Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

omnes+homines

  • 121 consilium

    consĭlĭum, ĭi, n.    - voir l'article consilium. [st1]1 [-] délibération, consultation.    - cum aliquo consilia conferre, Cic. Phil. 2, 38: échanger des vues avec qqn, tenir conseil avec qqn.    - adhibere aliquem in consilium, Cic. Verr. 2, 74: appeler qqn en consultation (en conseil) [sibi in consilium, Cic. Off. 2, 82].    - in consilia publica adhibere, Liv. 1, 54, 1: appeler aux délibérations publiques.    - mittam in consilium, Cic. Verr. 1, 26: je laisserai délibérer [les juges].    - in consilium itur, Cic. Verr. 4, 100: on prend une délibération, on passe au vote.    - nullo (= nulli) adhibetur consilio, Caes. BG. 6, 13, 1: [la plèbe] ne prend part à aucune délibération.    - haec consilii fuerunt, reliqua necessaria, Cic. Fam. 9, 6, 2: sur cela nous pouvions délibérer, le reste était imposé par la nécessité.    - quasi consilii sit res ac non necesse sit nobis... Caes. BG. 7, 38, 7: comme si la situation comportait une délibération et comme si bien plutôt ce n'était pas une nécessité pour nous de...    - quid efficere possis, tui consilii est, Cic. Fam. 3, 2, 2: ce que tu peux faire, à toi de le voir.    - vestrum consilium est, non solum meum, quid sit vobis faciendum, Cic. Fam. 14, 14, 1: à vous et non point seulement à moi de délibérer sur le parti que vous devez prendre.    - consilium habere utrum... an... Sen. Ep. 70, 10: délibérer pour savoir si... ou si...    - consul postero die in consilium advocavit, quid sibi faciendum esset, Liv. 27: le consul convoqua le conseil pour le lendemain pour savoir ce qu'il devait faire. [st1]2 [-] consultation et assemblée consultative, conseil [juges, magistrats, sénat, etc.].    - venire in consilium publicae quaestionis, Cic. Caec. 29: venir siéger pour juger dans une affaire criminelle.    - ire in consilium, Cic. Verr. 1, 31: tenir conseil, se réunir pour délibérer [juges].    - in consilio habebat homines honestos, Cic Verr. 2. 70: il avait en consultation (dans son conseil) des hommes honorables.    - consilium habere, Caes. BG. 4, 14, 2: tenir un conseil de guerre (délibérer).    - dimissa contione consilium habitum omnibusne copiis Luceriam premerent an... Liv. 9, 15, 1: l'assemblée dissoute, on tint conseil pour savoir s'il fallait avec toutes les forces accabler Lucérie ou si...    - ad consilium publicum aliquid deferre, Cic. Cat. 3, 7: soumettre qqch au conseil public [= à la délibération du sénat].    - publici consilii auctor, Cic. de Or. 3, 63 (1, 211; 1, 215, etc.): l'homme prépondérant dans les conseils de la cité [= au sénat].    - fit publici consilii particeps, Cic. Cat. 1, 2: il a voix délibérante dans le conseil de l'état.    - carere omni consilio communi, Cic.: être exclu de toute délibération politique.    - deliberatio consilii capiendi: délibération sur le parti à prendre. [st1]3 [-] conseil, assemblée.    - in eo consilio, in quo ex cunctis ordinibus amplissimi viri judicarent, Cic. Mil. 5: dans cette assemblée où sont appelés à juger les personnages les plus considérables de tous les ordres.    - consilium dimittere, Cic. Verr. 5, 163: renvoyer le jury.    - patrum consilium, Cic. Tusc. 4, 1: le sénat.    - in senatu; sapiens enim est consilium, Cic. de Or. 2, 333: dans le sénat; car c'est une assemblée sage.    - consilio convocato, Caes. BG. 3, 3, 1: ayant convoqué un conseil de guerre (consilio advocato, Liv. 25, 31, 3). [st1]4 [-] résolution, plan, mesure, dessein, projet.    - ut sunt Gallorum subita et repentina consilia, Caes. BG. 3, 8, 3: étant donné que les Gaulois ont des résolutions soudaines et inattendues.    - consilium inire, Cic. Verr. 5, 103: prendre une résolution.    - consilium capit primo stultum, Cic. Verr. 5, 101: il prend sur le premier moment une résolution extravagante.    - ex aliqua re consilium capere, Caes. BC. 3, 43, 1; trahere Sall. J. 98, 3: prendre une résolution en s'inspirant de qqch.    - aedificandi consilium abjicere, Cic. Att. 5, 11, 6: renoncer à un projet de construction.    - quasi exitus rerum, non hominum consilia legibus vindicentur, Cic. Mil. 19: comme si les lois punissaient le fait accompli et non les desseins des hommes.    - consociare se in consilia alicujus, Liv. 42, 29, 4: s'associer à la politique de qqn.    - communi consilio, Cic. Verr. 4, 15: par une mesure prise en commun (officielle).    - privato consilio exercitus comparaverunt, Cic. Phil. 3, 14: par une mesure privée (de leur chef) ils ont réuni des armées.    - id est gestum consilio urbano, Cic. Off. 1, 76: cet acte fut le résultat d'une mesure d'ordre civil.    - consilio, à dessein, avec intention: Cic. Lig. 34 ; Br. 276; Tusc. 4, 64.    - consilio deorum immortalium, Caes. BG. 1, 12, 6: par la volonté des dieux immortels.    - consilium capere: former le projet de, prendre la décision de [avec gérondif] Cic. Ac. 2, 100 ; Caes. BG. 3, 2, 2 ; [avec inf.] Cic. Off. 3, 40 ; Caes. BG. 7, 26, 1; [avec ut subj.] Cic. Verr. 1, 140 ; Clu. 71.    - Heraclius capit consilium... non adesse ad judicium, Cic. Verr. 2, 2, 17 § 41: Héraclius prit la décision de ne pas comparaître pour le procès.    - consilium cepi ut exirem, Cic. Att. 7. 10: j'ai décidé de sortir.    - consilium inire: former le projet de, prendre la décision de. [avec gér.] Cic. Mur. 80 ; Cat. 4, 13 ; [avec inf.] Nep. Lys. 3, 1; [avec ut] Cic. Cat. 4, 4.    - consilium est: l'intention est de. [avec gér.] Cic. Fam. 5, 20, 4 ; 33, 6, 8 ; [avec inf.] Cic. Att. 5, 5, 1; Caes. BG. 7, 77, 12 ; [avec ut subj.] Cic. Sest. 31; Caes. BG. 5, 6, 5.    - ut filius cum illa habitet apud te, hoc vostrum consilium fuit, Ter.: que mon fils habite avec elle chez toi, c'était là votre plan.    - hoc (eo) consilio ut subj., avec l'intention de. --- Cic. Cat. 3, 8 ; Mil. 47, etc. ; Caes. BG. 1, 30, 3 ; 2, 9, 4 ; 7, 72, 2, etc. [st1]5 [-] plan de guerre, stratagème.    - consilium imperatorium quod Graeci στρατήγημα appellant, Cic. Nat. 3, 15: un plan de général que les Grecs appellent stratagème.    - consilia cujusque modi Gallorum, Caes. BG. 7, 22, 1: expédients de toute espèce imaginés par les Gaulois. [st1]6 [-] conseil, avis.    - fidele consilium dare, Cic. Clu. 85: donner un conseil loyal.    - consilio alicujus parere, Cic. Off. 1, 84: suivre les conseils de qqn.    - mihi consiliis opus est tuis, Cic. Att. 2, 22, 4: j'ai besoin de tes conseils.    - de meo consilio, Cic. Att. 6, 3, 8: sur mon avis.    - contra meum consilium, Cic. Att. 7, 12, 3: contre mon avis.    - ex consilio tuo, Cic. Att. 9, 18, 1 (consilio tuo, cf Att. 13, 3, 1): d'après tes avis.    - consilio uti, Caes. BG. 7, 78, 2: adopter un avis.    - suo consilio uti, Caes. BC. 51, 2: agir à sa guise. [st1]7 [-] sagesse dans les délibérations, les résolutions, les conseils; réflexion, prudence, habileté.    - casu magis et felicitate quam virtute et consilio, Cic. Sull. 83: par hasard et par chance plutôt que par une action personnelle et réfléchie.    - res virtute et consilio alicujus factae, Liv. 30, 28, 11: exploits accomplis par l'énergie personnelle et par l'initiative prudente de qqn.    - mulieres omnes propter infirmitatem consilii... Cic. Mur. 27: toutes les femmes à cause de la faiblesse de leur jugement...    - acta illa res est animo virili, consilio puerili, Cic. Att. 14, 21, 3: toute l'affaire a été menée avec un courage d'hommes, mais avec une prudence d'enfants.    - non deest rei publicae consilium, Cic. Cat. 1, 3: (le sénat) ne manque pas de clairvoyance politique.
    * * *
    consĭlĭum, ĭi, n.    - voir l'article consilium. [st1]1 [-] délibération, consultation.    - cum aliquo consilia conferre, Cic. Phil. 2, 38: échanger des vues avec qqn, tenir conseil avec qqn.    - adhibere aliquem in consilium, Cic. Verr. 2, 74: appeler qqn en consultation (en conseil) [sibi in consilium, Cic. Off. 2, 82].    - in consilia publica adhibere, Liv. 1, 54, 1: appeler aux délibérations publiques.    - mittam in consilium, Cic. Verr. 1, 26: je laisserai délibérer [les juges].    - in consilium itur, Cic. Verr. 4, 100: on prend une délibération, on passe au vote.    - nullo (= nulli) adhibetur consilio, Caes. BG. 6, 13, 1: [la plèbe] ne prend part à aucune délibération.    - haec consilii fuerunt, reliqua necessaria, Cic. Fam. 9, 6, 2: sur cela nous pouvions délibérer, le reste était imposé par la nécessité.    - quasi consilii sit res ac non necesse sit nobis... Caes. BG. 7, 38, 7: comme si la situation comportait une délibération et comme si bien plutôt ce n'était pas une nécessité pour nous de...    - quid efficere possis, tui consilii est, Cic. Fam. 3, 2, 2: ce que tu peux faire, à toi de le voir.    - vestrum consilium est, non solum meum, quid sit vobis faciendum, Cic. Fam. 14, 14, 1: à vous et non point seulement à moi de délibérer sur le parti que vous devez prendre.    - consilium habere utrum... an... Sen. Ep. 70, 10: délibérer pour savoir si... ou si...    - consul postero die in consilium advocavit, quid sibi faciendum esset, Liv. 27: le consul convoqua le conseil pour le lendemain pour savoir ce qu'il devait faire. [st1]2 [-] consultation et assemblée consultative, conseil [juges, magistrats, sénat, etc.].    - venire in consilium publicae quaestionis, Cic. Caec. 29: venir siéger pour juger dans une affaire criminelle.    - ire in consilium, Cic. Verr. 1, 31: tenir conseil, se réunir pour délibérer [juges].    - in consilio habebat homines honestos, Cic Verr. 2. 70: il avait en consultation (dans son conseil) des hommes honorables.    - consilium habere, Caes. BG. 4, 14, 2: tenir un conseil de guerre (délibérer).    - dimissa contione consilium habitum omnibusne copiis Luceriam premerent an... Liv. 9, 15, 1: l'assemblée dissoute, on tint conseil pour savoir s'il fallait avec toutes les forces accabler Lucérie ou si...    - ad consilium publicum aliquid deferre, Cic. Cat. 3, 7: soumettre qqch au conseil public [= à la délibération du sénat].    - publici consilii auctor, Cic. de Or. 3, 63 (1, 211; 1, 215, etc.): l'homme prépondérant dans les conseils de la cité [= au sénat].    - fit publici consilii particeps, Cic. Cat. 1, 2: il a voix délibérante dans le conseil de l'état.    - carere omni consilio communi, Cic.: être exclu de toute délibération politique.    - deliberatio consilii capiendi: délibération sur le parti à prendre. [st1]3 [-] conseil, assemblée.    - in eo consilio, in quo ex cunctis ordinibus amplissimi viri judicarent, Cic. Mil. 5: dans cette assemblée où sont appelés à juger les personnages les plus considérables de tous les ordres.    - consilium dimittere, Cic. Verr. 5, 163: renvoyer le jury.    - patrum consilium, Cic. Tusc. 4, 1: le sénat.    - in senatu; sapiens enim est consilium, Cic. de Or. 2, 333: dans le sénat; car c'est une assemblée sage.    - consilio convocato, Caes. BG. 3, 3, 1: ayant convoqué un conseil de guerre (consilio advocato, Liv. 25, 31, 3). [st1]4 [-] résolution, plan, mesure, dessein, projet.    - ut sunt Gallorum subita et repentina consilia, Caes. BG. 3, 8, 3: étant donné que les Gaulois ont des résolutions soudaines et inattendues.    - consilium inire, Cic. Verr. 5, 103: prendre une résolution.    - consilium capit primo stultum, Cic. Verr. 5, 101: il prend sur le premier moment une résolution extravagante.    - ex aliqua re consilium capere, Caes. BC. 3, 43, 1; trahere Sall. J. 98, 3: prendre une résolution en s'inspirant de qqch.    - aedificandi consilium abjicere, Cic. Att. 5, 11, 6: renoncer à un projet de construction.    - quasi exitus rerum, non hominum consilia legibus vindicentur, Cic. Mil. 19: comme si les lois punissaient le fait accompli et non les desseins des hommes.    - consociare se in consilia alicujus, Liv. 42, 29, 4: s'associer à la politique de qqn.    - communi consilio, Cic. Verr. 4, 15: par une mesure prise en commun (officielle).    - privato consilio exercitus comparaverunt, Cic. Phil. 3, 14: par une mesure privée (de leur chef) ils ont réuni des armées.    - id est gestum consilio urbano, Cic. Off. 1, 76: cet acte fut le résultat d'une mesure d'ordre civil.    - consilio, à dessein, avec intention: Cic. Lig. 34 ; Br. 276; Tusc. 4, 64.    - consilio deorum immortalium, Caes. BG. 1, 12, 6: par la volonté des dieux immortels.    - consilium capere: former le projet de, prendre la décision de [avec gérondif] Cic. Ac. 2, 100 ; Caes. BG. 3, 2, 2 ; [avec inf.] Cic. Off. 3, 40 ; Caes. BG. 7, 26, 1; [avec ut subj.] Cic. Verr. 1, 140 ; Clu. 71.    - Heraclius capit consilium... non adesse ad judicium, Cic. Verr. 2, 2, 17 § 41: Héraclius prit la décision de ne pas comparaître pour le procès.    - consilium cepi ut exirem, Cic. Att. 7. 10: j'ai décidé de sortir.    - consilium inire: former le projet de, prendre la décision de. [avec gér.] Cic. Mur. 80 ; Cat. 4, 13 ; [avec inf.] Nep. Lys. 3, 1; [avec ut] Cic. Cat. 4, 4.    - consilium est: l'intention est de. [avec gér.] Cic. Fam. 5, 20, 4 ; 33, 6, 8 ; [avec inf.] Cic. Att. 5, 5, 1; Caes. BG. 7, 77, 12 ; [avec ut subj.] Cic. Sest. 31; Caes. BG. 5, 6, 5.    - ut filius cum illa habitet apud te, hoc vostrum consilium fuit, Ter.: que mon fils habite avec elle chez toi, c'était là votre plan.    - hoc (eo) consilio ut subj., avec l'intention de. --- Cic. Cat. 3, 8 ; Mil. 47, etc. ; Caes. BG. 1, 30, 3 ; 2, 9, 4 ; 7, 72, 2, etc. [st1]5 [-] plan de guerre, stratagème.    - consilium imperatorium quod Graeci στρατήγημα appellant, Cic. Nat. 3, 15: un plan de général que les Grecs appellent stratagème.    - consilia cujusque modi Gallorum, Caes. BG. 7, 22, 1: expédients de toute espèce imaginés par les Gaulois. [st1]6 [-] conseil, avis.    - fidele consilium dare, Cic. Clu. 85: donner un conseil loyal.    - consilio alicujus parere, Cic. Off. 1, 84: suivre les conseils de qqn.    - mihi consiliis opus est tuis, Cic. Att. 2, 22, 4: j'ai besoin de tes conseils.    - de meo consilio, Cic. Att. 6, 3, 8: sur mon avis.    - contra meum consilium, Cic. Att. 7, 12, 3: contre mon avis.    - ex consilio tuo, Cic. Att. 9, 18, 1 (consilio tuo, cf Att. 13, 3, 1): d'après tes avis.    - consilio uti, Caes. BG. 7, 78, 2: adopter un avis.    - suo consilio uti, Caes. BC. 51, 2: agir à sa guise. [st1]7 [-] sagesse dans les délibérations, les résolutions, les conseils; réflexion, prudence, habileté.    - casu magis et felicitate quam virtute et consilio, Cic. Sull. 83: par hasard et par chance plutôt que par une action personnelle et réfléchie.    - res virtute et consilio alicujus factae, Liv. 30, 28, 11: exploits accomplis par l'énergie personnelle et par l'initiative prudente de qqn.    - mulieres omnes propter infirmitatem consilii... Cic. Mur. 27: toutes les femmes à cause de la faiblesse de leur jugement...    - acta illa res est animo virili, consilio puerili, Cic. Att. 14, 21, 3: toute l'affaire a été menée avec un courage d'hommes, mais avec une prudence d'enfants.    - non deest rei publicae consilium, Cic. Cat. 1, 3: (le sénat) ne manque pas de clairvoyance politique.
    * * *
        Consilium, a Con et Salio, quod in vnam sententiam plures rationes consiliant. Conseil.
    \
        Narraui amicis multis consilium meum. Plaut. Mon entreprinse, Ce que j'ay proposé et deliberé.
    \
        Vestrum iam consilium est, non solum meum, quid sit vobis faciendum. Cic. Je m'en rapporte à vous, Pensez y, Advisez y.
    \
        Mutatio consilii Cic. Changement d'advis et de conseil.
    \
        Prima consiliorum. Tacit. Les premiers advis ou entreprinses.
    \
        Ambiguus consilii. Tacit. Qui ne scait quel advis il doibt prendre, ou qu'il doibt faire.
    \
        Consilii expers. Horat. Qui est sans advis.
    \
        Erat ei consilium ad facinus aptum. Cic. Ses entreprinses s'addonnoyent tousjours à mal faire.
    \
        Excussum et exploratum consilium. Valer. Max. Conseil ou advis arresté apres y avoir bien pensé, et l'avoir bien debatu.
    \
        Libera consilia. Horat. Conseils donnez sans crainte ou flaterie.
    \
        Quietis consiliis mihi opus est. Liu. J'ay besoing de paix, Je ne demande que paix et amour.
    \
        De consilii sententia aliquid facere. Cic. Par l'advis et opinion du conseil.
    \
        Abiicere consilium. Cic. Fannius aedificandi consilium abiecerat. Avoit laissé le propos et entreprinse de bastir.
    \
        Accipere consilium. Liu. Accepter et recevoir un conseil, et le suyvre.
    \
        Afferre in templum consilium furti. Quintil. Venir au temple en propos et deliberation de desrober.
    \
        Capere consilium. Caesar. Se conseiller sur quelque affaire.
    \
        Nobis consilium capiemus. Caesar. Nous penserons à nostre cas, Nous adviserons à ce que nous aurons à faire.
    \
        Cogere consilium. Quintil. Assembler le conseil.
    \
        Consistit consilium. Cic. J'ay arresté ce que je suis deliberé faire.
    \
        Constituere consilium. Cic. Adviser et arrester quelque conseil et deliberation ensemble.
    \
        Explicare consilium. Cic. Executer son entreprinse.
    \
        Consilium summis de rebus habebant. Virgil. Ils consultoyent.
    \
        Labi consilio. Cicero. Adviser mal à soy, Ne point bien adviser à ses affaires.
    \
        Consilium est ita facere. Plaut. Je suis d'advis d'ainsi faire, J'ay deliberé de le faire ainsi.
    \
        Si sanus sies, iube illam redire. P. non est consilium pater. Terent. Je n'en suis point d'advis ne de consentement.
    \
        Ibi Pomptinum ad eam diem expectare consilium est. Cic. J'ay proposé.
    \
        Magni consilii est quid faciendum sit. Cic. Il y fault bien penser.
    \
        Nihil enim mihi adhuc accidit, quod maioris consilii esset. Cic. A quoy il fallut mieulx penser et adviser.
    \
        Consilii res est. Cic. La chose requiert advis, Il y fault penser, et adviser ce qui sera de faire.
    \
        Eo consilio, tuum iudicium vt cognoscerem. Cic. A celle fin ou intention que, etc.
    \
        Velut consilio petitum esset. Liu. De faict à pensee, Tout à propos, De propos deliberé.
    \
        Consilium, pro Iudicibus. Cic. Assemblee de conseilliers et assesseurs, lesquels le Preteur ou autre Magistrat assembloit pour le conseiller à bien juger.
    \
        Sanctius consilium. Liu. Le conseil estroict.
    \
        Dimittere atque ablegare consilium. Cic. Envoyer les conseilliers en leurs maisons, Leur donner congé.
    \
        Edicere consilium. Gellius. Commander que le conseil s'assemble, ou que une partie du peuple s'assemble pour venir au conseil et deliberer des affaires.

    Dictionarium latinogallicum > consilium

  • 122 lego

    [st1]1 [-] lēgo, āre, āvi, ātum [lex]: - tr. -    - arch. legassit = legaverit XII Tab. d. Cic. Inv. 2, 148. 214. a - envoyer en ambassade, députer; envoyer (qqch par l'intermédiaire de qqn), charger de.    - aratores Centuripini Andronem Centuripinum legarunt ad Apronium, Cic. Verr. 3, 114: les agriculteurs de Centorbe députèrent à Apronius Andron Centorbe.    - quae verba legaverint Rhodii ad Demetrium, Gell. 15, 31: paroles que les Rhodiens ont fait dire à Démétrius.    - cf. Cic. Fam. 3, 8, 4; Liv. 1, 32; Sall. J. 21, 4.    - legare alicui negotium, Plaut.: confier à qqn une mission. b - prendre pour lieutenant, nommer lieutenant, nommer légat.    - Dolabella me sibi legavit, Cic. Att. 15, 11, 4: Dolabella m'a nommé son lieutenant.    - aliquem sibi legare: s'adjoindre qqn (dans le commandement ou le gouvernement).    - Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobilis factiosos, Sall. J. 28: Calpurnius, ayant organisé son armée, s'adjoint quelques intrigants de la noblesse.    - legare aliquem Romam ad senatum, Gell. 7, 14, 8: envoyer qqn à Rome au sénat    - ab aliquo legari, Cic. Att. 4, 2, 6: recevoir de qqn une lieutenance. c - laisser par testament, léguer.    - legare aliquid alicui, Cic. Caec. 11; Top. 14: léqqch à qqn.    - ei testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset, Cic. Clu. 33: il lui légua une somme considérable à prendre sur son fils, s'il en naissait un.    - cf. Cic. Top. 21; Att. 13, 46, 3. [st1]2 [-] lĕgo, ĕre, lēgi, lectum: - tr. -    - [gr]gr. λέγω. a - amasser en cueillant, assembler, ramasser, cueillir, recueillir.    - legere nuces, Cic. de Or. 2, 265: cueillir des noix.    - legere oleam, Cato, Agr. 144: faire la récolte des olives.    - homini mortuo ossa legere, Cic. Leg. 2, 60, recueillir les ossements d'un mort [brûlé sur le bûcher].    - cf. Sen. Ir. 2, 33, 6 ; Quint. 8, 5, 21; Suet. Aug. 100.    - legere ossa: recueillir les ossements (les cendres).    - legere spolia: ramasser les dépouilles.    - alicui ossa legere, Sen. Prov. 1, 3, 2: extraire les os à qqn.    - cf. Sen. Marc. 22, 3 ; Ben. 5, 24, 3 ; Quint. 6, 1, 30.    - ficus non erat apta legi, Ov. F. 2: la figue n'était pas mûre pour la cueillette. b - ramasser en volant, enlever, voler, dérober.    - legere sacra, sacrum: enlever des objets sacrés. --- d'où sacrilegus, cf. Her. 2, 49; Hor. S. 1, 3, 117.    - omnia viscatis manibus leget, Lucil.: il dérobera tout de ses mains engluées (de ses mains crochues).    - sacra divum legere, Hor.: piller les temples des dieux.    - huc concedam, unde horum sermonem legam, Plaut.: il faut que je me retire par là où je pourrai surprendre leur conversation. c - enrouler, pelotonner.    - extrema Lauso Parcae fila legunt, Virg. En. 10, 815: les Parques tirent le dernier fil de la vie de Lausus. --- cf. Ov. F. 3, 462.    - legere vela, Virg. G. 1, 373, carguer les voiles. d - examiner en passant, passer en revue; parcourir [un lieu], suivre, suivre de près, effleurer, côtoyer.    - ades et primi lege litoris oram, Virg. G. 2: viens à mon aide et longe le bord de la côte (= n'examine pas les détails).    - legere iter, Prop. 3, 22, 12: parcourir une route.    - legere saltus, Ov. M. 5, 578: parcourir les bois.    - legere aequora, Ov. F. 4, 289: traverser la mer.    - legere alicujus vestigia, Virg. En. 9, 393: parcourir les lieux foulés par qqn.    - legere tortos orbes, Virg. En. 12, 481: faire des détours.    - legere pontum Virg. En. 2, 207 effleurer la mer.    - legere navibus oram Italiae, Liv. 21, 51, 7: côtoyer les rivages de l'Italie.    - cf. Virg. G. 2, 44; Ov. M. 14, 89, etc. e - choisir.    - legere judices, Cic. Phil. 5, 16: choisir des juges.    - legere decem legatos ex senatu, Liv. 29, 20, 4: choisir dans le sénat dix commissaires.    - sorte, qui duo... irent, Liv. 29, 20, 9: tirer au sort les deux qui iraient...    - legere senatum, Cic. Clu. 128: dresser la liste des sénateurs.    - censores fideli concordia senatum legerunt, Liv. 40: les censeurs montrèrent la sincérité de leur réconciliation en dressant la liste du sénat.    - legere cives in patres, Liv. 23, 22, 4: recruter des citoyens pour le sénat, nommer des sénateurs.    - eis dictum ut vir virum legerent, Liv. 10, 38, 12: ils reçurent l'ordre de choisir chaque homme son homme.    - virum a viro lectum esse diceres, Cic. Mil. 55: on eût dit qu'il avait une troupe triée sur le volet.    - alia esse oportet forma quem tu pugno legeris, Plaut. Am.: il faut qu'il ait un autre visage, celui qu'on aura choisi pour le frotter avec les poings.    - quinque argenti lectae minae? Plaut. Ps. 1149: cinq mines d'argent choisies? --- cf. Ter. Phorm. 53.    - fidissima custos lecta occultare, Stat. Th. 1: une gardienne vraiment sûre choisie pour cacher. g - recueillir par les oreilles.    - Plaut. Ps. 414. --- [cf. sublegere Plaut. Mil. 1090]. h - recueillir par les yeux, passer en revue.    - Virg. En. 6, 755. k - [surtout] lire.    - legere libros, poetas, Graecos, Cic. Top. 2 ; Tusc. 3, 3 ; Fin. 8: lire des livres, les poètes, les Grecs.    - lyricocum Horatius solus legi dignus, Quint. 10: parmi les lyriques, c'est Horace le seul digne d'être lu.    - Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu, le tenant de Brutus.    - dum legar, Ov.: tant qu'on me lira.    - legimus omnes Crantoris de luctu, Cic.: nous avons tous lu le livre de Crantor sur le Deuil.    - avec prop. inf. legi apud Clitomachum A. Albium jocantem dixisse... Cic. Ac. 2, 137: j'ai lu dans Clitomaque que A. Albius dit en plaisantant....    - cf. Cic. Dom. 64, etc.    - legentes, ium, m.: les lecteurs. --- Liv. pr. 4 ; Quint. 3, 1, 2, etc.    - legere alicui: lire à haute voix à qqn. --- Cic. Br. 191 ; Plin. Ep. 9, 34.
    * * *
    [st1]1 [-] lēgo, āre, āvi, ātum [lex]: - tr. -    - arch. legassit = legaverit XII Tab. d. Cic. Inv. 2, 148. 214. a - envoyer en ambassade, députer; envoyer (qqch par l'intermédiaire de qqn), charger de.    - aratores Centuripini Andronem Centuripinum legarunt ad Apronium, Cic. Verr. 3, 114: les agriculteurs de Centorbe députèrent à Apronius Andron Centorbe.    - quae verba legaverint Rhodii ad Demetrium, Gell. 15, 31: paroles que les Rhodiens ont fait dire à Démétrius.    - cf. Cic. Fam. 3, 8, 4; Liv. 1, 32; Sall. J. 21, 4.    - legare alicui negotium, Plaut.: confier à qqn une mission. b - prendre pour lieutenant, nommer lieutenant, nommer légat.    - Dolabella me sibi legavit, Cic. Att. 15, 11, 4: Dolabella m'a nommé son lieutenant.    - aliquem sibi legare: s'adjoindre qqn (dans le commandement ou le gouvernement).    - Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobilis factiosos, Sall. J. 28: Calpurnius, ayant organisé son armée, s'adjoint quelques intrigants de la noblesse.    - legare aliquem Romam ad senatum, Gell. 7, 14, 8: envoyer qqn à Rome au sénat    - ab aliquo legari, Cic. Att. 4, 2, 6: recevoir de qqn une lieutenance. c - laisser par testament, léguer.    - legare aliquid alicui, Cic. Caec. 11; Top. 14: léqqch à qqn.    - ei testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset, Cic. Clu. 33: il lui légua une somme considérable à prendre sur son fils, s'il en naissait un.    - cf. Cic. Top. 21; Att. 13, 46, 3. [st1]2 [-] lĕgo, ĕre, lēgi, lectum: - tr. -    - [gr]gr. λέγω. a - amasser en cueillant, assembler, ramasser, cueillir, recueillir.    - legere nuces, Cic. de Or. 2, 265: cueillir des noix.    - legere oleam, Cato, Agr. 144: faire la récolte des olives.    - homini mortuo ossa legere, Cic. Leg. 2, 60, recueillir les ossements d'un mort [brûlé sur le bûcher].    - cf. Sen. Ir. 2, 33, 6 ; Quint. 8, 5, 21; Suet. Aug. 100.    - legere ossa: recueillir les ossements (les cendres).    - legere spolia: ramasser les dépouilles.    - alicui ossa legere, Sen. Prov. 1, 3, 2: extraire les os à qqn.    - cf. Sen. Marc. 22, 3 ; Ben. 5, 24, 3 ; Quint. 6, 1, 30.    - ficus non erat apta legi, Ov. F. 2: la figue n'était pas mûre pour la cueillette. b - ramasser en volant, enlever, voler, dérober.    - legere sacra, sacrum: enlever des objets sacrés. --- d'où sacrilegus, cf. Her. 2, 49; Hor. S. 1, 3, 117.    - omnia viscatis manibus leget, Lucil.: il dérobera tout de ses mains engluées (de ses mains crochues).    - sacra divum legere, Hor.: piller les temples des dieux.    - huc concedam, unde horum sermonem legam, Plaut.: il faut que je me retire par là où je pourrai surprendre leur conversation. c - enrouler, pelotonner.    - extrema Lauso Parcae fila legunt, Virg. En. 10, 815: les Parques tirent le dernier fil de la vie de Lausus. --- cf. Ov. F. 3, 462.    - legere vela, Virg. G. 1, 373, carguer les voiles. d - examiner en passant, passer en revue; parcourir [un lieu], suivre, suivre de près, effleurer, côtoyer.    - ades et primi lege litoris oram, Virg. G. 2: viens à mon aide et longe le bord de la côte (= n'examine pas les détails).    - legere iter, Prop. 3, 22, 12: parcourir une route.    - legere saltus, Ov. M. 5, 578: parcourir les bois.    - legere aequora, Ov. F. 4, 289: traverser la mer.    - legere alicujus vestigia, Virg. En. 9, 393: parcourir les lieux foulés par qqn.    - legere tortos orbes, Virg. En. 12, 481: faire des détours.    - legere pontum Virg. En. 2, 207 effleurer la mer.    - legere navibus oram Italiae, Liv. 21, 51, 7: côtoyer les rivages de l'Italie.    - cf. Virg. G. 2, 44; Ov. M. 14, 89, etc. e - choisir.    - legere judices, Cic. Phil. 5, 16: choisir des juges.    - legere decem legatos ex senatu, Liv. 29, 20, 4: choisir dans le sénat dix commissaires.    - sorte, qui duo... irent, Liv. 29, 20, 9: tirer au sort les deux qui iraient...    - legere senatum, Cic. Clu. 128: dresser la liste des sénateurs.    - censores fideli concordia senatum legerunt, Liv. 40: les censeurs montrèrent la sincérité de leur réconciliation en dressant la liste du sénat.    - legere cives in patres, Liv. 23, 22, 4: recruter des citoyens pour le sénat, nommer des sénateurs.    - eis dictum ut vir virum legerent, Liv. 10, 38, 12: ils reçurent l'ordre de choisir chaque homme son homme.    - virum a viro lectum esse diceres, Cic. Mil. 55: on eût dit qu'il avait une troupe triée sur le volet.    - alia esse oportet forma quem tu pugno legeris, Plaut. Am.: il faut qu'il ait un autre visage, celui qu'on aura choisi pour le frotter avec les poings.    - quinque argenti lectae minae? Plaut. Ps. 1149: cinq mines d'argent choisies? --- cf. Ter. Phorm. 53.    - fidissima custos lecta occultare, Stat. Th. 1: une gardienne vraiment sûre choisie pour cacher. g - recueillir par les oreilles.    - Plaut. Ps. 414. --- [cf. sublegere Plaut. Mil. 1090]. h - recueillir par les yeux, passer en revue.    - Virg. En. 6, 755. k - [surtout] lire.    - legere libros, poetas, Graecos, Cic. Top. 2 ; Tusc. 3, 3 ; Fin. 8: lire des livres, les poètes, les Grecs.    - lyricocum Horatius solus legi dignus, Quint. 10: parmi les lyriques, c'est Horace le seul digne d'être lu.    - Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu, le tenant de Brutus.    - dum legar, Ov.: tant qu'on me lira.    - legimus omnes Crantoris de luctu, Cic.: nous avons tous lu le livre de Crantor sur le Deuil.    - avec prop. inf. legi apud Clitomachum A. Albium jocantem dixisse... Cic. Ac. 2, 137: j'ai lu dans Clitomaque que A. Albius dit en plaisantant....    - cf. Cic. Dom. 64, etc.    - legentes, ium, m.: les lecteurs. --- Liv. pr. 4 ; Quint. 3, 1, 2, etc.    - legere alicui: lire à haute voix à qqn. --- Cic. Br. 191 ; Plin. Ep. 9, 34.
    * * *
    I.
        Lego, legas, legare. Cic. Envoyer en ambassade.
    \
        Famulum legare aliquo. Catul. Envoyer.
    \
        Cassium sibi legauit, Brutum Galliae praefecit. Cic. Feit son lieutenant.
    \
        Legare negotium alicui. Plaut. Luy bailler quelque charge.
    \
        Aduersa, casibus incertis belli et fortunae legare. Liu. Imputer à fortune, Blasmer fortune, et dire qu'elle est cause des adversitez.
    \
        Legare aliquid alicui. Cic. Laisser quelque chose à aucun par testament, Leguer.
    II.
        Lego, Legis, legi, lectum, legere. Virgil. Cueillir.
    \
        Nauita legit humida vela. Virgil. Recueille et amasse.
    \
        Halitum alicuius ore legere. Virgil. Recevoir.
    \
        Legere sermonem alterius, per translationem. Plaut. Recueillir les parolles d'un autre.
    \
        Legere spolia. Liu. Recueillir et amasser.
    \
        Legere vestigia. Oui. Suyvre la trace et la marque des pas d'aucun.
    \
        Legere. Virgil. Lire.
    \
        Antonii edictum legi a Bruto. Cic. Que Brutus me avoit envoyé, A moy envoyé par Brutus.
    \
        Legere oram Italiae. Liu. Naviger, ou aller tout le long de l'oree d'Italie, Costoyer le pays d'Italie.
    \
        Legere. Plin. iunior. Eslire aucun entre les autres.
    \
        Tempus legere. Ouid. Choisir.
    \
        Legere in demortui locum. Liu. Eslire au lieu, etc.
    \
        Legere. Virgil. Desrobber.

    Dictionarium latinogallicum > lego

  • 123 per

    [ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus.    - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux.    - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum.    - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux.    - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres.    - per terga caedi: être frappé sur le dos.    - per manus tradere: faire passer de main en main.    - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons.    - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de.    - per triennium: pendant trois ans.    - per decem dies: pendant dix jours.    - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour.    - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par.    - per noctem: à la faveur de la nuit.    - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes.    - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre.    - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère.    - per leges licet, Cic.: les lois permettent.    - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant...    - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose.    - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de.    - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission.    - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi.    - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît.    - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu.    - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que.    - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière].    - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur.    - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves.    - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment.    - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant.    - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6.    - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse.    - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3.    - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges.    - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par.    - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence.    - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance.    - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71.    - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses.    - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de.    - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux!    - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants.    - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque.    - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers    - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout    - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action    - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative    - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action    - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction    - per-ire: périr.    - per-vertere: retourner sens dessus dessous.
    * * *
    [ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus.    - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux.    - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum.    - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux.    - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres.    - per terga caedi: être frappé sur le dos.    - per manus tradere: faire passer de main en main.    - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons.    - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de.    - per triennium: pendant trois ans.    - per decem dies: pendant dix jours.    - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour.    - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par.    - per noctem: à la faveur de la nuit.    - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes.    - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre.    - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère.    - per leges licet, Cic.: les lois permettent.    - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant...    - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose.    - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de.    - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission.    - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi.    - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît.    - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu.    - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que.    - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière].    - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur.    - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves.    - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment.    - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant.    - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6.    - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse.    - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3.    - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges.    - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par.    - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence.    - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance.    - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71.    - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses.    - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de.    - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux!    - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants.    - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque.    - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers    - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout    - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action    - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative    - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action    - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction    - per-ire: périr.    - per-vertere: retourner sens dessus dessous.
    * * *
        Per, Praepositio accusatiuo iungitur. Terentius, Falli per seruum senem. Par.
    \
        Per cornu aliquid infundere. Colum. Par dedens une corne.
    \
        Per adoptionem pater. Plin. iunior. Qui m'a adopté en filz.
    \
        Per aetatem posse. Terent. Estre en aage de povoir faire quelque chose.
    \
        Per aetatem non posse. Cic. Estre trop jeune pour povoir faire quelque chose.
    \
        Per multas aetates fuerunt antistites sacri eius ab Euandro edocti. Liu. Long temps durant.
    \
        Per annonam iam caram natus. Plaut. Du temps de la cherté.
    \
        Per eos dies. Cic. Durant ces jours là.
    \
        Aliquot iam per annos concepta turpitudo. Cicero. Il y a aucuns ans.
    \
        Per causam. Liu. Soubz couleur de faire quelque chose, Faisant semblant, etc.
    \
        Per cinerem alicuius mortui aliquem obsecrare. Cic. Pour l'amour d'un trespassé.
    \
        Per comitatem omnia disperdidit. Plautus. Par estre trop doulx et gratieulx.
    \
        Per compita supplicatum. Liu. Par les carrefours.
    \
        Quos seruare per compositionem volebat. Cic. Par composition.
    \
        Per summum dedecus vitam amittere. Cic. Avec grand deshonneur.
    \
        Per deos, per dextram, per fortunas, per fidem, per homines, Modus deprecandi elegantissimus. Terent. Je te prie pour l'amour de Dieu, Pour l'honneur de Dieu.
    \
        Per deridiculum verba dare alicui. Plaut. En ce mocquant de luy.
    \
        Per dilationes. Liu. Par delais, En delayant.
    \
        Per directum. Plin. A droict fil.
    \
        Per dolum. Hirtius. Par tromperie.
    \
        Per fas, et fidem deceptus. Liu. Trompé à la bonne foy, et soubz couleur de religion et preud'hommie.
    \
        Per gratiam abire. Plaut. Avec la bonne grace d'aucun, sans qu'il en soit mal content.
    \
        Per gratiam absoluere. Cic. Par faveur.
    \
        Per ignauiam in praelio sonum tubae ferre non potes. Author ad Herennium. Par ta couardise et lascheté, Tant tu es couard.
    \
        Per me licet. Plaut. J'en suis content, Je n'empesche point.
    \
        Per illos licet. Plaut. Ils en sont contents.
    \
        Per infrequentiam. Liu. Pource qu'ils estoyent trop petit nombre, ou trop petite compagnie.
    \
        Per iniuriam. Cic. A tort et par force, Contre droict et raison.
    \
        Per summam iniuriam, Per summum dedecus. Cic. Avec grand deshonneur.
    \
        Per insidias. Cic. Par trahison.
    \
        Per interualla. Plin. Par intervalles.
    \
        Per iram et leuitatem. Liu. Par courroux.
    \
        Per leges id fieri non potuit. Quintil. Les loix ne permettoyent point de faire cela.
    \
        Caesar mihi ignoscit per literas. Cic. Cesar m'escript qu'il me pardonne.
    \
        Per ludum et iocum. Cic. En jouant, Par esbat, Par jeu.
    \
        Per ludum et negligentiam peruenire ad honores. Cic. Parvenir à degrez d'honneur sans peine et en se jouant.
    \
        Per manus prouinciam alteri tradere. Cic. De main en main.
    \
        Per maturitatem dehiscens. Plin. De force d'estre meur.
    \
        Per me nulla est mora. Terent. Il ne tient pas à moy.
    \
        Per me percontatus sum, sineque indice aliquo. Plautus. De moymesme.
    \
        Per medios ruit. Virgil. Il se jecte tout au milieu d'eulx.
    \
        Per membranas oculorum vt cerni posset, fecit eas perlucidas natura. Cic. Au travers des, etc.
    \
        Dirae noctes per metum vigilabantur. Plinius iunior. De paour qu'ils avoyent.
    \
        Per momenta. Plin. iunior. Par fois.
    \
        Per naturam fas est, aut per leges licet. Cicero. Nature le permet.
    \
        Per nebulam aliquid scire. Plaut. Scavoir quelque chose à demi, non point certainement et clairement.
    \
        Rem nisi per necessitatem aperiri noluerat. Liu. S'il n'estoit necessité, Si necessité ne contraignoit.
    \
        Per vltimam necessitatem. Liu. Par le moyen de l'extreme necessité.
    \
        Per noctem cernuntur sidera. Plin. De nuict, ou Par nuict.
    \
        Per nos. Plin. iunior. De par nous.
    \
        Per nos quidem hercle egebit, qui suum prodegerit. Plaut. Quant est de nous, il aura de la necessité: car nous ne luy baillerons rien.
    \
        Per occasionem. Liu. L'occasion s'y offrant.
    \
        Subuertere aliquem per occultum. Tacit. Occultement.
    \
        Druso propinquanti, quasi per officium obuiae fuere legiones. Tacit. Soubz couleur et semblant de faire leur debvoir.
    \
        Per omnia. Columel. En tout et par tout.
    \
        Per omnes dies. Plin. De jour en jour, Touts les jours.
    \
        Per ordinem fungi honoribus. Plin. iunior. Par ordre.
    \
        Per otium. Liu. Tout à loisir.
    \
        Obsecro vt per pacem liceat te alloqui. Plautus. En paix, Sans courroux.
    \
        Per partes emendare. Plin. iunior. Par parties.
    \
        Per potestatem auferre aliquid alicui. Cic. Soubz ombre de l'authorité de son office.
    \
        Per quod effectum est vt te consulerem. Plin. iunior. Dont est advenu.
    \
        Ita illud sacerdotium per hanc rationem Theomnasto datur. Cic. Par ce moyen, En ceste maniere.
    \
        Per ridiculum. Plaut. En se mocquant.
    \
        Per se. Cic. Par son moyen.
    \
        Amicitia per se et propter se expetita. Cic. Pour l'amour d'elle mesme.
    \
        Furnium per se vidi libentissime. Cic. Pour l'amour de luymesme.
    \
        Per se aliquid posse. Caesar. De soymesme.
    \
        Per se sibi quisque charus est. Cic. De sa nature.
    \
        Per se solus exercebat. Liu. Luy tout seul, Sans aide.
    \
        Per silentium adesse aequo animo. Terent. Escouter sans dire mot.
    \
        Per silentium eo deducti. Liu. Coyement, Sans faire bruit.
    \
        Per speciem venandi, vrbe egressi. Liu. Faisants semblant d'aller à la chasse, Soubz ombre d'aller chasser.
    \
        Per stadia duo. Plin. Le long de deux stades.
    \
        Per te stetit quominus hae fierent nuptiae. Terent. Il a tenu à toy.
    \
        Per tempus. Plaut. Tout à poinct, Tout à temps.
    \
        Per tempus salices legere. Cato. En temps et saison.
    \
        Per omne tempus quo fuimus vna. Plin. iunior. Tout le temps qu'avons esté ensemble.
    \
        Per id tempus. Liu. Ce temps pendant.
    \
        Per ista tempora. Cic. Durant ce temps.
    \
        Per triennium. Cic. Trois ans durants, Par l'espace de trois ans.
    \
        Per triumphum. Cic. Parmi l'appareil de triumphe.
    \
        Per Ver. Plin. Par le printemps, Au printemps.
    \
        Per viam. Plaut. En chemin.
    \
        Per vices. Plin. iunior. Chascun sa fois, Par tournees.
    \
        Per vices annorum. Plin. Chascun son annee.
    \
        Per vim. Cic. Par force et violence.
    \
        Per vinum, exortum dissidium. Plaut. Par trop boire.
    \
        Per visum. Cic. En vision d'esprit.
    \
        Si per vos vitam et famam potest obtinere. Cic. De par vous, De vostre grace, Par vostre moyen.
    \
        Per. Entredeux. Virgil. Via secta per ambas.
    \
        Fructus per folia solibus coctus praedulci sapore. Plin. Au travers des fueilles.
    \
        Per enim magni aestimo tibi factum nostrum probari. Cic. J'estime beaucoup, et prise fort, etc.
    \
        Per mihi mirum visum est Scaeuola, te hoc illi concedere, etc. Cic. Je me suis fort esmerveillé, etc.

    Dictionarium latinogallicum > per

  • 124 comparo

    1. com-paro, āvī, ātum, āre, beschaffen, I) durch äußere, meist mater. Anstalten, a) lebl. Objj. u. leb. Wesen anschaffen (auch durch Kauf = ankaufen), verschaffen, bereiten, herrichten, zurichten, instand-, in Bereitschaft setzen, ausrüsten, zurüsten, Menschen = aufbieten, aufbringen, aufstellen, α) aktiv, navem et mulierem, Plaut.: praedia, ankaufen, Plin. ep.: aurum ac vestem atque alia quae opus sunt, Ter.: imbres nivesque (v. personif. Winter), Hor.: diligentia comparat divitias, neglegentia corrumpit animum, Cornif. rhet.: c. discipulum, Cic. – u. (als milit. t. t.) arma, Liv.: classem, Cic.: milites, Liv.: copias, Nep.: equitatum, Cic.: exercitum, Cic.: praesidium, Caes.: rem frumentariam, Caes. – m. Ang. wie? paulo studiosius tabulas pictas, Cic.: gemmas, signa, tabulas antiqui operis animosissime, Suet. – m. Ang. wo? ibi domicilium, Liv. – m. Ang. woher? multiplicem undique familiam, Suet.: boves de vicinis, Pallad.: magnas Romae copias ex delectu Italiae, Cic.: ex commodis od. ex incommodis alcis sua commoda, sich jmds. Wohlergehen od. Unglück zunutze machen, Ter. – m. Ang. wem? für od. gegen wen? durch Dat., alci quadraginta minas, Plaut.: donum huic dono contra, Plaut.: aquam calidam fesso marito, Tibull.: funestas epulas fratri, Cic.: uniones singulos non singulis auribus, Sen.: accusatorem filio suo, auf-
    ————
    stellen gegen s. S., Cic. – m. Angabe von wem? alci a civitatibus laudationes (lobende Zeugnisse) per vim et metum, Cic. – m. Ang. gegen wen? venenum in alqm, Suet.: de perfugis nostris copias comparat is contra nos, Cic. – mit Ang. wonach? voltum e voltu, einrichten, Plaut. Amph. 960. – m. Ang. wozu? supellectilem non ad usum modo, sed ad ostentationem luxus, Curt.: homines ad lecticam, Catull.: bestias ad munus populi, Suet.: ad hanc rem conficiendam quam plurimos utres atque etiam culleos, Nep.: u. (im Bilde) totam hanc fere legem ad eius opes evertendas tamquam machinam comparari, Cic.: c. animum auditoris idonee ad reliquam dictionem, vorbereiten, Cic.: ferrum in tutelam sui, in alterius perniciem, Quint.: sex tribunos ad intercessionem, gewinnen für usw., Liv.: milites ad resistendum, Nep.: manum in ultionem domini, Suet.: illa (animalia), quae vel scindendo solo vel maturando itineri comparamus, Ps. Quint. decl. – mit Ang. wodurch? victum labore et industriā, Cic. fr.: magisteria sacerdotii ambitione et licitatione, durch Steigern um die Wette sich zu verschaffen suchen, Suet.: res naturā comparatae (Ggstz. res artificiosae), Cornif. rhet. – m. Ang. wie teuer? care cibum, Val. Max.: ad saginam ferarum carius pecudes, zu teuer ankaufen, Suet.: quanti quasque (pecunias) ante civile bellum comparassent, Suet. (vgl. no. b). – n. pl. des Partiz. subst., reddere comparata, die (durch
    ————
    Kauf) erworbenen Gegenstände, Eutr. 8, 13. – β) refl. se comparare, sich rüsten, sich in Bereitschaft setzen, sich anschicken, sich gefaßt machen od. halten, dum se uxor comparat, Cic.: u. itaque se comparat, homines ex agris arcessit, Cic. – gew. m. Ang. wozu? durch ad u. Akk., se ad iter in diem posterum, Liv.: se ad respondendum, Cic.: u. (als milit. t. t.) se ad eruptionem atque omnes casus, Caes. – γ) Passiv comparari medial = sich anschicken sich rüsten, m. Ang. wozu? durch ad od. in m. Akk., ita fiet, ut iisdem locis et ad suadendum et ad dissuadendum simus comparati, gerüstet sind, Cornif. rhet. 3, 4: ab hoc colloquio legati Romani in Boeotiam comparati sunt, rüsteten sich (schickten sich an) zur Abreise nach B., Liv. 42, 43, 4. – δ) mit folg. Infin., si quis urere tecta comparat, sich anschickt, Ov. trist. 2, 267 sq.: et in requiem fessos dare comparat artus, Ps. Verg. cul. 205. – ε) absol. (bes. als milit. t. t.), datur spatium comparandi, Cic.: datur tempus ad comparandum, Nep.: habere tempus ad comparandum, Liv. – impers., ex hac quoque parte diligentissime comparatur, Cic. – b) Vorkehrungen u. Zustände aller Art vorbereiten, zurüsten, veranstalten, bereiten, stiften, veranlassen, u. dgl., iter ad alqm, Nep.: bellum, Liv.: fugam, Caes.: societates, amicitias, Cic.: tumultus domesticos et intestinos, Cornif. rhet.: accusationem c. et constituere, Cic.: nuptias domi, Cornif. rhet.: con-
    ————
    vivium magnifice et ornate, Cic.: bellum omni ratione, Nep.: bellum ita, ut etc., Liv. – m. Ang. wem? alci convivium, Val. Max.: crudelissimum et luctuosissimum exitium patriae, Cic.: sibi aditus ad alias res, Cic.: alci insidias, Curt. u. Iustin.: alci insidias per alqm, Cic.: capiti alcis insidias, Curt. – m. Angabe um welchen Preis? ludos HS CCC, Cic. – m. Ang. gegen wen? bellum contra aras et focos, Cic.: bellum adversus alqm, Caes.: insidias in caput alcis, Curt. – m. Ang. wozu? wofür?incendium ad interimendum (eum) vivum, Nep.: subsidia ad omnes casus, Caes.: remedium sibi ad magnitudinem frigorum et tempestatum vim, Cic.: dolum ad capiendos eos, Liv. – m. Ang. wodurch? sibi auctoritatem re bene gestā, Caes.
    II) durch innere Einrichtung, Anordnung so u. so bestellen, stellen, (= in die u. die Stellung od. Verfassung-, in das u. das Verhältnis-, in die u. die Lage bringen), so u. so einrichten, anordnen, bestimmen, α) Pers.u. deren Charakter: sic fuimus semper comparati, ut etc., Cic.: ita comparatam esse hominum naturam, ut etc., Ter. – u. se comp. m. folg. Infin., sich dazu verstehen, zu usw., Turpil. com. 99. Titin. com. 57: u. ita se comp. (sich so stellen) m. Infin., Ter. eun. 47. – β) menschl. Zustände, Einrichtungen u. dgl. (bes. durch Anordnungen, Gesetze, v. den Vorfahren usw., s. Dietsch u. Fabri Sall. Cat.
    ————
    51, 8): numquam vidi iniquius certationem comparatam (so übel bestellte Händel), quam hodie inter nos fuit, Ter.: o iura praeclara atque divinitus a nostris maioribus iam inde a principio Romani nominis comparata! Cic. Balb. 31. – gew. (meist mit vorhergeh. allgem. Pronomen beim Aktiv als Objekt, beim Passiv als Subjekt) m. folg. ut od. quod., zB. itaque maiores nostri raro id accidere voluerunt, praetores, ut considerate fieret, comparaverunt, Cic. Quint. 51: bene maiores nostri hoc comparaverunt, ut neminem regem, quem armis cepissent, vitā privarent, Cornif. rhet. 4, 23: u. im Pass., quoniam ita ratio comparata est vitae, ut alia aetas oriatur, Cic.: ita quoique in aetate hominum comparatum, voluptatem ut maeror comes consequatur, Plaut.: quam inique comparatum est, ut etc., wie ungerecht ist es in der Welt eingerichtet, Ter.: cum ita a natura comparatum sit, ut etc., Sen.: naturā hoc ita comparatum est, ut etc., Liv.: u. iam hoc prope iniquissime comparatum est, quod (weil, daß usw.) etc., Cic. – Archaist. comparassit = comparaverit, Plaut. Epid. 122 G.
    ————————
    2. comparo, āvī, ātum, āre (compar), gleichs. begleichen, d.i. gleichmachen, gleichstellen, I) eig., in eine gleiche Stellung-, in ein gleiches Verhältnis bringen, a) Lebl.: labella cum labellis, genau Lippe auf Lippe drücken, Plaut. asin. 668. – ut inter ignem et terram aquam deus animamque poneret eaque inter se compararet et proportione coniungeret, Cic. Tim. 15: comparari postremo, mit dem letzten in Verhältnis stehen, ibid. 14. – b) Pers.: α) als Kollegen in gleiche Stellung bringen, zusammenstellen, priore item consulatu inter se comparati, Liv.: non possumus non vereri, ne male comparati sitis, Liv. – β) als gewachsenen Gegner jmdm. gegenüberstellen, mit jmd. zusammenbringen, sich messen lassen (eig. Gladiatoren, dann auch Feldherren, Anwälte), postquam Agesilaum cum ingentibus copiis in Asiam misere, non facile dixerim, quod aliud par ducum tam bene comparatum fuerit, Iustin. – m. Ang. wem? alqm Threci, Suet. – gew. m. Ang. mit wem? comparari cum Aesernino Samnite, cum patrono disertissimo, Cic. – m. Ang. gegen wen? comparari adversus veterem ac perpetuum imperatorem, Liv. – m. Ang. wozu? Scipio et Hannibal velut ad extremum certamen comparati duces, Liv.
    II) übtr., in gleiches Verhältnis bringen, ausgleichen, a) übh.: senium suum cum dolore alcis coniun-
    ————
    gere et comparare, Acc. tr. 90. – als publiz. t. t., comparare provincias inter se, od. bl. comparare provincias, od. bl. comparare inter se, die Amtsgeschäfte ausgleichen, in betreff der Amtsgeschäfte übereinkommen, -eine Übereinkunft treffen (v. höhern Magistraten), Liv. (s. Fabri Liv. 24, 10, 2. Dietsch Sall. Iug. 43, 1). – b) in der Beurteilung gleich machen, α) gleichs. als ebenbürtig gleichstellen, auf gleichen Fuß stellen (Ggstz. anteferre, praeferre, anteponere, vorziehen), nullius consilium non modo antelatum, sed ne comparatum quidem est, Nep. – m. Ang. wem? quis huic deo compararier ausit? Catull.: neminem tibi profecto hominem ex omnibus anteposuissem, aut etiam comparassem, Cic. fr.: ut, qui aliorum iudicio mihi comparatus erat, suā mox confessione me sibi praeferret, Liv.: utrum exercitus exercitui an dignitas an causa comparari poterat? Liv.: et se mihi comparet Aiax? Ov.: commentarii non comparandi superioribus eius scriptis, Hirt. b. G. – m. Ang. mit wem?fuit enim talis dux, ut non solum aetatis suae cum primis compararetur, sed ne de maioribus natu quidem quisquam anteponeretur, Nep.: u. m. Ang. wodurch? (deutsch woran?) virtute se comp. cum alqo, Caes. – β) gleichs. als Gegner gegenüberstellen, vergleichen, vergleichend zusammenstellen, einen Vergleich anstellen (s. Pabst Tac. dial. 7. p. 29), maiora et minora et paria, Cic.: similitudines, Cic.: comparandi anxie-
    ————
    tas, Quint. – mit Ang. wodurch? (deutsch wonach?) res numero, specie, Cic.: imperatores formā ac decore corporis, Cic. – mit Ang. von wo aus? (deutsch wonach?) si diligenter et ex nostrorum et ex Graecorum copia comparare voles, Cic. de or. 1, 11. – m. Ang. wem? (deutsch mit wem?) durch Dat., Attico Lysiae Catonem nostrum, Cic.: equi fortis et victoris senectuti c. suam, Cic.: antiquum sermonem nostro, Quint.: se maiori pauperiorum turbae, Hor.: copias copiis vel numero vel militum genere, Liv.: cur illi vobis comparandi sint? vergleichbar, Liv. (vgl. Weißenb. u. Wölffl. Liv. 21, 43, 12). – m. Ang. mit wem? durch cum m. Abl. od. (miteinander) durch inter se, zB. Catonem cum Philisto et Thucydide, Cic.: corporis commoda cum externis et externa cum corporis, et ipsa inter se corporis, et externa cum externis, Cic.: cum meum factum cum tuo comparo, Cic.: c. leges inter se, Quint.: m. Ang. gegen wen? (= im Verhältnis zu wem?) durch ad mit Akk., nec comparandus hic quidem ad illum est, Ter. eun. 681. – m. folg. indir. Fragesatz = vergleichend zusammenstellen, durch Vergleichung abwägen, erwägen, ermessen, id ego semper sic mecum agito et comparo, quo pacto magnam hanc molem minuam, Acc. fr.: proin tu id cui fiat, non qui faciat compara, Acc. fr.: fuere qui compararent, quae in Drusum honora et magnifica Augustus fecisset, Tac.: deinde comparat, quanto plures de-
    ————
    leti sint hominum impetu,... quam omni reliquā calamitate, Cic.: comparando hinc, quam intestina corporis seditio similis esset irae plebis in patres, flexisse mentes hominum, Liv.: cum comparetur, utrum satius sit populum frumentum accipere, an non accipere, Cornif. rhet. – Parag. Infin. compararier, Catull. 61, 65 u. 70 75.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > comparo

  • 125 verto

    verto (archaist. vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere (altind. vártatē, er dreht sich, got. waнrЮan, ahd. werdan, werden), nach einer anderen, bes. nach der entgegengesetzten Richtung kehren, wenden, drehen, umkehren, umwenden, umdrehen, refl. vertere se u. bl. vertere, u. Passiv verti medial, sich kehren, sich wenden, sich drehen, I) im allg.: A) eig.: 1) übh.: a) m. Angabe wohin? α) durch Praepp.: ora in alqm, Ov.: omnium ora in se, Tac.: raptum vexillum ad ripam, Tac.: currum in fugam, Curt.: aquam v. in subiecta, ableiten in die Niederungen, Tac.: equos ad moenia, Verg.: armentum ad litora, nach dem U. zutreiben, Ov.: mucronem in se, Liv. epit.: v. harpen in alqm, Ov.: morsus exiguam in Cererem (Brot), Verg. – refl., verti me a Minturnis Arpinum versus, Cic.: u. ohne se, ad Orientem vertit, kehrte um, Treb. Poll.: ut (sol) vortat metas ad solstitiales, Lucr.: alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg.: o utinam vocula mea vertat in auriculas dominae, gelange, Prop.: Char. quo vortisti (wohin hast du dich gedreht = wohin siehst du)? Dem. ad illum qui emit, Plaut. merc. 434: u. passiv medial, velatum vortier ad lapidem, sich (anbetend) hinzuwenden zu einem (heiligen) Stein, Lucr.: homines, quorum oculi perversā semper acie vertantur, sich drehen, Firm. – β) durch Advv.: sidera retro, Verg.:
    ————
    quo vertere cursus (iubeat), Verg.: quo vocat, vertamus iter, Verg.: v. ora huc et huc, Hor.: nunc huc nunc illuc verso mari, Liv. – refl., vorte hāc te, puere, wende dich hierher = komm hierher, Plaut. – b) m. bl. Acc.: flumina et lacus, ableiten, Tac.: fores cardine tacito, leise aufmachen, Tibull.; vgl. verso cardine strepitum fecit, Ov.: clavem vertere (umdrehen), Iulian. bei Augustin.: simulat gradu discedere verso, Ov.; vgl. verso pede premere arenam, Ov.: u. ille tuus tam cito vertit pennas amor? hat seine Fittige gewendet (= hat sich von mir entfernt, mich aufgegeben)? Prop. – refl., cum haesisset descendenti (virgini Vestali) stola, vertit se et recollegit, Plin. ep. 4, 11, 9. – 2) als milit. t.t.: alqm (hostes, equites u. dgl.) in fugam, in die Fl. treiben, -schlagen, Auct. b. Afr., Liv. u.a.: u. so bl. agmina, Verg.: u. Philippis versa acies retro, die zu Ph. verlorene Schlacht, Hor. – iter retro, eine rückgängige Bewegung machen, Liv.; vgl. ni Vitellium retro Fortuna vertisset, zur Umkehr genötigt hätte, Tac. – terga v., kehrtmachen = fliehen, Caes. u.a.: u. so refl., se, Caes. u.a.: u. ohne se, versuros omnes in fugam extemplo ratus, überzeugt, daß alle sofort kehrtmachen würden, Liv. – in circumsedentes Capuam se vertit, wendete sich gegen usw., Liv. 26, 5, 4. – 3) von der örtl. Lage, bes. als geogr. t.t., refl. Scytharum gens, haud procul Thraciā sita, ab oriente ad septentrionem se vertit, wohnt in der Rich-
    ————
    tung von O.n.N. (= nordöstlich), Curt. 7, 7 (29), 3. – u. medial, versus in od. ad m. Akk., gewendet, gerichtet, hin- od. hinausgehend, hin- od. hinausliegend u. dgl., squamarum series a cauda ad caput versa, hinlaufend, Plin.: v. Örtlichkeiten, fenestrae in viam versae, Liv.: Epirus in septentrionem versa, Liv.: mare ad occidentem versum, Liv.: (Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus, hinlaufend, Ov.: u. so (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, Tac.: versa est Pachynos ad austros, liegt nach Süden, Ov.
    B) bildl.: 1) im allg.: a) übh.: α) mit Angabe wohin? αα) durch Praepp.: usum olei ad luxuriam, den Gebr. des Öles zur Verschwendung wenden, d.i. bis zur Verschwendung treiben, Plin.: in se studia civium, Tac.: v. bonas aures ad pacem, dem Fr. gütiges Gehör zu schenken geneigt sein, Prop.: indomitum animum in bonum, Tac.: animum alias ad curas, Tac.: consilia curasque in oppugnationem Placentiae, Tac.: venena et artes in alium, Tac.: in nos vertite iras, Liv.: patrem ab alienis in suos vertisse superbiam, Liv. – Passiv, versa Romam res, wurde die Sache (Untersuchung) nach Rom gespielt, Liv.: summa curae in Bostarem versa erat, die Hauptsorge war dem B. zugewälzt, lag auf B., Liv. – in admirationem versus (rex), zur B. hingerissen, Liv. – verti certamine irarum ad caedem, hingetrieben werden, Liv.: u. so solitae cu-
    ————
    pidine caedis in pecudes, Ov. – medial, in quem (Scipionem) tum omnis civitas versa erat, die Augen der ganzen St. (voll Erwartung) gerichtet waren, Liv.: pater totus in Persea versus, dem P. ganz zugewandt, sich ganz hingebend, Liv. – refl. ohne se, zB. periculum in creditores a debitoribus verterat, Liv.: omnis ira belli ad populationem vertit, ging am Ende hinaus auf B., Liv. – verterat periculum in Romanos, Liv., pernicies ad accusatorem, Tac. – Caesar vertit in Sabinum, lenkte (in dem Schreiben) auf den S. ein, Tac. ann. 4, 70. – ββ) durch Advv.: quo me vortam, wohin soll ich mich (in meiner Not, Verlegenheit) wenden? Ter.: redigam ut, quo se vortat, nesciat, daß er sich nicht zu raten u. zu helfen weiß, Ter.: quo se verteret, nesciebat, Cic.: quoquo verteris, wie man es auch drehen u. wenden mag, Cic. – depulsi aemulatione alio vertunt, davon abgebracht durch Eifersucht, nehmen sie eine andere Wendung, schlagen sie einen anderen Weg ein, Tac. ann. 1, 18: u. so bl. ut verteret, Tac. ann. 4. 10. – β) mit bl. Acc.: versa amicitiae terga dedere meae, kehrten meiner Fr. den Rücken, Ov.: v. sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio, (von sich) abwenden, Tac. – b) Gelder, Einkünfte wohin wenden, d.i. α) zuwenden, ex illa pecunia magnam partem ad se, sich aneignen, Cic.: in se Cotyi data, Tac.: litem in suam rem, das Streitobjekt sich zusprechen, Liv.: Lugdunensium reditus in fi-
    ————
    scum, zum F. schlagen, Tac. – u. so wohl verte aliquid, wende dir etwas zu = mache eine Prellerei, ein betrügerisches Geschäft, Pers. 5, 137. – β) wie unser » wohin wenden« = verwenden, benutzen, pecuniam in suos usus, ICt.: pecuniam mutuam in rem alcis, ICt. – captos in praedam, Tac.: seditiosa in praedam, Tac.: occasionem ad bonum publicum, Tac. – c) etwas so u. so (auf die üble od. gute Seite) wenden, m. in u. Akk. od. m. bl. Dat. zur Ang. wozu? α) in der Beurteilung, machen, gereichen lassen zu usw., ansehen als usw., comitia biennio habita in religionem, zu einem Gegenstande frommen Bedenkens machen, Liv.: ne ea, quae rei publicae causā egerit, in suam contumeliam vertat, zu einer Beleidigung gegen sich, Caes.: Romanos obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis, Liv.: ne sibi vitio verterent, quod etc., Cic. – in prodigium versa ea tempestas, Liv. – β) in der Ausführung, so u. so wenden = die u. die Wendung geben, so u. so ausschlagen, -ablaufen lassen, u. refl. (ohne se) u. Pass. medial, sich wenden, die u. die Wendung nehmen, so u. so ausschlagen, ablaufen, somnia in melius, Tibull.: cognomen in risum, ins Lächerliche ziehen, Hor.: di bene vortant quod agas, Ter. – refl., haec... extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem Demetrio verterunt, Liv.: detrimentum in bonum verteret, Caes.: auspicia in bonum verterunt, Liv.: ne memoria Augusti,
    ————
    ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent, Tac.: magnitudo pecuniae malo vertit (sc. ei), wurde sein Unglück, Tac.: quae res bene vortat mihi, Plaut.: quae res tibi vertat male, Ter.: quod bene, nec bene vertat, Liv. u. Verg.: u. medial, factum est versum in laudem, Liv. – d) in der Beurteilung auf jmd. od. etw. (als Urheber, Ursache) etw. wenden = jmdm. od. einem Umstande usw. etwas zuschreiben, beimessen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv.: v. omnium secundorum adversorumque causas in deos, Liv.: quaeque alia in deûm iras vertunt (sc. homines), Liv.: quam rem alii in superbiam vertebant, Sall.
    2) insbes.: a) etw. wenden, d.i. etw. ändern, verändern, wechseln, α) Körperliches: comas (durch Färben) v., Prop.: u. so capillum, Tertull.: furentium certa indicia sunt audax et minax vultus... color versus, veränderte, wechselnde Gesichtfsarbe (= Sich- Verfärben), Sen. – auster in Africum se vertit, schlug zum Südwestwind um, Caes. – β) Zustände usw.: iussa, Verg.: quae mea culpa tuam mentem vertit? Ov.: u. so quae sententia te (dich = deine Gesinnung) vertit? Verg.: statum, Tertull. – refl., vorterunt se memoriae (Zeiten), Plaut.: fortuna iam verterat, hatte sich gewendet (geändert), Liv. – medial, omnia vertuntur, certe vertuntur amores, Prop.: videte, quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.:
    ————
    verso civitatis statu, Tac.: verso Marte, Liv.: versis ad prospera fatis, Ov.: versā vice, umgekehrt, Sen. poët., Iustin. u.a.: versa facundia, Poesie, Apul. – b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach in etw. übergehen lassen, verwandeln, pectora in silicem, Ov.: alqd in lapidem, Ov.: in cinerem, s. cinis: Niobe, quae nimio fletu in lapidem versa est, Hyg. – refl. u. medial = in etw. übergehen, sich verwandeln, zu etw. werden, se in imaginem Amphitruonis (v. Jupiter), Plaut.: terra in aquam se vertit, Cic.: se in omnes facies, Verg.: vidit fusa in obscenum se vertere vina cruorem, Verg. – medial, in pus verti, Cels.: verti in parva animalia, Ov.: m. Acc. resp., formam vertitur oris antiquum in Buten, verwandelt sich an Gestalt in den alten B., Verg. – c) Schriftwerke usw. übertragen, übersetzen, Philemo scripsit (fabulam), Plautus barbare (lateinisch) vertit, Plaut.: si sic verterem Platonem, ut verterunt nostri poëtae fabulas, Cic.: verti etiam multa de Graecis, Cic.: v. Graeca in Latinum, Quint.: annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.: ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in Graecum, Plin. ep. – d) als publiz. t.t., v. solum, sich außer Landes begeben, auswandern, bes. v. Verbannten, dah. oft mit dem Zusatz exsilii causā, Cic. u.a.: vertere solum exsilio, Amm. 15, 3, 12.
    II) prägn.: A) = versare, wie drehen prägn. = wieder und wieder drehen, hin und her drehen, -wen-
    ————
    den, fort und fort herumdrehen, -wenden, refl. vertere se u. Pass. vertī medial, sich (hin und her-, sich herum-) drehen, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: lumina, rollen (v. der Gorgo), Verg.: caput, herumrollen, - wälzen (v. Meere), Prop. – medial, vertitur interea caelum (dreht sich [um die Erde]) cum ingentibus signis, Enn.: u. so vertitur interea caelum et ruit (bricht herauf) Oceano Nox, Verg.: si oculi cum dolore vertuntur, wenn sich die Augen unter Schmerz bewegen (bei der Bewegung die Augen schmerzen), Cels.; aber im üblen Sinne, oculi vertuntur, die Augen verdrehen sich, Cels.: u. intestinum verti videtur, der Darm scheint sich krampfhaft zu krümmen, Cels.
    2) übtr., u. zwar refl. vertere se u. medial vertī, a) v. Pers., irgendwo sich umherbewegen, sich umhertreiben, sich umhertummeln, v. se ante postes, Prop.: u. oft medial, verti in mediis catervis, Verg.: inter primos, Verg.: sub pedibus omnia verti regique videbunt, sich unter ihren Füßen zu winden (von den Untertanen), Verg. – b) v. der Zeit = umrollen, umlaufen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg.: decima haec iam vertitur aestas, Sil. – bes. im Partic., hunc mensem vertentem servibit, diesen vollen Monat, Plaut.: mense vertente, innerhalb eines M., Vitr.: intra finem anni vertentis, innerhalb des laufenden Jahres, Cic.: u. bes. anno vertente, im Verlauf-, innerhalb des Jahres od. eines Jahres, Cic.
    ————
    u. Nep.: u. so tum ille vere vertens annus appellari potest, ein völliges Jahr (vom großen Weltjahre, das aber selbst annus magnus heißt), Cic. de rep. 6, 24. Vgl. über annus vertens überhaupt Censor. 19 in.
    BB) bildl.: 1) im allg.: stimulos sub pectore, unter dem H. die St. drehen = das Herz zur Begeisterung anstacheln, Verg. Aen. 6, 101.
    2) insbes., u. zwar medial vertī, sich in irgend einem Gebiete, einem Fache, einem Elemente bewegen, a) v. Pers.: iam homo in mercatura vortitur, gibt sich schon mit dem Handel ab, Plaut. most. 639. – b) v. Lebl.: ubi ego video rem verti in meo foro, sich auf m.F. bewegt, vor mein F. gehört, von mir abhängt, Plaut.: in iure, in quo causa illa vertebatur (zu dessen Gebiete jener Prozeß gehörte), paratissimus, Cic.: in eo verti (drehe sich) spes civitatis, Liv. – quam maxime resisto, tam res in periculo vortitur, desto größer wird die G., Plaut.: in maiore discrimine domi res vertebatur, weit mißlicher stand es um usw., Liv. – omnia in unius potestate ac moderatione vertentur, die G.u.L. des Ganzen wird in der Hand eines einzigen liegen, Cic.: totum id vertitur in voluntate Philippi, hängt von der Gesinnung des Ph. ab, Liv.: in eo victoriam verti, darauf beruhe der S., das sei für den S. entscheidend, Liv.: in eo verti ceterorum animos, si etc., es sei für die Stimmung der übrigen entscheidend, Liv. – so auch mit circa u. Akk., cum circa hanc
    ————
    fere consultationem disceptatio omnis verteretur (sich drehte), Liv. 36, 7, 1. – u.m. Advv., ibi summam rerum bellique verti, daß dort das ganze Schicksal des Staates u. Kr. entschieden werde, Liv.: ibi maiestatem regiam verti, unde soror Alexandri staret, auf deren Seite sei die k.M., zu denen sich die Schw. des Al. halte, Iustin. – u. impers., vertebatur (= vertebatur disceptatio in eo), utrum... an etc., darum drehte sich die Frage, ob... oder usw., Liv. 39, 48, 3.
    B) = invertere, convertere, umkehren, umwenden, AA) eig.: 1) im allg.: a) übh.: hominem in id latus, cuius auris eo modo laborat, auf die S. legen, Cels.: saepe stilum, Hor.: palpebram cotidie, Cels.: arma (bei einem Trauerzuge), Verg.: manum non vertere, s. manus (S. 807). – b) als t.t. des Landbaues, mit dem Pfluge od. mit der Hacke umwenden, wenden, bidentibus solum vertere utilius est, quam aratro, Colum.: u. so terram aratro, Verg. u. Hor., u. (poet.) ferro, Verg.: Massica rastris, Verg.: agros bove patrio, Prop.: lupinum in flore, Colum.: collem in quattuor pedes (vier F. tief), Colum. – poet. übtr., v. Rudernden, umwühlen, freta versa lacertis, Verg.: spumant vada marmore verso, Verg. – c) als t.t. der Weberkunst, die Spindel drehen, ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, Hieron. epist. 130, 15. – d) ein Gefäß umkippen, umlegen u. so abzapfen, ausleeren, cadum, Plaut.; u. cadus non ante ver-
    ————
    sus = ein noch nicht angezapfter, Hor.: crateras, ausleeren, Verg.
    2) insbes., gewaltsam umkehren, umstürzen, über den Haufen werfen, Cycnum vi, Ov.: fraxinos, Hor.: arces, Verg.: moenia ab imo, Verg.: summa in imum, Auson.: versa puppis, Lucan.: versi Penates, Verg.
    BB) bildl.: 1) im allg.: Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, warf alles um = verdarb alles, Cic. de off. 1, 84.
    2) insbes.: a) gewaltsam umkehren, fortuna summa in imum vertit et versa erigit, kehrt das Oberste zu unterst, Auson. epigr. 143, 3. – b) politisch umstürzen, über den Haufen werfen, umstoßen, stürzen, zerrütten, zugrunde richten, verderben (vgl. Heräus Tac. hist. 1, 2 extr.), res Phrygias fundo, Verg.: regna ab imo, Sen. poët.: leges funditus (gänzlich), Tac.: cuncta secum, Verg.: ne socius rex, ne Armenia scelere et pecuniā verteretur, Tac.: versā Caesarum subole, Tac. – Parag. Infin., vertier (vortier), Plaut. rud. 886. Lucr. 1, 710 u.a.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > verto

  • 126 convenio

    con-vĕnĭo, vēni, ventum, 4 ( fut. convenibo, Plaut. Cas. 3, 2, 18), v. n. and a.
    I.
    To come together, meet together, assemble (class. and freq.).
    A.
    In gen.:

    milites, qui ex provinciā convenerant,

    Caes. B. G. 1, 8:

    omnes... eo convenerant,

    id. ib. 3, 16:

    totius fere Galliae legati ad Caesarem gratulatum convenerunt,

    id. ib. 1, 30:

    quanto multitudo hominum ad hoc judicium,

    Cic. Rosc. Am. 5, 11:

    amici privatique hospites ad eum defendendum convenerunt,

    Nep. Timoth. 4, 2:

    ad clamorem hominum,

    Caes. B. G. 4, 37:

    ad delectationem,

    Quint. 3, 4, 6:

    Pericles, cum haberet collegam Sophoclem, iique de communi officio convenissent,

    id. Off. 1, 40, 144:

    nunc ita convenimus, ut possemus dicere, etc.,

    id. Phil. 3, 2, 5:

    quoniam convenimus ambo,

    Verg. E. 5, 1; id. A. 1, 361 al.—With the place to or at which, usu. designated by in and acc.:

    mei capitis servandi causā Romam Italia tota convenit,

    Cic. Pis. 15, 34; id. Div. 2, 23, 50:

    unum in locum omnes,

    Caes. B. G. 4, 19:

    in coetus scholarum,

    Quint. 2, 9, 2:

    in consilium frequentes,

    Cic. Verr. 2, 2, 29, § 71:

    reguli in unum convenere,

    Sall. J. 11, 2:

    tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire,

    Cic. Agr. 2, 5, 12:

    et ex proximis hibernis et a Caesare conventura subsidia,

    Caes. B. G. 5, 28 fin.: convenientis manus dissipare, Auct. B. G. 8, 6.—Rarely with in and abl., or with advv. of place (mostly post-Aug.):

    uno in loco omnes adversariorum copiae convenissent,

    Cic. Div. 2, 24, 52 B. and K.; cf.: quanta illic multitudo convenisse dicebatur, id. Verr. 2, 2, 66, § 160 B. and K. (al. illuc):

    in coloniā Agrippiensi in domum privatam conveniunt,

    Tac. H. 4, 55.—
    2.
    Transf., of inanim. and abstr. subjects:

    munera multa huc ab amatoribus,

    Plaut. Ps. 1, 2, 44:

    huc convenit utrumque bivium,

    Plin. 6, 28, 32, § 144; cf.:

    oppi dum in quo omnis negotiatio ejus (Arabiae) convenit,

    id. 6, 28, 32, § 157:

    cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62; so id. ad Q. Fr. 1, 4, 4.—
    B.
    In partic.
    1.
    Publicist. t. t. of civil communities which belong in jurisdiction to some chief city:

    ex his civitatibus, quae in id forum convenirent,

    Cic. Verr. 2, 2, 15, § 38:

    Carthaginem conveniunt populi LXV.,

    Plin. 3, 3, 4, § 25; cf.:

    ibi Aethiopicae convenere naves,

    id. 5, 28, 29, § 105.—
    2.
    Jurid. t. t.:

    in manum, of a woman who in marriage (by usus, confarreatio, or coëmptio, q. v.) comes into the hands (manus) of her husband,

    Cic. Fl. 34, 84; id. Top. 3, 14; Quint. 5, 10, 62; Gai Inst. 3, 84:

    viro in manum,

    Cic. Top. 4, 23:

    in manum flaminis,

    Tac. A. 4, 16 et saep.—

    In the same sense: in matrimonium alicujus,

    Dig. 45, 1, 121, § 1:

    in matrimonium cum viro,

    to marry, Gell. 18, 6, 8; or, in nuptias, Cod. Th. 3, 7, 11.—
    3.
    Act., to go to one to speak to him, make a request of him, etc., to address, accost, meet, visit:

    haut multos homines nunc videre et convenire quam te mavellem,

    Plaut. Mil. 2, 2, 16; id. Pers. 5, 2, 74 al.; Ter. And. 1, 3, 22:

    (Helvetii) cum eum (sc. Caesarem) in itinere convenissent,

    Caes. B. G. 1, 27:

    adversarios ejus,

    Nep. Dion, 8, 3:

    illum Atilium,

    Cic. Rosc. Am. 18, 50:

    neminem conveni—convenio autem cottidie plurimos—quin omnes, etc.,

    id. Fam. 9, 14, 1:

    Bruti pueri Laodiceae me convenerunt,

    id. ib. 3, 7, 1.— Pass.:

    Balbus tantis pedum doloribus afficitur, ut se conveniri nolit,

    Cic. Fam. 6, 19, 2:

    nec eum (Lentulum) a minore Balbo conventum,

    id. Att. 9, 6, 1:

    quod conveniundi patris me tempus capere jubebat,

    Ter. Phorm. 5, 4, 9; Cic. Fam. 1, 8, 7; Nep. Dion, 9, 3 al. — Absol.:

    aditum petentibus conveniendi non dabat,

    Nep. Paus. 3, 3.—
    b.
    Jurid. t. t., to meet one judicially, to sue, bring an action against, summon before a tribunal:

    ut heredes ex stipulatu conveniri possint,

    Dig. 10, 2, 20; 50, 1, 17:

    de peculio,

    Paul. Sent. 2, 31:

    pro parte dimidiā,

    Dig. 17, 1, 59 et saep.—Also with abstr. objects:

    dolum aut culpam eorum,

    Dig. 26, 7, 38:

    nomen,

    ib. 42, 1, 15.
    II.
    Pregn.
    A.
    To come together, to unite, join, combine, couple (cf. coëo, II.).
    1.
    Lit., so mostly of the coition of animals, Lucr. 2, 922; Plin. 11, 24, 29, § 85; App. M. 6, p. 177, 38 al.—Of the union of atoms:

    Tandem conveniant ea (primordia) quae convecta repente Magnarum rerum fiunt exordia,

    Lucr. 5, 429.—
    2.
    Trop.
    a.
    With personal subject, to agree with in wishes, decisions, etc., to accord, harmonize (rare;

    late Lat.),

    Hyg. Astr. 2, 4; Dig. 9, 2, 27, § 29; Paul. Sent. 1, 1, § 5 (but in Plaut. Ps. 1, 5, the v. 130 is spurious; v. Ritschl, prol. ad Trin. p. 131).—Far more freq.,
    b.
    Res convenit or impers. convenit, it is agreed upon, or there is unanimity in respect to something, the matter is decided.
    (α).
    Res convenit, constr. alicui cum aliquo, inter aliquos, or absol.:

    cum his mihi nec locus nec sermo convenit,

    Plaut. Ps. 4, 7, 10:

    haec fratri mecum non conveniunt neque placent,

    Ter. Ad. 1, 1, 34:

    de dote mecum conveniri nil potest,

    Plaut. Trin. 2, 4, 168:

    hoc mihi cum tuo fratre convenit,

    Cic. Fin. 5, 29, 87; Liv. 2, 39, 8; Quint. 3, 6, 91:

    pax, quae cum T. Quinctio convenisset,

    Liv. 34, 43, 2; cf.:

    pax convenit,

    Sall. J. 38 fin.; Liv. 1, 3, 5; 30, 43, 8:

    in eas condiciones cum pax conveniret,

    id. 29, 12, 14 al.; and:

    cum imperatoribus Romanis pacem conventam fuisse,

    Sall. J. 112, 2:

    ratio accepti atque expensi inter nos,

    Plaut. Most. 1, 3, 146:

    eo signo quod convenerat revocantur,

    Caes. B. C. 1, 28:

    quod tempus inter eos committendi proelii convenerat,

    id. B. G. 2, 19:

    neminem voluerunt majores nostri esse judicem, nisi qui inter adversarios convenisset,

    Cic. Clu. 43, 120; so,

    judex inter eos,

    Val. Max. 2, 8, 2:

    posse rem convenire... si posset inter eos aliquid convenire,

    Cic. Leg. 1, 20, 53:

    dum rem conventuram putamus,

    id. Att. 9, 6, 2:

    si in eo manerent, quod convenisset,

    Caes. B. G. 1, 36: [p. 463] in colloquium convenit;

    condiciones non convenerunt,

    Nep. Hann. 6, 2; cf. Liv. 30, 40, 14; 38, 11, 1 al.:

    postquam ardentia vidit castra magister equitum (id convenerat signum),

    id. 9, 23, 15:

    signum,

    Suet. Oth. 6:

    omnia conventura,

    Sall. J. 83, 2.— Pass.:

    pacem conventam frustra fuisse,

    Sall. J. 112, 2:

    quibus conventis,

    Liv. 30, 43, 7.—
    (β).
    Convenit, constr. alicui cum aliquo, inter aliquos, with ut, the acc. and inf., with de and abl., or absol.:

    mihi cum Deiotaro convenit, ut, etc.,

    Cic. Att. 6, 1, 14:

    idne agebas, ut tibi cum sceleratis, an ut cum bonis civibus conveniret?

    id. Lig. 6, 18:

    quicum optime convenisset,

    id. Verr. 2, 4, 66, § 147:

    nunc ita convenit inter me atque hunc, ut, etc.,

    Plaut. Capt. 2. 3, 19:

    non modo inter Patres, sed ne inter consules quidem ipsos satis conveniebat,

    Liv. 2, 23, 14:

    conveniat mihi tecum necesse est, ipsum fecisse, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 29, 79; Sen. Ben. 7, 4, 5; id. Brev. Vit. 7, 3:

    inter omnis vero convenit, Sibyllam ad Tarquinium Superbum tris libros attulisse,

    Plin. 13, 13, 27, § 88; cf. Suet. Vesp. 25: convenit, jam inde per consules reliqua belli perfecta, it is generally asserted, homologeitai, Liv. 9, 16, 1; cf. Suet. Claud. 44 et saep.:

    cum de facto convenit, et quaeritur, etc.,

    Cic. Inv. 1, 8, 11; id. Fin. 4, 26, 72:

    de duobus minus convenit,

    Liv. 2, 33, 2; Quint. 1, 4, 17; Col. 2, 9 init.; Sen. Clem. 2, 7, 4; Gell. 2, 22, 2:

    quamquam de hoc parum convenit,

    Quint. 5, 10, 2:

    quaedam sunt, de quibus inter omnes convenit,

    id. 2, 12, 2; 4, 5, 28; Cic. N. D. 2, 4, 9; Liv. 42, 25, 11; Sen. Q. N. 2, 12, 2; Plin. Pan. 29, 5:

    ubi de pace non convenit, signa cecinere,

    Flor. 2, 6, 59 al.:

    convenit, victi utri sint eo proelio, Urbem, agrum, etc.... seque uti dederent,

    Plaut. Am. 1, 1, 70:

    convenerat, ne interloquereris,

    Sen. Clem. 1, 9, 9; cf.:

    quibus consulibus interierit non convenit,

    Nep. Hann. 13, 1:

    pacto convenit, etc.,

    Liv. 24, 6, 7; Plaut. Aul. 2, 2, 80:

    omnis exercitus, uti convenerat. Numidiā deductus, etc.,

    Sall. J. 39, 4:

    Patres igitur jurati (ita enim convenerat),

    Liv. 30, 40, 12:

    pro argento si aurum dare mallent, darent convenit,

    id. 38, 11, 8.—
    B.
    To fit with, in, or to something, to suit, be adapted to.
    1.
    Lit. (rare):

    quae (cupa) inter orbes conveniat... quae (fistula) in columellam conveniat,

    Cato, R. R. 21, 1:

    conveniebatne in vaginam tuam machaera militis?

    Plaut. Ps. 4, 7, 85:

    si cothurni laus illa esset, ad pedem apte convenire,

    Cic. Fin. 3, 14, 46.—More freq.,
    2.
    Transf.: res convenit, or impers. convenit, the thing (or it) is fit, becoming, seemly, suitable, appropriate, proper, serviceable for something, it becomes, = consentit, congruit.
    a.
    Res convenit, constr. with in or ad aliquid, cum aliquā re, the dat., acc., acc. and inf., or absol.
    (α).
    In or ad aliquid:

    ceterae vites in quemvis agrum conveniunt,

    Cato, R. R. 6 fin.; cf. Varr. R. R. 1, 19, 1:

    quid minus in hunc ordinem convenit? etc.,

    Cic. Phil. 9, 4, 8:

    convenire quae vitia in quemvis videntur potius, etc.,

    id. Verr. 2, 1, 49, § 128; id. Rosc. Am. 23, 65:

    hoc in te unum,

    id. N. D. 2, 29, 74 Orell. N. cr. nullam contumeliam jacere potueris, quae non ad maximam partem civium conveniret, id. Sull. 7, 23.—
    (β).
    Cum aliquā re:

    haec tua deliberatio non mihi convenire visa est cum oratione Largi,

    Cic. Fam. 6, 8, 2; so id. Fin. 3, 22, 73 al.—
    (γ).
    With dat.:

    num videntur convenire haec nuptiis?

    Ter. And. 2, 2, 29; so Cic. Prov. Cons. 17, 41; id. Fin. 3, 22, 74; Sall. J. 85, 40; Quint. 6, 3, 25; Suet. Galb. 14 et saep.—
    (δ).
    With acc.:

    itidem ut tempus anni, aetatem aliam aliud factum convenit,

    Plaut. Merc. 5, 4, 24 dub. (Lachm. ap. Lucr. p. 64, conj. condecet).—
    (ε).
    With acc. and inf.:

    hoc non convenit, me... agrum habere,

    Plaut. Trin. 3, 2, 55; so Prop. 2, 1, 41.—
    (ζ).
    With in and abl.:

    nihil autem minus in perfecto duce quam festinationem... convenire arbitrabatur,

    Suet. Aug. 25.—
    (η).
    Absol.: hanc mi expetivi, contigit;

    conveniunt mores, etc.,

    Ter. And. 4, 2, 13:

    nomen non convenit,

    id. ib. 5, 4, 39; id. Phorm. 1, 2, 3 (cf. impers.: rationes conferatis; adsidunt;

    subducunt: ad nummum convenit,

    Cic. Att. 5, 21, 12):

    non bene conveniunt, nec in unā sede morantur Majestas et amor,

    Ov. M. 2, 846:

    medius ille orationis modus maxime convenit,

    Quint. 6, 2, 19 et saep.—
    b.
    Convenit, impers., constr. with a clause as subject (so esp. freq. in Lucr. and the elder Pliny).
    (α).
    Haud convenit, unā ire cum amicā imperatorem in viā, Ter. Eun. 3, 2, 41:

    convenit illud in his rebus obsignatum habere, Lucr 2, 582: per se sibi vivere,

    id. 3, 685:

    dicere causas leti,

    id. 6, 708 et saep.:

    quo maxime contendi conveniat,

    Caes. B. G. 7, 85, 2:

    convenit Evandri victos discedere ad urbem,

    Verg. A. 12, 184; so Hor. A. P. 226; Vell. 1, 3, 2; Quint. 7, 3, 9; Plin. 18, 13, 33, § 126; cf. id. 33, 1, 5, § 15 Sillig.—
    (β).
    With ut:

    quī enim convenit, ut? etc.,

    Cic. Phil. 7, 2, 4 (al. evenit):

    si tibi curae Quantae conveniat Munatius,

    Hor. Ep. 1, 3, 31; cf. Quint. 8, 6, 63. —To express assent:

    convenit,

    well, it is agreed, Plaut. Cas. 2, 3, 54.—Hence,
    1.
    convĕnĭens, entis, P. a.
    A.
    (Acc. to II. A. 2.) Agreeing, consistent, accordant, harmonious (syn.:

    consentiens, concors, congruens): bene convenientes propinqui,

    Cic. Off. 1, 17, 58; cf.:

    convenientes optime propinqui cognatique,

    id. Rosc. Am. 34, 96; Suet. Tib. 7:

    recta et convenientia et constantia natura desiderat,

    Cic. Off. 3, 8, 35:

    conveniens et conjuncta constantia inter augures,

    id. Div. 2, 39, 82:

    motus,

    Lucr. 1, 1029; cf.:

    inter se motus,

    id. 2, 941.—More frequently,
    B.
    (Acc. to II. B. 2.) Fitting to something, appropriate to, meet, fit, suitable, = congruens; constr. with cum, the dat., ad aliquid, inter se, in and acc. or abl., or absol.
    (α).
    With cum (rare): motus oris conveniens cum ipsius verbi demonstratione, Nigid. ap. Gell. 10, 4, 4:

    dies conveniens cum populi vultu,

    Ov. P. 2, 1, 28.—
    (β).
    With dat. (very freq.):

    nihil in hac praeclarā epistulā scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis ejus reperietis,

    Cic. Fin. 2, 31, 99; Quint. 3, 11, 20; 6, 3, 102 al.; Suet. Tib. 50; Hor. A. P. 316; Ov. P. 3, 9, 36 et saep.:

    aut sibi convenientia finge,

    Hor. A. P. 119; cf. Quint. 11, 1, 11:

    bono civi convenientissimum credidi amplecti, etc.,

    Plin. Ep. 3, 18, 1:

    disciplina convenientissima,

    Vell. 1, 6, 3.—
    (γ).
    Ad aliquid (rare):

    nihil est tam conveniens ad res vel secundas vel adversas,

    Cic. Lael. 5, 17:

    sonus ad formam tauri,

    Ov. Ib. 436.—
    (δ).
    In aliquid (very rare):

    forma in illam conveniens amplitudinem,

    Vell. 2, 29, 2.—
    (ε).
    In aliquā re:

    gratulatio conveniens in eā victoriā,

    Liv. 45, 19, 3.—
    (ζ).
    Inter se (rare):

    in vitā omnia sint apta inter se et convenientia,

    Cic. Off. 1, 40, 144:

    inter se motus,

    Lucr. 2, 941.—
    (η).
    Absol. (rare):

    quod sit aptum atque conveniens,

    Quint. 5, 10, 123:

    toga,

    fitting, fitting close, Ov. A. A. 1, 514:

    nihil convenientius ducens, quam, etc.,

    Suet. Aug. 10.—
    b.
    Conveniens est = convenit, consentaneum est, it is fit, proper, becoming, suitable (post-Aug. and rare; cf.

    congruens): convenientius est dici,

    Plin. 34, 7, 16, § 35.— Sup., Plin. Pan. 87, 1; id. Ep. 10, 3 (20), 2.— Adv.: convĕnĭen-ter, fitly, suitably, conformably, consistently (syn.. congruenter, constanter; class.;

    most freq. in Cic.): convenienter cum naturā vivere (with congruere),

    Cic. Tusc. 5, 28, 82:

    convenienter naturae vivere (with congruenter),

    id. Fin. 3, 7, 26; cf. id. Off. 3, 3, 13 al.; Hor. Ep. 1, 10, 12:

    convenienter sibi dicere (with constanter),

    Cic. Tusc. 5, 9, 26; Ov. A. A. 3, 546:

    convenienter ad praesentem fortunae statum loqui,

    Liv. 23, 5, 4.— Sup., Aug. Civ. Dei, 18, 44.—
    2.
    con-ventum, i, n. (acc. to II. A. 2.), an agreement, compact, covenant, convention, accord (in good prose):

    facere promissa, stare conventis, reddere deposita,

    Cic. Off. 3, 25, 95; 1, 10, 32; id. Part. Or. 37, 130; Liv. 29, 24, 3; Sil. 1, 10 al.—As a jurid. expression, very freq. in the connection pactum conventum (for which the MSS. sometimes, perh. through interpolation, give pactum et conventum), Cic. Part. Or. 37, 130; id. de Or. 2, 24, 100; id. Caecin. 18, 51; id. Att. 6, 3, 1; Juv. 6, 25; v. pactum.

    Lewis & Short latin dictionary > convenio

  • 127 fere

    fĕrē and fermē ( fĕrĕ, Aus. Epigr. 10, 5, 5), adv. [Sanscr. dhar-, dhar-ami, to bear, support; Gr. root, thra-, in thrênus, stool, thronos, seat; Lat. firmus; cf.: forma, forum. Ferme is perh. a sup. form for ferime, v. Rib. Lat. Part. p. 6 sq. Erroneously, Varr.: ferme dicitur quod nunc fere: utrumque dictum a ferendo, quod id quod fertur est in motu atque adventat, L. L. 7, § 92 Müll.], approximately, closely, in two senses.
    I.
    With the idea of approach predominant, nearly, almost, well-nigh, within a little, for the most part, about (esp. with words of number, quantity, multitude; cf.: plerumque, vulgo).
    a.
    Form fere:

    fere sexennis,

    Plaut. Poen. 4, 2, 80:

    abhinc menses decem fere,

    Ter. Hec. 5, 3, 24; cf.:

    fere abhinc annos quindecim,

    id. Phorm. 5, 8, 28:

    fere in diebus paucis, quibus haec acta sunt, Chrysis vicina haec moritur,

    soon, only a few days after, id. And. 1, 1, 77:

    quinta fere hora,

    about the fifth hour, Cic. Pis. 6, 13:

    hora fere tertia,

    id. Att. 14, 20, 1:

    tertia fere vigilia,

    Caes. B. G. 4, 23, 1:

    sexcentos fere annos,

    Cic. Rep. 1, 48:

    sexto decimo fere anno,

    id. ib. 2, 33:

    anno fere ante, quam consul est declaratus,

    id. ib. 1, 5:

    anno fere centesimo et quadragesimo post mortem Numae,

    id. ib. 2, 15; cf.:

    anno trecentesimo et quinquagesimo fere post Romam conditam,

    id. ib. 1, 16:

    decem fere annis post primos consules,

    id. ib. 2, 32; cf.

    also: decessit fere post annum quartum quam, etc.,

    Nep. Arist. 3 fin.:

    meus fere aequalis,

    Cic. Brut. 48, 179; cf. id. Off. 3, 1, 1:

    ipsa Peloponnesus fere tota in mari est,

    id. Rep. 2, 4, 8; cf.:

    totius fere Galliae legati ad Caesarem gratulatum convenerunt,

    Caes. B. G. 1, 30, 1:

    totis fere a fronte et ab sinistra parte nudatis castris,

    id. ib. 2, 23, 4:

    rerum omnium fere modus,

    Cic. Rep. 6, 18; cf.:

    quam fere omnium constans et moderata ratio vitae,

    id. Clu. 16, 46:

    ex omnibus fere partibus,

    Caes. B. G. 7, 19:

    in reliquis fere rebus,

    id. ib. 6, 13, 3:

    omnes fere,

    Cic. Fam. 6, 10, 3; Caes. B. G. 2, 25, 1; 4, 20, 1; Nep. Arist. 2, 3; id. Chabr. 3, 4; Liv. 21, 60, 9; Suet. Caes. 87;

    and in the order fere omnes,

    Caes. B. G. 5, 13, 1; 5, 23, 4:

    cujus disputationis fuit extremum fere de immortalitate animorum,

    Cic. Lael. 4, 14; cf.: Phalereus ille Demetrius ultimus est fere ex Atticis. Quint. 10, 1, 80: cum fere e regione castris castra poneret, Caes. B. G. 7, 35, 1; id. ib. 3, 12, 1:

    plus fere,

    Plaut. Truc. 1, 1, 45:

    semper fere,

    Cic. de Or. 2, 6, 22:

    satis fere diximus,

    id. Off. 1, 18, 60:

    tantum fere,

    almost only, id. Rep. 2, 18 fin.:

    Lycurgus eadem vidit fere,

    id. ib. 2, 23:

    haec fere,

    id. ib. 1, 34 fin.; cf.:

    hoc fere ab reliquis differunt, quod,

    in this chiefly, Caes. B. G. 6, 18, 3:

    haec fere dicere habui,

    Cic. N. D. 3, 39, 93:

    haec erant fere, quae, etc.,

    id. Fam. 12, 5 fin.; 12, 30 fin.; id. Att. 2, 16, 1; id. Or. 54, 182; id. Ac. 2, 32, 102:

    exposui fere non philosophorum judicia, sed, etc.,

    id. N. D. 1, 16, 42; cf.:

    sic fere componendum, quomodo pronuntiandum erit,

    Quint. 9, 4, 138:

    fere eodem pacto, quo,

    Hor. Ep. 1, 6, 10:

    et fere apparet, quid in invidiam, etc.... dicendum sit,

    Quint. 5, 12, 16.—
    b.
    Form ferme:

    hoc factum est ferme abhinc biennium,

    Plaut. Bacch. 3, 2, 4; so,

    abhinc annos ferme L.,

    Vell. 2, 90 fin.:

    nam ferme ante annos DCCCCL. floruit,

    id. 1, 5, 3:

    intra XII. ferme annos,

    id. 2, 11 fin.:

    duodequadragesimo ferme anno, ex quo regnare coeperat Tarquinius,

    Liv. 1, 40:

    mille ferme delecti propugnatores onerariis imponuntur,

    id. 30, 10; cf.:

    pars ferme dimidia,

    id. 42, 51:

    a quo (flumine) aberat mons ferme milia viginti,

    Sall. J. 48, 3; cf.:

    in tumulo quatuor ferme milia distante ab castris regiis consedit,

    Liv. 30, 8:

    abest ab Carthagine quindecim milia ferme passuum locus,

    id. 30, 9:

    ferme eadem omnia, quae, etc.,

    Ter. Phorm. 5, 7, 21:

    cum ferme cunctos proceres cum honore nominavisset,

    Tac. A. 3, 76:

    mihi quidem aetas acta est ferme,

    for the most part, about, Plaut. Trin. 2, 2, 38.
    II.
    With the idea of nearness or closeness predominant, quite, entirely, just.
    a.
    Form fere:

    domum revortor maestus atque animo fere conturbato,

    quite distracted, Ter. Heaut. 1, 1, 69:

    quod statuas quoque videmus ornatu fere militari,

    quite military, Cic. Off. 1, 18, 61:

    paria esse fere peccata,

    quite equal, Hor. S. 1, 3, 96:

    etsi nobis, qui id aetatis sumus, evigilatum fere est, tamen, etc.,

    entirely, sufficiently, Cic. Rep. 3, 29:

    cum circa hanc fere consultationem disceptatio omnis verteretur,

    just on this debated point, Liv. 36, 7, 1: jamque fere, just now, Enn. ap. Non. 217, 11; and ap. Charis. p. 114 P. (Ann. v. 286 and 580 ed. Vahl.); Verg. A. 3, 135; 5, 327; 835; cf.: jam fere, Enn. ap. Non. 355, 17 (Trag. v. 201 ed. Vahl.); and: jam... fere, id. ap. Varr. L. L. 7, § 46 Müll. (Ann. v. 447 ed. Vahl.):

    sermo qui tum fere multis erat in ore,

    just then, Cic. Lael. 1, 2.—
    b.
    Form ferme: circumvenire video ferme injuria, altogether wrong, Naev. ap. Varr. L. L. 7, § 92 Müll. (Rib. Trag. Fragm. p. 12); cf.: ferme aderant ratibus, just, Enn. ib. § 23 Müll. (Ann. v. 602 ed. Vahl.); so, quod ferme dirum in tempus cecidere Latinae, Cic. Poët. Div. 1, 11, 18; and:

    sed eum constabat virum esse ferme bonum,

    Gell. 14, 2, 5:

    ferme ut quisque rem accurat suam, Sic ei procedunt post principia denique,

    Plaut. Pers. 4, 1, 4; so,

    ferme ut pueri,

    Ter. Hec. 3, 1, 32:

    jam ferme moriens me vocat,

    just dying, id. And. 1, 5, 49.—
    B.
    In partic.
    1.
    With negatives, scarcely, hardly.
    a.
    (= vix, non facile.) Form fere:

    nihil aut non fere multum differre,

    Cic. Brut. 40, 150:

    nemo fere saltat sobrius,

    id. Mur. 6; id. de Or. 1, 25, 116:

    nihil fere intelligit,

    id. Off. 3, 3, 15:

    non fere labitur,

    id. Fin. 1, 6, 18:

    quod non fere ante auctumnum Elaver vado transiri solet,

    Caes. B. G. 7, 35, 1:

    duo spondei non fere jungi patiuntur,

    Quint. 9, 4, 101:

    in se dicere non est fere nisi scurrarum,

    id. 6, 3, 82:

    denique ex bellica victoria non fere quemquam est invidia civium consecuta,

    hardly any one, Cic. Sest. 23, 51:

    rationem sententiae suae non fere reddere,

    id. Tusc. 1, 17, 38:

    nec adhuc fere inveni, qui, etc.,

    id. Att. 7, 6, 1; cf.:

    quod non fere contingit, nisi, etc.,

    id. Lael. 20, 72:

    nec rei fere sane amplius quicquam fuit,

    Ter. Heaut. 1, 1, 3:

    in qua (disputatione) nihil fere, quod magno opere ad rationes omnium rerum pertineret, praetermissum puto,

    Cic. Rep. 1, 8 fin.: tum est Cato locutus;

    quo erat nemo fere senior temporibus illis, nemo prudentior,

    id. Lael. 1, 5:

    dixit, hunc ne in convivio quidem ullo fere interfuisse,

    id. Rosc. Am. 14:

    neque ullum fere totius hiemis tempus sine sollicitudine Caesaris intercessit,

    Caes. B. G. 5, 53, 5: neque enim [p. 736] fere iam est ullus dies occupatus, ut nihil, etc., Quint. 10, 7, 27.—With a neg. interrog.:

    nam quid fere undique placet?

    Quint. 1, 2, 15.—
    b.
    Form ferme:

    hoc non ferme sine magnis principum vitiis evenit,

    Cic. Rep. 1, 45 fin.; id. Tusc. 5, 38, 111:

    quod non ferme decernitur, nisi, etc.,

    Liv. 22, 9, 8; 24, 25, 9:

    voluptatibus erant inferiores, nec pecuniis ferme superiores,

    Cic. Rep. 2, 34 fin.; so,

    nec ferme res antiqua alia est nobilior,

    Liv. 1, 24:

    facio, quod manifesto moechi haud ferme solent,

    Plaut. Poen. 4, 2, 40; so Ter. And. 3, 1, 2:

    haud ferme,

    Liv. 21, 7, 9; 27, 28, 14:

    ut eo nihil ferme quisquam addere posset,

    Cic. Brut. 43, 161:

    quia nemo ferme huc sine damno devortitur,

    Plaut. Men. 2, 1, 39:

    non ferme facilius aliquid tenere,

    Cic. Rep. 2, 5 fin.; 1, 45, 69.—
    2.
    Of time (in the usual course of things; opp. to sometimes, now and then), in general, generally, usually, commonly.
    a.
    Form fere:

    Fit fere, ut, etc.,

    Cic. Rep. 6, 10; cf.:

    jam hoc fere sic fieri solere accepimus,

    id. de Imp. Pomp. 9, 24:

    quod fere solet fieri,

    id. Inv. 1, 29, 46; cf.

    also: ut fere fit,

    id. ib. 2, 4, 14:

    nam fere maxima pars morem hunc homines habent,

    Plaut. Capt. 2, 1, 36:

    quod fere libenter homines id, quod volunt, credunt,

    Caes. B. G. 3, 18, 6:

    aedificio circumdato silva (ut sunt fere domicilia Gallorum, etc.),

    id. ib. 6, 30, 3:

    ruri fere se continebat,

    Ter. Ph. 2, 3, 16:

    nam fere non difficile est invenire, quid, etc.,

    Auct. Her. 2, 18, 27:

    in eum fere est voluntas nostra propensior,

    Cic. Off. 2, 20, 69:

    sic omnia nimia in contraria fere convertuntur,

    id. Rep. 1, 44:

    quod in illis singuli fuissent fere, qui, etc.,

    id. ib. 2, 1:

    nominatim fere referri, quid, etc.,

    id. de Or. 2, 33, 142:

    nigra fere terra,

    commonly black, Verg. G. 2, 203:

    qui timet his adversa, fere miratur eodem quo cupiens pacto,

    Hor. Ep. 1, 6, 9.—Strengthened by plerumque or plerique:

    hic solebamus fere Plerumque eam operiri,

    Ter. Ph. 1, 2, 39; cf.

    corresp. to plerumque: fortuna eos plerumque efficit caecos, quos complexa est: itaque efferuntur fere fastidio et contumacia,

    Cic. Lael. 15, 54:

    adducto fere vultu, plerumque tacitus,

    Suet. Tib. 68:

    non sunt vitiosiores, quam fere plerique, qui avari avaros... reprehendunt,

    Cic. Tusc. 3, 30, 73.—Opp. raro, interdum, saepe:

    fere praedicta aetas laeto solo truncoque tres materias, raro quatuor desiderat,

    Col. 4, 17, 5; cf.:

    fereque id in capillo fit, rarius in barba,

    Cels. 6, 2:

    ipse Circenses ex amicorum fere libertinorumque cenaculis spectabat, interdum e pulvinari,

    Suet. Aug. 15:

    in consulatu pedibus fere, extra consulatum saepe adaperta sella per publicum incessit,

    id. ib. 53.—
    b.
    Form ferme:

    quod ferme evenit,

    Cic. Rep. 1, 42:

    nam ferme apud Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,

    Sall. J. 74 fin.:

    inculta ferme vestiuntur virgultis vepribusque,

    Liv. 21, 54:

    intacta invidia media sunt: ad summa ferme tendit,

    id. 45, 35; cf.:

    mobilis et varia est ferme natura malorum,

    Juv. 13, 236:

    ceterum parva quoque (ut ferme principia omnia),

    Liv. 7, 2:

    ut ferme ad nova imperia,

    Tac. A. 2, 2:

    quae antea dictatorum et consulum ferme fuerant beneficia,

    Liv. 9, 30, 3:

    nocte ferme proficiscebantur,

    id. 34, 13, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > fere

  • 128 gnata

    nascor, nātus, nasci (ante-class., and in poets of the class. period also gnatus, v. under P. a. B.; part. fut. nasciturus, Pall. Jun. 7, § 8; Vulg. Judic. 13, 8), 3, v. dep. [from gnascor, gnatus, root gen, whence gigno; cf. Gr. gennaô], to be born, to be begotten (of or by male or female).
    I.
    Lit.; constr. with ex or de and abl., or with abl. alone; rarely with ab and abl.
    1.
    With ex and abl. (esp. with name or other appellation of the mother):

    cum ex utrāque (uxore) filius natus esset,

    Cic. de Or. 1, 40, 183:

    cujus ex filiā natus est Sestius,

    id. Fam. 13, 8, 1:

    Servius Tullius ex serva Tarquiniensi natus,

    id. Rep. 2, 21, 37:

    ex hac feminā debuit nasci, qui, etc.,

    Sen. ad Helv. 16, 6:

    natam sibi ex Poppaeā filiam,

    Tac. A. 15, 23 init.:

    ex Thetide natus,

    Quint. 3, 7, 11:

    ex Urbiniā natus,

    id. 7, 2, 5:

    Alexandri filius natus ex Barsine,

    Just. 13, 2, 7; cf.:

    negantis (Domitii) quidquam ex se et Agrippinā nisi detestabile nasci potuisse,

    Suet. Ner. 6:

    quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf.:

    convinces facile ex te esse natum, nam tui similis est probe,

    Ter. Heaut. 5, 4, 7:

    ex militibus Romanis et Hispanis mulieribus natos se memorantes,

    Liv. 43, 3, 2;

    very rarely with a designation of the father, and only with pronouns: ex hoc Domitius nascitur,

    Suet. Ner. 4 init.:

    Neoptolemus ex quo nata est Olympias,

    Just. 17, 3, 14:

    ex quo nasci nepotes deceat,

    Plin. Ep. 1, 14, 2:

    illum ex me natum,

    Val. Max. 5, 10 ext. 3; cf.:

    quod tibi filiolus vel filia nascitur ex me,

    Juv. 9, 83.—
    2.
    With de and abl.:

    de tigride natus,

    Ov. M. 9, 612; cf.:

    de stirpe dei nasci,

    id. ib. 11, 312:

    de pellice natus,

    id. ib. 4, 422:

    natus de muliere,

    Vulg. Job, 14, 1; 15, 14. —
    3.
    With abl. (so usually with proper names;

    and with general designations of parents, family, etc.): quos omnes Erebo et Nocte natos ferunt,

    Cic. N. D. 3, 17, 44:

    Hercules Jove natus,

    id. ib. 3, 16, 42:

    Nilo natus,

    id. ib. 3, 16, 42:

    nascetur Oedipus Lao,

    id. Fat. 13, 30:

    patre Marte,

    id. Rep. 2, 2, 4:

    Paulo,

    id. Off. 1, 33, 121:

    privignus Poppaeā natus,

    Suet. Ner. 55:

    Ascanius Creusā matre natus,

    Liv. 1, 3, 2: Junia, Vell. 2, 127, 4:

    amplissimā familiā nati adulescentes,

    Caes. B. G. 7, 37, 1:

    honestis parentibus,

    Quint. 1, 11, 85; Sen. Contr. 7, 21, 1:

    Mela quibus Gallio et Seneca parentibus natus,

    Tac. A. 16, 17:

    deus deo natus,

    Liv. 1, 16, 3:

    imperioso patre,

    id. 7, 4, 5; 9, 1, 12: Assaraco natus Capus, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 3, 35 (Ann. v. 31 Vahl.):

    patre certo nasci,

    Cic. Rosc. Am. 16, 46:

    Apolline natus,

    Ov. M. 15, 639: natus deā, son of a goddess, i. e. Achilles, id. M. 12, 86; so,

    natus deā,

    of Æneas, Verg. A. 1, 582:

    matre Musā natus,

    Cic. N. D. 3, 18, 45:

    nascetur pulcrā Trojanus origine Caesar,

    Verg. A. 1, 286.—
    4.
    With ab and abl.:

    generari et nasci a principibus,

    Tac. H. 1, 16:

    et qui nascentur ab illo,

    Verg. G. 1, 434.—
    5.
    In other constrr.:

    post homines natos,

    since men have lived, Cic. Phil. 11, 1, 1:

    post genus hominum natum,

    id. Balb. 10, 26:

    in miseriam nascimur,

    id. Tusc. 1, 5, 9:

    aves omnes in pedes nascuntur,

    with the feet foremost, Plin. 10, 53, 74, § 149:

    ad homines nascendos vim hujus numeri (septenarii) pertinere,

    to the formation of man in the womb, Gell. 3, 10, 7:

    homo nascitur ad laborem,

    i. e. it is his nature to suffer it, Vulg. Job, 5, 7.—
    B.
    Transf., to rise, take beginning, derive origin, spring forth, grow, be found: O fortunatam natam me consule Romam, Cic. ap. Quint. 11, 1, 24; and ap. Juv. 10, 122:

    humi nascentia fraga,

    Verg. E. 3, 92:

    cum nata fuerint folia,

    Vulg. Marc. 13, 28:

    nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus,

    is found, produced, Caes. B. G. 5, 12:

    onyx nascitur circa Thebas Aegyptias,

    Plin. 36, 8, 12, § 61:

    ex palude nascitur amnis,

    rises, id. 36, 26, 65, § 190:

    nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almum,

    rise, Verg. E. 8, 17:

    unde nigerrimus Auster Nascitur,

    id. G. 3, 278:

    nascens luna,

    Hor. C. 3, 23, 2; id. S. 2, 4, 30:

    nascentia templa,

    newly built, Mart. 6, 4, 3:

    Circaeis nata forent an Lucrinum ad saxum... ostrea,

    Juv. 4, 140.— To rise, be formed (of a hill):

    ab eo flumine collis nascebatur,

    Caes. B. G. 2, 18; cf.:

    nascitur altera moles,

    Sil. 3, 530. —
    II.
    Trop.
    A.
    To arise, spring forth, proceed from, be produced:

    scribes ad me, ut mihi nascatur epistulae argumentum,

    Cic. Fam. 16, 22, 2:

    nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur,

    id. Off. 2, 5, 16:

    fateor ea me studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset,

    id. Fam. 15, 4, 13:

    facinus natum a cupiditate,

    id. Verr. 2, 2, 34, § 82; id. Font. 16, 37:

    visus ei dicitur draco... dicere quo illa loci nasceretur,

    id. Div. 2, 66, 135:

    strumae nascuntur maxime in cervice,

    Cels. 5, 28, 7; 7, 12, 1 fin.; 7, 6, 4 fin.:

    onychem in Arabiae tantum montibus nasci putavere,

    Plin. 36, 7, 12, § 59:

    frumenta nata sunt,

    Cic. Verr. 2, 3, 63, § 147:

    ex quo uno haec omnia nata et profecta esse concedit,

    id. Quint. 28, 85; id. Agr 2, 33, 90:

    profectio nata a timore defectionis,

    Caes. B. G. 7, 43:

    querelae verae nascuntur pectore ab imo,

    Cat. 64, 198:

    omnis obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto,

    Gai. Inst. 3, 88 sq. —With ut:

    ex hoc nascitur ut,

    hence it follows that, Cic. Fin. 3, 19, 63; Sen. Ep. 74, 11.—
    B.
    Esp., of the spiritual renewal of a religious experience, to be regenerated, born again (eccl. Lat.):

    quod natum est ex spiritu, spiritus est,

    Vulg. Johan. 3, 6:

    nasci denuo,

    id. ib. 3, 7:

    natus ex Deo,

    id. 1 Johan. 3, 9, etc.—Hence, P. a.
    A.
    nascens, entis, arising, beginning, nascent, infant, immature:

    ante Periclem et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis, sed jam adultis fuerunt, littera nulla est, etc.,

    Cic. Brut. 7, 27:

    eloquentiam pueris induunt adhuc nascentibus,

    Petr. 4:

    (vitulus) vexat nascenti robora cornu,

    Juv. 12, 9.—
    2.
    Subst.: nascentia, ĭum, n., organic bodies, esp. plants, Vitr. 5, 1, 3; 5, 8, 1.—
    B.
    nātus, a, um, P. a., born; hence,
    1.
    Subst.: nātus ( gnātus), i, m., a son; and nāta ( gnāta), ae, f. (dat. and abl. pl. natabus, where ambiguity is to be avoided, Plaut. ap. Prisc. p. 733 P.; Inscr. Orell. 7421; Phocas, p. 1707 P.; v. Neue, Formenl. 1, p. 29), a daughter; in plur.: nati (gnati), children, offspring:

    caritas, quae est inter natos et parentes,

    Cic. Lael. 8, 27:

    bellum prope inter parentes natosque,

    Liv. 1, 23, 1; cf. id. 5, 40, 3:

    cum pecore et gnatis,

    Hor. S. 2, 2, 115:

    et trepidae matres pressere ad pectora natos,

    Verg. A. 7, 518: mihi ausculta, nate, pueros jube cremarier, Enn. [p. 1188] ap. Non. 246, 11 (Trag. v. 329 Vahl.); Hor. S. 1, 3, 43:

    natam conlocare alicui,

    Plaut. Aul. Arg. 1, 15: o gnata, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 46 Vahl.):

    si quis gnatam pro mutā devovet agnā,

    Hor. S. 2, 3, 219; cf. id. ib. 2, 3, 199: Hectoris natum de muro jactarier, Enn. ap. Varr. L. L. 10, § 70 Müll. (Trag. v. 130 Vahl.); so, Nerei natae, id. ap. Prisc. p. 733 P. (Trag. v. 135 Vahl.):

    maxima natarum Priami,

    Verg. A. 1, 654; Ov. M. 13, 661.—Esp. in the phrase natus nemo, not a human being, nobody (Plautine for nemo mortalis):

    tamquam si natus nemo in aedibus habitet,

    Plaut. Most. 2, 1, 55 Lorenz ad loc.; id. ib. 2, 2, 20:

    nato nemini,

    id. Cas. 2, 4, 15; id. Ps. 1, 3, 63.—
    2.
    Adj.
    a.
    Natus alicui rei or ad aliquam rem, born, made, destined, designed, intended, produced by nature for any thing.
    (α).
    With dat. (class.):

    me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis,

    Ter. Ad. 4, 2, 6:

    non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, sed suis,

    Cic. Fin. 2, 14, 45:

    natus huic imperio,

    id. Cael. 24, 59:

    gurges atque helluo natus abdomini suo, non laudi atque gloriae,

    id. Pis. 17, 41:

    Judaei et Syri, nationes natae servituti,

    id. Prov. Cons. 5, 10. —
    (β).
    With ad (class.):

    vir ad omnia summa natus,

    Cic. Brut. 68, 239:

    natus ad haec tempora,

    id. Phil. 12, 4, 9:

    ad dicendum natus aptusque,

    id. de Or. 1, 22, 99:

    ad haudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus,

    id. Fin. 5, 22, 63:

    ad hoc unum natus,

    id. Or. 28, 99:

    ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intellegendum et agendum natus est,

    id. Fin. 2, 13, 40:

    natus ad sacra Cithaeron,

    Ov. M. 2, 223:

    canor mulcendas natus ad aures,

    id. ib. 5, 561.—
    (γ).
    With inf. ( poet.):

    quid meruere boves, animal... natum tolerare labores,

    Ov. M. 15, 120: sentes tantummodo laedere natae, id. de Nuce, 113.—
    (δ).
    With in and acc. ( poet.):

    nati in usum laetitiae scyphi,

    Hor. C. 1, 27, 1; Ov. M. 14, 99; 15, 117.—
    (ε).
    With propter (rare):

    apros, animal propter convivia natum,

    Juv. 1, 141.—
    b.
    Formed or constituted by nature in any manner:

    alius ager bene natus, alius male,

    Varr. R. R. 1, 6, 1:

    sarmenta male nata,

    Col. 4, 24, 7:

    ita natus locus est,

    Liv. 9, 2:

    inculti versūs et male nati,

    Hor. Ep. 2, 1, 233.—
    (β).
    Pro re natā, or (ante- and post-class.) e re natā, under the present circumstances, according to the state of affairs, as matters are:

    ut in his pro re natā non incommode possint esse,

    Cic. Att. 7, 14, 3:

    Antonii colloquium cum heroibus nostris pro re natā non incommodum,

    id. ib. 14, 6, 1;

    7, 8, 2: e re natā melius fieri haud potuit, quam factum est,

    Ter. Ad. 3, 1, 8; App. M. 4, p. 143, 38.—
    c.
    With a specification of time, so old, of the age of, etc.:

    eques Romanus annos prope XC. natus,

    Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62:

    annos natus unum et viginti,

    id. de Or. 3, 20, 74:

    cum annos ad quinquaginta natus esset,

    id. Clu. 40, 110:

    cum quinque et viginti natus annos dominatum occupavisset,

    id. Tusc. 5, 20, 57:

    Cato annos quinque et octoginta natus excessit e vitā,

    id. Brut. 20, 80; in inscr. ANNORVM NATVS, etc., Inscr. Mon. Scip. n. 7;

    Inscr. Marini Atti, p. 564.— Sometimes, in order to specify the age more exactly, major or minor, without or with quam, is added: annos nata est sedecim non major,

    Ter. Eun. 3, 3, 23:

    minor quinque et viginti annis natus,

    Nep. Han. 3, 2:

    minor triginta annis natus,

    Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:

    homo annos natus major quadraginta,

    over forty years old, Cic. Rosc. Am. 14, 49:

    Dionysius major annos sexaginta natus decessit,

    Nep. Reg. 2, 3:

    cum liberis majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32, 3:

    minorem quam annos sex, majorem quam annos decem natam, negarunt capi fas esse,

    Gell. 1, 12, 1.—For major, minor, sometimes with plus, minus (ante-class.):

    plus triginta annis natus sim,

    Plaut. Men. 3, 1, 1:

    annos sexaginta natus es aut plus,

    Ter. Heaut. 1, 1, 11; cf.:

    non amplius novem annos natus,

    Nep. Han. 2, 3.— Act. collat. form: nasco, ĕre, to be born, etc.:

    ubi germen nascere coeperit,

    Cato, R. R. 151 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > gnata

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»