portus+nep

Persae, ārum, m., = Persai, the Persians, originally the inhabitants of the country of Persis, afterwards of the great kingdom of Persia, Plaut. Curc. 3, 1, 72; Cic. Rep. 3, 9, 15; id. Tusc. 1, 45, 108; id. Brut. 10, 41; id. Off. 3, 11, 48 et saep.—In sing. in the Gr. form: Perses, ae, m. (ante- and post-class. Persa), Cic. Tusc. 1, 42, 101; id. Rep. 1, 27, 43; Quint. 3, 7, 21; Nep. Reg. 1, 4; Curt. 6, 2, 11; Vulg. Dan. 13, 65.—Form Persa, Plaut. Pers. 4, 5, 4; Amm. 23, 6, 79; Veg. Mil. 3 epil.; Ven. Fort. Carm. 5, 6, 208. —Also, the name of a comedy by Plautus, the Persian. —

Transf.

Persia: in Persas est profectus, to the Persians, i. e. to Persia, Nep. Pelop. 4 fin. —

Poet., the Parthians, Hor. C. 1, 2, 22; 3, 5, 4.—Hence,

Persis, ĭdis, f., the country of Persis, between Caramania, Media, and Susiana, now Fars or Farsistan, Mel. 1, 2, 4; 3, 8, 5; Curt. 5, 4, 4 sqq.; Verg. G. 4, 290; Nep. Them. 10, 1; Ov. A. A. 1, 225; Luc. 2, 258. —In the Lat. form: Persĭa, ae, f., Persia, Plaut. Pers. 4, 3, 28.—

Adj., Persian ( poet.):

rates,

Ov. A. A. 1, 172.—Subst., a Persian woman, Claud. Laud. Stil. 1, 51.—

Persĭcus, a, um, adj., Persian, Persic:

mare,

Mel. 1, 2, 1; Plin. 6, 13, 16, § 41; 6, 26, 29, § 114:

sinus,

id. 6, 26, 29, § 115:

regna,

Juv. 14, 328:

portus,

in the Eubœan Sea, where the Persian fleet was stationed, Plaut. Am. 1, 1, 248 and 256; cf. Fest. p. 217 Müll.:

Persica malus,

a peach-tree, Macr. S. 2, 15;

also called Persica arbor,

Plin. 13, 9, 17, § 60: Persici apparatus, poet. for splendid, luxurious, Hor. C. 1, 38, 1.— Absol.: Per-sĭcus, i, f., a peach-tree, Col. 5, 10, 20; 9, 4, 3; Pall. 1, 3.—Hence, subst.

Persĭ-cum, i, n., a peach, Plin. 15, 11, 12, § 42; Mart. 13, 46.—

Persĭcē, ēs, f. (Gr Persikê): porticus, lit. a portico in Lacedœmon, built out of spoils taken from the Persians; hence, a gallery in Brutus's country-seat, named after it, Cic. Att. 15, 9, 1.—

Per-sĭca, ōrum, n., Persian history:

ex Dionis Persicis,

Cic. Div. 1, 23, 46.— Adv.: Persĭcē, in Persian:

loqui,

Quint. 11, 2, 50.

pōno, pŏsŭi (Plaut. posīvi), pŏsĭtum, 3 (old form of perf. POSEIVEI, Inscr. Orell. 3308:

posivi,

Plaut. Ps. 5, 1, 35: posivimus, id. Fragm. ap. Prisc. p. 898 P.:

posiverunt, Cato, R. R. praef. 1: posiveris,

id. ib. 4, 1; Plaut. Trin. 1, 2, 108: POSIER unt, Inscr. Orell. 5061:

POSIT, contr. from posivit,

ib. 71; 732; 1475; 3087 al.; part. perf. sync. postus, a, um, Lucr. 1, 1059; 3, 87; 6, 965), v. a. [for posno, posino, from old prep. port, = proti, pros, and sino; cf.: porricio, pollingo, etc., and v. pro, sino], to put or set down a person or thing, to put, place, set, lay, etc. (syn.: colloco, statuo); constr. with acc. alone, or with in and abl., or with adv. of place; sometimes with in and acc., or absol.; v. infra.

Lit.

In gen.:

tabulas in aerario ponere,

Caes. B. C. 3, 108:

castra,

to pitch, id. ib. 1, 65 fin.:

castra iniquo loco,

id. ib. 1, 81:

milia passuum tria ab eorum castris castra ponit,

id. B. G. 1, 22 fin.: qui indicabantur, in senatu sunt positi, Cic. Fragm. ap. Quint. 9, 3, 50:

tabulas obsignatas in publico,

Cic. Fl. 9, 21:

sejuges in Capitolio aurati a P. Cornelio positi,

Liv. 38, 35, 4:

tyrannicidae imago in gymnasio ponatur,

Quint. 7, 7, 5; cf. id. 1, 7, 12:

collum in Pulvere,

Hor. C. 4, 6, 11; cf.:

artus in litore ponunt,

Verg. A. 1, 173; and with simple abl.:

saxo posuit latus,

Val. Fl. 4, 378:

in curulibus sellis sese posuerunt,

seated themselves, Flor. 1, 13.—With in and acc.: hodierno die primum longo intervallo in possessionem libertatis pedem ponimus, Cic. Phil. 3, 11, 28 B. and K. (Klotz, possessione):

Cyzici in Prytaneum vasa aurea mensae unius posuit,

Liv. 41, 20, 7 Weissenb. ad loc.:

stipes erat, quem... in flammam triplices posuere sorores,

Ov. M. 8, 452:

omnia pone feros in ignes,

id. R. Am. 719:

oleas in solem,

Cato, R. R. 7:

coronam in caput,

Gell. 3, 15, 3.—With sub and abl.:

pone sub curru nimium propinqui,

Hor. C. 1, 22, 21:

fundamenta,

Vulg. 1 Esd. 6, 3:

ubi pedem poneret non habebat,

might set his foot, Cic. Fin. 4, 25, 69:

genu or genua,

to bow the knee, to kneel, Ov. F. 2, 438; 5, 507; Curt. 8, 7, 13:

num genu posuit? num vocem supplicem misit?

id. 4, 6, 28:

oculos,

to cast one's eyes on, Vulg. Jer. 24, 6:

faciem,

to turn one's face, id. ib. 42, 15.—

In partic.

In milit. lang., to place, post, set, station a body of troops:

ibi praesidium ponit,

Caes. B. G. 2, 5:

praesidium ibi,

id. B. C. 1, 47 fin.:

legionem tuendae orae maritimae causā,

id. ib. 3, 34:

insidias contra aliquem,

Cic. Agr. 2, 18, 49.—

To set up, erect, build (mostly poet.):

opus,

Ov. M. 8, 160:

templa,

Verg. A. 6, 19:

aras,

id. ib. 3, 404:

tropaeum,

Nep. Dat. 8, 3; so,

in inscrr., of erecting monuments of any kind: POSVIT, PONENDVM CVRAVIT (usu. abbreviated P. C.), etc.: columna rostrata quae est Duilio in foro posita,

in honor of Duilius, Quint. 1, 7, 12.—

Hence, poet., to form, fashion works of art:

Alcimedon duo pocula fecit... Orpheaque in medio posuit,

Verg. E. 3, 46:

hic saxo liquidis ille coloribus Sollers nunc hominem ponere, nunc deum,

Hor. C. 4, 8, 8.—

To set, set out, plant trees, etc. ( poet. and in postAug. prose;

syn.: planto, sero): pone ordine vites,

Verg. E. 1, 74:

vitem,

Col. 4, 1; cf.:

ille et nefasto te (arbor) posuit die,

planted thee, Hor. C. 2, 13, 1.—

To lay, stake, wager, as a forfeit; to lay down, propose, as a prize: pono pallium;

Ille suum anulum opposuit,

Plaut. Curc. 2, 3, 76:

pocula fagina,

Verg. E. 3, 36:

invitat pretiis animos et praemia ponit,

id. A. 5, 292:

praemia,

id. ib. 5, 486:

praemium,

Liv. 41, 23, 10.—

In business lang., to put out at interest, to loan, to invest (less freq. than collocare): pecuniam in praedio ponere, Cic. Tull. § 15 Orell.; cf.:

pecuniam apud aliquem,

id. Verr. 2, 3, 70, § 165:

dives positis in fenore nummis,

Hor. A. P. 421:

pecuniam Quaerit Kalendis ponere,

id. Epod. 2, 70.—

To place, set, appoint a person as a watch or guard, accuser, etc. (less freq. than apponere):

Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, scire possit,

Caes. B. G. 1, 20 fin.:

custos frumento publico est positus,

Cic. Fl. 19, 45: alicui accusatorem, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 3:

puer super hoc positus officium,

Petr. 56, 8.—

To serve up, set before one at table (rare for the class. apponere), Cato, R. R. 79; so id. ib. 81:

posito pavone,

Hor. S. 2, 2, 23; 2, 4, 14; 2, 6, 64; 2, 8, 91; id. A. P. 422:

positi Bacchi cornua,

Ov. A. A. 1, 231:

vinum,

Petr. 34, 7:

calidum scis ponere sumen,

Pers. 1, 53:

porcum,

Mart. 8, 22, 1:

da Trebio, pone ad Trebium,

Juv. 5, 135.—

To lay aside, take off, put down, lay down, etc. (as clothing, arms, books, the hair or beard, etc., = deponere):

cum pila ludere vellet tunicamque poneret,

Cic. Tusc. 5, 20, 60; cf.:

veste positā,

id. ib. 1, 47, 113:

velamina,

Ov. A. A. 2, 613; cf.:

velamina de corpore,

id. M. 4, 345:

arma,

Caes. B. G. 4, 37:

sarcinam,

Petr. 117, 11:

barbam,

Suet. Calig. 5; cf.:

bicolor positis membrana capillis,

Pers. 3, 10:

libros de manibus,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 8, § 23; cf.:

cum posui librum, et mecum ipse coepi cogitare,

id. Tusc. 1, 11, 24.—

To lay out for the grave:

toroque Mortua componar, positaeque det oscula frater,

Ov. M. 9, 503; Verg. A. 2, 644.—Also, to lay in the grave, to bury, inter ( poet. and in post-class. prose;

syn.: sepelio, condo): corpore posto,

Lucr. 3, 871:

te... patriā decedens ponere terrā,

Verg. A. 6, 508; Ov. F. 5, 480:

ubi corpus meum positum fuerit,

Dig. 34, 1, 18 fin.; Inscr. Orell. 4370:

IN HAC CVPA MATER ET FILIVS POSITI SVNT,

ib. 4550; 4495:

HIC POSITVS EST, Inscr. in Boeckh. C. I. Gr. 4156: CINERES,

Inscr. Orell. 4393; 4489.—

Ponere calculum or calculos, transf., to weigh carefully, to ponder, consider:

si bene calculum ponas,

Petr. 115, 16:

examina tecum, omnesque, quos ego movi, in utrāque parte calculos pone,

Plin. Ep. 2, 19 fin. —

To arrange, deck, set in order (cf. compono):

qui suas ponunt in statione comas,

Ov. A. A. 3, 434:

quid totiens positas fingis, inepta, comas?

id. ib. 1, 306; cf. id. H. 4, 77; id. M. 1, 477.—

To subdue, calm, allay, quiet:

quo non arbiter Hadriae Major, tollere seu ponere vult freta,

Hor. C. 1, 3, 16:

magnos cum ponunt aequora motus,

Prop. 4 (5), 14, 31.—Hence, neutr., of the winds, to fall, abate ( poet. and late Lat.):

cum venti posuere omnisque repente resedit Flatus,

Verg. A. 7, 27:

tum Zephyri posuere,

id. ib. 10, 103:

simul ac ventus posuit,

Gell. 2, 30, 2.

Trop.

In gen., to set, place, put, lay a thing anywhere: noenum ponebat rumores ante salutem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 314 Vahl.):

pone ante oculos laetitiam senatūs,

Cic. Phil. 2, 45, 115:

at te apud eum, di boni! quantā in gratiā posui,

id. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; 6, 1, 22: ponite me ei (Appio) in gratiā, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5:

apud Lentulum ponam te in gratiā,

Cic. Att. 5, 3, 3 B. and K. (Orell. gratiam):

se quoque in gratiā reconciliatae pacis ponere,

Liv. 44, 14, 7:

in laude positus,

Cic. Sest. 66, 139:

aliquem in metu non ponere,

i. e. not to fear, id. Top. 13, 55:

virtutum fundamenta in voluptate tamquam in aquā ponere,

id. Fin. 2, 22, 72; cf. id. Pis. 4, 9:

aliquid in conspectu animi,

id. de Or. 3, 40, 161; cf.:

sub uno aspectu ponere,

Q. Cic. Petit. Cons. 1, 1: ponendus est ille ambitus, non abiciendus, to lay down gently, i. e. close gracefully, Cic. Or. 59, 199:

super cor,

to lay to heart, Vulg. Mal. 2, 2.—With in and acc.:

te in crimen populo ponat atque infamiam,

Plaut. Trin. 3, 3, 11.—Elliptically: et quidem cum in mentem venit, ponor ad scribendum, when it occurs to Cœsar, he sets me (i. e. my name) to the Senate's decrees, Cic. Fam. 9, 15, 4.—

In partic.

Ponere aliquid in aliquā re, to put or place a thing in something, to cause a thing to rest or depend upon:

credibile non est, quantum ego in consiliis et prudentiā tuā, quantum in amore et fide ponam,

Cic. Att. 2, 23, 3:

spem in aliquo,

id. ib. 6, 1, 11:

salutis auxilium in celeritate,

Caes. B. G. 5, 48; cf.:

spem salutis in virtute,

id. ib. 5, 34, 2:

ut in dubio poneret, utrum, etc.,

regarded as doubtful, doubted, Liv. 34, 5, 3: sed haec haud in magno equidem ponam discrimine, I shall attach no great importance to it, id. prooem. § 8.—In pass.: positum esse in aliquā re, to be based or founded upon, to rest upon, depend upon:

ut salutem praesentium, spem reliquorum in vestris sententiis positam esse et defixam putetis,

Cic. Fl. 1, 3; id. Agr. 2, 9, 22:

omnia posita putamus in Planci tui liberalitate,

id. Att. 16, 16, F, 2; id. Or. 8, 27:

in te positum est, ut, etc.,

id. Att. 16, 16, B, § 8. —

To lay out, spend, employ a thing, esp. time, in any thing:

tempus in cogitatione ponere,

Cic. de Or. 3, 5, 17:

si in hac curā vita mihi ponenda sit,

id. Fam. 9, 24, 4:

diem totum in considerandā causā,

id. Brut. 22, 87; cf. id. Fam. 5, 21, 1; id. Att. 6, 2, 6:

sumptum,

id. Q. Fr. 3, 1, 2; id. Fam. 13, 54 fin.; cf.:

totum animum atque omnem curam, operam diligentiamque suam in petitione,

id. Mur. 22, 45:

id multo tum faciemus liberius totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus,

id. Tusc. 1, 19, 44:

apud gratissimum hominem beneficium ponere,

id. Fam. 13, 55 fin.:

itinera enim ita facit, ut multos dies in oppidum ponat,

id. Att. 11, 22, 2.—

To put, place, count, reckon, consider a thing in or among certain things:

mortem in malis,

Cic. Fin. 3, 8, 29:

in beneficii loco,

id. Fam. 15, 4, 12; id. Cat. 2, 9, 20:

si quis motus populi factus esset, id C. Norbano in fraude capitali esse ponendum,

id. de Or. 2, 48, 199:

in laude,

to regard as praiseworthy, id. Top. 18, 71:

in vitiis poni,

to be regarded as a fault, Nep. Epam. 1, 2.—

To appoint, ordain, make something:

leges,

Cic. Verr. 2, 5, 11, § 28:

festos laetosque ritus,

Tac. H. 5, 5 fin.:

ut male posuimus initia, sic cetera sequentur,

Cic. Att. 10, 18, 2:

ne tu in spem ponas me bonae frugi fore,

to hope for, reckon upon, Plaut. Capt. 5, 2, 4 Fleck.: nomen, to apply or give a name (= imponere):

sunt enim rebus novis nova ponenda nomina,

Cic. N. D. 1, 17, 44; id. Tusc. 3, 5, 10; Verg. A. 7, 63:

qui tibi nomen Insano posuere,

Hor. S. 2, 3, 48: rationem, to furnish an account, to [p. 1397] reckon, Suet. Oth. 7; cf. Col. 1, 3:

pecuniae,

Dig. 46, 3, 89.—

To make or render vows or votive offerings to the gods:

Veneri ponere vota,

Prop. 3, 12, 18:

nunc ego victrices lauro redimire tabellas, Nec Veneris mediā ponere in aede morer,

Ov. Am. 1, 11, 25:

hic ponite lucida Funalia et vectes,

Hor. C. 3, 26, 6:

libatum agricolae ponitur ante deo,

Tib. 1, 1, 14; Ov. M. 3, 506:

ex praedā tripodem aureum Delphi posuit,

Nep. Paus. 2, 3.—

In speaking or writing, to lay down as true, to state, assume, assert, maintain, allege, take for granted, etc.:

quamobrem, ut paulo ante posui, si, etc.,

Cic. Fam. 1, 9, 21; id. Fin. 2, 31, 100:

recte Magnus ille noster, me audiente, posuit in judicio, rem publicam, etc.,

id. Leg. 2, 3, 6: verum pono, esse victum eum;

at, etc.,

Ter. Phorm. 4, 3, 25:

positum sit igitur in primis, etc.,

Cic. Or. 4, 14:

hoc posito atque concesso, esse quandam vim divinam, etc.,

id. Div. 1, 52, 118; cf.:

quo posito, et omnium sensu adprobato,

id. Fin. 3, 8, 29; id. Leg. 2, 19, 48:

pono satis in eo fuisse orationis atque ingenii,

id. Brut. 45, 165:

aliquid pro certo ponere,

Liv. 10, 9 fin.:

nunc rem ipsam ponamus quam illi non negant... Est haec res posita, quae ab adversario non negatur,

Cic. Caecin. 11, 32.—

Esp.: exemplum ponere, to cite an instance:

eorum quae constant exempla ponemus,

Cic. Inv. 1, 38, 68:

perspicuo et grandi vitio praeditum posuimus exemplum,

id. ib. 1, 47, 88:

ab adjunctis antea posui exemplum,

id. Top. 11, 50:

horum exempla posui ex jure civili,

id. ib. 14, 58:

horum generum ex Cicerone exempla ponamus,

Quint. 5, 11, 11; 6, 3, 108 al.—

To set before the mind, represent, describe:

nec ponere lucum Artifices, nec, etc.,

Pers. 1, 70:

pone Tigellinum,

Juv. 1, 155.—

To propose, offer, fix upon a theme for discussion (= proponere):

mihi nunc vos quaestiunculam, de quā meo arbitratu loquar, ponitis?

Cic. de Or. 1, 22, 102; 2, 1, 2:

ponere aliquid, ad quod audiam, si tibi non est molestum, volo,

id. Fat. 2, 4; cf.:

ponere jubebam, de quo quis audire vellet,

id. Tusc. 1, 4, 7:

ponere praemium,

Liv. 39, 17, 1; and impers. pass.:

doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut iis ponatur, de quo disputent quamvis subito,

id. Lael. 5, 17; so,

cum ita positum esset, videri, etc.,

id. Tusc. 3, 22, 54.—

To put away, leave off, dismiss, forego, lay down, surrender (= deponere):

vitam propera ponere,

Plaut. Curc. 4, 3, 4:

vitia,

Cic. de Or. 3, 12, 46:

dolorem,

id. Tusc. 3, 28, 66: inimicitias, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6:

curas,

Liv. 1, 19:

metum,

Plin. Ep. 5, 6:

iram,

Hor. A. P. 160:

moras,

id. C. 4, 12, 25; Ov. F. 2, 816:

animos feroces,

Liv. 8, 1:

corda ferocia,

Verg. A. 1, 302:

vires (flammae),

id. ib. 5, 681:

ipsum rudimentum adulescentiae bello lacessentem Romanos posuisse,

had obtained his first experience, Liv. 31, 11 fin.; Suet. Ner. 22; also,

tirocinium,

Just. 12, 4, 6:

animam,

to lay down life, Vulg. Johan. 10, 15; 17.—Esp., milit. t. t.: arma ponere (= deponere), to lay down arms, yield, surrender:

Nepesinis inde edictum ut arma ponant,

Liv. 6, 10, 5:

dedi imperatorem, arma poni jubet,

id. 4, 10, 3; cf.:

positis armis,

id. 35, 36, 4; id. Epit. 88.—

To make, cause to be (eccl. Lat.):

cornu tuum ponam ferreum,

Vulg. Mich. 4, 13:

posuit me desolatam,

id. Thren. 3, 11; with quasi:

ponam Samariam quasi acervum,

id. Mich. 1, 6; with in and acc.:

posuerunt eam in ruinam,

id. Isa. 23, 13.—

To assume, suppose, put a case (of mere suppositions; only late Lat.; cf. 6 supra): pone tamen ab evangelistis scriptum, Ambros. de Fide, 5, 16, 194; Ps.-Quint. Decl. 273.—Hence, pŏsĭtus, a, um, P. a., of localities, placed, situated; situate, standing, lying anywhere:

Roma in montibus posita,

Cic. Agr. 2, 35, 96:

Delos in Aegaeo mari posita,

id. Imp. Pomp. 18, 55:

portus ex adverso urbi positus,

Liv. 45, 5:

tumulus opportune ad id positus,

id. 28, 13:

urbs alieno solo posita,

id. 4, 17.— Poet.:

somno positus = sopitus,

lulled to sleep, Verg. A. 4, 527.

sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:

esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,

Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:

FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:

fuerim,

id. ib. 4, 8, 54:

fuerit,

id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:

sies,

Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:

siet,

Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:

sient,

Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,

fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,

Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:

fuant,

Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.

As a verb substantive, to be.

In gen.

Asserting existence, to be, exist, live:

definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,

Cic. Top. 5, 26 sq.:

si abest, nullus est,

Plaut. Bacch. 2, 2, 16:

nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),

id. Truc. 1, 2, 95:

omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,

Cic. de Or. 2, 38, 157:

non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,

Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):

flumen est Arar, quod, etc.,

Caes. B. G. 1, 12:

homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!

Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,

id. Lael. 22, 83:

nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,

id. Fam. 6, 3, 4:

si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,

id. Att. 11, 4, 1:

si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,

id. Fam. 2, 16, 6:

nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,

id. Sen. 22, 79:

si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,

id. Fam. 2, 16, 5:

fuimus Troes, fuit Ilium,

Verg. A. 2, 325:

sive erimus seu nos fata fuisse volunt,

Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—

Of events, to be, happen, occur, befall, take place:

illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

neque enim est periculum, ne, etc.,

id. ib. 1, 23, 37:

amabo, quid tibi est?

Ter. Heaut. 2, 4, 24:

quid se futurum esset,

Liv. 33, 27. —

Of location, to be present, to be at a place.

With adv., or other expressions of place:

cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:

cum Athenis decem ipsos dies fuissem,

id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:

cum Africanus constituisset in hortis esse,

id. Rep. 1, 9, 14:

cum essemus in castris,

id. ib. 1, 15:

nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?

id. Fam. 4, 7, 4:

vos istic commodissime sperem esse,

id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:

deinceps in lege est, ut, etc.,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,

id. Fam. 2, 16, 1.—

Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:

cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,

Cic. Rep. 1, 14, 21:

eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,

id. Brut. 90, 309:

erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,

id. Fam. 5, 21, 1:

qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,

id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:

Smyrnae cum simul essemus complures dies,

id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:

cujus soror est cum P. Quintio,

Cic. Quint. 24, 77:

ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,

Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:

cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,

Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:

Curio fuit ad me sane diu,

Cic. Att. 10, 4, 8:

cum ad me bene mane Dionysius fuit,

id. ib. 10, 16, 1; cf.:

esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,

Liv. 28, 18.—

Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:

cum est in sagis civitas,

Cic. Phil. 8, 11, 32:

in laxa toga,

Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;

Sive erit in Cois, Coa decere puta,

Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §

11: in servitute,

id. Clu. 7, 21:

in illa opinione populari,

id. ib. 51, 142:

in magno nomine et gloria,

id. Div. 1, 17, 31:

in spe,

id. Fam. 14, 3, 2:

in tanta moestitia,

id. Phil. 2, 15, 37:

in odio,

id. Att. 2, 22, 1:

in probris, in laudibus,

id. Off. 1, 18, 61:

in officio,

id. ib. 1, 15, 49:

in injustitia,

id. ib. 1, 14, 42:

in vitio,

id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:

ne in mora quom opus sit, sies,

Ter. And. 2, 5, 13:

ne in mora illi sis,

id. ib. 3, 1, 9:

hic in noxia'st,

id. Phorm. 2, 1, 36:

quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,

Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:

in ingenti periculo,

Liv. 5, 47:

in pace,

id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:

(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,

Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:

si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,

id. Lael. 23, 87:

ne quo periculo proprio existimares esse,

id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:

in periculo): ego sum spe bona,

id. ib. 12, 28, 3:

res nunc difficili loco mihi videtur esse,

id. ib. 12, 28, 3:

incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,

id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:

rem illam suo periculo esse,

id. Att. 6, 1, 6:

ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,

Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:

dare nummos meo periculo,

Dig. 46, 1, 24:

communi periculo,

ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—

To depend upon, rest with, with in and abl.:

res erat non in opinione dubia,

Cic. Dom. 5, 11:

sed totum est in eo, si, etc.,

id. Att. 2, 22, 5:

omnem reliquam spem in impetu esse equitum,

Liv. 10, 14, 12:

quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,

Col. 12, 4, 3. —

In partic.

Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.

With indic.

Without subject expressed:

mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,

Plaut. Cist. 4, 2, 37:

sunt hic quos credo inter se dicere,

id. Cas. prol. 67:

sunt quae te volumus percontari,

id. Ps. 1, 5, 47:

quid est, quod tu gestas tabellas?

id. ib. 1, 1, 10:

quid est, quod tu me nunc optuere?

id. Most. 1, 1, 69; cf.:

quid hoc est, quod foris concrepuit?

id. ib. 5, 1, 15:

tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?

id. Ep. 4, 1, 34:

quid est, quod tuo animo aegre est?

id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:

at ego est quod volo loqui,

id. As. 1, 3, 79:

est quod te volo secreto,

id. Bacch. 5, 2, 30:

sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,

id. Trin. 1, 2, 54:

ita subitum'st, quod eum conventum volo,

id. ib. 5, 2, 51:

sunt quae ego ex te scitari volo,

id. Capt. 2, 2, 13:

sed est quod suscenset tibi,

Ter. And. 2, 6, 17:

est quod me transire oportet,

id. Hec. 2, 2, 31:

quid sit quapropter te jussi, etc.,

id. ib. 5, 1, 7:

sunt item quae appellantur alces,

Caes. B. G. 6, 27 init.:

(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,

id. ib. 4, 10 fin.:

sunt qui putant posse te non decedere,

Cic. Fam. 1, 9, 25:

sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,

id. Inv. 1, 40, 72:

quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,

id. ib. 2, 55, 167:

sunt autem quae praeterii,

id. Att. 10, 4, 11:

sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,

id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:

sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,

id. Off. 1, 24, 84:

Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,

Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:

sunt qui ita dicunt,

Sall. C. 19, 4:

sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,

Quint. 11, 3, 55:

sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,

Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:

sunt quibus in satira videor nimis acer,

id. S. 2, 1, 1:

sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,

id. ib. 2, 4, 47.—

With a subject expressed by an indefinite word or clause:

sunt alii qui te volturium vocant,

Plaut. Trin. 1, 2, 64:

est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,

Ter. Eun. 2, 2, 17:

multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,

id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):

erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,

id. ib. 3, 5, 21:

multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,

Cic. Lael. 16, 57:

sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,

id. Brut. 48, 177:

fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62:

nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,

id. Cat. 1, 12, 301:

sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,

id. Lael. 20, 72:

sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,

id. Verr. 2, 4, 25, § 56:

multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,

id. N. D. 2, 52, 130:

sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,

id. Fin. 5, 14, 38:

permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,

id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:

fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,

Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:

alia fuere, quae illos magnos fecere,

Sall. C. 52, 21.—

With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;

sunt qui nullum censeant fieri discessum,

Cic. Tusc. 1, 9, 18:

sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,

id. Off. 1, 21, 71:

de impudentia singulari sunt qui mirentur,

id. Verr. 2, 1, 2, § 6:

est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,

id. Tusc. 3, 15, 32:

praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,

id. Ac. 2, 32, 101:

quicquid est quod deceat, id, etc.,

id. Off. 1, 27, 94:

sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,

Hor. S. 1, 2, 28:

sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,

id. Ep. 1, 1, 78:

vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,

id. ib. 2, 2, 182 et saep.—

With a more or less indefinite expression of the subject:

sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,

Cic. Fam. 1, 9, 31:

rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,

id. Div. 1, 49, 111:

quotus igitur est quisque qui somniis pareat?

id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:

solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,

id. Lael. 23, 86:

erat nemo in quem ea suspicio conveniret,

id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:

quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,

id. Phil. 2, 25, 61:

sit aliquis, qui nihil mali habeat,

id. Tusc. 1, 35, 85:

sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,

id. Off. 1, 2, 5:

est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,

id. Tusc. 4, 13, 30:

Syracusis lex est de religione, quae jubeat,

id. Verr. 2, 2, 51, § 126:

unus est qui curet constantia magis quam consilio,

id. Att. 1, 18, 7:

si est una ex omnibus quae sese moveat,

id. Rep. 6, 26, 28:

multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,

Sen. Ep. 24, 26:

erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,

Caes. B. C. 2, 30:

fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,

Sall. C. 36, 4:

sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,

Hor. Ep. 1, 1, 34:

sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,

id. A. P. 347.—

Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):

est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,

Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—

With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:

nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,

Cic. Brut. 10, 40:

est igitur homini cum deo similitudo,

id. Leg. 1, 8, 25:

familiaritas, quae mihi cum eo est,

id. Att. 8. 3, 2:

privatus illis census erat brevis,

Hor. C. 2, 15, 13; cf.:

Trojae et huic loco nomen est,

Liv. 1, 1, 5:

Hecyra est huic nomen fabulae,

Ter. Hec. prol. 1:

cui saltationi Titius nomen esset,

Cic. Brut. 62, 225:

cui (fonti) nomen Arethusa est,

id. Verr. 2, 4, 53, § 118:

Scipio, cui post Africano fuit cognomen,

Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):

nec rubor est emisse palam (sc. ei),

nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:

neque testimonii dictio est (sc. servo),

has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—

Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:

tecum nihil rei nobis, Demipho, est,

Ter. Phorm. 2, 3, 74:

sibi cum illa mima posthac nihil futurum,

Cic. Phil. 2, 31, 77:

jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,

id. Quint. 6, 25:

si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,

id. Fam. 15, 10, 2.—

Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).

Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:

es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?

do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:

ab Andria est ancilla haec,

Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:

erat enim ab isto Aristotele,

Cic. de Or. 2, 38, 160:

sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,

makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —

Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:

(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

Cic. Clu. 32, 88.—

Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:

(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,

Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:

duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,

id. Or. 63, 212:

etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,

id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —

Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):

horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,

i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:

nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

sive erimus, seu nos fata fuisse velint,

Tib. 3, 5, 32:

fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,

Verg. A. 2, 325:

certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,

Ov. H. 16, (17), 192.—

Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:

quid tibi vis dicam, nisi quod est?

Plaut. Ep. 1, 1, 17:

sunt ista, Laeli,

Cic. Lael. 2, 6:

ista esse credere,

id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:

est ut dicis, inquam,

id. Fin. 3, 5, 19:

sit quidem ut sex milia seminum intereant,

Col. 3, 3, 13:

esto: ipse nihil est, nihil potest,

Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:

verum esto,

id. Fin. 2, 23, 75:

esto,

Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,

The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.

Est ut, it is the case or fact, that, etc.:

sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,

Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:

si est, ut dicat velle se, Redde,

id. Hec. 4, 1, 43:

si est, culpam ut Antipho in se admiserit,

id. Phorm. 2, 1, 40:

est, ut id maxime deceat,

Cic. Or. 59, 199:

quando fuit, ut, quod licet, non liceret?

id. Cael. 20, 48:

non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,

id. Div 1, 56, 128:

non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,

Lucr. 5, 979:

futurum esse ut omnes pellerentur,

Caes. B. G. 1, 31:

non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,

Hor. Ep. 1, 12, 2:

est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,

id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:

numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,

Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:

magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,

Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:

quid erat cur Milo optaret,

id. ib. 13, 34:

neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,

Plin. 18, 1, 1, § 3. —

Est ubi, sometime or another, sometimes:

erit, ubi te ulciscar, si vivo,

Plaut. Ps. 5, 2, 26:

est, ubi id isto modo valeat,

Cic. Tusc. 5, 8, 23.—

Est cum, sometimes:

est cum non est satius, si, etc.,

Auct. Her. 4, 26, 36.—

Est quod, there is reason to, I have occasion:

est quod visam domum,

Plaut. Aul. 2, 2, 26:

etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,

I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:

est quod referam ad consilium: sin, etc.,

Liv. 30, 31, 9:

quod timeas non est,

Ov. H. 19, 159:

nil est illic quod moremur diutius,

Ter. Heaut. 4, 7, 6:

non est quod multa loquamur,

Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:

non est cur eorum spes infragatur,

Cic. Or. 2, 6:

nihil est cur,

id. Fam. 6, 20, 1.—

Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):

est quadam prodire tenus, si non datur ultra,

Hor. Ep. 1, 1, 32:

Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,

Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:

neque est te fallere quicquam,

Verg. G. 4, 447:

unde Plus haurire est,

Hor. S. 1, 2, 79:

est Gaudia prodentem vultum celare,

id. ib. 2, 5, 103:

quod versu dicere non est,

id. ib. 1, 5, 87:

quod tangere non est,

Ov. M. 3, 478:

quae verbo objecta, verbo negare sit,

Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:

ut conjectare erat intentione vultus,

Tac. A. 16, 34:

est videre argentea vasa,

id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:

ne tibi sit frigida saxa adire,

Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):

tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,

Verg. E. 10, 46:

fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,

Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—

In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):

cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,

Liv. 2, 17, 5:

si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,

id. 28, 22, 8:

jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

id. 8, 27, 3:

cum res non in eo essent ut, etc.,

id. 33, 41, 9:

non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,

id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):

cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,

Hyg. Fab. 261. —

Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):

ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?

Plaut. Bacch. 1, 2, 54:

nam numero mi in mentem fuit,

id. Am. 1, 1, 26:

ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

Cic. Quint. 5, 22:

portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,

id. Imp. Pomp. 12, 33:

ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,

id. Att. 15, 4, 2:

qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,

id. Fam. 8, 8, 8:

quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,

Liv. 2, 14, 4:

nec prius militibus in conspectum fuisse,

Suet. Aug. 16:

esse in amicitiam populi Romani dicionemque,

Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:

in eorum potestatem portum futurum,

id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—

Of time, to pass, elapse (rare but class.):

diem scito nullum esse, quo, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.

As a copula, to be any thing or in any manner.

In gen.

With an adj., subst., or pron.:

et praeclara res est et sumus otiosi,

Cic. Lael. 5, 17:

quod in homine multo est evidentius,

id. ib. 8, 27:

sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,

id. ib. 4, 15:

non sum ita hebes, ut istud dicam,

id. Tusc. 1, 6, 12:

cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,

id. Lael. 7, 24:

consul autem esse qui potui? etc.,

id. Rep. 1, 6, 10:

nos numerus sumus et fruges consumere nati,

are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:

pars non minima triumphi est victimae praecedentes,

Liv. 45, 49:

nobile erit Romae pascua vestra forum,

Prop. 4 (5), 9, 20:

sanguis erant lacrimae,

Luc. 9, 811:

ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,

Plaut. Stich. 5, 4, 49:

tuos sum,

id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:

is enim fueram, cui, etc.,

id. ib. 1, 4, 7.—

Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:

sic, inquit, est,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

est, inquit, ut dicis,

id. ib. 1, 40, 63:

quod ita cum sit,

id. ib. 1, 45, 69:

quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,

id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:

nec vero habere virtutem satis est,

id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:

dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,

Plaut. Bacch. 1, 1, 51:

apud matrem recte est,

Cic. Att. 1, 7:

cum in convivio comiter et jucunde fuisses,

id. Deiot. 7, 19:

omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,

id. Rosc. Am. 5, 11:

dicta impune erant,

Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:

quod in maritimis facillime sum,

Cic. Fam. 2, 16, 2:

locum habeo nullum ubi facilius esse possum,

id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—

In partic.

With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:

in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,

Nep. Att. 6, 1:

qui ejusdem civitatis fuit,

id. Them. 9, 1:

qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,

Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;

si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,

id. 7, 30, 9 sq. —

With gen. or abl. denoting quality.

With gen.:

nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,

Cic. Sest. 16, 36:

disputatio non mediocris contentionis est,

id. de Or. 1, 60, 257:

magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,

id. Or. 21, 70:

(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,

id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:

Sulla gentis patriciae nobilis fuit,

Sall. J. 95, 3:

summi ut sint laboris,

Caes. B. G. 4, 2:

civitas magnae auctoritatis,

id. ib. 5, 54:

refer, Cujus fortunae (sit),

Hor. Ep. 1, 7, 54:

se nullius momenti apud exercitum futurum,

Nep. Alcib. 8, 4:

qui ejusdem aetatis fuit,

id. ib. 11, 1:

invicti ad laborem corporis erat,

Liv. 9, 16:

nec magni certaminis ea dimicatio fuit,

id. 21, 60:

somni brevissimi erat,

Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:

classis centum navium,

Nep. Them. 2, 2; 2, 5:

annus trecentarum sexaginta quinque dierum,

Suet. Caes. 40.—

With abl.:

bono animo es,

Ter. Eun. 1, 2, 4:

jam aetate ea sum, ut, etc.,

id. Hec. 5, 1, 11:

bellum varia victoria fuit,

Sall. J. 5, 1:

L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,

id. C. 5, 1:

Sulla animo ingenti,

id. J. 95, 3:

esse magna gratia,

Caes. B. G. 1, 8:

tenuissima valetudine esse,

id. ib. 5, 40:

si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,

Cic. Tusc. 5, 15, 45:

mira sum alacritate ad litigandum,

id. Att. 2, 7, 2:

bono animo sint et tui et mei familiares,

id. Fam. 6, 18, 1:

ut bono essent animo,

id. Rep. 1, 17, 29:

ut uxores eodem jure sint quo viri,

id. ib. 1, 43, 67:

qui capite et superciliis semper est rasis,

id. Rosc. Com. 7, 20:

abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,

Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —

With gen. or abl. of price or value.

With gen.:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

Plaut. Truc. 2, 6, 8:

videtur esse quantivis pretii,

Ter. And. 5, 2, 15:

a me argentum, quanti (servus) est, sumito,

id. Ad. 5, 9, 20:

si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,

Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:

ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,

id. Rosc. Com. 12, 33:

ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,

id. Par. 6, 2, 48:

magni erunt mihi tuae litterae,

id. Fam. 15, 15, 4:

parvi sunt foris arma, nisi, etc.,

id. Off. 1, 22, 76:

an emat denario quod sit mille denarium,

id. ib. 3, 23, 92:

parvi pretii est quod nihili est,

id. Q. Fr. 1, 2, 4:

mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,

is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:

neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,

Sall. J. 85, 39:

erat (agellus) centum milium nummum,

Plin. Ep. 6, 3, 1. —

With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—

With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.

In gen.:

audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,

who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:

ea ut civitatis Rhodiorum essent,

Liv. 37, 55, 5:

teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,

Cic. Rep. 1, 2, 3:

quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,

id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:

sapientis est consilium explicare suum, etc.,

id. ib. 2, 81, 333:

temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,

id. Sen. 6, 20:

est adulescentis majores natu vereri,

id. Off. 1, 34, 122:

Aemilius, cujus tum fasces erant,

Liv. 8, 12, 13:

tota tribuniciae potestatis erat,

id. 3, 48:

alterius morientis prope totus exercitus fuit,

id. 22, 50:

jam me Pompeii totum esse scis,

Cic. Fam. 2, 13, 2:

hominum, non causarum, toti erant,

Liv. 3, 36:

plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,

were devoted to, favored, id. 23, 14:

Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,

id. 38, 3:

Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,

id. 42, 29:

est miserorum ut malevolentes sint,

Plaut. Capt. 3, 4, 51:

quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,

Cic. de Or. 2, 20, 86:

negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,

id. Verr. 2, 1, 26, § 66:

non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,

id. Fam. 5, 16, 5:

est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,

Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:

est tuum, Cato, videre quid agatur,

Cic. Mur. 38, 83:

fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,

id. Att. 12, 28, 2.—

Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:

quae res evertendae rei publicae solerent esse,

Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:

regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,

Sall. C. 6, 7:

qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,

Liv. 3, 31, 7:

ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,

id. 27, 9, 12:

nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,

id. 38, 51, 8:

frustrationem eam legis tollendae esse,

id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—

With dat. of the end, object, purpose, etc.:

vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,

Cic. Rosc. Am. 17, 48:

etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,

Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:

ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,

Liv. 2, 9:

magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,

id. 4, 21, 5:

cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,

id. 31, 13:

iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,

Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:

tu nec solvendo eras,

Cic. Phil. 2, 2, 4:

cum solvendo civitates non essent,

id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—

With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.

Without second dat. of pers.:

auxilio is fuit,

Plaut. Am. prol. 94:

magis curae'st,

id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:

cui bono fuerit,

Cic. Phil. 2, 14, 35:

eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,

Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;

tamen ero frugi bonae,

Plaut. Ps. 1, 5, 51:

magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,

Cic. Sen. 21, 78:

multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,

Cic. Rosc. Com. 4, 11:

haec res ad levandam annonam impedimento fuit,

Liv. 4, 13:

cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,

Quint. 7, 1, 2.—

With second dat. of pers.:

obsecro vos ego mi auxilio sitis,

Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:

ne quid Captioni mihi sit,

id. ib. 3, 3, 19:

mihi cordi est,

id. Cist. 1, 1, 110:

ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,

id. As. 3, 2, 25:

metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,

id. Mil. 2, 6, 12:

nec Salus nobis saluti jam esse potest,

id. Most. 2, 1, 4:

bono usui estis nulli,

id. Curc. 4, 2, 15:

quae sint nobis morbo mortique,

Lucr. 6, 1095:

quo magis quae agis curae sunt mihi,

Ter. Ad. 4, 5, 46:

omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,

Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:

accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,

id. ib. 2, 3, 62, §

144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,

Liv. 35, 23, 1:

sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,

id. 4, 7, 6:

si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,

Plin. Ep. 6, 8, 9:

quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,

id. Pan. 25, 3:

quantae sit mihi curae,

id. Ep. 6, 8, 2:

si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,

Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:

nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,

Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—

Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:

vinum murteum est ad alvum crudam,

Cato, R. R. 125:

completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,

Caes. B. C. 3, 101:

valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,

Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—

Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:

sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,

Cic. Brut. 46, 172:

quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,

id. Lael. 26, 97:

meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,

id. Ac. 1, 2, 8:

si Epicurum, id est si Democritum probarem,

id. ib. 1, 2, 6:

ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,

id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:

cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,

id. 8, 3, 89.—

Poet., with Greek inf. pleonastically:

esse dederat monumentum,

Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).

sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.

sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.

1. āra, ae, f. (altlat. asa zu Wurzel *ās, brennen, glühen) dah. I) ara sepulcri, der Scheiterhaufen, Verg. Aen. 6, 177. Sil. 15, 388. – II) Plur. arae, Felsbänke u. Klippen, bes. von denen um die Insel Aegimurus (w. s.), Verg. Aen. 1, 109. Sisenn. u. Varr. b. Serv. Verg. Aen. 1, 108. Plin. 5, 42. – III) ein erhöhtes Denkmal von Stein, virtutis, Cic. Phil. 14, 34: Lunensis, von lunensischem Marmor, Suet. Ner. 50: erigere duodecim aras ex quadrato saxo, Curt. 9, 3 (13), 19: u. von »Grabsteinen«, Corp. inscr. Lat. 5, 5276 u. 6, 12134. – IV) der Altar, 1) als Opfertisch, Iovis ara, Plaut.: aram condere, Liv.: aras ponere, Verg.: simulacra arasque consecrare, Nep.: aram consecrare deo, Cic.: im Plur. v. einem Altar, Verg. Aen. 3, 545; 4, 219. Ov. met. 7, 74. Liv. 10, 38, 1; 41, 20, 9; 45, 27, 9 (wo: filia victima aris admota, dem Altar). – Solche Altäre standen nicht nur in den Tempeln, sondern auch auf den Straßen, ja in den Häusern, u. zwar im Hofe, wo man den Familiengöttern (penates) opferte, gleichwie den Hausgöttern (lares) im Familiensaale (atrium) auf einer kleinen Feuerstätte (focus); dah. meton., arae et foci, die Altäre der Tempel und die Herde als Opferstätten der Laren und Penaten im Atrium = die Heiligtümer der Tempel und Häuser (nach Preller Röm. Mythol.³ Bd. 2. S. 106. Anm. 2), das heiligste Besitztum, die

————

heiligsten u. teuersten Güter (wie »Haus u. Hof«), Deiotari regis, Cic.: in aris et focis, Cic.: de aris ac focis decernere, Cic., od. pro aris atque focis certare, Sall., od. pro aris focisque dicimare, Liv.: auch bl. relictis aris suis trans maria sequi colonos, Sen. ad Helv. 7, 7. – bildl., weil der Altar ein Zufluchtsort für Schutzbedürftige war, die Zuflucht, der Schutz, Schirm, tribunatus, Cic.: legum, Cic.: hic portus, haec arx, haec ara sociorum, Cic.: vos estis nostrae portus et ara fugae, Ov. – 2) übtr., a) Ara, der Altar, ein Sternbild am südl. Himmel, griech. Θυτήριον (vgl. Hyg. astr. 2, 39 u. 3, 38), Cic. poët.: A. pressa, wegen seiner Senkung, Ov. – b) = muliebria, Priap. 73, 4 B. – ⇒ Arch. Nbf. āsa, Varr. bei Macr. sat. 3, 2, 8. Fronto laudes fum. et pulv. p. 213, 17 N.; vgl. Serv. Aen. 4, 219. – Nbf. hāsa, Placid. gloss. (V) 51, 15.

————————

2. ara, s. hara.

fŭgĭo, fūgi, fŭgĭtum ( gen. plur. part. sync. fugientum, Hor. C. 3, 18, 1; part. fut. fugiturus, Ov. H. 2, 47 al.), 3, v. n. and a. [root FUG; Gr. PHUG, pheugô; Sanscr. bhuj; syn.: flecto, curvo; v. fuga], to flee or fly, to take flight, run away.

Lit.:

propera igitur fugere hinc, si te di amant,

Plaut. Ep. 3, 4, 78; cf.:

a foro,

id. Pers. 3, 3, 31:

senex exit foras: ego fugio,

I am off, Ter. Heaut. 5, 2, 47:

cervam videre fugere, sectari canes,

id. Phorm. prol. 7:

qui fugisse cum magna pecunia dicitur ac se contulisse Tarquinios,

Cic. Rep. 2, 19:

Aeneas fugiens a Troja,

id. Verr. 2, 4, 33, § 72:

omnes hostes terga verterunt, nec prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum pervenerint,

Caes. B. G. 1, 53, 1:

oppido fugit,

id. B. C. 3, 29, 1:

ex ipsa caede,

to flee, escape, id. B. G. 7, 38, 3; cf.:

ex proelio Mutinensi,

Cic. Fam. 10, 14, 1:

e conspectu,

Ter. Hec. 1, 2, 107: Uticam, Hor. Ep. 1, 20, 13: fenum habet in cornu;

longe fuge,

id. S. 1, 4, 34: nec furtum feci nec fugi, run away (of slaves), id. Ep. 1, 16, 46; cf.:

formidare servos, Ne te compilent fugientes,

id. S. 1, 1, 78; Sen. Tranq. 8.—

Prov.: ita fugias ne praeter casam,

i. e. in fleeing from one danger beware of falling into another, Ter. Phorm. 5, 2, 3 Ruhnk. —

In partic., like the Gr. pheugein, to become a fugitive, leave one's country, go into exile:

fugiendum de civitate, cedendum bonis aut omnia perferenda,

Quint. 6, 1, 19; so,

ex patria,

Nep. Att. 4, 4:

a patria,

Ov. Tr. 1, 5, 66:

in exilium,

Juv. 10, 160; cf. under II. A. b.—

Transf., in gen., to pass quickly, to speed, to hasten away, flee away; cf.:

numquam Vergilius diem dicit ire, sed fugere, quod currendi genus concitatissimum est,

Sen. Ep. 108 med. (mostly poet. and of inanim. and abstr. things):

tenuis fugiens per gramina rivus,

Verg. G. 4, 19:

Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina,

Hor. S. 1, 1, 68:

concidunt venti fugiuntque nubes,

id. C. 1, 12, 30:

spernit humum fugiente pennā,

hasting away, rapidly soaring, id. ib. 3, 2, 24:

nullum sine vulnere fugit Missile,

Stat. Th. 9, 770:

insequitur fugientem lumine pinum (i. e. navem),

Ov. M. 11, 469:

fugere ad puppim colles campique videntur,

Lucr. 4, 389:

fugiunt freno non remorante dies,

Ov. F. 6, 772:

sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,

Verg. G. 3, 284:

annus,

Hor. S. 2, 6, 40:

hora,

id. C. 3, 29, 48:

aetas,

id. ib. 1, 11, 7.—Of persons:

evolat ante omnes rapidoque per aëra cursu Callaicus Lampon fugit,

hastens away, Sil. 16, 335. Here perh. belongs: acer Gelonus, Cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum, i. e. swiftly roves (as a nomade), Verg. G. 3, 462 (acc. to another explan., flees, driven from his abode).—

Pregn., to vanish, disappear, to pass away, perish:

e pratis cana pruina fugit,

Ov. F. 6, 730:

fugiunt de corpore setae,

id. M. 1, 739; cf.:

jam fessae tandem fugiunt de corpore vires,

Verg. Cir. 447;

for which: calidusque e corpore sanguis Inducto pallore fugit,

Ov. M. 14, 755:

fugerat ore color,

id. H. 11, 27:

nisi causa morbi Fugerit venis,

Hor. C. 2, 2, 15:

fugiunt cum sanguine vires,

Ov. M. 7, 859:

amor,

Prop. 1, 12, 12:

memoriane fugerit in annalibus digerendis, an, etc.,

Liv. 9, 44, 4:

gratissima sunt poma, cum fugiunt,

i. e. when they wilt, become wilted, Sen. Ep. 12; cf.: vinum fugiens, under P. a.—

Trop. (rare but class.):

nos naturam sequamur, et ab omni, quod abhorret ab oculorum auriumque approbatione, fugiamus,

Cic. Off. 1, 35, 128; cf.: omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam;

quod autem refugit, id contra naturam est, etc.,

id. N. D. 3, 13, 33; Quint. 11, 1, 54:

ad verba,

to have recourse to, Petr. 132.

Act., to flee from, seek to avoid; to avoid, shun any thing.

Lit. (mostly poet.): erravi, post cognovi, et fugio cognitum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38 (Trag. v. 160 Vahl.):

cum Domitius concilia conventusque hominum fugeret,

Caes. B. C. 1, 19, 2:

neminem neque populum neque privatum fugio,

Liv. 9, 1, 7:

vesanum fugiunt poëtam qui sapiunt,

Hor. A. P. 455:

percontatorem,

id. Ep. 1, 18, 69:

hostem,

id. S. 1, 3, 10:

lupus me fugit inermem,

id. C. 1, 22, 12:

nunc et ovis ultro fugiat lupus,

Verg. E. 8, 52:

(Peleus) Hippolyten dum fugit abstinens,

Hor. C. 3, 7, 18:

scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbes,

id. Ep. 2, 77; id. S. 1, 6, 126:

data pocula,

Ov. M. 14, 287; cf.

vina,

id. ib. 15, 323.— Pass.:

sic litora vento Incipiente fremunt, fugitur cum portus,

i. e. is left, Stat. Th. 7, 140. —

In partic. (cf. supra, I. A. b.), to leave one's country:

nos patriam fugimus,

Verg. E. 1, 4:

Teucer Salamina patremque cum fugeret,

Hor. C. 1, 7, 22.—Hence:

quis exsul Se quoque fugit?

Hor. C. 2, 16, 20.—

Transf. (causa pro effectu), to flee away from, to escape, = effugio ( poet.;

but cf. infra, B. 2.): hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit,

Hor. C. 3, 3, 16:

insidiatorem,

id. S. 2, 5, 25:

cuncta manus avidas fugient heredis,

id. C. 4, 7, 19.—And in a poetically inverted mode of expression: nullum Saeva caput Proserpina fugit (= nemo tam gravis est, ad quem mors non accedat), none does cruel Proserpine flee away from, avoid (i. e. none escapes death), Hor. C. 1, 28, 20.—

Trop., to flee from, avoid, shun (very freq. and class.):

conspectum multitudinis,

Caes. B. G. 7, 30, 1:

ignominiam ac dedecus,

Cic. Rep. 5, 4:

nullam molestiam,

id. ib. 3, 5; cf.

laborem,

Ter. Heaut. 1, 1, 114; Verg. A. 3, 459 (opp. ferre):

recordationes,

Cic. Att. 12, 18:

vituperationem tarditatis,

id. de Or. 2, 24, 101; cf.:

majoris opprobria culpae,

Hor. Ep. 1, 9, 10:

judicium senatus,

Liv. 8, 33, 8:

vitium,

Quint. 2, 15, 16:

hanc voluptatem (with reformidare),

id. 8, 5, 32:

disciplinas omnes (Epicurus),

id. 2, 17, 15:

nuptias,

Ter. And. 4, 4, 27; cf.:

usum conjugis,

Ov. M. 10, 565:

conubia,

id. ib. 14, 69:

amplexus senis,

Tib. 1, 9, 74:

nec sequar aut fugiam, quae diligit ipse vel odit,

Hor. Ep. 1, 1, 72:

spondeum et dactylum (opp. sequi),

Quint. 9, 4, 87.— Pass.:

simili inscitiā mors fugitur, quasi dissolutio naturae,

Cic. Leg. 1, 11, 31:

quemadmodum ratione in vivendo fugitur invidia, sic, etc.,

Auct. Her. 4, 38, 50:

quod si curam fugimus, virtus fugienda est,

Cic. Lael. 13, 47:

fugiendas esse nimias amicitias,

id. ib. 13, 45:

fugienda semper injuria est,

id. Off. 1, 8, 25; id. Verr. 2, 3, 43, § 103:

vitiosum genus fugiendum,

id. Or. 56, 189; cf. Quint. 11, 3, 128:

petenda ac fugienda,

id. 3, 6, 49.—

Like the Gr. pheugein, with inf. (mostly poet.), to avoid doing something, to omit, forbear, beware, = omittere, cavere:

illud in his rebus longe fuge credere, etc.,

Lucr. 1, 1052:

o fuge te tenerae puerorum credere turbae,

Tib. 1, 4, 9:

quid sit futurum cras, fuge quaerere,

Hor. C. 1, 9, 13; cf.

also: fuge suspicari, etc.,

id. ib. 2, 4, 22:

mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis?

Verg. A. 9, 200; cf. Ov. H. 9, 75:

fugeres radice vel herbā Proficiente nihil curarier,

Hor. Ep. 2, 2, 150; cf.:

neque illud fugerim dicere, ut Caelius, etc.,

Cic. de Or. 3, 38, 153:

huic donis patris triumphum decorare fugiendum fuit?

id. Mur. 5, 11.—

Transf. (causa pro effectu; cf. supra, II. A. 2.), to escape ( poet. also of things as subjects):

tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem,

Cic. Tusc. 1, 22, 50; Ov. F. 2, 80:

sed tamen admiror, quo pacto judicium illud Fugerit,

Hor. S. 1, 4, 100:

quos viros vigilantia fugit,

whom any vigilance escapes, Verg. G. 2, 265; cf. id. E. 9, 54.—

Esp. freq., res me fugit, it escapes me, escapes my notice; I do not observe it, do not know it (cf.:

latet, praeterit): novus ille populus vidit tamen id, quod fugit Lacedaemonium Lycurgum,

Cic. Rep. 2, 12; cf.:

illos id fugerat,

id. Fin. 4, 23, 63:

hominem amentem hoc fugit,

id. Verr. 2, 4, 12, § 27:

quem res nulla fugeret,

id. Rep. 2, 1:

quae (ratio) neque Solonem Atheniensem fugerat, neque nostrum senatum,

id. ib. 2, 34;

1, 16: non fugisset hoc Graecos homines, si, etc.,

id. de Or. 1, 59, 253:

neminem haec utilitas fugit,

Quint. 2, 5, 17:

nisi quae me forte fugiunt, hae sunt fere de animo sententiae,

Cic. Tusc. 1, 11, 22; Quint. 9, 2, 107; 7, 1, 40:

nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae hujus viri scientiam fugere possit,

Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:

quae (partitio) fugiet memoriam judicis,

Quint. 4, 5, 3; cf. Gell. 1, 18, 6.—With a subject-clause:

de Dionysio, fugit me ad te antea scribere,

Cic. Att. 7, 18, 3; 5, 12, 3:

illud alterum quam sit difficile, te non fugit,

id. ib. 12, 42, 2.—Hence, fŭgĭens, entis, P. a., fleeing, fleeting, vanishing.

Lit.:

accipiter,

Lucr. 3, 752:

membra deficiunt, fugienti languida vitā,

id. 5, 887:

vinum,

growing flat, spoiling, Cic. Off. 3, 23, 91:

ocelli,

dying, Ov. Am. 3, 9, 49:

portus fugiens ad litora,

running back, retreating, Prop. 4 (5), 6, 15.—

Subst. in the later jurid. lang., like the Gr. ho pheugôn, the defendant:

omnimodo hoc et ab actore et a fugiente exigi,

Cod. Just. 2, 58, § 4 (for which, reus, § 7).—

Trop., with gen.:

nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris, quin, etc.,

averse to labor, indolent, Caes. B. C. 1, 69, 3:

doloris,

Lact. 3, 8, 13:

solitudinis (with appeteus communionis ac societatis),

id. 6, 10, 18.— Comp., sup., and adv. do not occur.

* * *

* * *

    Concludo, concludis, conclusi, conclusum, penul. prod. concludere, Enfermer, Enclorre, Emprisonner.

\

    Concludar huc. Terent. Je seray enserré en ce lieu.

\

    Concludere res multas in vnum diem. Terent. Assembler beaucoup de choses en un mesme jour.

\

    Concludere aliquem in angustissimam formulam sponsionis. Cic. L'enserrer.

\

    Cingitur atque concluditur ipse portus vrbe. Cic. Est enclos et environné ou enfermé.

\

    Concludere, pro Obturare. Valer. Flac. Bouscher, Estouper.

\

    Concludere, Finire. Cic. Achever, Finer, Conclure, Determiner.

\

    Concludere multa vno fine. Cic. Enclorre plusieurs choses dedens mesmes limites.

\

    Concludere epistolam. Cic. Y mettre la derniere clause.

\

    Versum concludere. Horat. Parfaire, Achever.

\

    Concluditur verbis interdicti, pro Comprehenditur. Cic. Est comprins.

Āfrī, ōrum, m., die Bewohner von Afrika, bes. im engern Sinne als Bewohner des Gebietes von Karthago (s. unten Africa no. 2), die Afrikaner, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 9. § 27. Sall. Iug. 18, 3. Liv. 29, 3, 13. Eutr. 2, 19 sqq.: A. discincti (als weichlich u. untätig), Verg. Aen. 8, 724: insbes., die Priester des Jupiter Ammon in der Wüste Libyens, Nep. Lys. 3, 2. – Sing. dirus Afer, v. Hannibal, Hor. carm. 4, 4, 42: homo Afer, Augustin. ep. 17, 2: civis noster in quantum Afer, Augustin. conf. 8, 6: Sing. kollekt., Ven. Fort. vit. S. Mart. 2, 74. – Adi. Āfer, fra, frum, afrisch, afrikanisch, pedites, Liv.: campi, Vitr.: aequora, zwischen Afrika u. Sizilien, Ov.: avis (= Africana gallina, s. unten Africanus), Hor.: murex, die gätulische, Hor.: sorores, die Hesperiden, Iuven.: pisa, Pallad.: bitumen, vinum, Pelag.: tapetia, Valer. b. Vopisc. – Davon abgeleitet:

A) Āfrica, ae, f., auch terra Africa ( wie terra Italia u. ähnl., s. Drak. Liv. 25, 7, 4), das Land Afrika, 1) im weitern Sinne, der Erdteil, von den Griechen Λιβύη gen., in frühester Zeit bald zu Asien, bald zu Europa gerechnet, nach der später allgemeinen Annahme durch die Landenge von Suez von Asien geschieden, s. Sall. Iug. 17 sqq. Mel. 1. c. 4 sqq. Apul. de mundo c. 7 extr.: meton. = die Afrikaner, Africa terribilis, Varr. sat. Men. 225: in omni Africa (vom

————

Lande redend u. an die Bewohner denkend), Sall. Iug. 89, 7. – 2) im engern Sinne, Africa propria od. Africa provincia gen., das ganze ehemalige Gebiet von Karthago, sowie das Land zwischen den beiden Syrten umfassend, Mel. 1. c. 7. – obwohl auch im allerengsten Sinne bloß die Landschaft Zeugis od. Zeugitania (regio) mit der Hauptstadt Karthago Africa genannt wurde, Plin. 5, 23; cf. Isid. 14, 5, 8. – ⇒ Vulg. Genet. Africaes, Corp. inscr. Lat. 5. 1039.

B) Āfricānus, a, um, zu Afrika (im engern u. weitern Sinne) gehörig, afrikanisch, in Afrika, aus Afrika, bellum, Cäsars Kr. gegen die Pompejaner unter Kato, Scipio u. Juba (König von Numidien), Cic. u.a.; u. von diesem Kriege causae (Händel), Cic., u. rumores, Cic. – possessiones, Nep.: gallinae, Perlhühner (ihrer Seltenheit wegen als Leckerbissen auf den Tafeln der Römer, griech. μελεαγρίδες, auch lat. meleagrides; vgl. Col. 8, 2, 2 [u. dazu Schneider] u. Plin. 10, 74), Varr. u. Col.: mures, afrikanische Mäuse, Plin., scherzhaft für »Panther, Tiger u. Löwen«, Plaut.: fici od. ficus, afrik. Feigen, früher ihrer Seltenheit wegen gesucht, Scriptt. r.r. u. Plin., später gewöhnlicher u. dah. unter die Geschenke von weniger Bedeutung gerechnet b. Mart. – subst., Africanae, ārum, f. (sc. bestiae), afrikanische wilde Tiere = Panther, Löwen, Leoparden u. Tiger (vgl. Varr. LL. 7, 40), bes. gebraucht in den öffentl. Tier-

————

hetzen der ludi circenses, Cic., Liv. u.a. – als Beiname, Africanus, der Beiname der zwei berühmtesten Scipionen, s. Cornelius: Africana, Beiname der Ceres in Afrika, wo sie Witwen, die nicht wieder heiraten wollten, als Priesterinnen hatte, Tert. ad uxor. 2.

C) Āfricus, a, um, afrikanisch, bellum, Hannibals gegen die Römer, Liv. 21, 1, 4 u. 21, 2, 1; Cäsars gegen die Pompejaner in Afrika (s. oben Africanus), Caes. b.c. 2, 32, 13. Vell. 2, 129, 4: u. von diesem Kr., triumphus, Vell. 2, 56, 2: bella, des Syphax gegen die Punier, Sil. 17, 11: praesidia, Liv.: ora, Liv.: mare, der südwestl. Teil des Mittelmeers, Sall. u. Tac.: ebenso pelagus, Mel. – insbes., ventus Africus (Cic.) od. Africus ventus (Liv.), u. gew. absol. Africus, ī, m., der (Wind) Afrikus = Südwest od. genauer Westsüdwest, griech. λίψ, bei den Italienern noch j. Affrico od. ghiberno gen., für alle, die diesseit des Mittelländischen Meers wohnen, ein von der Winterabendseite über das Meer kommender stürmischer Regenwind (s. Vell. 2, 79, 3. Sen. nat. qu. 5, 16, 6. Plin. 2, 119: lips sive Africus, Veget. mil. 4, 38); dah. die Epitheta: furibundus et ruens, Sen.: creber procellis, Verg.: praeceps, protervus, Hor.: auster, qui per biduum flaverat, in Africum se vertit, Caes.: qui portus ab Africo tegebatur, ab austro non erat tutus, Caes. – auch adjekt., Africae procellae, Hor.

————

carm. 3, 29, 57.

amīcus, a, um, Adi. m. Compar. u. Superl. (Stamm AM, wovon auch amo u. amor), der da liebt, der mit Wort und Tat unterstützt, für den Nutzen und das Wohl einer Person arbeitet, I) adi., befreundet, freundlich gesinnt, wohlwollend, gewogen, geneigt, günstig (Ggstz. inimicus), a) v. leb. Wesen u. deren Gemüt usw.: α) absol., amicus od. amicissimus animus, Cic.: amicae civitates, Caes.: amice lector! Mart.: homines sibi conciliare amiciores, Cic.: praesidium quam amicissimum, möglichst treu ergebene Bedeckung, Caes.: vir benevolentissimus atque amicissimus, Cic.: ex alienissimis sociis amicissimos reddere, Cic.: agmen amicum (von Freunden), Ov.: vultus, des Freundes, Verg., freundliches, Ov.: vires, Ov.: v. Tieren, amici pavones et columbae, Plin. 10, 207. – β) m. inter se od. erga alqm od. m. Dat., ut amici inter nos simus, Ter.: si umquam erga te animo esse amico sensisti eum, Ter.: amicus amico Acc. fr., Komik. u. Petr. (s. Brix Plaut. mil. 660): homo amicus nobis iam inde a puero, Ter.: velim ut tibi amicus sit, Cic.: mihi nemo est amicior Attico, Cic.: regem nec inimiciorem ulli populo quam Carthaginiensi nec amiciorem quam populo Romano esse affirmabant, Liv.: amica luto sus, Hor.: amicus patriae, amicus legibus, Treb. Poll.: non fortunae, sed hominibus solebat esse amicus, Nep.: ut ego amicior invenirer Phry-

————

gum et Cilicum aerariis quam nostro, Cic.: neque illi amiciores rei publicae quam ego, Cic.: u. bes. amicum esse sibi, sich selbst nicht gram (kein Stiefbruder) sein, Hor. sat. 1, 2, 20: u. esse amicum rebus suis, mit seiner Lage zufrieden sein, Sen. de vit. beat. 6, 2: u. alqm sibi reddere amicum, mit sich befreunden, zufrieden machen, Hor. ep. 1, 18, 101. – b) v. Lebl.: portus, Verg.: ventus, Ov.: imbres, Verg.: silentia lunae, Verg.: dicta, Verg.: amicius arvum, Ov.: quid inter tam dissimiles amicum esse poterat? welch freundschaftliches Verhältnis konnte bestehen zwischen usw., Vell. 2, 45, 1: amicum est mihi (= φίλον εστί μοι), m. folg. Acc. u. Infin., es ist nach meinem Sinne, Hor. carm. 2, 17, 2: nihil homini amicost opportuno amicius, Plaut. Epid. 425: secundum te nihil est mihi amicius solitudine, ist mir lieber, Cic. ad Att. 12, 15. – II) subst.: A) amīcus, ī, m., a) der Freund, mit dem man die heiligen Gefühle der Liebe u. Achtung teilt, sowie übh. der gute Freund, verb. amicus atque aequalis suus, Ter.: amicus bonus, Nep.: vetus, Cic.: intimus, Cic.: magnus, intimer, Cur. b. Cic.: fidus, infidus, Cic.: firmus ac fidelis, Cic.: melior et fidelior, Liv.: carus, Hor.: verus, Cic. u. (Ggstz. mendax) Hor.: summus, der beste, Ter.: Superl., Cato amicissimus meus, mein allerbester Fr., Cic. – amici est m. folg. Infin., es verrät Freundschaft, Cic. de amic. 14. – für patronus, Gönner, Hor. u. Iuven. –

————

für socius, Genosse, Gefährte, Ov. met. 13, 69. – u. wie unser Freund = Verehrer von etwas, veritatis, Cic. – b) in polit. Verhältnissen, α) der polit. Freund, Anhänger, amici clientesque Gracchorum, Vell. 2, 7. § 1; vgl. 2, 7. § 3. – β) der auswärtige Staatsfreund, oft verb. socius amicusque, socius atque amicus, Cic., Sall. u.a. – c) Plur., amici, α) die Umgebung des Fürsten (Würdenträger, Hofleute), Sall. u.a. – β) = εταιροι ἱππεις, die Hetären, die Leibwache (der mazedonischen Könige) zu Pferde, prima cohors amicorum, Curt. 6, 7 (26), 7: alqm in cohortem amicorum recipere, Curt. 6, 2 (5), 11. – γ) die Umgebung des römischen Prätors in der Provinz ( cohors praetoria), Suet. Caes. 70 u. 79, 3 a. – δ) die Schar der Höflinge des Kaisers, Suet. Cal. 19, 2 u.a. – B) amīca, ae, f., die Freundin, a) im edlen Sinne, von der Frau gegen die Frau, die Freundin, Gespielin, Komik., Ov. u. Iuven. – b) im unedlen Sinne (urspr. anständige Bezeichnung für meretrix, paelex, concubina, die aber bald die schlimme Bedeutung »Mätresse« gewann, daß sogar im Rechtsstile concubina ehrbarer lautete, s. Massur. b. Paul. dig. 50, 16, 144), wie εταίρα, die Geliebte, das Kebsweib, die Beischläferin, Mätresse, Buhle, Komik., Cic. u.a. – ⇒ Altlat. amecus, ameca, nach Paul. ex Fest. 15, 6. u. ameicus, Plaut. Poen. 1213. – Nomin. Plur. amicei, Corp. inscr. Lat. 1, 204. col. 1,

————

7: Gen. Plur. ameicorum, ibid. 1, 203, 7, synk. amicûm, Ter. heaut. prol. 24. – Dat. u. Abl. Plur. amiceis, Corp. inscr. Lat. 1, 1203 u. 1422, od. ameiceis, ibid. 1267: Dat. Plur. amicabus, nach Prob. inst. (IV) 82, 17.

arx, arcis, f. (v. Stamme ARC in arceo; vgl. Varr. LL. 5, 151), ein von Natur od. durch Kunst fester, hoher Punkt, der eine Stadt, eine Gegend deckt od. beherrscht, eine feste Höhe, -Anhöhe, -Berghöhe, Feste, Zitadelle, Burg, Zwingburg, griech. ἄκρα, ερυμα, I) eig.: A) im engern Sinne: iam montani signo dato ex castellis ad stationem solitam conveniebant, cum repente conspiciunt alios, arce occupatā suā, super caput imminentes, alios viā transire hostes, Liv.: Ianiculum quoque adiectum non inopiā loci, sed ne quando arx hostium esset, Liv.: nocte occupat collem imminentem urbi (Larissam eam arcem vocant), Liv. – v. der Arx von Rom, zunächst die (nördl.) Höhe des kapitol. Berges (j. Höhe von Araceli), dann auch der ganze Berg mit der Burg u. dem Kapitol, vobis (communis patria) arcem et Capitolium commendat, Cic.: ne quis patricius in arce aut in Capitolio habitaret, Liv.: Romana, Liv.: Capitolina, Liv., od. Capitolii, Tac.: Tarpeia, Kapitol, Verg.: dass. arces Tarpeiae, Ov.: u. als Ort, wo die Auspizien angestellt wurden, cum in arce augurium augures acturi essent, Cic.: quia (domus) auguribus ex arce augurium capientibus officiebat, Val. Max. – v. der Arx griech. Städte = ἄκρα, ἀκρόπολις, der höher gelegene u. befestigte Teil einer Stadt, die Akropolis, die Burg, feste Oberstadt, Tarentina arx, Liv.: non

————

est (hoc opus), ut in arce (A. v. Athen) poni possit, quasi illa Minerva Phidiae, Cic.: arx (A. von Korinth) inter omnia in immanem altitudinem edita, Liv.: qui (Salinator) amisso oppido (Tarent) fugerat in arcem, Cic.: potitus est urbis Syracusarum, praeter arcem et insulam adiunctam oppido, Nep. – v. der Arx eines Reiches = erste Festung, Hauptbollwerk, Hauptwaffenplatz, quod Gentius eam (Scodram) sibi ceperat velut regni totius arcem, Liv.: ad caput arcem que regni Pergamum ducit oppugnandam, Liv. – Sprichw., arcem facere e cloaca, aus einer Mücke einen Elefanten machen, Cic. Planc. 95.

B) im weitern Sinne, v. Jupiters Himmelsburg, quae pater ut vidit summā Saturnius arce, Ov.: siderea arx, Ov.: Plur. v. Himmel selbst, aethereae arces, Ov.: igneae arces, Hor. – v. Götterwohnungen, d.i. Tempeln, sacras iaculatus arces, Hor. – v. Städten (vgl. Korte Lucan. 3, 84. Voß Verg. georg. 2, 172. p. 341), Romanae arces, v. Arpi in Apulien, Ov.: arces Bacchi, v. Dionysopolis am Pontus, Ov.: beatae arces, v. Korinth, Hor.: exustae Phocidos arces, v. Phokäa, Lucan. v. Berg- u. Gebirgshöhen (vgl. Drak. Sil. 15, 305. Voß Verg. georg. 1, 240. p. 123), Parnassi arx, Ov.: Plur., Roma septem una sibi muro circumdedit arces (Hügel), Verg.: Rhodopeiae arces, Verg.: inexpertae arces, v. den Alpen, Sil. – v. jedem Gipfel, jeder Spitze (vgl. Drak. Sil. 15, 305), corporis, das

————

Haupt, der Kopf, Sen. poët.; vgl. alta capitis, Claud.: galeae corusca, Stat.

II) übtr.: A) wie unser Burg, Schirmfeste = Hort, Schutz, Schutzwehr, Zuflucht, v. Örtl., haec urbs lux orbis terrarum atque arx omnium gentium, Cic.: templum illud fuit te consule arx civium perditorum, receptaculum veterum Catilinae militum, castellum forensis latrocinii, Cic.: cis Iberum castra Romana esse, arcem tutam perfugium que novas volentibus res, Liv.: tyranni nuper eos (muros) arcem et munimentum sibi, non civitati paraverunt, Liv.: hic locus (forum) est igitur unus, quo perfugiant: hic portus, haec arx, haec ara sociorum, Cic. – v. Pers., ipsam arcem finitimorum, Campanos, adorti, Liv. – v. Abstr., munite communem arcem bonorum, obstruite perfugium improborum, Cic.: consulatum superesse plebeiis: eam esse arcem libertatis, id columen, Liv.: hanc (legem repetundarum) habent arcem, minus aliquanto nunc munitam, quam antea, verumtamen etc., Cic. Vgl. Fabri Liv. 21, 33, 2.

B) = der eigentliche Sitz, Hauptsitz, die Hauptschanze, quae visa species... arcem eam (das Kapitol) imperii atque caput rerum portendebat, Liv.: urbem magnam et in ea parte, quā sita erat, arcem regni Zamam statuit oppugnare, Sall.: v. Pers., ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem totius belli esse, Liv. – v. Abstr., arcem Stoicorum defendis, die

————

Hauptschanze = den Hauptbeweisgrund, Cic.: num potui magis in arcem illius causae invadere? Cic.

C) (von der Arx als hohem Punkte) = Höhepunkt, Gipfel, quae te via... ad summas laudum perduxerit arces, Sil.: celsā mentis ab arce despicis errantes, Stat.: tecum mihi res non est, quod, cum natura tua in ipsam arcem eloquentiae ferat, errare mavis, Tac. dial.: qui (Pollio et Messala) Cicerone arcem iam tenente eloquentiae agere coeperunt, Quint.: Caesar... nondum attigit arcem iuris (der höchsten Gewalt) et, humanum culmen egressus, meruit etc., Lucan. 7, 593.

D) (v. der Arx als dem gewöhnl. Sitz der Herrscher, s. Nep. Tim. 3, 3. Sen. contr. 4 [8], 27. § 1) = Herrschaft, Thron, cupidi arcium, Sen. poët.: evertit arces respectus honesti, Lucan.

in-veho, vēxī, vectum, ere, I) aktiv, hinein-, heran- od. einführen, hinein- od. einfahren, hinein- od. herzutragen, 1) eig.: a) übh.: frumenta, einfahren (in die Scheune), Plin.: pecuniam in aerarium, Cic.: legiones Oceano, Tac.: mare opes litoribus invehit, wirft an usw., Curt.: delphinus in arenam invectus, getrieben, geraten, Plin.: Euphrates in Mesopotamiam quot annos quasi novos agros invehit, trägt zu, Cic. – b) in ein Land usw. einführen, peregrinas merces, Plin.: animalia, Mela u. Curt.: vinum in Galliam, Liv.: milium ex India in Italiam, Plin.: externa omnia ab Oriente invecta, Plin.: Ggstz., quibus utrisque rebus evehi atque invehi ad praedia scimus, Varro r. r. 1, 16, 6. – u. in ein Haus mitführen, dah. invecta (et) illata, das (vom Mietsmann) Mitgeführte u. Mitgebrachte, Paul. dig. 2, 14, 4 pr. Marcian. dig. 20, 2, 2. – c) v. Gewässern, mit sich führen, torrentes aquas, Curt.: terrae motus mare fluminibus invehit, läßt eindringen, Liv. – 2) übtr., ein Übel usw. herbeiführen, über jmd. hereinbrechen lassen, divitiae avaritiam invexēre, Liv.: quae (mala) tibi casus invexerat, zugefügt hatte, Cic. – II) medial invehi, A) hinein- od. hin- od. heran- od. einherfahren, -reiten, -schiffen, -fliegen usw., carpento in forum, Liv.: corpori patris vehiculo, über den K. des V., Liv.: curru in Capitolium, Cic.: curru per urbes, Verg.: tri-

————

umphans urbem invehitur, fuhr in usw., Liv.: triumpho clarissimo urbem est invectus, Liv.: patenti hostium portae, hineinsprengen in usw., Liv.: aber plaustro sedentem portā Capenā, durch das kap. Tor einfahren, Ov.: heptapylo (Abl.), durch das H. einreiten, Liv.: quacumque equo invectus est, ibi pavebant, Liv.: angues invectas, geflogen, Cic.: invehi litori, ans Ufer heranfahren, Liv.: flumine, fahren auf usw., Cic.: in portum, Cic.: nave ad ostium portus, Liv.: u. Partiz. Praes. depon., invehēns, fahrend-, reitend auf usw., quadrigis, Cic.: natantibus beluis, Cic. – B) refl. se inv. u. medial invehī, feindl. eindringen, einbrechen, angreifen, 1) eig.: a) übh., Romana se invexit acies, Liv.: u. inv. se undique, Liv.: invehi multā caede hostium, Curt.: ita victores latus hostium invecti, sie rückten dem Feinde in die Flanke, Tac.: invehi navibus (Dat.), ordinibus, Curt. – b) insbes.: α) darauflosreiten, -lossprengen, zu Pferde angreifen, equites invecti repente, Liv.: invehi vehementer, Curt.: laxatis habenis, Curt.: inv. in mediam aciem, in laevum cornu, Curt. – β) v. Fahrzeugen = losfahren auf usw., currus invehuntur in phalangem, Curt.: naves invehuntur in latera quinqueremis, Curt. – γ) v. Gewässern, sich herandrängen, heranströmen, fluctus se invehunt, Curt.: invehi ad orientis plagam, Curt. – 2) übtr., invehi in alqm od. alqd, auf jmd. od. etw. losfahren, losziehen, jmd.

————

anfahren, etw. angreifen, gegen etw. sprechen, Cic. u.a.: acriter in alqm, Curt.: petulanter in alqm, jmdm. einen Hieb geben, auf jmd. sticheln, Cic.: aperte in alqm invehens, Cic.: vehementius in causam principum, Cic.: multis verbis in perfidiam alcis, Liv.: mit Acc. neutr., multa (vielfach) in alqm Nep.: nonnulla (mannigfach) in alqm, Nep.: absol., bl. invehi, Cic. u. Ov.

obicio, iēcī, iectum, ere (ob u. iacio), I) entgegenwerfen, -setzen, -stellen, A) eig.: argentum alci ob os, ins Gesicht schmeißen, Plaut.: tabulas alci ob os, unter die Nase halten, Apul. apol. 89: se copiis, Caes.: se telis hostium, Cic.: se hosti, Nep.: se alci infesto venienti obviam, Liv.: obicitur monstrum oculis, Verg.: si qui tremerent obiectā re terribili, bei einer schrecklichen Erscheinung, Cic.: visum a deo obiectum dormienti, Cic.: quo repentino obiecto visu, Nep. – B) übtr.: 1) entgegnen, erwidern, Cic. Phil. 2, 9 (vgl. § 8 opponere). – 2) preisgeben, mutwillig und ohne Not aussetzen, consulem morti, Cic.: obiectus fortunae, Cic., calumniantibus, Quint. – m. ad od. in u. Akk., obiectus ad omnes casus, Cic.: ob. se in dimicationes, Cic. – 3) beibringen, eingeben, widerfahren lassen, verursachen, alci laetitiam nec opinanti (unverhofft), Ter.: eam mentem (Gedanken), ut etc., Liv.: metum et dolorem, Cic.: spem, terrorem, Liv.: rabiem canibus, Verg.: alci errorem, vorspiegeln, Cic.: furorem, Cic. – dah. im Passiv obici = widerfahren, begegnen, zustoßen, aufstoßen, hocine de improviso mihi mali obici tantum! Ter.: tum hoc mihi esse obiectum malum! Ter.: hic aliud (ein anderer Vorfall) maius miseris obicitur, Verg.: obicitur animo metus, das Herz wird von Furcht ergriffen, Cic. – II) vor-, hinwerfen, -setzen, vor-, hinhalten,

————

A) eig.: 1) im allg.: argentum, Ter.: pabulum viride (sc. vitulis), Varro: corpus feris, Cic.: devorandos servos muraenis, Sen.: alqm leoni, Sen. (u. so leoni obici, Val. Max.): alqm bestiis, Eutr.: vinum naribus, Plaut.: canem acrem obiecto cibo lenire, Sen. rhet.: obiecta tela perfringere, Cic. – dah. obiectus v. Örtl. = vor etw. vorliegend, liegend, insula obiecta portui Brundisino, Caes.: silva pro nativo muro obiecta, Caes.: obiectis silvis, wegen der v.W., Caes. – 2) insbes., zum Schutz, zur Verteidigung vorwerfen, vorsetzen, vorhalten, carros pro vallo, Caes.: novum pro diruto muro, Liv.: Alpium vallum contra transgressionem Gallorum, Cic.: scutum, Liv.: nubem fraudibus, sie unsichtbar machen, Hor.: navem faucibus portus, Caes.: fores raptim, zuwerfen, Liv.: cervos (spanische Reiter), Liv.: fossam, Liv.: funes iumentaque, Auct. b. Alex. – B) übtr.: 1) darbieten, bieten, m. dopp. Acc., delenimentum animis Volani agri divisionem, Liv. 4, 51, 5. – 2) als Beispiel vorhalten, vor Augen stellen, unum ex iudicibus selectis, Hor. sat. 1, 4, 123. – 3) vorwerfen, vorrücken, alci furta, Cic.: num casus bellicos exprobrare aut obicere videor? Cic.: erubescant, si quis haec eis obiciat, Liv.: non tam sum existimandus de gestis rebus gloriari quam de obiectis confiteri, Cic. – m. folg. quod (daß), zB. non tibi obicio, quod spoliasti, Cic.: m. folg. Acc. u. Infin., obicit mihi me ad Baias

————

fuisse, Cic. – mit folg. de u. Abl., alci de Cispio, Cic.: alci de morte Caesaris, Brut. et Cass. in Cic. ep.: quod obiectum est de pudicitia, Cic. – Partic. subst., obiecta, Vorwürfe, obiecta negare, Quint.: obiecta diluere, Quint. – ⇒ obiexim, is = obiecerim etc., Plaut. Poen. 446; Cas. 404 Sch.

vīs, Akk. vim Abl. vī; Plur. vīrēs, ium, f. (v. ἴς, ίς), die Kraft, Stärke, Gewalt, I) eig. u. meton.: A) eig.: 1) im allg.: a) Sing.: celeritas et v. equorum, Cic.: magna v. eorum (urorum) et magna velocitas, Caes. – v. Lebl., v. atque impetus fluminis, Caes.: v. vini, Cic.: v. flammae, Nep.: v. frigorum, Cic.: v. morbi, Nep.: nec ideo ferrum secandi vim perdidit, Sen. – b) Plur. (in der Bedeutung »Körperkraft« vorherrschend, Ggstz. lassitudo, Augustin. de civ. dei 19, 4, 2), vires nervique, sanguis viresque, Cic.: vires adulescentis, Cic.: dare alci vires, Prop. u. Ov.: lacertis et viribus pugnare, Cic.: validis viribus hastam contorquere, Verg.: pro viribus, Cic.: supra vires, Hor. – v. Lebl.: vires oleae, Cato: vires herbae, Ov.: neglecta solent incendia sumere vires, Hor. – poet. m. folg. Infin., nec mihi sunt vires inimicos pellere tectis, Ov. her. 1, 109. – 2) insbes., die gegen jmd. od. etw. feindlich gerichtete Gewalt, der Zwang, die Gewalttätigkeit, Gewalttat, der Gewaltakt, a) übh.: cum vi vis illata defenditur, Cic.: vim facere, Caes.: vim facere in alqm, Ter., alci, Cic.: vim facere per fauces portus, gewaltsam durchbrechen durch usw., Liv.: vim adhibere, Cic.: alci vim afferre, Cic.: alci vim inferre, Liv. epit. u. Suet.: alci vim et manus inferre, Cic.: vitae suae vim inferre, Vell.: per vim, Cic. u.a.: vi, malo, plagis, Cic.: manu ac vi (durch Mord u. Ge-

————

walttat), Sall.: vi (durch Gewalt = gezwungen) aut voluntate (freiwillig), Liv. – v. Lebl., naves totae factae ad quamvis vim perferendam, Gewalt, Stoß, Caes.: v. caeli, Unwetter, Plin. – vis est m. Infin., vis est experirier, der Versuch wird zur Gewalt, Plaut. truc. 753. – b) die gegen jmds. Keuschheit gerichtete Gewalt, alci vim afferre, Cic. u. Ov.: vim pati, Ov. – B) meton.: 1) die Menge, piscium magna atque altilium vis, Lucil. fr.: v. auri argentique, Cic.: v. maxima ranunculorum, Cic.: magna v. pulveris, Caes.: odora canum vis, Verg.: profundere vim lacrimarum, einen Strom v. Tr., Cic. – 2) Plur. vires, als milit. t.t., die Wehrkraft, Streitkräfte, Truppen, praeesse exercitui, ut praeter auctoritatem vires quoque ad coërcendum haberet, Caes.: satis virium ad certamen, Liv.: undique contractis viribus signa cum Papirio conferre, Liv. – 3) v. der Zeugungskraft, a) Sing.: vis genitalis = der männl. Samen, Tac. ann. 6, 28. – b) Plur. vires, die Zeugungskräfte = die Hoden, Arnob. 5, 6. Corp. inscr. Lat. 13, 1751 u.a. – II) übtr.: 1) im allg., geistige u. moralische Kraft, Macht, Gewalt, Wirkung, der Nachdruck, der Einfluß, v. illa divina et virtus orationis, Cic.: v. ac facultas oratoris, Cic.: v. summa ingenii, Cic.: v. patriae, Cic.: v. magna est conscientiae, Cic.: v. magna est in fortuna in utramque partem, Cic.: quod ostentum habuit hanc vim, ut etc., Cic. – 2) insbes., der

————

einem geistigen Ggstde. inwohnende Gehalt, der Inhalt, die Natur, das Wesen, die Bedeutung, a) übh.: in quo est omnis vis amicitiae, Cic.: v. virtutis, Cic.: vim formamque villaticae pastionis exponere, Varro. – oft verb. natura atque vis (Natur u. Wesen) animi, Cic.: vis et natura divina, Cic. – b) insbes., die Bedeutung, der Sinn eines Wortes usw., verbi, nominis, Cic.: vis, natura, genera verborum et simplicium et copulatorum, Cic.: quae vis insit in his paucis verbis, si attendes, intelleges, Cic. – ⇒ Genet. Sing. vis, Ulp. dig. 4, 2, 1. Paul. sent. 5, 30 u.a. ICt.: Dat. Sing. vi, Auct. b. Afr. 69, 2. Corp. inscr. Lat. 5, 837. – Archaist. Nom. Plur. vis, Lucr. 3, 265, u. Akk. Plur. vis, Lucr. 2, 586. Sall. hist. fr. 3, 62 (84). Messala bei Macr. sat. 1, 9, 14.

ămīcus (old form ămēcus, Paul. ex Fest. p. 15 Müll.), a, um, adj. [amo], friendly, kind, amicable, favorable, inclined to, liking; constr. with dat., Zumpt, Gram. §

410: animo esse amico erga aliquem,

Ter. Hec. 3, 3, 29; Cic. Fam. 1, 7, 3:

tribuni sunt nobis amici,

id. Q. Fr. 1, 2 fin.:

homo amicus nobis jam inde a puero,

Ter. Ad. 3, 3, 86:

Pompeium tibi valde amicum esse cognovi,

Cic. Fam. 1, 8, 5; id. Att. 9, 5:

amicus non magis tyranno quam tyrannidi,

Nep. Dion, 3, 2; id. Att. 9:

male numen amicum,

Verg. A. 2, 735; Ov. F. 3, 834:

(Fortuna) amica varietati constantiam respuit,

Cic. N. D. 2, 16:

amica luto sus,

fond of, Hor. Ep. 1, 2, 26.— Comp.:

mihi nemo est amicior Attico,

Cic. Att. 16, 16:

amicior Cilicum aerariis quam nostro,

id. ib. 7, 1, 6; id. Fam. 3, 2, 1.— Sup.:

Deiotarum, fidelissimum regem atque amicissimum rei publicae nostrae,

Cic. Att. 15, 2, 2:

cum summi viri, tum amicissimi,

id. Am. 2, 8:

amicissimi viri,

Suet. Caes. 1:

successor conjunctissimus et amicissimus,

Cic. Fam. 3, 3:

hoc libro ad amicum amicissimus de amicitiā scripsi,

id. Am. 1, 5; 23, 88 (but the comp. and sup. may sometimes be rendered as belonging to 2. amicus, a greater friend, the greatest friend, as in Cic. Att. 16, 16, and Am. 1, 5; so in Gr. basileus etc.).—

Of things, kindly, pleasing (mostly poet.;

so Cic. rarely): nihil homini amico est opportuno amicius,

Plaut. Ep. 3, 3, 44:

secundum te nihil est mihi amicius solitudine,

Cic. Att. 12, 15:

portus intramus amicos,

Verg. A. 5, 57: fessos opibus solatur amicis, id. [p. 106] ib. 5, 416:

vento amico ferri,

Ov. Tr. 1, 5, 17:

per amica silentia lunae,

Verg. A. 2, 255:

amici imbres,

id. G. 4, 115:

sidus amicum,

Hor. Epod. 10, 9:

sol amicum tempus agens,

bringing the welcome hour, id. C. 3, 6, 43:

tempus fraudibus amicum,

Stat. S. 5, 2, 39:

brevitas postulatur, qui mihimet ipsi amicissima est,

Cic. Quinct. 34.—

Amicum est mihi (after the Gr. philon esti moi; in pure Lat., mihi cordi est, etc.); with inf., it pleases me, it accords with my feelings:

nec dis amicum est nec mihi te prius Obire,

Hor. C. 2, 17, 2.—Hence, adv., in a friendly manner, kindly, amicably.

Old form ămīcĭter, Pac. ap. Non. 510, 26; Plaut. Pers. 2, 3, 3.—

Class. form ămīcē:

facis amice,

Cic. Am. 2, 9:

haec accipienda amice,

id. ib. 24, 88; id. Fin. 1, 10; id. Off. 1, 26. —

* Comp., Front. ad M. Caes. 1, 6.— Sup., Cic. Div. in Caecil. 9; Caes. B. C. 2, 17.

ămīcus, i, m. [from amo, as philos from phileô, and from ] ( gen. plur. amicūm, Ter. Heaut. prol. 24).

A friend; constr. with gen. or poss. adj.; v. Zumpt, Gram. §

410: est is (amicus) tamquam alter idem,

Cic. Am. 21, 80 (cf. id. ib. 25, 92; id. Off. 1, 17):

amicum qui intuetur, tamquam exemplar intuetur sui,

id. Am. 7, 23:

Non tam utilitas parta per amicum, quam amici amor ipse delectat,

id. ib. 14, 51: Amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. ib. 17, 64:

boni improbis, improbi bonis amici esse non possunt,

Cic. ib. 20, 74:

ex omnibus saeculis vix tria aut quattuor nominantur paria amicorum,

id. ib. 4, 15:

tu ex amicis certis mi es certissimus,

Plaut. Trin. 1, 2, 54 and 57:

vetus verbum hoc est, Communia esse amicorum inter se omnia,

Ter. Ad. 5, 4, 18:

Respicis antiquum lassis in rebus amicum,

Ov. P. 2, 3, 93:

Alba tuus antiquissimus non solum amicus, verum etiam amator,

Cic. Verr. 2, 3, 63 fin.:

hospitis et amici mei M. Pacuvii fabula,

id. Am. 7, 24:

suis incommodis graviter angi non amicum sed se ipsum amantis est,

of one loving not his friend, but himself, id. ib. 3, 10:

ab amicis honesta petere, amicorum causā honesta facere,

id. ib. 13, 44:

paternus amicus ac pernecessarius,

id. Fl. 6, 14:

amicus novus,

id. Am. 19, 67:

vetus,

id. ib.; Verg. A. 3, 82; Hor. S. 2, 6, 81; Ov. P. 1, 6, 53:

amici ac familiares veteres,

Suet. Tib. 55:

aequaevus,

Verg. A. 5, 452:

ardens,

id. ib. 9, 198:

dulcis,

Hor. S. 1, 3, 69; Ov. P. 1, 8, 31:

carus,

Hor. C. 4, 9, 51; Ov. Tr. 3, 6, 7:

jucundus,

Hor. S. 1, 3, 93:

amici jucundissimi et omnium horarum,

Suet. Tib. 42:

amicus propior,

Hor. Ep. 1, 9, 5:

fidelis,

id. ib. 2, 2, 1; Vulg. Eccli. 6, 14:

fidus,

Hor. Ep. 1, 5, 24:

verus,

Cic. Am. 21, 82; Vulg. Eccli. 25, 12:

mendax,

Hor. A. P. 425:

secernere blandum amicum a vero,

Cic. Am. 25, 95:

memor,

Ov. Tr. 5, 9, 33:

summus,

Ter. Phorm. 1, 1, 1:

primus,

Vulg. 1 Macc. 10, 65:

amici tristes,

Hor. C. 1, 7, 24:

maesti,

Ov. Tr. 1, 9, 5:

dives,

Hor. Ep. 1, 8, 24:

inops,

id. S. 1, 2, 5:

inferioris ordinis amici,

Cic. Am. 19, 69:

communes amici,

Cic. Fam. 5, 2:

amice, salve!

Ter. Eun. 3, 5, 12; so Cat. 55, 7; Verg. A. 6, 507; Hor. C. 2, 14, 6; and Vulg. Matt. 20, 13:

magnanimi veritatis amici,

Cic. Off. 1, 19:

amicos parare,

Ter. And. 1, 1, 39:

amicos parare optimam vitae, ut ita dicam, supellectilem,

Cic. Am. 15, 55:

minus amicorum habens,

Ter. Eun. 4, 6, 22:

me unum atque unicum amicum habuit,

Cat. 73, 6;

amicos habere,

Cic. Am. 11, 36; so Vulg. Prov. 22, 11:

nos sibi amicos junget,

Ter. Hec. 5, 2, 32; Hor. S. 1, 3, 54:

amicum servare,

id. ib.:

amicum servare per durum tempus,

Ov. P. 2, 6, 29:

aliquo uti amico,

to have one as a friend, Cic. de Or. 1, 14, 62; Hor. S. 1, 4, 96:

sibi amicum facere,

Vulg. Luc. 16, 9:

amicum diligere,

Verg. A. 9, 430; Vulg. Deut. 13, 6:

amico inservire,

Ter. Heaut. 3, 1, 8:

amico parcere,

Hor. S. 1, 4, 35:

et monendi amici saepe sunt et objurgandi,

Cic. Am. 24, 88:

amico ignoscere,

Hor. Ep. 2, 2, 110:

angorem pro amico capere,

Cic. Am. 13, 48:

amici jacentem animum excitare,

id. ib. 16, 59:

amicum consolari,

Ov. Tr. 5, 4, 41:

amico orbatus,

Cic. Am. 3, 10:

amicum offendere,

Hor. S. 1, 3, 73:

non paucis munitus amicis,

Ov. P. 2, 3, 25.—Also for patronus, patron, protector; so Horace of Mæcenas, Epod. 1, 2:

amicus potens,

powerful friend, id. C. 2, 18, 12; so,

magnus,

Juv. 3, 57; 6, 313: Suet. Aug. 56:

valentissimi,

id. ib. 35.—And for socius, companion:

trepido fugam exprobravit amico,

Ov. M. 13, 69.—

In polit. relations, a friend of the State (who was not always socius, an ally, but the socius was always amicus; cf.

amicitia): Deiotarus ex animo amicus, unus fidelis populo Romano,

Cic. Phil. 11, 13:

socio atque amico regi,

Liv. 37, 54; 7, 30 et saep.; Suet. Caes. 11.—

In and after the Aug. per., a counsellor, courtier, minister of a prince, Nep. Milt. 3, 2 Dähn.:

fuerunt multi reges ex amicis Alexandri Magni,

id. Reg. 3, 1; so Suet. Caes. 70, 72; 70, 79; id. Aug. 16; 17; 35; 56; 66; id. Calig. 19; id. Ner. 5; id. Galb. 7 al.; cf. Ernest. ad Suet. Excurs. XV.—Hence, ămī-ca, ae, f.

In bon. part., a female friend (very rare; cf. hetaira in Hom., Aristoph., Plato):

amicae, cognatae,

Ter. Hec. 4, 2, 16:

at haec amicae erunt, ubi, etc.,

id. ib. 5, 2, 24:

Me (laedit) soror et cum quae dormit amica simul,

Prop. 2, 6, 12:

ibit ad adfectam, quae non languebit, amicam Visere,

Ov. Am. 2, 2, 21; cf. Juv. 3, 12; 6, 353; 6, 455; 6, 481; so Inscr. Grut. 865, 17; 891, 4. —

In mal. part., = meretrix, a concubine, mistress, courtesan (esp. freq. in the comic poets; so in Gr. hetaira com. in Att. usage): eum suus pater ab amicā abduxit, Naev. ap. Gell. 6, 8:

mulierem pejorem quam haec amica est Phaedromi non vidi,

Plaut. Curc. 5, 1, 3; so id. Trin. 3, 2, 25; 3, 4, 22; id. Cist. 2, 3, 28; id. Ep. 5, 2, 36; 5, 2, 39 al.:

sive ista uxor sive amica est,

Ter. And. 1, 3, 11; id. Heaut. 1, 1, 52; 1, 2, 15; 3, 3, 6; 4, 6, 15 et saep.; Cic. Att. 10, 10; Dig. 50, 16, 144.