Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

quin+etc

  • 101 ratio

    ratio, ōnis, f. (reor, ratus), das Abrechnen, Berechnen, die Rechnung, Berechnung, I) eig. u. übtr.: A) eig.: a) Sing.: magna r., Cic.: auri r. constat, die Rechnung stimmt, Cic.: u. so par est ratio acceptorum et datorum, Cic.: rationem ducere, Cic.: habere rationem, Cic.: rationem referre, Cic.: ratio repeti solet, Cic.: in rationem inducere, in Rechnung bringen, verrechnen, Cic.: rationem inire, eine B. anstellen, Caes. (u. so inibitur ratio quaestus de pecunia tua, es wird der mögliche Gewinn mit deinem Gelde berechnet, Cic.): r. aeraria, die Berechnung u. Verminderung auf Kupfergeld, der verminderte Münzfuß, Cic. Quinct. 17. – b) Plur.: libri rationum, Rechnungsbücher, Aur. Vict.: rationes cum alqo putare, Cic.: rationes subducere, die R. abschließen, Cic. (vgl. no. II, A): rationes accipere, sich Rechnung stellen lassen, Sen.: u. so rationes ab alqo accipere, Cic.: rationes conferre, Cic.: rationes eferre, Cic., deferre, Cic.: falsas rationes inferre, Cic.: rationes familiares componere, Tac.
    B) übtr.: 1) statistische Übersicht, statistischer Abriß, Verzeichnis, Liste, Protokoll, cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, Cic. Verr. 5, 147: rationes imperii, Suet. Cal. 16, 1.
    2) Summe, Zahl, ea nimia est ratio, Plaut.: hem ista ratio maxima est, Plaut.
    ————
    3) Geschäftsangelegenheit, Geschäftsache, Geschaftsverhältnis, Geschäftsführung, Geschäft, übh. Angelegenheit, Carpinatius, qui iam cum isto summā consuetudine, praeterea re ac ratione coniunctus esset, Cic.: de tota illa ratione atque re Gallicana, Cic.: illa de ratione nummaria non sunt eiusmodi, Cic.: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione (innere Politik), attingit etiam bellicam, Cic.: quae domi gerenda sunt, ea per Caecilium transiguntur, fori iudiciique rationem Messala suscepit, seine Angelegenheiten vor der Öffentlichkeit u. vor Gericht, Cic.: ut rationes nostras explicares, unsere Geldgeschäfte abwickelst, Cic.: u. so ut res rationesque vestrorum omnium bene expedire voltis, Plaut.: in publicis privatisque rationibus, im öffentlichen u. Privatverkehr, Caes.: in explicandis rationibus rerum civilium, Cic.: r. civitatis, Cic.: r. comitiorum, Cic.: propter rationem Gallici belli, Cic. – dah. meae (tuae etc.) rationes, mein (dein usw.) Interesse, mein (dein usw.) Vorteil (vgl. unser »bei etw. seine Rechnung finden«), rationes meas vestrae saluti anteposuissem, Cic.: me ad eius rationes adiungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adiungendum putasti, Cic.: meis alienissimum rationibus, Cic.
    II) bildl.: A) Rechnung, Berechnung, Rechenschaft, Aufschluß, Belehrung, (Medea et Atreus) initā subductāque ratione (nach angestellter u. abge-
    ————
    schlossener B.) nefaria scelera meditantes, Cic.: numquam ita quisquam bene subductā ratione ad vitam fuit, quin etc., Ter.: habere rationem, berechnen, Cic.: exigere rationem, Rechenschaft fordern, Val. Max. u. Plin. ep.: rationem reddere alci, Rechenschaft ablegen, Aufschluß geben, Cic. u.a.: u. so rationem reddere alcis rei, Cic., de alqa re, Cic. u. Vitr.: rationem vitae reposcere, Cic.: negotii rationem exstare oportere, müsse Rechenschaft gegeben werden können, Cic.: ratio alcis rei od. alci rei constat, die R. steht für etw. gleichs. fest, d.i. ich bin mit etwas im reinen, oft bei Plin. ep.; s. Döring Plin. ep. 1, 5, 16.
    B) übtr.: 1) übh. Rechnung, Berechnung, a) = Verhältnis, Beziehung zu usw., Rücksicht auf usw., Verbindung, Verkehr mit usw., rationem habere, aliquid rationis habere cum alqo, Rechnung haben, in Rechnung, in Verbindung, in Verkehr stehen mit usw., Cic.: quibuscum r. huic est, Cic.: quae r. tibi cum eo intercesserat? Cic.: pacis quae potest esse cum eo ratio, in quo etc.? Cic.: habenda cum M. Latrone pacis r., Cic.: et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes vides ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in Rücksicht auf unsere Annalen, Cic. – b) Berechnung = berechnende, beachtende Rücksicht, Berücksichtigung, Beachtung, Erwägung, Sorge für usw., piorum et impiorum habere rationem, Cic.: vel dignitatis vel com-
    ————
    modi rationem habere, Cic.: non ullius rationem sui commodi ducere, Rücksicht nehmen auf usw., Cic.: salutis meae rationem ducere, Cic., officii, Cic.: suam rationem ducere, seinen Vorteil bedenken, Cic.: conservare rationem alcis rei, Cic.: omnis hac in re habenda r. et diligentia est, ut etc., Cic.: habeo rationem, quid acceperim, ziehe in Erwägung, erwäge, Cic.: neque illud rationis habuisti, si forte etc., Cic.: hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut etc., Cic. – salva utriusque temporis ratio est, man hat beide Zeiten gut berechnet, berücksichtigt, jeder Zeit ist ihr Recht geschehen, Tac.; vgl. salvā diligentiae tuae ratione, unbeschadet deiner Vorsicht, Plin. ep. – c) die auf Berechnung begründete Vermutung, quantum in ratione esset, soviel sich berechnen, vermuten ließ, Hirt. b. G. 8, 6, 1. – d) das Sichverhalten zu od. bei etw., d.i. subj. = das Verfahren, die Verfahrungsart, das Verhalten, die Maßregel, Methode, Weise, der Plan, obj. = das Verhältnis, die Beschaffenheit, Natur, Art und Weise, Einrichtung, α) subj.: ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium, Cic.: scribendi consilium ratioque, Cic.: haec cogitandi pronuntiandique ratio, Cic.: eligendi et collocandi ratio, disponendi ratio, Quint. (s. Herbst Quint. 10, 1, 4): ratio docendi nec una omnibus nec singulis eadem semper fuit, Suet.: eadem defensionis ratio viaque,
    ————
    Cic.: r. in dicendo, Cic.: ineunda r. est, Cic.: a me inita ratio est (ist ein Verfahren angewandt, ein Weg eingeschlagen worden), quam quidem omnes non solum probant, sed etiam laudant, Cic.: inita tandem ratio est, ut etc., es wurden Mittel u. Wege eingeschlagen usw., Liv.: ad hunc interficiendum talem iniit rationem, Nep.: cuius ratio (Plan) etsi non valuit, tamen etc., Nep.: u. so vicit ratio parcendi, Tac.: sic neque agricultura nec ratio atque usus belli intermittitur, die planmäßige Kriegführung u. die Kriegsübung, Caes.: istam rationem otii tui probo, jenes geschäftslose Leben, wie du es planmäßig führst, Cic. – im Plur., rationes belli gerendi, Maßregeln, Caes.: meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae, Lebensplan, Cic.: rationes rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, Cic. – β) obj.: tempestatum ratio (Stand) et praedonum et locorum, Cic.: ratio pecuniarum, Geldverhältnisse (in Rom), Cic.: ut ceteri menses in suam rationem reverterentur, in ihr richtiges Verhältnis (durch Einschaltung), Cic.: ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, Cic.: quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava, diiudicant, in den K. u. ihren Verhältnissen, Cic.: disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, Cic.: quod ad rationes omnium rerum pertineret, Cic.: quoniam eadem est r. iuris in utraque, Cic.: quā ratione, Cic.
    ————
    2) insbes., die Rechnung, Berechnung, als höhere Geistestätigkeit, das Denken, die bewußte, vernünftige Überlegung, konkret = die der Geistestätigkeit zugrunde liegende höhere Geisteskraft, das Denkvermögen, die Vernunft, die Einsicht, Klugheit u. dgl. (bei Cicero oft verb. mens et ratio et consilium, oder ratio, consilium, prudentia u. dgl.), quod facinus aut scelus suscipitur nisi consilio capto, aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur? Cic.: motus iste celer cogitationis, acumen, sollertia, quam rationem vocamus, Cic.: homo rationis particeps, Cic.: ratio ac disputatio, Vernunft und Nachdenken, Cic. – illa revoces ad rationem, Cic.: moneo, ut agentem te ratio ducat, non fortuna, Liv.: consilio et ratione, Cic.: quod nobis nullā ratione factum a Pompeio videtur, Caes.: magis ratione quam vi persuasit, Vell.: quod domi te inclusisti, ratione fecisti, vernünftig, einsichtsvoll, klug, Cic. – ratio est (es ist vernünftig, erscheint rätlich), od. ratio non est m. Infin., cui acquiescere Cremonae ratio fuit, Tac.: minari divisoribus r. non erat, Cic.: u. so minime est rationis m. folg. Infin., Colum.: u. rationis est m. folg. Infin., Plin. ep. – dah. a) der einen Ggstd. erklärende vernünftige Grund, Vernunftgrund, Beweggrund (vgl. argumentum no. II), α) übh.: est aliqua huiusce rei ratio, dafür gibt es einen vernünftigen Gr., darin liegt noch etwas, was zu rechtfertigen ist, Cic.: no-
    ————
    stra confirmare argumentis ac rationibus, Cic.: consilii causa ratioque, Cic.: r. quaerenda, Cic.: quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae? Cic.: quod quidem rationem habeat (vernünftigen Grund hat), recte fit, Sen. rhet.: facti aliquam rationem afferre, Cic.: nihil rationis affers, quamobrem etc., Cic.: tertiam rationem affertis, quod etc., Cic.: rationem subicit, Cic.: ad hanc sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod etc., Caes.: r. cunctandi, Tac.: liberalitas, cui ratio non constat, zu der kein (edler) Beweggrund vorhanden ist, Plin. pan.: ratio nulla est m. Infin., es ist kein Grund vorhanden, nullam esse rationem amittere eiusmodi occasionem, Cic. – β) rhet. t. t., Grund, Begründung einer Behauptung, s. Cic. de inv. 1, 18. Quint. 3, 11, 4: ad propositum subiecta ratio et item in distributis supposita ratio, Cic. de or. 3, 207. – b) Vernunftmäßigkeit, Vernünftigkeit, das vernünftige Verhältnis, -Maß, Gesetzmäßigkeit, Gesetz, Regel, Ordnung, Methode, ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wissenschaftlich, Cic.: modo et ratione omnia facere, Cic.: ratione et numero moveri, Cic.: intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis, in ungleichen, jedoch gesetzmäßig nach gleichen Verhältnissen getrennten Intervallen, Cic.: moderatā ratione, in gleichmäßigem Verhältnisse, Cic.: in quo defuit fortasse ratio, sed
    ————
    tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, der vernunftmäßige Entwicklungsgang, Cic.: ad vitam usumque vivendi ea descripta r. est, Cic. – c) Denkart = Richtung, Prinzip, das jmd. verfolgt, florens homo in populari ratione, der Hauptvertreter der demokratischen Richtung, Cic.: neminem alterius rationis et partis offendit, Cic.: una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., hat lediglich eine R., Cic.: bona ratio cum perdita confligit, es kämpft das gute (konservative) Prinzip mit den Grundsätzen der Umsturzpartei (die überall tabula rasa machen will), Cic. – d) Grundsatz, Prinzip, Lehre, Teorie, System, Wissenschaft, subj. = theoretische-, wissenschaftliche Kenntnis, α) obj.: erat enim tunc haec nova et ignota r. solem lunae oppositum solere deficere, Cic.: animum conferre in istam rationem, Cic.: sine ulla arte aut ratione diiudicant, ohne Anwendung theoretischer Kunstregeln, Cic.: laus rationis aut scientiae, Cic.: continet totam hanc quaestionem ea ratio, Cic.: Epicuri r., Lehre, System, Philosophie, Cic.: formula Stoicorum rationi disciplinaeque consentanea, Cic.: Cynicorum r., Cic.: de ratione vivendi, Lebenswissenschaft, Cic.: r. civilis et disciplina populorum, Staatswissenschaft, Cic.: geometrica, die Geometrie (als wissenschaftliche Theorie), Macr. u. Amm. (versch. von unten no. f): vitae r., Cic.: – β) subj.: si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si
    ————
    huius rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, Cic. Arch. 1. – e) Ansicht, Meinung, mea sic est ratio et sic induco animun meum, Ter.: tuae epistulae perdiligenter in eandem rationem scriptae, Cic.: cum in eam rationem quisque loqueretur, Cic. – f) Beweisführung, Argumentation, der Beweis, summa uniuscuiusque rationis, Cic.: concludatur igitur ratio, Cic.: ratio ipsa coget mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: ut nunc ratio cogit, Cic.: geometricis rationibus non credere, Cic.: haec omnia geometricis evidentissimisque rationibus probare, Macr. – Genet. Sing. apok. rationi', Lucr. 2, 53: Abl. Sing. rationi, Lucr. 6, 66.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ratio

  • 102 ferō

        ferō tulī (tetulī, T., Ct.), lātus, ferre    [1 FER-; TAL-], to bear, carry, support, lift, hold, take up: aliquid, T.: arma, Cs.: sacra Iunonis, H.: cadaver umeris, H.: Pondera tanta, O.: oneri ferendo est, able to carry, O.: pedes ferre recusant Corpus, H.: in Capitolium faces: ventrem ferre, to be pregnant, L.: (eum) in oculis, to hold dear.—To carry, take, fetch, move, bear, lead, conduct, drive, direct: pisciculos obolo in cenam seni, T.: Caelo supinas manūs, raisest, H.: ire, pedes quocumque ferent, H.: opertā lecticā latus per oppidum: signa ferre, put in motion, i. e. march, Cs.: huc pedem, come, T.: pedem, stir, V.: ferunt sua flamina classem, V.: vagos gradūs, O.: mare per medium iter, pursue, V.: quo ventus ferebat, drove, Cs.: vento mora ne qua ferenti, i. e. when it should blow, V.: itinera duo, quae ad portum ferebant, led, Cs.: si forte eo vestigia ferrent, L.: corpus et arma tumulo, V.—Prov.: In silvam non ligna feras, coals to Newcastle, H.—With se, to move, betake oneself, hasten, rush: mihi sese obviam, meet: me tempestatibus obvium: magnā se mole ferebat, V.: ad eum omni studio incitatus ferebatur, Cs.: alii perterriti ferebantur, fled, Cs.: pubes Fertur equis, V.: (fera) supra venabula fertur, springs, V.: quocumque feremur, are driven: in eam (tellurem) feruntur pondera: Rhenus per finīs Nantuatium fertur, flows, Cs.—Praegn., to carry off, take by force, snatch, plunder, spoil, ravage: rapiunt incensa feruntque Pergama, V.: puer fertur equis, V.— To bear, produce, yield: quae terra fruges ferre possit: flore terrae quem ferunt, H. — To offer, bring (as an oblation): Sacra matri, V.: tura superis, O.— To get, receive, acquire, obtain, earn, win: donum, T.: fructūs ex sese: partem praedae: crucem pretium sceleris, Iu.: Plus poscente, H.—Fig., to bear, carry, hold, support: vina, quae vetustatem ferunt, i. e. are old: Scripta vetustatem si ferent, attain, O.: Insani sapiens nomen ferat, be called, H.: finis alienae personae ferendae, bearing an assumed character, L.: secundas (partīs), support, i. e. act as a foil, H.— To bring, take, carry, render, lead, conduct: mi auxilium, bring help: alcui subsidium, Cs.: condicionem, proffer, Cs.: matri obviae complexum, L.: fidem operi, procure, V.: mortem illis: ego studio ad rem p. latus sum, S.: numeris fertur (Pindar) solutis, H.: laudibus alquem in caelum, praise: (rem) supra quam fieri possit, magnify: virtutem, ad caelum, S.: in maius incertas res, L.— To prompt, impel, urge, carry away: crudelitate et scelere ferri, be carried away: furiatā mente ferebar, V.: quo animus fert, inclination leads, S.: si maxime animus ferat, S.: fert animus dicere, impels, O.— To carry off, take away, remove: Omnia fert aetas, V.—With se, to carry, conduct: Quem sese ore ferens! boasting, V.: ingentem sese clamore, paraded, V.— To bear, bring forth, produce: haec aetas oratorem tulit: tulit Camillum paupertas, H.— To bear away, win, carry off, get, obtain, receive: omnium iudicio primas: ex Etruscā civitate victoriam, L.: laudem inter suos, Cs.: centuriam, tribūs, get the votes: Omne tulit punctum, H.: repulsam a populo, experience: Haud inpune feres, escape, O.— To bear, support, meet, experience, take, put up with, suffer, tolerate, endure: alcius desiderium: voltum atque aciem oculorum, Cs.: multa tulit fecitque puer, H.: iniurias civium, N.: quem ferret, si parentem non ferret suom? brook, T.: tui te diutius non ferent: dolores fortiter: iniurias tacite: rem aegerrume, S.: tacite eius verecundiam non tulit senatus, quin, etc., i. e. did not let it pass, without, etc., L.: servo nubere nympha tuli, O.: moleste tulisti, a me aliquid factum esse, etc.: gravissime ferre se dixit me defendere, etc.: non ferrem moleste, si ita accidisset: casum per lamenta, Ta.: de Lentulo sic fero, ut debeo: moleste, quod ego nihil facerem, etc.: cum mulier fleret, homo ferre non potuit: iratus atque aegre ferens, T.: patior et ferendum puto: non tulit Alcides animis, control himself, V.—Of feeling or passion, to bear, experience, disclose, show, exhibit: dolorem paulo apertius: id obscure: haud clam tulit iram, L.—In the phrase, Prae se ferre, to manifest, profess, show, display, declare: cuius rei facultatem secutum me esse, prae me fero: noli, quaero, prae te ferre, vos esse, etc.: speciem doloris voltu prae se tulit, Ta.—Of speech, to report, relate, make known, assert, celebrate, say, tell: haec omnibus ferebat sermonibus, Cs.: pugnam laudibus, L.: quod fers, cedo, say, T.: quae nunc Samothracia fertur, is called, V.: si ipse... acturum se id per populum aperte ferret, L.: homo ut ferebant, acerrimus, as they said: si, ut fertur, etc., as is reported: non sat idoneus Pugnae ferebaris, were accounted, H.: utcumque ferent ea facta minores, will regard, V.: hunc inventorem artium ferunt, they call, Cs.: multa eius responsa acute ferebantur, were current: quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse: qui in contione dixisse fertur.—Of votes, to cast, give in, record, usu. with suffragium or sententiam: de me suffragium: sententiam per tabellam (of judges): aliis audientibus iudicibus, aliis sententiam ferentibus, i. e. passing judgment, Cs.: in senatu de bello sententiam.—Of a law or resolution, to bring forward, move, propose, promote: legem: lege latā: nihil erat latum de me: de interitu meo quaestionem: rogationes ad populum, Cs.: te ad populum tulisse, ut, etc., proposed a bill: de isto foedere ad populum: cum, ut absentis ratio haberetur, ferebamus.— Impers: lato ad populum, ut, etc., L.— With iudicem, to offer, propose as judge: quem ego si ferrem iudicem, etc.: iudicem illi, propose a judge to, i. e. go to law with, L.—In book-keeping, to enter, set down, note: minus quam Verres illi expensum tulerit, etc., i. e. set down as paid.—To require, demand, render necessary, allow, permit, suffer: dum aetatis tempus tulit, T.: si tempus ferret: incepi dum res tetulit, nunc non fert, T.: graviora verba, quam natura fert: sicut hominum religiones ferunt: ut aetas illa fert, as is usual at that time of life: si ita commodum vestrum fert: si vestra voluntas feret, if such be your pleasure: uti fors tulit, S.: natura fert, ut, etc.
    * * *
    ferre, tuli, latus V
    bring, bear; tell speak of; consider; carry off, win, receive, produce; get

    Latin-English dictionary > ferō

  • 103 sive

    sīve (old orthog. SEIVE, Tab. Bantin. l. 6; and hence, by apocope, like neu, from neve, NEIVE). seu (the latter form very rare in Cic.; more freq. in Cæs.; as freq. as sive in the poets), conj. [si-ve], a disjunctive conditional particle, or if = vel si.
    I.
    Put once, preserving the conditional signif. of the si (cf., on the other hand, infra, II. B. 2.).
    A.
    After a preceding si (mostly ante-class.): si vivimus sive morimur, Enn. ap. Prisc. p. 880 P. (Ann. v. 384 Vahl.):

    si media nox est, sive est prima vespera,

    Plaut. Curc. 1, 1, 4:

    si ista uxor sive amica est,

    Ter. And. 1, 3, 11: si nocte sive luce, si servus sive liber faxit, Rogat. ap. Liv. 22, 10:

    si arborum trunci, sive naves essent a barbaris missae,

    Caes. B. G. 4, 17 fin.:

    si ego volo seu nolo,

    Plaut. Cist. 3, 14:

    si movero me, seu secari sensero,

    id. Merc. 2, 2, 40:

    si speras... seu tibi confidis, etc.,

    id. Rud. 3, 2, 19; Val. Fl. 1, 837:

    si te, etc.... sive haec, etc.... seu, etc.,

    Ter. And. 1, 5, 58.—
    B.
    Without a preceding si (rare):

    dehinc postulo, sive aequom'st, te oro, ut, etc.,

    Ter. And. 1, 2, 19 (for which:

    peto a te, vel si pateris, oro,

    Cic. Fam. 9, 13, 3):

    bis denas Italo texamus robore naves, Seu plures complere valent, etc.,

    Verg. A. 11, 327:

    me seu corpus spoliatum lumine mavis, Redde meis,

    id. ib. 12, 935; cf.:

    haec pars dialectica, sive illam dicere malumus disputatricem,

    Quint. 12, 2, 13:

    turdus, Sive aliud privum dabitur tibi, devolet illuc,

    Hor. S. 2, 5, 11; cf. id. C. 1, 6, 19.—
    II.
    Repeated, with a disjunctive sense predominant.
    A.
    Connecting words or phrases in the same construction. or conditional clauses which have the same predicate: sive (seu)... sive (seu) (in good prose, esp. in Cic., usually sive... sive; in Cæs. often seu... seu; after the Aug. period often sive... seu, or seu... [p. 1714] sive); prop. if this or if that be the case, placing the counter propositions on an equality, be it that... or that; if... or if; whether... or, i. e. in either case (the predominant use and signif. in prose and poetry).
    1.
    In gen.:

    qui improbus est, sive subbibit, sive adeo caret temeto, tamen ab ingenio est improbus,

    Plaut. Truc. 4, 3, 59; so,

    sive... sive etiam,

    Cic. Tusc. 4, 3, 6; Caes. B. C. 1, 27:

    sive quid mecum ipse cogito, sive quid aut scribo aut lego,

    Cic. Leg. 2, 1, 1:

    sive eum ex paludibus elicere sive obsidione premere posset,

    Caes. B. G. 7, 32:

    sive regi sive optimatibus serviant,

    Cic. Rep. 1, 35, 55:

    ex quo exardescit sive amor sive amicitia,

    id. Lael. 27, 100:

    sive tu medicum adhibueris, sive non adhibueris,

    id. Fat. 12 fin.; cf. id. Fam. 12, 2, 3:

    sive sub incertas Zephyris mutantibus umbras, Sive antro potius succedimus,

    Verg. E. 5, 5:

    seu recte, seu pervorse facta sunt, Egomet fecisse confiteor,

    Plaut. Trin. 1, 2, 146; Caes. B. C. 3, 61:

    facilem esse rem, seu maneant, seu proficiscantur,

    id. B. G. 5, 31; 5, 51; 7, 36; 7, 89; id. B. C. 3, 79; Sall. C. 49, 4; id. J. 103, 2; Verg. G. 3, 49; 4, 25; 4, 33; id. A. 2, 62; 6, 881 al.:

    quantitas plerumque eidem subjacet, seu modi est seu numeri,

    Quint. 7, 4, 41:

    sive dolo, seu jam Trojae sic fata ferebant,

    Verg. A. 2, 34:

    sive deae seu sint dirae volucres,

    id. ib. 3, 262; 4, 240; 7, 199; Liv. 10, 14; Quint. 1, 5, 18; 1, 5, 35; 1, 5, 41; 2, 1, 11;

    12, 10, 26: seu magni superas jam saxa Timavi, Sive oram Illyrici legis aequoris,

    Verg. E. 8, 6; so,

    seu... sive,

    id. A. 1, 218; 10, 109; 11, 528; Ov. M. 4, 321; 4, 639; 15, 324 al. (In Cæs. B. C. 2, 27, the MSS. vary between seu... sive and sive... sive.)—
    2.
    Repeated several times:

    sive ancillam sive servum sive uxorem sive adulterum, Seu patrem sive avum videbo,

    Plaut. Am. 4, 5, 15 sq.; cf. id. ib. prol. 69 sq.; and id. Merc. 2, 2, 35:

    quibus (Cimmeriis) aspectum solis sive deus aliquis sive natura ademerat, sive loci situs,

    Cic. Ac. 2, 19, 61: seu furor est: habeo, quae carmine sanet et herbis; Sive aliquis nocuit: magico lustrabere ritu;

    Ira deum sive est: sacris placabimus iram,

    Ov. M. 10, 397 et saep. —
    3.
    With a corresp. si: sive tu vatem, sive tu omen audieris; sive immolaris, sive avem aspexeris;

    si Chaldaeum, si haruspicem videris, si fulserit, etc.,

    Cic. Div. 2, 72, 149.—
    B.
    Connecting complete conditional sentences, each with its own conclusion, but always implying that the alternative conclusions are alike steps in the general argument, if, on the one hand... if, on the other, if... but if:

    nam sive timuit, quid ignavius? sive meliorem suam causam fore putavit, quid injustius?

    Cic. Att. 8, 9, 3: sive enim ad sapientiam perveniri potest, non paranda nobis solum ea, sed fruenda etiam est;

    sive hoc difficile est, tamen nec modus est ullus investigandi, etc.,

    id. Fin. 1, 1, 3:

    eis sive creditur, creditur hoc ipsum quod nos arguimus, sive fides non habetur, de adversarii testium fide derogatur,

    id. Caec. 1, 3; id. Tusc. 1, 18, 42:

    ut sive abstinuisset Epiro, integra sibi omnia essent: sive venisset, sic quoque spes veniae foret,

    Liv. 36, 6, 6 sq.; 36, 16, 10; 38, 3, 10;

    37, 15, 2: eos seu dedi placeat, dedere se paratos esse, seu supplicio adfici, daturos poenas,

    id. 7, 20, 7; 27, 14, 1; 30, 40, 7.—
    2.
    Instead of sive as a correl., sin or si vero is sometimes found:

    sive sensus exstinguitur... quis me beatior? sin vera sunt quae dicuntur, migrationem esse, etc.,

    Cic. Tusc. 1, 41, 97 sq.:

    sive enim Zenonem sequare, magnum est efficere... si vero Academiam veterem persequamur, etc.,

    id. Ac. 1, 2, 7: sive enim abscedant, cui dubium esse quin, etc.;

    sin autem manendum ibi nihilo minus sit,

    Liv. 37, 15, 2.—
    3.
    In this use *

    si... sive is found once: si omnes atomi declinabunt, nullae umquam cohaerescent, sive aliae declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur, primum, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 20 B. and K.; cf.: si... sive in one sentence, I. A. supra; and v. Madv. ad Cic. Fin. p. 45.—
    C.
    On account of the predominant disjunctive sense,
    1.
    In the poets and in post-Aug. prose, instead of one sive, sometimes aut, vel, or one of the interrogative particles ne or an is used:

    (saxum) seu turbidus imber Proluit, aut annis solvit sublapsa vetustas,

    Verg. A. 12, 685:

    sive... sive... vel, etc.,

    Flor. 4, 2, 79: misero conjux, fatone erepta Creusa Substitit, erravitne viā, seu lassa resedit, Incertum, Verg. A. 2, 739:

    sive fatali vecordiā an, etc.,

    Tac. A. 11, 26; so,

    sive... seu... an,

    id. ib. 14, 59.—
    2.
    Sometimes also sive stands alone in a purely disjunctive sense, = vel (in Cicero only in the phrases sive quis, sive potius, sive etiam):

    ut mihi Platonis illud, seu quis dixit alius, perelegans esse videatur,

    or whoever else said it, Cic. Rep. 1, 17, 29:

    quid perturbatius hoc ab urbe discessu, sive potius turpissimā fugā?

    id. Att. 8, 3, 3:

    te primum rogo, ut (animum) erigas ac resistas, sive etiam ultro occurras negotiis,

    id. Q. Fr. 1, 1, 1, § 4:

    Aristarchus et aetate nostrā Palaemon vocabulum, sive appellationem, nomini subjecerunt,

    Quint. 1, 4, 20:

    delectandi sive conciliandi officium,

    id. 12, 10, 59:

    miracula visa sive ex metu credita,

    Tac. A. 2, 24:

    proelium sive naufragium,

    Just. 2, 9, 20:

    Romana bella sive Asiana,

    id. 38, 3, 10.

    Lewis & Short latin dictionary > sive

  • 104 cēnseō

        cēnseō cēnsuī, cēnsus, ēre,    to tax, assess, rate, estimate: censores populi aevitates: censento: ne absens censeare: milia octoginta civium censa dicuntur, L.: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si, etc., L.: census equestrem Summam nummorum, assessed with a knight's estate, H.: milites scribere, capite censos, assessed for their persons, i. e. paying only a poll-tax, S.: frequentia convenit censendi causā, to attend the census: arbitrium formulae censendi, the scheme for taking the census, L.: sintne illa praedia censui censendo, subject to the census.—Of a province: quinto quoque anno Sicilia tota censetur.—With the person assessed as subject, to value, make a return: in quā tribu ista praedia censuisti?: Est inter comites Marcia censa suas, is assessed for, i. e. counts as one, O. — In gen., to value, estimate, weigh: si censenda nobis res sit: auxilio vos dignos censet senatus, L.—To esteem, appreciate, value: ut maneat, de quo censeris, amicus, for whose sake, O.: unā adhuc victoriā Metius censebatur, Ta. — Of senators, to be of opinion, propose, vote, move, give judgment, argue, insist, urge: Dic, inquit ei (rex), quid censes? tum ille... censeo, etc., I move, L.: ita censeo decernendum: Appius imperio consulari rem agendam censebat, L.: eas leges omnīs censeo per vim latas: qui censet eos... morte esse multandos: sententia quae censebat reddenda bona, L.: de eā re ita censeo, uti consules dent operam uti, etc.: censeo ut iis... ne sit ea res fraudi, si, etc.: qui censebat ut Pompeius proficisceretur, Cs.: Fabius censuit... occuparent patres suum munus facere, L. — Ironic.: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, i. e. of course, you will not be afraid, etc.: misereamini censeo, I advise you to be merciful, S. — Ellipt.: dic quid censes (i. e. decernendum), L.: senati decretum fit, sicut ille censuerat, S.— Of the Senate, to resolve, decree: cuius supplicio senatus sollemnīs religiones expiandas saepe censuit: senatus Caelium ab re p. removendum censuit, Cs.: quae bona reddi antea censuerant (i. e. reddenda), L.: nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc., S.: ita censuerunt uti consui rem p. defenderet: cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum): bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus iussit, against the Samnites, L.—To resolve, be of opinion, determine, decide, vote, propose, suggest, advise: erant qui censerent in castra Cornelia recedendum, Cs.: nunc surgendum censeo, I move we adjourn: ego ita censeo, legatos Romam mittendos, L.: neque eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere, Cs.: Hasdrubal ultimam Hispaniae oram ignaram esse... censebat, believed, L.: censeo ut satis diu te putes requiesse: plerique censebant ut noctu iter facerent, Cs. — Ellipt.: sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i. e. faciendam), Cs.: ita uti censuerant Italici, deditionem facit, S. — Of commands: non tam imperavi quam censui sumptūs decernendos, etc., said, not as an order, but as an opinion that, etc.: ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset, L.—Of advice: idem tibi censeo faciendum: si videbitur, ita censeo facias ut, etc.: Quam scit uterque libens censebo exerceat artem, H.: ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est, L.: ita faciam ut frater censuit, T.: Disce, docendus adhuc, quae censet amiculus, H.—Ironic.: si qua putes... magnopere censeo desistas, I strongly advise you to give up that idea.—Of opinions and views, to be of opinion, think, believe, hold: Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum: nemini censebat fore dubium quin, etc.: sunt qui nullum censeant fieri discessum: oportere delubra esse in urbibus censeo.—Ellipt.: si, Mimnermus uti censet, sine amore iocisque Nil est iucundum, H.—In gen., to judge, think, believe, suppose, imagine, expect: Quid te futurum censes? T.: neque vendundam censeo Quae libera est, T.: eo omnem belli molem inclinaturam censebant, L.: Caesar maturandum sibi censuit, thought he ought (i. e. resolved) to hasten, Cs.: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, to imagine, L.: Qui aequom esse censeant, nos a pueris ilico nasci senes, imagine that we ought to be, T.: civīs civibus parcere aequum censebat, N. —In questions, censes? Do you think, do you suppose? continuo dari Tibi verba censes? T.: adeone me delirare censes ut ista esse credam?: quid censes munera terrae?... Quo spectanda modo? H.: An censemus? Are we to suppose?—Ellipt.: quid illum censes? (sc. facere?) T.—Absol., as an approving answer: Ph. ego rus ibo... Pa. Censeo, T.: recte dicit, censeo, T.
    * * *
    I
    censere, censui, censitus V TRANS
    think/suppose, judge; recommend; decree, vote, determine; count/reckon; assess
    II
    censere, censui, census V TRANS
    think/suppose, judge; recommend; decree, vote, determine; count/reckon; assess

    Latin-English dictionary > cēnseō

  • 105 interpono

    inter-pōno, pŏsŭi, pŏsĭtum, 3, v. a., to put, place, lay, or set between or among, to interpose, insert between.
    I.
    Lit.
    A.
    Of place, constr. with acc. and dat., or inter with acc.:

    equitatus praesidia levis armaturae,

    Hirt. B. G. 8, 17; 13; 19:

    vestibus interponi eam (herbam) gratissimum,

    Plin. 21, 6, 20, § 43:

    ubi spatium inter muros... pilae interponuntur,

    Caes. B. C. 2, 15:

    inter eos levis armaturae Numidas,

    Hirt. B. Afr. 13:

    uti levis armatura interjecta inter equites suos interponeretur,

    id. ib. 20:

    sulcos,

    Cato, R. R. 33, 3:

    ne interpositi quidem elephanti militem deterrebant,

    Liv. 37, 42:

    lateri vinculum lapides sunt, quos interposuere, ut, etc.,

    Curt. 8, 10, 25.—
    B.
    Esp.
    1.
    To insert, interpose, introduce. —Of time:

    intercalariis mensibus interpositis,

    Liv. 1, 19, 6; cf.:

    inediam unius diei per singulos menses,

    Suet. Vesp. 20.—Of musical notes:

    iis sonis quos interposuerant, inserunt alios,

    Quint. 12, 10, 68.—Of words or language:

    ne inquam et inquit saepius interponeretur,

    Cic. Lael. 1:

    hoc loco libet interponere... quantae, etc.,

    Nep. Pelop. 3, 1: subinde interponenti precibus, quid respondebo, [p. 984] etc., Quint. 6, 3, 64:

    paucis interpositis versibus,

    Cic. Div. 1, 57, 131:

    aliquid,

    Quint. 2, 4, 12:

    verbum ullum,

    Cic. Quint. 4, 15; so,

    querelas,

    id. Q. Fr. 2, 3, 1:

    meam sententiam,

    Quint. 5 prooem. 3. —

    Of a letter in a word: quibusdam (verbis litteram),

    Quint. 1, 5, 17.—Of a foot in verse:

    quibusdam (iambus) interpositus,

    id. 10, 1, 96.—
    2.
    Of time, to let pass, permit to elapse, leave an interval:

    spatium ad recreandos animos,

    Caes. B. C. 3, 74:

    ejus rei causa moram interponi arbitrabatur,

    id. B. G. 4, 9, fin.:

    tridui mora interposita,

    after a delay of, id. ib. 4, 11; id. B. C. 1, 64; 3, 12; 75:

    nullam moram,

    Cic. Phil. 6, 1, 2:

    nullam moram, quin, etc.,

    id. Ac. 1, 1:

    spatio interposito,

    some time after, id. Clu. 2, 5; Liv. 5, 5, 10:

    diebus aliquot interpositis,

    Varr. R. R. 3, 9:

    tempore interposito,

    Suet. Tib. 9; cf. id. Claud. 26; Plin. 25, 8, 49, § 88:

    hac interposita nocte,

    Liv. 44, 39.—
    3.
    To mingle:

    frigidam (cibis),

    to drink cold water while eating, Plin. 28, 4, 14, § 55; cf.:

    condimentis cuminum,

    to mix with, id. 20, 15, 58, § 153.—
    C.
    With personal objects, to introduce among, admit among, bring into, to bring into a feast, a society, among associates, etc.:

    quam sancta sit societas civium, dis immortalibus interpositis, etc.,

    Cic. Leg. 2, 7, 16:

    aliquem convivio,

    Suet. Claud. 39:

    legatos familiaribus,

    id. Ner. 22. —
    II.
    Trop., to interpose, introduce, put in the way, put forward.
    A.
    In gen., as a hinderance, interference, reason, or pretext:

    Lentulus provinciam, quam sorte habebat, interposita religione, deposuit,

    Cic. Pis. 21, 50:

    neque ulla belli suspicione interposita,

    Caes. B. G. 4, 32:

    nulla interposita dubitatione,

    id. ib. 7, 40; Hirt. B. G. 8, 48; 52:

    interposita pactione,

    Just. 7, 6, 5:

    offensione aliqua interposita,

    Cic. Phil. 2, 4:

    nec colloquium interposita causa tolli volebat,

    Caes. B. G. 1, 42; Hirt. B. Alex. 70:

    causam interponens collegas exspectare,

    Nep. Them. 7, 2:

    postulata haec ab eo interposita esse, quominus, etc.,

    Cic. Att. 7, 15, 3:

    operam, studium, laborem pro sociis,

    id. Div. in Caecin. 19.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of a judgment, decree, edict, oath, etc.:

    jurejurando interposito,

    Liv. 34, 25, 7; Suet. Caes. 85:

    jus eo die se non dicturum, neque decretum interpositurum,

    Liv. 3, 46, 3:

    ad decreta interponenda pecuniam occipere,

    Cic. Verr. 2, 2, 48, § 119; Suet. Tib. 33:

    judicium suum,

    Cic. Div. 2, 72, 150:

    poenas compromissaque,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 66:

    exceptionem actioni,

    Dig. 44, 1, 2:

    intercessionem suam (of a tribune of the people),

    Val. Max. 6, 1, 10:

    tutor interponit auctoritatem suam,

    gives his authorization, Gai. Inst. 1, 190. —
    2.
    Fidem interponere, to pledge one's word or credit:

    fidem suam in eam rem,

    Caes. B. G. 5, 36, 2:

    fidem reliquis interponere, jusjurandum poscere, ut, etc.,

    id. ib. 5, 6, 6:

    fidem suam in re omni,

    Hirt. B. Alex. 63:

    omni interposita fide,

    Caes. B. C. 3, 86:

    ut in eam rem fidem suam, si quid opus esse putaret, interponeret,

    Cic. Rosc. Am. 39, 114; cf.:

    sponsio interponeretur,

    Liv. 9, 9.—
    3.
    Se interponere (in aliquid, or alicui rei; also with quominus or absol.), to interfere, intermeddle, engage in, set one ' s self in the way:

    si te in istam pacificationem non interponis,

    Cic. Fam. 10, 27, 2:

    bello se,

    Liv. 35, 48:

    num ego me non interpono Romanis,

    Just. 3, 10, 11:

    num quem putas posse reperiri, qui se interponat, quominus, etc.?

    Cic. Vatin. 15:

    quid enim me interponerem audaciae tuae?

    expose myself, id. Phil. 2, 4, 19:

    ni tribuni plebis interposuissent se,

    Liv. 27, 6: tu vero, quod voles, facies;

    me nihil interpono,

    Cic. Q. Fr. 3, 4, 5.— Rarely, to interfere, interpose in behalf of any one:

    semper se interposuit,

    Nep. Att. 2, 4; 9, 5:

    Qui me mediis interposuerim Caesaris scriptis, i.e. by writing a continuation,

    Hirt. B. G. 8 praef.

    Lewis & Short latin dictionary > interpono

  • 106 eo [2]

    2. eō, Adv., I) der alte Dat. von is, ea, id, a) dahin, dazu, eo pervenire, Cic.: accessit eo, ut etc., Cic. – b) so weit, bis zu dem Punkte, bis zu dem Grade, eo rem adducam, ut etc., Cic.: eo irā processit, ut etc., Liv.: m. folg. Genet. (vgl. Otto Tac. ann. 1, 18. p. 126), quoniam eo miseriarum venturus eram, Sall.: eo magnitudinis procederent, ubi (wo) etc., Sall.: ubi iam eo consuetudinis adducta res est, ut etc., Liv. – eo usque, so weit = so lange, bis zu der Zeit, Cic., od. eo usque, ut etc. = bis zu dem Grade, Tac.: usque eo quod arguas non habes, so wenig, Cic. – II) Abl. neutr., a) deswegen, Plaut., Cic. u.a.: eo quod (weil), Cic. u.a.: eo, quia, Komik., Cic. u.a.: eo, ut etc., Cic.: eo, quo, Cic.: non eo, dico, quo, Cic.: non eo haec dico, quin etc., Plaut. – b) desto, beim Compar., Cic.: so auch eo magis, quod (weil) etc., Liv. – c) daselbst, Cic.: eo loci, Cic.

    lateinisch-deutsches > eo [2]

  • 107 eo

    1. eo, īvī od. iī, itum, īre ( statt *eio; vgl. altind. ti, er geht, griech. ειμι, ἰέναι), I) gehen, A) v. leb. Wesen, 1) im allg., gehen, reisen, auch einhergehen, Passiv unpers. itur, man geht (Ggstz. abire, venire, redire, regredi, remanere, consistere), a) zu Fuße: i prae (voran), Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 171): i, mea avis, Ov.: i, pedes quo te rapiunt, Hor.: eatur, quo deorum ostenta et inimicorum iniquitas vocat, Suet.: ire tardius (Ggstz. maturare iter pergere), Sall.: vel quo festines ire vel unde, vide, Ov.: huc atque illuc euntes, Liv.: ire intro ac foras, Varro: ire, schlendern, viā sacrā, Hor.: quā viā itur Hennam, wo man nach H. geht, Cic.: ire apertā viā et rectā (bildl.), Sen.: ire eodem itinere, Liv.: ire a navibus, Ov.: e consilio, Verg.: sacris, weg von usw., Ov.: ire ad alqm, Komik., Nep. u. Liv.: ire ad deos, Sen.: ire ad forum, Plaut.: ire ad fores, Ter.: ire ad solitum opus, Ov.: effigies Augusti iens ad caelum, aufsteigend, Suet.: ire ad Campaniam, Eutr.: ire ad Graeciam, um zu studieren, Amm.: ad cenam, Nep.: ire in antiquam silvam, Verg.: in Pompeianum, Cic.: in provinciam, Vell.: in exsilium, Cic.: ire in somnum, schlafen gehen, zu Bett gehen, Plin.: ex curia in contionem itur, Liv.: bello (Dat.), in den Krieg, Verg.: viro (Dat.), zum Manne, Prop.: ire domum, Plaut. u. Hor.: domos, Curt.: per hanc (portam), Ov.: per suos
    ————
    fines, Caes.: sub terras, Verg.: post altaria, Ov.: super illos (equos), Iustin.: ire pedibus, zu Fuße, Plaut.: cum maximis itineribus isset, da er Eilmärsche gemacht hatte, Liv.: m. Prädik.-Subst., illi comes (als B.) ibat Achates, Verg.: m. Prädik.-Adj., illis Aesone natus obvius it, geht entgegen, Ov.: muli gravati sarcinis ibant duo, Phaedr.: se vivum sub terram iturum, Suet.: ire praecipitem de ponte, Catull., per gradus, Suet.: m. Infin., illa ilico it visere (um sie zu besuchen), Ter.: in Ephesum hinc abit aurum arcessere, Plaut.: m. 1. Supin., ire cubitum, Cic.: ire lavatum, Hor.: ire venatum in silvas, Verg.: ire exploratum, Liv.: Imper. i, ite od. in direkter Rede Konj., eat, eatis, eant, irent, teils um jmd. aufzufordern od. zur Eile anzutreiben, Liv., Verg. u.a. Dichter, teils um jmd. in höhnendem Tone aufzufordern, Curt., Verg. u.a. Dichter: m. homogen. Acc., ire novas vias, eine Reise in unbekannte Länder machen, Prop.: ire longam viam, einen weiten Gang machen, Verg.: itque reditque viam totiens, geht hin und her, Verg.: equus docilis ire viam, quā monstret eques, Hor. – b) zu Wasser gehen, fahren, schiffen, segeln, teils navibus, Verg., navibus nec mari, Suet.: puppibus, Ov.: puppi per undas, Tibull.: denis navibus subsidio Troiae (Tr. zu Hilfe), Verg.: teils absol., ire velle, Verg.: ire in Africam, Cic.: Stygios per amnes, Ov. – c) zu Pferde usw., reiten, equis Liv.: mulo, Hor.: u.
    ————
    bl. ire contra hostem (v. d. Reiterei), Caes.: effuso cursu, Curt. – d) zu Wagen, fahren, curru, Liv.: plaustro, Iustin.: in raeda, Mart.: u. bl. medio tutissimus ibis (v. Phaëthon), Ov. – e) in od. durch die Luft, fliegen, fahren, auffahren, in od. per auras, Ov.: in od. ad caelum, Suet. u. Verg.: u. bl. ire, Vitr. – 2) insbes.: a) als milit. t. t., α) gehen, ad arma od. ad saga, zu den Waffen, zum Kriegsmantel greifen = sich zum Kampfe (zum Kriege) rüsten, Liv. u. Cic.: u. in aciem, Curt.: in ordinem, sich in Reih u. Glied stellen, Curt. – β) marschieren, ziehen, viā od. pedibus, auf dem Landwege, zu Lande, Liv.: comminus, Tac.: retro, Curt.: portis, Verg.: cum exercitu, in Hispaniam cum exercitu, Liv.: Sardes, Nep.: populabundum per omnem hostium agrum, Liv.: ire alci subsidio, Caes., od. suppetias, Auct. b. Afr. – γ) gegen jmd. rücken, marschieren, jmdm. entgegenrücken, auf jmd. od. etw. losgehen, losmarschieren, losrücken, alci obviam od. obvium, Liv. u. Curt.: ire contra, Tac.: ire ad od. adversus alqm, Liv.: contra alqm (hostem), Caes.: in alqm, Liv. u. Verg.: ad muros, Verg.: in Iovis ire domum (v. d. Giganten), Ov.: in Capitolium, Liv. – b) v. Behörden, ire in consilium, zur Beratung schreiten, Cic.: ire in sententiam, mit u. ohne pedibus, jmds. Meinung beipflichten, Sall. u. Liv.: in alia omnia ire, das Gegenteil votieren, Cic.: u. so itum est in voluntatem quorundam, es fand die Ansicht eini-
    ————
    gen Einklang, Amm. 24, 7, 1. – c) gerichtl. t. t., ire in ius, Ter. u. Nep., ad iudicium, Liv., vor Gericht gehen. – d) zu Grabe geleiten, ecfertur; imus, Ter.: m. homogen. Akk., ire exsequias, zum Leichenbegängnis, Ter.: pompam funeris, Ov. – 3) übtr., gehen, schreiten, treten, kommen, geraten, a) in od. zu od. durch usw. einen Zustand, ire in malam rem od. in malam crucem, zum Henker gehen, sich zum Henker scheren, Plaut. u. Ter. (s. Brix Plaut. trin. 466. Bentley Ter. Phorm. 5, 8, 37): ire in corpus, fleischig werden, Quint.: ire in sudorem, Flor.: ire in lacrimas, in Tränen ausbrechen, Verg.: ire in duplum, noch einmal so viel Strafe erleiden, Cic.: in dubiam imperii servitiique aleam, das ungewisse Spiel um H. od. Skl. wagen, Liv.: in possessionem, Cic.: ire in eosdem pedes, einerlei Versglieder gebrauchen, Quint.: ierat in causam praeceps, er hatte sich kopfüber in die Sache gestürzt, Liv.: ire infitias, aufs Leugnen ausgehen, leugnen, Ter.: ire per has leges, die Bedingungen eingehen, Ov.: ire per medium, den Mittelweg nehmen, Quint.: per exempla cognata, dem B. ihrer Schwester folgen, Ov.: aber exemplis deorum, sich den Göttern vergleichen, Ov. – b) zu einer Tätigkeit, in alcis amplexus, Ov.: in poenas, zur Bestrafung schreiten, Ov.: ibatur in caedes, Tac.: in scelus, begehen, Ov.: ad solacia, Ov.: ad lucrum, Hor.: per laudes (rühmlichen Taten) alcis, Ov.: con-
    ————
    tra dicta tyranni, erwidern, Verg. – zur Verstärkung des Futur., ito et modulabor, Verg. (vgl. franz. j'irai chanter). – übtr. α) auf etw. denken, verfallen, istuc ibam, ich dachte daran, Ter.: ad illud, seine Zuflucht nehmen, Ter. – β) m. 1. Supin. = darauf ausgehen, willens sein, geneigt sein, cur te is perditum, Ter.: cives, qui se remque publicam perditum irent, Liv.: dominationem raptum ire, Tac.: iniuriam od. scelera ultum, Tac. u. Quint. – B) v. lebl. Subj.: a) übh.: it tristis ad aethera clamor, Verg.: per oppida facti rumor it, Ov.: it circulus per orbem, Verg.: pugna it ad pedes, man ficht zu Fuße, Liv. – übtr., ire coepisse praecipites, dem Verfall unaufhaltsam entgegeneilen (v. Sitten), Liv. – b) v. Fuße, gehen, sich bewegen, nec pes ire potest, Ov.: ibat et expenso planta morata gradu, Prop.: non posse ire rivum, ubi caput aquae siccatur, Augustin. serm. 115: u. v. Versfuß usw., euntes melius (versus), Hor.: cum per omnes et personas et affectus eat comoedia, Quint. – c) v. Schiffen, gehen, fahren, segeln, dahinfahren, -segeln, Ov.: per aequora, Ov. – d) von Geschossen, gehen, fliegen, dringen, longius it (telum), Ov.: iit hasta Tago per tempus utrumque, Verg. – e) v. Winde, gehen, stürmen, Eurus et adverso desinit ire Noto, Prop.: quanta per Idaeos saevis effusa Mycenis tempestas ierit campos, Verg.: bildl., cum a Theodosii partibus in adversarios vehemens ventus iret, Augu-
    ————
    stin. de civ. dei 5, 26, 1. p. 239, 18 D.2 – f) v. Flüssigkeiten, gehen, fließen, strömen, vacuas it fumus in auras, Verg.: salsusque in artus sudor iit, Verg.: it naribus ater sanguis, Verg.: si ex multo cibo alvus non it, Cato. – v. Flüssen, aliā ripā, Ov.: quā utrimque amnes eunt, Mela: quo minus eae aquae in urbem Romam ire possint, Frontin. aqu.: unde per ora novem it mare praeruptum (wie ein entfesseltes Meer), Verg.: Nilus it per omnem Aegyptum vagus atque dispersus, Mela. g) v. Gestirnen, gehen, laufen, wandeln, obtunsis per caelum cornibus ibat (luna), Verg.: alternis e partibus ire stellas, Lucr. – h) v. Örtl., gehen, laufen, sich ziehen, Taurus it in occidentem rectus et perpetuo iugo, Mela: hic iam terrae magis in altum eunt (erheben sich), Mela. – i) übh. v. Konkr., α) gehen, laufen, kommen, it bello tessera signum, Verg.: ne currente retro funis eat rotā, Hor. – β) übergehen, it sanguis in sucos, Ov.: in melius, Tac. – γ) fortgehen, sich trennen, ne supinus eat (ponticulus), Catull. – II) prägn.: 1) kommen, unde is? Ter.: eodem, unde ierat, se recepit, Nep. – 2) vergehen, dahinschwinden, homo it, Lucr.: dies it, Plaut.: eunt anni, Ov.: unum isse diem sine sole ferunt, Ov.: u. so sic eat quaecumque Romana lugebit hostem, so fahre jede Römerin hin, die usw., Liv. 1, 26, 4-3) gehen = vonstatten gehen, incipit res melius ire, Cic.; prorsus ibat res, Cic. – 4) verkauft werden,
    ————
    weggehen für einen gewissen Preis, iustum est singulas vehes fimi denario ire, Plin. 18, 193 zw. (Detl. definire): tot Galatae, tot Pontus eat, tot Lydia nummis, Claud. in Eutr. 1, 203. – 5) fortgehen, dauern, si non tanta quies iret (herrschte), Verg. georg. 2, 344. – 6) it in saecula, die Kunde gelangt bis zu späten Jahrhunderten mit folg. Acc. u. Infin., Plin. pan. 55, 1. – synk. Präs. in = isne, Plaut. Bacch. 1185. Ter. Eun. 651; Phorm. 930. – vulg. Konj. Präs. iamus, Corp. inscr. Lat. 8, 2005. – vulg. Indik. Imperf. eibat, Corp. inscr. Lat. 4, 1237. – Imper. ei, Plaut. Cas. 212 u. Men. 435. – zsgz. Perf.-Formen isti, it, istis, issem usw., s. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 245. – parag. Inf. Präs. irier, Plaut. rud. 1242.
    ————————
    2. eō, Adv., I) der alte Dat. von is, ea, id, a) dahin, dazu, eo pervenire, Cic.: accessit eo, ut etc., Cic. – b) so weit, bis zu dem Punkte, bis zu dem Grade, eo rem adducam, ut etc., Cic.: eo irā processit, ut etc., Liv.: m. folg. Genet. (vgl. Otto Tac. ann. 1, 18. p. 126), quoniam eo miseriarum venturus eram, Sall.: eo magnitudinis procederent, ubi (wo) etc., Sall.: ubi iam eo consuetudinis adducta res est, ut etc., Liv. – eo usque, so weit = so lange, bis zu der Zeit, Cic., od. eo usque, ut etc. = bis zu dem Grade, Tac.: usque eo quod arguas non habes, so wenig, Cic. – II) Abl. neutr., a) deswegen, Plaut., Cic. u.a.: eo quod (weil), Cic. u.a.: eo, quia, Komik., Cic. u.a.: eo, ut etc., Cic.: eo, quo, Cic.: non eo, dico, quo, Cic.: non eo haec dico, quin etc., Plaut. – b) desto, beim Compar., Cic.: so auch eo magis, quod (weil) etc., Liv. – c) daselbst, Cic.: eo loci, Cic.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > eo

  • 108 umquam

    umquam ( unquam), adv. temp. [etym dub.], at any time, ever (opp. never; cf. aliquando); most freq. in neg. clauses, sometimes also in interrogations and in conditional clauses; but very seldom in affirmations. [p. 1929]
    I.
    In neg. clauses.
    A.
    Lit.:

    quod (principium) si numquam oritur, ne occidit quidem umquam,

    Cic. Rep. 6, 25, 27: quod nemo umquam homo antehac Vidit, Plant. Am. 2, 1, 16; cf. id. ib. 2, 1, 41:

    neque umquam quicquam me juvat quod edo domi,

    id. Capt. 1, 2, 33; id. Aul. 3, 1, 3:

    quam opinionem nemo umquam mortalis assequi potuit sine, etc.,

    Cic. Rep. 2, 10, 17; 2, 15, 29:

    quod nec didicerint, nec uniquam scire curaverint,

    id. ib. 1, 6, 11:

    atque haud sciam an ne opus sit quidem nihil umquam omnino deesse amicis,

    id. Lael. 14, 51:

    nemo umquam adiit,

    id. Har. Resp. 17, 37:

    cum ita sim adflictus ut nemo umquam,

    id. Att. 3, 12, 1:

    itaque quantus non umquam antea exercitus venit,

    Liv. 9, 37, 2; 9, 39, 5:

    non umquam gravis aere domum mihi dextra redibat,

    Verg. E. 1, 36; cf. Prop. 1, 6, 21:

    non mehercule hoc umquam dixi,

    Quint. 6, 3, 74: utinam ne umquam Mede Colchis cupido corde pedem extulisses, Enn. ap. Non. 297, 20 (Trag. v. 311 Vahl.).—
    2.
    In clauses, affirmative in form, in which a negation is implied (cf. II. infra):

    cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam,

    Ter. Heaut. 5, 4, 8:

    raro umquam, nisi forte, etc.,

    hardly ever, Quint. 4, 1, 4; cf.:

    difficilior (interrogatio) hoc, quod raro umquam possunt ante judicium scire, quid testis dicturus sit,

    id. 5, 7, 22.—
    B.
    Transf.
    1.
    In interrogations implying a negative: Le. Sed tu, en umquam cum quiquam viro Consuevisti? Si. Nisi quidem cum Alcesimarcho nemine, Plaut. Cist. 1, 1, 88; Ter. Phorm. 2, 2, 15; so, en umquam, very freq.; v. en: Ps. Eho an umquam tu hujus nupsisti patri? Ba. Di melius faciant, Plaut. Ps. 1, 3, 95:

    ullamne ego rem umquam in vita meā Volui, quin? etc.,

    Ter. Heaut. 5, 3, 4: dic mihi hoc;

    solent tibi umquam oculi duri fieri?

    Plaut. Men. 5, 5, 24; 5, 5, 26:

    quis homo pro moecho umquam vidit in domo meretriciā Prendi quemquam?

    Ter. Eun. 5, 4, 38.—
    2.
    In conditional clauses;

    si umquam in dicendo fuimus aliquid... tum profecto, etc.,

    Cic. Att. 4, 2, 2: Al. Di me perdant... Si illam uxorem duxero mihi umquam, quam despondit pater. Me. Et me, si umquam tibi uxorem filiam dedero meam, Plaut. Cist. 2, 1, 31 sq.:

    date ergo, daturae Si umquam estis hodie uxorem,

    id. Cas. 4, 4, 11:

    si te in plateā offendero hac post umquam, periisti,

    Ter. Eun. 5, 9 (8), 34:

    mihi si umquam filius erit, nae, etc.,

    id. Heaut. 2, 1, 5:

    si umquam ullum fuit tempus, mater, cum, etc.,

    id. ib. 5, 4, 1; id. Hec. 3, 3, 29:

    vovisse hunc dicam, si salvos domum redisset umquam,

    id. ib. 3, 4, 21:

    si quando umquam equestri ope adjutam rempublicam meminerint, illo die annitantur, ut, etc.,

    Liv. 10, 14, 11.—
    II.
    In affirmative clauses (cf. I. A. 2. supra):

    plus amat quam te umquam amavit,

    Plaut. Ep. 1, 1, 63; id. Bacch. 3, 4, 14; cf. id. ib. 3, 4, 22;

    4, 8, 71: ut minime mirum futurum sit, si (Isocrates)... reliquis praestet omnibus, qui umquam orationes attigerunt,

    Cic. Or. 13, 41:

    quod ei praeter spem acciderat, ut illam terram umquam attingeret,

    id. Imp. Pomp. 9, 25: cum tyranno instituere amicitiam;

    et tyranno quam, qui umquam fuit, saevissimo, Liv 24, 32, 3: quare nunc quoque, licet major quam umquam moles premat, tamen, etc.,

    Quint. 12, prooem. §

    2: utinam sit tempus umquam quo perfectus aliquis orator, etc.,

    for once, ever, id. 12, 2, 9:

    excute: sic umquam longā relevere catenā, Nec tibi perpetuo serva bibatur aqua,

    Ov. Am. 1, 6, 25:

    scintillam e stellā cadere et augeri terrae appropinquantem... semel umquam proditur, Cn. Octavio C. Scribonio coss.,

    Plin. 2, 35, 35, § 100.

    Lewis & Short latin dictionary > umquam

  • 109 fio

    fīo, factus sum, fierī (aus indogerm. *bhu-ifioō zu Wurzel *bhu in fui, vgl. griech. φιτύω, ich erzeuge), I) werden, entstehen = wachsen, erzeugt werden, Arabia, ubi absinthium fit, Plaut.: lepores in Gallia fiunt permagni, Varro. – II) als Passiv v. facio, A) eig.: gemacht, verfertigt werden, carinae fiebant levi materiā, Caes.: ut illo statu Chabrias statuam sibi fieri voluerit, Nep.: statuam sibi maiorem colosso fieri iussit, Solis habitu, Treb. Poll.: hic ubi fit doctā multa corona manu, Ov. – B) übtr.: 1) im allg.: a) gemacht werden = geschehen, bewirkt usw. werden, entstehen, α) v. Lebl.: fit clamor maximus, Cic.: fit fletus gemitusque, Cic.: fit alci furtum, wird an ihm begangen, Plaut.: id ei loco nomen factum, erhielt den Namen, Liv.: senatui suasit, ne pax cum Poenis fieret, Eutr. – factum! es ist geschehen = ja! Plaut. = bene factum! gut gemacht! brav! Plaut.: male factum! das war schlecht! Plaut.: dictum factum, s. 2. dīco no. II, A: factum volo, ich bin damit zufrieden, Plaut. u. Ter.: alci factum (esse) velle, es gut mit jmd. meinen, Ter. u. Gell. – per alqm fit m. folg. quo minus u. Konj., Cic. ep. 1, 4, 2. Liv. 9, 5, 3: ne quid existimes ab illo factum esse m. folg. quo minus u. Konj., Cic. ad Att. 11, 12, 2; vgl. Cic. II. Verr. 1, 25. – β) v. Pers., werden, de scurra multo facilius divitem quam patrem familias fieri posse, Cic. Quinct. 55: nunc eo decĭdit (ist er so tief gesunken), ut exsul de senatore, rhetor de oratore fieret, Plin. ep. 4, 11, 1. – b) werden = geschehen, α) sich ereignen, eintreten, interea fiet aliquid, Ter.: nihil fit, Plaut.: levia proelia fiebant, es kam zu usw., Liv.: potest quaedam fieri mutatio, Cels.: id interdum fit, Cels.: Pompeio melius est factum, Cic.: bes. mit Abl., quid illo fiet? was wird aus dem werden? Cic.: quid fiet artibus? Cic.: quid fieri signis velit, was mit den B. werden solle, Liv.: dah. si quid eo factum esset, wenn ihm ein Unglück begegnen sollte, Cic.: mit folg. de u. Abl., quid de Tulliola mea fiet? Cic. – ut fit od. ita ut fit od. ut fieri solet, wie es zu geschehen pflegt, Cic.: so ut fit plerumque, Cic.: u. ut fere fit, Curt.: quod fere fit, Curt. – quod od. quoad eius fieri possit od. quoad fieri poterit (potuerit), soweit es sich tun läßt, Cic. (s. Brix Plaut. mil. 1153). – fit saepe, ut non respondeant ad tempus, Cic.: tertio die saepe fit, ne febris accedat, Cels. – fieri potest, ut recte quis sentiat, möglicherweise kann jemand usw., Cic.: potest fieri, ut fallar, ich kann möglicherweise mich irren, Cic.: fieri non potest (unmöglich), ut eum in provincia tua non cognoveris, Cic.: fieri non od. nullo modo potest, quin etc., Cic.: quo fit, ut etc., Lucr., Hor. u. Quint.: quo fiebat od. factum est, ut etc., Nep.: ita fit, ut etc., Cic.: sic fiet, ut etc., Cels.: opinione factum est, ut etc., Acc. fr.: factum imprudentiā Biturigum, ut etc., Caes. – β)folgen, erfolgen, hervorgehen, ita fit, ut sapientia sanitas sit animi, Cic.: ex quo fit, uti etc., Lact. – γ) wie unser werden = sein, mihi non fit verisimile, es wird (= es ist) mir nicht wahrsch., Tert.: nec potest fieri me quicquam superbius, Cic. – 2) insbes.: a) etw. werden = zu etw. gemacht-, ernannt werden, praetor fit, Nep.: consules facti sunt, Cic.: cum multi pares dignitate fiant (dazu ernannt werden), Cic. – b) geschätzt werden, mihi demonstravit, me a te plurimi fieri, Cic. – c) geopfert werden, unā hostiā fieri, Liv.: ter tibi fit libo, ter, dea casta, mero, Sulpicia sat.: quibus diis ut fieret, Liv.: cum pro populo fieret, Cic. – d) als t. t. der Arith., beim Rechnen herauskommen, pisces ter multiplicati quinquaginta fiunt centum quinquaginta, Augustin. serm. 252, 8. – / Archaist. Passiv fitur, fiebantur, Cato fr. bei Prisc. 8, 12: fiebantur, Augustin. serm. 166, 11 Mai: fiar, Augustin. spec. 27 Mai: fiare, Auct. bei Serv. expl. in Donat. (IV) 553, 6: fieretur, Itala (Cant.) Ioh. 13, 2: fitum est, Liv. Andr. fr. bei Non. 475, 17: Imperat. fiere, Augustin. epist. 82, 29; de civ. dei 16, 37. p. 184, 13 D.2: Imperat. fi, Plaut. Curc. 87; Pers. 38. Hor. sat. 2, 5, 38 (vgl. Charis. 250, 29): fito, Cato orat. 70 fr. 2 (bei Non. 475, 14, wo der cod. fite: fite, Plaut. Curc. 89 u. 150. Dict. Cret. 2, 26: Infin. fiere, *Enn. ann. 15 u. 354. Laev. bei Gell. 19, 7, 10, arch. fierei, Plaut. Poen. 725. Corp. inscr. Lat. 1, 205, 1 u. 3: Partiz. fiēns, Itala (Gall.) Ioh. 7, 50 u. Itala (Laud.) act. apost. 24, 3. Ps. Soran. qu. medic. 108; vgl. Diom. 381, 7 (fiens, fientes): Partiz. Fut. fiendus (vgl. Charis. 251, 3); dah. in prece fienda, Commodian. instr. 2, 34, 15: Abl. Gerundii fiendo, Augustin. de genesi ad litt. 5, 7.

    lateinisch-deutsches > fio

  • 110 fio

    fīo, factus sum, fierī (aus indogerm. *bhu-iō zu Wurzel *bhu in fui, vgl. griech. φιτύω, ich erzeuge), I) werden, entstehen = wachsen, erzeugt werden, Arabia, ubi absinthium fit, Plaut.: lepores in Gallia fiunt permagni, Varro. – II) als Passiv v. facio, A) eig.: gemacht, verfertigt werden, carinae fiebant levi materiā, Caes.: ut illo statu Chabrias statuam sibi fieri voluerit, Nep.: statuam sibi maiorem colosso fieri iussit, Solis habitu, Treb. Poll.: hic ubi fit doctā multa corona manu, Ov. – B) übtr.: 1) im allg.: a) gemacht werden = geschehen, bewirkt usw. werden, entstehen, α) v. Lebl.: fit clamor maximus, Cic.: fit fletus gemitusque, Cic.: fit alci furtum, wird an ihm begangen, Plaut.: id ei loco nomen factum, erhielt den Namen, Liv.: senatui suasit, ne pax cum Poenis fieret, Eutr. – factum! es ist geschehen = ja! Plaut. = bene factum! gut gemacht! brav! Plaut.: male factum! das war schlecht! Plaut.: dictum factum, s. 2. dico no. II, A: factum volo, ich bin damit zufrieden, Plaut. u. Ter.: alci factum (esse) velle, es gut mit jmd. meinen, Ter. u. Gell. – per alqm fit m. folg. quo minus u. Konj., Cic. ep. 1, 4, 2. Liv. 9, 5, 3: ne quid existimes ab illo factum esse m. folg. quo minus u. Konj., Cic. ad Att. 11, 12, 2; vgl. Cic. II. Verr. 1, 25. – β) v. Pers., werden, de scurra multo facilius divitem quam patrem familias fieri posse, Cic. Quinct. 55: nunc eo
    ————
    decĭdit (ist er so tief gesunken), ut exsul de senatore, rhetor de oratore fieret, Plin. ep. 4, 11, 1. – b) werden = geschehen, α) sich ereignen, eintreten, interea fiet aliquid, Ter.: nihil fit, Plaut.: levia proelia fiebant, es kam zu usw., Liv.: potest quaedam fieri mutatio, Cels.: id interdum fit, Cels.: Pompeio melius est factum, Cic.: bes. mit Abl., quid illo fiet? was wird aus dem werden? Cic.: quid fiet artibus? Cic.: quid fieri signis velit, was mit den B. werden solle, Liv.: dah. si quid eo factum esset, wenn ihm ein Unglück begegnen sollte, Cic.: mit folg. de u. Abl., quid de Tulliola mea fiet? Cic. – ut fit od. ita ut fit od. ut fieri solet, wie es zu geschehen pflegt, Cic.: so ut fit plerumque, Cic.: u. ut fere fit, Curt.: quod fere fit, Curt. – quod od. quoad eius fieri possit od. quoad fieri poterit (potuerit), soweit es sich tun läßt, Cic. (s. Brix Plaut. mil. 1153). – fit saepe, ut non respondeant ad tempus, Cic.: tertio die saepe fit, ne febris accedat, Cels. – fieri potest, ut recte quis sentiat, möglicherweise kann jemand usw., Cic.: potest fieri, ut fallar, ich kann möglicherweise mich irren, Cic.: fieri non potest (unmöglich), ut eum in provincia tua non cognoveris, Cic.: fieri non od. nullo modo potest, quin etc., Cic.: quo fit, ut etc., Lucr., Hor. u. Quint.: quo fiebat od. factum est, ut etc., Nep.: ita fit, ut etc., Cic.: sic fiet, ut etc., Cels.: opinione factum est, ut etc., Acc. fr.: factum imprudentiā Biturigum, ut etc., Caes. – β)
    ————
    folgen, erfolgen, hervorgehen, ita fit, ut sapientia sanitas sit animi, Cic.: ex quo fit, uti etc., Lact. – γ) wie unser werden = sein, mihi non fit verisimile, es wird (= es ist) mir nicht wahrsch., Tert.: nec potest fieri me quicquam superbius, Cic. – 2) insbes.: a) etw. werden = zu etw. gemacht-, ernannt werden, praetor fit, Nep.: consules facti sunt, Cic.: cum multi pares dignitate fiant (dazu ernannt werden), Cic. – b) geschätzt werden, mihi demonstravit, me a te plurimi fieri, Cic. – c) geopfert werden, unā hostiā fieri, Liv.: ter tibi fit libo, ter, dea casta, mero, Sulpicia sat.: quibus diis ut fieret, Liv.: cum pro populo fieret, Cic. – d) als t. t. der Arith., beim Rechnen herauskommen, pisces ter multiplicati quinquaginta fiunt centum quinquaginta, Augustin. serm. 252, 8. – Archaist. Passiv fitur, fiebantur, Cato fr. bei Prisc. 8, 12: fiebantur, Augustin. serm. 166, 11 Mai: fiar, Augustin. spec. 27 Mai: fiare, Auct. bei Serv. expl. in Donat. (IV) 553, 6: fieretur, Itala (Cant.) Ioh. 13, 2: fitum est, Liv. Andr. fr. bei Non. 475, 17: Imperat. fiere, Augustin. epist. 82, 29; de civ. dei 16, 37. p. 184, 13 D.2: Imperat. fi, Plaut. Curc. 87; Pers. 38. Hor. sat. 2, 5, 38 (vgl. Charis. 250, 29): fito, Cato orat. 70 fr. 2 (bei Non. 475, 14, wo der cod. fite: fite, Plaut. Curc. 89 u. 150. Dict. Cret. 2, 26: Infin. fiere, *Enn. ann. 15 u. 354. Laev. bei Gell. 19, 7, 10, arch. fierei, Plaut. Poen. 725. Corp. inscr. Lat. 1, 205, 1 u. 3:
    ————
    Partiz. fiēns, Itala (Gall.) Ioh. 7, 50 u. Itala (Laud.) act. apost. 24, 3. Ps. Soran. qu. medic. 108; vgl. Diom. 381, 7 (fiens, fientes): Partiz. Fut. fiendus (vgl. Charis. 251, 3); dah. in prece fienda, Commodian. instr. 2, 34, 15: Abl. Gerundii fiendo, Augustin. de genesi ad litt. 5, 7.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > fio

  • 111 fugio

    fŭgĭo, fūgi, fŭgĭtum ( gen. plur. part. sync. fugientum, Hor. C. 3, 18, 1; part. fut. fugiturus, Ov. H. 2, 47 al.), 3, v. n. and a. [root FUG; Gr. PHUG, pheugô; Sanscr. bhuj; syn.: flecto, curvo; v. fuga], to flee or fly, to take flight, run away.
    I.
    Neutr.
    A.
    Lit.:

    propera igitur fugere hinc, si te di amant,

    Plaut. Ep. 3, 4, 78; cf.:

    a foro,

    id. Pers. 3, 3, 31:

    senex exit foras: ego fugio,

    I am off, Ter. Heaut. 5, 2, 47:

    cervam videre fugere, sectari canes,

    id. Phorm. prol. 7:

    qui fugisse cum magna pecunia dicitur ac se contulisse Tarquinios,

    Cic. Rep. 2, 19:

    Aeneas fugiens a Troja,

    id. Verr. 2, 4, 33, § 72:

    omnes hostes terga verterunt, nec prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum pervenerint,

    Caes. B. G. 1, 53, 1:

    oppido fugit,

    id. B. C. 3, 29, 1:

    ex ipsa caede,

    to flee, escape, id. B. G. 7, 38, 3; cf.:

    ex proelio Mutinensi,

    Cic. Fam. 10, 14, 1:

    e conspectu,

    Ter. Hec. 1, 2, 107: Uticam, Hor. Ep. 1, 20, 13: fenum habet in cornu;

    longe fuge,

    id. S. 1, 4, 34: nec furtum feci nec fugi, run away (of slaves), id. Ep. 1, 16, 46; cf.:

    formidare servos, Ne te compilent fugientes,

    id. S. 1, 1, 78; Sen. Tranq. 8.—

    Prov.: ita fugias ne praeter casam,

    i. e. in fleeing from one danger beware of falling into another, Ter. Phorm. 5, 2, 3 Ruhnk. —
    b.
    In partic., like the Gr. pheugein, to become a fugitive, leave one's country, go into exile:

    fugiendum de civitate, cedendum bonis aut omnia perferenda,

    Quint. 6, 1, 19; so,

    ex patria,

    Nep. Att. 4, 4:

    a patria,

    Ov. Tr. 1, 5, 66:

    in exilium,

    Juv. 10, 160; cf. under II. A. b.—
    B.
    Transf., in gen., to pass quickly, to speed, to hasten away, flee away; cf.:

    numquam Vergilius diem dicit ire, sed fugere, quod currendi genus concitatissimum est,

    Sen. Ep. 108 med. (mostly poet. and of inanim. and abstr. things):

    tenuis fugiens per gramina rivus,

    Verg. G. 4, 19:

    Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina,

    Hor. S. 1, 1, 68:

    concidunt venti fugiuntque nubes,

    id. C. 1, 12, 30:

    spernit humum fugiente pennā,

    hasting away, rapidly soaring, id. ib. 3, 2, 24:

    nullum sine vulnere fugit Missile,

    Stat. Th. 9, 770:

    insequitur fugientem lumine pinum (i. e. navem),

    Ov. M. 11, 469:

    fugere ad puppim colles campique videntur,

    Lucr. 4, 389:

    fugiunt freno non remorante dies,

    Ov. F. 6, 772:

    sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,

    Verg. G. 3, 284:

    annus,

    Hor. S. 2, 6, 40:

    hora,

    id. C. 3, 29, 48:

    aetas,

    id. ib. 1, 11, 7.—Of persons:

    evolat ante omnes rapidoque per aëra cursu Callaicus Lampon fugit,

    hastens away, Sil. 16, 335. Here perh. belongs: acer Gelonus, Cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum, i. e. swiftly roves (as a nomade), Verg. G. 3, 462 (acc. to another explan., flees, driven from his abode).—
    b.
    Pregn., to vanish, disappear, to pass away, perish:

    e pratis cana pruina fugit,

    Ov. F. 6, 730:

    fugiunt de corpore setae,

    id. M. 1, 739; cf.:

    jam fessae tandem fugiunt de corpore vires,

    Verg. Cir. 447;

    for which: calidusque e corpore sanguis Inducto pallore fugit,

    Ov. M. 14, 755:

    fugerat ore color,

    id. H. 11, 27:

    nisi causa morbi Fugerit venis,

    Hor. C. 2, 2, 15:

    fugiunt cum sanguine vires,

    Ov. M. 7, 859:

    amor,

    Prop. 1, 12, 12:

    memoriane fugerit in annalibus digerendis, an, etc.,

    Liv. 9, 44, 4:

    gratissima sunt poma, cum fugiunt,

    i. e. when they wilt, become wilted, Sen. Ep. 12; cf.: vinum fugiens, under P. a.—
    C.
    Trop. (rare but class.):

    nos naturam sequamur, et ab omni, quod abhorret ab oculorum auriumque approbatione, fugiamus,

    Cic. Off. 1, 35, 128; cf.: omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam;

    quod autem refugit, id contra naturam est, etc.,

    id. N. D. 3, 13, 33; Quint. 11, 1, 54:

    ad verba,

    to have recourse to, Petr. 132.
    II.
    Act., to flee from, seek to avoid; to avoid, shun any thing.
    A.
    Lit. (mostly poet.): erravi, post cognovi, et fugio cognitum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38 (Trag. v. 160 Vahl.):

    cum Domitius concilia conventusque hominum fugeret,

    Caes. B. C. 1, 19, 2:

    neminem neque populum neque privatum fugio,

    Liv. 9, 1, 7:

    vesanum fugiunt poëtam qui sapiunt,

    Hor. A. P. 455:

    percontatorem,

    id. Ep. 1, 18, 69:

    hostem,

    id. S. 1, 3, 10:

    lupus me fugit inermem,

    id. C. 1, 22, 12:

    nunc et ovis ultro fugiat lupus,

    Verg. E. 8, 52:

    (Peleus) Hippolyten dum fugit abstinens,

    Hor. C. 3, 7, 18:

    scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbes,

    id. Ep. 2, 77; id. S. 1, 6, 126:

    data pocula,

    Ov. M. 14, 287; cf.

    vina,

    id. ib. 15, 323.— Pass.:

    sic litora vento Incipiente fremunt, fugitur cum portus,

    i. e. is left, Stat. Th. 7, 140. —
    b.
    In partic. (cf. supra, I. A. b.), to leave one's country:

    nos patriam fugimus,

    Verg. E. 1, 4:

    Teucer Salamina patremque cum fugeret,

    Hor. C. 1, 7, 22.—Hence:

    quis exsul Se quoque fugit?

    Hor. C. 2, 16, 20.—
    2.
    Transf. (causa pro effectu), to flee away from, to escape, = effugio ( poet.;

    but cf. infra, B. 2.): hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit,

    Hor. C. 3, 3, 16:

    insidiatorem,

    id. S. 2, 5, 25:

    cuncta manus avidas fugient heredis,

    id. C. 4, 7, 19.—And in a poetically inverted mode of expression: nullum Saeva caput Proserpina fugit (= nemo tam gravis est, ad quem mors non accedat), none does cruel Proserpine flee away from, avoid (i. e. none escapes death), Hor. C. 1, 28, 20.—
    B.
    Trop., to flee from, avoid, shun (very freq. and class.):

    conspectum multitudinis,

    Caes. B. G. 7, 30, 1:

    ignominiam ac dedecus,

    Cic. Rep. 5, 4:

    nullam molestiam,

    id. ib. 3, 5; cf.

    laborem,

    Ter. Heaut. 1, 1, 114; Verg. A. 3, 459 (opp. ferre):

    recordationes,

    Cic. Att. 12, 18:

    vituperationem tarditatis,

    id. de Or. 2, 24, 101; cf.:

    majoris opprobria culpae,

    Hor. Ep. 1, 9, 10:

    judicium senatus,

    Liv. 8, 33, 8:

    vitium,

    Quint. 2, 15, 16:

    hanc voluptatem (with reformidare),

    id. 8, 5, 32:

    disciplinas omnes (Epicurus),

    id. 2, 17, 15:

    nuptias,

    Ter. And. 4, 4, 27; cf.:

    usum conjugis,

    Ov. M. 10, 565:

    conubia,

    id. ib. 14, 69:

    amplexus senis,

    Tib. 1, 9, 74:

    nec sequar aut fugiam, quae diligit ipse vel odit,

    Hor. Ep. 1, 1, 72:

    spondeum et dactylum (opp. sequi),

    Quint. 9, 4, 87.— Pass.:

    simili inscitiā mors fugitur, quasi dissolutio naturae,

    Cic. Leg. 1, 11, 31:

    quemadmodum ratione in vivendo fugitur invidia, sic, etc.,

    Auct. Her. 4, 38, 50:

    quod si curam fugimus, virtus fugienda est,

    Cic. Lael. 13, 47:

    fugiendas esse nimias amicitias,

    id. ib. 13, 45:

    fugienda semper injuria est,

    id. Off. 1, 8, 25; id. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    vitiosum genus fugiendum,

    id. Or. 56, 189; cf. Quint. 11, 3, 128:

    petenda ac fugienda,

    id. 3, 6, 49.—
    (β).
    Like the Gr. pheugein, with inf. (mostly poet.), to avoid doing something, to omit, forbear, beware, = omittere, cavere:

    illud in his rebus longe fuge credere, etc.,

    Lucr. 1, 1052:

    o fuge te tenerae puerorum credere turbae,

    Tib. 1, 4, 9:

    quid sit futurum cras, fuge quaerere,

    Hor. C. 1, 9, 13; cf.

    also: fuge suspicari, etc.,

    id. ib. 2, 4, 22:

    mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis?

    Verg. A. 9, 200; cf. Ov. H. 9, 75:

    fugeres radice vel herbā Proficiente nihil curarier,

    Hor. Ep. 2, 2, 150; cf.:

    neque illud fugerim dicere, ut Caelius, etc.,

    Cic. de Or. 3, 38, 153:

    huic donis patris triumphum decorare fugiendum fuit?

    id. Mur. 5, 11.—
    2.
    Transf. (causa pro effectu; cf. supra, II. A. 2.), to escape ( poet. also of things as subjects):

    tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem,

    Cic. Tusc. 1, 22, 50; Ov. F. 2, 80:

    sed tamen admiror, quo pacto judicium illud Fugerit,

    Hor. S. 1, 4, 100:

    quos viros vigilantia fugit,

    whom any vigilance escapes, Verg. G. 2, 265; cf. id. E. 9, 54.—
    b.
    Esp. freq., res me fugit, it escapes me, escapes my notice; I do not observe it, do not know it (cf.:

    latet, praeterit): novus ille populus vidit tamen id, quod fugit Lacedaemonium Lycurgum,

    Cic. Rep. 2, 12; cf.:

    illos id fugerat,

    id. Fin. 4, 23, 63:

    hominem amentem hoc fugit,

    id. Verr. 2, 4, 12, § 27:

    quem res nulla fugeret,

    id. Rep. 2, 1:

    quae (ratio) neque Solonem Atheniensem fugerat, neque nostrum senatum,

    id. ib. 2, 34;

    1, 16: non fugisset hoc Graecos homines, si, etc.,

    id. de Or. 1, 59, 253:

    neminem haec utilitas fugit,

    Quint. 2, 5, 17:

    nisi quae me forte fugiunt, hae sunt fere de animo sententiae,

    Cic. Tusc. 1, 11, 22; Quint. 9, 2, 107; 7, 1, 40:

    nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae hujus viri scientiam fugere possit,

    Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:

    quae (partitio) fugiet memoriam judicis,

    Quint. 4, 5, 3; cf. Gell. 1, 18, 6.—With a subject-clause:

    de Dionysio, fugit me ad te antea scribere,

    Cic. Att. 7, 18, 3; 5, 12, 3:

    illud alterum quam sit difficile, te non fugit,

    id. ib. 12, 42, 2.—Hence, fŭgĭens, entis, P. a., fleeing, fleeting, vanishing.
    A.
    Lit.:

    accipiter,

    Lucr. 3, 752:

    membra deficiunt, fugienti languida vitā,

    id. 5, 887:

    vinum,

    growing flat, spoiling, Cic. Off. 3, 23, 91:

    ocelli,

    dying, Ov. Am. 3, 9, 49:

    portus fugiens ad litora,

    running back, retreating, Prop. 4 (5), 6, 15.—
    2.
    Subst. in the later jurid. lang., like the Gr. ho pheugôn, the defendant:

    omnimodo hoc et ab actore et a fugiente exigi,

    Cod. Just. 2, 58, § 4 (for which, reus, § 7).—
    B.
    Trop., with gen.:

    nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris, quin, etc.,

    averse to labor, indolent, Caes. B. C. 1, 69, 3:

    doloris,

    Lact. 3, 8, 13:

    solitudinis (with appeteus communionis ac societatis),

    id. 6, 10, 18.— Comp., sup., and adv. do not occur.

    Lewis & Short latin dictionary > fugio

  • 112 tempora

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempora

  • 113 tempore

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempore

  • 114 tempus

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempus

  • 115 impero

    impĕro, āre, āvi, ātum - tr. et intr. - commander, ordonner, enjoindre.    - imperare aliquid alicui: commander qqch à qqn.    - imperare alicui ut: ordonner à qqn de.    - imperare + prop. inf.: ordonner que.    - aliquo imperante: sous les ordres de qqn.    - sibi imperare, Sen.: être maître de soi.    - irae imperare, Ov.: maîtriser sa colère.    - fertilibus agris non imperandum est, Sen. Tranq. 17: il ne faut pas forcer les champs fertiles.    - imperare naves, Nep.: faire une réquisition de navires.
    * * *
    impĕro, āre, āvi, ātum - tr. et intr. - commander, ordonner, enjoindre.    - imperare aliquid alicui: commander qqch à qqn.    - imperare alicui ut: ordonner à qqn de.    - imperare + prop. inf.: ordonner que.    - aliquo imperante: sous les ordres de qqn.    - sibi imperare, Sen.: être maître de soi.    - irae imperare, Ov.: maîtriser sa colère.    - fertilibus agris non imperandum est, Sen. Tranq. 17: il ne faut pas forcer les champs fertiles.    - imperare naves, Nep.: faire une réquisition de navires.
    * * *
        Impero, imperas, penul. corr. imperare. Terent. Enjoindre, Commander d'authorité, Imperer, Seigneurier, Dominer.
    \
        Imperare animo nequiui, quin, etc. Liu. Je ne me suis peu tenir que, etc. Je n'ay peu vaincre mon courage que, etc.
    \
        Aruis imperat agricola. Virgil. Le laboureur fait porter à la terre autant de fruict qu'il veult, La terre porte du fruict autant ou selon qu'elle est labouree.
    \
        Cupiditatibus imperare, cui contrarium est Seruire cupiditatibus. Cicero. Estre maistre de ses concupiscences, Dominer sur, etc.
    \
        Dolori imperare. Plin. iunior. Vaincre la douleur.
    \
        Omnibus gentibus et nationibus terra marique imperare. Cic. Dominer, Seigneurier, Imperer.
    \
        Fortiter imperat irae. Ouid. Il retient son courroux, Il se garde de se courroucer.
    \
        Noli obsecro imperare lachrymis mihi excruciatum tuis. Plaut. Je te prie ne me tormente point par tes larmes.
    \
        Liberis imperare. Terent. Gouverner ses enfants.
    \
        - imperaui egomet mihi Omnia assentari. Terent. Je me suis deliberé de, etc.
    \
        Imperare sibi silentium. Plin. Se contraindre à ne point parler, Se garder et abstenir de parler.
    \
        Iniuriae quam grauissimam acceperat obliuisci imperauit sibi. Valer. Max. Il se contraignit à oublier le grand tort et injure qu'on luy avoit faict.
    \
        Imperare tributum dicitur princeps. Plaut. Imposer, Faire impost.
    \
        Imperabitur aliquid muneris, non recusabunt. Cic. Si on leur enjoinct quelque charge, Si on leur commande quelque chose, ils, etc.
    \
        Imperare equites ciuitatibus. Caes. Commander et ordonner que une ville face tant de gens, etc.
    \
        Obsides ciuitatibus. Caes. Commander de bailler des ostages.
    \
        Singulis Censoribus denarii trecenti ad statuam Praetoris imperati sunt. Cic. Imposez.
    \
        Pecuniam in remiges imperare. Cic. Imposer certaine somme de deniers, et commander estre levee pour souldoyer ceulx qui tirent à l'aviron.
    \
        Imperare coenam famulo. Cic. Luy commander qu'il appreste le souper.
    \
        Nuptias alicui. Quintil. Qu'il se marie.
    \
        Imperor, pen. corr. Passiuum. Horat. On me commande.
    \
        Malo imperari quam eripi mortem mihi. Seneca. J'aime mieulx estre contrainct de mourir, qu'estre contrainct de vivre.

    Dictionarium latinogallicum > impero

  • 116 cunctor

    cunctor (in many MSS. and edd. also contor), ātus, 1 (archaic inf. cunctarier, Lucr. 3, 67), v. dep. [cf. Sanscr. çank, to be anxious; Gr. oknos], to delay action (from deliberation or indolence), to linger, loiter, hesitate, doubt (freq. and class.); constr. absol., with the inf. or a subj.-clause.
    I.
    Of personal subjects.
    (α).
    Absol., so the verse of Ennius upon the dictator Q. Fab. Maximus Cunctator: unus homo nobis cunctando restituit rem, Enn. ap. Cic. Off. 1, 24, 84 (Ann. v. 313 Vahl.; also cited Cic. Sen. 4, 10; id. Att. 2, 19, 2; Liv. 30, 26, 9);

    imitated by Verg., A. 6, 846,

    Ov. F. 2, 242 (the idea contained in cunctando is expressed by sedendo, Varr. R. R. 1, 2, 2; cf.:

    sedendo et cunctando bellum gerebat,

    Liv. 22, 24, 10;

    and by non pugnando,

    Plin. 22, 5, 5, § 10):

    assequor omnia si propero, si cunctor amitto,

    Cic. Att. 10, 8, 5:

    an etiam tunc quiesceretis, cunctaremini, timeretis?

    id. Sest. 38, 81; cf.:

    ne quis cesset... qui cunctatus fuerit, etc.,

    Liv. 35, 35, 17, and v. cesso:

    nostris militibus cunctantibus, Desilite, inquit, etc.,

    Caes. B. G. 4, 25:

    alius alium exspectantes cunctamini,

    Sall. C. 52, 28; Ov. M. 8, 753 et saep.:

    in vitā cunctatur et haeret,

    Lucr. 3, 407; cf. Cic. Tusc. 1, 46, 111:

    inter metum et iram cunctatus,

    Tac. A. 2, 66:

    ille inter pudorem et iram cunctatus,

    id. ib. 14, 49:

    cunctante ad ea Mithridate,

    id. ib. 12, 46:

    ut ad laborem capessendum nihil cunctentur,

    Gell. 2, 29, 12.— Impers. pass.:

    nec cunctatum apud latera,

    Tac. A. 3, 46:

    non esse cunctandum,

    Cic. Fam. 1, 7, 5:

    non cunctandum neque cessandum esse,

    Liv. 35, 18, 8.—
    (β).
    With inf.:

    non est cunctandum profiteri, hunc, etc.,

    Cic. Univ. 3 fin.:

    utrisque cunctantibus periculum summae rerum facere,

    Liv. 25, 39, 18; 31, 7, 5:

    ne cunctetur ipse propius accedere,

    Sall. C. 44, 6; id. J. 13, 6; Col. 8, 15 fin.; Suet. Caes. 70; id. Vesp. 16:

    ne cunctaretur Agrippam morte adficere,

    Tac. A. 1, 6.—
    (γ).
    With rel.-clause (rare):

    vos cunctamini etiam nunc, quid faciatis?

    Sall. C. 52, 25:

    diu cunctatus an, etc.,

    Suet. Caes. 81; id. Aug. 8:

    primum cunctati, utrumne... an, etc.,

    id. Caes. 80:

    non cunctandum existimavit quin, etc.,

    Caes. B. G. 3, 23 fin.
    II.
    Poet. transf., of things as subjects:

    tardum cunctatur olivum,

    runs slowly, Lucr. 2, 392:

    refrigescit cunctando plaga,

    id. 4, 703:

    turpis contemptus et acris egestas... videntur cunctarier,

    id. 3, 67; cf.:

    cunctatur et amnis Rauca sonans revocatque pedem Tiberinus ab alto,

    Verg. A. 9, 124.—Hence, cunctans, antis, P. a., delaying, lingering, dilatory, slow, tardy.
    1.
    Of persons (post-Aug. and rare):

    erat cunctantior cautiorque,

    Plin. Ep. 9, 13, 6; cf. id. ib. 2, 16, 4:

    ad dimicandum cunctantior,

    Suet. Caes. 60; cf.:

    familia cunctans ad opera,

    Col. 11, 1, 14:

    naturā ac senectā cunctantior,

    Tac. H. 3, 4.—With acc. respect.:

    alternos aegro cunctantem poplite gressus,

    Val. Fl. 2, 93.—
    2.
    Of things, tenacious, tough, slow, resisting, etc. ( poet. and rare):

    mellis cunctantior actus,

    Lucr. 3, 193:

    corripit Aeneas extemplo avidusque refringit Cunctantem (ramum),

    Verg. A. 6, 211:

    glaebas cunctantis exspecta,

    id. G. 2, 236:

    corda viri,

    Val. Fl. 3, 693:

    ira,

    Stat. Th. 5, 680.— Adv.: cunctanter, slowly, with delay (rare), Liv. 1, 36, 4; 10, 4, 8; Tac. H. 2, 52 al.— Comp., Suet. Galb. 12; id. Caes. 19; Tac. A. 1, 71.

    Lewis & Short latin dictionary > cunctor

  • 117 Hercules

    Hercŭles, is and i (the latter in Cic. Ac. 2, 34, 108 Goer.; cf. Plin. ap. Charis. p. 107 P.:

    Herculei,

    Cat. 55, 13), m., = Hêraklês, Etrusc. HERCLE (whence, by the insertion of a connecting vowel, the Latin form arose; cf. Alcumena for Alkmênê; v. also under B. the voc. hercle), son of Jupiter and Alcmena, husband of Dejanira, and, after his deification, of Hebe, the god of strength, and the guardian of riches, to whom, therefore, tithes were offered; he was also the guide of the Muses (Musagetes); the poplar was sacred to him, Cic. N. D. 3, 16, 42; Varr. ap. Serv. Verg. A. 8, 564; Varr. L. L. 6, § 54 Müll.; Plaut. Stich. 1, 3, 80; 2, 2, 62; Ov. M. 8, 364; 9, 13 sq.; Hor. C. 3, 14, 1; 4, 5, 36; Suet. Aug. 29; cf. with Ov. F. 6, 797 sq.:

    neque Herculi quisquam decumam vovit umquam, si sapiens factus esset,

    Cic. N. D. 3, 36, 88:

    superavit aerumnis suis aerumnas Herculis,

    Plaut. Pers. 1, 1, 2: Herculis Columnae, the Pillars of Hercules, i. e. the promontories between which is the Strait of Gibraltar, Plin. 2, 67, 67, § 167; Curt. 10, 1, 8 et saep.—In gen. plur.:

    et Herculum et Mercuriorum disciplinae,

    Tert. Spect. 11 fin. —Prov.: Herculi quaestum conterere, i. e. to squander everything (even the tithes of Hercules), Plaut. Most. 4, 2, 68:

    personam Herculis et cothurnos aptare infantibus,

    Quint. 6, 1, 36.—
    B.
    Transf., analog. with the Greek Hêrakleis and Hêrakles, in voc. hercŭles, and more freq. hercŭle or hercle; also with a prefixed me: mĕ-hercŭles, mehercŭle (also separately: me hercule), and mĕhercle, as an oath or asseveration, by Hercules!
    (α).
    Hercules and mehercules:

    et, hercules, hae quidem exstant,

    Cic. Brut. 16, 61; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 1; Poll. ib. 10, 33, 7:

    licet, hercules, undique omnes in me terrores impendeant,

    Cic. Rosc. Am. 11, 31; Vell. 2, 52, 2:

    neque, mehercules, hoc indigne fero,

    Cic. Rosc. Am. 48, 141:

    cui, mehercules, hic multum tribuit,

    id. Fam. 6, 5, 3; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 3:

    at, mehercules, narrabit quod quis voluerit,

    Phaedr. 3, 17, 8.—
    (β).
    Hercule and mehercule, by Hercules! (in class. prose most freq.; cf.

    also: impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causa liceret: et pomeridianas quadrigas quam postmeridianas libentius dixerim, et mehercule quam mehercules,

    Cic. Or. 47, 157):

    et hercule ita fecit,

    id. Lael. 11, 37:

    et hercule,

    id. Fam. 2, 18, 2; Quint. 2, 5, 4; 2, 16, 12; 10, 2, 3;

    12, 6, 4 al.: ac me quidem, ut hercule etiam te ipsum, Laeli, cognitio ipsa rerum delectat,

    Cic. Rep. 1, 13:

    non hercule, Scipio, dubito quin, etc.,

    id. ib. 1, 23; id. Quint. 3, 13; id. Att. 2, 7, 3:

    sed hercule facile patior datum tempus, in quo, etc.,

    id. ib. 16, 16, C, 10; Quint. 1, 4, 7; 12, 1, 7:

    atqui nactus es, sed me hercule otiosiorem opera quam animo,

    Cic. Rep. 1, 9:

    dicam me hercule,

    id. ib. 1, 19:

    non me hercule, inquit,

    id. ib. 1, 38:

    non mehercule,

    Quint. 6, 1, 43; 6, 3, 74:

    cognoscere me hercule, inquit, etc.,

    Cic. Rep. 1, 48 Mai. N. cr.:

    ita mehercule attendi, nec satis intellexi, etc.,

    id. Leg. 3, 14, 33 Mos. N. cr.; id. Verr. 2, 3, 62, § 144:

    vere mehercule hoc dicam,

    id. Planc. 26, 64: et mehercule ego antea mirari solebam, etc., id. Verr. 2, 4, 14, § 33; id. Att. 5, 16, 3:

    mihi mehercule magnae curae est aedilitas tua,

    id. Fam. 2, 11, 2:

    servi mehercule mei, si me isto pacto metuerent, etc.,

    id. Cat. 1, 7, 17.—
    (γ).
    Hercle and mehercle (the former esp. freq. in Plaut. and Ter.; the latter very rare): malo hercle magno suo convivat, Enn. ap. Non. 474, 22 (Sat. v. 1 Vahl.):

    obsecro hercle, quantus et quam validus est,

    Plaut. Am. 1, 1, 143; id. ib. 173:

    tanto hercle melior,

    id. Bacch. 2, 2, 33:

    mihi quidem hercle non fit verisimile,

    Ter. And. 1, 3, 20:

    nescio hercle,

    id. Eun. 2, 3, 13; id. Phorm. 1, 2, 87:

    perii hercle,

    id. Eun. 5, 2, 66; 5, 6, 14; id. Heaut. 4, 4, 14:

    non hercle,

    id. Phorm. 5, 7, 76:

    per hercle rem mirandam (i. e. permirandam) Aristoteles dicit,

    Gell. 3, 6, 1.—With intensive particles:

    heu hercle,

    Plaut. Rud. 3, 5, 41:

    scite hercle sane,

    id. Trin. 3, 3, 53; cf.:

    sane quidem hercle,

    Cic. Leg. 2, 4, 8:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; cf.:

    minime hercle,

    Cic. Lael. 9, 30:

    haudquaquam hercle, Crasse, mirandum est, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    pulchre mehercle dictum et sapienter,

    Ter. Eun. 3, 1, 26; 1, 1, 22.
    II.
    Derivv.
    A.
    Hercŭlĕus, a, um, adj., of or belonging to Hercules, Herculean:

    domiti Herculea manu Telluris juvenes,

    Hor. C. 2, 12, 6:

    labor,

    id. ib. 1, 3, 36:

    coronae arbos,

    i. e. the poplar, Verg. G. 2, 66; cf.:

    umbra populi,

    id. A. 8, 276:

    leo,

    the lion's skin worn by Hercules, Val. Fl. 1, 263:

    Oete,

    on which Hercules burned himself, Luc. 3, 178:

    hospes,

    i. e. Croto, by whom Hercules was hospitably entertained, Ov. M. 15, 8:

    ternox,

    in which Hercules was begotten, Stat. Th. 12, 301:

    hostis,

    i. e. Telephus, son of Hercules, Ov. R. Am. 47:

    gens,

    i. e. the family of the Fabians sprung from Hercules, id. F. 2, 237; so,

    penates,

    Sil. 7, 44:

    sacrum,

    instituted by Evander in honor of Hercules, Verg. A. 8, 270:

    Trachin,

    built by Hercules, Ov. M. 11, 627:

    urbs,

    the city of Herculaneum, built by Hercules, id. ib. 15, 711.—Hence also:

    litora,

    near Herculaneum, Prop. 1, 11, 2:

    Tibur,

    i. e. where Hercules was worshipped, Mart. 1, 13, 1; 4, 62:

    astrum,

    i. e. the constellation of the Lion, id. 8, 55, 15: fretum, i. e. the Pillars of Hercules, (Strait of Gibraltar), Sil. 1, 199;

    also: metae,

    Luc. 3, 278.—
    B.
    Hercŭlā-nĕus, a, um, adj., the same: pars, i. e. the tithes (dedicated to Hercules), the tenth part, Plaut. Truc. 2, 7, 11.—Also to denote things large of their kind:

    formicae,

    Plin. 30. 4, 10, §

    29: urtica,

    id. 21, 15, 55, § 92:

    nodus,

    Sen. Ep. 87, 33:

    nymphaea,

    App. Herb. 67:

    sideritis,

    id. ib. 72:

    machaera,

    Capitol. Pertin. 8.—
    C.
    Hercŭlānus, a, um, adj., the same: pes, i. e. long, large (cf. in the preced.), Gell. 1, 1, 3.—
    D.
    Acc. to the Gr. form Hēraclēus or Hēra-clĭus, a, um, adj., = Hêrakleios or Hêraklios, the same:

    fabulae,

    Juv. 1, 52 (al. acc. to the MSS. Herculeias).—
    E.
    Hēraclī-des, ae, m., = Hêrakleidês, a male descendant of Hercules, Heraclid:

    exclusi ab Heraclīdis Orestis liberi,

    Vell. 1, 2 fin.
    F.
    Hercŭlĭus, i, m., a surname of the emperor Maximinianus, and hence, Her-cŭlĭāni, ōrum, m., his guards, Amm. 22, 3, 2; 25, 6, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > Hercules

  • 118 Herculiani

    Hercŭles, is and i (the latter in Cic. Ac. 2, 34, 108 Goer.; cf. Plin. ap. Charis. p. 107 P.:

    Herculei,

    Cat. 55, 13), m., = Hêraklês, Etrusc. HERCLE (whence, by the insertion of a connecting vowel, the Latin form arose; cf. Alcumena for Alkmênê; v. also under B. the voc. hercle), son of Jupiter and Alcmena, husband of Dejanira, and, after his deification, of Hebe, the god of strength, and the guardian of riches, to whom, therefore, tithes were offered; he was also the guide of the Muses (Musagetes); the poplar was sacred to him, Cic. N. D. 3, 16, 42; Varr. ap. Serv. Verg. A. 8, 564; Varr. L. L. 6, § 54 Müll.; Plaut. Stich. 1, 3, 80; 2, 2, 62; Ov. M. 8, 364; 9, 13 sq.; Hor. C. 3, 14, 1; 4, 5, 36; Suet. Aug. 29; cf. with Ov. F. 6, 797 sq.:

    neque Herculi quisquam decumam vovit umquam, si sapiens factus esset,

    Cic. N. D. 3, 36, 88:

    superavit aerumnis suis aerumnas Herculis,

    Plaut. Pers. 1, 1, 2: Herculis Columnae, the Pillars of Hercules, i. e. the promontories between which is the Strait of Gibraltar, Plin. 2, 67, 67, § 167; Curt. 10, 1, 8 et saep.—In gen. plur.:

    et Herculum et Mercuriorum disciplinae,

    Tert. Spect. 11 fin. —Prov.: Herculi quaestum conterere, i. e. to squander everything (even the tithes of Hercules), Plaut. Most. 4, 2, 68:

    personam Herculis et cothurnos aptare infantibus,

    Quint. 6, 1, 36.—
    B.
    Transf., analog. with the Greek Hêrakleis and Hêrakles, in voc. hercŭles, and more freq. hercŭle or hercle; also with a prefixed me: mĕ-hercŭles, mehercŭle (also separately: me hercule), and mĕhercle, as an oath or asseveration, by Hercules!
    (α).
    Hercules and mehercules:

    et, hercules, hae quidem exstant,

    Cic. Brut. 16, 61; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 1; Poll. ib. 10, 33, 7:

    licet, hercules, undique omnes in me terrores impendeant,

    Cic. Rosc. Am. 11, 31; Vell. 2, 52, 2:

    neque, mehercules, hoc indigne fero,

    Cic. Rosc. Am. 48, 141:

    cui, mehercules, hic multum tribuit,

    id. Fam. 6, 5, 3; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 3:

    at, mehercules, narrabit quod quis voluerit,

    Phaedr. 3, 17, 8.—
    (β).
    Hercule and mehercule, by Hercules! (in class. prose most freq.; cf.

    also: impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causa liceret: et pomeridianas quadrigas quam postmeridianas libentius dixerim, et mehercule quam mehercules,

    Cic. Or. 47, 157):

    et hercule ita fecit,

    id. Lael. 11, 37:

    et hercule,

    id. Fam. 2, 18, 2; Quint. 2, 5, 4; 2, 16, 12; 10, 2, 3;

    12, 6, 4 al.: ac me quidem, ut hercule etiam te ipsum, Laeli, cognitio ipsa rerum delectat,

    Cic. Rep. 1, 13:

    non hercule, Scipio, dubito quin, etc.,

    id. ib. 1, 23; id. Quint. 3, 13; id. Att. 2, 7, 3:

    sed hercule facile patior datum tempus, in quo, etc.,

    id. ib. 16, 16, C, 10; Quint. 1, 4, 7; 12, 1, 7:

    atqui nactus es, sed me hercule otiosiorem opera quam animo,

    Cic. Rep. 1, 9:

    dicam me hercule,

    id. ib. 1, 19:

    non me hercule, inquit,

    id. ib. 1, 38:

    non mehercule,

    Quint. 6, 1, 43; 6, 3, 74:

    cognoscere me hercule, inquit, etc.,

    Cic. Rep. 1, 48 Mai. N. cr.:

    ita mehercule attendi, nec satis intellexi, etc.,

    id. Leg. 3, 14, 33 Mos. N. cr.; id. Verr. 2, 3, 62, § 144:

    vere mehercule hoc dicam,

    id. Planc. 26, 64: et mehercule ego antea mirari solebam, etc., id. Verr. 2, 4, 14, § 33; id. Att. 5, 16, 3:

    mihi mehercule magnae curae est aedilitas tua,

    id. Fam. 2, 11, 2:

    servi mehercule mei, si me isto pacto metuerent, etc.,

    id. Cat. 1, 7, 17.—
    (γ).
    Hercle and mehercle (the former esp. freq. in Plaut. and Ter.; the latter very rare): malo hercle magno suo convivat, Enn. ap. Non. 474, 22 (Sat. v. 1 Vahl.):

    obsecro hercle, quantus et quam validus est,

    Plaut. Am. 1, 1, 143; id. ib. 173:

    tanto hercle melior,

    id. Bacch. 2, 2, 33:

    mihi quidem hercle non fit verisimile,

    Ter. And. 1, 3, 20:

    nescio hercle,

    id. Eun. 2, 3, 13; id. Phorm. 1, 2, 87:

    perii hercle,

    id. Eun. 5, 2, 66; 5, 6, 14; id. Heaut. 4, 4, 14:

    non hercle,

    id. Phorm. 5, 7, 76:

    per hercle rem mirandam (i. e. permirandam) Aristoteles dicit,

    Gell. 3, 6, 1.—With intensive particles:

    heu hercle,

    Plaut. Rud. 3, 5, 41:

    scite hercle sane,

    id. Trin. 3, 3, 53; cf.:

    sane quidem hercle,

    Cic. Leg. 2, 4, 8:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; cf.:

    minime hercle,

    Cic. Lael. 9, 30:

    haudquaquam hercle, Crasse, mirandum est, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    pulchre mehercle dictum et sapienter,

    Ter. Eun. 3, 1, 26; 1, 1, 22.
    II.
    Derivv.
    A.
    Hercŭlĕus, a, um, adj., of or belonging to Hercules, Herculean:

    domiti Herculea manu Telluris juvenes,

    Hor. C. 2, 12, 6:

    labor,

    id. ib. 1, 3, 36:

    coronae arbos,

    i. e. the poplar, Verg. G. 2, 66; cf.:

    umbra populi,

    id. A. 8, 276:

    leo,

    the lion's skin worn by Hercules, Val. Fl. 1, 263:

    Oete,

    on which Hercules burned himself, Luc. 3, 178:

    hospes,

    i. e. Croto, by whom Hercules was hospitably entertained, Ov. M. 15, 8:

    ternox,

    in which Hercules was begotten, Stat. Th. 12, 301:

    hostis,

    i. e. Telephus, son of Hercules, Ov. R. Am. 47:

    gens,

    i. e. the family of the Fabians sprung from Hercules, id. F. 2, 237; so,

    penates,

    Sil. 7, 44:

    sacrum,

    instituted by Evander in honor of Hercules, Verg. A. 8, 270:

    Trachin,

    built by Hercules, Ov. M. 11, 627:

    urbs,

    the city of Herculaneum, built by Hercules, id. ib. 15, 711.—Hence also:

    litora,

    near Herculaneum, Prop. 1, 11, 2:

    Tibur,

    i. e. where Hercules was worshipped, Mart. 1, 13, 1; 4, 62:

    astrum,

    i. e. the constellation of the Lion, id. 8, 55, 15: fretum, i. e. the Pillars of Hercules, (Strait of Gibraltar), Sil. 1, 199;

    also: metae,

    Luc. 3, 278.—
    B.
    Hercŭlā-nĕus, a, um, adj., the same: pars, i. e. the tithes (dedicated to Hercules), the tenth part, Plaut. Truc. 2, 7, 11.—Also to denote things large of their kind:

    formicae,

    Plin. 30. 4, 10, §

    29: urtica,

    id. 21, 15, 55, § 92:

    nodus,

    Sen. Ep. 87, 33:

    nymphaea,

    App. Herb. 67:

    sideritis,

    id. ib. 72:

    machaera,

    Capitol. Pertin. 8.—
    C.
    Hercŭlānus, a, um, adj., the same: pes, i. e. long, large (cf. in the preced.), Gell. 1, 1, 3.—
    D.
    Acc. to the Gr. form Hēraclēus or Hēra-clĭus, a, um, adj., = Hêrakleios or Hêraklios, the same:

    fabulae,

    Juv. 1, 52 (al. acc. to the MSS. Herculeias).—
    E.
    Hēraclī-des, ae, m., = Hêrakleidês, a male descendant of Hercules, Heraclid:

    exclusi ab Heraclīdis Orestis liberi,

    Vell. 1, 2 fin.
    F.
    Hercŭlĭus, i, m., a surname of the emperor Maximinianus, and hence, Her-cŭlĭāni, ōrum, m., his guards, Amm. 22, 3, 2; 25, 6, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > Herculiani

  • 119 Herculius

    Hercŭles, is and i (the latter in Cic. Ac. 2, 34, 108 Goer.; cf. Plin. ap. Charis. p. 107 P.:

    Herculei,

    Cat. 55, 13), m., = Hêraklês, Etrusc. HERCLE (whence, by the insertion of a connecting vowel, the Latin form arose; cf. Alcumena for Alkmênê; v. also under B. the voc. hercle), son of Jupiter and Alcmena, husband of Dejanira, and, after his deification, of Hebe, the god of strength, and the guardian of riches, to whom, therefore, tithes were offered; he was also the guide of the Muses (Musagetes); the poplar was sacred to him, Cic. N. D. 3, 16, 42; Varr. ap. Serv. Verg. A. 8, 564; Varr. L. L. 6, § 54 Müll.; Plaut. Stich. 1, 3, 80; 2, 2, 62; Ov. M. 8, 364; 9, 13 sq.; Hor. C. 3, 14, 1; 4, 5, 36; Suet. Aug. 29; cf. with Ov. F. 6, 797 sq.:

    neque Herculi quisquam decumam vovit umquam, si sapiens factus esset,

    Cic. N. D. 3, 36, 88:

    superavit aerumnis suis aerumnas Herculis,

    Plaut. Pers. 1, 1, 2: Herculis Columnae, the Pillars of Hercules, i. e. the promontories between which is the Strait of Gibraltar, Plin. 2, 67, 67, § 167; Curt. 10, 1, 8 et saep.—In gen. plur.:

    et Herculum et Mercuriorum disciplinae,

    Tert. Spect. 11 fin. —Prov.: Herculi quaestum conterere, i. e. to squander everything (even the tithes of Hercules), Plaut. Most. 4, 2, 68:

    personam Herculis et cothurnos aptare infantibus,

    Quint. 6, 1, 36.—
    B.
    Transf., analog. with the Greek Hêrakleis and Hêrakles, in voc. hercŭles, and more freq. hercŭle or hercle; also with a prefixed me: mĕ-hercŭles, mehercŭle (also separately: me hercule), and mĕhercle, as an oath or asseveration, by Hercules!
    (α).
    Hercules and mehercules:

    et, hercules, hae quidem exstant,

    Cic. Brut. 16, 61; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 1; Poll. ib. 10, 33, 7:

    licet, hercules, undique omnes in me terrores impendeant,

    Cic. Rosc. Am. 11, 31; Vell. 2, 52, 2:

    neque, mehercules, hoc indigne fero,

    Cic. Rosc. Am. 48, 141:

    cui, mehercules, hic multum tribuit,

    id. Fam. 6, 5, 3; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 3:

    at, mehercules, narrabit quod quis voluerit,

    Phaedr. 3, 17, 8.—
    (β).
    Hercule and mehercule, by Hercules! (in class. prose most freq.; cf.

    also: impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causa liceret: et pomeridianas quadrigas quam postmeridianas libentius dixerim, et mehercule quam mehercules,

    Cic. Or. 47, 157):

    et hercule ita fecit,

    id. Lael. 11, 37:

    et hercule,

    id. Fam. 2, 18, 2; Quint. 2, 5, 4; 2, 16, 12; 10, 2, 3;

    12, 6, 4 al.: ac me quidem, ut hercule etiam te ipsum, Laeli, cognitio ipsa rerum delectat,

    Cic. Rep. 1, 13:

    non hercule, Scipio, dubito quin, etc.,

    id. ib. 1, 23; id. Quint. 3, 13; id. Att. 2, 7, 3:

    sed hercule facile patior datum tempus, in quo, etc.,

    id. ib. 16, 16, C, 10; Quint. 1, 4, 7; 12, 1, 7:

    atqui nactus es, sed me hercule otiosiorem opera quam animo,

    Cic. Rep. 1, 9:

    dicam me hercule,

    id. ib. 1, 19:

    non me hercule, inquit,

    id. ib. 1, 38:

    non mehercule,

    Quint. 6, 1, 43; 6, 3, 74:

    cognoscere me hercule, inquit, etc.,

    Cic. Rep. 1, 48 Mai. N. cr.:

    ita mehercule attendi, nec satis intellexi, etc.,

    id. Leg. 3, 14, 33 Mos. N. cr.; id. Verr. 2, 3, 62, § 144:

    vere mehercule hoc dicam,

    id. Planc. 26, 64: et mehercule ego antea mirari solebam, etc., id. Verr. 2, 4, 14, § 33; id. Att. 5, 16, 3:

    mihi mehercule magnae curae est aedilitas tua,

    id. Fam. 2, 11, 2:

    servi mehercule mei, si me isto pacto metuerent, etc.,

    id. Cat. 1, 7, 17.—
    (γ).
    Hercle and mehercle (the former esp. freq. in Plaut. and Ter.; the latter very rare): malo hercle magno suo convivat, Enn. ap. Non. 474, 22 (Sat. v. 1 Vahl.):

    obsecro hercle, quantus et quam validus est,

    Plaut. Am. 1, 1, 143; id. ib. 173:

    tanto hercle melior,

    id. Bacch. 2, 2, 33:

    mihi quidem hercle non fit verisimile,

    Ter. And. 1, 3, 20:

    nescio hercle,

    id. Eun. 2, 3, 13; id. Phorm. 1, 2, 87:

    perii hercle,

    id. Eun. 5, 2, 66; 5, 6, 14; id. Heaut. 4, 4, 14:

    non hercle,

    id. Phorm. 5, 7, 76:

    per hercle rem mirandam (i. e. permirandam) Aristoteles dicit,

    Gell. 3, 6, 1.—With intensive particles:

    heu hercle,

    Plaut. Rud. 3, 5, 41:

    scite hercle sane,

    id. Trin. 3, 3, 53; cf.:

    sane quidem hercle,

    Cic. Leg. 2, 4, 8:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; cf.:

    minime hercle,

    Cic. Lael. 9, 30:

    haudquaquam hercle, Crasse, mirandum est, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    pulchre mehercle dictum et sapienter,

    Ter. Eun. 3, 1, 26; 1, 1, 22.
    II.
    Derivv.
    A.
    Hercŭlĕus, a, um, adj., of or belonging to Hercules, Herculean:

    domiti Herculea manu Telluris juvenes,

    Hor. C. 2, 12, 6:

    labor,

    id. ib. 1, 3, 36:

    coronae arbos,

    i. e. the poplar, Verg. G. 2, 66; cf.:

    umbra populi,

    id. A. 8, 276:

    leo,

    the lion's skin worn by Hercules, Val. Fl. 1, 263:

    Oete,

    on which Hercules burned himself, Luc. 3, 178:

    hospes,

    i. e. Croto, by whom Hercules was hospitably entertained, Ov. M. 15, 8:

    ternox,

    in which Hercules was begotten, Stat. Th. 12, 301:

    hostis,

    i. e. Telephus, son of Hercules, Ov. R. Am. 47:

    gens,

    i. e. the family of the Fabians sprung from Hercules, id. F. 2, 237; so,

    penates,

    Sil. 7, 44:

    sacrum,

    instituted by Evander in honor of Hercules, Verg. A. 8, 270:

    Trachin,

    built by Hercules, Ov. M. 11, 627:

    urbs,

    the city of Herculaneum, built by Hercules, id. ib. 15, 711.—Hence also:

    litora,

    near Herculaneum, Prop. 1, 11, 2:

    Tibur,

    i. e. where Hercules was worshipped, Mart. 1, 13, 1; 4, 62:

    astrum,

    i. e. the constellation of the Lion, id. 8, 55, 15: fretum, i. e. the Pillars of Hercules, (Strait of Gibraltar), Sil. 1, 199;

    also: metae,

    Luc. 3, 278.—
    B.
    Hercŭlā-nĕus, a, um, adj., the same: pars, i. e. the tithes (dedicated to Hercules), the tenth part, Plaut. Truc. 2, 7, 11.—Also to denote things large of their kind:

    formicae,

    Plin. 30. 4, 10, §

    29: urtica,

    id. 21, 15, 55, § 92:

    nodus,

    Sen. Ep. 87, 33:

    nymphaea,

    App. Herb. 67:

    sideritis,

    id. ib. 72:

    machaera,

    Capitol. Pertin. 8.—
    C.
    Hercŭlānus, a, um, adj., the same: pes, i. e. long, large (cf. in the preced.), Gell. 1, 1, 3.—
    D.
    Acc. to the Gr. form Hēraclēus or Hēra-clĭus, a, um, adj., = Hêrakleios or Hêraklios, the same:

    fabulae,

    Juv. 1, 52 (al. acc. to the MSS. Herculeias).—
    E.
    Hēraclī-des, ae, m., = Hêrakleidês, a male descendant of Hercules, Heraclid:

    exclusi ab Heraclīdis Orestis liberi,

    Vell. 1, 2 fin.
    F.
    Hercŭlĭus, i, m., a surname of the emperor Maximinianus, and hence, Her-cŭlĭāni, ōrum, m., his guards, Amm. 22, 3, 2; 25, 6, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > Herculius

  • 120 me hercule

    Hercŭles, is and i (the latter in Cic. Ac. 2, 34, 108 Goer.; cf. Plin. ap. Charis. p. 107 P.:

    Herculei,

    Cat. 55, 13), m., = Hêraklês, Etrusc. HERCLE (whence, by the insertion of a connecting vowel, the Latin form arose; cf. Alcumena for Alkmênê; v. also under B. the voc. hercle), son of Jupiter and Alcmena, husband of Dejanira, and, after his deification, of Hebe, the god of strength, and the guardian of riches, to whom, therefore, tithes were offered; he was also the guide of the Muses (Musagetes); the poplar was sacred to him, Cic. N. D. 3, 16, 42; Varr. ap. Serv. Verg. A. 8, 564; Varr. L. L. 6, § 54 Müll.; Plaut. Stich. 1, 3, 80; 2, 2, 62; Ov. M. 8, 364; 9, 13 sq.; Hor. C. 3, 14, 1; 4, 5, 36; Suet. Aug. 29; cf. with Ov. F. 6, 797 sq.:

    neque Herculi quisquam decumam vovit umquam, si sapiens factus esset,

    Cic. N. D. 3, 36, 88:

    superavit aerumnis suis aerumnas Herculis,

    Plaut. Pers. 1, 1, 2: Herculis Columnae, the Pillars of Hercules, i. e. the promontories between which is the Strait of Gibraltar, Plin. 2, 67, 67, § 167; Curt. 10, 1, 8 et saep.—In gen. plur.:

    et Herculum et Mercuriorum disciplinae,

    Tert. Spect. 11 fin. —Prov.: Herculi quaestum conterere, i. e. to squander everything (even the tithes of Hercules), Plaut. Most. 4, 2, 68:

    personam Herculis et cothurnos aptare infantibus,

    Quint. 6, 1, 36.—
    B.
    Transf., analog. with the Greek Hêrakleis and Hêrakles, in voc. hercŭles, and more freq. hercŭle or hercle; also with a prefixed me: mĕ-hercŭles, mehercŭle (also separately: me hercule), and mĕhercle, as an oath or asseveration, by Hercules!
    (α).
    Hercules and mehercules:

    et, hercules, hae quidem exstant,

    Cic. Brut. 16, 61; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 1; Poll. ib. 10, 33, 7:

    licet, hercules, undique omnes in me terrores impendeant,

    Cic. Rosc. Am. 11, 31; Vell. 2, 52, 2:

    neque, mehercules, hoc indigne fero,

    Cic. Rosc. Am. 48, 141:

    cui, mehercules, hic multum tribuit,

    id. Fam. 6, 5, 3; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 3:

    at, mehercules, narrabit quod quis voluerit,

    Phaedr. 3, 17, 8.—
    (β).
    Hercule and mehercule, by Hercules! (in class. prose most freq.; cf.

    also: impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causa liceret: et pomeridianas quadrigas quam postmeridianas libentius dixerim, et mehercule quam mehercules,

    Cic. Or. 47, 157):

    et hercule ita fecit,

    id. Lael. 11, 37:

    et hercule,

    id. Fam. 2, 18, 2; Quint. 2, 5, 4; 2, 16, 12; 10, 2, 3;

    12, 6, 4 al.: ac me quidem, ut hercule etiam te ipsum, Laeli, cognitio ipsa rerum delectat,

    Cic. Rep. 1, 13:

    non hercule, Scipio, dubito quin, etc.,

    id. ib. 1, 23; id. Quint. 3, 13; id. Att. 2, 7, 3:

    sed hercule facile patior datum tempus, in quo, etc.,

    id. ib. 16, 16, C, 10; Quint. 1, 4, 7; 12, 1, 7:

    atqui nactus es, sed me hercule otiosiorem opera quam animo,

    Cic. Rep. 1, 9:

    dicam me hercule,

    id. ib. 1, 19:

    non me hercule, inquit,

    id. ib. 1, 38:

    non mehercule,

    Quint. 6, 1, 43; 6, 3, 74:

    cognoscere me hercule, inquit, etc.,

    Cic. Rep. 1, 48 Mai. N. cr.:

    ita mehercule attendi, nec satis intellexi, etc.,

    id. Leg. 3, 14, 33 Mos. N. cr.; id. Verr. 2, 3, 62, § 144:

    vere mehercule hoc dicam,

    id. Planc. 26, 64: et mehercule ego antea mirari solebam, etc., id. Verr. 2, 4, 14, § 33; id. Att. 5, 16, 3:

    mihi mehercule magnae curae est aedilitas tua,

    id. Fam. 2, 11, 2:

    servi mehercule mei, si me isto pacto metuerent, etc.,

    id. Cat. 1, 7, 17.—
    (γ).
    Hercle and mehercle (the former esp. freq. in Plaut. and Ter.; the latter very rare): malo hercle magno suo convivat, Enn. ap. Non. 474, 22 (Sat. v. 1 Vahl.):

    obsecro hercle, quantus et quam validus est,

    Plaut. Am. 1, 1, 143; id. ib. 173:

    tanto hercle melior,

    id. Bacch. 2, 2, 33:

    mihi quidem hercle non fit verisimile,

    Ter. And. 1, 3, 20:

    nescio hercle,

    id. Eun. 2, 3, 13; id. Phorm. 1, 2, 87:

    perii hercle,

    id. Eun. 5, 2, 66; 5, 6, 14; id. Heaut. 4, 4, 14:

    non hercle,

    id. Phorm. 5, 7, 76:

    per hercle rem mirandam (i. e. permirandam) Aristoteles dicit,

    Gell. 3, 6, 1.—With intensive particles:

    heu hercle,

    Plaut. Rud. 3, 5, 41:

    scite hercle sane,

    id. Trin. 3, 3, 53; cf.:

    sane quidem hercle,

    Cic. Leg. 2, 4, 8:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; cf.:

    minime hercle,

    Cic. Lael. 9, 30:

    haudquaquam hercle, Crasse, mirandum est, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    pulchre mehercle dictum et sapienter,

    Ter. Eun. 3, 1, 26; 1, 1, 22.
    II.
    Derivv.
    A.
    Hercŭlĕus, a, um, adj., of or belonging to Hercules, Herculean:

    domiti Herculea manu Telluris juvenes,

    Hor. C. 2, 12, 6:

    labor,

    id. ib. 1, 3, 36:

    coronae arbos,

    i. e. the poplar, Verg. G. 2, 66; cf.:

    umbra populi,

    id. A. 8, 276:

    leo,

    the lion's skin worn by Hercules, Val. Fl. 1, 263:

    Oete,

    on which Hercules burned himself, Luc. 3, 178:

    hospes,

    i. e. Croto, by whom Hercules was hospitably entertained, Ov. M. 15, 8:

    ternox,

    in which Hercules was begotten, Stat. Th. 12, 301:

    hostis,

    i. e. Telephus, son of Hercules, Ov. R. Am. 47:

    gens,

    i. e. the family of the Fabians sprung from Hercules, id. F. 2, 237; so,

    penates,

    Sil. 7, 44:

    sacrum,

    instituted by Evander in honor of Hercules, Verg. A. 8, 270:

    Trachin,

    built by Hercules, Ov. M. 11, 627:

    urbs,

    the city of Herculaneum, built by Hercules, id. ib. 15, 711.—Hence also:

    litora,

    near Herculaneum, Prop. 1, 11, 2:

    Tibur,

    i. e. where Hercules was worshipped, Mart. 1, 13, 1; 4, 62:

    astrum,

    i. e. the constellation of the Lion, id. 8, 55, 15: fretum, i. e. the Pillars of Hercules, (Strait of Gibraltar), Sil. 1, 199;

    also: metae,

    Luc. 3, 278.—
    B.
    Hercŭlā-nĕus, a, um, adj., the same: pars, i. e. the tithes (dedicated to Hercules), the tenth part, Plaut. Truc. 2, 7, 11.—Also to denote things large of their kind:

    formicae,

    Plin. 30. 4, 10, §

    29: urtica,

    id. 21, 15, 55, § 92:

    nodus,

    Sen. Ep. 87, 33:

    nymphaea,

    App. Herb. 67:

    sideritis,

    id. ib. 72:

    machaera,

    Capitol. Pertin. 8.—
    C.
    Hercŭlānus, a, um, adj., the same: pes, i. e. long, large (cf. in the preced.), Gell. 1, 1, 3.—
    D.
    Acc. to the Gr. form Hēraclēus or Hēra-clĭus, a, um, adj., = Hêrakleios or Hêraklios, the same:

    fabulae,

    Juv. 1, 52 (al. acc. to the MSS. Herculeias).—
    E.
    Hēraclī-des, ae, m., = Hêrakleidês, a male descendant of Hercules, Heraclid:

    exclusi ab Heraclīdis Orestis liberi,

    Vell. 1, 2 fin.
    F.
    Hercŭlĭus, i, m., a surname of the emperor Maximinianus, and hence, Her-cŭlĭāni, ōrum, m., his guards, Amm. 22, 3, 2; 25, 6, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > me hercule

См. также в других словарях:

  • quin|ic acid — «KWIHN ihk», a white, crystalline, organic acid, obtained from cinchona bark, coffee beans, etc. Formula: C7H12O6 …   Useful english dictionary

  • empescher — Empescher, C est estre destourbier et empeschement de quelque chose, Obstare, Officere, comme, Ceste muraille empesche ma veuë, Hic paries obstat prospectui. Et mettre empeschement à l execution de quelque chose, Obstaculum inferre, J empesche la …   Thresor de la langue françoyse

  • pouvoir — I. Pouvoir faire quelque chose, Posse, Pollere, Valere. Pouvoir beaucoup envers aucun, Valere plurimum apud aliquem. Sera ce à toy de pouvoir dire, etc. An erit haec optio et potestas tua, vt dicas? etc. Cestuy la pourra dire, Dixerit ille. Aucun …   Thresor de la langue françoyse

  • doubter — Doubter, Haesitare, Dubitare, Vereri, Timere. au 2. livr. d Amadis, Il n y a homme tant hardi, qui ne doubte trop d en aller cueillir. De là vient qu on dit, Redoubté, et tres redoubté seigneur, c est à dire lequel on craint offenser, voyez… …   Thresor de la langue françoyse

  • garder — Garder, Asseruare, Conseruare, Custodire, Protegere, Tueri. Ceux qui gardent aucun, Custodiae custodiarum. Qui n est point gardé, Incustoditus. Garder les bestes és champs, Pascere. Garder, Vetustati mandare. B. Garder en ses escrits la diversité …   Thresor de la langue françoyse

  • laisser — Laisser, Linquere, Relinquere, Omittere, Semble qu il vient de Laxare. Laisser ou oster toute crainte, Parcere metu, Metum amouere. Laisser sa femme, Dimittere vxorem. Qui m a laissé ici, Qui me hic reliquit ab se. Ceste arbre laisse ses fueilles …   Thresor de la langue françoyse

  • contredire — Contredire, Contradicere, Murmurare, Obmurmurare, Obloqui, Obsistere, Obstrigillare, Repugnare, Refragari, Reclamare, Occinere. Contredire et empescher le propos d aucun, Obrogare. Je ne contredi pas que, etc. Non recuso quin, etc. Causam haud… …   Thresor de la langue françoyse

  • courage — Courage, quasi Cordis actio, Animus, Audacia, Fiducia, Spiritus. Le courage d un chacun se couvre d un rideau de simulation, Multis simulationum inuolucris tegitur, et quasi velis obtenditur vniuscuiusque natura. Bon courage, Bona spes, Bonus… …   Thresor de la langue françoyse

  • mais — Mais, Ast, At, Atque vero, Caeterum, Sed, Verum. Mais à moy il ne me peut advenir chose plus plaisante que, etc. Mihi autem nihil amabilius officio tuo et diligentia. Qu as tu affaire en cette maison? S. mais toy? Quod apud hasce aedes negotium… …   Thresor de la langue françoyse

  • cause — Cause, qui fait faire quelque chose, Causa. La meilleure cause et la pire, Superior causa et inferior. B. ex Cicerone. Les causes durent tousjours et perseverent, Manent causae. Tu as ouy les causes de mon conseil, Audisti consilij mei motus. Par …   Thresor de la langue françoyse

  • pourquoy — Pourquoy? Cur? Quare! Quamobrem? Qui? Quid ita? Mais pourquoy je vous prie? Quamobrem tandem? N y a il autre chose? P. Pourquoy cela? G. Pourtant que tu es triste, Ad nunquid aliud? P. quidum? G. quia tristis es. Pourquoy est ce que, etc. Quid… …   Thresor de la langue françoyse

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»