. – wie weit, s. wieweit. – 2) zur Bezeichnung des Grades: longe (z.B. longe optimus, maximus: und longe anteponere: u. longe praestare). – multo (um vieles, bei weitem, bes. beim Komparativ u. Superlativ). – multis partibus (um viele Teile, beim Komparativ, z.B. plures). – w. größer sein, multo maiorem esse; multis partibus maiorem esse: bei weitem nicht, minime; nu llo modo; nullo pacto.
II) Compar. weiter, A). Adj.: 1) entfernter: longior. – remotior (entlegener). – disiunctior (getrennter, abgesonderter von den übrigen). – 2) geräumiger: laxior. – amplior (größer an Umfang). – einen weitern Umfang, einen sehr weiten (den weitesten) Umfang haben, latius, latissime patere (auch bildl. = eine weitere Bedeutung, die weiteste Bedeutung u. dgl. haben). – 3) über etwas hinausgehend; z.B. das Weitere hören, citeriora od. ulteriora audire; reliqua audire: das Weitere erwarten, quae reliqua sunt oder quae [2668] restant, exspectare: ohne weiteres, sine mora; haud cunctanter. – B) Adv. longius. – porro. protinus (weiter fort, vorwärts, für. baß). – ultra (weiter hinaus, weiter hin; übtr., weiter = ferner, außerdem, mehr, z.B. quid ultra tibi debeo?). – weiter oben, unten, supra, infra: etwas w. oben, unten, paulo superius, paulo inferius. – keiner w., nullus alius; nullus praeterea: nichts w., nihil amplius; nihil ultra (z.B. requirere). – w. ge. hen, vorrücken, longius progredi od. procedere (eig.); pergere. ad reliqua pergere (im Vortrag); procedere (im Handeln, z.B. iam favet processumque vult, und will, daß es weiter geht): unvermerkt immer weiter gehen, serpere (z.B. serpit enim res): ich bin (in meiner Erörterung) w. gegangen, als mir lieb ist, plus feci quam vellem: weiter gehen meine Nachrichten nicht, ulteriora non audio: w. verbreitet sein (von einem Übel), latius disseminatum esse: nicht w. können, haerere: etw. w. geben, alqd alii tradere (von einem); de manu in manum od. e manibus in manus tradere (aus einer Hand in die andere geben, von mehreren). – w. kommen, es w. bringen in etwas, procedere od. progredi in alqa re: viel w. kommen, multum proficere: Ursachen w. suchen, causas longius oder altius repetere: sein Recht w. suchen, ius suum persequi: w. über etw. nachdenken, diligentius alqd expendĕre: etwas weiter erzählen, sagen, alqd aliis narrare (andern erzählen); alqd enuntiare (ausmelden, ausplaudern, z.B. commissa): einen Bittenden nicht w. reden lassen (sondern seine Bitte sogleich erfüllen), plura rogantis verba intercīdere: was willst du w.? – quid vis amplius?: ich sage nichts w., nil dico amplius: davon nichts w., sed haec hactenus; haec quidem hactenus; haec dicta sunt: und was w.? quid porro?: was dann w.? quid tum?: was ist's denn auch w.? quid tandem est?: wenn es weiter nichts ist, si res est tantula. – weiter! perge! pergite! pergamus! – nun w., age vero (s. Cic. de imp. Pomp. 40): doch gut, wir wollen nun weiter sehen, age porro (s. Cic. Verr. 5, 56). – und so w., et quae sunt reliqua (»und was sonst noch«, wenn man nach Anführung von mehreren Dingen den Rest nicht erwähnt); et cetera. auch bl. cetera. et id genus alia. et alia generis eiusdem. et quae sunt generis eiusdem (wenn man einen bekannten Gegenstand nur mit wenigen Worten andeutet oder von einer großen Anzahl von Gegenständen bloß einige erwähnt, »und dergleichen«) – »nicht weiter«, bei Verben, durch desistere (abstehen) od. desinere (aufhören) od. omittere (unterlassen) m. Infin., finem facere m. Genet. Gerund. (ein Ende machen), z.B. ich ärgerte mich nicht w., destiti stomachari: ich führe keine Prozesse weiter, desisto causas agere: ich frage nicht w., rogare desino: die Sterne werden nicht w. gesehen, sidera cerni desinunt: sie verfolgten jene nicht w., persequi illos omiserunt: ich bot mich (meine Dienste) nicht w. an, finem feci offerendi mei.
-
23 re
[ABCU]A - rē: abl. sing. de res. [ABCU]B - rĕ-, rĕd- (devant une voyelle ou un h), préfixes: [st1]1 [-] en arrière: - re-spicere: regarder en arrière. - red-ire: revenir. [st1]2 [-] retour à une action antérieure: - re-bellare: reprendre les hostilités. [st1]3 [-] répétition: - re-ficere [re + facere]: refaire. - re-coquere: faire recuire. - red-imere [red-emere]: racheter (une chose vendue). [st1]4 [-] action contraire: - re-cludo [re + claudo]: [retirer la barre] = ouvrir.* * *[ABCU]A - rē: abl. sing. de res. [ABCU]B - rĕ-, rĕd- (devant une voyelle ou un h), préfixes: [st1]1 [-] en arrière: - re-spicere: regarder en arrière. - red-ire: revenir. [st1]2 [-] retour à une action antérieure: - re-bellare: reprendre les hostilités. [st1]3 [-] répétition: - re-ficere [re + facere]: refaire. - re-coquere: faire recuire. - red-imere [red-emere]: racheter (une chose vendue). [st1]4 [-] action contraire: - re-cludo [re + claudo]: [retirer la barre] = ouvrir.* * *Re, cum Rursum: vt Rursum restituere, Rursum repetere. Plin. Redemander de rechef. -
24 refero
rĕfĕro, ferre, rĕtŭli (poét. rettŭli), rĕlātum [re, préf. + fero] - tr. - - rĕfert → rĕfĕro [re, préf. + fero] [] refert [rē, abl. de res + fert] → rēfert. [st1]1 [-] rapporter, ramener (chez soi); ramener (comme gain, comme conquête), remporter, gagner, obtenir. - referre vasa domum, Plaut.: rapporter chez soi des vases (pris ailleurs). - referre aurum secum, Plaut.: emporter son or. - referre signa: rapporter des enseignes. - referre victoriam ex (de) hostibus: remporter une victoire sur les ennemis. - repulsam referre: [ramener un échec] = subir un échec. - neque tu istud unquam decretum sine caede nostra referes, Liv. 3: et tu n'obtiendras l'exécution de ton arrêt qu'en nous égorgeant. [st1]2 [-] porter en arrière; tourner en arrière, revenir, retourner; tirer, retirer. - me referunt pedes in Tusculanum, Cic. Att. 15, 16: mes pas me ramènent dans ma maison de campagne de Tusculum. - referre se: retourner. - Romam se rettulit, Cic.: il retourna à Rome. - referre oculos ad aliquem: ramener les yeux sur qqn. - referre pedem (gradum): retourner, reculer, battre en retraite, lâcher pied, se replier. - referre pedem ad aliquem, Plaut.: retourner vers qqn. - referre se ou referri: reculer, battre en retraite, lâcher pied, se replier. - eum domum rettulerunt, Nep.: ils le retournèrent chez lui. - relatus domum, Tac. An. 3: de retour chez lui. - telum e corpore referre, Sil.: retirer un trait du corps. [st1]3 [-] apporter, donner (une chose due), rembourser, rendre, restituer, redonner; offrir (ce qui est dû aux dieux, aux mânes). - referre gratiam (qqf. gratias) alicui: rendre un bienfait à qqn, être reconnaissant à qqn, récompenser qqn. - debeo sperare omnis deos mihi relaturos esse gratiam, Cic. Cat. 4: je dois espérer que tous les dieux me témoigneront leur reconnaissance. - de praemiis vestris et de referenda gratia cogitare, Caes. BC. 2: penser à vos récompenses et à la reconnaissance qui vous est due. - par pari referre, Cic.: rendre la pareille. - referre vicem, Ov.: rendre la pareille. - referre gratiam meritam: témoigner une reconnaissance méritée. - referre sacra Cereri, Virg.: offrir à Cérès les sacrifices dus. [st1]4 [-] rendre, vomir. - cum sanguine mixta vina refert, Virg.: il rend des flots de vin mêlés avec son sang. [st1]5 [-] rendre, rapporter, produire. - quid studia referant, Quint. (sub. inter.): ce que rapportent les études. - multum militia retulit, Sen.: la guerre a été une source de bénéfices. [st1]6 [-] ramener, rétablir; ramener, reporter; rapporter à, attribuer à. - referre navem in mare, Hor.: remettre un navire à la mer. - referre rem judicatam, Cic.: revenir sur une affaire jugée. - referre mysteria, Cic.: recommencer la célébration des mystères. - referre veteres mores: rétablir les moeurs d'autrefois (faire revivre les moeurs d'autrefois). - referre se ad philosophiam, Cic.: revenir à la philosophie. - referre in melius, Virg.: améliorer. - referre omnia ad voluptatem, Cic.: ramener tout au plaisir. - culpam in aliquem referre: rejeter la faute sur qqn, accuser qqn. - causa ad matrem referebatur, Tac. A. 6, 49: la cause en était imputée à sa mère. - referre prospera ad fortunam, Tac.: attribuer les succès à la fortune. [st1]7 [-] rapporter (par la ressemblance), reproduire (les traits), représenter; reproduire (un son), répercuter. - vultum (os) alicujus referre: reproduire la physionomie de qqn, ressembler à qqn. - amisit filiam, quae non minus mores ejus quam os vultumque referebat, Plin. Ep. 5, 16, 9: il perdit sa fille qui lui ressemblait autant par son caractère que par sa physionomie. - rettulisse dicitur Decius parentis sui speciem, Liv. 10, 7: Décius rappelait, dit-on, l'image de son père. - temporis illius vultum referebat Achilles, quo petiit Agamemnona, Ov. M. 13: Achille avait le visage qu'il avait à l'époque où il attaqua Agamemnon. - nomine avum referens, animo manibusque parentem, Virg. En. 12, 348: (Eumède) qui tient de son aïeul par le nom, de son père par l'âme et le bras. - Marsigni sermone vultuque Suevos referunt, Tac. G. 43: par le langage et la coiffure, les Marsignes rappellent les Suèves. - neque amissos colores lana refert, Hor. C. 3, 5, 28: et la laine ne reprend pas sa couleur perdue. - referre saporem salis, Virg.: avoir le goût du sel. [st1]8 [-] porter (dans un livre, sur un document), reporter, transcrire, inscrire, consigner; mettre au nombre de, compter, admettre. - acceptum referre: inscrire comme reçu, mettre au crédit. - referre pecuniam expensam: porter sur un livre l'argent dépensé. - in censum referri, Liv.: être porté sur les registres du cens. - aliquid ad tabulas referre: porter qqch sur les livres de compte. - populum Romanum in tabulas referre, Flor. 1, 6: inscrire le peuple romain sur les rôles du cens. - rationes referre: rendre ses comptes, remettre ses comptes. - referre numerum: faire le recensement, compter. - referre aliquem (aliquid) in numero (in numerum): mettre qqn (qqch) au nombre de. - Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos, Cic. Nat. 1: Héraclide du Pont range au nombre des dieux le ciel et la terre. - eodem Caepionem referrem, Cic. Brut. 62, 223: je mettrais Cépion au même rang. [st1]9 [-] rapporter, raconter, annoncer, mentionner, dire, citer; répondre, répliquer; chanter, célébrer. - horresco referens, Virg. En. 2: je frémis en le racontant. - referre aliquid ad aliquem: rapporter (raconter) qqch à qqn. - referre + prop. inf.: répondre que, riposter que. - pauca refert: il répond en peu de mots. - (... negotiatoribus), quorum refert nomina, Suet.: (... hommes d'affaires), dont il cite les noms. - rettulit Ajax esse Jovis pronepos, Ov. M. 13, 141: Ajax rapporta qu'il était l'arrière-petit-fils de Jupiter. - quem referent Musae, Tib.: celui que célébreront les Muses. [st1]10 [-] rapporter une affaire, faire un rapport, rendre compte; soumettre à, en référer à. - referre legationem: rendre compte de son ambassade. - referre de re publica: faire un rapport sur la situation politique. - referre rem ad senatum: soumettre une chose à la délibération du sénat. - referre de aliqua re ad senatum: consulter le sénat au sujet de qqch, mettre qqch à l'ordre du jour du sénat. - referre ad populum: en appeler au peuple (en référer au peuple). - referre ad senatum, ad judicem: en référer au sénat, au juge. - te referente: sur ta proposition. - consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui in custodiam traditi erant, Sall. C. 50, 3: le consul, ayant convoqué le sénat, lui demande ce qu'il convient de faire des hommes qui ont été arrêtés. [st1]11 [-] poét. repasser (dans son esprit), réfléchir à, ruminer, se rappeler (surtout chez Ovide). - tacitā recentia mente visa refert, Ov. M. 15, 27: il repasse en silence dans son esprit ce qu'il vient de voir. - si forte refers, Ov. Am. 2, 8, 17: si d'aventure tu t'en souviens. - haec refer, Ov. R. Am. 308: aie cela présent à l'esprit. - saepe refer tecum sceleratae facta puellae, Ov. R. Am. 299: rappelle-toi souvent les perfidies de ta maîtresse. - mente memor refero, Ov. M. 15, 451: je m'en souviens. - foeda Lycaoniae referens convivia mensae, Ov. M. 1, 165: se rappelant l'horrible festin que Lycaon venait de lui servir. - illam meminitque refertque, Ov. M. 11, 563: il pense sans cesse à elle. - hoc si ille ad animum rettulit, Phaedr.: s'il a médité ce mot.* * *rĕfĕro, ferre, rĕtŭli (poét. rettŭli), rĕlātum [re, préf. + fero] - tr. - - rĕfert → rĕfĕro [re, préf. + fero] [] refert [rē, abl. de res + fert] → rēfert. [st1]1 [-] rapporter, ramener (chez soi); ramener (comme gain, comme conquête), remporter, gagner, obtenir. - referre vasa domum, Plaut.: rapporter chez soi des vases (pris ailleurs). - referre aurum secum, Plaut.: emporter son or. - referre signa: rapporter des enseignes. - referre victoriam ex (de) hostibus: remporter une victoire sur les ennemis. - repulsam referre: [ramener un échec] = subir un échec. - neque tu istud unquam decretum sine caede nostra referes, Liv. 3: et tu n'obtiendras l'exécution de ton arrêt qu'en nous égorgeant. [st1]2 [-] porter en arrière; tourner en arrière, revenir, retourner; tirer, retirer. - me referunt pedes in Tusculanum, Cic. Att. 15, 16: mes pas me ramènent dans ma maison de campagne de Tusculum. - referre se: retourner. - Romam se rettulit, Cic.: il retourna à Rome. - referre oculos ad aliquem: ramener les yeux sur qqn. - referre pedem (gradum): retourner, reculer, battre en retraite, lâcher pied, se replier. - referre pedem ad aliquem, Plaut.: retourner vers qqn. - referre se ou referri: reculer, battre en retraite, lâcher pied, se replier. - eum domum rettulerunt, Nep.: ils le retournèrent chez lui. - relatus domum, Tac. An. 3: de retour chez lui. - telum e corpore referre, Sil.: retirer un trait du corps. [st1]3 [-] apporter, donner (une chose due), rembourser, rendre, restituer, redonner; offrir (ce qui est dû aux dieux, aux mânes). - referre gratiam (qqf. gratias) alicui: rendre un bienfait à qqn, être reconnaissant à qqn, récompenser qqn. - debeo sperare omnis deos mihi relaturos esse gratiam, Cic. Cat. 4: je dois espérer que tous les dieux me témoigneront leur reconnaissance. - de praemiis vestris et de referenda gratia cogitare, Caes. BC. 2: penser à vos récompenses et à la reconnaissance qui vous est due. - par pari referre, Cic.: rendre la pareille. - referre vicem, Ov.: rendre la pareille. - referre gratiam meritam: témoigner une reconnaissance méritée. - referre sacra Cereri, Virg.: offrir à Cérès les sacrifices dus. [st1]4 [-] rendre, vomir. - cum sanguine mixta vina refert, Virg.: il rend des flots de vin mêlés avec son sang. [st1]5 [-] rendre, rapporter, produire. - quid studia referant, Quint. (sub. inter.): ce que rapportent les études. - multum militia retulit, Sen.: la guerre a été une source de bénéfices. [st1]6 [-] ramener, rétablir; ramener, reporter; rapporter à, attribuer à. - referre navem in mare, Hor.: remettre un navire à la mer. - referre rem judicatam, Cic.: revenir sur une affaire jugée. - referre mysteria, Cic.: recommencer la célébration des mystères. - referre veteres mores: rétablir les moeurs d'autrefois (faire revivre les moeurs d'autrefois). - referre se ad philosophiam, Cic.: revenir à la philosophie. - referre in melius, Virg.: améliorer. - referre omnia ad voluptatem, Cic.: ramener tout au plaisir. - culpam in aliquem referre: rejeter la faute sur qqn, accuser qqn. - causa ad matrem referebatur, Tac. A. 6, 49: la cause en était imputée à sa mère. - referre prospera ad fortunam, Tac.: attribuer les succès à la fortune. [st1]7 [-] rapporter (par la ressemblance), reproduire (les traits), représenter; reproduire (un son), répercuter. - vultum (os) alicujus referre: reproduire la physionomie de qqn, ressembler à qqn. - amisit filiam, quae non minus mores ejus quam os vultumque referebat, Plin. Ep. 5, 16, 9: il perdit sa fille qui lui ressemblait autant par son caractère que par sa physionomie. - rettulisse dicitur Decius parentis sui speciem, Liv. 10, 7: Décius rappelait, dit-on, l'image de son père. - temporis illius vultum referebat Achilles, quo petiit Agamemnona, Ov. M. 13: Achille avait le visage qu'il avait à l'époque où il attaqua Agamemnon. - nomine avum referens, animo manibusque parentem, Virg. En. 12, 348: (Eumède) qui tient de son aïeul par le nom, de son père par l'âme et le bras. - Marsigni sermone vultuque Suevos referunt, Tac. G. 43: par le langage et la coiffure, les Marsignes rappellent les Suèves. - neque amissos colores lana refert, Hor. C. 3, 5, 28: et la laine ne reprend pas sa couleur perdue. - referre saporem salis, Virg.: avoir le goût du sel. [st1]8 [-] porter (dans un livre, sur un document), reporter, transcrire, inscrire, consigner; mettre au nombre de, compter, admettre. - acceptum referre: inscrire comme reçu, mettre au crédit. - referre pecuniam expensam: porter sur un livre l'argent dépensé. - in censum referri, Liv.: être porté sur les registres du cens. - aliquid ad tabulas referre: porter qqch sur les livres de compte. - populum Romanum in tabulas referre, Flor. 1, 6: inscrire le peuple romain sur les rôles du cens. - rationes referre: rendre ses comptes, remettre ses comptes. - referre numerum: faire le recensement, compter. - referre aliquem (aliquid) in numero (in numerum): mettre qqn (qqch) au nombre de. - Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos, Cic. Nat. 1: Héraclide du Pont range au nombre des dieux le ciel et la terre. - eodem Caepionem referrem, Cic. Brut. 62, 223: je mettrais Cépion au même rang. [st1]9 [-] rapporter, raconter, annoncer, mentionner, dire, citer; répondre, répliquer; chanter, célébrer. - horresco referens, Virg. En. 2: je frémis en le racontant. - referre aliquid ad aliquem: rapporter (raconter) qqch à qqn. - referre + prop. inf.: répondre que, riposter que. - pauca refert: il répond en peu de mots. - (... negotiatoribus), quorum refert nomina, Suet.: (... hommes d'affaires), dont il cite les noms. - rettulit Ajax esse Jovis pronepos, Ov. M. 13, 141: Ajax rapporta qu'il était l'arrière-petit-fils de Jupiter. - quem referent Musae, Tib.: celui que célébreront les Muses. [st1]10 [-] rapporter une affaire, faire un rapport, rendre compte; soumettre à, en référer à. - referre legationem: rendre compte de son ambassade. - referre de re publica: faire un rapport sur la situation politique. - referre rem ad senatum: soumettre une chose à la délibération du sénat. - referre de aliqua re ad senatum: consulter le sénat au sujet de qqch, mettre qqch à l'ordre du jour du sénat. - referre ad populum: en appeler au peuple (en référer au peuple). - referre ad senatum, ad judicem: en référer au sénat, au juge. - te referente: sur ta proposition. - consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui in custodiam traditi erant, Sall. C. 50, 3: le consul, ayant convoqué le sénat, lui demande ce qu'il convient de faire des hommes qui ont été arrêtés. [st1]11 [-] poét. repasser (dans son esprit), réfléchir à, ruminer, se rappeler (surtout chez Ovide). - tacitā recentia mente visa refert, Ov. M. 15, 27: il repasse en silence dans son esprit ce qu'il vient de voir. - si forte refers, Ov. Am. 2, 8, 17: si d'aventure tu t'en souviens. - haec refer, Ov. R. Am. 308: aie cela présent à l'esprit. - saepe refer tecum sceleratae facta puellae, Ov. R. Am. 299: rappelle-toi souvent les perfidies de ta maîtresse. - mente memor refero, Ov. M. 15, 451: je m'en souviens. - foeda Lycaoniae referens convivia mensae, Ov. M. 1, 165: se rappelant l'horrible festin que Lycaon venait de lui servir. - illam meminitque refertque, Ov. M. 11, 563: il pense sans cesse à elle. - hoc si ille ad animum rettulit, Phaedr.: s'il a médité ce mot.* * *Refero, pen. corr. refers, retuli, pen. corr. relatum, pe. prod. et metri causa rettuli, rellatum, referre. Quintil. Reporter, ou Rapporter.\Siquid somniasti, ad me refers. Plaut. Tu m'en demande advis.\Populus de suis rebus ad eum refert. Cic. Luy demande conseil de ses affaires.\Ad seipsum aliquid referre. Cic. Juger du faict d'autruy par soymesme, en considerant comment nous ferions si nous estions en sa place, Prendre à son coeur l'autruy.\Acceptam referre salutem suam beneuolentiae alicuius. Cic. Confesser tenir sa vie de la benevolence d'aucun, Estre envié par luy, Luy estre tenu de ce qu'on est vif.\In acceptum referre. Cic. Approuver une chose comme bien faicte, et la declarer recevable.\In acta referri. Iuuena. Estre enregistré, ou Estre mis és chroniques.\In aerarios referre, Vide AErarius adiectiuum in AES, aeris. Suspendre aucun des commoditez et privileges de la bourgeoisie, et neantmoins le contraindre aux charges.\In album referre. Liu. Rediger par escript.\Aliquem ore referre. Virg. Luy resembler de viaire, ou visage.\Animum referre ad rem aliquam. Cic. Tourner et appliquer sa pensee à icelle, Penser à icelle.\In apertum referre opus. Cic. Publier.\Ad arbitrium alicuius referre. Cic. Se rapporter à aucun.\Ad vos nunc refero quem sequar. Cic. Je vous demande qui vous voulez que je suyve.\Aspectum referre in curiam. Cic. Tourner sa veue et son regard à, etc.\In codicem referre. Cic. Faire registre de quelque chose, Enregistrer.\Colorem paternum referre. Columella. Estre de la couleur de son pere.\In commentarium referre. Cic. Enregistrer.\Ad conscientiam referre omnia, nihil ad ostentationem. Plin. iun. Ne faire rien par vaine gloire, mais seulement se contenter du tesmoignage de sa conscience, Faire tout en conscience.\Consuetudinem repetere atque referre. Cic. Ramener une coustume en usage.\Referre ad aliquem omnes curas. Cic. N'avoir cure et soing que de luy.\Dexteram ad osculum referre. Plinius. Mettre la main sur sa bouche.\In deterius referre aliquid. Tacitus. L'interpreter en mauvaise partie.\In deos referre. Cic. Nombrer entre les dieux, Canonizer.\Diem referre dicitur sol. Virg. Ramener le jour.\Ensem vaginae referre. Sil. Rengainer.\Eodem referri. Cic. Estre rapporté au lieu mesme.\Vt sit qui a te mihi epistolam referat. Cic. Qui me rapporte lettres de toy.\Facta referre quae mandata sunt. Plaut. Mettre en execution ce qu'on nous a enchargé.\Ad finem aliquem referre omnia. Cic. Rapporter toutes choses à quelque fin.\Fructum diligentiae referre alicui. Cic. Le recompenser de sa diligence.\Gradum referre, quod et Pedem referre dicitur. Liu. Reculer, Retourner arriere, Retourner tout court dont on venoit, S'en retourner, Tourner le dos.\Gratiam referre. Cic. Rendre le plaisir.\In selectos iudices referre. Cic. Mettre au nombre des juges.\Laudem referre familiae alicuius. Cic. Remettre sus sa louange.\In libellum referre. Cic. Escrire en un petit livre qui sert pour memoire, et en papiers journaulx.\In literas publicas referri. Cic. Estre escript és registres et chartres, Estre mis en registre public, Estre enregistré.\Mandata referre ad aliquem. Caesar. Luy dire ce qu'on avoit en mandement et charge de luy dire.\Manum ad poplitem referre. Plin. Mettre la main au jarret.\Referre in melius. Virg. Tourner ou changer en mieulx.\Ad memoriam vetustatis referte omnia. Cic. Estimez que tout ce que j'ay dict, ce a esté pour avoir memoire de l'antiquité, Rapportez tout cela au vieil temps.\Morem referre. Virg. Ramener une vieille coustume, La remettre en usage.\Mores patris referre. Plin. iunior. Avoir les meurs de son pere, Luy resembler de meurs.\Si patrem non referret. Plin. iun. S'il ne resembloit à son pere.\Inter nefastos referre diem. Plin. iun. Mettre au nombre des jours qu'on ne plaidoit point.\In Nouocomenses retulit. Cic. Il l'a escript parmi les, etc.\Referre numerum. Virgil. Compter, Nombrer.\In numeros referre. Plin. iunior. Enrouler aux bandes.\Referre in oratorum numerum. Cic. Compter parmi les orateurs.\In numerum deorum referre. Sueton. Canonizer.\Omnia referre ad vnum. Cic. Mettre tout entre les mains d'aucun, Rapporter tout à un.\Referre oculos ad aliquem, vel ad terram. Cic. Jecter ses yeulx ou sa veue sur aucun, Tourner sa veue contre terre.\Opem referre. Cic. Aider.\Retulit ora ad iuuenem. Valer. Flac. Il a tourné son visage vers, etc.\Par referre. Terent. Rendre la pareille.\Pedem referre. Caesar. Se retirer, Retourner, Se reculer.\Rettulit ad me pedem. Plaut. Il est retourné chez moy.\Me referunt pedes in Tusculanum. Cicero. Me reportent, Je m'en revay à pied en, etc.\Primas referre ad aliquem. Cicero. L'estimer plus que touts les autres.\Quaestum maiorem referre. Colum. Rapporter plus grand gaing, Faire plus de prouffit.\Rationes referre. Cic. Rendre comptes.\Referre rationibus, et in rationes. Tranquil. Escrire parmi ses comptes.\Referunt haec ad rem. Plaut. Appartiennent à l'affaire.\Repulsam referre, quod et Ferre repulsam simpliciter dicitur, et Pati repulsam. Cic. Estre refusé, Estre esconduict.\Responsum referre. Cic. Rapporter response.\In, vel inter reos referre. Cic. Declarer une accusation et delation faicte d'aucun crime à l'encontre d'aucun, estre recevable.\Salutem alicui referre. Cic. Le resaluer.\Saporem salis referre. Virgil. Avoir telle saveur que le sel.\Se referre. Virgil. S'en retourner en la maison.\Se in gregem suum veterem referre. Cic. Se retourner, etc.\Se ad ordinem referre. Cic. Retourner à son ordre.\Se ad studia referre. Cic. Se remettre à l'estude.\Senium parentis referre. Columel. Se sentir de, etc.\Similitudinem referre. Plin. Resembler.\Pro re certa spem falsam domum retulerunt. Cic. Ils ont reporté, etc.\In spem sibi aliquid referre. Plaut. Esperer quelque chose, Avoir esperance de quelque chose.\Referre omnia ad vnam summam. Cic. Assembler tout en un.\In tabulas, siue tabellas referre. Cic. Mettre en son registre.\In tectum referre. Varro. Mettre en toict.\Retulit me ventus ad, vel in Italiam. Cic. M'a rapporté, ou ramené.\Vicem referre. Ouid. Rendre la pareille.\Nec incruentam victoriam retulit. Liu. Il gaigna la victoire, mais il y eut beaucoup de ses gents tuez.\Referre omnia ad voluptatem. Cic. Faire tout pour vivre en voluptez et delices, N'avoir esgard sinon à volupté, Referer tout à volupté.\Referre. Virgil. Rendre.\Referre. Virgil. Raconter, Referer, Relater, Reciter.\Vna foeminarum in omni aeuo refertur. Plin. Il n'est parlé que d'une.\Ego tibi refero, si non sum ex eo loco deiectus, etc. Cic. Je parle à toy, Je te demande si, etc.\Referre. Seneca. Revoquer, Retirer. -
25 verbum
verbum, i, n. [st2]1 [-] mot, terme, expression, parole. [st2]2 [-] au plur. formule de serment. [st2]3 [-] injures, outrages (en paroles). [st2]4 [-] allégation, chose mise en avant. [st2]5 [-] mot, vain mot, apparence. [st2]6 [-] Quint. verbe (t. de gram). [st2]7 [-] Plaut. Ter. proverbe, adage, sentence. [st2]8 [-] Hier. le Verbe (traduction du grec Λόγος = le Christ). - verba: la forme ([] fond, [res, sententia, summa). - verbo, non re, Cic. Liv.: en parole, non en action. - verbo... scripturā: de vive voix... par écrit. - verbum nullum fecit, Plaut.: il n'a rien dit. - verba publica: les mots de tout le monde. - qui verbum numquam in publico fecerunt, Cic. Brut. 78: qui n'ont jamais parlé en public (qui n'ont jamais fait de discours). - uno verbo: en un mot, bref, en somme, enfin. - verba facere: parler. - ad verbum, in verbum, verbum pro verbo: (traduire) mot pour mot, mot à mot. - verbi causā (gratiā): par exemple. - meis verbis, Cic.: en mon nom, de ma part. - verbum voluptatis, Cic. Fin. 2: le mot "plaisir". - uti verbo alicujus, Cic.: employer l'expression de qqn. - verbis minoribus uti, Ov.: modérer son langage. - pax, te tribus verbis volo, Plaut. Trin.: paix! je veux te dire seulement deux mots. - liberi verbo, Cic.: libres de nom seulement. - verba sunt! Ter.: ce ne sont que des sornettes! - verba dare alicui: en faire accroire à qqn, payer qqn de mots, lui en conter. - experior curis dare verba meis, Ov. Tr. 5, 7, 40: j'essaie de tromper mes ennuis. - de quo ego verbum feci numquam, Cic.: je n'ai jamais parlé de lui. - pactio verbis facta, Cic.: engagement verbal. - vetus verbum hoc quidem est + prop. inf. Ter.: c'est un vieux dicton qui dit que.... - in principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum, Hier.: au commencement était le Verbe et le Verbe était avec Dieu et le Verbe était Dieu. - verbūm (= verborum) sat est, Plaut. Truc.: assez parlé!* * *verbum, i, n. [st2]1 [-] mot, terme, expression, parole. [st2]2 [-] au plur. formule de serment. [st2]3 [-] injures, outrages (en paroles). [st2]4 [-] allégation, chose mise en avant. [st2]5 [-] mot, vain mot, apparence. [st2]6 [-] Quint. verbe (t. de gram). [st2]7 [-] Plaut. Ter. proverbe, adage, sentence. [st2]8 [-] Hier. le Verbe (traduction du grec Λόγος = le Christ). - verba: la forme ([] fond, [res, sententia, summa). - verbo, non re, Cic. Liv.: en parole, non en action. - verbo... scripturā: de vive voix... par écrit. - verbum nullum fecit, Plaut.: il n'a rien dit. - verba publica: les mots de tout le monde. - qui verbum numquam in publico fecerunt, Cic. Brut. 78: qui n'ont jamais parlé en public (qui n'ont jamais fait de discours). - uno verbo: en un mot, bref, en somme, enfin. - verba facere: parler. - ad verbum, in verbum, verbum pro verbo: (traduire) mot pour mot, mot à mot. - verbi causā (gratiā): par exemple. - meis verbis, Cic.: en mon nom, de ma part. - verbum voluptatis, Cic. Fin. 2: le mot "plaisir". - uti verbo alicujus, Cic.: employer l'expression de qqn. - verbis minoribus uti, Ov.: modérer son langage. - pax, te tribus verbis volo, Plaut. Trin.: paix! je veux te dire seulement deux mots. - liberi verbo, Cic.: libres de nom seulement. - verba sunt! Ter.: ce ne sont que des sornettes! - verba dare alicui: en faire accroire à qqn, payer qqn de mots, lui en conter. - experior curis dare verba meis, Ov. Tr. 5, 7, 40: j'essaie de tromper mes ennuis. - de quo ego verbum feci numquam, Cic.: je n'ai jamais parlé de lui. - pactio verbis facta, Cic.: engagement verbal. - vetus verbum hoc quidem est + prop. inf. Ter.: c'est un vieux dicton qui dit que.... - in principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum, Hier.: au commencement était le Verbe et le Verbe était avec Dieu et le Verbe était Dieu. - verbūm (= verborum) sat est, Plaut. Truc.: assez parlé!* * *Verbum, verbi. Terent. Parolle, Mot, Verbe.\De exclusione verbum nullum. Terent. On n'en parle point, On n'en dit pas un mot.\Si verbo titubarint. Cic. S'ils ont failli à parler.\Verba istaec sunt. Terent. Ce ne sont que parolles.\Copia cassa verborum. Lucret. Grand language inutile.\Canina verba. Ouid. Injures, ou Detractions.\Indomita. Seneca. Parolles oultrageuses et injurieuses.\Minantia. Ouid. Menasses.\Ouantia. Sil. Parolles haultaines et glorieuses, ou superbes.\Suspensa semper et obscura verba. Tacit. Parolles à double visage, ou ambigues et ambagieuses.\Violenta. Ouid. Parolles audacieuses et oultrageuses.\Accommodare alicui verba. Quintil. Luy accommoder et bailler parolles à luy convenables.\Capta verbis puella. Ouid. Deceues par belles parolles.\Claudere verba pedibus. Horat. Composer des vers.\Claudere verba modis imparibus. Ouid. Composer vers elegiaques.\Cogere verba in pedes. Ouid. Composer des vers.\Tabellis verba committere. Ouid. Escrire en tablettes.\Compellare aliquem amicis verbis. Virgil. Parler à aucun amiablement.\Concipere verba. Ouid. Bastir une formule de parler.\Verbis grauibus confici ab aliquo et trucidari. Cic. Estre griefvement oultragé par aucun de grosses parolles et injurieuses.\Dare verba alicui. Ouid. Le tromper et abuser, Le paistre de parolles.\Dare verba ventis. Ouid. Parler en vain.\Dare verba in ventos. Ouid. Perdre ses parolles, Parler à un qui n'escoute point, Autant en emporte le vent.\Effingere verba alicuius. Quintil. Contrefaire, Imiter.\Exprimere verbum de, vel e verbo. Terent. Tourner d'un language en un autre de mot à mot.\Facere verba mortuo. Terentius. Perdre sa peine, Parler à un homme mort.\Fundere verba. Ouid. Parler copieusement.\Fundere verba. Cic. Parler sans cesse et sans propos, Perdre parolles, Ne faire que causer.\Ministrat verba vinum. Horat. Le vin fait parler des gents.\Modulanda verba fidibus. Horat. Vers ou chansons à jouer sur le luc.\Obuoluere vitium decoris verbis. Horatius. Cacher son vice par belles et honnestes parolles.\Parcite verbis male ominatis. Horat. Gardez vous de dire parolles, etc.\Perdere verba. Seneca. Parler en vain.\Posita verba in vsu quotidiano. Quintil. Mots communeement usitez.\Profundere verba ventis. Lucret. Parler en vain, Perdre ses parolles.\Totidem verbis recitare. Cic. De mot à mot.\Reddere verba. Ouid. Respondre.\Reddere verbum verbo. Horatius. Rendre et translater mot pour mot.\Verbum pro verbo reddere, Idem. Cic. Rendre mot pour mot.\Eisdem verbis, siue ad verbum reddere quod cogitauimus. Cic. En mesmes termes.\Repetere verba. Ouid. Repeter, Redire, Relire, Resumer, Dire de rechef.\Respondere verbum verbo. Terent. Respondre à chasque mot, et n'en laisser pas un.\Retentare intermissa verba. Ouid. Essayer de rechef à parler.\Retenta verba dolore. Ouid. Retenuz et arrestez.\Socianda verba chordis. Horat. Vers ou chansons à jouer sur les instruments de musique.\Trahere, verba. Sil. Parler à grande difficulté, Trainer sa parolle.\Verba de verbis trahere. Quintil. Faire entresuyvir un propos.\Transferre totidem verbis. Cicero. Rendre, ou translater mot pour mot.\Vincere verbis aliquid. Virgil. En venir au dessus, Descrire par bons vers une chose fort difficile.\Verbum. Terent. Un commun dict, Proverbe, Parolle qu'on dit communeement.\Vtinam istuc verbum ex animo ac vere diceres. Terent. Ceste parolle.\Quid istuc verbi est? Plaut. Que signifie ceste parolle?\Verbis meis salutem ei adscribito. Cic. Salue le en mon nom.\Atticae meis verbis suauium des. Cic. Baise la en mon nom.\Verbum sat est. Plaut. Il suffit d'un mot.\Verbi gratia, et Verbi causa, quod et Exempli gratia dicitur. Cic. En maniere de parler, Comme par maniere de parler, Pour exemple.\In verbo vestigia torsit. Virgil. A la derniere parolle, ou En disant le dernier mot il s'en alla. -
26 persequor
per-sĕquor, cūtus and quūtus, 3, v. dep. a. and n. ( act. collat. form of the imperat. persece for perseque, Poët. ap. Cic. Att. 13, 23 fin.).I. A.Lit.1.In gen.:2.ille servolum Jubet illum persequi,
Plaut. Cist. 1, 3, 35; 4, 2, 30:si vis persequi vestigiis,
id. Men. 4, 1, 9:certum est persequi,
Ter. Phorm. 3, 3, 18:me in Asiam persequens,
id. And. 5, 4, 32:(persequens dicit perseverationem sequentis ostendens. Persequitur enim qui non desinit sequi, Don. ad h. l.): aliquem,
Cic. Verr. 2, 5, 35, § 91:exercitum,
id. Phil. 3, 3, 7:cursim,
Petr. 6:Hortensium ipsius vestigiis,
Cic. Brut. 90, 307:quā, aut terrā aut mari, persequar eum, qui, etc.,
id. Att. 7, 22, 2:vestigia alicujus,
id. de Or. 1, 23, 105; Verg. A. 9, 218:hanc persecuta mater orare incipit,
Phaedr. 1, 28, 5.—With inf. ( poet.):atqui non ego te tigris ut aspera... frangere persequor,
Hor. C. 1, 23, 10.—In partic.a.To follow after, press upon, chase, pursue:b.fugientes usque ad flumen persequuntur,
Caes. B. G. 7, 67:bello,
id. ib. 1, 14:deterrere hostes a persequendo,
Sall. J. 50, 6:feras,
Ov. H. 9, 34:beluas,
Curt. 8, 14, 26.—To go through a place in pursuit of any thing, to search through:B.omnes solitudines,
Cic. Pis. 22, 53. —Transf., to follow up, come up with, overtake:C.quo ego te ne persequi quidem possem triginta diebus,
Cic. Fam. 3, 6, 3; id. Div. 2, 72, 149:mors et fugacem persequitur virum,
Hor. C. 3, 2, 14.—Trop.1.In gen., to follow perseveringly, to pursue any thing:2.omnes vias persequar,
Cic. Fam. 4, 13, 6:viam,
Ter. Hec. 3, 5, 4:eas artes,
Cic. Fin. 1, 21, 72.—In partic.a.With the accessory notion of striving after, to pursue, hunt after, seek to obtain, strive after, = appetere, affectare:(β).quis est, qui utilia non studiosissime persequatur?
Cic. Off. 3, 28, 101:ego mihi alios deos penates persequar,
Plaut. Merc. 5, 1, 7: Pl. Tene priusquam hinc abeo savium. Ph. Si quidem mi hercle regnum detur, numquam id potius persequar, id. Curc. 1, 3, 55:hereditates,
Ter. And. 4, 5, 20:hereditates aut syngraphas,
Cic. Leg. 3, 8, 18:cujusquemodi voluptates,
id. Fin. 2, 7, 22: ego meum jus persequar, I will pursue or assert my right, Ter. Ad. 2, 1, 9; Cic. Caecin. 3, 8:persequendi juris sui potestas,
id. Div. in Caecil. 6, 21:bona tua repetere ac persequi lite atque judicio,
id. Verr. 2, 3, 13, § 32:possumus rem nostram persequi,
id. Quint. 13, 45 fin.:cum tribunus plebis poenas a seditioso cive per bonos viros judicio persequi vellet,
sought to obtain, id. Fam. 1, 9, 15.—With inf., to hasten, be eager (rare):b.nec scimus quam in partem ingredi persequamur,
Plaut. Rud. 3, 3, 4.—To follow, be a follower of; to imitate, copy after a person or thing as a guide or pattern:c.si vero Academiam veterem persequamur,
Cic. Ac. 1, 2, 7:sectam et instituta alicujus,
id. Verr. 2, 5, 71, § 183:ego neglectā barbarorum inscitiā te persequar,
id. Fam. 9, 3, 2; id. Ac. 2, 23, 74:ut, quae maxime excellant in eo, quem imitabitur, ea diligentissime persequatur,
id. de Or. 2, 22, 90.—To pursue, proceed against, prosecute; to revenge, avenge, take vengeance upon a person or thing:d.aliquem bello,
Caes. B. G. 5, 1:aliquem judicio,
Cic. Fl. 20, 47:alicujus injurias ulcisci ac persequi,
id. Verr. 2, 2, 3, § 9; so,injuriam,
id. Mur. 21, 44; Sall. J. 14, 23; cf. Kritz ad Sall. C. 9, 5:mortem alicujus,
Cic. Fam. 9, 3, 2:de persequendis inimicitiis,
Caes. B. C. 3, 83 fin.:Trebonii mortem,
Cic. Phil. 13, 18, 39; Caes. B. G. 7, 38; Liv. 40, 11 fin.:adulterium,
Sen. Contr. 3, 20.—To persecute for religious belief or practice (eccl. Lat.), Tert. ad Scap. 5; Vulg. Johan. 15, 20; id. Act. 7, 52; id. Rom. 12, 14 et saep.—e.To follow in writing, to take down, minute down:f.celeritate scribendi, quae dicerentur persequi,
Cic. Sull. 14, 42:multa diserte dixit, quae notarius persequi non potuit,
Sen. Apoc. 9, 2.—To follow up with action, to follow out, perform, execute, bring about, do, accomplish, etc.:(β).hoc, ut dico, factis persequar,
Plaut. Merc. 3, 2, 11:erus quod imperavit persequi,
id. Am. 2, 1, 40:imperium patris,
id. Stich. 1, 2, 84 sq.:ex usu quod est, id persequar,
Ter. Hec. 4, 3, 10:mandata,
Cic. Q. Fr. 2, 14, 3:si idem extrema persequitur qui inchoavit,
id. Prov. Cons. 8, 19:vitam inopem et vagam,
to lead, id. Phil. 12, 7, 15.— Absol.:sed tamen ibo et persequar,
will go and obey, Plaut. Cist. 2, 1, 64. —In partic., to follow out in speech or writing, to set forth, treat of, relate, recount, describe, explain, etc.:* II.aliquid voce,
Cic. Planc. 23, 56:dum rationes Persequor,
set forth, treat of, discuss the reasons, Lucr. 5, 56:quae versibus persecutus est Ennius,
Cic. Sen. 6, 16:philosophiam Latinis litteris,
id. Ac. 1, 3, 12:aliquid scripturā,
id. Fam. 15, 21, 4:obscenas voluptates,
id. N. D. 1, 40, 111:res Hannibalis,
id. Div. 1, 24, 49:has res in eo libro,
id. Off. 2, 24, 87:quae persequerer, si commemorare possem sine dolore,
id. Fam. 5, 13, 3: da te in sermonem et persece Et confice, etc., Poët. ap. Cic. Att. 13, 23, 3.—Neutr., to follow or come after:► In a pass.exacta vindemia gramine persecuto,
when the grass has grown again, Pall. 3, 26, 5.signif. (post-class.):A. * B.illa se in mare praecipitavit, ne persequeretur,
Hyg. Fab. 198 dub.—Hence, persĕquens, entis, P. a., used as subst. * -
27 refero
rĕ-fĕro, rettŭli (also written retuli), rĕlātum (rēlātum or rellatum, Lucr. 2, 1001), rĕferre, v. a. irr., to bear, carry, bring, draw, or give back (very freq. and class.; cf.: reduco, reporto, retraho).I.Lit.A.Ingen.: zonas, quas plenas argenti extuli, eas ex provinciā inanes rettuli, C. Gracchus ap. Gell. 15, 12 fin.:b.arma,
Plaut. Ep. 2, 2, 25:vasa domum,
id. Poen. 4, 2, 25; cf.:pallam domum,
id. Men. 5, 7, 59; 4, 2, 97; 98; cf.:anulum ad me,
id. Cas. 2, 1, 1;and simply pallam, spinther,
id. Men. 3, 3, 16; 5, 1, 5; 5, 2, 56:secum aurum,
id. Aul. 4, 5, 4:exta,
id. Poen. 2, 44:uvidum rete sine squamoso pecu,
id. Rud. 4, 3, 5:aestus aliquem in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:Auster me ad tribulos tuos Rhegium rettulit,
Cic. Fam. 12, 25, 3: ut naves eodem, unde erant profectae, reterrentur, Caes. B. G. 4, 28:me referunt pedes in Tusculanum,
Cic. Att. 15, 16, B; cf.:aliquem lecticae impositum domum,
Suet. Caes. 82; and:in Palatium,
id. Vit. 16: intro referre pedem, to turn one ' s feet back, to return, Plaut. Merc. 5, 4, 50; cf.:incertus tuum cave ad me rettuleris pedem,
id. Ep. 3, 4, 3:caelo rettulit illa pedem,
Ov. H. 16, 88; 15, 186:fertque refertque pedes,
id. F. 6, 334 (for a different use of the phrase, v. infra B. 2.):in decimum vestigia rettulit annum (victoria),
Verg. A. 11, 290:in convivia gressum,
Sil. 11, 355:in thalamos cursum,
id. 8, 89:ad nomen caput ille refert,
turns his head, looks back, Ov. M. 3, 245:suumque Rettulit os in se,
drew back, concealed, id. ib. 2, 303:ad Tuneta rursum castra refert,
Liv. 30, 16:corpus in monumentum,
Petr. 113:relatis Lacedaemona (ossibus),
Just. 3, 3, 12:gemmam non ad os, sed ad genas,
Ov. Tr. 5, 4, 5: digitos ad os referre, to draw back (v. digitus), Quint. 11, 3, 103:digitos ad frontem saepe,
Ov. M. 15, 567:manum ad capulum,
Tac. A. 15, 58 fin.:rursus enses vaginae,
Sil. 7, 508:pecunias monumentaque, in templum,
Caes. B. C. 2, 21:caput ejus in castra,
id. B. G. 5, 58:vulneratos in locum tutum,
id. B. C. 2, 41:cornua (urorum) in publicum,
id. B. G. 6, 28:frumentum omne ad se referri jubet,
id. ib. 7, 71:signa militaria, scutum, litteras ad Caesarem,
id. ib. 7, 88; id. B. C. 3, 53; 3, 99; id. B. G. 1, 29; 5, 49:Caesaris capite relato,
id. B. C. 3, 19 fin. —Esp.: referre se, to go back, return:c.Romam se rettulit,
Cic. Fl. 21, 50:sese in castra,
Caes. B. C. 1, 72 fin.:se huc,
id. ib. 2, 8, 2:domum me Ad porri catinum,
Hor. S. 1, 6, 115:sese ab Argis (Juno),
Verg. A. 7, 286:se ab aestu,
Ov. M. 14, 52; cf.:se de Britannis ovans,
Tac. A. 13, 32:causam Cleanthes offert, cur se sol referat,
Cic. N. D. 3, 14, 37.—Pass. in mid. sense, to return, arrive:d.sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est,
Cic. Tusc. 1, 49, 119:classem relatam,
Verg. A. 1, 390:nunc Itali in tergum versis referuntur habenis,
Sil. 4, 317; 7, 623.—To withdraw, remove:B.fines benignitatis introrsus referre,
to narrow, Sen. Ben. 1, 14, 5:Seleucia ab mari relata,
remote, Plin. 5, 27, 22, § 93. —In partic.1.To give back something due; to give up, return, restore, pay back, repay (= reddere):2.scyphos, quos utendos dedi Philodamo, rettuleritne?
Plaut. As. 2, 4, 34; cf. id. Aul. 4, 10, 29; 37; 38;and, pateram (surreptam),
Cic. Div. 1, 25, 54:argentum,
Plaut. Ps. 2, 2, 29; so (with reddere) id. Curc. 5, 3, 45:mercedem (with reddere),
id. As. 2, 4, 35; cf.:octonis idibus aera,
to pay the money for tuition. Hor. S. 1, 6, 75 (v. idus):si non Rettuleris pannum,
id. Ep. 1, 17, 32; 1, 6, 60:verum, si plus dederis, referam,
Plaut. Ep. 2, 2, 112.—Referre pedem or gradum, as a milit. t. t., to draw back, retire, withdraw, retreat (different from the gen. signif., to return, and the above passages):b.vulneribus defessi pedem referre coeperunt,
Caes. B. G. 1, 25; cf.:ut paulatim cedant ac pedem referant,
id. B. C. 2, 40; Liv. 7, 33; so,referre pedem,
Caes. B. C. 1, 44 (with loco excedere); Cic. Phil. 12, 3 (opp. insistere); Liv. 3, 60 (opp. restituitur pugna);21, 8 al.— For the sake of euphony: referre gradum: cum pedes referret gradum,
Liv. 1, 14. —And, in a like sense, once mid.: a primā acie ad triarios sensim referebatur,
Liv. 8, 8, 11.—Transf., out of the milit. sphere:II. A.feroque viso retulit retro pedem (viator),
Phaedr. 2, 1, 8; cf.:viso rettulit angue pedem,
Ov. F. 2, 342; 6, 334:rettulit ille gradus horrueruntque comae,
id. ib. 2, 502:(in judiciis) instare proficientibus et ab iis, quae non adjuvant, quam mollissime pedem oportet referre,
Quint. 6, 4, 19.In gen.: (Saxum) ejulatu... Resonando mutum flebiles voces refert, Att. ap. Cic. Fin. 2, 29, 94 (Trag. Rel. p. 176 Rib.); cf. Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42:B.sonum,
id. N. D. 2, 57, 144; id. Or. 12, 38; Hor. Ep. 2, 1, 201 al.:voces,
Ov. M. 12, 47; cf.:Coëamus rettulit Echo,
id. ib. 3, 387: cum ex CXXV. judicibus reus L. referret, restored to the list, i. e. retained, accepted (opp. quinque et LXX. reiceret), Cic. Planc. 17:o mihi praeteritos referat si Juppiter annos!
Verg. A. 8, 560; cf.: tibi tempora, Hor. C. 4, 13, 13:festas luces (sae culum),
id. ib. 4, 6, 42:dies siccos (sol),
id. ib. 3, 29, 20 et saep.:hoc quidem jam periit: Ni quid tibi hinc in spem referas,
Plaut. Ep. 3, 2, 3:ad amicam meras querimonias referre,
id. Truc. 1, 2, 65:hic in suam domum ignominiam et calamitatem rettulit,
Cic. Off. 1, 39, 138; cf.:pro re certā spem falsam domum rettulerunt,
id. Rosc. Am. 38, 110:rem publicam sistere negat posse, nisi ad equestrem ordinem judicia referantur,
id. Verr. 2, 3, 96, § 223:servati civis decus referre,
Tac. A. 3, 21:e cursu populari referre aspectum in curiam,
to turn back, turn towards, Cic. Prov. Cons. 16, 38; cf.:oculos animumque ad aliquem,
id. Quint. 14, 47:animum ad studia,
id. de Or. 1, 1, 1:animum ad veritatem,
id. Rosc. Am. 16, 48:animum ad firmitudinem,
Tac. A. 3, 6 et saep.:multa dies variique labor mutabilis aevi Rettulit in melius,
brought to a better state, Verg. A. 11, 426:uterque se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem refert,
Cic. Rep. 5, 3, 5; so,se ad philosophiam referre,
to go back, return, id. Off. 2, 1, 4:ut eo, unde digressa est, referat se oratio,
id. ib. 2, 22, 77.—In partic.1.(Acc. to I. B. 1.) To pay back, give back, repay (syn. reddo):2.denique Par pari referto,
Ter. Eun. 3, 1, 55; cf.:quod ab ipso adlatum est, id sibi esse relatum putet,
id. Phorm. prol. 21:ut puto, non poteris ipsa referre vicem,
pay him back in his own coin, Ov. A. A. 1, 370; Sen. Herc. Fur. 1337. — Esp. in the phrase referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show one ' s gratitude (by deeds), to recompense, requite (cf.:gratiam habeo): spero ego mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratium referam parem,
Plaut. Merc. 5, 4, 39:parem gratiam,
Ter. Eun. 4, 4, 51:et habetur et refertur, Thais, a me ita, uti merita es, gratia,
id. ib. 4, 6, 12; cf.:meritam gratiam debitamque,
Cic. de Or. 3, 4, 14:justam ac debitam gratiam,
id. Balb. 26, 59:pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam,
id. Cat. 4, 2, 3; 1, 11, 28; id. Off. 2, 20, 69:fecisti ut tibi numquam referre gratiam possim,
Plaut. Capt. 5, 1, 12; id. Most. 1, 3, 57; id. Pers. 5, 2, 71; id. Ps. 1, 3, 86; id. Rud. 5, 3, 36 al.; Cic. Lael. 15, 53; Caes. B. G. 1, 35:alicui pro ejus meritis gratiam referre,
id. ib. 5, 27 fin.; id. B. C. 2, 39; 3, 1, fin.:gratiam emeritis,
Ov. P. 1, 7, 61:gratiam factis,
id. Tr. 5, 4, 47.— Plur.:pro tantis eorum in rem publicam meritis honores ei habeantur gratiaeque referantur,
Cic. Phil. 3, 15, 39; 10, 11, 1:dis advenientem gratias pro meritis agere,
Plaut. Am. 1, 1, 27; v. gratia.—To bring back any thing; to repeat, renew, restore, = repetere, retractare, renovare, etc.:b.(Hecyram) Iterum referre,
to produce it again, Ter. Hec. prol. 7; id. ib. prol. alt. 21 and 30; cf. Hor. A. P. 179.— So, to bring up for reconsideration:rem judicatam,
Cic. Dom. 29, 78:ludunt... Dictaeos referunt Curetas,
Lucr. 2, 633:Actia pugna per pueros refertur,
Hor. Ep. 1, 18, 62: institutum referri ac renovari, Civ. Div. in Caecil. 21, 68; cf.:consuetudo longo intervallo repetita ac relata,
id. ib. 21, 67:te illud idem, quod tum explosum et ejectum est, nunc rettulisse demiror,
Cic. Clu. 31, 86:cum ad idem, unde semel profecta sunt, cuncta astra redierint eandemque totius caeli descriptionem longis intervallis retulerint,
id. Rep. 6, 22, 24:mysteria ad quae biduo serius veneram,
id. de Or. 3, 20, 75:quasdam caerimonias ex magno intervallo,
Liv. 3, 55:antiquum morem,
Suet. Caes. 20:consuetudinem antiquam,
id. Tib. 32 et saep.:cum aditus consul idem illud responsum rettulit,
repeated, Liv. 37, 6 fin.:veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem,
to restore, Cic. Fl. 1, 1:hunc morem, hos casus atque haec certamina primus Ascanius Rettulit,
Verg. A. 5, 598:O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,
id. ib. 8, 560.—To represent, set forth anew, reproduce, etc.:3.referre Naturam, mores, victum motusque parentum,
to reproduce, Lucr. 1, 597:majorum vultus vocesque comasque,
id. 4, 1221:mores, os vultusque ejus (sc. patris),
Plin. Ep. 5, 16, 9:parentis sui speciem,
Liv. 10, 7; cf.:(Tellus) partim figuras Rettulit antiquas, partim nova monstra creavit,
Ov. M. 1, 437:faciem demptā pelle novam,
Tib. 1, 8, 46:temporis illius vultum,
Ov. M. 13, 443: si quis mihi parvulus aulā Luderet Aeneas, qui te tamen ore [p. 1545] referret, might represent, resemble thee, Verg. A. 4, 329; cf.:nomine avum referens, animo manibusque parentem,
id. ib. 12, 348:Marsigni sermone vultuque Suevos referunt,
Tac. G. 43:neque amissos colores lana refert,
Hor. C. 3, 5, 28.—To convey a report, account, intelligence, by speech or by writing; to report, announce, relate, recite, repeat, recount; to mention, allege (class.;b.in late Lat. saepissime): certorum hominum sermones referebantur ad me,
Cic. Fam. 1, 9, 10 Orell. N. cr.:tales miserrima fletus Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam),
Verg. A. 4, 438:pugnam referunt,
Ov. M. 12, 160:factum dictumve,
Liv. 6, 40:si quis hoc referat exemplum,
Quint. 5, 11, 8:in epistulis Cicero haec Bruti refert verba,
id. 6, 3, 20:quale refert Cicero de homine praelongo, caput eum, etc.,
id. 6, 3, 67 et saep.:quaecunque refers,
Hor. Ep. 1, 7, 60; 2, 1, 130:sermones deorum,
id. C. 3, 3, 71:multum referens de Maecenate,
Juv. 1, 66. —With obj.-clause, Suet. Caes. 30; Ov. M. 1, 700; 4, 796:Celso gaudere et bene rem gerere refer,
Hor. Ep. 1, 8, 2 al.; cf. poet. by Greek attraction:quia rettulit Ajax Esse Jovis pronepos,
Ov. M. 13, 141; and:referre aliquid in annales,
Liv. 4, 34 fin., and 43, 13, 2:ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus, refert,
Hor. C. 3, 7, 16.— Absol.:quantum, inquam, debetis? Respondent CVI. Refero ad Scaptium,
I report, announce it to Scaptius, Cic. Att. 5, 21, 12:in quo primum saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum,
reported, stated, id. Brut. 57, 288:(Hortensius) nullo referente, omnia adversariorum dicta meminisset,
id. ib. 88, 301:abi, quaere, et refer,
Hor. Ep. 1, 7, 53. —Poet. (mostly in Ovid), to repeat to one ' s self, call to mind:c.tacitāque recentia mente Visa refert,
Ov. M. 15, 27:si forte refers,
id. Am. 2, 8, 17:haec refer,
id. R. Am. 308:saepe refer tecum sceleratae facta puellae,
id. ib. 299:mente memor refero,
id. M. 15, 451:foeda Lycaoniae referens convivia mensae,
id. ib. 1, 165; cf.:illam meminitque refertque,
id. ib. 11, 563.—Pregn., to say in return, to rejoin, answer, reply (syn. respondeo):d.id me non ad meam defensionem attulisse, sed illorum defensioni rettulisse,
Cic. Caecin. 29, 85:ego tibi refero,
I reply to you, id. ib. 29, 85, §84: ut si esset dictum, etc., et referret aliquis Ergo, etc.,
id. Fat. 13, 30:quid a nobis autem refertur,
id. Quint. 13, 44: retices;nec mutua nostris Dicta refers,
Ov. M. 1, 656; 14, 696:Musa refert,
id. ib. 5, 337; id. F. 5, 278:Anna refert,
Verg. A. 4, 31:talia voce,
id. ib. 1, 94:pectore voces,
id. ib. 5, 409:tandem pauca refert,
id. ib. 4, 333 et saep. —Publicists' t. t.(α).To bring, convey, deliver any thing as an official report, to report, announce, notify, = renuntiare:(β).legati haec se ad suos relaturos dixerunt,
Caes. B. G. 4, 9; cf.:cujus orationem legati domum referunt,
id. B. C. 1, 35: responsa (legati), Cic. Fragm. ap. Non. 380, 31:legationem Romam,
Liv. 7, 32:mandata ad aliquem,
Caes. B. C. 3, 57:responsa,
id. B. G. 1, 35; cf.:mandata alicui,
id. ib. 1, 37:numerum capitum ad aliquem,
id. ib. 2, 33 fin.:rumores excipere et ad aliquem referre,
Cic. Deiot. 9, 25; cf. Caes. B. G. 1, 47:Ubii paucis diebus intermissis referunt, Suevos omnes, etc.,
id. ib. 6, 10; Liv. 3, 38, 12.—Ad senatum de aliquā re referre (less freq with acc., a rel.-clause, or absol.), to make a motion or proposition in the Senate; to consult, refer to, or lay before the Senate; to move, bring forward, propose: VTI L. PAVLVS C. MARCELLVS COSS... DE CONSVLARIBVS PROVINCIIS AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID PRIVS... AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID CONIVNCTVM DE EA RE REFERRETVR A CONSVLIBVS, S. C. ap. Cic. Fam. 8, 8, 5 sq.: de legibus abrogandis ad senatum referre. Cic. Cornel. 1, Fragm. 8 (p. 448 Orell.); cf.:(γ).de quo legando consules spero ad senatum relaturos,
id. Imp. Pomp. 19, 58:de ejus honore ad senatum referre,
id. Phil. 8, 11, 33:de eā re postulant uti referatur. Itaque consulente Cicerone frequens senatus decernit, etc.,
Sall. C. 48, 5, 6:rem ad senatum refert,
id. ib. 29, 1; cf.:tunc relata ex integro res ad senatum,
Liv. 21, 5:rem ad senatum,
id. 2, 22:consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui, etc.,
Sall. C. 50, 3: ut ex litteris ad senatum referretur, impetrari (a consulibus) non potuit. Referunt consules de re publicā, Caes. B. C. 1, 1; cf.:refer, inquis, ad senatum. Non referam,
Cic. Cat. 1, 8, 20.—Of other bodies than the Senate (cf.: defero, fero): C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse,
Cic. Dom. 53, 136: eam rem ad consilium cum rettulisset Fabius. Liv. 24, 45, 2; 30, 4, 9:est quod referam ad consilium,
id. 30, 31, 9; 44, 2, 5; Curt. 4, 11, 10.— Per syllepsin: DE EA RE AD SENATVM POPVLVMQVE REFERRI, since referre ad populum was not used in this sense (for ferre ad populum); v. fero, and the foll. g:de hoc (sc. Eumene) Antigonus ad consilium rettulit,
Nep. Eum. 12, 1.— Transf., to make a reference, to refer (class.): de rebus et obscuris et incertis ad Apollinem censeo referendum;ad quem etiam Athenienses publice de majoribus rebus semper rettulerunt,
Cic. Div. 1, 54, 122; cf. Nep. Lys. 3; Cic. Quint. 16, 53.— Different from this is, *Referre ad populum (for denuo ferre), to propose or refer any thing anew to the people (cf. supra, II. B. 2.;e.v. Krebs, Antibarb. p. 1006): factum est illorum aequitate et sapientiā consulum, ut id, quod senatus decreverat, id postea referendum ad populum non arbitrarentur,
Cic. Clu. 49, 137; cf. Att. ap. Non. p. 512, 29; Liv. 22, 20; Val. Max. 8, 10, 1.—A mercantile and publicists' t. t., to note down, enter any thing in writing; to inscribe, register, record, etc.:4.cum scirem, ita indicium in tabulas publicas relatum,
Cic. Sull. 15, 42:in tabulas quodcumque commodum est,
id. Fl. 9, 20:nomen in tabulas, in codicem,
id. Rosc. Com. 1, 4:quod reliquum in commentarium,
id. Att. 7, 3, 7:quid in libellum,
id. Phil. 1, 8, 19:tuas epistulas in volumina,
i. e. to admit, id. Fam. 16, 17 init.; cf.:orationem in Origines,
id. Brut. 23, 89 al.:in reos, in proscriptos referri,
to be set down among, id. Rosc. Am. 10, 27:absentem in reos,
id. Verr. 2, 5, 42, § 109; cf.:aliquem inter proscriptos,
Suet. Aug. 70:anulos quoque depositos a nobilitate, in annales relatum est,
Plin. 33, 1, 6, § 18:senatūs consulta falsa (sc. in aerarium),
enter, register, Cic. Fam. 12, 1, 1; id. Phil. 5, 4, 12. —Entirely absol.:ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent,
Liv. 26, 36 fin. —Here, too, belongs referre rationes or aliquid (in rationibus, ad aerarium, ad aliquem, alicui), to give, present, or render an account:rationes totidem verbis referre ad aerarium,
Cic. Fam. 5, 20, 2;and rationes referre alone: in rationibus referendis... rationum referendarum jus, etc.,
id. ib. 5, 20, 1; id. Pis. 25, 61; id. Verr. 2, 1, 30, § 77; 2, 3, 71, § 167:referre rationes publicas ad Caesarem cum fide,
Caes. B. C. 2, 20 fin.:si hanc ex fenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati,
Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167:(pecuniam) in aerarium,
Liv. 37, 57, 12; cf.: pecuniam operi publico, to charge to, i. e. to set down as applied to, Cic. Fl. 19, 44.— So, too, acceptum and in acceptum referre, to place to one ' s credit, in a lit. and trop. sense (v. accipio).— Hence, transf.: aliquem (aliquid) in numero (as above, in rationibus), in numerum, etc., to count or reckon a person or thing among:Democritus, qui imagines eorumque circuitus in deorum numero refert,
Cic. N. D. 1, 12, 29:(Caesar, Claudius) in deorum numerum relatus est,
Suet. Caes. 88; id. Claud. 45:Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos,
Cic. N. D. 1, 13, 34:nostri oratorii libri in Eundem librorum numerum referendi videntur,
id. Div. 2, 1, 4: hoc nomen in codicem relatum, id. Rosc. Com. B. and K. (al. in codice).—With inter (postAug. and freq.):ut inter deos referretur (August.),
Suet. Aug. 97:diem inter festos, nefastos,
Tac. A. 13, 41 fin.:hi tamen inter Germanos referuntur,
id. G. 46; Suet. Claud. 11; id. Tib. 53:dumque refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse situs,
Ov. M. 7, 302:intellectum est, quod inter divos quoque referretur,
Lampr. Alex. Sev. 14:inter sidera referre,
Hyg. Fab. 192:inter praecipua crudelitatis indicia referendus,
Val. Max. 9, 2, ext. 5:inter insulas,
Plin. 5, 9, 9, § 48:dicebat quasdam esse quaestiones, quae deberent inter res judicatas referri,
Sen. Contr. 2, 11, 12:eodem Q. Caepionem referrem,
I should place in the same category, Cic. Brut. 62, 223.—Referre aliquid ad aliquid, to trace back, ascribe, refer a thing to any thing:5.qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt,
Cic. Lael. 9, 32:omnia ad igneam vim,
id. N. D. 3, 14, 35:omnia ad incolumitatem et ad libertatem suam,
id. Rep. 1, 32, 49; 1, 26, 41:in historiā quaeque ad veritatem, in poëmate pleraque ad delectationem,
id. Leg. 1, 1, 5; id. Off. 1, 16, 52 et saep. al.:hunc ipsum finem definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur, neque id ipsum usquam referretur,
id. Fin. 2, 2, 5; cf.nusquam,
id. ib. 1, 9, 29:ad commonendum oratorem, quo quidque referat,
id. de Or. 1, 32, 145:hinc omne principium, huc refer exitum,
Hor. C. 3, 6, 6.— With dat.:cujus adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat,
Tac. A. 14, 38 fin. — In Tac. once with in:quidquid ubique magnificum est, in claritatem ejus (sc. Herculis) referre consensimus,
Tac. G. 34.—Rarely of persons;as: tuum est Caesar, quid nunc mihi animi sit, ad te ipsum referre,
Cic. Deiot. 2, 7.— Absol.: ita inserere oportet referentem ad fructum, meliore genere ut sit surculus, etc., one who looks to or cares for the fruit, Varr. R. R. 1, 40, 6.—Culpam in aliquem referre, to throw the blame upon, accuse, hold responsible for, etc. (post-Aug.):hic, quod in adversis rebis solet fieri, alius in alium culpam referebant,
Curt. 4, 3, 7; Aug. contr. Man. 2, 17, 25 Hier. Epp. 1, 9 fin.: cf.:augere ejus, in quem referet crimen, culpam,
Cic. Inv. 2, 28, 83:causa ad matrem referebatur,
Tac. A. 6, 49:causam abscessus ad Sejani artes,
id. ib. 4, 57. -
28 commeatus
commeātus, ūs, m. (commeo), I) das ungehinderte Gehen, das Gehen und Kommen, der freie Durchgang, der freie Verkehr, in eo conclavi ego perfodi parietem, quā commeatus clam esset hinc huc mulieri, Plaut. mil. 142: nimis beat, quod commeatus transtinet trans parietem, ibid. 468: per hortum utroque commeatus convenit, Plaut. Stich. 452: medium parietem perfodit servus, commeatus clanculum quā foret amantum, Plaut. mil. argum. II, 10: si viae publicae exemptus commeatus sit, vel via coartata, Ulp. dig. 43, 8, 2. § 25. – v. lebl. Subjj., si fauces commeatum liquidae vocis exercent, die Stimme frei u. ungehindert herauslassen, Pallad. 1, 3. – II) meton., a) die Erlaubnis, ungehindert zu gehen, der Urlaub, bes. der Militärpers., commeatum petere, Vell.: tridui commeatum petere ab alqo, Hyg.: commeatum accipere, Plin. ep.: commeatum sumere, Liv.: alci commeatum dare, Liv.: alci commeatum indulgere, Plin. ep. u. Hyg. (u. amatoriae militiae brevem commeatum indulgere, Apul.): alqm in commeatum mittere, Liv.: in commeatu esse, Liv.: commeatu abesse, mitll., Suet.: ultra commeatum abesse, ICt.: secum eum tum frequentem ad signa sine ullo commeatu (ohne irgend Urlaub zu nehmen) fuisse, Liv.: sine commeatu Italiā excedere, Suet.: ad commeatus diem non venire, non adesse, an dem Tage, wo der U. zu Ende ist, Cornif. rhet. u. Quint.: commeatum alci propagare, Suet.: sine commeatibus dilabi, Liv.: cum commeatu Syracusis remanere, Cic.: a commeatu castra repetere, Suet.: satis liberi commeatus erant, primoribus tamen magis quam militibus, U. wurde ziemlich leicht gegeben, jedoch mehr den V. als den S., Liv. 1, 57, 4. – v. lebl. Subjj., im Bilde, longum mihi commeatum dederat mala valetudo; repente me invasit, Sen. ep. 54, 1: assidua servitus sine intervallo, sine commeatu, Sen. nat. qu. 3. pr. § 16. – übtr., ut sibi vivendi peteret a domino commeatum, Frist, Paulini vita S. Ambros. 45. – b) das Einherziehende od. Kommende, α) die Karawane, der Train, der Transport von Waren u. Menschen, der Warentransport, die Ladung, Sendung zu Lande u. zu Wasser, frequentia negotiatorum et commeatuum, Sall.: Londinium copiā negotiatorum et commeatuum maxime celebre, Tac.: de novo commeatu Neapolin confluxisse, von der eben angekommenen Handelsflotte, Suet. – v. Menschen, duobus commeatibus exercitum reportare, Caes.: secundum commeatum in Africam mittere ad Caesarem, Auct. b. Afr.: per omnem nostrum commeatum (Karawane) morsibus ambulare (v. Hunden), Apul. – β) die Zufuhr aller Art, bes. Proviant, Mundvorrat, c. largus, Curt.: commeatus maritimi, Liv., od. marini, Iustin.: commeatūs inopia, Frontin.: commeatuum penuria, Curt.: commeatus abunde od. affatim, Sall.: c. frumenti, Liv.: frumentum ac commeatus od. commeatusque, res frumentaria commeatusque, und der übrige Pr., Caes. (s. Kraner Caes. b. G. 1, 39, 1): commeatibus abundare, Frontin.: commeatum od. commeatus parare, Liv. u. Sall.: commeatum praeparare, Liv.: commeatus accipere, Liv.: commeatus arcessere, Liv.: commeatum convehere, advehere, Liv.: commeatus eo pervehere, Liv.: commeatus ex montibus invehere, ex Samnio subvehere, Liv.: commeatum portare, Sall.: commeatus ab urbe in castra portare, Liv.: supportare frumentum commeatumque ex Sequanis et Aeduis, Caes.: commeatus exercitui alcis subministrare, Frontin.: petere commeatum, Caes.: alqm commeatu prohibere, Caes.: nostros commeatibus intercludere, Caes.: alqm frumento commeatuque intercludere, Caes.: alqm commeatu et reliquis copiis intercludere, Cic.: alci commeatum intercludere, Plaut.: urbem omni commeatu privare, Nep.: commeatus excipere od. intercipere, Liv. – scherzh., in commeatum argentarium proficisci, auf Gewinn von Geldgeschäften ausgehen, Plaut. Pseud. 424. – γ) das Gepäck des Heeres, Suet. Tib. 18, 1. – δ) die Reiseequipage, commeatus per municipia et colonias disponere, Relais legen, Suet. Tib. 38.
-
29 consuetudo
cōnsuētūdo, inis, f. (consuesco), die Beigewöhnung, I) an eine Sache, die Gewöhnung, angenommene Gewohnheit, das gewohnte, herkömmliche Verfahren, das Herkommen, der Brauch (Gebrauch), die Observanz, sowohl im Privatleben als im öffentlichen Leben (vgl. mos), a) übh. (oft verb. c. et exercitatio od. exercitatioque u. c. ac mos, mos consuetudoque, c. institutumque, c. et disciplina), absol., od. m. Ang. dessen, der die Gewohnheit hat, im Genet. od. durch Adi., od. m. Ang. der Sache, bei der die G. herrscht, im Genet. subst. od. Gerundii, consuetudo exercitatioque facilitatem maxime parit, Quint.: haec consuetudo iam naturae vim obtinet propter vetustatem, Cic.: mihi bene facere iam ex consuetudine in naturam vertit, Sall.: depravatio consuetudinis, Sall.: ius consuetudinis, das Recht der Observanz, das Gewohnheitsrecht, Cic. – m. Genet., c. populi Romani, Caes.: c. Graecorum, Cic.: c. maiorum, Cic.: c. medicorum, Cic.: c. vitae, teils = Herkommen des L. übh., teils = Lebensweise, Cic. (vgl. cotidianae vitae c., Ter., u. unten no. b, α): c. victus, Lebensweise, Cic. (vgl. no. II, a): c. sermonis nostri, unser Sprachgebrauch, Cic. (vgl. unten no. b, β): c. fori et pristinus mos iudiciorum, Cic. – c. oculorum, gewohnter, wiederholter Anblick, Cic. – una pars et c. earum epistularum, quibus secundis rebus uti solebamus, die eine gewohnte (scherzh.) Art, Cic. – c. incommodorum, G. an usw., Cic. – c. vivendi, Lebensweise, Quint.: male vivendi, Lact.: peccandi, Cic.: dicendi, scribendi, loquendi, Cic. u. Quint. – c. antiqua, Suet.: assidua, Quint.: quaedam barbara c., Caes.: c. bona (Ggstz. c. mala), Cic. u. (Ggstz. melior) Varr. LL. – mos consuetudoque civilis, die Sitte u. die herkömmlichen bürgerlichen Formen, Cic. – vita hominum consuetudoque communis, allgemeine Observanz, Cic.: communis vitae c., das gewöhnliche, gemeine Leben (vgl. communis vita et vulgaris hominum c.), Cic.: communis c. sermonis od. loquendi, der gewöhnliche, gemeine Sprachgebrauch, Cic. u. Quint.: c. diuturna, Cic.: illa immanis ac barbara c. hominum immolandorum, Cic.: c. longa, Quint.: c. regia, Brauch (Verwaltung) unter den Königen, Eutr.: mea vitae perpetua c., Cic.: c. pessuma, Quint.: c. usitata, Gewohnheitsrecht, Quint.: c. vetus, Cic.: c. vulgaris, Cic. – abhorrere a consuetudine communis sensus (v. der herkömmlichen Denkweise), Cic.: adducere alqm od. se in eam consuetudinem, ut etc., jmd. od. sich so gewöhnen, daß usw., Nep. u. Caes. (vgl. ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adducti, Cic.): sic alitur c. perditarum contionum, Cic.: hanc consuetudinem libenter ascivimus, Cic.: assimulare castrorum consuetudinem, Nep. – ab omnium Siculorum consuetudine discedere, Cic.: plerumque autem parentum praeceptis imbuti ad eorum consuetudinem moremque deducimur, Cic. – est consuetudo Siculorum ceterorumque Graecorum, ut etc., Cic.: doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut etc., Cic.: populi Romani hanc esse consuetudinem, ut etc., Caes.: est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc., Caes.: non est meae consuetudinis rationem reddere, qua de causa etc., Cic.: non esse consuetudinem populi Romani accipere ab hoste armato condicionem, Caes.: quod antea in consuetudine fuerit bonorum, Cic.: ut est c., wie es Gebrauch (Rechtsgebrauch, Observanz) ist, Cic.: ut barbarorum fere consuetudo est, Hirt. b. G.: ut fert Gallica c., Caes.: maiore strepitu et tumultu, quam populi Romani fert c., castra moveri iubet, Caes. – sin consuetudinem meam, quam in re publica habui, tenuero, Cic. – haec consuetudo, quae increbruit, Cic.: alqm in suam rationem consuetudinemque inducere, Cic.: in adeundis periculis consuetudinem imitari medicorum, Cic.: consuetudinem aestimationis introducere, Cic.: hanc consuetudinem inveterascere nolle, Caes.: sensim hanc consuetudinem et disciplinam minuere (abnehmen lassen), post vero Sullae victoriam penitus amittere (gänzlich verloren gehen lassen od. aufgeben), Cic.: mutare consuetudinem dicendi, Cic.: eius rei nonnullam consuetudinem nancisci, Cic.: obdurescere alcis rei consuetudine, Cic.: recedere a consuetudine vulgari, ab usitata consuetudine, a iucundissima consuetudine, Quint. u. Cic.: longo intervallo veterem consuetudinem referre, Cic.: longo intervallo hanc consuetudinem maiorum repetere ac referre, Cic.: consuetudinem suam in civibus conservandis retinere, Lentul. in Cic. ep.: cenarum rectarum consuetudinem revocare, Suet.: senatum ad pristinam virtutem consuetudinemque revocare, Cic.: consuetudinem sequens, gewohnheitsmäßig, Gell.: si paulatim haec consuetudo serpere ac prodire coeperit, Cic.: suam consuetudinem in patrociniis tuendis servare, Vatin. in Cic. ep.: in iudicio non morem consuetudinemque servare, Cic.: tenere consuetudinem suam od. consuetudinem a Socrate traditam, Cic.: consuetudine eā inter se quam saepissime uti, Cic.: vetere in nova (fabula) uti consuetudine, Ter. – tenuit (erhält sich) consuetudo, ut etc., Quint. 2, 1, 1: vetus consuetudo tenuit, ut etc., Veget. mil. 2, 8, 8. – in consuetudinem venire, teils v. Dingen = zur Gew. werden, zB. quod iam in c. venit, Cic.: quod a nostris hominibus saepissime usurpatum iam in proverbii c. venit, Cic.; teils v. Pers. = die Gew. annehmen, zB. in c. Alexandrinae vitae licentiaeque v., Caes.: in eam iam benignitatis c. venisse, ut etc., Cic.: paulatim in c. eius regni occupandi venisse, Auct. b. Alex. – frequens et assidua nobis contentio iam prope in consuetudinem vertit, wurde uns zur G., Tac. dial.: in consuetudinem vertit (es wurde Gebrauch), ut consules suo quoque nomine quantum principi debeant profiteantur, Plin. pan. – m. Praepp. od. im bl. Abl. als Adverbial-Ausdr., ad consuetudinem Graecorum, nach der G. der Gr. (zB. disputare), Cic.: ad nostram consuetudinem, Nep.: ex consuetudine, Sall.: ex consuetudine sua, Caes.: u. bl. consuetudine, Cic.: consuetudine suā, Caes.: consuetudine populi Romani, Caes.: quādam barbarā consuetudine, Caes.: vetere ac iam pridem receptā populi Rom. consuetudine, Tac.: consuetudine peccandi liberā, Cic.: pro mea consuetudine, Cic.: praeter consuetudinem, Cic.: praeter consuetudinem ac morem maiorum, Suet.: extra consuetudinem, Caes.: contra consuetudinem, Hirt. b. G. u. Sen. (vgl. si quid contra morem consuetudinemque civilem fecerint, Cic.): supra consuetudinem, Cels.
b) insbes.: α) die Gewöhnung = die (gewohnte) Lebensweise (vollst. c. vitae, victus u. dgl., s. oben no. a), imago consuetudinis atque vitae (öffentl. Wirksamkeit) Epaminondae, Nep.: deflectere a pristina consuetudine, Phaedr.: ad superiorem consuetudinem reverti, Cic.: longinquā malā consuetudine aegrum traducere in meliorem, Varr. LL.: neque vino neque consuetudine reliquā abstinere, Suet.: imitari Persarum consuetudinem, Nep. – β) die gewöhnliche Ausdrucksweise, der (herrschende) Sprachgebrauch (vollst. c. sermonis, loquendi, s. oben no. a), c. recta (Ggstz. c., quae depravata est), Varr. LL.: c. indocta, der Spr. ohne gelehrte Bildung, Cic.: c. saeculi, Sen.: consuetudinem vitiosam et corruptam purā et incorruptā consuetudine emendare, Cic.: consuetudinem imitari, Cic.: uti pravissimā consuetudinis regulā, Cic.: in consuetudinem nostram non caderet, würde mit unserem Spr. nicht übereinstimmen, Cic. – dah. meton., eine bestimmte Sprache, c. Latina, nostra, Col.: c. Graeca, Col. – γ) die gewöhnliche Annahme, omnia quae in consuetudine probantur, nach der gew. Annahme (im gewöhnlichen Leben) als ausgemacht gilt, Cic. Acad. 2, 75: ideo (aquilam) armigeram Iovis consuetudo iudicat, Plin. 10, 15.
II) die Beigewöhnung an eine Person od. ein persönl. Verhältnis, der gesellige Umgang, der gesellige Verhältnis, die Geselligheit, a) übh. (vollst. c. victus; verb. consuetudo ac familiaritas, domesticus usus et c. u. dgl.), c. multa et iucunda, Cic.: c. iucundissima, Cic.: longinqua, Caes.: c. paucorum dierum, Cic.: c. superiorum annorum, Caes.: c. nutrimentorum (der ersten Jugendjahre), Suet.: c. legationis (des Legaten mit dem Feldherrn), Hirt. b. G.: mihi non ignota in consuetudine et familiaritate suavitas tua, Cic.: inductus consuetudine ac familiaritate, Cic. – dare se in consuetudinem sic prorsus, ut etc., Cic.: devincire alqm consuetudine suā sic, ut etc., Nep.: cum Metellis erat ei non modo hospitium, verum etiam domesticus usus et consuetudo, Cic.: Atticus noster maiorem mihi cum Cassinio consuetudinem fecit, Cic.: insinuare in consuetudinem alcis, Cic.: immergere se blanditiis et assentationibus penitus in consuetudinem alcis, Cic.: intermittere consuetudinem, Cic.: permanere in eadem amicitiae consuetudine, Cic.: revocare alqm in consuetudinem pristinam, Cic.: postea prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine longe refugit, seitdem hat er den zwischen uns in den wenigen Tagen eingeleiteten Verkehr völlig abgebrochen, Cic.: ut eos consuetudine adhibitā (bei fortgesetztem Umgang) facile internosceremus, Cic. – im Plur., nostri amores mores consuetudines, Plaut.: amicitiae, consuetudines, vicinitates, clientelae, Cic.: consuetudines victus non possunt esse cum multis, Cic.: consuetudines, amicitias, res rationesque iungere cum alqo, Cic. – b) insbes., der zärtliche, vertraute Umgang der Eheleute, Octaviae consuetudinem cito aspernari, Suet. Ner. 35, 1: Agrippinae consuetudine teneri, sehr an der A. hängen, Suet. Tib. 7, 2. – u. das zärtliche Verhältnis der Liebenden, gew. im unedlen Sinne = das Liebesverhältnis, c. parva, Ter.: c. eius, Ter.: turpis dominae consuetudo cum servo, turpis domino cum ancilla, Quint.: huic (libertinae) consuetudo cum Aebutio fuit, Liv.: erat ei cum Fulvia stupri vetus consuetudo, Sall.: stupri consuetudinem facere cum alqo, Suet.: consuetudinem habere cum fratris uxore, Suet.
-
30 einschlafen
einschlafen, I) eig.: obdormire (z.B. ad fornacem). – obdormiscere (auch = sanft sterben, entschlafen, w. s.). – dormitare (schläfrig sein, Neigung zum Schlafe haben, dem Einschlafen nahe sein). – dormitare coepisse (in Schlaf zu kommen anfangen, z.B. ad lucem denique [702] arte et graviter). – dormire coepisse (zu schlafen anfangen). – somnum capere (in Schlaf kommen). – in somnum labi (allmählich in Schlaf fallen, wenn man wachen soll, z.B. von Soldaten auf der Wache). – somno opprimi (vom Schlafe ergriffen werden, bes. wider Willen). – somno sopiri od. consopiri (vom Schlafe betäubt werden). – die eingeschlafenen und am Boden liegenden Wachen, vigilum strata somno corpora. – für immer ei., somno consopiri sempiterno: wieder ei., somnum repetere od. resumere: nicht wieder ei. können, somnum interruptum recuperare non posse. – bei od. über etwas ei., indormire alci rei; obdormiscere in alqa re (entschlafen, sterben, z.B. in mediis vitae laboribus): bei dieser Stelle (einer Rede) beinahe ei., somnum isto loco vix tenere. – vor Müdigkeit ei., quietem lassitudine invenire. – II) uneig.: 1) auf eine Zeit das Gefühl verlieren, v. Gliedern: torpescere. – 2) nachlassen: elanguescere. oblanguescere (ermatten, z.B. differendo deinde elanguit res: u. litterulae meae sive nostrae [mein oder vielmehr unser bißchen Schriftstellerei] tui desiderio oblanguerunt). – torpescere (gleichs. erstarren, erlahmen, v. Geist etc.). – refrigescere (erkalten). – senescere (gleich s. altern, v. Zuständen). – in oblivionem ire od. adduci (in Vergessenheit geraten). – eingeschlafen (d. i. vergessen) sein, iacēre; in ob livione iacēre; oblivione obrutum esse; oblitteratum esse.
-
31 commeatus
commeātus, ūs, m. (commeo), I) das ungehinderte Gehen, das Gehen und Kommen, der freie Durchgang, der freie Verkehr, in eo conclavi ego perfodi parietem, quā commeatus clam esset hinc huc mulieri, Plaut. mil. 142: nimis beat, quod commeatus transtinet trans parietem, ibid. 468: per hortum utroque commeatus convenit, Plaut. Stich. 452: medium parietem perfodit servus, commeatus clanculum quā foret amantum, Plaut. mil. argum. II, 10: si viae publicae exemptus commeatus sit, vel via coartata, Ulp. dig. 43, 8, 2. § 25. – v. lebl. Subjj., si fauces commeatum liquidae vocis exercent, die Stimme frei u. ungehindert herauslassen, Pallad. 1, 3. – II) meton., a) die Erlaubnis, ungehindert zu gehen, der Urlaub, bes. der Militärpers., commeatum petere, Vell.: tridui commeatum petere ab alqo, Hyg.: commeatum accipere, Plin. ep.: commeatum sumere, Liv.: alci commeatum dare, Liv.: alci commeatum indulgere, Plin. ep. u. Hyg. (u. amatoriae militiae brevem commeatum indulgere, Apul.): alqm in commeatum mittere, Liv.: in commeatu esse, Liv.: commeatu abesse, mitll., Suet.: ultra commeatum abesse, ICt.: secum eum tum frequentem ad signa sine ullo commeatu (ohne irgend Urlaub zu nehmen) fuisse, Liv.: sine commeatu Italiā excedere, Suet.: ad commeatus diem non venire, non adesse, an dem Tage, wo der U. zu Ende ist, Cornif.————rhet. u. Quint.: commeatum alci propagare, Suet.: sine commeatibus dilabi, Liv.: cum commeatu Syracusis remanere, Cic.: a commeatu castra repetere, Suet.: satis liberi commeatus erant, primoribus tamen magis quam militibus, U. wurde ziemlich leicht gegeben, jedoch mehr den V. als den S., Liv. 1, 57, 4. – v. lebl. Subjj., im Bilde, longum mihi commeatum dederat mala valetudo; repente me invasit, Sen. ep. 54, 1: assidua servitus sine intervallo, sine commeatu, Sen. nat. qu. 3. pr. § 16. – übtr., ut sibi vivendi peteret a domino commeatum, Frist, Paulini vita S. Ambros. 45. – b) das Einherziehende od. Kommende, α) die Karawane, der Train, der Transport von Waren u. Menschen, der Warentransport, die Ladung, Sendung zu Lande u. zu Wasser, frequentia negotiatorum et commeatuum, Sall.: Londinium copiā negotiatorum et commeatuum maxime celebre, Tac.: de novo commeatu Neapolin confluxisse, von der eben angekommenen Handelsflotte, Suet. – v. Menschen, duobus commeatibus exercitum reportare, Caes.: secundum commeatum in Africam mittere ad Caesarem, Auct. b. Afr.: per omnem nostrum commeatum (Karawane) morsibus ambulare (v. Hunden), Apul. – β) die Zufuhr aller Art, bes. Proviant, Mundvorrat, c. largus, Curt.: commeatus maritimi, Liv., od. marini, Iustin.: commeatūs inopia, Frontin.: commeatuum penuria, Curt.: commeatus abunde od. affatim, Sall.: c.————frumenti, Liv.: frumentum ac commeatus od. commeatusque, res frumentaria commeatusque, und der übrige Pr., Caes. (s. Kraner Caes. b. G. 1, 39, 1): commeatibus abundare, Frontin.: commeatum od. commeatus parare, Liv. u. Sall.: commeatum praeparare, Liv.: commeatus accipere, Liv.: commeatus arcessere, Liv.: commeatum convehere, advehere, Liv.: commeatus eo pervehere, Liv.: commeatus ex montibus invehere, ex Samnio subvehere, Liv.: commeatum portare, Sall.: commeatus ab urbe in castra portare, Liv.: supportare frumentum commeatumque ex Sequanis et Aeduis, Caes.: commeatus exercitui alcis subministrare, Frontin.: petere commeatum, Caes.: alqm commeatu prohibere, Caes.: nostros commeatibus intercludere, Caes.: alqm frumento commeatuque intercludere, Caes.: alqm commeatu et reliquis copiis intercludere, Cic.: alci commeatum intercludere, Plaut.: urbem omni commeatu privare, Nep.: commeatus excipere od. intercipere, Liv. – scherzh., in commeatum argentarium proficisci, auf Gewinn von Geldgeschäften ausgehen, Plaut. Pseud. 424. – γ) das Gepäck des Heeres, Suet. Tib. 18, 1. – δ) die Reiseequipage, commeatus per municipia et colonias disponere, Relais legen, Suet. Tib. 38.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > commeatus
-
32 consuetudo
cōnsuētūdo, inis, f. (consuesco), die Beigewöhnung, I) an eine Sache, die Gewöhnung, angenommene Gewohnheit, das gewohnte, herkömmliche Verfahren, das Herkommen, der Brauch (Gebrauch), die Observanz, sowohl im Privatleben als im öffentlichen Leben (vgl. mos), a) übh. (oft verb. c. et exercitatio od. exercitatioque u. c. ac mos, mos consuetudoque, c. institutumque, c. et disciplina), absol., od. m. Ang. dessen, der die Gewohnheit hat, im Genet. od. durch Adi., od. m. Ang. der Sache, bei der die G. herrscht, im Genet. subst. od. Gerundii, consuetudo exercitatioque facilitatem maxime parit, Quint.: haec consuetudo iam naturae vim obtinet propter vetustatem, Cic.: mihi bene facere iam ex consuetudine in naturam vertit, Sall.: depravatio consuetudinis, Sall.: ius consuetudinis, das Recht der Observanz, das Gewohnheitsrecht, Cic. – m. Genet., c. populi Romani, Caes.: c. Graecorum, Cic.: c. maiorum, Cic.: c. medicorum, Cic.: c. vitae, teils = Herkommen des L. übh., teils = Lebensweise, Cic. (vgl. cotidianae vitae c., Ter., u. unten no. b, α): c. victus, Lebensweise, Cic. (vgl. no. II, a): c. sermonis nostri, unser Sprachgebrauch, Cic. (vgl. unten no. b, β): c. fori et pristinus mos iudiciorum, Cic. – c. oculorum, gewohnter, wiederholter Anblick, Cic. – una pars et c. earum epistularum, quibus secundis rebus uti solebamus, die eine————gewohnte (scherzh.) Art, Cic. – c. incommodorum, G. an usw., Cic. – c. vivendi, Lebensweise, Quint.: male vivendi, Lact.: peccandi, Cic.: dicendi, scribendi, loquendi, Cic. u. Quint. – c. antiqua, Suet.: assidua, Quint.: quaedam barbara c., Caes.: c. bona (Ggstz. c. mala), Cic. u. (Ggstz. melior) Varr. LL. – mos consuetudoque civilis, die Sitte u. die herkömmlichen bürgerlichen Formen, Cic. – vita hominum consuetudoque communis, allgemeine Observanz, Cic.: communis vitae c., das gewöhnliche, gemeine Leben (vgl. communis vita et vulgaris hominum c.), Cic.: communis c. sermonis od. loquendi, der gewöhnliche, gemeine Sprachgebrauch, Cic. u. Quint.: c. diuturna, Cic.: illa immanis ac barbara c. hominum immolandorum, Cic.: c. longa, Quint.: c. regia, Brauch (Verwaltung) unter den Königen, Eutr.: mea vitae perpetua c., Cic.: c. pessuma, Quint.: c. usitata, Gewohnheitsrecht, Quint.: c. vetus, Cic.: c. vulgaris, Cic. – abhorrere a consuetudine communis sensus (v. der herkömmlichen Denkweise), Cic.: adducere alqm od. se in eam consuetudinem, ut etc., jmd. od. sich so gewöhnen, daß usw., Nep. u. Caes. (vgl. ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adducti, Cic.): sic alitur c. perditarum contionum, Cic.: hanc consuetudinem libenter ascivimus, Cic.: assimulare castrorum consuetudinem, Nep. – ab omnium Siculorum consuetudine discedere, Cic.: plerumque autem————parentum praeceptis imbuti ad eorum consuetudinem moremque deducimur, Cic. – est consuetudo Siculorum ceterorumque Graecorum, ut etc., Cic.: doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut etc., Cic.: populi Romani hanc esse consuetudinem, ut etc., Caes.: est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc., Caes.: non est meae consuetudinis rationem reddere, qua de causa etc., Cic.: non esse consuetudinem populi Romani accipere ab hoste armato condicionem, Caes.: quod antea in consuetudine fuerit bonorum, Cic.: ut est c., wie es Gebrauch (Rechtsgebrauch, Observanz) ist, Cic.: ut barbarorum fere consuetudo est, Hirt. b. G.: ut fert Gallica c., Caes.: maiore strepitu et tumultu, quam populi Romani fert c., castra moveri iubet, Caes. – sin consuetudinem meam, quam in re publica habui, tenuero, Cic. – haec consuetudo, quae increbruit, Cic.: alqm in suam rationem consuetudinemque inducere, Cic.: in adeundis periculis consuetudinem imitari medicorum, Cic.: consuetudinem aestimationis introducere, Cic.: hanc consuetudinem inveterascere nolle, Caes.: sensim hanc consuetudinem et disciplinam minuere (abnehmen lassen), post vero Sullae victoriam penitus amittere (gänzlich verloren gehen lassen od. aufgeben), Cic.: mutare consuetudinem dicendi, Cic.: eius rei nonnullam consuetudinem nancisci, Cic.: obdurescere alcis rei consuetudine, Cic.: recedere a consuetudine vulgari, ab usitata con-————suetudine, a iucundissima consuetudine, Quint. u. Cic.: longo intervallo veterem consuetudinem referre, Cic.: longo intervallo hanc consuetudinem maiorum repetere ac referre, Cic.: consuetudinem suam in civibus conservandis retinere, Lentul. in Cic. ep.: cenarum rectarum consuetudinem revocare, Suet.: senatum ad pristinam virtutem consuetudinemque revocare, Cic.: consuetudinem sequens, gewohnheitsmäßig, Gell.: si paulatim haec consuetudo serpere ac prodire coeperit, Cic.: suam consuetudinem in patrociniis tuendis servare, Vatin. in Cic. ep.: in iudicio non morem consuetudinemque servare, Cic.: tenere consuetudinem suam od. consuetudinem a Socrate traditam, Cic.: consuetudine eā inter se quam saepissime uti, Cic.: vetere in nova (fabula) uti consuetudine, Ter. – tenuit (erhält sich) consuetudo, ut etc., Quint. 2, 1, 1: vetus consuetudo tenuit, ut etc., Veget. mil. 2, 8, 8. – in consuetudinem venire, teils v. Dingen = zur Gew. werden, zB. quod iam in c. venit, Cic.: quod a nostris hominibus saepissime usurpatum iam in proverbii c. venit, Cic.; teils v. Pers. = die Gew. annehmen, zB. in c. Alexandrinae vitae licentiaeque v., Caes.: in eam iam benignitatis c. venisse, ut etc., Cic.: paulatim in c. eius regni occupandi venisse, Auct. b. Alex. – frequens et assidua nobis contentio iam prope in consuetudinem vertit, wurde uns zur G., Tac. dial.: in consuetudinem vertit (es wurde Gebrauch), ut con-————sules suo quoque nomine quantum principi debeant profiteantur, Plin. pan. – m. Praepp. od. im bl. Abl. als Adverbial-Ausdr., ad consuetudinem Graecorum, nach der G. der Gr. (zB. disputare), Cic.: ad nostram consuetudinem, Nep.: ex consuetudine, Sall.: ex consuetudine sua, Caes.: u. bl. consuetudine, Cic.: consuetudine suā, Caes.: consuetudine populi Romani, Caes.: quādam barbarā consuetudine, Caes.: vetere ac iam pridem receptā populi Rom. consuetudine, Tac.: consuetudine peccandi liberā, Cic.: pro mea consuetudine, Cic.: praeter consuetudinem, Cic.: praeter consuetudinem ac morem maiorum, Suet.: extra consuetudinem, Caes.: contra consuetudinem, Hirt. b. G. u. Sen. (vgl. si quid contra morem consuetudinemque civilem fecerint, Cic.): supra consuetudinem, Cels.b) insbes.: α) die Gewöhnung = die (gewohnte) Lebensweise (vollst. c. vitae, victus u. dgl., s. oben no. a), imago consuetudinis atque vitae (öffentl. Wirksamkeit) Epaminondae, Nep.: deflectere a pristina consuetudine, Phaedr.: ad superiorem consuetudinem reverti, Cic.: longinquā malā consuetudine aegrum traducere in meliorem, Varr. LL.: neque vino neque consuetudine reliquā abstinere, Suet.: imitari Persarum consuetudinem, Nep. – β) die gewöhnliche Ausdrucksweise, der (herrschende) Sprachgebrauch (vollst. c. sermonis, loquendi, s. oben no. a), c. recta (Ggstz. c., quae depravata est), Varr. LL.: c. indocta,————der Spr. ohne gelehrte Bildung, Cic.: c. saeculi, Sen.: consuetudinem vitiosam et corruptam purā et incorruptā consuetudine emendare, Cic.: consuetudinem imitari, Cic.: uti pravissimā consuetudinis regulā, Cic.: in consuetudinem nostram non caderet, würde mit unserem Spr. nicht übereinstimmen, Cic. – dah. meton., eine bestimmte Sprache, c. Latina, nostra, Col.: c. Graeca, Col. – γ) die gewöhnliche Annahme, omnia quae in consuetudine probantur, nach der gew. Annahme (im gewöhnlichen Leben) als ausgemacht gilt, Cic. Acad. 2, 75: ideo (aquilam) armigeram Iovis consuetudo iudicat, Plin. 10, 15.II) die Beigewöhnung an eine Person od. ein persönl. Verhältnis, der gesellige Umgang, der gesellige Verhältnis, die Geselligheit, a) übh. (vollst. c. victus; verb. consuetudo ac familiaritas, domesticus usus et c. u. dgl.), c. multa et iucunda, Cic.: c. iucundissima, Cic.: longinqua, Caes.: c. paucorum dierum, Cic.: c. superiorum annorum, Caes.: c. nutrimentorum (der ersten Jugendjahre), Suet.: c. legationis (des Legaten mit dem Feldherrn), Hirt. b. G.: mihi non ignota in consuetudine et familiaritate suavitas tua, Cic.: inductus consuetudine ac familiaritate, Cic. – dare se in consuetudinem sic prorsus, ut etc., Cic.: devincire alqm consuetudine suā sic, ut etc., Nep.: cum Metellis erat ei non modo hospitium, verum etiam domesticus usus et consuetudo, Cic.: Atticus noster maiorem mihi————cum Cassinio consuetudinem fecit, Cic.: insinuare in consuetudinem alcis, Cic.: immergere se blanditiis et assentationibus penitus in consuetudinem alcis, Cic.: intermittere consuetudinem, Cic.: permanere in eadem amicitiae consuetudine, Cic.: revocare alqm in consuetudinem pristinam, Cic.: postea prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine longe refugit, seitdem hat er den zwischen uns in den wenigen Tagen eingeleiteten Verkehr völlig abgebrochen, Cic.: ut eos consuetudine adhibitā (bei fortgesetztem Umgang) facile internosceremus, Cic. – im Plur., nostri amores mores consuetudines, Plaut.: amicitiae, consuetudines, vicinitates, clientelae, Cic.: consuetudines victus non possunt esse cum multis, Cic.: consuetudines, amicitias, res rationesque iungere cum alqo, Cic. – b) insbes., der zärtliche, vertraute Umgang der Eheleute, Octaviae consuetudinem cito aspernari, Suet. Ner. 35, 1: Agrippinae consuetudine teneri, sehr an der A. hängen, Suet. Tib. 7, 2. – u. das zärtliche Verhältnis der Liebenden, gew. im unedlen Sinne = das Liebesverhältnis, c. parva, Ter.: c. eius, Ter.: turpis dominae consuetudo cum servo, turpis domino cum ancilla, Quint.: huic (libertinae) consuetudo cum Aebutio fuit, Liv.: erat ei cum Fulvia stupri vetus consuetudo, Sall.: stupri consuetudinem facere cum alqo, Suet.: consuetudinem habere cum fratris uxore, Suet.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > consuetudo
-
33 Идти
- ire; vadere (in mortem; in proelium; in hostem); cedere; procedere; gradi; venire; viare;• идти войной - bellum inferre;
• идти вперёд - prodire; procedere; proficere; progredi; decere (toga picta decet aliquem); se agere; agi;
• идти впереди - praeire; praecedere; antecedere;
• идти вслед - succedere;
• идти за гробом - producere funus;
• идти дальше - pergere;
• идти навстречу - succurrere; occurrere; procedere alicui obviam;
• идти ощупью - praetentare iter;
• идти на работу - procedere ad opus;
• дождь идёт - pluit;
• идти назад - redire; repetere;
• идти периодически - commeare;
• идти по кругу - circumire;
• идти по пятам - subsequi;
• идти в бой - ad procinctum tendere;
• идти походом - ire;
• идти приступом - oppugnare;
• снег идёт - ningit;
• идти в разрез - contrarium esse;
• не идти ни в какое сравнение - nullo modo comparari posse;
• речь идет о... - agitur de...
• речь шла о юридическом вопросе - in jure causa vertebatur;
• иди своей дорогой! - abi tuam viam!
• иди куда пошел! - Perge quo pede cepisti / tene quem cepisti cursum / qua via cepisti, ea perge!
• куда (откуда) ты идешь? - Quo (unde) te agis? Quo tendis? Quo gressum dirigis? Quo te pedes ferunt? Quo vadis? Quo te confers? Quo ire intendis?
• идти на цыпочках - ire, cedere suspenso (digitis) gradu, suspenso pede;
• дело идет хорошо - salva res est;
• идти на парусах - ventis ire;
• идти на продажу - venum ire;
• идти быстро - pleno gradu tendere; grandi gradu properare; accelerare gradum; festinare;
• идти медленно - presso gradu incedere; sedato gradu, tardius, segnius incedere;
-
34 coepio
coepĭo, coepi, coeptum, 3 (the tempp. press. only a few times in the ante-class. period, and coepturus, Liv. 30, 5, 6; 42, 47, 3; Quint. 10, 1, 46; Plin. 16, 25, 41, § 98; Suet. Calig. 46; the tempp. perff., both in act. and pass. form, very freq.;I.a trisyl. coëpit,
Lucr. 4, 619 Lachm. N. cr.), v. a. and n. [contr. from co-ăpio = apo; hence coapias for coepias in Cod. Ambros.; Plaut. Trin. 4, 3, 46; v. in the foll., and cf. Lachm. ad Lucr. 2, p. 248], lit. to lay hold of something on different sides, to lay hold of; hence of an action, to begin, commence, undertake ( = incipio, which is the class. pres.).Act.1.Tempp. press.: coepiam seditiosa verba loqui, Cato ap. Paul. ex Fest. p. 59, 10 Müll. lubido extemplo coepere est convivium, Plaut. Pers. 1, 3, 41:2.mage si exigere coepias,
id. Trin. 4, 3, 46 Ritschl N. cr.:neque pugnas neque ego lites coepio,
id. Men. 5, 5, 57:ubi nihil habeat, alium quaestum coepiat,
id. Truc. 2, 1, 23: mane coepiam, Caecil. ap. Non. p. 89, 17: non Prius olfecissem, quam ille quicquam coeperet, Ter. Ad. 3, 3, 43 Fleck.; cf.Neue, Formenl. 2, 616: se Hasdrubalem adgressurum, ceterum non ante coepturum, quam, etc.,
Liv. 30, 5, 6:nos rite coepturi ab Homero videmur,
Quint. 10, 1, 46:nemine opinante quidnam coepturus esset,
Suet. Calig. 46.—Tempp. perff. act.; the object usu. an inf.; so always in Cic. and Cæs.; mostly an inf. act.; rarely pass.; sometimes the acc. of a noun or pronoun.(α).With inf. act.:(β).cum ver esse coeperat,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 27; Ov. A. A. 1, 615 sq.:discere coepit, Enn. Ann. ap. Fest. s. v. sam, p. 325, 24 Müll. (v. 228 Vahl.): amare coepi,
Ter. Eun. 3, 5, 20:oppugnare,
Caes. B. G. 2, 6:ire foras coeperunt,
Lucr. 4, 531:coeperit inter se vesci, etc.,
id. 5, 72 et saep.—With inf. pass. (in the poets and histt.):(γ).per terrarum orbem fruges coepisse creari,
Lucr. 2, 614:alia hujuscemodi fieri coepere,
Sall. C. 51, 40:cum Lacedaemoniis pugnari coepit,
Nep. Epam. 10, 3; so,urbanus haberi,
Hor. Ep. 1, 15, 27:verti,
id. ib. 2, 1, 149:institui,
id. A. P. 21:moveri,
Ov. M. 3, 106; Suet. Tib. 75:expleri,
id. Caes. 26:eligi,
Tac. H. 1, 16:occidi,
id. ib. 3, 34:prohiberi,
Just. 14, 5, 9: coeptum est fieri, Auct. B. Afr. 69; 78; Liv. 24, 49, 4; 25, 34, 13; 27, 42, 5.—With acc. (rare in prose; cf. B. infra): coepit cursum, Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45:(δ).novam mapalibus urbem,
Sil. 15, 420:cur non ego id perpetrem, quod coepi?
Plaut. Cas. 3, 5, 57:si quicquam hodie hic turbae coeperis,
Ter. Eun. 4, 7, 30:quae coeperamus,
Quint. 6, prooem. 15:hujuscemodi orationem,
Tac. A. 4. 37:(Sabinus) obsidium coepit per praesidia,
id. ib. 4, 39.—Absol.:(ε).nam primum... Non coepisse fuit: coepta expugnare secundum est,
Ov. M. 9, 619:dimidium facti, qui coepit, habet,
Hor. Ep. 1, 2, 40:Titus Livius hexametri exordio coepit,
Quint. 9, 4, 74; cf. id. 9, 4, 117:si coepisset a toto corpore,
id. 9, 4, 23; cf. id. 7, 1, 2; 8, 6, 50:pro vallo castrorum ita coepit (sc. dicere),
Tac. H. 1, 36:Civilis ita coepit,
id. ib. 5, 26; id. A. 1, 41; 2, 37.—With an ellipsis for dicere coepi, to begin to speak:B.ita coepit tyrannus,
Liv. 34, 31, 1; 39, 15, 2:coram data copia fandi, Maximus Ilioneus placido sic pectore coepit,
Verg. A. 1, 521; 6, 372:tum ita coepit: numquam mihi, etc.,
Liv. 28, 27, 1; Tac. A. 1, 41 fin.:ad hunc modum coepit,
id. ib. 2, 37; id. H. 1, 36 fin.; Phaedr. 4, 23, 2.—Pass. in the tempp. perff. and with the inf. pass. (cf. Zumpt, Gram, §II.221): jure coepta appellari est Canis,
Plaut. Men. 5, 1, 18:ante petitam esse pecuniam, quam esset coepta deberi,
Cic. de Or. 1, 37, 168; id. Div. 2, 2, 7; id. Brut. 67, 236; 88, 301; id. Verr. 2, 3, 90, § 209; 2, 5, 4, § 9; id. Fam. 13, 29, 1; id. Att. 3, 15, 5; 6, 1, 3; Liv. 1, 57, 3; 2, 1, 4; 3, 38, 2;9, 7, 7: quae (res) inter eos agi coeptae, neque perfectae essent,
Caes. B. G. 1, 47; 4, 18:bello premi sunt coepti,
Nep. Timoth. 3, 1; Cat. 95, 2.—With inf. act.:mitescere discordiae intestinae coeptae,
Liv. 5, 17, 10; cf. Weissenb. ad loc.— Hence, coeptus, a, um, Part., begun, commenced, undertaken. consilium fraude coeptum, Liv. 35, 36, 5:coeptum atque patratum bellum foret,
Sall. J. 21, 2:jussis Carmina coepta tuis,
Verg. E. 8, 12; so,coepti fiducia belli,
id. A. 2, 162; Liv. 35, 23, 1:amor,
Ov. H. 17, 189:iter,
id. F. 1, 188:arma,
Tac. H. 2, 6; 4, 61:coeptam deinde omissam actionem repetere,
id. ib. 4,44:dies,
id. A. 4, 25 (cf. infra II.):luce,
id. ib. 1, 65;15, 55: nocte,
id. ib. 2, 13:hieme,
id. ib. 12, 31. —Hence, subst.: coeptum, i, n., a work begun, a beginning, undertaking (most freq. after the Aug. per. and in the plur.; perh. never in Cic.;also not in Hor.): ut repetam coeptum pertexere dictis,
Lucr. 1, 418:nec taedia coepti Ulla mei capiam,
Ov. M. 9, 616:coepti paenitentia,
Quint. 12, 5, 3; Suet. Oth. 5:manus ultima coepto Defuit,
Ov. Tr. 2, 555: ne audaci coepto deessent; Liv. 42, 59, 7; cf. Verg. G. 1, 40:feroci,
Sil. 11, 202.—With adv.:bene coepto,
Liv. 45, 15, 7:bene coepta,
Vell. 2, 14; and:temere coepta,
Liv. 36, 15, 2.— Plur.:coeptis meis,
Ov. M. 1, 2:nostris,
id. ib. 9, 486:immanibus,
Verg. A. 4, 642 al. —Without adj., Ov. M. 8, 67; 8, 463; Liv. 23, 35, 16; 23, 41, 4; 24, 13, 4; Tac. H. 2, 85; 3, 52; Suet. Ner. 34; id. Vesp. 6 et saep.—Neutr., to begin, take a beginning, commence, originate, arise (most freq. since the Aug. per.; not in Cic.): neve inde navis incohandae exordium coepisset, Enn. ap. Auct. Her. 2, 22, 34 (Trag. Rel. v. 282 Vahl.):sic odium coepit glandis,
Lucr. 5, 1416:post, ubi silentium coepit... verba facit, etc.,
Sall. J. 33, 4:cum primum deditio coepit,
id. ib. 62, 7:ubi dies coepit,
id. ib. 91, 4 (cf. supra, I. 2. d):vere coepturo,
Plin. 16, 25, 41, § 98:postquam apud Cadmiam pugna coepit,
Nep. Epam. 10, 3; so,pugna,
Liv. 2, 6, 10; Quint. 2, 4, 42; 9, 4, 50; cf. id. 9, 4, 55:quando coeperit haec ars,
id. 2, 17, 8:obsidium coepit per praesidia,
Tac. A. 4, 49:a quo jurgium coepit,
Quint. 5, 10, 72; so with ab, Tac. H. 2, 47; and with ex, id. A. 15, 54 and 68; cf.:quibus, uti mihi, ex virtute nobilitas coepit,
Sall. J. 85, 17. -
35 debeo
dēbĕo ( dehibeo, Plaut. Trin. 2, 4, 24 infra, cf. Ritschl, Opusc. Phil. 2, 590), ŭi, ĭtum, 2, v. a. [de-habeo], (lit., to have or keep from some one: "qui pecuniam dissolvit, statim non habet id quod reddidit, qui autem debet, aes retinet alienum," Cic. Planc. 28, 68 Wund.; hence), to owe (Gr. opheilô; opp. reddo, solvo, dissolvo, persolvo, freq. and class.).I.Lit., of money and money's worth.a.Act.,(α).with acc.:(β).quas (drachmas) de ratione dehibuisti,
Plaut. Trin. 2, 4, 24; cf. Ter. Heaut. 4, 5, 43:Mylasis et Alabandis pecuniam Cluvio debent,
Cic. Fam. 13, 56; so,pecuniam alicui,
id. ib. 13, 14 et saep.:qui dissolverem quae debeo,
Ter. Ph. 4, 3, 51:appellatus es de pecunia, quam pro domo, pro hortis, pro sectione debebas,
Cic. Phil. 2, 29, 71; so,grandem pecuniam,
Sall. C. 49, 3: quadringenties HS. Cic. Phil. 2, 37:talenta CC,
id. Att. 5, 21, 12:quadruplum, duplum,
Quint. 7, 4, 44 et saep.—Without acc.:b.illis quibus debeo,
Ter. Ph. 5, 7, 30:ut illi quam plurimi deberent,
Sall. J. 96, 2:nec ipsi debeo,
Quint. 4, 4, 6: Cal. Jan. debuit;adhuc non solvit,
Cic. Att. 14, 18; Caes. B. C. 3, 20, 3 et saep.— Part. pres. as subst.: debentes, ium, m., debtors, Liv. 6, 27, 3; cf. Sen. Ben. 1, 4, 5.—Pass.:(β).dum pecunia accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur,
Cic. Fam. 3, 5, 4; id. Verr. 2, 3, 82; cf.:quam ad diem legioni frumentum deberi sciebat,
Caes. B. G. 6, 33:a publicanis suae provinciae debitam biennii pecuniam exegerat,
id. B. C. 3, 31; Quint. 5, 10, 117:quod si omnino non debetur? Quid? praetor solet judicare deberi?
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10; cf.:quaeretur an debeatur,
Quint. 7, 1, 21 et saep.—Hence,Dēbĭ-tum, i, n., what is owing, a debt, Cic. Att. 13, 23 fin.:2.ne de bonis deminui paterentur priusquam Fundanio debitum solutum esset,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:tamquam debito fraudetur,
id. Or. 53, 178:ex quibus unum haec epistula in debitum solvet,
will pay a debt with one, Sen. Ep. 7, 10:reddere,
to repay, Col. 10, pr. 1.Prov.:II. A.animan debere,
to be over head and ears in debt, Ter. Ph. 4, 3, 56 ("Graecum proverbium, kai autên tên psuchên opheilei," Don.).To owe, i. e. to be bound or under obligation to render, pay, etc., something (for syn. cf.: necesse est, oportet, cogo, decet, opus est, par est, meum, tuum... alicujus est).1.In gen.a.Act.(α).with acc.:(β).ego hoc tibi pro servitio debeo,
Ter. Andr. 4, 1, 51:quo etiam majorem ei res publica gratiam debet,
Cic. Phil. 2, 11, 27; so,gratiam,
Sall. J. 110; cf. no. b:videris patriae hoc munus debere,
Cic. Leg. 1, 25:si fidem debet tutor,
Quint. 5, 10, 73 (acc. to Cic. Top. 10, 42, si tutor fidem praestare debet); cf. no. b:dies longa videtur opus debentibus,
Hor. Ep. 1, 1, 21:quos mundo debes oculos,
Ov. M. 4, 197:debueram patriae poenas odiisque meorum,
Verg. A. 10, 853; cf. Ov. M. 6, 538; id. F. 5, 648:juvenem nil jam caelestibus ullis debentem,
Verg. A. 11, 51; cf. Sil. 15, 371: navis, quae tibi creditum Debes Vergilium finibus Atticis, Hor. Od. 1, 3, 6; Ov. M. 1, 481 sq.:Turnum debent haec jam mihi sacra,
Verg. A. 12, 317 Wagn. N. cr.; cf. id. ib. 11, 179:isti tibi quid homines debent?
i. e. what business have you with those men? Plaut. Trin. 4, 2, 51; cf. infra b fin. —With inf., to be bound, in duty bound to do something; I ought, must, should, etc., do it (in class. prose always in the sense of moral necessity; in the poets sometimes for necesse est):b.debetis velle quae velimus,
Plaut. Am. prol. 39:num ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuerunt?
Cic. Lael. 11:multo illa gravius aestimare debere,
Caes. B. G. 7, 14 fin.:Africam forte Tubero obtinere debebat,
id. B. C. 1, 30:debes hoc etiam rescribere,
Hor. Ep. 1, 3, 30 et saep.:ut agri vastari, oppida expugnari non debuerint, Caes, B. G. 1, 11: summae se iniquitatis condemnari debere, si, etc.,
id. ib. 7, 19 fin.:scriptor... inter perfectos veteresque referri debet, etc.,
Hor. Ep. 2, 1, 37 (for which ib. 41: inter quos referendus erit? cf. also ultima semper Exspectanda dies homini;dicique beatus Ante obitum nemo debet,
Ov. M. 3, 137):ut jam nunc dicat, jam nunc debentia dici,
Hor. A. P. 43 et saep.— Poet. for necesse est, oportet, it is necessary, it must needs (so almost everywhere in Lucret.):omnia debet enim cibus integrare novando et fulcire cibus, etc.,
Lucr. 2, 1146; 3, 188; 4, 61; 1, 232 Munro.—Pass., to be due or owing:(α).Veneri jam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11:quanta his (sc. dis) gratia debeatur,
id. Fin. 3, 22, 73; id. Q. Fr. 1, 1, 9 fin.:honores non ex merito, sed quasi debitos repetere,
Sall. J. 85, 37 et saep.:persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!
Verg. A. 2, 538:debita quam sulcis committas semina,
id. G. 1, 223; Prop. 1, 6, 17; 2, 28, 60 (3, 26, 14 M.):debitae Nymphis opifex coronae,
Hor. Od. 3, 27, 30:calentem debita sparges lacrima favillam,
id. ib. 2, 6, 23; Prop. 3, 7, 9 (4, 6, 9 M.):soli mihi Pallas debetur,
Verg. A. 10, 443 et saep.:quid tibi istic debetur?
what business have you there? Plaut. Mil. 2, 5, 18; id. Truc. 2, 2, 8; id. Rud. 1, 1, 34; cf. supra, a.—Hence, Dēbĭtum, i, n., what is due, debt, duty, obligation (post-Aug. and rare):2.velut omni vitae debito liberatus,
Curt. 10, 5, 3:nepotum nutriendorum,
Val. Max. 2, 9, 1:non secundum gratiam, sed secundum debitum,
Vulg. Rom. 4, 4; 1 Cor. 7, 3:solvere debito,
to free from obligation, Sen. Ben. 6, 4, 1.—Poet. (esp. in Verg.) and in post-Aug. prose like the Gr. opheilô and ophliskanô.a.To owe, i. e. to be bound or destined by fate or by nature (v. Lidd. and Scott sub. opheilô, no. 3).(α).Act.. urbem et jam cerno Phrygios debere nepotes, i. e. are destined to found, Ov. M. 15, 444:(β).debet multas hic legibus aevi (i. e. fato) Ante suam mortes,
Luc. 2, 82; cf. id. 6, 530.—More usually,pass., to be due i. e. to be destined:b.cui regnum Italiae Romanaque tellus Debentur,
Verg. A. 4, 276; cf. id. ib. 3, 184; 7, 120;145: indigetem Aeneam scis Deberi caelo,
id. ib. 12, 795:animae, quibus altera fato Corpora debentur,
id. ib. 6, 714:sors ista senectae Debita erat nostrae,
id. ib. 11, 166:fatis debitus Arruns,
i. e. devoted to death, id. ib. 11, 759:dum bello Argolici vastabant Pergama reges Debita casurasque inimicis ignibus arces,
id. ib. 8, 375 (" fataliter ad exitium destinata," Serv.); cf. so absol.:tempora Parcae debita complerant,
id. ib. 9, 108:morbo naturae debitum reddiderunt,
Nep. Reg. 1 fin.: DEBITVM NATVRAE PERSOLVIT, etc., Inscr. Orell. no. 3453;and simply DEBITVM PERSOLVIT,
id. ib. no. 4482.—So, because what one is destined by the fates to suffer is regarded as his debt (ophliskanein gelôta tini):B. (α).tu nisi ventis debes ludibrium, cave,
Hor. Od. 1, 14, 16.With acc.:(β).ut hoc summum beneficium Q. Maximo debuerim,
Cic. de Or. 1, 26, 121; so magna beneficia mihi, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12;qui mihi laudem illam eo minus deberet,
Cic. Att. 1, 14, 3:me paene plus tibi quam ipsi Miloni debiturum,
id. Fam. 2, 6 fin.; cf. id. Planc. 28;and quantum cuique deberet,
Nep. Epam. 3 fin.; Plin. Pan. 30, 1 et saep.:o cui debere salutem Confiteor,
Ov. M. 7, 164;so vitam,
id. Pont. 4, 5, 31;and in a like sense: se,
id. M. 7, 48; 2, 644; so,in a bad sense, hoc quoque Tarquinio debebimus,
id. Fast. 2, 825. —Absol., to be indebted, obliged, under obligation to one:C.verum fac me multis debere, et in iis Plancio, etc.,
Cic. Planc. 28; cf.with a clause: tibi nos debere fatemur, quod, etc.,
Ov. M. 4, 76.To continue to owe something; i. e. to withhold, keep back:quod praesenti tibi non tribueram, id absenti debere non potui,
Cic. Fam. 7, 19, init. —So pass.:sic enim diximus, et tibi hoc video non posse debere,
id. Tusc. 2, 27, 67 fin. -
36 Debitum
dēbĕo ( dehibeo, Plaut. Trin. 2, 4, 24 infra, cf. Ritschl, Opusc. Phil. 2, 590), ŭi, ĭtum, 2, v. a. [de-habeo], (lit., to have or keep from some one: "qui pecuniam dissolvit, statim non habet id quod reddidit, qui autem debet, aes retinet alienum," Cic. Planc. 28, 68 Wund.; hence), to owe (Gr. opheilô; opp. reddo, solvo, dissolvo, persolvo, freq. and class.).I.Lit., of money and money's worth.a.Act.,(α).with acc.:(β).quas (drachmas) de ratione dehibuisti,
Plaut. Trin. 2, 4, 24; cf. Ter. Heaut. 4, 5, 43:Mylasis et Alabandis pecuniam Cluvio debent,
Cic. Fam. 13, 56; so,pecuniam alicui,
id. ib. 13, 14 et saep.:qui dissolverem quae debeo,
Ter. Ph. 4, 3, 51:appellatus es de pecunia, quam pro domo, pro hortis, pro sectione debebas,
Cic. Phil. 2, 29, 71; so,grandem pecuniam,
Sall. C. 49, 3: quadringenties HS. Cic. Phil. 2, 37:talenta CC,
id. Att. 5, 21, 12:quadruplum, duplum,
Quint. 7, 4, 44 et saep.—Without acc.:b.illis quibus debeo,
Ter. Ph. 5, 7, 30:ut illi quam plurimi deberent,
Sall. J. 96, 2:nec ipsi debeo,
Quint. 4, 4, 6: Cal. Jan. debuit;adhuc non solvit,
Cic. Att. 14, 18; Caes. B. C. 3, 20, 3 et saep.— Part. pres. as subst.: debentes, ium, m., debtors, Liv. 6, 27, 3; cf. Sen. Ben. 1, 4, 5.—Pass.:(β).dum pecunia accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur,
Cic. Fam. 3, 5, 4; id. Verr. 2, 3, 82; cf.:quam ad diem legioni frumentum deberi sciebat,
Caes. B. G. 6, 33:a publicanis suae provinciae debitam biennii pecuniam exegerat,
id. B. C. 3, 31; Quint. 5, 10, 117:quod si omnino non debetur? Quid? praetor solet judicare deberi?
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10; cf.:quaeretur an debeatur,
Quint. 7, 1, 21 et saep.—Hence,Dēbĭ-tum, i, n., what is owing, a debt, Cic. Att. 13, 23 fin.:2.ne de bonis deminui paterentur priusquam Fundanio debitum solutum esset,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:tamquam debito fraudetur,
id. Or. 53, 178:ex quibus unum haec epistula in debitum solvet,
will pay a debt with one, Sen. Ep. 7, 10:reddere,
to repay, Col. 10, pr. 1.Prov.:II. A.animan debere,
to be over head and ears in debt, Ter. Ph. 4, 3, 56 ("Graecum proverbium, kai autên tên psuchên opheilei," Don.).To owe, i. e. to be bound or under obligation to render, pay, etc., something (for syn. cf.: necesse est, oportet, cogo, decet, opus est, par est, meum, tuum... alicujus est).1.In gen.a.Act.(α).with acc.:(β).ego hoc tibi pro servitio debeo,
Ter. Andr. 4, 1, 51:quo etiam majorem ei res publica gratiam debet,
Cic. Phil. 2, 11, 27; so,gratiam,
Sall. J. 110; cf. no. b:videris patriae hoc munus debere,
Cic. Leg. 1, 25:si fidem debet tutor,
Quint. 5, 10, 73 (acc. to Cic. Top. 10, 42, si tutor fidem praestare debet); cf. no. b:dies longa videtur opus debentibus,
Hor. Ep. 1, 1, 21:quos mundo debes oculos,
Ov. M. 4, 197:debueram patriae poenas odiisque meorum,
Verg. A. 10, 853; cf. Ov. M. 6, 538; id. F. 5, 648:juvenem nil jam caelestibus ullis debentem,
Verg. A. 11, 51; cf. Sil. 15, 371: navis, quae tibi creditum Debes Vergilium finibus Atticis, Hor. Od. 1, 3, 6; Ov. M. 1, 481 sq.:Turnum debent haec jam mihi sacra,
Verg. A. 12, 317 Wagn. N. cr.; cf. id. ib. 11, 179:isti tibi quid homines debent?
i. e. what business have you with those men? Plaut. Trin. 4, 2, 51; cf. infra b fin. —With inf., to be bound, in duty bound to do something; I ought, must, should, etc., do it (in class. prose always in the sense of moral necessity; in the poets sometimes for necesse est):b.debetis velle quae velimus,
Plaut. Am. prol. 39:num ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuerunt?
Cic. Lael. 11:multo illa gravius aestimare debere,
Caes. B. G. 7, 14 fin.:Africam forte Tubero obtinere debebat,
id. B. C. 1, 30:debes hoc etiam rescribere,
Hor. Ep. 1, 3, 30 et saep.:ut agri vastari, oppida expugnari non debuerint, Caes, B. G. 1, 11: summae se iniquitatis condemnari debere, si, etc.,
id. ib. 7, 19 fin.:scriptor... inter perfectos veteresque referri debet, etc.,
Hor. Ep. 2, 1, 37 (for which ib. 41: inter quos referendus erit? cf. also ultima semper Exspectanda dies homini;dicique beatus Ante obitum nemo debet,
Ov. M. 3, 137):ut jam nunc dicat, jam nunc debentia dici,
Hor. A. P. 43 et saep.— Poet. for necesse est, oportet, it is necessary, it must needs (so almost everywhere in Lucret.):omnia debet enim cibus integrare novando et fulcire cibus, etc.,
Lucr. 2, 1146; 3, 188; 4, 61; 1, 232 Munro.—Pass., to be due or owing:(α).Veneri jam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11:quanta his (sc. dis) gratia debeatur,
id. Fin. 3, 22, 73; id. Q. Fr. 1, 1, 9 fin.:honores non ex merito, sed quasi debitos repetere,
Sall. J. 85, 37 et saep.:persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!
Verg. A. 2, 538:debita quam sulcis committas semina,
id. G. 1, 223; Prop. 1, 6, 17; 2, 28, 60 (3, 26, 14 M.):debitae Nymphis opifex coronae,
Hor. Od. 3, 27, 30:calentem debita sparges lacrima favillam,
id. ib. 2, 6, 23; Prop. 3, 7, 9 (4, 6, 9 M.):soli mihi Pallas debetur,
Verg. A. 10, 443 et saep.:quid tibi istic debetur?
what business have you there? Plaut. Mil. 2, 5, 18; id. Truc. 2, 2, 8; id. Rud. 1, 1, 34; cf. supra, a.—Hence, Dēbĭtum, i, n., what is due, debt, duty, obligation (post-Aug. and rare):2.velut omni vitae debito liberatus,
Curt. 10, 5, 3:nepotum nutriendorum,
Val. Max. 2, 9, 1:non secundum gratiam, sed secundum debitum,
Vulg. Rom. 4, 4; 1 Cor. 7, 3:solvere debito,
to free from obligation, Sen. Ben. 6, 4, 1.—Poet. (esp. in Verg.) and in post-Aug. prose like the Gr. opheilô and ophliskanô.a.To owe, i. e. to be bound or destined by fate or by nature (v. Lidd. and Scott sub. opheilô, no. 3).(α).Act.. urbem et jam cerno Phrygios debere nepotes, i. e. are destined to found, Ov. M. 15, 444:(β).debet multas hic legibus aevi (i. e. fato) Ante suam mortes,
Luc. 2, 82; cf. id. 6, 530.—More usually,pass., to be due i. e. to be destined:b.cui regnum Italiae Romanaque tellus Debentur,
Verg. A. 4, 276; cf. id. ib. 3, 184; 7, 120;145: indigetem Aeneam scis Deberi caelo,
id. ib. 12, 795:animae, quibus altera fato Corpora debentur,
id. ib. 6, 714:sors ista senectae Debita erat nostrae,
id. ib. 11, 166:fatis debitus Arruns,
i. e. devoted to death, id. ib. 11, 759:dum bello Argolici vastabant Pergama reges Debita casurasque inimicis ignibus arces,
id. ib. 8, 375 (" fataliter ad exitium destinata," Serv.); cf. so absol.:tempora Parcae debita complerant,
id. ib. 9, 108:morbo naturae debitum reddiderunt,
Nep. Reg. 1 fin.: DEBITVM NATVRAE PERSOLVIT, etc., Inscr. Orell. no. 3453;and simply DEBITVM PERSOLVIT,
id. ib. no. 4482.—So, because what one is destined by the fates to suffer is regarded as his debt (ophliskanein gelôta tini):B. (α).tu nisi ventis debes ludibrium, cave,
Hor. Od. 1, 14, 16.With acc.:(β).ut hoc summum beneficium Q. Maximo debuerim,
Cic. de Or. 1, 26, 121; so magna beneficia mihi, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12;qui mihi laudem illam eo minus deberet,
Cic. Att. 1, 14, 3:me paene plus tibi quam ipsi Miloni debiturum,
id. Fam. 2, 6 fin.; cf. id. Planc. 28;and quantum cuique deberet,
Nep. Epam. 3 fin.; Plin. Pan. 30, 1 et saep.:o cui debere salutem Confiteor,
Ov. M. 7, 164;so vitam,
id. Pont. 4, 5, 31;and in a like sense: se,
id. M. 7, 48; 2, 644; so,in a bad sense, hoc quoque Tarquinio debebimus,
id. Fast. 2, 825. —Absol., to be indebted, obliged, under obligation to one:C.verum fac me multis debere, et in iis Plancio, etc.,
Cic. Planc. 28; cf.with a clause: tibi nos debere fatemur, quod, etc.,
Ov. M. 4, 76.To continue to owe something; i. e. to withhold, keep back:quod praesenti tibi non tribueram, id absenti debere non potui,
Cic. Fam. 7, 19, init. —So pass.:sic enim diximus, et tibi hoc video non posse debere,
id. Tusc. 2, 27, 67 fin. -
37 Gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
38 gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
39 initium
I.A beginning, commencement (syn.: principium, exordium).A.Lit.:B.bonis initiis orsus tribunatus, tristes exitus habuit consulatus,
id. Brut. 34, 128:initio accusationis,
id. de Or. 1, 26, 121:initium capere,
Caes. B. G. 1, 1:dicendi initium sumere,
Cic. Leg. 2, 1, 1:facere initium confligendi,
id. Phil. 14, 14, 36:caedis initium ab aliquo facere,
id. ib. 5, 7, 20:male ponere initia,
id. Att. 10, 18, 2:ducere ab aliqua re,
id. ib. 9, 9, 2:ab initio res quem ad modum facta sint, exponemus,
Cic. Rosc. Am. 5, 14: ab ultimo initio [p. 956] repetere, Auct. Her. 1, 9, 14:seditionem ab altiore initio repetam,
Tac. H. 2, 27:quia initio caedis orto difficilis modus,
id. ib. 1, 39.— Pleon.: querellae ab initio tantae ordiendae rei absint, Liv. praef. § 12; cf.:prima initia incohare,
id. 3, 54, 9:primum initium certaminis,
id. 6, 12, 10. — The abl. sing. is used adverbially, in the beginning, at first:quemadmodum senatus initio censuit,
Cic. Fam. 1, 7, 4:redeo ad illud quod initio scripsi,
id. ib. 1, 7, 5; Nep. Thras. 1, 5; id. Tim. 3, 1; id. Alc. 5, 3; Curt. 3, 8, 17 al.; cf. Zumpt, Gram. § 475. —Transf.1.Constituent parts, elements:2.inde est indagatio nata initiorum, et tamquam seminum, unde essent omnia orta, generata, concreta,
Cic. Tusc. 5, 24, 69: illa initia, et, ut e Graeco vertam, elementa dicuntur ( = stoicheia), id. Ac. 1, 7, 26;so of death: Augustus in sua resolutus initia,
Vell. 2, 123, 3. —First principles, elements cf a science:3.illa initia mathematicorum, quibus non concessis digitum progredi non possunt,
Cic. Ac. 2, 36, 116.—Beginning, origin:4.quomodo initium nobis rerum omnium ortus noster adferat, sic exitum mors, etc.,
Cic. Tusc. 1, 38, 91:natus obscurissimis initiis,
Vell. 2, 761; cf.: pauca ab initio causisque talium facinorum non absurda, which relate to the origin, etc., Tac. H. 4, 48.—Auspices, because with them everything was begun; hence, the beginning of a reign:II.novis initiis et ominibus opus est,
i. e. of a new king, Curt. 5, 9, 4.—Secret sacred rites, sacred mysteries, to which only the initiated were admitted:B.initia vocantur potissimum ea, quae Cereri fiunt sacra,
Varr. R. R. 3, 1, 5:initia Cereris,
Liv. 31, 47, 2; cf.39, 8, 5: nihil melius illis mysteriis, quibus ex agresti immanique vita exculti ad humanitatem et mitigati sumus, initiaque ut appellantur, ita re vera principia vitae cognovimus,
Cic. Leg. 2, 14, 36; Just. 2, 6:initia Samothracum,
Curt. 8, 1, 12:initiis pacis, foedus cum feritur,
Varr. R. R. 2, 4, 9.—Things ( musical instruments) used in celebrating these mysteries:Typanum, tubam, Cybele, tua, mater, initia,
Cat. 63, 9. -
40 jungo
jungo, nxi, nctum, 3, v. a. [Sanscr. jug, junagmi, to unite; juk, joined; Goth. juk; O. H. Germ. joh, joch; Gr. zug, zeugnumi, zugos, zugon], to join or unite together, connect, attach, fasten, yoke, harness.I.Lit.A.In gen.1.With acc.:2.Narcissum et florem anethi,
Verg. E. 2, 48:pontes et propugnacula,
id. A. 9, 170:nemoris carentia sensu robora,
Claud. B. G. 17:gradus,
to close the ranks, Sil. 4, 372:montes,
to heap up, Val. Fl. 1, 198:ostia,
to shut, Juv. 9, 105; cf.:junctas quatere fenestras,
Hor. C. 1, 25, 1:oscula,
to exchange, Ov. M. 2, 357; cf. id. Am. 2, 5, 59; Petr. 67:da jungere dextram,
to clasp, Verg. A. 6, 697:cur dextrae jungere dextram non datur,
id. ib. 1, 408; cf.:quas junximus hospitio dextras,
id. ib. 3, 83;11, 165: duos sinus,
Plin. 5, 29, 31, § 116:juncto ponte milites transmittit,
Tac. A. 1, 49.—So with abl. of means or manner:Ticinum ponte,
to span, Liv. 21, 45, 1:amnem ponte,
Plin. 5, 24, 21, § 86:ratibus flumen,
to bridge, Liv. 21, 47, 2; cf.:qui biduo vix locum rate jungendo flumini inventum tradunt,
id. 21, 47, 6:eo omnia vallo et fossa,
id. 38, 4, 6:plumbum nigrum albo,
Plin. 33, 5, 30, § 94; cf.:nam calamus cera jungitur,
Tib. 2, 5, 32:illos defendit numerus junctaeque umbone phalanges,
Juv. 2, 46:erga juncta est mihi foedere dextra,
Verg. A. 8, 169:Pompei acies junxerat in seriem nexis umbonibus arma,
Luc. 7, 453. —With dat. of indir. object:3.hoc opus ad turrim hostium admovent, ut aedificio jungatur,
Caes. B. C. 2, 10 fin.:humano capiti cervicem equinam,
Hor. A. P. 2:mortua corpora vivis,
Verg. A. 8, 485; cf.:his tignis contraria duo juncta,
Caes. B. G. 3, 17, 5:se Romanis,
Liv. 24, 49, 1:exercitum sibi,
Vell. 2, 80, 1:socia arma Rutulis,
Liv. 1, 2, 3:victores Germani juncturi se Pannoniis,
Suet. Tib. 17:cervicem meam amplexui,
Petr. 86 dub. (Büch., vinxit amplexu):dextra dextrae jungitur,
Ov. M. 6, 447; cf. Verg. A. 1, 408 supra:aeri aes plumbo fit uti jungatur ab albo,
Lucr. 6, 1079:juncta est vena arteriis,
Cels. 2, 10:Comius incensum calcaribus equum jungit equo Quadrati,
drives against, Hirt. B. C. 8, 48.—With inter se:4.tigna bina inter se,
Caes. B. G. 3, 17, 3:maxime autem corpora inter se juncta permanent, cum, etc.,
Cic. N. D. 2, 45, 115:disparibus calamis inter se junctis,
Ov. M. 1, 712:saltus duo alti inter se juncti,
Liv. 9, 2, 7.—With cum:B.cum Bruto Cassioque vires suas,
Vell. 2, 65, 1:legiones se cum Caesare juncturae,
id. 2, 110, 1:erat cum pede pes junctus,
Ov. M. 9, 44:lecto mecum junctus in uno,
id. H. 13, 117:digitis medio cum pollice junctis,
id. F. 5, 433:lingua cum subjecta parte juncta est,
Cels. 7, 12, 4.—Esp.1.To harness, yoke, attach.(α).Of animals: angues ingentes alites juncti jugo, Pac. ap. Cic. Inv. 1, 19, 27 (Trag. v. 397 Rib.):(β).junge pares,
i. e. in pairs, Verg. G. 3, 169; Grat. Cyneg. 263:nec jungere tauros norant,
Verg. A. 8, 316:currus et quatuor equos,
id. G. 3, 114:grypes equis,
id. E. 8, 27 Forbig.:curru jungit Halaesus Equos,
id. A. 7, 724:leones ad currum,
Plin. 8, 16, 21, § 54:mulis e proximo pistrino ad vehiculum junctis,
Suet. Caes. 31.—Of a vehicle (rare):2.reda equis juncta,
Cic. Att. 6, 1, 25:neve (mulier) juncto vehiculo veheretur,
Liv. 34, 1, 3:juncta vehicula, pleraque onusta, mille admodum capiuntur,
id. 42, 65, 3. —Of wounds, etc., to join, bring together, unite, heal:3.ego vulnera doctum jungere Etiona petam,
Stat. Th. 10, 733:parotidas suppuratas,
Scrib. Comp. 206:oras (tumoris),
Cels. 7, 17, 1:oras vulneris,
id. 5, 4, 23 al. —Of lands, territories, etc.:4.juncta pharetratis Sarmatis ora Getis,
adjoining, Ov. Tr. 4, 10, 110; cf.:juncta Aquilonibus Arctos,
id. M. 2, 132:quibus (campis) junctae paludes erant,
Front. Strat. 2, 5, 6; Vell. 2, 110, 4:fundos Apuliae,
to add, join to, Petr. 77:longos jungere fines agrorum,
Luc. 1, 167.—To connect in time, cause to follow immediately:5.cum diei noctem pervigilem junxisset,
Just. 12, 13, 7:somnum morti,
Petr. 79:vidit hic annus Ventidium consularem praetextam jungentem praetoriae,
Vell. 2, 65, 3:nulla natio tam mature consino belli bellum junxit,
id. 2, 110, 5:junge, puer, cyathos, atque enumerare labora,
Stat. S. 1, 5, 10:laborem difficilius est repetere quam jungere,
to resume than to continue, Plin. Ep. 4, 9, 10.—So of pronunciation:si jungas (opp. interpunctis quibusdam),
Quint. 9, 4, 108.—Milit. t. t., of troops, an army, etc., to join, unite:6.cum juncti essent,
Liv. 25, 35; 25, 37:exercitum Pompei sibi,
Vell. 2, 80, 1:junctis exercitious,
Vell. 2, 113, 1:cum collegae se junxisset,
Front. Strat. 1, 1, 9; so,exercitum,
id. ib. 1, 2, 9:Ajacem naves suas Atheniensibus junxisse,
Quint. 5, 11, 40.—To add, give in addition:7.commoda praeterea jungentur multa caducis,
Juv. 9, 89.—In mal. part.:II.corpora,
Ov. M. 10, 464:turpia corpora,
id. H. 9, 134: tu mihi juncta toro, id. F. 3, 511; id. R. Am. 408:si jungitur ulla Ursidio,
Juv. 6, 41; 6, 448; cf.Venerem,
Tib. 1, 9, 76; Ov. H. 353; id. R. Am. 407.Transf.A.In gen., of abstract things, to bring together, join, unite:B.cum hominibus nostris consuetudines, amicitias, res rationesque jungebat,
Cic. Deiot. 9, 27:omnem naturam, quae non solitaria sit... sed cum alio juncta atque conexa, etc.,
id. N. D. 2, 11, 29:an virtus et voluptas inter se jungi copularique possint,
id. de Or. 1, 51, 122:sapientiam junctam habere eloquentiae,
id. ib. 3, 35, 142:indignationem conquestioni,
id. Inv. 2, 11, 36:insignis improbitas et scelere juncta,
id. de Or. 2, 58, 237:plura crimina junguntur,
are combined, Quint. 4, 4, 5.—Esp.1.Of persons, to join, unite, bring together, associate, in love, marriage, relationship, etc.:2.cum impari,
Liv. 1, 46:cum pare,
Ov. F. 4, 98:alicujus filiam secum matrimonio,
Curt. 5, 3, 12:si tibi legitimis pactam junctamque tabellis non es amaturus,
Juv. 6, 200:juncta puella viro,
Ov. A. A. 1, 682; id. Tr. 2, 284. —Of animals, etc.:Appulis jungentur capreae lupis,
Hor. C. 1, 33, 8:variis albae junguntur columbac,
Ov. H. 15, 37:unaque nos sibi operā amicos junget,
Ter. Hec. 5, 2, 32:ut quos certus amor junxit,
Ov. M. 4, 156:amicos,
Hor. S. 1, 3, 54:Geminum mecum tua in me beneficia junxerunt,
Plin. Ep. 10, 26, 1:puer puero junctus amicitia,
Ov. P. 4, 3, 12.—Esp., of a treaty, alliance, etc.:si populus Romanus foedere jungeretur regi,
Liv. 26, 24; Just. 15, 4, 24. —Of things, to make by joining, enter into:3.pacem cum Aenea, deinde adfinitatem,
Liv. 1, 1:nova foedera,
id. 7, 30:cum Hispanis amicitiam,
Just. 43, 5, 3:societatem cum eo metu potentiae ejus,
id. 22, 2, 6:foedus cum eo amicitiamque,
Liv. 24, 48; 23, 33:juncta societas Hannibali,
id. 24, 6:foedera,
id. 7, 30:jungendae societatis gratia,
Just. 20, 4, 2.—Of words, etc., to join, unite.(α).Esp., gram. t. t.: verba jungere, to make by joining, to compound:(β).jungitur verbum ex corrupto et integro, ut malevolus,
Quint. 1, 5, 68:in jungendo aut in derivando,
id. 8, 3, 31; so,juncta verba,
Cic. Or. 56, 186; id. Part. Or. 15, 53.—To connect so as to sound agreeably:quantum interest... verba eadem qua compositione vel in textu jungantur vel in fine claudantur,
Quint. 9, 4, 15.—Hence, P. a.: junc-tus, a, um, joined, united, connected, associated:in opere male juncto,
Quint. 12, 9, 17.— Comp.:causa fuit propior et cum exitu junctior,
Cic. Fat. 16, 36.— Sup.:junctissimus illi comes,
most attached, Ov. M. 5, 69:principum prosperis et alii fruantur: adversae ad junctissimos pertineant,
their nearest of kin, Tac. H. 4, 52.
См. также в других словарях:
PRAELIARES Dies dicebantur Romanis — quibus fas erat res repetere velhostem lacessere. Hos a iustis segregat Macrobius, qui erant continui triginta dies, quibus exercitu imperatô vexillum rufi coloris in arce positum erat. Unde et Festus, Proeliares, inquit, dies appellantur, quibus … Hofmann J. Lexicon universale
Фециалы — (fetiales) древнеримская жреческая коллегия (sodalitas), состоявшая из 20 пожизненных членов, избиравшихся путем кооптации, и занимавшая в ряду римских жречеств по значению и рангу первое место после четырех главнейших жреческих коллегий… … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
Fetialen — Die Fetialen (lat. fetiales) waren eine Priesterschaft im antiken Rom, die vor allem in früher Zeit (frühe und mittlere Römische Republik) für die völkerrechtlichen Außenbeziehungen Roms und deren Zeremonien verantwortlich waren (ius fetiale).[1] … Deutsch Wikipedia
Lex de bello indicendo — Die lex de bello indicendo bezeichnet den Kriegsbeschluss der römischen Comitien. Der Beschluss erfolgte ursprünglich in den Centuriatscomitien, in späterer Zeit konnte er auch ausnahmsweise in den Tribuscomitien erfolgen. Der Inhalt des… … Deutsch Wikipedia
ФЕЦИАЛЫ — • Fetiāles (Feciales), На обязанности учрежденной Нумою или Анком Марцием и состоявшей из 20, по Plin. 28, 2 из 15 членов коллегии Ф. лежала обязанность объявлять войну и заключать договоры. Они избирались пожизненно из знатнейших… … Реальный словарь классических древностей
Фециалы — (от лат. fetiales) древнеримская жреческая коллегия (лат. sodalitas), состоявшая из 20 пожизненных членов, избиравшихся путем кооптации, и занимавшая в ряду римских жречеств по значению и рангу первое место после четырёх… … Википедия
Repetundarum — • Repetundarum (sc. pecuniarum) crimen, собственно, преступление римского чиновника, позволившего себе вымогать у римских подданных и союзников деньги, которые можно было потребовать обратно (res repetere); во времена императоров этим именем… … Реальный словарь классических древностей
RYSVICUM i. e. RYSWYK — RYSVICUM, i. e. RYSWYK pagus celebris, et peramoenus Hollandiae, suburbanus Hagae Comitum, Potentissimi, Augustissimi, Felicissini, Serenissimi VILHELMI III. Magnae Britanniae Regis, Castro sumptuosissimo, magnificentissimo nobilitatus; in cuius… … Hofmann J. Lexicon universale
reprendre — Reprendre, Recipere, Resumere, voyez Prendre. Reprendre aucun qui s enfuit, Fugitiuum reprehendere. Je n ay pas encore bien repris mes espris pour escrire, Nondum satis sum confirmatus ad scribendum. Reprendre son aleine, Spirare, Respirare.… … Thresor de la langue françoyse
HELVETII — gens nobilissima cuius caput Aventicum olim, unâ cum Sequanis, Celtis sive Gallis proprie dictis attribuuntur a Caefare l. 1. c. 1. 2. et 3. qui illos reliquos Gallos virtute praecedere, omnibusque praestare, et totius Galliae plurimum posse ait … Hofmann J. Lexicon universale
August Friedrich Schott — (* 11. April 1744 in Dresden; † 10. Oktober 1792 in Leipzig) war ein deutscher Rechtswissenschaftler. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Familie 3 Werke … Deutsch Wikipedia
