-
61 utei
ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].I.As adv. of manner.A. 1.In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:2.salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):3.ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—In dependent questions.(α).With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:(β).hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —With subj. (class.):B.nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—Relative adverb of manner = eo modo quo, as.1.Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):2.ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;3.ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):4.gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—Causal, as, = prout, pro eo ut.a.Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:b.atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:c.hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):d.non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:C.perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):II.in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.Conj.A.Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.1.In gen.(α).With sic as correlative:(β).haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—With ita as correlative:(γ).ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—With other correlatives:(δ).in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;so with item,
id. Or. 60, 202:is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—Without correlative:2.rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—In partic.a.Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.(α).= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:(β).ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—Concessive, = etsi... tamen, although... yet:b.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—Ita... ut;c.in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—In exemplifications.(α).In gen., as for example, for instance:(β).nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:d.ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—Before an appositive noun, as, the same as, like:e.qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:f.mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:(α).ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,With ita understood:(β).facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —With virtual superlatives:(γ).ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—The superlatives omitted in either clause:(δ).ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—With a comparative in one of the terms:(ε).major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—Without superlative, as, according as:B.de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.1.With perf. indic.a.In gen., as soon as:b.principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—In oblique discourse:c.Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—With primum, when first, as soon as ever:d.atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—Rarely of coincidence in time:e.nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—Ut = ex quo tempore. since:2.ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—With imperf. indic.(α).In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;(β).deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—Of repeated past actions, whenever:3.ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—With plupf.(α).= postquam (rare):(β).ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—In epistolary style = the Engl. perf.:(γ).litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—Of repeated past actions, whenever:4.ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:C.neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).1.In object clauses.a.In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.(α).After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:(β).malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:(γ).ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—After verbs expressing resolution or agreement to do something:(δ).rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—After verbs of command or prohibition:(ε).imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—Verbs expressing permission:b.atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—In dependent clauses implying an aim or end.(α).After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:(β).ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—Verbs of effecting:(γ).nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—Verbs of obtaining:(δ).Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—Verbs of inducing and compelling:(ε).nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:c.cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:d.rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):2.me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—In subject clauses, with impersonal predicates.a.With a predicate adjective.(α).With the idea of rule, duty, etc.:(β).id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—In clauses expressing result and consequence:(γ).magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):b.concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—With predicate nouns.(α).Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:(β).quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—Expressing result and consequence:c.est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—With impersonal verbs.(α).Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:(β).convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—Denoting consequence:(γ).ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—Est, in the meaning fit, or causa est:3.est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.a.With the idea of resolve, etc.:b.vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—Of agreement:c.fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —Of law, rule, etc.:d.praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—Of duty:e.jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —Of purpose, inclination, etc.:f.vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—Of effect, result, etc.:4.fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—In clauses of manner, that, so that.a.With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;b.anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:c.ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—Without antecedents, so that:d.cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—Idiomat. with non.(α).Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:(β).flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;e.rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—Conditional or concessive.(α).Granting that ( for argument's sake):(β).quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—Even if, although:(γ).qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—Provided that:5.ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.a.In gen.:b.quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—Esp., after certain antecedents.(α).After id, for the purpose (ante-class.):(β).id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—After idcirco:(γ).idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—After ideo and eo:(δ).non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—After ad eam rem, ad hoc, in hoc:(ε).ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—After ea mente, hac mente:(ζ).navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—After potius quam:c.potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—Idiomat.(α).With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:(β).ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):(γ).satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—Quam ut after comparatives, too much to:quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2. -
62 bonus
bonus (arch. duonus, s. S. 852), a, um, Compar. melior, -ius, Genet. -ōris, Superl. optimus (v. opto), a, um, gut seiner Natur u. seinem Wesen nach (Ggstz. malus), fast in allen Beziehungen entsprechend dem griech. ἀγαθός (Ggstz. κακός), I) adi.: A) gut sowohl in physischer als auch in geistiger Hinsicht, trefflich, tüchtig, brav u. dgl., 1) an sich gut, bonae aedes, boni postes, Plaut.: nummi boni (Ggstz. nummi adulterini), Cic.: calamus, Cic.: agrum meliorem in his regionibus habet nemo, Ter.: optimum argentum, vortrefflich gearbeitetes, Cic. – vox, Quint.: bonā esse voce, Plaut. – memoria (Gedächtnis) b., Cic.: si meliore memoriā es, velim scire, ecquid de te recordere, Ter. – bona carmina (Ggstz. mala c.), Hor.: verba suā naturā bona aut mala (versch. v. bona verba unten no. I, A, 2, l), Cic.: verba valde bona, Cic.: bona dicta, Witze, Enn. fr.: scripta optima Graecorum, Hor.: omnia meliora facere, vervollkommnen, Cic. Tusc. 1, 1. – ars b., artes b., lobenswerte-, edle Eigenschaft, -Eigenschaften, Sing. b. Quint., Plur. b. Sall. u. Tac. (vgl. Spalding Quint. 12, 1, 7). – bonae res, das Gute (Ggstz. aliena ac nihil profutura), Sall. Iug. 1, 5. – adulescentes bonā indole praediti, Cic.: vir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis, Gell. – optimum est! vortrefflich! Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 696).
Insbes.: a) = καλός der äußern Erscheinung nach gut, hübsch, schön, forma bona, Ter. u. Varr., melior, Hor.: cervix b., Suet.: M. Lepidus iuvenis formā, quam mente melior, Vell.: mulier bona aspectu, Ambros. ep. 27. no. 16. – b) von Geburt gut, von guter Abkunft, vornehm, angesehen, auch mit ethischem Nebenbegr. des Rechtlichen, Achtungswerten, wie honett, bono genere natus, Plaut. u. Cic. u. (Ggstz. malo genere natus) Cornif. rhet.: illam civem esse Atticam, bonis prognatam, honetter Leute Kind, Ter. – c) zum Geschäft gut, tüchtig, geschickt, brav, wacker, α) übh.: gubernator, gladiator, imperator, Cic.: dux, Ov.: poëta, Cic.: non boni, sed imperiti medici, Cels.: übtr., stilus optimus et praestantissimus dicendi magister, Cic. – m. Abl., hic iaculo bonus, hic longe fallente sagittā, Verg.: et proelio strenuus erat et consilio bonus, Sall. (vgl. im folg. pace belloque b.). – u. bonus (geschickt, kundig) m. Infin., Verg. ecl. 5, 1. Val. Flacc. 1, 438. Sil. 14, 453: u. so so melior (geeigneter, brauchbarer, tüchtiger) m. Infin., Pers. 4, 16. Lucan. 8, 381. Sil. 1, 681. Val. Flacc. 1, 424. Claud. IV. cons. Hon. 541; de nupt. Hon. et Mar. 314: u. optimus m. Infin., Stat. silv. 2, 3, 70. – subst., boni, tüchtige Männer, Cic. Tusc. 1, 110. – β) zum Kampfe, im Kriege tüchtig, wacker, brav (Ggstz. malus, ignavus, s. Dietsch Sall. Iug. 86, 3), meist subst., iuxta boni malique, strenui et imbelles inulti obtruncari, Sall.: pari periculo, sed famā impari boni atque ignavi erant, Sall.: optimus quisque cadere aut sauciari, Sall. – m. Abl., vir pace belloque b., Liv.: bonus militiā, Tac.: bello meliores (Ggstz. rudes), Sall.: Pisidae optimi bello, Liv. Vgl. Fabri Sall. Iug. 13, 1. Drak. Liv. 4, 2, 2. Kießl. Tac. ann. 1, 3.
2) in bezug auf die Empfindung, das Befinden, die Lage jmds., gut, trefflich, frisch, gesund, angenehm, günstig, glücklich, a) v. phys.. u. geistigen Befinden, gut, trefflich, gesund, valetudo bona, Cic., optima, Caes. – mens b., vernünftiger, gesunder Verstand (Ggstz. furor), Liv. u.a.: numquid vis? D. mentem vobis meliorem dari, Ter. – animus b., ein ruhiger, gelassener Sinn, Plaut.: bono animo esse, guten Mutes sein, Cic. u.a. (bes. oft es bono animo u. bono animo es, sei guten Muts, Komik., Varr. u. Apul.; s. Hildebr. Apul. met. 7, 12. p. 567): bonum animum (Mut) habere, Liv., de Numidia, Sall. – b) v. phys. Eigenschaften u. Zuständen, gut, frisch, gesund, color (Gesichtsfarbe), Lucr. u. (Ggstz. malus) Ov.: melior sanguis (Jugendblut) dabat, Verg.: aetas bona, das frische Alter = die Jugend (Ggstz. aetas mala), Cic. u. (der Tiere) Varr. – v. Lust u. Witterung, caelum b., Cato: bona et certa tempestas, Cic.: tempestas melior, via peior, Hor. – c) v. Örtl.: Th. Non in loco emit perbono has (aedes)? Tr. Immo optimo. Plaut.: amnis doctus iter melius, Hor. – d) v. unschädlichen Dingen, gesund, heilsam, unschädlich, vinum, Cels.: aquae, Prop. – e) v. den Sinnen angenehmen Dingen, gut, köstlich, edel, regio rebus opima bonis, Lucr.: bonis rebus explere, Lucr.: optimis rebus uti, in jeder Hinsicht auf das beste (feinste) eingerichtet sein, Nep. – grandi pecuniā et re bonā multā (mit vielen Kostbarkeiten) copiosus, Gell. – optima quaedam (Ggstz. vilia et minuta), Plin. ep. 2, 6, 2. – insbes., bonae res, wie τὰ ἀγαθά, köstliche Sachen, d.i. köstliche Salben, Leckerbissen, Delikatessen, Nep.: cena b., Catull.: cenarum bonarum assectator, Sen. – f) v. Nachrichten u. Gerüchten, gut, angenehm, günstig, nuntii b., Plaut.: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, Cic. – g) v. Gesinnung u. Denkart, et quorum melior sententia menti, Verg. – h) v. Lebens-u. Gemütszuständen, fama b. (ευδοξία), guter Ruf, Cic. (vgl. fama): optimae opinionis vir, ICt. – cum bona gratia, s. grātia. – cum b. venia, u. bl. bonā veniā, s. venia. – spes b., Cic. u.a. (vgl. spes). – i) v. menschl. Handlungen, Verhältnissen u. Lagen, gut = nützlich, verdienstlich, bona facta, Tac.: exemplum b., Tac.: alcis operā optimā fortissimāque usum esse, Caes.: bonā fortique operā eorum se ad eam diem usum, Liv.: bonam operam navare adversus alqm, Aur. Vict. – od. gut = gedeihlich, günstig, glücklich, bona initia (Ggstz. mali eventus), Sall.: bonus eventus, Varr.: exitus boni, Hor.: haec omnia meliores habebunt exitus, Cic.: fata b., Hor.: fatis melioribus uti, Verg.: salutis bonae si quid, Cic.: raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari, Liv.: b. mors, ein glücklicher, leichter Tod, Plin. ep.: b. navigatio, Cic. u. Val. Max. – bonae res, günstige, glückliche Umstände od. Lage, Glück (Ggstz. malae), Plaut., Cic. u. Liv.: res et fortunae tuae... quae quidem cotidie faciliores mihi et meliores videntur, Cic. – in bonam partem, in optimam partem accipere (vgl. accipio), Cic. – k) v. der Zeit, gut = günstig, glücklich, froh, heiter, dies b., Ov., Sen. u. Petr.: optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, Verg.: bona hora, Petr.: bonas horas male collocare, Mart. – endlich l) v. Vorbedeutungen u. allem, was dazu gehört, gut = Glück bringend, günstig, von guter Vorbedeutung, auspicium b., Cic.: meliore opus est auspicio, Plaut.: omine cum bono, Catull.: bona cum alite, Catull.: ite bonis avibus, Ov. – v. der Rede, dicamus bona verba, Tibull.: linguis animisque favete; nunc dicenda bono sunt bona verba die, Ov.: dah. übtr., bona verba quaeso, nur gemach! Ter. Andr. 204. – u. die Eingangsformeln: quod bonum faustum felix fortunatumque sit, Cic.: quod bonum atque fortunatum sit, Plaut.: quod bonum faustumque sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste, Suet.: venerare, ut nobis haec habitatio bona fausta felix fortunataque evenat, Plaut. trin. 40 sq. – u. vor Edikten: bonum factum, Heil u. Glück! Suet. (vgl. die Auslgg. zu Suet. Caes. 80, 2): bonum factum, ut edicta mea servetis, wohlan denn, nehmt in Obacht usw., Plaut.
3) in bezug auf Zweck u. Gebrauch gut, d.i. tauglich, geeignet, zweckmäßig, bequem, aetas tironum plerumque melior, taugt besser, Cic. Tusc. 2, 38. – mit ad u. Akk.: terra cuiusmodi sit refert, et ad quam rem bona aut non bona sit, Varr.: campi militi Romano ad proelium boni, Tac. – m. Dat., ager frugum fertilis, bonus pecori, Sall.: quia mons pecori bonus alendo erat, Liv.: civitatibus suis quidem non boni (für ihre St. nicht von Segen), sed etc., Cic. de or. 3, 139. – dah. bonum est, es hilft, Cato. – quod mihi erit bonum atque commodum, bequem u. leicht für mich, Ter. – melius est m. 2. Sup., vitatu quidque petitu sit melius, Hor. sat. 1, 4, 116. – optimus est m. 2. Sup., quist amor cultu optumus, Plaut. mil. 101: bes. optimum factu esse, Cic. ep. 7, 3, 1. Cic. II. Verr. 1, 67 u. 136; Cat. 1, 29. Caes. b.G. 4, 30, 2. Liv. 38, 22, 2. – u. bonum est (es ist gut, ersprießlich, geraten, heilsam) m. Infin., Plaut. Curc. 176. Publ. Syr. sent. 47 R2: bonum atque utile est m. Acc. u. Infin., Dict. Cret. 2, 22: u. bonum videtur m. Infin., Augustin. conf. 8, 1: u. melius est m. Infin., Cic. ep. 9, 18, 2; de legg. 3, 54: u. erit melius m. Infin. perf. act., Liv. 3, 41, 3; 3, 48, 2: u. optimum est m. Infin., Caes. b.G. 2, 10, 4: u. optimum factu videtur m. Infin., Sall. Iug. 107, 5: u. optimum videtur m. Acc. u. Infin., Liv. 3, 4, 10 u. 27, 4, 3: u. optimum factu credens od. ratus m. Infin., Sall. Cat. 32, 1; 55, 1; 57, 5: u. (id) optimum est (ist am geratensten) m. folg. ut u. Konj., Plaut. trin. 486. Callistr. dig. 4, 2, 13: u. hoc mihi factu est optimum m. folg. ut u. Konj., Plaut. aul. 582: u. optimum est m. bl. Konj., Plaut. Men. 947 (dazu Brix mehr Belege).
4) übtr. auf den Grad einer Menge, gut = ziemlich, nicht unbeträchtlich, ansehnlich, bona pars hominum, Hor.: bonam partem sermonis in hunc diem differre, Cic.: u. verb. bonam magnamque partem ad se attulit, Ter.: sit bona librorum copia, Hor.
B) in moral. Hinsicht gut, 1) im allg., gutartig, brav, bieder, redlich, rechtschaffen, zuverlässig, ehrenhaft, treu, ehrlich (s. Dietsch u. Fabri Sall. Iug. 5, 5), a) v. Gesinnung u. Handlungsweise, ingenio bono esse, Ter.: ob mores bonos, Cels.: bono animo in populum Rom. esse, Caes.: consilio bono, in guter Absicht, Cic.: fides b., bonā fide, s. 1. fidēs. – conscientia b., Quint., conscientia optima, Plin. ep. – bona atque honesta amicitia, Sall.: societas b., Tac.: – causa b., Cic.: ratio bona cum perdita confligit, Cic. – bona pars tui, v. Geist (Ggstz. corpus), Sen.: u. so optima pars hominis, Cic.: u. quod est optimum in nobis, Lact., u. quod in homine praestantissimum et optimum est, Cic. Vgl. Bünem. Lact. 1, 7, 13. p. 49 sq. – b) v. Pers., bonus auctor, Cic.: u. so auctor valde bonus, auctor optimus, Cic.: M. Lepidus iuvenis formā quam mente melior, Vell.: boni fidelesque socii, Liv.: in foro infimo boni homines et dites ambulant, in medio, ibi ostentatores meri, Plaut.: naturā optimus, Sen.: fecit (homines) ex malis bonos, ex bonis optimos, Capitol. – bes. oft vir bonus u. subst. bl. bonus, der brave, biedere, rechtliche, wohlgesinnte, honette Mann, der Biedermann, Ehrenmann, auch ironisch (s. Sorof Cic. de or. 2, 85. Jordan Cic. Caecin. 16. p. 171), negant quemquam esse bonum virum nisi sapientem, Cic.: hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis, quis non videt? certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni; versuti potius, obscuri, astuti, fallacis etc., Cic.: pessimus atque optimus vir, Quint.: iustis autem et fidis hominibus, id est bonis viris, ita fides habetur, ut etc., Sall.: vir gratus bonusque, Liv., od. gratus homo et vir bonus, Cic.: ipso homo melior non est, es gibt keinen braveren Mann als ihn, Petr.: tanto melior! (Ggstz. tanto nequior), wir »desto besser!« (s. Wagner Ter. heaut. 549): homines optimi, die guten (lieben) Leutchen (iron.), Cic.: viri boni est misereri, Cic. – subst. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 42, 3), proprium est boni recte facere, Quint. 5, 10, 64: bonus tantum modo segnior fit, ubi neglegas, malus improbior, Sall.: Plur., minor vis bonis quam malis inest, Plin. ep.: boni, Ggstz. nefandi (die Ruchlosen), Ov. – u. im Voc. in der Anrede, mein guter, braver, wackerer, wie ὠγαθέ, ὠγαθοί, α) in freundlicher Anrede: dux bone, Hor.: optimi viri, Cic.: o bone, Hor. u. Pers.: bone, Hor.: boni, Hor. – β) mit Ironie: bone vir, sauberer Bursche, Plaut, u. Ter.: quid ais, bone (du sauberer) custos defensorque provinciae? Cic.: boni, ihr lieben Leutchen, Hor. Vgl. Brix Plaut. capt. 951. Spengel Ter. Andr. 616. Fritzsche u. Heindorf Hor. sat. 2, 2, 1. Drak. Sil. 2, 240. – u. Bonus = Χρηστός, der »Redliche«, als Beiname des Phocion, Nep. Phoc. 1, 1.
2) insbes.: a) politisch gut-, wohlgesinnt, patriotisch gesinnt, loyal, gemeinsinnig, d.i. in Rom = aristokratisch gesinnt, in Athen usw. = demokratisch gesinnt, ut eum, quem bonum civem semper habuisset, bonum virum (rechtl. M.) esse pateretur, Cic.: bonus et fortis civis (Ggstz. aut timidus aut sibi potius consulens), Cic.: boni cives, boni viri (Ggstz. seditiosus civis), Cic.: qui ita suum consulem observavit, ut et illi quaestor bonus et vobis omnibus optimus civis videretur, Cic.: pars (Partei) melior (Ggstz. pars deterior), Liv. – subst., ein Gutgesinnter, ein Patriot, loyaler Bürger, Sing. u. Plur. b. Cic. u.a.: omnes boni, Cic.: boni complures, Sall.: fautor et cultor bonorum, Liv.: so auch optimi viri, achtbare Patrioten, Cic.: u. ironisch, etsi propediem video bonorum (Patrioten), id est lautorum et lo upletium (Leuten, die gern gut leben u. volle Beutel haben) urbem refertam fore, Cic. ad Att. 8, 1, 3. – b) sittlich gut = sittsam, keusch, tugendhaft, quid dicas, nullam mulierem bonam esse, Plaut.: femina, Cic.: virgo, coniunx, Catull.: pueri boni malique, Catull. – amor, Catull. – c) gutmütig, uneigennützig, von Hetären, die kein Geld nehmen, expedit bonas esse vobis, Ter.: at bona, quae nec avara fuit, Tibull. – d) gütig = gnädig, gewogen, gefällig, des bonus veniam, Hor.: vos Manes este boni, Verg.: di boni! als Ausruf, Komik, u. Cic. (s. Spengel Ter. Andr. 338): bone deus, Augustin. conf. 2, 6, 12. – hic si, quā modeste munifico esse licet, vellet bonus atque benignus esse, Hor. – m. Dat., vicinis bonus esto, Cato: sis bonus o felixque tuis, Verg. – m. in u. Akk., eo velim uti possem bono in me, Cic. – dah. als Beiname des Jupiter, Iuppiter Optimus Maximus, abgekürzt OM. ( nicht Maximus Optimus, s. Cic. de nat. deor. 2, 64), Cic. u.a. – u. Bona Dea, s. bes. S. 846. – optimus zuw. noch durch Advv. gesteigert, wie: satis opt., Aur. Vict. Caes. 39, 26: valde opt., Plin. Val. 3, 3: plane opt., Apul. de dogm. Plat. 2, 19: perquam optimus, Itala psalm. 22, 5 (b. Cypr. ep. 63, 12). – / vulg. Genet. Sing. Femin. bone, Corp. inscr. Lat. 10, 1231 (a 490 p. Chr.): arch. Dat. Sing. Femin. bonai, Corp. inscr. Lat. 6, 54: arch. Nomin. Plur. bonei, Catull. 61, 232 Schw.: arch. Dat. Plur. boneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1194 u. 10, 600. Plaut. Poen. 1216 cod. Ambr. – Kompar. arch. Akk. meliosem, Varr. LL. 7, 27. Paul. ex Fest. 122, 2 = 87, 25 Thewr. (nach Bugges Vorschlag): Abl. Sing. gew. meliore, doch auch meliori, Act. fr. Arv. aus dem J. 101. I. lin. 73. Corp. inscr. Lat. 8, 1183 (aber Cic. Quinct. 4 Kayser und Müller meliore): arch. Dat. od. Abl. Plur. meliosibus, Paul. ex Fest. 264, 6. – Superl. auch gedehnt opitumus, Corp. inscr. Lat. 1, 1016: opitimus, Corp. inscr. Lat. 6, 2440. – Superl. bonissimus od. melissimus ungebr. nach Varr. LL. 8, 75 u. 76; doch bonissima femina, Corp. inscr. Lat. 5, 342*. – arch. Nbf. duōnus, Paul. ex Fest. 67, 1. Cn. Marc. carm. bei Fest. 165 (a), 30; vgl. Gloss. II, 56, 56 ›duonus, ἀγαθός‹: Genet. Plur. duonoro(m), Corp. inscr. Lat. 1, 32.
II) subst., bonum, ī, n., Kompar. melius, n., 1) das Gute = die gute Beschaffenheit, der gute Zustand usw., ni vis boni in ipsa inesset forma, Ter.: in bonum vertere, sich zum Guten wenden, zum Guten ausschlagen, Caes.u. Liv.: mutare in deterius aut in melius, Sen.: mutari in melius (von Pers.), Tac.: perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius, Sen.: pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit, wußte die bessere Seite herauszukehren, Tac.: reficere in melius et in maius, verbessern u. vergrößern, Plin. ep.: it in melius valetudo principis, es geht besser mit der G. des F., Tac. – 2) wie το ἀγαθόν, bonum, ī, n., u. wie τὰ ἀγαθά, Plur. bona, ōrum, n., das Gut, das Gute, a) übh. jedes phys., geistige u. moralische Gut, Glücksgut, Glück, körperl., geist. u. moral. Vorzug, Talent, Tugend, übh. alles, was gut, recht u. löblich ist (Ggstz. malum), α) Sing.: bonum breve est, Nov. fr.: sapiens et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter, Varr. fr.: aut honoribus aucti aut re familiari, aut si aliud quippiam nacti sumus fortuiti boni aut depulimus mali etc., Cic.: forma bonum fragile est, Ov.: summum bonum erae esse putabam hunc Pamphilum, Ter.: bonum tuum concoquas, genieße dein Glück, Petr.: nihil melius homini sit a dis immortalibus datum, kein größeres Gut, Cic. – bonum naturale, angeborenes Talent, Nep. – bonum mentis est virtus, Cic.: bonum tuum auge et exorna, dein Gutes (deine Vorzüge, deine Tugenden), Sen. – ius bonumque, was recht u. gut ist, Sall.: aequum et bonum u. dgl., s. aequus (oben S. 194). – summum bonum, das höchste Gut (im philosoph. Sinne), Cic.: a bono honestoque in pravum abstrahi, Sall.: boni honestique sectator, Dict. – bonum! als Ausruf, etwa »du meine Güte!« Apul. met. 10, 16. – β) Plur.: tria genera bonorum: maxima animi, secunda corporis, externa tertia, Cic.: bona malaque corporis, Suet.: bona animi, Cic., Sen. u.a. (Ggstz. bona corporis et externa, Sall.): bona aut mala, Vorzüge oder Fehler, Sall.: aber bona malaque vestra, euer Wohl und Wehe, Tac.: acer bonorum et vitiorum suorum iudex, Cic.: ingenii multa bona, Sall.: eloquentiae, ingenii studiique bona, Quint.: bona pacis, Tac. – mala fugere, sequi bona, Cic. – dividere bona diversis, Gutes vom Schädlichen trennen, Hor.: omnes omnia bona dicere, sie sagten alles Gute von mir, Ter. Andr. 97: bona omnia optare od. precari alci, lauter Heil u. Segen, Plaud. rud. 639. Liv. 24, 16, 10: meliora praetervolant, deteriora succedunt, Sen. ep. 108, 25. – di melius duint, di meliora velint od. ferant u. dgl., s. deus. – b) Gut, Güter, Vermögen, Reichtum, -tümer, nur im Plur. (vgl. Cic. parad. 1, 7), bona fortunaeque, Cic.: omnium fortunae et bona, Cic.: bona, fortunae, possessiones omnium, Cic.: b. patria, Cic.: b. paterna et avita, Cic.: bona aliena, Cic.: bona privata, Cic.: bona caduca, Stat.: bonorum omnium heres, Universalerbe, Liv.: divisa inter creditores bona, Tac.: haec Heraclii bona verbo redigere (einziehen), re dissipare, Cic.: alqm patriis bonis evertere od. exturbare, Cic.: ea bona huic Heraclio utenda ac possidenda tradere, Cic. – dah. esse in bonis, im Besitz der Güter (einer Erbschaft) sein, Cic. ep. 13, 30, 1 (dagegen Cic. Tusc. 5, 28: qui sint in bonis, nullo adiuncto malo, d.i. die im Besitze u. Genusse von [phys.- u. moral.] Gütern aller Art sind): u. in dieser Bedtg. habere in bonis, ICt.: dagegen esse in bonis alcis, im Besitze jmds. sein, jmdm. angehören, ICt. – c) bonum, das Gute = der Nutzen, Vorteil, die Belohnung u. dgl., nullā boni spe, ohne sich etwas Gutes zu versehen, Tac.: quis enim ullam ullius boni spem haberet in eo? sollte sich von ihm etw. G. versehen? Cic.: quid mihi sit boni (was sollte es mir helfen), si mentiar, Plaut.: cui bono fuisset, wenn es zum Nutzen gereicht hätte, zugute gekommen wäre, Cic.: quibus occidi patrem bono fuit, Cic. – bonum publicum, der Staatsvorteil, das Staatswohl, das allgemeine Beste (Ggstz. malum publicum), hoc ita si fiat, publico fiat bono, Plaut.: bene gerere rem bono publico, Plaut.: bonum publicum simulantes, Sall.: ne ira obstaret bono publico, Liv.: privato usui bonum publicum postponitur, Tac. – so auch commune bonum, das gemeine Wohl (Beste), non desinemus communi bono operam dare, Sen. de otio 1 (28), 4.
-
63 complector
com-plector, plexus sum, plectī (com u. plecto), einen Gegenstand beflechten, beschlingen, d.i. umschlingen, umfassen, konstr. bei Ang. womit? m. Abl., I) eig.: 1) mit den Händen, Armen, mit dem Körper usw. umschlingen, umfassen, umschlungen-, umfaßt halten, α) v. leb. Wesen: eminentia saxa, Curt.: saxa manibus, Curt.: hastam manu, Curt.: caput digitis, Ov.: hamos brachio (v. den Polypen), Plin.: barbas (polyporum) vix utroque brachio, Plin.: aram passis capillis, Ov. – od. bittend um Schutz flehend, dextram alcis, Curt.: genua, Quint.: Caesarem, Caes. – u. zärtlich liebend, umschlingen, umfaßt halten, umarmen, dextram alcis, Verg.: alqm u. alqm artius, Cic.: alqm absentem cogitatione (im G.), Cic.: alqm medium, Liv.: complexi alter alterum, Arm in Arm, Sen. – u. feindlich festhaltend, beim Ringen usw., alqm, Curt.: inter se, Nep.: complexi alter alterum, Sen.: c. alqm medium, Curt.: u. (absol.) nequeunt complecti satis, sich umarmen, Plaut.: quoad stans complecti posset, Nep. – β) v. Lebl.: corpuscula complexa inter se, Lucr.: manus inter se complexae, Plin.: claviculis suis quasi manibus quicquid est nacta complectitur (vitis), Cic.: ubi mollis amaracus illum floribus complectitur, Verg.: u. v. personif. Schlaf, me artior somnus complexus est, Cic.: sopor complectitur artus, Verg. – 2) räumlich umfassen, umschlie ßen, umschlossen halten, im Umfangeinnehmen, α) v. Pers.: animum mundi caelo, Cic.: ruris aliquantum depresso aratro, Ov.: alcis effigiem fulvo in auro, einfassen, Ov. – als milit. t. t., loca, Caes.: castris ampliorem locum supra ripam, Frontin.: tantum spatium, Caes.: XIV milia passuum, Caes.: alqm obsidione, Vell.: totius circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut nemo inde elabi posset, mit W. umstellt, Liv. – β) v. lebl. Subjj.: extimus (orbis caelestis), qui reliquos omnes complectitur, Cic.: mare terram complexum, Ov.: XXXV stadiûm murus urbem complectitur, Curt.: arx ambitu XX stadia complexa, Curt.: mundus quoniam omnia complexus est (neque est quicquam quod non insit in eo) perfectus est undique, umschließt = in sich schließt, Cic.
II) übtr.: 1) gleichs. umfassen u. festhalten, a) übh. etw. erfassen, einer Sache habhaft werden, sich bemeistern, plures provincias complexus sum quam alii urbes ceperunt, Curt.: totum terrarum orbem aut victoriis aut spe complexus (v. Alexander), Val. Max.: quam (facultatem) quoniam complexus es, tene, Cic.: cum est (vis, Wirkung) idoneam complexa naturam, wenn sie eine empfängliche N. trifft, Cic. – b) einen Gegenstand mit Liebe, Vorliebe, Wärme umfassen, an einem Gegenstande festhalten, einen Ggstd. mit besonderer Vorliebe erfassen, sich eines Ggstds. annehmen, für einen Ggstd. sich interessie ren, auf einen Ggstd. einen hohen Wert legen, einen Ggstd. hegen und pflegen, quos fortuna complexa est, die Schoßkinder des Glücks, Cic.: c. adulescentem totamque causam manumque veteranorum, Cic.: oratorem (den Redner = die Redekunst) celeriter, Cic.: philosophiam, Cic.: virtutem (Ggstz. virtutem aspernari ac refutare), Cic. – omnes cives caritate, Liv.: alqm omni comitate, Cic.: alqm summā benevolentiā, Cic.: alqm beneficio, Cic.: alqm omnibus studiis suis, laboribus, vitae periculis, Cic. – c) mit dem Geiste umfassen, zusammenfassen, in seinem ganzen Umfange übersehen, -erfassen, -auffassen u. begreifen, gew. m. Abl. animo, cogitatione, mente, cogitatione et mente, scientiā, memoriā, zB. animo rei magnitudinem c., Cic.: animum corpore liberatum cogitatione complecti posse, Cic.: c. omne caelum totamque cum universo mari terram mente, Cic.: quod neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potest, cogitatione tantum et mente complectimur, Cic. – scientiā c. quae ad philosophos atque oratores pertinent, Quint. – haec infinita atque nova memoriā c., Cic.; vgl. si longior complectenda memoriā fuerit oratio, einzulernen, zu memorieren, Quint.: u. so (ohne memoriā) in iis quae scripsimus complectendis, Quint.: u. v. Gedächtnis selbst, quae memoria complecteretur, Quint. – selten ohne Abl., ista innumerabilia, Cic.: formam ac figuram animi magis quam corporis, Tac. – d) mit einem Begriffe, mit einer Benennung umfassen, unter einem Begriff (Gedanken) od. einer Benennung zusammenfassen, omnia unā comprehensione, Cic.: utrumque unā appellatione, Quint.: hoc (argumenti) nomine omnia, quae etc., Quint.: honesto (unter dem Anständigen) iustum, pium, religiosum, Quint. – e) mit Worten umfassen, definieren, zusammenfassen, vollständig erfassen u. wiedergeben, gew. m. Abl. oratione, verbis, litteris (durch einen Brief), pluribus libris u. dgl., zB. nullo modo posse omnia istius facta aut memoriā consequi aut oratione complecti, Cic.: complectitur verbis, quod vult, Cic.: gratulationem quam confirmationem animi tui litteris complecti malui, Cic.: c. praecepta philosophiae carmine, Quint.: eo libro omnium rerum memoriam breviter et perdiligenter, Cic.: artem pluribus libris, Quint.: plura paucis, Quint.: ipsis syllabis verba, Quint. – selten ohne Abl., universam et propriam oratoris vim definire complectique, Cic.: viros amplissimos ad suum scelus, als Teilnehmer seines Verbrechens mit vorführen, Cic.: breviter causas, Quint.: sed nolo pluribus, summam rem complectar, Liv. – u. bes. c. decreto, ut etc., durch ein Dekret beschließen, daß usw., Vell. 2, 121, 1. – u. sententiā c. causas u. bl. sententiā c., (bei Abgabe seiner Meinung im Senate) die Gründe für od. gegen zusammenfassen, -stellen, Cic. Phil. 14, 29 (ohne causas) u. 14, 36 (m. causas). – u. als rhet. od. philos. t. t., den Schluß zusammenstellen, den Schlußsatz (die Konklusion) machen, Cornif. rhet. 2, 47. Cic. de inv. 1, 73; vgl. complexio no. II, d, α. – 2) gleichs. räumlich umschließen, a) mit etw. einschließen, sententiam numero quodam c. et astricto et soluto, Cic. de or. 3, 175. – b) in sich umfassen = in sich vereinigen, in sich begreifen, in sich schließen, populus Romanus orbem terrarum complectens, Liv.: urbs omnia ( alles = alles Angenehme od. Widerwärtige) complexa, Sen.: omnium partes corripere atque c., Nep.: omnes omnium caritates patria una complexa est, Cic.: omnes complectitur lex, Quint.: quod (rerum cognitiones) habeant quiddam in se quasi complexum et continens veritatem, Cic.: quo uno maleficio scelera omnia complexa esse videantur, vereinigt zu sein, Cic. Rosc. Am. 37. – / Aktive Form complectit, Vitr. 10, 2 (6), 11 R.: complectite, Pompon. com. fr. 48. – complector in pass. Bedeutung, Curio bei Prisc. 8, 18 (vgl. Hertz Prisc. vol. 1. p. 35, 13). Gargil. de arb. pomif. 2, 6. Auct. tractat. in Luc. 1 (Scriptt. vet. nov. collect. ed Mai tom. 3. p. 191). – Partiz. Perf. passiv, Cic. Rosc. Am. 37 M. Ulp. dig. 49, 1, 3. § 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 79. – Fut. complectebuntur (st. complectentur), Vulg. (Amiat.) Sirach 4, 13.
-
64 unus
ūnus (altlat. oenus), a, um, Genet. ūnīus, Dat. ūnī, (vgl. griech. οἰνός, οἰνή, die Eins auf dem Würfel, gotisch ains, ahd. ein), ein, eine, einer, ein (eines), I) eig.: A) im allg., als Zahlwort: unus de magistratibus, Cic.: mihi secundis rebus unus ex fortunatis hominibus, adversis unus ex summis viris videbatur, Cic.: unus ex Curiatiis, Liv. (u. so bei Livius oft unus ex, s. Fabri u. Weißenb. Liv. 24, 28, 1): unus eorum pontium, Caes.: principum unus, Liv.: uno et octogesimo anno, Cic.: unum et viginti annos, Cic.: dah. unus de multis, Cic., od. e multis, Cic., od. unus multorum, Hor., einer vom großen Haufen, ein gewöhnlicher Mensch, eine Alltagsseele (aber es unus ex multis, es geht dir nicht besser als den meisten, Plin. ep. 1, 3, 2): uno plus Etruscorum cecĭdisse, um einen Mann mehr, Liv.: in unum locum cogere copias, Caes., res diverse et diffuse dictas, Cic.: mit folg. alter (vgl. auch no. II), seltener mit folg. alius, zB. una ex parte... altera ex parte, Caes.: una species... altera, Varro LL.: unam (partem)... aliam... tertiam, Caes.: unum, alterum, tertium annum, Cic.: unus et alter dies, ein bis zwei Tage, Cic.: dies unus, alter, plures etc., Cic.: unum, alterum mensem, Cic.: unus post alterum, einer nach dem anderen, Aur. Vict.: unus aut summum alter, einer oder höchstens zwei, Cic. ep. 5. 21, 1 (versch. v. unus aut alter unter no. II). – Plur. (bes. bei Plur. tantum), ex unis geminas mihi conficies nuptias, Ter.: unae molae, Cato: unae quadrigae, Varro: manibus ab unis, Val. Flacc.: unae decumae... alterae, Cic.: ad hunc quadruplicem fontem diriguntur bini, uni transversi, alteri derecti, Varro LL. – ad unum (unam) omnes u. omnes ad unum, alle bis auf einen, alle bis auf den letzten, Cic. u.a. (s. Fabri Liv. 21, 42, 2): u. so bl. ad unum, Lucil. fr. u. Cic.: u. omnes cum uno, Gell. 3, 7, 16. – in unum, in eins (griech. εἰς εν) = an einen Ort (Punkt), convocare, Sall.: cogere, Liv.: sarcinas conicere, Liv.: confluere, Cic.: fundere, in eine Masse, Colum. – B) insbes.: 1) von dem, was allein vorhanden ist od. stattfindet, ein, wie nur einer, einzig, alleinig, allein, bloß, nur (s. Brix Plaut. trin. 166. Lorenz Plaut. Pseud. 52), quibus sui nihil est nisi una lingua, Plaut.: nunc unae quinque remorantur minae, Plaut.: ruri dum sum ego unos sex dies, Plaut.: uno verbo, Ter.: Demosthenes unus eminet, Cic.: Pompeius plus potest unus, allein, Cic.: unus ex omnibus, Cic.: uni ex omnibus Sequani, Caes.: sequere me t es unos passus, die einzigen drei Schritte, Plaut.: Ubii, qui uni miserant, allein, Caes.: nobis unis, uns allein, Catull.: uni mihi, Tibull. – verb. m. solus (zur Verstärkung), zB. uno illo solo antistite, Cic.: unam solam esse civitatem, Cic. – m. tantum od. modo (nur), zB. quem tantum unum fortuna reliquum esse voluisset, Cic.: una tantum porta, Liv.: unā tantum perforatā navi, Liv.: Cicero ad haec unum modo respondit, Caes.: aliis unus modo (numerus), aliis plures, aliis omnes iidem videntur, Cic. Vgl. Fabri Liv. 21, 50, 6. Kraner Caes. b.G. 5, 41, 7. – verstärkend b. Superl., mit u. ohne omnium, zB. unus invictissimus, Plaut.: unus ei fuit carissimus, Nep.: summus vir unus omnis Graeciae, der größte od. einzig große Mann, Cic.: cum unus in civitate maxime floreret, er allein vor allen am meisten, Nep.: eam rem unam maxime conciliaturam Romanis principum Hispaniae ami itiam, Liv.: quam omnium Thebis vir unam esse optimam diiudicat, Plaut.: rem unam esse omnium difficillimam, eine Sache, die unter allen die schwerste ist, unter allen die schwerste Sache, Cic. Vgl. Brix u. Lorenz Plaut. mil. 52. Fabri Liv. 22, 22, 8: hoc unum od. unum hoc, id unum, nur dieses, Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 744). – 2) von dem, was mehreren gemeinsam ist, ein, einer, eine, ein und derselbe, der nämliche, einerlei (s. Unger Valg. p. 428), una rei publi ae pestis, Cic.: sic ubique una atque continua totius generis humani aut pax fuit aut fatigatio, Flor.: uno tempore, zu einer (gleicher) Zeit, Cic. u. Caes. – verb. mit idem, zB. exitus unus et idem, Cic.: eadem et una res, Cic. – im Plur. (bes. bei Plur. tantum): in unis aedibus, unis moribus, Cic. – II) übtr., indefinitiv, ein, einer, ein, irgend ein, gew. in Verbindung mit quidam, quivis, quisquam, aliquis u.a., una adulescentula, Ter.: unus caprimulgus aut fossor, der nächste beste, Catull.: unus paterfamilias, Cic.: ut iudicem unum, Cic.: nulla res una, Cic.: mit dem Superl.: cum uno gladiatore nequissimo, Cic. – ohne subst., tradidit uni, Ov.: rapta ab uno tuba, Suet. – verb. mit Pronom. u. unbest. Numeral., zB. una quaque (unaquaque) de re, Cic.: unum quodque (unumquodque), Cic.: auch unum quidquid, Lucr. u. Komik.: unus quilibet, quilibet unus, Liv.: quivis unus, Cic., u. unus quivis, Varro LL.: quisquam unus, Liv.: unus aliquis, unum aliquod, irgend ein einzelner, einzelnes, Cic. u.a. (s. Halm Cic: de div. in Caecil. 27. Heräus Tac. hist. 1, 6 extr. Heß Tac. dial. 6. p. 31): nec quisquam unus etc., und kein einziger, Liv.: unus quidam, Cic.: aliquis unus (griech. εἷς τις) pluresve, Cic.: nihil unum, gar nichts, Liv. – nemo unus, nullus unus, Cic. u.a. (s. Kühnast Liv. Synt. S. 273). – unus et (atque, aut, vel) alter, unus alterque, unus et item alter, der eine und (oder) der andere, der und (oder) jener, etliche, wenige, Ter., Cic. u.a. (vgl. Spengel Ter. Andr. 77. Nipperdey Tac. ann. 3, 34. p. 199, 10. Heß Tac. dial. p. 142. Schmidt Iuven. 7, 165. p. 199). – / α) Genet. unius hat das i lang, Verg. Aen. 1, 251. Ov. met. 13, 181, kurz, Lucr. 2, 379. Catull. 5, 3. Verg. Aen. 1, 41. Hor. sat. 1, 6, 13. – β) Genet. uni, Titin. com. 7. Catull. 17, 17. – Dat. uno u. unae, zB. uno operario, Varro r.r. 1, 18, 6: unae fibulae, Cato r.r. 19. – Vocat. une, Plaut. frivol. fr. b. Prisc. 5, 77. Catull. 37, 17. Augustin. conf. 1, 7, 12. – Altlat. oenus, Plaut. truc. 104 Sch. Cic. de legg. 3, 9: oino, Corp. inscr. Lat. 1, 32.
-
65 jeder, jede, jedes
jeder, jede, jedes, quisque (jeder, der zu einer Anzahl od. zu einem Ganzen gehört, einer wie der andere). – quivis. quilibet (jeder beliebige, aber quivis subjektiv, jeder, den du willst oder den man will, jeder nach eigener Wahl; quilibet objektiv, jeder, den der Zufall bestimmt, der erste beste). – quicumque (wer da nur, er sei, wer er wolle, jeder mögliche, jeder ohne Ausnahme). – quisque (wer es auch sei, jeder ohne Unterschied). – nullus non (keiner nicht = jeder ohne Ausnahme, adjekt. u. subst.; im Neutr. auch nihil non, nichts nicht = jedes, alles und jedes, subst., z.B. nihil non efficere posse). – nemo non (niemand nicht = jedermann ohne Ausnahme, subst., z.B. nemo non nostrûm peccat). – omnis (all u. jeder, im Plur. omnes, alle u. jede, sie mögen sein, wo sie wollen, zusammengenommen, Ggstz. unus, aliquot, pauci, nemo, nulli; im Sing. nur bei Gattungsbegriffen, z.B. omne officium, Dienstleistungen jeder Art; aber im Plur. omnium suorum civium potentia, die Macht jedes seiner Mitbürger). – jeder einzelne, unusquisque u. unusquique; unus quilibet od. quilibet unus; unus quivis. – jeder (einzelne) aus einer Menge, jedem (einzelnen) aus einer Menge so u. so viel, durch Distributiva, bei denen jedoch auch jeder (einzelne) durch quisque oder unusquisque mit Genet. (subst.) oder durch singuli (adjekt.) noch bes. ausgedrückt werden kann, z.B. jedem von euch werden zwei Fuß (Land) zugeteilt, cuique vestrûm bini pedes assignantur: jedem aus dem Volk wurden zwei Juchert Land zugeteilt, bina iugera agri plebi dividebantur: für jedes Maß Weizen drei Maß fordern, pro tritici modiis singulis ternos exigere. – So auch: an jedem Tage, in jedem Monate, Jahre, singulis diebus, mensibus, annis (aber auch quot diebus, mensibus, annis): auf jede Stunde, jeden Tag, in singulas horas, in singulos dies (aber auch bl. in horas, in dies): in (während) jeder Nacht, per singulas noctes. – jeder von beiden, uterque (und, sind auf beiden Seiten oder auch nur auf der einen mehrere, der Plur. utrique). – jeder wer, quisquis: jeder der, quicumque. – jeder andere, quicumque alius u. alius quicumque; quivis alius u. alius quivis; quisquis alius u. alius quisquis; omnis alius; ullus alius u. alius ullus (irgend ein anderer); ullus (irgend jemand, z.B. tibi dari putas beneficium, quod ulli datur). – jeder für sich, jeder für seine Person, pro se quisque. – jeder, jedes der Reihe nach, primus quisque, primum quidque. – jeder einzelne [1401] von den Genannten, quilibet unus ex iis, quos nominavi. – jeder brave Mann, bonus vir (der brave Mann als Kollektivbegriff); optimus quisque (absonderlich der Bravgesinnte, jeder, sofern er unter die Bravsten gehört); omnes boni (alle Braven). – jeder Art, s. Art no. I: auf jede Art, injeder Art, injedem Stücke, s. Art no. II a. E. – um jeden Preis, s. Preis no. II. – zu jeder beliebigen Zeit, quocumque tempore volueris od. voluerit.
-
66 defigo
dēfīgo, ĕre, fixi, fixum - tr. - [st1]1 [-] planter, ficher, enfoncer, clouer. - crucem in foro, Cic. Verr. 5, 170: planter une croix sur le forum. - sub aqua defixae sudes, Caes. BG. 5, 18, 3: pieux enfoncés sous l'eau. - verutum in balteo defigitur, Caes. BG. 5, 44, 7: le javelot s'enfonce (se fixe) dans le baudrier. - defigere sicam in consulis corpore, Cic. Cat. 1.6: plonger un poignard dans le coeur du consul. - defigere aliquem in terram colaphis, Plaut. Pers.: clouer qqn à terre à coups de poing. [st1]2 [-] attacher, fixer. - oculos in terra defigere, Quint. 11, 3, 158: fixer les yeux sur le sol. - in possessiones alicujus oculos spe et mente defigere, Cic. Phil. 11: fixer les regards en espérance et en pensée sur les propriétés de qqn. - omnes suas curas in rei publicae salute defigere, Cic. Phil. 14, 13: consacrer tous ses soins au salut de l'état. - ut in oculis omnium sua furta atque flagitia defixurus sim, Cic. Verr. pr. 7: pour fixer dans les yeux de tous ses propres vols et ses propres infamies. - quousque humi defixa tua mens erit? Cic. Rep. 6: ton esprit sera-t-il donc toujours attaché à la terre? - Libyae defixit lumina regnis, Virg. En. 1: il fixa ses regards sur le royaume de Libye. - poét. defixus lumina, Virg. En. 6, 156: ayant les yeux fixés devant lui. [st1]3 [-] rendre immobile de douleur, d'étonnement, etc.; fixer, clouer, paralyser. - stupor omnes defixit, Liv. 3, 47, 6: la stupeur les tint tous immobiles. - tacita maestitia ita defixit animos ut... Liv. 1, 29, 3: une douleur muette paralysa les esprits au point que... - obtutu haeret defixus in uno, Virg. En. 1, 495: il reste immobile, absorbé dans la contemplation. - quasi ob metum defixus, Tac. An. 1, 68: comme figé de crainte. - silentio defixi, Liv. 8, 7, 21: figés dans le silence. [st1]4 [-] t. relig. déclarer irrévocablement. - quae augur vitiosa defixerit, Cic.: ce que l’augure aura déclaré vicieux. [st1]5 [-] t. de magie percer l'image de qqn avec une aiguille, charmer, enchanter, envoûter. - caput alicujus dira imprecatione defigere, Sen. Ben. 6, 35, 1: dévouer la tête de qqn par une sinistre imprécation. - saga poenicea defixit nomina cera? Ov. Am. 3, 7, 29: une magicienne a-t-elle écrit mon nom sur de la cire rouge? - cf. Plin. 28, 19.* * *dēfīgo, ĕre, fixi, fixum - tr. - [st1]1 [-] planter, ficher, enfoncer, clouer. - crucem in foro, Cic. Verr. 5, 170: planter une croix sur le forum. - sub aqua defixae sudes, Caes. BG. 5, 18, 3: pieux enfoncés sous l'eau. - verutum in balteo defigitur, Caes. BG. 5, 44, 7: le javelot s'enfonce (se fixe) dans le baudrier. - defigere sicam in consulis corpore, Cic. Cat. 1.6: plonger un poignard dans le coeur du consul. - defigere aliquem in terram colaphis, Plaut. Pers.: clouer qqn à terre à coups de poing. [st1]2 [-] attacher, fixer. - oculos in terra defigere, Quint. 11, 3, 158: fixer les yeux sur le sol. - in possessiones alicujus oculos spe et mente defigere, Cic. Phil. 11: fixer les regards en espérance et en pensée sur les propriétés de qqn. - omnes suas curas in rei publicae salute defigere, Cic. Phil. 14, 13: consacrer tous ses soins au salut de l'état. - ut in oculis omnium sua furta atque flagitia defixurus sim, Cic. Verr. pr. 7: pour fixer dans les yeux de tous ses propres vols et ses propres infamies. - quousque humi defixa tua mens erit? Cic. Rep. 6: ton esprit sera-t-il donc toujours attaché à la terre? - Libyae defixit lumina regnis, Virg. En. 1: il fixa ses regards sur le royaume de Libye. - poét. defixus lumina, Virg. En. 6, 156: ayant les yeux fixés devant lui. [st1]3 [-] rendre immobile de douleur, d'étonnement, etc.; fixer, clouer, paralyser. - stupor omnes defixit, Liv. 3, 47, 6: la stupeur les tint tous immobiles. - tacita maestitia ita defixit animos ut... Liv. 1, 29, 3: une douleur muette paralysa les esprits au point que... - obtutu haeret defixus in uno, Virg. En. 1, 495: il reste immobile, absorbé dans la contemplation. - quasi ob metum defixus, Tac. An. 1, 68: comme figé de crainte. - silentio defixi, Liv. 8, 7, 21: figés dans le silence. [st1]4 [-] t. relig. déclarer irrévocablement. - quae augur vitiosa defixerit, Cic.: ce que l’augure aura déclaré vicieux. [st1]5 [-] t. de magie percer l'image de qqn avec une aiguille, charmer, enchanter, envoûter. - caput alicujus dira imprecatione defigere, Sen. Ben. 6, 35, 1: dévouer la tête de qqn par une sinistre imprécation. - saga poenicea defixit nomina cera? Ov. Am. 3, 7, 29: une magicienne a-t-elle écrit mon nom sur de la cire rouge? - cf. Plin. 28, 19.* * *Defigo, defigis, pe. prod. defixi, defixum, defigere. Colum. Ficher, Attacher à cloux, ou autre chose.\Aciem defixere in his vestigiis, in quibus, etc. Cic. Ils ont planté leur armee, etc.\Tacita moestitia ita defixit omnium animos, vt, etc. Liu. Percea, ou arresta et estonna tellement le cueur de touts, que, etc.\Crucem defigere. Cic. Dresser, ou Planter un gibet.\Defigere cultrum in corde. Liu. Ficher, Planter dedens.\Defigi diris deprecationibus nemo non metuit. Plinius. Estre mauldict.\Defigere furta alicuius in oculis populi. Cic. Les mettre en evidence, en sorte que tout le monde les congnoisse, et quasi les attacher et ficher à cloux en lieu public.\In eo mentem, orationemque defigit. Cic. Il fiche sa fantasie, etc.\Defigere oculos spe et mente in rem aliquem. Cic. Ficher ses yeulx à quelque chose par pensee, et tascher à l'avoir.\Defixerat pauor cum admiratione Gallos. Liu. Ils estoyent demourez et arrestez tout plantez de crainte et esbahissement.\Defigere in animis aliquam sententiam iudicum. Cic. Quam populi sermo in animis vestris iam ante defixerat. Que le commun bruit avoit ja fiché et planté en voz cueurs. -
67 bonus
bonus (arch. duonus, s. S. 852), a, um, Compar. melior, -ius, Genet. -ōris, Superl. optimus (v. opto), a, um, gut seiner Natur u. seinem Wesen nach (Ggstz. malus), fast in allen Beziehungen entsprechend dem griech. ἀγαθός (Ggstz. κακός), I) adi.: A) gut sowohl in physischer als auch in geistiger Hinsicht, trefflich, tüchtig, brav u. dgl., 1) an sich gut, bonae aedes, boni postes, Plaut.: nummi boni (Ggstz. nummi adulterini), Cic.: calamus, Cic.: agrum meliorem in his regionibus habet nemo, Ter.: optimum argentum, vortrefflich gearbeitetes, Cic. – vox, Quint.: bonā esse voce, Plaut. – memoria (Gedächtnis) b., Cic.: si meliore memoriā es, velim scire, ecquid de te recordere, Ter. – bona carmina (Ggstz. mala c.), Hor.: verba suā naturā bona aut mala (versch. v. bona verba unten no. I, A, 2, l), Cic.: verba valde bona, Cic.: bona dicta, Witze, Enn. fr.: scripta optima Graecorum, Hor.: omnia meliora facere, vervollkommnen, Cic. Tusc. 1, 1. – ars b., artes b., lobenswerte-, edle Eigenschaft, -Eigenschaften, Sing. b. Quint., Plur. b. Sall. u. Tac. (vgl. Spalding Quint. 12, 1, 7). – bonae res, das Gute (Ggstz. aliena ac nihil profutura), Sall. Iug. 1, 5. – adulescentes bonā indole praediti, Cic.: vir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis, Gell. – optimum est! vortrefflich! Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 696).————Insbes.: a) = καλός der äußern Erscheinung nach gut, hübsch, schön, forma bona, Ter. u. Varr., melior, Hor.: cervix b., Suet.: M. Lepidus iuvenis formā, quam mente melior, Vell.: mulier bona aspectu, Ambros. ep. 27. no. 16. – b) von Geburt gut, von guter Abkunft, vornehm, angesehen, auch mit ethischem Nebenbegr. des Rechtlichen, Achtungswerten, wie honett, bono genere natus, Plaut. u. Cic. u. (Ggstz. malo genere natus) Cornif. rhet.: illam civem esse Atticam, bonis prognatam, honetter Leute Kind, Ter. – c) zum Geschäft gut, tüchtig, geschickt, brav, wacker, α) übh.: gubernator, gladiator, imperator, Cic.: dux, Ov.: poëta, Cic.: non boni, sed imperiti medici, Cels.: übtr., stilus optimus et praestantissimus dicendi magister, Cic. – m. Abl., hic iaculo bonus, hic longe fallente sagittā, Verg.: et proelio strenuus erat et consilio bonus, Sall. (vgl. im folg. pace belloque b.). – u. bonus (geschickt, kundig) m. Infin., Verg. ecl. 5, 1. Val. Flacc. 1, 438. Sil. 14, 453: u. so so melior (geeigneter, brauchbarer, tüchtiger) m. Infin., Pers. 4, 16. Lucan. 8, 381. Sil. 1, 681. Val. Flacc. 1, 424. Claud. IV. cons. Hon. 541; de nupt. Hon. et Mar. 314: u. optimus m. Infin., Stat. silv. 2, 3, 70. – subst., boni, tüchtige Männer, Cic. Tusc. 1, 110. – β) zum Kampfe, im Kriege tüchtig, wacker, brav (Ggstz. malus, ignavus, s. Dietsch Sall. Iug. 86, 3), meist subst., iuxta boni malique, strenui et imbelles————inulti obtruncari, Sall.: pari periculo, sed famā impari boni atque ignavi erant, Sall.: optimus quisque cadere aut sauciari, Sall. – m. Abl., vir pace belloque b., Liv.: bonus militiā, Tac.: bello meliores (Ggstz. rudes), Sall.: Pisidae optimi bello, Liv. Vgl. Fabri Sall. Iug. 13, 1. Drak. Liv. 4, 2, 2. Kießl. Tac. ann. 1, 3.2) in bezug auf die Empfindung, das Befinden, die Lage jmds., gut, trefflich, frisch, gesund, angenehm, günstig, glücklich, a) v. phys.. u. geistigen Befinden, gut, trefflich, gesund, valetudo bona, Cic., optima, Caes. – mens b., vernünftiger, gesunder Verstand (Ggstz. furor), Liv. u.a.: numquid vis? D. mentem vobis meliorem dari, Ter. – animus b., ein ruhiger, gelassener Sinn, Plaut.: bono animo esse, guten Mutes sein, Cic. u.a. (bes. oft es bono animo u. bono animo es, sei guten Muts, Komik., Varr. u. Apul.; s. Hildebr. Apul. met. 7, 12. p. 567): bonum animum (Mut) habere, Liv., de Numidia, Sall. – b) v. phys. Eigenschaften u. Zuständen, gut, frisch, gesund, color (Gesichtsfarbe), Lucr. u. (Ggstz. malus) Ov.: melior sanguis (Jugendblut) dabat, Verg.: aetas bona, das frische Alter = die Jugend (Ggstz. aetas mala), Cic. u. (der Tiere) Varr. – v. Lust u. Witterung, caelum b., Cato: bona et certa tempestas, Cic.: tempestas melior, via peior, Hor. – c) v. Örtl.: Th. Non in loco emit perbono has (aedes)? Tr. Immo optimo. Plaut.: amnis————doctus iter melius, Hor. – d) v. unschädlichen Dingen, gesund, heilsam, unschädlich, vinum, Cels.: aquae, Prop. – e) v. den Sinnen angenehmen Dingen, gut, köstlich, edel, regio rebus opima bonis, Lucr.: bonis rebus explere, Lucr.: optimis rebus uti, in jeder Hinsicht auf das beste (feinste) eingerichtet sein, Nep. – grandi pecuniā et re bonā multā (mit vielen Kostbarkeiten) copiosus, Gell. – optima quaedam (Ggstz. vilia et minuta), Plin. ep. 2, 6, 2. – insbes., bonae res, wie τὰ ἀγαθά, köstliche Sachen, d.i. köstliche Salben, Leckerbissen, Delikatessen, Nep.: cena b., Catull.: cenarum bonarum assectator, Sen. – f) v. Nachrichten u. Gerüchten, gut, angenehm, günstig, nuntii b., Plaut.: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, Cic. – g) v. Gesinnung u. Denkart, et quorum melior sententia menti, Verg. – h) v. Lebens- u. Gemütszuständen, fama b. (ευδοξία), guter Ruf, Cic. (vgl. fama): optimae opinionis vir, ICt. – cum bona gratia, s. gratia. – cum b. venia, u. bl. bonā veniā, s. venia. – spes b., Cic. u.a. (vgl. spes). – i) v. menschl. Handlungen, Verhältnissen u. Lagen, gut = nützlich, verdienstlich, bona facta, Tac.: exemplum b., Tac.: alcis operā optimā fortissimāque usum esse, Caes.: bonā fortique operā eorum se ad eam diem usum, Liv.: bonam operam navare adversus alqm, Aur. Vict. – od. gut = gedeihlich, günstig, glücklich, bona initia (Ggstz. mali eventus), Sall.:————bonus eventus, Varr.: exitus boni, Hor.: haec omnia meliores habebunt exitus, Cic.: fata b., Hor.: fatis melioribus uti, Verg.: salutis bonae si quid, Cic.: raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari, Liv.: b. mors, ein glücklicher, leichter Tod, Plin. ep.: b. navigatio, Cic. u. Val. Max. – bonae res, günstige, glückliche Umstände od. Lage, Glück (Ggstz. malae), Plaut., Cic. u. Liv.: res et fortunae tuae... quae quidem cotidie faciliores mihi et meliores videntur, Cic. – in bonam partem, in optimam partem accipere (vgl. accipio), Cic. – k) v. der Zeit, gut = günstig, glücklich, froh, heiter, dies b., Ov., Sen. u. Petr.: optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, Verg.: bona hora, Petr.: bonas horas male collocare, Mart. – endlich l) v. Vorbedeutungen u. allem, was dazu gehört, gut = Glück bringend, günstig, von guter Vorbedeutung, auspicium b., Cic.: meliore opus est auspicio, Plaut.: omine cum bono, Catull.: bona cum alite, Catull.: ite bonis avibus, Ov. – v. der Rede, dicamus bona verba, Tibull.: linguis animisque favete; nunc dicenda bono sunt bona verba die, Ov.: dah. übtr., bona verba quaeso, nur gemach! Ter. Andr. 204. – u. die Eingangsformeln: quod bonum faustum felix fortunatumque sit, Cic.: quod bonum atque fortunatum sit, Plaut.: quod bonum faustumque sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste, Suet.: venerare, ut nobis haec habitatio bona————fausta felix fortunataque evenat, Plaut. trin. 40 sq. – u. vor Edikten: bonum factum, Heil u. Glück! Suet. (vgl. die Auslgg. zu Suet. Caes. 80, 2): bonum factum, ut edicta mea servetis, wohlan denn, nehmt in Obacht usw., Plaut.3) in bezug auf Zweck u. Gebrauch gut, d.i. tauglich, geeignet, zweckmäßig, bequem, aetas tironum plerumque melior, taugt besser, Cic. Tusc. 2, 38. – mit ad u. Akk.: terra cuiusmodi sit refert, et ad quam rem bona aut non bona sit, Varr.: campi militi Romano ad proelium boni, Tac. – m. Dat., ager frugum fertilis, bonus pecori, Sall.: quia mons pecori bonus alendo erat, Liv.: civitatibus suis quidem non boni (für ihre St. nicht von Segen), sed etc., Cic. de or. 3, 139. – dah. bonum est, es hilft, Cato. – quod mihi erit bonum atque commodum, bequem u. leicht für mich, Ter. – melius est m. 2. Sup., vitatu quidque petitu sit melius, Hor. sat. 1, 4, 116. – optimus est m. 2. Sup., quist amor cultu optumus, Plaut. mil. 101: bes. optimum factu esse, Cic. ep. 7, 3, 1. Cic. II. Verr. 1, 67 u. 136; Cat. 1, 29. Caes. b.G. 4, 30, 2. Liv. 38, 22, 2. – u. bonum est (es ist gut, ersprießlich, geraten, heilsam) m. Infin., Plaut. Curc. 176. Publ. Syr. sent. 47 R2: bonum atque utile est m. Acc. u. Infin., Dict. Cret. 2, 22: u. bonum videtur m. Infin., Augustin. conf. 8, 1: u. melius est m. Infin., Cic. ep. 9, 18, 2; de legg. 3, 54: u. erit melius m. Infin. perf. act.,————Liv. 3, 41, 3; 3, 48, 2: u. optimum est m. Infin., Caes. b.G. 2, 10, 4: u. optimum factu videtur m. Infin., Sall. Iug. 107, 5: u. optimum videtur m. Acc. u. Infin., Liv. 3, 4, 10 u. 27, 4, 3: u. optimum factu credens od. ratus m. Infin., Sall. Cat. 32, 1; 55, 1; 57, 5: u. (id) optimum est (ist am geratensten) m. folg. ut u. Konj., Plaut. trin. 486. Callistr. dig. 4, 2, 13: u. hoc mihi factu est optimum m. folg. ut u. Konj., Plaut. aul. 582: u. optimum est m. bl. Konj., Plaut. Men. 947 (dazu Brix mehr Belege).4) übtr. auf den Grad einer Menge, gut = ziemlich, nicht unbeträchtlich, ansehnlich, bona pars hominum, Hor.: bonam partem sermonis in hunc diem differre, Cic.: u. verb. bonam magnamque partem ad se attulit, Ter.: sit bona librorum copia, Hor.B) in moral. Hinsicht gut, 1) im allg., gutartig, brav, bieder, redlich, rechtschaffen, zuverlässig, ehrenhaft, treu, ehrlich (s. Dietsch u. Fabri Sall. Iug. 5, 5), a) v. Gesinnung u. Handlungsweise, ingenio bono esse, Ter.: ob mores bonos, Cels.: bono animo in populum Rom. esse, Caes.: consilio bono, in guter Absicht, Cic.: fides b., bonā fide, s. fides. – conscientia b., Quint., conscientia optima, Plin. ep. – bona atque honesta amicitia, Sall.: societas b., Tac.: – causa b., Cic.: ratio bona cum perdita confligit, Cic. – bona pars tui, v. Geist (Ggstz. corpus), Sen.: u. so optima pars hominis, Cic.: u. quod est optimum in————nobis, Lact., u. quod in homine praestantissimum et optimum est, Cic. Vgl. Bünem. Lact. 1, 7, 13. p. 49 sq. – b) v. Pers., bonus auctor, Cic.: u. so auctor valde bonus, auctor optimus, Cic.: M. Lepidus iuvenis formā quam mente melior, Vell.: boni fidelesque socii, Liv.: in foro infimo boni homines et dites ambulant, in medio, ibi ostentatores meri, Plaut.: naturā optimus, Sen.: fecit (homines) ex malis bonos, ex bonis optimos, Capitol. – bes. oft vir bonus u. subst. bl. bonus, der brave, biedere, rechtliche, wohlgesinnte, honette Mann, der Biedermann, Ehrenmann, auch ironisch (s. Sorof Cic. de or. 2, 85. Jordan Cic. Caecin. 16. p. 171), negant quemquam esse bonum virum nisi sapientem, Cic.: hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis, quis non videt? certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni; versuti potius, obscuri, astuti, fallacis etc., Cic.: pessimus atque optimus vir, Quint.: iustis autem et fidis hominibus, id est bonis viris, ita fides habetur, ut etc., Sall.: vir gratus bonusque, Liv., od. gratus homo et vir bonus, Cic.: ipso homo melior non est, es gibt keinen braveren Mann als ihn, Petr.: tanto melior! (Ggstz. tanto nequior), wir »desto besser!« (s. Wagner Ter. heaut. 549): homines optimi, die guten (lieben) Leutchen (iron.), Cic.: viri boni est misereri, Cic. – subst. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 42, 3), proprium est boni recte facere, Quint. 5, 10, 64: bonus tantum-————modo segnior fit, ubi neglegas, malus improbior, Sall.: Plur., minor vis bonis quam malis inest, Plin. ep.: boni, Ggstz. nefandi (die Ruchlosen), Ov. – u. im Voc. in der Anrede, mein guter, braver, wackerer, wie ὠγαθέ, ὠγαθοί, α) in freundlicher Anrede: dux bone, Hor.: optimi viri, Cic.: o bone, Hor. u. Pers.: bone, Hor.: boni, Hor. – β) mit Ironie: bone vir, sauberer Bursche, Plaut, u. Ter.: quid ais, bone (du sauberer) custos defensorque provinciae? Cic.: boni, ihr lieben Leutchen, Hor. Vgl. Brix Plaut. capt. 951. Spengel Ter. Andr. 616. Fritzsche u. Heindorf Hor. sat. 2, 2, 1. Drak. Sil. 2, 240. – u. Bonus = Χρηστός, der »Redliche«, als Beiname des Phocion, Nep. Phoc. 1, 1.2) insbes.: a) politisch gut-, wohlgesinnt, patriotisch gesinnt, loyal, gemeinsinnig, d.i. in Rom = aristokratisch gesinnt, in Athen usw. = demokratisch gesinnt, ut eum, quem bonum civem semper habuisset, bonum virum (rechtl. M.) esse pateretur, Cic.: bonus et fortis civis (Ggstz. aut timidus aut sibi potius consulens), Cic.: boni cives, boni viri (Ggstz. seditiosus civis), Cic.: qui ita suum consulem observavit, ut et illi quaestor bonus et vobis omnibus optimus civis videretur, Cic.: pars (Partei) melior (Ggstz. pars deterior), Liv. – subst., ein Gutgesinnter, ein Patriot, loyaler Bürger, Sing. u. Plur. b. Cic. u.a.: omnes boni, Cic.: boni complures, Sall.: fautor et cultor bo-————norum, Liv.: so auch optimi viri, achtbare Patrioten, Cic.: u. ironisch, etsi propediem video bonorum (Patrioten), id est lautorum et lo upletium (Leuten, die gern gut leben u. volle Beutel haben) urbem refertam fore, Cic. ad Att. 8, 1, 3. – b) sittlich gut = sittsam, keusch, tugendhaft, quid dicas, nullam mulierem bonam esse, Plaut.: femina, Cic.: virgo, coniunx, Catull.: pueri boni malique, Catull. – amor, Catull. – c) gutmütig, uneigennützig, von Hetären, die kein Geld nehmen, expedit bonas esse vobis, Ter.: at bona, quae nec avara fuit, Tibull. – d) gütig = gnädig, gewogen, gefällig, des bonus veniam, Hor.: vos Manes este boni, Verg.: di boni! als Ausruf, Komik, u. Cic. (s. Spengel Ter. Andr. 338): bone deus, Augustin. conf. 2, 6, 12. – hic si, quā modeste munifico esse licet, vellet bonus atque benignus esse, Hor. – m. Dat., vicinis bonus esto, Cato: sis bonus o felixque tuis, Verg. – m. in u. Akk., eo velim uti possem bono in me, Cic. – dah. als Beiname des Jupiter, Iuppiter Optimus Maximus, abgekürzt OM. ( nicht Maximus Optimus, s. Cic. de nat. deor. 2, 64), Cic. u.a. – u. Bona Dea, s. bes. S. 846. – optimus zuw. noch durch Advv. gesteigert, wie: satis opt., Aur. Vict. Caes. 39, 26: valde opt., Plin. Val. 3, 3: plane opt., Apul. de dogm. Plat. 2, 19: perquam optimus, Itala psalm. 22, 5 (b. Cypr. ep. 63, 12). – ⇒ vulg. Genet. Sing. Femin. bone, Corp. inscr. Lat. 10, 1231 (a 490 p.————Chr.): arch. Dat. Sing. Femin. bonai, Corp. inscr. Lat. 6, 54: arch. Nomin. Plur. bonei, Catull. 61, 232 Schw.: arch. Dat. Plur. boneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1194 u. 10, 600. Plaut. Poen. 1216 cod. Ambr. – Kompar. arch. Akk. meliosem, Varr. LL. 7, 27. Paul. ex Fest. 122, 2 = 87, 25 Thewr. (nach Bugges Vorschlag): Abl. Sing. gew. meliore, doch auch meliori, Act. fr. Arv. aus dem J. 101. I. lin. 73. Corp. inscr. Lat. 8, 1183 (aber Cic. Quinct. 4 Kayser und Müller meliore): arch. Dat. od. Abl. Plur. meliosibus, Paul. ex Fest. 264, 6. – Superl. auch gedehnt opitumus, Corp. inscr. Lat. 1, 1016: opitimus, Corp. inscr. Lat. 6, 2440. – Superl. bonissimus od. melissimus ungebr. nach Varr. LL. 8, 75 u. 76; doch bonissima femina, Corp. inscr. Lat. 5, 342*. – arch. Nbf. duōnus, Paul. ex Fest. 67, 1. Cn. Marc. carm. bei Fest. 165 (a), 30; vgl. Gloss. II, 56, 56 ›duonus, ἀγαθός‹: Genet. Plur. duonoro(m), Corp. inscr. Lat. 1, 32.II) subst., bonum, ī, n., Kompar. melius, n., 1) das Gute = die gute Beschaffenheit, der gute Zustand usw., ni vis boni in ipsa inesset forma, Ter.: in bonum vertere, sich zum Guten wenden, zum Guten ausschlagen, Caes.u. Liv.: mutare in deterius aut in melius, Sen.: mutari in melius (von Pers.), Tac.: perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius, Sen.: pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit, wußte die bessere Seite herauszukehren, Tac.:————reficere in melius et in maius, verbessern u. vergrößern, Plin. ep.: it in melius valetudo principis, es geht besser mit der G. des F., Tac. – 2) wie το ἀγαθόν, bonum, ī, n., u. wie τὰ ἀγαθά, Plur. bona, ōrum, n., das Gut, das Gute, a) übh. jedes phys., geistige u. moralische Gut, Glücksgut, Glück, körperl., geist. u. moral. Vorzug, Talent, Tugend, übh. alles, was gut, recht u. löblich ist (Ggstz. malum), α) Sing.: bonum breve est, Nov. fr.: sapiens et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter, Varr. fr.: aut honoribus aucti aut re familiari, aut si aliud quippiam nacti sumus fortuiti boni aut depulimus mali etc., Cic.: forma bonum fragile est, Ov.: summum bonum erae esse putabam hunc Pamphilum, Ter.: bonum tuum concoquas, genieße dein Glück, Petr.: nihil melius homini sit a dis immortalibus datum, kein größeres Gut, Cic. – bonum naturale, angeborenes Talent, Nep. – bonum mentis est virtus, Cic.: bonum tuum auge et exorna, dein Gutes (deine Vorzüge, deine Tugenden), Sen. – ius bonumque, was recht u. gut ist, Sall.: aequum et bonum u. dgl., s. aequus (oben S. 194). – summum bonum, das höchste Gut (im philosoph. Sinne), Cic.: a bono honestoque in pravum abstrahi, Sall.: boni honestique sectator, Dict. – bonum! als Ausruf, etwa »du meine Güte!« Apul. met. 10, 16. – β) Plur.: tria genera bonorum: maxima animi, secunda corporis, externa tertia, Cic.: bona malaque————corporis, Suet.: bona animi, Cic., Sen. u.a. (Ggstz. bona corporis et externa, Sall.): bona aut mala, Vorzüge oder Fehler, Sall.: aber bona malaque vestra, euer Wohl und Wehe, Tac.: acer bonorum et vitiorum suorum iudex, Cic.: ingenii multa bona, Sall.: eloquentiae, ingenii studiique bona, Quint.: bona pacis, Tac. – mala fugere, sequi bona, Cic. – dividere bona diversis, Gutes vom Schädlichen trennen, Hor.: omnes omnia bona dicere, sie sagten alles Gute von mir, Ter. Andr. 97: bona omnia optare od. precari alci, lauter Heil u. Segen, Plaud. rud. 639. Liv. 24, 16, 10: meliora praetervolant, deteriora succedunt, Sen. ep. 108, 25. – di melius duint, di meliora velint od. ferant u. dgl., s. deus. – b) Gut, Güter, Vermögen, Reichtum, -tümer, nur im Plur. (vgl. Cic. parad. 1, 7), bona fortunaeque, Cic.: omnium fortunae et bona, Cic.: bona, fortunae, possessiones omnium, Cic.: b. patria, Cic.: b. paterna et avita, Cic.: bona aliena, Cic.: bona privata, Cic.: bona caduca, Stat.: bonorum omnium heres, Universalerbe, Liv.: divisa inter creditores bona, Tac.: haec Heraclii bona verbo redigere (einziehen), re dissipare, Cic.: alqm patriis bonis evertere od. exturbare, Cic.: ea bona huic Heraclio utenda ac possidenda tradere, Cic. – dah. esse in bonis, im Besitz der Güter (einer Erbschaft) sein, Cic. ep. 13, 30, 1 (dagegen Cic. Tusc. 5, 28: qui sint in bonis, nullo adiuncto malo, d.i. die im Besitze u.————Genusse von [phys.- u. moral.] Gütern aller Art sind): u. in dieser Bedtg. habere in bonis, ICt.: dagegen esse in bonis alcis, im Besitze jmds. sein, jmdm. angehören, ICt. – c) bonum, das Gute = der Nutzen, Vorteil, die Belohnung u. dgl., nullā boni spe, ohne sich etwas Gutes zu versehen, Tac.: quis enim ullam ullius boni spem haberet in eo? sollte sich von ihm etw. G. versehen? Cic.: quid mihi sit boni (was sollte es mir helfen), si mentiar, Plaut.: cui bono fuisset, wenn es zum Nutzen gereicht hätte, zugute gekommen wäre, Cic.: quibus occidi patrem bono fuit, Cic. – bonum publicum, der Staatsvorteil, das Staatswohl, das allgemeine Beste (Ggstz. malum publicum), hoc ita si fiat, publico fiat bono, Plaut.: bene gerere rem bono publico, Plaut.: bonum publicum simulantes, Sall.: ne ira obstaret bono publico, Liv.: privato usui bonum publicum postponitur, Tac. – so auch commune bonum, das gemeine Wohl (Beste), non desinemus communi bono operam dare, Sen. de otio 1 (28), 4. -
68 complector
com-plector, plexus sum, plectī (com u. plecto), einen Gegenstand beflechten, beschlingen, d.i. umschlingen, umfassen, konstr. bei Ang. womit? m. Abl., I) eig.: 1) mit den Händen, Armen, mit dem Körper usw. umschlingen, umfassen, umschlungen-, umfaßt halten, α) v. leb. Wesen: eminentia saxa, Curt.: saxa manibus, Curt.: hastam manu, Curt.: caput digitis, Ov.: hamos brachio (v. den Polypen), Plin.: barbas (polyporum) vix utroque brachio, Plin.: aram passis capillis, Ov. – od. bittend um Schutz flehend, dextram alcis, Curt.: genua, Quint.: Caesarem, Caes. – u. zärtlich liebend, umschlingen, umfaßt halten, umarmen, dextram alcis, Verg.: alqm u. alqm artius, Cic.: alqm absentem cogitatione (im G.), Cic.: alqm medium, Liv.: complexi alter alterum, Arm in Arm, Sen. – u. feindlich festhaltend, beim Ringen usw., alqm, Curt.: inter se, Nep.: complexi alter alterum, Sen.: c. alqm medium, Curt.: u. (absol.) nequeunt complecti satis, sich umarmen, Plaut.: quoad stans complecti posset, Nep. – β) v. Lebl.: corpuscula complexa inter se, Lucr.: manus inter se complexae, Plin.: claviculis suis quasi manibus quicquid est nacta complectitur (vitis), Cic.: ubi mollis amaracus illum floribus complectitur, Verg.: u. v. personif. Schlaf, me artior somnus complexus est, Cic.: sopor complectitur artus, Verg. – 2) räumlich umfassen, umschlie-————ßen, umschlossen halten, im Umfangeinnehmen, α) v. Pers.: animum mundi caelo, Cic.: ruris aliquantum depresso aratro, Ov.: alcis effigiem fulvo in auro, einfassen, Ov. – als milit. t. t., loca, Caes.: castris ampliorem locum supra ripam, Frontin.: tantum spatium, Caes.: XIV milia passuum, Caes.: alqm obsidione, Vell.: totius circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut nemo inde elabi posset, mit W. umstellt, Liv. – β) v. lebl. Subjj.: extimus (orbis caelestis), qui reliquos omnes complectitur, Cic.: mare terram complexum, Ov.: XXXV stadiûm murus urbem complectitur, Curt.: arx ambitu XX stadia complexa, Curt.: mundus quoniam omnia complexus est (neque est quicquam quod non insit in eo) perfectus est undique, umschließt = in sich schließt, Cic.II) übtr.: 1) gleichs. umfassen u. festhalten, a) übh. etw. erfassen, einer Sache habhaft werden, sich bemeistern, plures provincias complexus sum quam alii urbes ceperunt, Curt.: totum terrarum orbem aut victoriis aut spe complexus (v. Alexander), Val. Max.: quam (facultatem) quoniam complexus es, tene, Cic.: cum est (vis, Wirkung) idoneam complexa naturam, wenn sie eine empfängliche N. trifft, Cic. – b) einen Gegenstand mit Liebe, Vorliebe, Wärme umfassen, an einem Gegenstande festhalten, einen Ggstd. mit besonderer Vorliebe erfassen, sich eines Ggstds. annehmen, für einen Ggstd. sich interessie-————ren, auf einen Ggstd. einen hohen Wert legen, einen Ggstd. hegen und pflegen, quos fortuna complexa est, die Schoßkinder des Glücks, Cic.: c. adulescentem totamque causam manumque veteranorum, Cic.: oratorem (den Redner = die Redekunst) celeriter, Cic.: philosophiam, Cic.: virtutem (Ggstz. virtutem aspernari ac refutare), Cic. – omnes cives caritate, Liv.: alqm omni comitate, Cic.: alqm summā benevolentiā, Cic.: alqm beneficio, Cic.: alqm omnibus studiis suis, laboribus, vitae periculis, Cic. – c) mit dem Geiste umfassen, zusammenfassen, in seinem ganzen Umfange übersehen, -erfassen, -auffassen u. begreifen, gew. m. Abl. animo, cogitatione, mente, cogitatione et mente, scientiā, memoriā, zB. animo rei magnitudinem c., Cic.: animum corpore liberatum cogitatione complecti posse, Cic.: c. omne caelum totamque cum universo mari terram mente, Cic.: quod neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potest, cogitatione tantum et mente complectimur, Cic. – scientiā c. quae ad philosophos atque oratores pertinent, Quint. – haec infinita atque nova memoriā c., Cic.; vgl. si longior complectenda memoriā fuerit oratio, einzulernen, zu memorieren, Quint.: u. so (ohne memoriā) in iis quae scripsimus complectendis, Quint.: u. v. Gedächtnis selbst, quae memoria complecteretur, Quint. – selten ohne Abl., ista innumerabilia, Cic.: formam ac figuram animi magis quam cor-————poris, Tac. – d) mit einem Begriffe, mit einer Benennung umfassen, unter einem Begriff (Gedanken) od. einer Benennung zusammenfassen, omnia unā comprehensione, Cic.: utrumque unā appellatione, Quint.: hoc (argumenti) nomine omnia, quae etc., Quint.: honesto (unter dem Anständigen) iustum, pium, religiosum, Quint. – e) mit Worten umfassen, definieren, zusammenfassen, vollständig erfassen u. wiedergeben, gew. m. Abl. oratione, verbis, litteris (durch einen Brief), pluribus libris u. dgl., zB. nullo modo posse omnia istius facta aut memoriā consequi aut oratione complecti, Cic.: complectitur verbis, quod vult, Cic.: gratulationem quam confirmationem animi tui litteris complecti malui, Cic.: c. praecepta philosophiae carmine, Quint.: eo libro omnium rerum memoriam breviter et perdiligenter, Cic.: artem pluribus libris, Quint.: plura paucis, Quint.: ipsis syllabis verba, Quint. – selten ohne Abl., universam et propriam oratoris vim definire complectique, Cic.: viros amplissimos ad suum scelus, als Teilnehmer seines Verbrechens mit vorführen, Cic.: breviter causas, Quint.: sed nolo pluribus, summam rem complectar, Liv. – u. bes. c. decreto, ut etc., durch ein Dekret beschließen, daß usw., Vell. 2, 121, 1. – u. sententiā c. causas u. bl. sententiā c., (bei Abgabe seiner Meinung im Senate) die Gründe für od. gegen zusammenfassen, -stellen, Cic. Phil. 14, 29 (ohne causas)————u. 14, 36 (m. causas). – u. als rhet. od. philos. t. t., den Schluß zusammenstellen, den Schlußsatz (die Konklusion) machen, Cornif. rhet. 2, 47. Cic. de inv. 1, 73; vgl. complexio no. II, d, α. – 2) gleichs. räumlich umschließen, a) mit etw. einschließen, sententiam numero quodam c. et astricto et soluto, Cic. de or. 3, 175. – b) in sich umfassen = in sich vereinigen, in sich begreifen, in sich schließen, populus Romanus orbem terrarum complectens, Liv.: urbs omnia ( alles = alles Angenehme od. Widerwärtige) complexa, Sen.: omnium partes corripere atque c., Nep.: omnes omnium caritates patria una complexa est, Cic.: omnes complectitur lex, Quint.: quod (rerum cognitiones) habeant quiddam in se quasi complexum et continens veritatem, Cic.: quo uno maleficio scelera omnia complexa esse videantur, vereinigt zu sein, Cic. Rosc. Am. 37. – ⇒ Aktive Form complectit, Vitr. 10, 2 (6), 11 R.: complectite, Pompon. com. fr. 48. – complector in pass. Bedeutung, Curio bei Prisc. 8, 18 (vgl. Hertz Prisc. vol. 1. p. 35, 13). Gargil. de arb. pomif. 2, 6. Auct. tractat. in Luc. 1 (Scriptt. vet. nov. collect. ed Mai tom. 3. p. 191). – Partiz. Perf. passiv, Cic. Rosc. Am. 37 M. Ulp. dig. 49, 1, 3. § 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 79. – Fut. complectebuntur (st. complectentur), Vulg. (Amiat.) Sirach 4, 13.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > complector
-
69 unus
ūnus (altlat. oenus), a, um, Genet. ūnīus, Dat. ūnī, (vgl. griech. οἰνός, οἰνή, die Eins auf dem Würfel, gotisch ains, ahd. ein), ein, eine, einer, ein (eines), I) eig.: A) im allg., als Zahlwort: unus de magistratibus, Cic.: mihi secundis rebus unus ex fortunatis hominibus, adversis unus ex summis viris videbatur, Cic.: unus ex Curiatiis, Liv. (u. so bei Livius oft unus ex, s. Fabri u. Weißenb. Liv. 24, 28, 1): unus eorum pontium, Caes.: principum unus, Liv.: uno et octogesimo anno, Cic.: unum et viginti annos, Cic.: dah. unus de multis, Cic., od. e multis, Cic., od. unus multorum, Hor., einer vom großen Haufen, ein gewöhnlicher Mensch, eine Alltagsseele (aber es unus ex multis, es geht dir nicht besser als den meisten, Plin. ep. 1, 3, 2): uno plus Etruscorum cecĭdisse, um einen Mann mehr, Liv.: in unum locum cogere copias, Caes., res diverse et diffuse dictas, Cic.: mit folg. alter (vgl. auch no. II), seltener mit folg. alius, zB. una ex parte... altera ex parte, Caes.: una species... altera, Varro LL.: unam (partem)... aliam... tertiam, Caes.: unum, alterum, tertium annum, Cic.: unus et alter dies, ein bis zwei Tage, Cic.: dies unus, alter, plures etc., Cic.: unum, alterum mensem, Cic.: unus post alterum, einer nach dem anderen, Aur. Vict.: unus aut summum alter, einer oder höchstens zwei, Cic. ep. 5. 21, 1 (versch. v. unus aut alter unter no. II). – Plur.————(bes. bei Plur. tantum), ex unis geminas mihi conficies nuptias, Ter.: unae molae, Cato: unae quadrigae, Varro: manibus ab unis, Val. Flacc.: unae decumae... alterae, Cic.: ad hunc quadruplicem fontem diriguntur bini, uni transversi, alteri derecti, Varro LL. – ad unum (unam) omnes u. omnes ad unum, alle bis auf einen, alle bis auf den letzten, Cic. u.a. (s. Fabri Liv. 21, 42, 2): u. so bl. ad unum, Lucil. fr. u. Cic.: u. omnes cum uno, Gell. 3, 7, 16. – in unum, in eins (griech. εἰς εν) = an einen Ort (Punkt), convocare, Sall.: cogere, Liv.: sarcinas conicere, Liv.: confluere, Cic.: fundere, in eine Masse, Colum. – B) insbes.: 1) von dem, was allein vorhanden ist od. stattfindet, ein, wie nur einer, einzig, alleinig, allein, bloß, nur (s. Brix Plaut. trin. 166. Lorenz Plaut. Pseud. 52), quibus sui nihil est nisi una lingua, Plaut.: nunc unae quinque remorantur minae, Plaut.: ruri dum sum ego unos sex dies, Plaut.: uno verbo, Ter.: Demosthenes unus eminet, Cic.: Pompeius plus potest unus, allein, Cic.: unus ex omnibus, Cic.: uni ex omnibus Sequani, Caes.: sequere me t es unos passus, die einzigen drei Schritte, Plaut.: Ubii, qui uni miserant, allein, Caes.: nobis unis, uns allein, Catull.: uni mihi, Tibull. – verb. m. solus (zur Verstärkung), zB. uno illo solo antistite, Cic.: unam solam esse civitatem, Cic. – m. tantum od. modo (nur), zB. quem tantum unum fortuna reliquum esse voluisset, Cic.: una tantum porta,————Liv.: unā tantum perforatā navi, Liv.: Cicero ad haec unum modo respondit, Caes.: aliis unus modo (numerus), aliis plures, aliis omnes iidem videntur, Cic. Vgl. Fabri Liv. 21, 50, 6. Kraner Caes. b.G. 5, 41, 7. – verstärkend b. Superl., mit u. ohne omnium, zB. unus invictissimus, Plaut.: unus ei fuit carissimus, Nep.: summus vir unus omnis Graeciae, der größte od. einzig große Mann, Cic.: cum unus in civitate maxime floreret, er allein vor allen am meisten, Nep.: eam rem unam maxime conciliaturam Romanis principum Hispaniae ami itiam, Liv.: quam omnium Thebis vir unam esse optimam diiudicat, Plaut.: rem unam esse omnium difficillimam, eine Sache, die unter allen die schwerste ist, unter allen die schwerste Sache, Cic. Vgl. Brix u. Lorenz Plaut. mil. 52. Fabri Liv. 22, 22, 8: hoc unum od. unum hoc, id unum, nur dieses, Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 744). – 2) von dem, was mehreren gemeinsam ist, ein, einer, eine, ein und derselbe, der nämliche, einerlei (s. Unger Valg. p. 428), una rei publi ae pestis, Cic.: sic ubique una atque continua totius generis humani aut pax fuit aut fatigatio, Flor.: uno tempore, zu einer (gleicher) Zeit, Cic. u. Caes. – verb. mit idem, zB. exitus unus et idem, Cic.: eadem et una res, Cic. – im Plur. (bes. bei Plur. tantum): in unis aedibus, unis moribus, Cic. – II) übtr., indefinitiv, ein, einer, ein, irgend ein, gew. in Verbindung mit quidam, quivis, quisquam, aliquis————u.a., una adulescentula, Ter.: unus caprimulgus aut fossor, der nächste beste, Catull.: unus paterfamilias, Cic.: ut iudicem unum, Cic.: nulla res una, Cic.: mit dem Superl.: cum uno gladiatore nequissimo, Cic. – ohne subst., tradidit uni, Ov.: rapta ab uno tuba, Suet. – verb. mit Pronom. u. unbest. Numeral., zB. una quaque (unaquaque) de re, Cic.: unum quodque (unumquodque), Cic.: auch unum quidquid, Lucr. u. Komik.: unus quilibet, quilibet unus, Liv.: quivis unus, Cic., u. unus quivis, Varro LL.: quisquam unus, Liv.: unus aliquis, unum aliquod, irgend ein einzelner, einzelnes, Cic. u.a. (s. Halm Cic: de div. in Caecil. 27. Heräus Tac. hist. 1, 6 extr. Heß Tac. dial. 6. p. 31): nec quisquam unus etc., und kein einziger, Liv.: unus quidam, Cic.: aliquis unus (griech. εἷς τις) pluresve, Cic.: nihil unum, gar nichts, Liv. – nemo unus, nullus unus, Cic. u.a. (s. Kühnast Liv. Synt. S. 273). – unus et (atque, aut, vel) alter, unus alterque, unus et item alter, der eine und (oder) der andere, der und (oder) jener, etliche, wenige, Ter., Cic. u.a. (vgl. Spengel Ter. Andr. 77. Nipperdey Tac. ann. 3, 34. p. 199, 10. Heß Tac. dial. p. 142. Schmidt Iuven. 7, 165. p. 199). – ⇒ α) Genet. unius hat das i lang, Verg. Aen. 1, 251. Ov. met. 13, 181, kurz, Lucr. 2, 379. Catull. 5, 3. Verg. Aen. 1, 41. Hor. sat. 1, 6, 13. – β) Genet. uni, Titin. com. 7. Catull. 17, 17. – Dat. uno u. unae, zB. uno operario, Varro r.r. 1, 18, 6:————unae fibulae, Cato r.r. 19. – Vocat. une, Plaut. frivol. fr. b. Prisc. 5, 77. Catull. 37, 17. Augustin. conf. 1, 7, 12. – Altlat. oenus, Plaut. truc. 104 Sch. Cic. de legg. 3, 9: oino, Corp. inscr. Lat. 1, 32. -
70 auctoritas
auctōrĭtas (not autōr- nor authōr-), ātis, f. [auctor], acc. to the different signiff. of that word,I.In gen., a producing, production, invention, cause (very rare;II.syn.: auctoramentum, sententia, judicium, consilium, vis, pondus, favor, gratia): quod si exquiratur usque ab stirpe auctoritas (sc. rumoris),
originator, inventor, Plaut. Trin. 1, 2, 180:ejus facti qui sint principes et inventores, qui denique auctoritatis ejus et inventionis comprobatores,
Cic. Inv. 1, 28, 43:utrum poëtae Stoicos depravārint, an Stoici poëtis dederint auctoritatem, non facile dixerim,
id. N. D. 3, 38, 91.—Esp.,A.A view, opinion, judgment:B.errat vehementer, si quis in orationibus nostris auctoritates nostras consignatas se habere arbitratur,
Cic. Clu. 50, 139:reliquum est, ut de Q. Catuli auctoritate et sententiā dicendum esse videatur,
id. Imp. Pomp. 20; 22:Mihi quidem ex animo eximi non potest, esse deos, id tamen ipsum, quod mihi persuasum est auctoritate majorum, cur ita sit, nihil tu me doces,
id. N. D. 3, 3, 7:plus apud me antiquorum auctoritas valet,
id. Lael. 4, 13.—Counsel, advice, persuasion, encouragement to something (esp. if made with energy and sustained by the authority and influence of the counsellor; cf.C.auctor, I. C.): auctoritatem defugere,
Plaut. Poen. 1, 1, 19:Jubeo, cogo atque impero. Numquam defugiam auctoritatem,
Ter. Eun. 2, 3, 99 Ruhnk.: attende jam, Torquate, quam ego defugiam auctoritatem consulatūs mei, how little pleased (ironically) I am that the occurrences of my consulship are ascribed to my exertions, my influence, Cic. Sull. 11, 33:cujus (Reguli) cum valuisset auctoritas, captivi retenti sunt,
id. Off. 3, 27, 100:jure, legibus, auctoritate omnium, qui consulebantur, testamentum fecerat,
id. Verr. 2, 1, 42:ejus (Sexti) mihi vivit auctoritas,
id. Att. 10, 1, 1:his rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti etc.,
Caes. B. G. 1, 3: ut per auctoritatem earum civitatium suae preces nuper repudiatae faciliorem aditum ad senatum haberent, i. e. agentibus, intervenientibus, Liv. 38, 3 al.—Also consolatory exhortation, consolation, comfort:his autem litteris animum tuum...amicissimi hominis auctoritate confirmandum etiam atque etiam puto,
Cic. Fam. 6, 6, 2.—Will, pleasure, decision, bidding, command, precept, decree:2.si ad verba rem deflectere velimus, consilium autem eorum, qui scripserunt, et rationem et auctoritatem relinquamus?
Cic. Caecin. 18, 51:verba servire hominum consiliis et auctoritatibus,
id. ib. 18, 52:legio auctoritatem Caesaris persecuta est,
id. Phil. 3, 3:nisi legiones ad Caesaris auctoritatem se contulissent,
under his command, guidance, id. Fam. 10, 28 fin. —Hence,Esp., in political lang., t. t.a.Senatūs auctoritas,(α).The will of the senate:(β).agrum Picenum contra senatūs auctoritatem dividere,
Cic. Sen. 4, 11.—More freq.,A decree of the senate, = Senatūs consultum:b.Senatūs vetus auctoritas de Bacchanalibus,
Cic. Leg. 2, 15, 37:sine senatūs auctoritate foedus facere,
id. Off. 3, 30, 109:Senatūs auctoritas gravissima intercessit,
id. Fam. 1, 2 fin.:responditque ita ex auctoritate senatūs consul,
Liv. 7, 31:imperio non populi jussu, non ex auctoritate patrum dato,
id. 26, 2:Neminem exulum nisi ex Senatūs auctoritate restituit,
Suet. Claud. 12:citra senatūs populique auctoritatem,
id. Caes. 28 al. —Hence the superscription to the decrees of the Senate:SENATVS. CONSVLTI. AVCTORITAS., abbrev., S. C. A.,
Cic. Fam. 8, 8.—Sometimes between senatūs auctoritas and senatūs consultum this distinction is to be made, that the former designates a decision of the senate, invalidated by the protestation of the tribune of the people or by the people themselves;the latter, one that is passed without opposition,
Cic. Fam. 8, 8; Liv. 4, 57.—Auctoritas populi, the popular will or decision:c.isti principes et sibi et ceteris populi universi auctoritati parendum esse fateantur,
Cic. Imp. Pomp. 22; so,publica,
Vell. 2, 62, 3; Dig. 1, 2, 2, § 4.—Auctoritas collegii (pontificum), Liv. 34, 44; cf. Cic. Leg. 2, 19 and 21.—D.Liberty, ability, power, authority to do according to one's pleasure:E.qui habet imperium a populo Romano auctoritatem legum dandarum ab senatu,
Cic. Verr. 2, 2, 49:Verres tantum sibi auctoritatis in re publicā suscepit, ut, etc.,
id. ib. 2, 5, 58: Invita in hoc loco versatur oratio;videtur enim auctoritatem adferre peccandi,
id. N. D. 3, 35, 85:Senatūs faciem secum attulerat auctoritatemque populi Romani,
id. Phil. 8, 8.—Might, power, authority, reputation, dignity, influence, weight (very freq.):F.ut vostra auctoritas Meae auctoritati fautrix adjutrixque sit, Ter. Hec. prol. alt. 40: aequitate causae et auctoritate suā aliquem commovere,
Cic. Verr. 2, 1, 48:id maximā auctoritate philosophi adfirmant,
id. Off. 3, 29, 105:Digna est memoriā Q. Catuli cum auctoritas tum verecundia,
Vell. 2, 32:optimatium auctoritatem deminuere,
Suet. Caes. 11; so,auctoritatem habere,
Cic. Phil. 11, 10 fin.; id. Sen. 17, 60:adripere,
id. ib. 18, 62; id. N. D. 3, 35, 85:facere,
to procure, obtain, id. Imp. Pomp. 15: Grandis auctoritatis es et bene regis regnum Israël, * Vulg. 3 Reg. 21, 7:imminuere,
Cic. de Or. 2, 37 fin.:levare,
id. Ac. 2, 22, 69:fructus capere auctoritatis,
id. Sen. 18, 62:Quae sunt voluptates corporis cum auctoritatis praemiis comparandae?
id. ib. 18, 64 et saep. — Transf. to things, importance, significance, weight, power, worth, value, estimation:bos in pecuariā maximā debet esse auctoritate,
Varr. R. R. 2, 5:sunt certa legum verba... quo plus auctoritatis habeant, paulo antiquiora,
more weight, force, Cic. Leg. 2, 7, 18:totius hujusce rei quae sit vis, quae auctoritas, quod pondus, ignorant,
id. Fl. 4:utilitatis species falsa ab honestatis auctoritate superata est,
id. Off. 3, 30, 109: cum antea per aetatem nondum hujus auctoritatem loci attingere auderem, of this honorable place, i. e. the rostra, id. Imp. Pomp 1:bibliothecas omnium philosophorum mihi videtur XII. tabularum libellus auctoritatis pondere superare,
id. de Or. 1, 44, 195; id. Fam. 1, 7; Dolab. ap. Cic. ib. 9, 9 fin.:auctoritas praecipua lupo (pisci),
Plin. 9, 17, 28, § 61: Post eum (Maecenatum) interiit auctoritas sapori (pullorum [p. 200] asinorum), id. 8, 43, 68, § 170 Jan:unguentorum,
id. 13, 1, 2, § 4:auctoritas dignitasque formae,
Suet. Claud. 30.—Also of feigned, assumed authority:nec cognovi quemquam, qui majore auctoritate nihil diceret,
that said nothing with a greater air of authority, Cic. Div. 2, 67, 139.—An example, pattern, model:G.omnium superiorum auctoritatem repudiare,
Cic. Verr. 2, 3, 19:memoriā digna juventuti rei publicae capessendae auctoritas disciplinaque,
id. Sest. 6, 14:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53; so id. Verr. 2, 3, 93; 2, 5, 32:tu is es qui in disputando non tuum judicium sequare, sed auctoritati aliorum pareas,
id. Leg. 1, 13, 36; id. Rosc. Am. 6, 16 al.—A warrant, security for establishing a fact, assertion, etc., credibility:2.cum ea (justitia) sine prudentiā satis habeat auctoritatis,
Cic. Off. 2, 9, 34:desinant putare, auctoritatem esse in eo testimonio, cujus auctor inventus est nemo,
id. Fl. 22, 53:Quid vero habet auctoritatis furor iste, quem divinum vocatis?
id. Div. 2, 54, 110:tollitur omnis auctoritas somniorum,
id. ib. 2, 59, 123:cum ad vanitatem accessit auctoritas,
id. Lael. 25, 94.—Meton., the things which serve for the verification or establishment of a fact.a.A record, document:b.videt legationes, cum publicis auctoritatibus convenisse,
Cic. Verr. 1, 3, 7:nihil putas valere in judiciis civitatum auctoritates ac litteras,
id. ib. 2, 3, 62, § 146.—The name of a person who is security for something, authority:H.cum auctoritates principum conjurationis colligeret,
Cic. Sull. 13, 37:sed tu auctoritates contemnis, ratione pugnas,
id. N. D. 3, 4, 9.—Hence for the names of persons present at the drawing up of a decree of the senate:quod in auctoritatibus praescriptis exstat,
Cic. de Or. 3, 2, 5: Senatūs consultum, quod tibi misi, factum est auctoritatesque perscriptae, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8.—Right of possession (cf. auctor, II. F. 1.):J.lex usum et auctoritatem fundi jubet esse biennium,
Cic. Caecin. 19, 54:usūs auctoritas fundi biennium est,
id. Top. 4, 23; so id. Caecin. 26, 74; id. Har. Resp. 7; Lex Atin. ap. Gell. 17, 6; cf. Hugo, Rechtsgesch. p. 217 sq.—So in the laws of the XII. Tables: ADVERSVS. HOSTEM. AETERNA. AVCTORITAS., against a stranger the right of possession is perpetual (i. e. a stranger cannot, by prescription, obtain the right of possession to the property of a Roman), ap. Cic. Off. 1, 12, 37.—In jurid. lang., a guaranty, security, Paul. Sent. 2, 17. -
71 authoritas
auctōrĭtas (not autōr- nor authōr-), ātis, f. [auctor], acc. to the different signiff. of that word,I.In gen., a producing, production, invention, cause (very rare;II.syn.: auctoramentum, sententia, judicium, consilium, vis, pondus, favor, gratia): quod si exquiratur usque ab stirpe auctoritas (sc. rumoris),
originator, inventor, Plaut. Trin. 1, 2, 180:ejus facti qui sint principes et inventores, qui denique auctoritatis ejus et inventionis comprobatores,
Cic. Inv. 1, 28, 43:utrum poëtae Stoicos depravārint, an Stoici poëtis dederint auctoritatem, non facile dixerim,
id. N. D. 3, 38, 91.—Esp.,A.A view, opinion, judgment:B.errat vehementer, si quis in orationibus nostris auctoritates nostras consignatas se habere arbitratur,
Cic. Clu. 50, 139:reliquum est, ut de Q. Catuli auctoritate et sententiā dicendum esse videatur,
id. Imp. Pomp. 20; 22:Mihi quidem ex animo eximi non potest, esse deos, id tamen ipsum, quod mihi persuasum est auctoritate majorum, cur ita sit, nihil tu me doces,
id. N. D. 3, 3, 7:plus apud me antiquorum auctoritas valet,
id. Lael. 4, 13.—Counsel, advice, persuasion, encouragement to something (esp. if made with energy and sustained by the authority and influence of the counsellor; cf.C.auctor, I. C.): auctoritatem defugere,
Plaut. Poen. 1, 1, 19:Jubeo, cogo atque impero. Numquam defugiam auctoritatem,
Ter. Eun. 2, 3, 99 Ruhnk.: attende jam, Torquate, quam ego defugiam auctoritatem consulatūs mei, how little pleased (ironically) I am that the occurrences of my consulship are ascribed to my exertions, my influence, Cic. Sull. 11, 33:cujus (Reguli) cum valuisset auctoritas, captivi retenti sunt,
id. Off. 3, 27, 100:jure, legibus, auctoritate omnium, qui consulebantur, testamentum fecerat,
id. Verr. 2, 1, 42:ejus (Sexti) mihi vivit auctoritas,
id. Att. 10, 1, 1:his rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti etc.,
Caes. B. G. 1, 3: ut per auctoritatem earum civitatium suae preces nuper repudiatae faciliorem aditum ad senatum haberent, i. e. agentibus, intervenientibus, Liv. 38, 3 al.—Also consolatory exhortation, consolation, comfort:his autem litteris animum tuum...amicissimi hominis auctoritate confirmandum etiam atque etiam puto,
Cic. Fam. 6, 6, 2.—Will, pleasure, decision, bidding, command, precept, decree:2.si ad verba rem deflectere velimus, consilium autem eorum, qui scripserunt, et rationem et auctoritatem relinquamus?
Cic. Caecin. 18, 51:verba servire hominum consiliis et auctoritatibus,
id. ib. 18, 52:legio auctoritatem Caesaris persecuta est,
id. Phil. 3, 3:nisi legiones ad Caesaris auctoritatem se contulissent,
under his command, guidance, id. Fam. 10, 28 fin. —Hence,Esp., in political lang., t. t.a.Senatūs auctoritas,(α).The will of the senate:(β).agrum Picenum contra senatūs auctoritatem dividere,
Cic. Sen. 4, 11.—More freq.,A decree of the senate, = Senatūs consultum:b.Senatūs vetus auctoritas de Bacchanalibus,
Cic. Leg. 2, 15, 37:sine senatūs auctoritate foedus facere,
id. Off. 3, 30, 109:Senatūs auctoritas gravissima intercessit,
id. Fam. 1, 2 fin.:responditque ita ex auctoritate senatūs consul,
Liv. 7, 31:imperio non populi jussu, non ex auctoritate patrum dato,
id. 26, 2:Neminem exulum nisi ex Senatūs auctoritate restituit,
Suet. Claud. 12:citra senatūs populique auctoritatem,
id. Caes. 28 al. —Hence the superscription to the decrees of the Senate:SENATVS. CONSVLTI. AVCTORITAS., abbrev., S. C. A.,
Cic. Fam. 8, 8.—Sometimes between senatūs auctoritas and senatūs consultum this distinction is to be made, that the former designates a decision of the senate, invalidated by the protestation of the tribune of the people or by the people themselves;the latter, one that is passed without opposition,
Cic. Fam. 8, 8; Liv. 4, 57.—Auctoritas populi, the popular will or decision:c.isti principes et sibi et ceteris populi universi auctoritati parendum esse fateantur,
Cic. Imp. Pomp. 22; so,publica,
Vell. 2, 62, 3; Dig. 1, 2, 2, § 4.—Auctoritas collegii (pontificum), Liv. 34, 44; cf. Cic. Leg. 2, 19 and 21.—D.Liberty, ability, power, authority to do according to one's pleasure:E.qui habet imperium a populo Romano auctoritatem legum dandarum ab senatu,
Cic. Verr. 2, 2, 49:Verres tantum sibi auctoritatis in re publicā suscepit, ut, etc.,
id. ib. 2, 5, 58: Invita in hoc loco versatur oratio;videtur enim auctoritatem adferre peccandi,
id. N. D. 3, 35, 85:Senatūs faciem secum attulerat auctoritatemque populi Romani,
id. Phil. 8, 8.—Might, power, authority, reputation, dignity, influence, weight (very freq.):F.ut vostra auctoritas Meae auctoritati fautrix adjutrixque sit, Ter. Hec. prol. alt. 40: aequitate causae et auctoritate suā aliquem commovere,
Cic. Verr. 2, 1, 48:id maximā auctoritate philosophi adfirmant,
id. Off. 3, 29, 105:Digna est memoriā Q. Catuli cum auctoritas tum verecundia,
Vell. 2, 32:optimatium auctoritatem deminuere,
Suet. Caes. 11; so,auctoritatem habere,
Cic. Phil. 11, 10 fin.; id. Sen. 17, 60:adripere,
id. ib. 18, 62; id. N. D. 3, 35, 85:facere,
to procure, obtain, id. Imp. Pomp. 15: Grandis auctoritatis es et bene regis regnum Israël, * Vulg. 3 Reg. 21, 7:imminuere,
Cic. de Or. 2, 37 fin.:levare,
id. Ac. 2, 22, 69:fructus capere auctoritatis,
id. Sen. 18, 62:Quae sunt voluptates corporis cum auctoritatis praemiis comparandae?
id. ib. 18, 64 et saep. — Transf. to things, importance, significance, weight, power, worth, value, estimation:bos in pecuariā maximā debet esse auctoritate,
Varr. R. R. 2, 5:sunt certa legum verba... quo plus auctoritatis habeant, paulo antiquiora,
more weight, force, Cic. Leg. 2, 7, 18:totius hujusce rei quae sit vis, quae auctoritas, quod pondus, ignorant,
id. Fl. 4:utilitatis species falsa ab honestatis auctoritate superata est,
id. Off. 3, 30, 109: cum antea per aetatem nondum hujus auctoritatem loci attingere auderem, of this honorable place, i. e. the rostra, id. Imp. Pomp 1:bibliothecas omnium philosophorum mihi videtur XII. tabularum libellus auctoritatis pondere superare,
id. de Or. 1, 44, 195; id. Fam. 1, 7; Dolab. ap. Cic. ib. 9, 9 fin.:auctoritas praecipua lupo (pisci),
Plin. 9, 17, 28, § 61: Post eum (Maecenatum) interiit auctoritas sapori (pullorum [p. 200] asinorum), id. 8, 43, 68, § 170 Jan:unguentorum,
id. 13, 1, 2, § 4:auctoritas dignitasque formae,
Suet. Claud. 30.—Also of feigned, assumed authority:nec cognovi quemquam, qui majore auctoritate nihil diceret,
that said nothing with a greater air of authority, Cic. Div. 2, 67, 139.—An example, pattern, model:G.omnium superiorum auctoritatem repudiare,
Cic. Verr. 2, 3, 19:memoriā digna juventuti rei publicae capessendae auctoritas disciplinaque,
id. Sest. 6, 14:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53; so id. Verr. 2, 3, 93; 2, 5, 32:tu is es qui in disputando non tuum judicium sequare, sed auctoritati aliorum pareas,
id. Leg. 1, 13, 36; id. Rosc. Am. 6, 16 al.—A warrant, security for establishing a fact, assertion, etc., credibility:2.cum ea (justitia) sine prudentiā satis habeat auctoritatis,
Cic. Off. 2, 9, 34:desinant putare, auctoritatem esse in eo testimonio, cujus auctor inventus est nemo,
id. Fl. 22, 53:Quid vero habet auctoritatis furor iste, quem divinum vocatis?
id. Div. 2, 54, 110:tollitur omnis auctoritas somniorum,
id. ib. 2, 59, 123:cum ad vanitatem accessit auctoritas,
id. Lael. 25, 94.—Meton., the things which serve for the verification or establishment of a fact.a.A record, document:b.videt legationes, cum publicis auctoritatibus convenisse,
Cic. Verr. 1, 3, 7:nihil putas valere in judiciis civitatum auctoritates ac litteras,
id. ib. 2, 3, 62, § 146.—The name of a person who is security for something, authority:H.cum auctoritates principum conjurationis colligeret,
Cic. Sull. 13, 37:sed tu auctoritates contemnis, ratione pugnas,
id. N. D. 3, 4, 9.—Hence for the names of persons present at the drawing up of a decree of the senate:quod in auctoritatibus praescriptis exstat,
Cic. de Or. 3, 2, 5: Senatūs consultum, quod tibi misi, factum est auctoritatesque perscriptae, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8.—Right of possession (cf. auctor, II. F. 1.):J.lex usum et auctoritatem fundi jubet esse biennium,
Cic. Caecin. 19, 54:usūs auctoritas fundi biennium est,
id. Top. 4, 23; so id. Caecin. 26, 74; id. Har. Resp. 7; Lex Atin. ap. Gell. 17, 6; cf. Hugo, Rechtsgesch. p. 217 sq.—So in the laws of the XII. Tables: ADVERSVS. HOSTEM. AETERNA. AVCTORITAS., against a stranger the right of possession is perpetual (i. e. a stranger cannot, by prescription, obtain the right of possession to the property of a Roman), ap. Cic. Off. 1, 12, 37.—In jurid. lang., a guaranty, security, Paul. Sent. 2, 17. -
72 autoritas
auctōrĭtas (not autōr- nor authōr-), ātis, f. [auctor], acc. to the different signiff. of that word,I.In gen., a producing, production, invention, cause (very rare;II.syn.: auctoramentum, sententia, judicium, consilium, vis, pondus, favor, gratia): quod si exquiratur usque ab stirpe auctoritas (sc. rumoris),
originator, inventor, Plaut. Trin. 1, 2, 180:ejus facti qui sint principes et inventores, qui denique auctoritatis ejus et inventionis comprobatores,
Cic. Inv. 1, 28, 43:utrum poëtae Stoicos depravārint, an Stoici poëtis dederint auctoritatem, non facile dixerim,
id. N. D. 3, 38, 91.—Esp.,A.A view, opinion, judgment:B.errat vehementer, si quis in orationibus nostris auctoritates nostras consignatas se habere arbitratur,
Cic. Clu. 50, 139:reliquum est, ut de Q. Catuli auctoritate et sententiā dicendum esse videatur,
id. Imp. Pomp. 20; 22:Mihi quidem ex animo eximi non potest, esse deos, id tamen ipsum, quod mihi persuasum est auctoritate majorum, cur ita sit, nihil tu me doces,
id. N. D. 3, 3, 7:plus apud me antiquorum auctoritas valet,
id. Lael. 4, 13.—Counsel, advice, persuasion, encouragement to something (esp. if made with energy and sustained by the authority and influence of the counsellor; cf.C.auctor, I. C.): auctoritatem defugere,
Plaut. Poen. 1, 1, 19:Jubeo, cogo atque impero. Numquam defugiam auctoritatem,
Ter. Eun. 2, 3, 99 Ruhnk.: attende jam, Torquate, quam ego defugiam auctoritatem consulatūs mei, how little pleased (ironically) I am that the occurrences of my consulship are ascribed to my exertions, my influence, Cic. Sull. 11, 33:cujus (Reguli) cum valuisset auctoritas, captivi retenti sunt,
id. Off. 3, 27, 100:jure, legibus, auctoritate omnium, qui consulebantur, testamentum fecerat,
id. Verr. 2, 1, 42:ejus (Sexti) mihi vivit auctoritas,
id. Att. 10, 1, 1:his rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti etc.,
Caes. B. G. 1, 3: ut per auctoritatem earum civitatium suae preces nuper repudiatae faciliorem aditum ad senatum haberent, i. e. agentibus, intervenientibus, Liv. 38, 3 al.—Also consolatory exhortation, consolation, comfort:his autem litteris animum tuum...amicissimi hominis auctoritate confirmandum etiam atque etiam puto,
Cic. Fam. 6, 6, 2.—Will, pleasure, decision, bidding, command, precept, decree:2.si ad verba rem deflectere velimus, consilium autem eorum, qui scripserunt, et rationem et auctoritatem relinquamus?
Cic. Caecin. 18, 51:verba servire hominum consiliis et auctoritatibus,
id. ib. 18, 52:legio auctoritatem Caesaris persecuta est,
id. Phil. 3, 3:nisi legiones ad Caesaris auctoritatem se contulissent,
under his command, guidance, id. Fam. 10, 28 fin. —Hence,Esp., in political lang., t. t.a.Senatūs auctoritas,(α).The will of the senate:(β).agrum Picenum contra senatūs auctoritatem dividere,
Cic. Sen. 4, 11.—More freq.,A decree of the senate, = Senatūs consultum:b.Senatūs vetus auctoritas de Bacchanalibus,
Cic. Leg. 2, 15, 37:sine senatūs auctoritate foedus facere,
id. Off. 3, 30, 109:Senatūs auctoritas gravissima intercessit,
id. Fam. 1, 2 fin.:responditque ita ex auctoritate senatūs consul,
Liv. 7, 31:imperio non populi jussu, non ex auctoritate patrum dato,
id. 26, 2:Neminem exulum nisi ex Senatūs auctoritate restituit,
Suet. Claud. 12:citra senatūs populique auctoritatem,
id. Caes. 28 al. —Hence the superscription to the decrees of the Senate:SENATVS. CONSVLTI. AVCTORITAS., abbrev., S. C. A.,
Cic. Fam. 8, 8.—Sometimes between senatūs auctoritas and senatūs consultum this distinction is to be made, that the former designates a decision of the senate, invalidated by the protestation of the tribune of the people or by the people themselves;the latter, one that is passed without opposition,
Cic. Fam. 8, 8; Liv. 4, 57.—Auctoritas populi, the popular will or decision:c.isti principes et sibi et ceteris populi universi auctoritati parendum esse fateantur,
Cic. Imp. Pomp. 22; so,publica,
Vell. 2, 62, 3; Dig. 1, 2, 2, § 4.—Auctoritas collegii (pontificum), Liv. 34, 44; cf. Cic. Leg. 2, 19 and 21.—D.Liberty, ability, power, authority to do according to one's pleasure:E.qui habet imperium a populo Romano auctoritatem legum dandarum ab senatu,
Cic. Verr. 2, 2, 49:Verres tantum sibi auctoritatis in re publicā suscepit, ut, etc.,
id. ib. 2, 5, 58: Invita in hoc loco versatur oratio;videtur enim auctoritatem adferre peccandi,
id. N. D. 3, 35, 85:Senatūs faciem secum attulerat auctoritatemque populi Romani,
id. Phil. 8, 8.—Might, power, authority, reputation, dignity, influence, weight (very freq.):F.ut vostra auctoritas Meae auctoritati fautrix adjutrixque sit, Ter. Hec. prol. alt. 40: aequitate causae et auctoritate suā aliquem commovere,
Cic. Verr. 2, 1, 48:id maximā auctoritate philosophi adfirmant,
id. Off. 3, 29, 105:Digna est memoriā Q. Catuli cum auctoritas tum verecundia,
Vell. 2, 32:optimatium auctoritatem deminuere,
Suet. Caes. 11; so,auctoritatem habere,
Cic. Phil. 11, 10 fin.; id. Sen. 17, 60:adripere,
id. ib. 18, 62; id. N. D. 3, 35, 85:facere,
to procure, obtain, id. Imp. Pomp. 15: Grandis auctoritatis es et bene regis regnum Israël, * Vulg. 3 Reg. 21, 7:imminuere,
Cic. de Or. 2, 37 fin.:levare,
id. Ac. 2, 22, 69:fructus capere auctoritatis,
id. Sen. 18, 62:Quae sunt voluptates corporis cum auctoritatis praemiis comparandae?
id. ib. 18, 64 et saep. — Transf. to things, importance, significance, weight, power, worth, value, estimation:bos in pecuariā maximā debet esse auctoritate,
Varr. R. R. 2, 5:sunt certa legum verba... quo plus auctoritatis habeant, paulo antiquiora,
more weight, force, Cic. Leg. 2, 7, 18:totius hujusce rei quae sit vis, quae auctoritas, quod pondus, ignorant,
id. Fl. 4:utilitatis species falsa ab honestatis auctoritate superata est,
id. Off. 3, 30, 109: cum antea per aetatem nondum hujus auctoritatem loci attingere auderem, of this honorable place, i. e. the rostra, id. Imp. Pomp 1:bibliothecas omnium philosophorum mihi videtur XII. tabularum libellus auctoritatis pondere superare,
id. de Or. 1, 44, 195; id. Fam. 1, 7; Dolab. ap. Cic. ib. 9, 9 fin.:auctoritas praecipua lupo (pisci),
Plin. 9, 17, 28, § 61: Post eum (Maecenatum) interiit auctoritas sapori (pullorum [p. 200] asinorum), id. 8, 43, 68, § 170 Jan:unguentorum,
id. 13, 1, 2, § 4:auctoritas dignitasque formae,
Suet. Claud. 30.—Also of feigned, assumed authority:nec cognovi quemquam, qui majore auctoritate nihil diceret,
that said nothing with a greater air of authority, Cic. Div. 2, 67, 139.—An example, pattern, model:G.omnium superiorum auctoritatem repudiare,
Cic. Verr. 2, 3, 19:memoriā digna juventuti rei publicae capessendae auctoritas disciplinaque,
id. Sest. 6, 14:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53; so id. Verr. 2, 3, 93; 2, 5, 32:tu is es qui in disputando non tuum judicium sequare, sed auctoritati aliorum pareas,
id. Leg. 1, 13, 36; id. Rosc. Am. 6, 16 al.—A warrant, security for establishing a fact, assertion, etc., credibility:2.cum ea (justitia) sine prudentiā satis habeat auctoritatis,
Cic. Off. 2, 9, 34:desinant putare, auctoritatem esse in eo testimonio, cujus auctor inventus est nemo,
id. Fl. 22, 53:Quid vero habet auctoritatis furor iste, quem divinum vocatis?
id. Div. 2, 54, 110:tollitur omnis auctoritas somniorum,
id. ib. 2, 59, 123:cum ad vanitatem accessit auctoritas,
id. Lael. 25, 94.—Meton., the things which serve for the verification or establishment of a fact.a.A record, document:b.videt legationes, cum publicis auctoritatibus convenisse,
Cic. Verr. 1, 3, 7:nihil putas valere in judiciis civitatum auctoritates ac litteras,
id. ib. 2, 3, 62, § 146.—The name of a person who is security for something, authority:H.cum auctoritates principum conjurationis colligeret,
Cic. Sull. 13, 37:sed tu auctoritates contemnis, ratione pugnas,
id. N. D. 3, 4, 9.—Hence for the names of persons present at the drawing up of a decree of the senate:quod in auctoritatibus praescriptis exstat,
Cic. de Or. 3, 2, 5: Senatūs consultum, quod tibi misi, factum est auctoritatesque perscriptae, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8.—Right of possession (cf. auctor, II. F. 1.):J.lex usum et auctoritatem fundi jubet esse biennium,
Cic. Caecin. 19, 54:usūs auctoritas fundi biennium est,
id. Top. 4, 23; so id. Caecin. 26, 74; id. Har. Resp. 7; Lex Atin. ap. Gell. 17, 6; cf. Hugo, Rechtsgesch. p. 217 sq.—So in the laws of the XII. Tables: ADVERSVS. HOSTEM. AETERNA. AVCTORITAS., against a stranger the right of possession is perpetual (i. e. a stranger cannot, by prescription, obtain the right of possession to the property of a Roman), ap. Cic. Off. 1, 12, 37.—In jurid. lang., a guaranty, security, Paul. Sent. 2, 17. -
73 converto
I.Act., to turn or whirl round, to wheel about, to cause to turn, to turn back, reverse; and with the designation of the terminus in quem, to turn or direct somewhere, to direct to or towards, to move or turn to, etc. (very freq. in all perr. and species of composition).A.Lit.1.In gen.a.With a simple acc.:b.caelos omnes,
Lucr. 2, 1097; cf.:in infimo orbe luna convertitur,
Cic. Rep. 6, 17, 17; id. Ac. 2, 39, 123; cf.:minore sonitu quam putaram, orbis hic in re publicā est conversus,
id. Att. 2, 9, 1:manum,
Quint. 11, 3, 100:reddita inclusarum ex speluncā boum vox Herculem convertit,
Liv. 1, 7, 7:ter se convertit,
Ov. M. 7, 189:crines calamistro,
i. e. to curl, Petr. 102, 15 et saep.—With the designation of the terminus in quem.(α).By in:(β).equos frenis in hostes,
Lucr. 5, 1317:naves in eam partem,
Caes. B. G. 3, 15:ferrum in me,
Verg. A. 9, 427:omnium ora atque oculos in aliquem,
Cic. Cat. 4, 1, 1 (cf. under B. 1.):iter in provinciam,
Caes. B. G. 7, 56:se in Phrygiam,
Nep. Ages. 3, 2 et saep.—Medial:in fugam nemo convortitur,
Plaut. Am. 1, 1, 83 Fleck.—By ad:* (γ).ad hunc se confestim a Pulfione omnis multitudo convertit,
Caes. B. G. 5, 44, 10:eam materiam ad hostem,
id. ib. 3, 29:colla ad freta,
Ov. M. 15, 516:tum bis ad occasum, bis se convertit ad ortum,
id. ib. 14, 386:nos ad judicem,
Quint. 11, 3, 157 et saep.—By contra:(δ).tigna contra vim atque impetum fluminis,
Caes. B. G. 4, 17, 5.—By sub:(ε).cursum sub terras,
Lucr. 5, 654.—By the dat.:(ζ).majus lumen in diem nobis luna,
Lucr. 5, 706.—Medial:Zephyro convertitur ales Itque super Libyen,
Luc. 9, 689.—By local adv.:(η).aspectum facile quo vellent,
Cic. N. D. 2, 57, 142.—By the acc. alone:2.se domum,
Ter. Ad. 2, 4, 22.—In partic.a.Milit. t. t.: convertere signa, aciem, etc., to wheel about, change the direction of a march:b.conversa signa in hostes inferre,
Caes. B. G. 2, 26:Romani conversa signa bipartito intulerunt,
id. ib. 1, 25:reliquos sese convertere cogunt,
to retreat, id. B. C. 1, 46:cum conversis signis retro in urbem rediretur,
Liv. 8, 11, 4; cf.:convertunt inde signa,
id. 3, 54, 10 Drak. ad loc. (where Weissenb. ex conj., convellunt):aciem,
id. 42, 57, 12; so,aciem in fugam,
Caes. B. G. 1, 52. —Rhet. t. t., of words, to transpose, interchange:B.non modo mutare quaedam verba, sed extendere, corripere, convertere, dividere cogitur (poësis),
Quint. 10, 1, 29.—Trop.1.In gen.:2.ut ab eo quod agitur avertat animos, ut saepe in hilaritatem risumve convertat,
Cic. Or. 40, 138; so,risum in judicem,
id. de Or. 2, 60, 245:omnem orationem transduxi et converti in increpandam Caepionis fugam,
id. ib. 2, 48, 199:rationem in fraudem malitiamque,
to employ, id. N. D. 3, 31, 78; cf. id. Rosc. Am. 39, 114 and 115:beneficium in injuriam,
Sen. Ben. 2, 13, 1 et saep.:animos imperitorum ad deorum cultum a vitae pravitate,
Cic. N. D. 1, 27, 77; cf. Liv. 24, 4, 4 and 9: qui eas copias, quas diu simulatione rei publicae comparabant, subito ad patriae periculum converterunt, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, a, 5 fin.:facultatem dicendi ad hominum perniciem,
Quint. 2, 20, 2 et saep.:ingenium et studium ad causas agendas,
Tac. Or. 14 et saep.:se aliquando ad timorem, numquam ad sanitatem,
Cic. Sull. 5, 17; id. Fam. 3, 10, 10:se ad philosophos,
id. Fin. 5, 3, 7; cf. id. Q. Fr. 3, 5, 5 et saep.:quocumque te animo et cogitatione converteris,
Cic. de Or. 1, 2, 6:aculeum testimonii sui,
id. Fl. 34, 86:argumentum,
Gell. 5, 10, 3.—Of turning to the political support of any one:tota civitas se ad eos convertisse videretur,
Nep. Att. 8, 1; cf. Cic. Rep. 6, 12, 12; Sen. Clem. 1, 4, 3; cf.:fama hujus rei convertit ad Masinissam Numidas,
Liv. 29, 30, 7.— Pass. in mid. sense:cuncta ad victoris opes conversa,
Tac. H. 3, 44.—In eccl. Lat., to convert to Christianity, etc.:aliquem ad fidem Christi,
Hier. in Philem. 5, 10 sq. —Esp. freq. of turning or arresting the attention:illud intellego, omnium ora in me convorsa esse,
Sall. J. 85, 5:converterat Cn. Pompeii persona totum in se terrarum orbem,
Vell. 2, 31, 1:proximas (provincias) in se,
Suet. Vesp. 4 al.: nihil opus est, ad continendas custodias plures commilitones converti, Traj. ap. Plin. Ep. 10, 20 (31), 1:omnium oculos ad se,
Nep. Alcib. 3, 5.—And with inanimate things as subjects:cum aliqua iis ampla et honesta res objecta totos ad se convertit et rapit,
Cic. Off. 2, 10, 37.—Since the Aug. per. also freq. with a simple acc.:sive elephas albus volgi converteret ora,
Hor. Ep. 2, 1, 196; Suet. Calig. 35; cf. Liv. 26, 29, 2:animos,
id. 29, 26, 5:homines quaqua iret,
Suet. Tit. 5.—Pregn., to change the nature of a thing; i. e. to change, alter, transform, turn.(α).With a simple acc.:(β).omnes Res ita convortant formas mutentque colores,
Lucr. 2, 1005; cf. id. 1, 678:omnia,
id. 4, 441:tellus induit ignotas hominum conversa figuras,
Ov. M. 1, 88:humanam vicem (venena),
Hor. Epod. 5, 88:rem,
Cic. Att. 8, 13, 2:rem publicam,
to bring into disorder, id. Fl. 38, 94:hunc ordinem,
Quint. 7, 2, 15:animum avaritiā,
Sall. J. 29, 1:vitae viam,
Hor. Ep. 1, 17, 26:studia,
id. A. P. 166 et saep.:conversi animum vultumque,
Tac. H. 1, 85: castra castris, to change camp with camp (i. e. to establish new camps by constantly removing), Caes. B. C. 1, 81.—In gram.: casus conversi, = casus obliqui,
the cases which undergo a change of form, Cic. N. D. 2, 25, 64.—With ad:(γ).nisi si id putas, non posse jam ad salutem convorti hoc malum,
Ter. And. 4, 1, 48:poena omnis oculorum ad caecitatem mentis est conversa,
Cic. Dom. 40, 105:mater magna, cujus ludi violati, polluti, paene ad caedem et ad funus civitatis conversi sunt,
id. Har. Resp. 11, 24:quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit,
Nep. Dat. 6, 8.—With in:b.si antequam tumor discutiatur in suppurationem convertitur,
Col. 6, 17, 6:jam ego me convortam in hirudinem,
Plaut. Ep. 2, 2, 4:deum sese in hominem,
Ter. Eun. 3, 5, 40:Hecubam in canem,
Cic. Tusc. 3, 26, 63:terras in freti formam,
Ov. M. 11, 209:deum (sc. Jovem) in pretium (i. e. aurum),
Hor. C. 3, 16, 8:vim morbi in quartanam,
Cic. Fam. 16, 11, 1 et saep.:crimen in laudem,
id. Fl. 29, 70:amicitiae se in graves inimicitias,
id. Lael. 21, 78; Quint. 12, 1, 2 et saep.—Of written works, to translate:II.converti ex Atticis duorum eloquentissimorum nobilissimas orationes... nec converti ut interpres, sed ut orator, etc.,
Cic. Opt. Gen. 5, 14:orationes e Graeco,
id. ib. 6, 18:aliqua de Graecis,
id. Fin. 1, 2, 6:librum in Latinum,
id. Off. 2, 24, 87; id. Tusc. 3, 14, 29; cf. id. Fin. 1, 2, 5; id. N. D. 2, 41, 104.—Neutr., to relurn (rare).A.Lit.:B.inde (imago) retro rursum redit et convertit eodem,
Lucr. 4, 334 (Lachm. conj. convertitur):clam cum paucis ad pedites convortit,
Sall. J. 101, 6:in regnum suum,
id. ib. 20, 4:convortit Varro,
Sil. 9, 645:ad me,
Gell. 1, 26, 3.—Trop.1.To return, turn:2.in amicitiam atque in gratiam,
Plaut. Stich. 3, 1, 18:ad sapientiora,
Tac. A. 3, 55.—To change, turn:hoc vitium huic uni in bonum convertebat,
Cic. Brut. 38, 141; id. de Or. 3, 29, 114; id. Fat. 7, 14; cf. id. ib. 9, 17:regium imperium in superbiam dominationemque,
Sall. C. 6, 7 Kritz:ne ista vobis mansuetudo et misericordia... in miseriam convortet,
id. ib. 52, 27:ad aliquem, of political support,
Cic. Planc. 20, 50; Tac. A. 12, 18. -
74 convorto
I.Act., to turn or whirl round, to wheel about, to cause to turn, to turn back, reverse; and with the designation of the terminus in quem, to turn or direct somewhere, to direct to or towards, to move or turn to, etc. (very freq. in all perr. and species of composition).A.Lit.1.In gen.a.With a simple acc.:b.caelos omnes,
Lucr. 2, 1097; cf.:in infimo orbe luna convertitur,
Cic. Rep. 6, 17, 17; id. Ac. 2, 39, 123; cf.:minore sonitu quam putaram, orbis hic in re publicā est conversus,
id. Att. 2, 9, 1:manum,
Quint. 11, 3, 100:reddita inclusarum ex speluncā boum vox Herculem convertit,
Liv. 1, 7, 7:ter se convertit,
Ov. M. 7, 189:crines calamistro,
i. e. to curl, Petr. 102, 15 et saep.—With the designation of the terminus in quem.(α).By in:(β).equos frenis in hostes,
Lucr. 5, 1317:naves in eam partem,
Caes. B. G. 3, 15:ferrum in me,
Verg. A. 9, 427:omnium ora atque oculos in aliquem,
Cic. Cat. 4, 1, 1 (cf. under B. 1.):iter in provinciam,
Caes. B. G. 7, 56:se in Phrygiam,
Nep. Ages. 3, 2 et saep.—Medial:in fugam nemo convortitur,
Plaut. Am. 1, 1, 83 Fleck.—By ad:* (γ).ad hunc se confestim a Pulfione omnis multitudo convertit,
Caes. B. G. 5, 44, 10:eam materiam ad hostem,
id. ib. 3, 29:colla ad freta,
Ov. M. 15, 516:tum bis ad occasum, bis se convertit ad ortum,
id. ib. 14, 386:nos ad judicem,
Quint. 11, 3, 157 et saep.—By contra:(δ).tigna contra vim atque impetum fluminis,
Caes. B. G. 4, 17, 5.—By sub:(ε).cursum sub terras,
Lucr. 5, 654.—By the dat.:(ζ).majus lumen in diem nobis luna,
Lucr. 5, 706.—Medial:Zephyro convertitur ales Itque super Libyen,
Luc. 9, 689.—By local adv.:(η).aspectum facile quo vellent,
Cic. N. D. 2, 57, 142.—By the acc. alone:2.se domum,
Ter. Ad. 2, 4, 22.—In partic.a.Milit. t. t.: convertere signa, aciem, etc., to wheel about, change the direction of a march:b.conversa signa in hostes inferre,
Caes. B. G. 2, 26:Romani conversa signa bipartito intulerunt,
id. ib. 1, 25:reliquos sese convertere cogunt,
to retreat, id. B. C. 1, 46:cum conversis signis retro in urbem rediretur,
Liv. 8, 11, 4; cf.:convertunt inde signa,
id. 3, 54, 10 Drak. ad loc. (where Weissenb. ex conj., convellunt):aciem,
id. 42, 57, 12; so,aciem in fugam,
Caes. B. G. 1, 52. —Rhet. t. t., of words, to transpose, interchange:B.non modo mutare quaedam verba, sed extendere, corripere, convertere, dividere cogitur (poësis),
Quint. 10, 1, 29.—Trop.1.In gen.:2.ut ab eo quod agitur avertat animos, ut saepe in hilaritatem risumve convertat,
Cic. Or. 40, 138; so,risum in judicem,
id. de Or. 2, 60, 245:omnem orationem transduxi et converti in increpandam Caepionis fugam,
id. ib. 2, 48, 199:rationem in fraudem malitiamque,
to employ, id. N. D. 3, 31, 78; cf. id. Rosc. Am. 39, 114 and 115:beneficium in injuriam,
Sen. Ben. 2, 13, 1 et saep.:animos imperitorum ad deorum cultum a vitae pravitate,
Cic. N. D. 1, 27, 77; cf. Liv. 24, 4, 4 and 9: qui eas copias, quas diu simulatione rei publicae comparabant, subito ad patriae periculum converterunt, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, a, 5 fin.:facultatem dicendi ad hominum perniciem,
Quint. 2, 20, 2 et saep.:ingenium et studium ad causas agendas,
Tac. Or. 14 et saep.:se aliquando ad timorem, numquam ad sanitatem,
Cic. Sull. 5, 17; id. Fam. 3, 10, 10:se ad philosophos,
id. Fin. 5, 3, 7; cf. id. Q. Fr. 3, 5, 5 et saep.:quocumque te animo et cogitatione converteris,
Cic. de Or. 1, 2, 6:aculeum testimonii sui,
id. Fl. 34, 86:argumentum,
Gell. 5, 10, 3.—Of turning to the political support of any one:tota civitas se ad eos convertisse videretur,
Nep. Att. 8, 1; cf. Cic. Rep. 6, 12, 12; Sen. Clem. 1, 4, 3; cf.:fama hujus rei convertit ad Masinissam Numidas,
Liv. 29, 30, 7.— Pass. in mid. sense:cuncta ad victoris opes conversa,
Tac. H. 3, 44.—In eccl. Lat., to convert to Christianity, etc.:aliquem ad fidem Christi,
Hier. in Philem. 5, 10 sq. —Esp. freq. of turning or arresting the attention:illud intellego, omnium ora in me convorsa esse,
Sall. J. 85, 5:converterat Cn. Pompeii persona totum in se terrarum orbem,
Vell. 2, 31, 1:proximas (provincias) in se,
Suet. Vesp. 4 al.: nihil opus est, ad continendas custodias plures commilitones converti, Traj. ap. Plin. Ep. 10, 20 (31), 1:omnium oculos ad se,
Nep. Alcib. 3, 5.—And with inanimate things as subjects:cum aliqua iis ampla et honesta res objecta totos ad se convertit et rapit,
Cic. Off. 2, 10, 37.—Since the Aug. per. also freq. with a simple acc.:sive elephas albus volgi converteret ora,
Hor. Ep. 2, 1, 196; Suet. Calig. 35; cf. Liv. 26, 29, 2:animos,
id. 29, 26, 5:homines quaqua iret,
Suet. Tit. 5.—Pregn., to change the nature of a thing; i. e. to change, alter, transform, turn.(α).With a simple acc.:(β).omnes Res ita convortant formas mutentque colores,
Lucr. 2, 1005; cf. id. 1, 678:omnia,
id. 4, 441:tellus induit ignotas hominum conversa figuras,
Ov. M. 1, 88:humanam vicem (venena),
Hor. Epod. 5, 88:rem,
Cic. Att. 8, 13, 2:rem publicam,
to bring into disorder, id. Fl. 38, 94:hunc ordinem,
Quint. 7, 2, 15:animum avaritiā,
Sall. J. 29, 1:vitae viam,
Hor. Ep. 1, 17, 26:studia,
id. A. P. 166 et saep.:conversi animum vultumque,
Tac. H. 1, 85: castra castris, to change camp with camp (i. e. to establish new camps by constantly removing), Caes. B. C. 1, 81.—In gram.: casus conversi, = casus obliqui,
the cases which undergo a change of form, Cic. N. D. 2, 25, 64.—With ad:(γ).nisi si id putas, non posse jam ad salutem convorti hoc malum,
Ter. And. 4, 1, 48:poena omnis oculorum ad caecitatem mentis est conversa,
Cic. Dom. 40, 105:mater magna, cujus ludi violati, polluti, paene ad caedem et ad funus civitatis conversi sunt,
id. Har. Resp. 11, 24:quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit,
Nep. Dat. 6, 8.—With in:b.si antequam tumor discutiatur in suppurationem convertitur,
Col. 6, 17, 6:jam ego me convortam in hirudinem,
Plaut. Ep. 2, 2, 4:deum sese in hominem,
Ter. Eun. 3, 5, 40:Hecubam in canem,
Cic. Tusc. 3, 26, 63:terras in freti formam,
Ov. M. 11, 209:deum (sc. Jovem) in pretium (i. e. aurum),
Hor. C. 3, 16, 8:vim morbi in quartanam,
Cic. Fam. 16, 11, 1 et saep.:crimen in laudem,
id. Fl. 29, 70:amicitiae se in graves inimicitias,
id. Lael. 21, 78; Quint. 12, 1, 2 et saep.—Of written works, to translate:II.converti ex Atticis duorum eloquentissimorum nobilissimas orationes... nec converti ut interpres, sed ut orator, etc.,
Cic. Opt. Gen. 5, 14:orationes e Graeco,
id. ib. 6, 18:aliqua de Graecis,
id. Fin. 1, 2, 6:librum in Latinum,
id. Off. 2, 24, 87; id. Tusc. 3, 14, 29; cf. id. Fin. 1, 2, 5; id. N. D. 2, 41, 104.—Neutr., to relurn (rare).A.Lit.:B.inde (imago) retro rursum redit et convertit eodem,
Lucr. 4, 334 (Lachm. conj. convertitur):clam cum paucis ad pedites convortit,
Sall. J. 101, 6:in regnum suum,
id. ib. 20, 4:convortit Varro,
Sil. 9, 645:ad me,
Gell. 1, 26, 3.—Trop.1.To return, turn:2.in amicitiam atque in gratiam,
Plaut. Stich. 3, 1, 18:ad sapientiora,
Tac. A. 3, 55.—To change, turn:hoc vitium huic uni in bonum convertebat,
Cic. Brut. 38, 141; id. de Or. 3, 29, 114; id. Fat. 7, 14; cf. id. ib. 9, 17:regium imperium in superbiam dominationemque,
Sall. C. 6, 7 Kritz:ne ista vobis mansuetudo et misericordia... in miseriam convortet,
id. ib. 52, 27:ad aliquem, of political support,
Cic. Planc. 20, 50; Tac. A. 12, 18. -
75 denique
dēnĭquē, adv. [etym. dub.; perh. dēnĭ, locative of de, and que].I.Orig. denoting succession in time, and thereupon, and then, in the sequel.A.In gen. (rare—for syn. cf.:B.tum, demum, tandem, postremo): omnes negabant... denique hercle jam pudebat,
Ter. Hec. 5, 3, 8:risu omnes qui aderant emoriri. Denique Metuebant omnes jam me,
id. Eun. 3, 1, 42:ille imperat reliquis civitatibus obsides. Denique ei rei constituit diem,
Caes. B. G. 7, 64:ferme ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt post principia denique,
Plaut. Pers. 4, 1, 4.—In the interrogatory formula:quid denique agitis?
and what did you do then? Plaut. Bac. 2, 3, 60: id. Truc. 2, 4, 47.—More freq.,Pregn., ending a period, at last, at length; lastly, finally:b.boat caelum fremitu virum... Denique, ut voluimus, nostra superat manus,
Plaut. Am. 1, 1, 80; cf. id. ib. 1, 2, 12; Ter. And. 1, 1, 120:nisi quia lubet experiri, quo evasuru 'st denique,
Plaut. Trin. 4, 2, 93; cf. Ter. Heaut. 3, 3, 8; id. Phorm. 1, 2, 71:Nil nostri miserere? mori me denique coges,
Verg. E. 2, 7:quid jam misero mihi denique restat?
id. A. 2, 70; 2, 295 al.—Strengthened by ad extremum, ad postremum, or tandem:c.boni nescio quomodo tardiores sunt, et principiis rerum neglectis ad extremum ipsa denique necessitate excitantur,
Cic. Sest. 47:victus denique ad postremum est,
Just. 12, 16 fin.; 37, 1 fin.: et tandem denique devorato pudore ad Milonem aio, Ap. M. 2, p. 121.—Sometimes of that which happens after a long delay = tandem:d.quae (sc. urbana) ego diu ignorans, ex tuis jucundissimis litteris a. d. V. Cal. Jan. denique cognovi,
Cic. Att. 5, 20, 8:aliquam mihi partem hodie operae des denique, jam tandem ades ilico,
Plaut. Mil. 4, 2, 40.—With the particles tum, nunc, or an abl. of time (nearly = demum), just. precisely:(β).tum denique homines nostra intellegimus bona, cum, etc.,
Plaut. Capt. 1, 2, 39:qui convenit polliceri operam suam reip. tum denique, si necessitate cogentur? etc.,
Cic. Rep. 1, 6;so tum denique,
id. Quint. 13, 43; id. Tusc. 3, 31, 75; id. de Sen. 23, 82; id. Fin. 1, 19, 64 et saep.;and separated,
id. Lael. 22, 84; id. Caecin. 34 fin.:tantum accessit, ut mihi nunc denique amare videar, antea dilexisse,
id. Fam. 9, 14, 5; cf. id. Quint. 13:ne is, de cujus officio nemo umquam dubitavit, sexagesimo denique anno dedecore notetur,
id. ib. 31, 99; cf. Caes. B. G. 1, 22, 4; id. B. C. 1, 5, 2; Sall. J. 105, 3.—Like demum with pronouns, to give emphasis:(γ).si qua metu dempto casta est, ea denique casta est,
Ov. Am. 3, 4, 3:is enim denique honos mihi videri solet, qui, etc.,
Cic. Fam. 10, 10; cf.:eo denique,
Cic. Quint. 11, 38.—With vix (like vix demum):II.posita vix denique mensa,
Ov. Her. 16, 215.—Transf., in enumerations.A.Like dein (deinde) followed by postremo, or ad postremum (rare):B.denique sequitur... postremo si est, etc.,
Varr. L. L. 7, 19, 113:omnes urbes, agri, regna denique, postremo etiam vectigalia vestra venierint,
Cic. Agr. 2, 23 fin.; id. Cat. 2, 11, 25; id. N. D. 3, 9, 23; cf. id. Fam. 2, 15, 4:primum illis cum Lucanis bellum fuit.. Denique Alexander rex Epiri.. cum omnibus copiis ab his deletus est.. ad postremum Agathocles, etc.,
Just. 23, 1, 15. —Pregn., to introduce the last of a series, finally, lastly, in fine (the usual meaning of the word; cf.:2.postremo, novissime, ad extremum): consilium ceperunt... ut nomen hujus de parricidio deferrent, ut ad eam rem aliquem accusatorem veterem compararent... denique ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 10, 28; cf. id. Rep. 1, 43; Ov. Tr. 2, 231: cur etiam secundo proelio aliquos ex suis amitteret? cur vulnerari pateretur optime de se meritos milites? [p. 546] cur denique fortunam periclitaretur? Caes. B. C. 1, 72, 2:aut denique,
Cic. Arch, 6, 12:qui denique,
id. Rep. 1, 17:tum denique,
Verg. G. 2, 369 et saep.:cum de moribus, de virtutibus, denique de republica disputet (Socrates),
Cic. Rep. 1, 10:mathematici, poetae, musici, medici denique, etc.,
id. Fin. 5, 3, 7:denique etiam,
id. Fl. 4, 9:primum omnium me ipsum vigilare, etc.: deinde magnos animos esse in bonis viris..: deos denique immortales. auxilium esse laturos,
id. Cat. 2, 9.—Freq. in ascending to a climax, or to a higher or more general expression, in a word, in fine, in short, briefly, even, in fact, indeed:3.quis hunc hominem rite dixerit, qui sibi cum suis civibus, qui denique cum omni hominum genere nullam esse juris communionem velit?
Cic. Rep. 2, 26:nemo bonus, nemo denique civis est, qui, etc.,
id. Pis. 20, 45; id. Verr. 2, 2, 69; Liv. 4, 56; Tac. A. 2, 10 al.:pernegabo atque obdurabo, perjurabo denique,
Plaut. As. 2, 2, 56; cf. Ter. Ad. 3, 4, 51; id. Hec. 4, 4, 95; Cic. Quint. 16, 51; id. Verr. 2, 2, 23 al.:numquam tam mane egredior, neque tam vesperi domum revortor, quin te in fundo conspicer fodere, aut arare, aut aliquid facere denique, Heaut. 1, 1, 15: quod malum majus, seu tantum denique?
Cic. Att. 10, 8, 4; Caes. B. G. 2, 33, 2:ne nummi pereant, aut pyga aut denique fama,
Hor. S. 1, 2, 133:haec denique ejus fuit postrema oratio,
Ter. Ph. 4, 3, 44; so Cic. de Or. 2, 78, 317; id. Verr. 1, 27, 70; Nep. Pelop. 4, 3; Vell. 2, 113; Tac. A. 1, 26; Ov. M. 2, 95 al. —Hence, freq. emphatic with ipse:arma, tela, locos, tempora, denique naturam ipsam industria vicerat,
Sall. J. 76:hoc denique ipso die,
Cic. Mil. 36, 100.—With omnia, prius flamma, prius denique omnia, quam, etc., id. Phil. 13, 21, 49; Quint. 10, 1, 119; Plin. Ep. 7, 9, 13; cf.:quidquid denique,
Cels. 2, 28, 1.—In post-Aug. prose (esp. in the jurists), to denote an inference, in consequence, therefore, accordingly:hujus victoriae callide dissimulata laetitia est: denique non solita sacra Philippus illa die fecit, etc.,
Just. 9, 4, 1:pulcherrima Campaniae plaga est: nihil mollius caelo: denique bis floribus vernat,
Flor. 1, 16, 3; Dig. 1, 7, 13; 10, 4, 3, § 15 et saep. So in citing a decision for a position assumed:denique Scaevola ait, etc.,
Dig. 7, 3, 4; 4, 4, 3; 7, 8, 14:exstat quidem exemplum ejus, qui gessit (sc. magistratum) caecus: Appius denique Claudius caecus consiliis publicis intererat,
ib. 3, 1, 1, § 5 and 6; 48, 5, 8.—In class. usage denique includes the connective -que;once in Plaut. and often in late Lat. a copul. conj. precedes it: atque hoc denique,
Plaut. Merc. 2, 1, 18:aurum, argentum, et denique aliae res,
Gai. Inst. 2, 13; Dig. 1, 8, 1. See Hand Turs. II. p. 260-278. -
76 exspecto
ex-specto ( expect-), āvi, ātum, 1, v. a., to look out for a thing (syn.: prospecto, opperior, maneo, moror, praestolor).1.Objectively, to await, expect something that is to come or to take place, to be waiting for, etc. (very freq. and class.). —Constr. with the acc., with rel.-clauses, with dum, si, ut, quin, or absol.; very rarely with object-clause.A.In gen.1.With acc.:2.caritatem,
Cato, R. R. 3, 2:alicujus mortem,
Plaut. As. 3, 1, 28:cum ea Scipio dixisset silentioque omnium reliqua ejus exspectaretur oratio,
Cic. Rep. 2, 38:injurias,
id. ib. 1, 5:transitum tempestatis,
id. Att. 2, 21, 2:adventum alicujus,
Caes. B. G. 1, 27, 2; 2, 16, 2:eventum pugnae,
id. ib. 7, 49 fin.:scilicet ultima semper Exspectanda dies homini est,
Ov. M. 3, 136:cenantes haud animo aequo Exspectans comites,
i. e. waiting till they have done eating, Hor. S. 1, 5, 9 et saep.; cf.:exspectandus erit annus,
I must wait a year, Juv. 16, 42. —With relative and esp. interrogative clauses: exspectabat populus atque ora tenebat rebus, utri magni victoria sit data regni, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. s. 90, ed. Vahl.):3.exspecto, quo pacto, etc.,
Plaut. Poen. 4, 1, 1:exspecto, quid ad ista,
Cic. Tusc. 4, 20, 46; id. Verr. 2, 2, 38, § 92:quid hostes consilii caperent, exspectabat,
Caes. B. G. 3, 24, 1:exspectante Antonio, quidnam esset actura,
Plin. 9, 35, 58, § 121:ne utile quidem, quam mox judicium fiat, exspectare,
Cic. Inv. 2, 28, 85; so,quid exspectas quam mox ego dicam, etc.,
id. Rosc. Com. 15, 44:et, quam mox signis collatis dimicandum sit, in dies exspectet,
id. 34, 11, 4; 3, 37, 5:exspectans, quando, etc.,
Quint. 11, 3, 159.—With dum, si, ut, etc.:4.ne exspectetis meas pugnas dum praedicem,
Plaut. Truc. 2, 6, 1:ne exspectemus quidem, dum rogemur,
Cic. Lael. 13, 44:exspectas fortasse, dum dicat, etc.,
id. Tusc. 2, 7, 17:exspectare, dum hostium copiae augerentur,
Caes. B. G. 4, 13, 2:nec dum repetatur, exspectat,
Quint. 4, 2, 45:Caesar non exspectandum sibi statuit, dum, etc.,
Caes. B. G. 1, 11 fin.; cf.:nec vero hoc loco exspectandum est, dum, etc.,
Cic. Ac. 2, 7, 19:rusticus exspectat, dum defluat amnis,
Hor. Ep. 1, 2, 42:jam dudum exspecto, si tuum officium scias,
Plaut. Poen. prol. 12:exspecto si quid dicas,
id. Trin. 1, 2, 61:hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,
Caes. B. G. 2, 9, 1; id. B. C. 2, 34, 1:nisi exspectare vis ut eam sine dote frater conlocet,
Plaut. Trin. 3, 3, 7:mea lenitas hoc exspectavit, ut id quod latebat, erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:nisi forte exspectatis ut illa diluam, quae, etc.,
id. Rosc. Am. 29, 82:neque exspectant, ut de eorum imperio ad populum feratur,
Caes. ib. 1, 6, 6:quare nemo exspectet, ut, etc.,
Quint. 7, 10, 14; Liv. 23, 31, 7; 26, 18, 5; 35, 8, 5 al.— Pass. impers.:nec ultra exspectato, quam dum Claudius Ostiam proficisceretur,
Tac. A. 11, 26 fin.:cum omnium voces audirentur, exspectari diutius non oportere, quin ad castra iretur,
Caes. B. G. 3, 24 fin. —Absol.:5.comites ad portam exspectare dicunt,
Cic. Fam. 15, 17, 1:diem ex die exspectabam, ut statuerem, quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:exspectent paullum et agi ordine sinant,
Quint. 4, 5, 19.—With object-clause:* B.cum expectaret effusos omnibus portis Aetolos in fidem suam venturos,
Liv. 43, 22, 2 Weissenb. ad loc.:venturum istum,
Aug. Conf. 5, 6.—Transf., of an abstract subject, like maneo, to await:II.seu me tranquilla senectus Exspectat seu, etc.,
Hor. S. 2, 1, 58.To look for with hope, fear, desire, expectation, to hope for, long for, expect, desire; to fear, dread, anticipate, apprehend.1.With acc.:2.reliquum est, ut tuam profectionem amore prosequar, reditum spe exspectem,
Cic. Fam. 15, 21 fin.; cf.:quod magna cum spe exspectamus,
id. Att. 16, 16 E. fin.:ego jam aut rem aut ne spem quidem exspecto,
id. ib. 3, 22 fin.: magnum inceptas, si id exspectas, quod nusquam'st, Plaut. Curc. 1, 2, 56:quam (rem) avidissime civitas exspectat,
Cic. Phil. 14, 1, 1:longiores (epistolas) exspectabo vel potius exigam,
id. Fam. 15, 16, 1:finem laborum omnium,
Caes. B. G. 7, 85, 4:illum ut vivat, optant, meam autem mortem exspectant scilicet,
to wish, Ter. Ad. 5, 4, 20:fama mortis meae non accepta solum sed etiam exspectata est,
Liv. 28, 27, 9; cf.in the pun with I.: cum Proculeius quereretur de filio, quod is mortem suam exspectaret, et ille dixisset, se vero non exspectare: Immo, inquit, rogo exspectes,
Quint. 9, 3, 68 Spald.:nescio quod magnum hoc nuntio exspecto malum,
dread, Ter. Ph. 1, 4, 16:mortem,
id. Hec. 3, 4, 8:multis de causis Caesar majorem Galliae motum exspectans,
Caes. B. G. 6, 1, 1: 7, 43 fin. —With a personal object:pater exspectat aut me aut aliquem nuntium,
Plaut. Capt. 2, 3, 22:ite intro, filii vos exspectant intus,
id. Bacch. 5, 2, 86:hic ego mendacem usque puellam Ad mediam noctem exspecto,
Hor. S. 1, 5, 83; cf. Ov. M. 14, 418:video jam, illum, quem exspectabam, virum, cui praeficias officio et muneri,
Cic. Rep. 2, 42.—Aliquid ab (rarely ex) aliquo (a favorite expression of Cicero):3.a te hoc civitas vel omnes potius gentes non exspectant solum, sed etiam postulant,
Cic. Fam. 11, 5, 3; cf. id. ib. 3, 10, 1:dixi Servilio, ut omnia a me majora exspectaret,
id. ib. 3, 12, 4:alimenta a nobis,
id. Rep. 1, 4:ab aliquo gloriam,
id. ib. 6, 19 fin.:tristem censuram ab laeso,
Liv. 39, 41, 2:ut ex iis (proletariis) quasi proles civitatis exspectari videretur,
Cic. Rep. 2, 22, 40.—Aliquid ab or ex aliqua re (rare):4.aliquid ab liberalitate alicujus,
Caes. B. C. 2, 28, 3:dedecus a philosopho,
id. Tusc. 2, 12, 28:omnia ex sua amicitia,
id. ib. 3, 60, 1.—Aliquid aliquem (very rare): ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29; Sat. v. 38 Vahl.—5.With object-clause:6.quid mihi hic adfers, quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore?
Ter. Phorm. 5, 9, 36:exspecto cupioque te ita illud defendere,
Cic. Verr. 2, 3, 64, § 151.—With inf. alone (cf. cupio), Front. ad Ver. Imp. p. 137, ed. Rom.—Absol. (very rare):B.cum mihi nihil improviso, nec gravius quam exspectavissem pro tantis meis factis evenisset,
Cic. Rep. 1, 4:aliquando ad verum, ubi minime exspectavimus, pervenimus,
Quint. 12, 8, 11.—Poet. transf., of an abstr. subject, to have need of, require:b.silvarumque aliae pressos propaginis arcus Exspectant,
Verg. G. 2, 27:neque illae (oleae) procurvam exspectant falcem rastrosque tenaces,
id. ib. 2, 421; cf.:lenta remedia et segnes medicos non exspectant tempora mea,
Curt. 3, 5, 13.—Hence, exspectātus ( expect-), a, um, P. a. (acc. to II.), anxiously expected, longed for, desired, welcome (class.):carus omnibus exspectatusque venies,
Cic. Fam. 16, 7; cf.:venies exspectatus omnibus,
id. ib. 4, 10, 1; Plaut. Most. 2, 2, 11:quibus Hector ab oris exspectate venis?
Verg. A. 2, 282:sensi ego in exspectatis ad amplissimam dignitatem fratribus tuis,
who were expected to arrive at the highest dignities of the state, Cic. de Sen. 19, 68:ubi te exspectatum ejecisset foras,
i. e. whose death is waited, longed for, Ter. Ad. 1, 2, 29 Ruhnk.— Comp.:nimis ille potuit exspectatior venire,
Plaut. Most. 2, 2, 12.— Sup.:adventus suavissimus exspectatissimusque,
Cic. Att. 4, 4 a:litterae,
id. Fam. 10, 5, 1:triumphus,
Hirt. B. G. 8, 51 fin. —In the neutr. absol.:quis non diversa praesentibus contrariaque exspectatis aut speret aut timeat?
Vell. 2, 75, 2:hosti Ante exspectatum positis stat in agmine castris,
before it was expected, Verg. G. 3, 348; so,ante exspectatum,
Ov. M. 4, 790; 8, 5; Sen. Ep. 114:ille ad patrem patriae exspectato revolavit maturius,
than was expected, Vell. 2, 123, 1. -
77 numerus
I.Lit.A.In gen.:B.illi octo cursus septem efficiunt distinctos intervallis sonos: qui numerus rerum omnium fere nodus est,
Cic. Rep. 6, 18, 18; cf. Macr. Somn. Scip. 1, 6:duo hi numeri,
Cic. Rep. 6, 12, 12:consummare perfectissimum numerum, quem novem novies multiplicata componunt,
Sen. Ep. 58:numerumque referri Jussit,
that their number should be counted, Verg. E. 6, 85; cf.: numerus argenteorum facilior usui est, the counting, reckoning. Tac. G. 5 fin.: sed neque quam multae species, nec nomina quae sint Est numerus;neque enim numero conprendere refert,
cannot be counted, Verg. G. 2, 104:eorumque nummorum vis et potestas non in numero erat, sed in pondere,
Gai. Inst. 1, 122.—In partic.1.A certain collective quantity, a body, number of persons or things: tunc deinceps proximi cujusque collegii... in sortem coicerentur, quoad is numerus effectus esset, quem ad numerum in provincias mitti oporteret, S. C. ap. Cic. Fam. 8, 8, 8:2.haec in Aeduorum finibus recensebantur numerusque inibatur,
Caes. B. G. 7, 76; Liv. 38, 22:eum clavum, quia rarae per ea tempora litterae erant, notam numeri annorum fuisse ferunt,
Liv. 7, 3:Pompilius ad pristinum numerum duo augures addidit,
Cic. Rep. 2, 14, 26:haec enim sunt tria numero,
in number, altogether, id. de Or. 2, 28, 121:classis mille numero navium,
id. Verr. 2, 1, 18, § 48:oppida sua omnia, numero ad duodecim, incendunt,
Caes. B. G. 1, 5:ad duorum milium numero ex Pompeianis cecidisse reperiebamus,
id. B. C. 3, 53: reliqui omnes, numero quadraginta, interfecti, Sall [p. 1226] J. 53, 4; cf. id. ib. 93, 8:cum magnus piratarum numerus deesset,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72:ad eorum numerum,
to the full number of them, id. ib. 2, 5, 28, § 73; id. Q. Fr. 2, 13; Caes. B. G. 5, 20:si naves suum numerum haberent,
Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133:supra numerum,
superfluous, Suet. Ner. 15; id. Claud. 25:magnus numerus frumenti,
a great quantity, Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176; cf. id. Planc. 26, 64; Caes. B. C. 2, 18:vini,
Cic. Phil. 2, 28, 66; so without an adj., like the Engl. number, for a great number:est (in eādem provinciā) numerus civium Romanorum atque hominum honestissimorum,
id. Font. 5, 13 (1, 3):plures numero tuti,
Tac. A. 14, 49 fin.:sed illos Defendit numerus,
Juv. 2, 46; cf. Verg. E. 7, 52:latet in numero virtus,
Sil. 1, 323.—In plur.: numeri, the mathematics, astronomy:3.ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet,
Cic. Fin. 5, 29, 87:Thales hoc etiam numeris inquirit et astris,
Sid. 15, 79:numerisque sequentibus astra,
Stat. Th. 4, 411. —Rarely in sing., Claud. Cons. Mall. 130.—In milit. lang., a division of the army, a troop, band (post-Aug.):4.sparsi per provinciam numeri,
Tac. Agr. 18; cf.:plena urbs exercitu insolito: multi ad hoc numeri e Germaniā ac Britanniā,
id. H. 1, 6:nondum distributi in numeros erant,
Plin. Ep. 10, 29 (38), 2:revocare ad officium numeros,
Suet. Vesp. 6:militares numeri,
cohorts, Amm. 14, 7, 19:in numeris esse,
to be enrolled, Dig. 29, 1, 43; cf. ib. 29, 1, 38; Claud. Epith. Pall. et Celer. 86; Inscr. Grut. 1096. —Like the Gr. arithmos, a mere number, opp. to quality, worth:5.nos numerus sumus et fruges consumere nati,
we are mere numbers, ciphers, Hor. Ep. 1, 2, 27; cf. Juv. 2, 46 supra.—In gram., a number (singular, plural, dual), Varr. L. L. 9, § 65 sq. Müll.; Quint. 1, 4, 27; 1, 5, 42; 47; 1, 6, 25 et saep. —C.Transf., poet., dice (marked with numbers):II.seu ludet numerosque manu jactabit eburnos,
Ov. A. A. 2, 203:et modo tres jactet numeros,
id. ib. 3, 355; cf. Suet. Tib. 14, 2.—Trop., number, rank, place, position, estimation, relation, class, category (cf.:B.nomen, locus, in loco, in vicem): me adscribe talem (i. e. talium) in numerum,
Cic. Phil. 2, 13, 33:in illo antiquorum hominum numero reponi,
id. Verr. 2, 3, 90, § 210:in deorum numero haberi,
id. N. D. 3, 19, 48:reponere,
id. ib. 3, 3, 21:referre,
id. ib. 3, 1, 12:numero beatorum aliquem eximere,
Hor. C, 2, 2, 18:si quo in numero illud, quod per similitudinem affertur, et quo in loco illud, cujus causā affertur, haberi conveniat, ostendetur,
Cic. Inv. 2, 50, 151; id. Verr. 2, 2, 54, § 134:ex hoc numero hunc esse,
id. Arch. 7, 16:parentis numero alicui esse,
id. Div. in Caecil. 19, 61 sq.:in hostium numero habere aliquem,
Caes. B. G. 1, 28:ducere in numero hostium,
id. ib. 6, 32:hujus originis apud veteres numerus erat exilis,
Amm. 23, 6, 35: in numero esse, to be of the number of, to be reckoned among, to be any thing, Lucr. 5, 180:Q. Aelius Tubero fuit illo tempore nullo in oratorum numero,
Cic. Brut. 31, 117:sine actione summus orator esse in numero nullo potest,
id. de Or. 3, 56, 213:quo sunt in numero Curiosolites, etc.,
Caes. B. G. 7, 75, 4; 3, 7, 2; Nep. Att. 1, 4:quo in numero ego sum,
Cic. Fam. 13, 23, 1; Caes. B. C. 2, 44, 3; 3, 53, 2:qui in eo numero fuisset,
Cic. Phil. 2, 11, 25; id. Fl. 4, 9; id. Fam. 7, 6, 1:quo in numero hi quoque fuerunt,
Liv. 39, 36 fin. — Without in:ut civium numero simus,
Liv. 4, 4, 12; 7, 30, 19; 30, 42, 9; 4, 56, 11;36, 35, 9: aliquem hostium numero habere,
Caes. B. G. 6, 6, 3; id. B. C. 3, 82, 3; id. B. G. 6, 21, 2:qui hostium numero non sunt,
Cic. Phil. 13, 5, 11; id. Brut. 20, 78:aliquo numero esse,
to be of some repute, id. Fam. 1, 10; Caes. B. G. 6, 13, 1; cf. Cic. Or. 62, 208; id. de Or. 3, 9, 33:Bambalio quidam, homo nullo numero,
of no account, Cic. Phil. 3, 6, 16:numerum aliquem obtinere,
id. Brut. 47, 175.—A part of a whole, member, category:C.omnes numeros virtutis continet,
Cic. Fin. 3, 7, 24:varium et elegans omni fere numero poëma,
id. Ac. 1, 3, 9:mundus perfectus expletusque omnibus suis numeris atque partibus,
id. N. D. 2, 13, 37:animalia imperfecta suisque Trunca vident numeris,
Ov. M. 1, 427; 7, 126:quid omnibus numeris praestantius?
Quint. 10, 1, 91:liber numeris omnibus absolutus,
Plin. Ep. 9, 38; cf. of the days of the month: luna alternis mensibus XXX. implebit numeros, alternis vero detrahet singulos, Plin. 18, 32, 75, § 325.—Hence, omnium numerorum esse, to be complete, perfect, Petr. 68:puer omnium numerūm,
id. ib. 63. And, on the contrary:deesse numeris suis,
to be deficient, Ov. Am. 3, 8, 11.—Order:D.quaecumque in foliis descripsit carmina virgo, Digerit in numerum,
Verg. A. 3, 446.—An office, duty, part:E.ad numeros exige quidque suos,
Ov. R. Am. 372:Veneri numeros eripere suos,
id. H. 4, 88; id. Am. 3, 7, 18; cf. id. ib. 3, 7, 26:verae numeros modosque ediscere vitae,
Hor. Ep. 2, 2, 143.—Musical measure, time, rhythm, harmony, numbers:2.in numerum exsultant,
Lucr. 2, 631:in musicis numeri, et voces et modi, etc.,
Cic. de Or. 1, 42, 187; Quint. 9, 4, 126:histrio si paulum se movet extra numerum,
Cic. Par. 3, 2, 26; Quint. 12, 2, 12:sit igitur hoc cognitum, in solutis etiam verbis inesse numeros,
Cic. Or. 56, 190:Isocrates verbis solutis numeros primus adjunxit,
id. ib. 52, 174:in solutā oratione... modum tamen et numerum quendam oportere servari,
id. Brut. 8, 32:multum interest, utrum numerosa sit, id est similis numerorum, an plane e numeris constet oratio,
id. Or. 65, 220:redigere omnes fere in quadrum numerumque sententias,
id. ib. 61, 208.—Hence, quamvis nil extra numerum fecisse modumque Curas, nothing out of measure, improper, Hor. Ep. 1, 18, 59.—A measure, number, in poetry:3.nam cum sint numeri plures, iambum et trochaeum frequentem segregat ab oratore Aristoteles,
Cic. de Or. 3, 47, 182; id. Or. 64, 215:numeris nectere verba,
Ov. P. 4, 2, 30; 4, 2, 5:numeros memini, si verba tenerem,
i. e. the tune, Verg. E. 9, 45:numerisque fertur Lege solutis,
Hor. C. 4, 2, 11.—A verse, in gen. ( poet.):A.arma gravi numero violentaque bella parabam Edere,
i. e. verses in heroic metre, Ov. Am. 1, 1, 1:impares,
i. e. elegiac verses, id. ib. 3, 1, 37.—Hence, nŭmĕrō (abl.), adverb., lit., measured according to number or time, i. e. precisely, exactly, just (only ante-class.; freq. in Plautus; not found in Ter. or Lucr.).Just, precisely, at the right time, on the instant: numero mihi in mentem fuit. Plaut. Am. 1, 1, 25: neminem vidi, qui numero sciret, quod scitu est opus, Naev. ap. Fest. p. 170 Müll.—B.Quickly, rapidly, soon:2.numero significat cito,
Non. 352, 16 sq.:(apes) si quando displicatae sunt, cymbalis et plausibus numero reducunt in locum unum,
Varr. R. R. 3, 16, 7. —With nimis: perfalsum et abs te creditum numero nimis, too quickly, too soon, Afran. ap. Paul. ex Fest. p. 170 Müll.: numquam nimis numero quemquam vidi facere, quam facto est opus, Turp. ap. Non. 352, 20.—In a bad sense, too quickly, too hastily, too soon:Menaechme, numero huc advenis ad prandium: Nunc opsonatu redeo,
Plaut. Men. 2, 2, 13:numero dicis,
id. Cas. 3, 5, 28; id. Mil. 5, 1, 6:o Apella, o Zeuxis pictor, Cur numero estis mortui, hinc exemplum ut pingeretis?
why have you died too soon? id. Poen. 5, 4, 102; Afran. ap. Non. 352, 26; id. ap. Paul. ex Fest. l. l. -
78 spes
spes, spēi ( gen. spe, Liv. 1, 40, 7 dub.; Weissenb. spei; plur. nom. and acc. speres, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll., or Ann. v. 410 and 132 Vahl.; gen. sperum, Eum. Paneg. Const. 15; abl. speribus, Varr. ap. Non. 171, 27 and 30:I.spebus,
Sid. Apollin. Ep. 3, 6; Sulp. Sev. Dial. 3, 10; Paul. Nol. Carm. 18, 243; Hilar. in Psa. 119; cf. Neue, Formenl. 1, 570), f. [perh. root spa-, to draw out; Gr. spaô; cf.: prosper, spondeo; v. spatium].Lit.A.In gen., the expectation of something desired, hope (the predom. signif. of the word; syn. exspectatio).(α).Absol.:(β).si spes est exspectatio boni, mali exspectationem esse necesse est metum,
Cic. Tusc. 4, 37, 80:bona spes cum omnium rerum desperatione confligit,
id. Cat. 2, 11, 25: ut aegroto, dum anima est, spes esse dicitur;sic, etc.,
id. Att. 9, 10, 3: nolite nimiam spem habere, Cat. ap. Gell. 13, 17, 1:spem habere in fide alicujus,
Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:nostros tantum spei habere ad vivendum, quantum accepissent ab Antonio,
id. Att. 15, 20, 2:miserum est nec habere ne spei quidem extremum,
id. N. D. 3, 6, 14:in quīs plurimum habebat spei,
Curt. 3, 3, 1:spem sibi aliquam proponere,
Cic. Verr. 2, 5, 16, § 41:spem reliquorum in vestrā potestate positam esse,
id. Fl. 1, 3:spem ponere in armis,
Verg. A. 2, 676:spem deponere,
abandon, Hor. S. 2, 5, 26;but: spem salvis in alicujus morte deponere,
to place, Curt. 10, 9, 7:spem alicujus alere,
Cic. Cat. 1, 12, 30; cf.:auxerat meam spem, quod, etc.,
id. Phil. 12, 1, 2:aliquem in spem adducere,
id. Att. 3, 19, 2:quae (salus nostra) spe exiguā extremāque pendet,
id. Fl. 2, 4:ut eos homines spes falleret,
id. Div. in Caecil. 2, 4:quantā de spe decidi,
Ter. Heaut. 2, 3, 9:hac spe lapsus Indutiomarus,
Caes. B. G. 5, 55:nostris militibus spem minuit,
id. ib. 5, 33:Helvetii eā spe dejecti,
id. ib. 1, 8:ab hac spe repulsi Nervii,
id. ib. 5, 42; cf.:de spe conatuque depulsus,
Cic. Cat. 2, 7, 14:pro re certā spem falsam domum retulerunt,
id. Rosc. Am. 38, 110:non solum spe, sed certā re jam et possessione deturbatus est,
id. Fam. 12, 25, 2:spei nostrae finem inponere,
Liv. 5, 4, 10:morando spem destituere,
id. 1, 51, 5:dolor tantae ad inritum cadentis spei,
id. 2, 6, 1:spes ad inritum redacta,
id. 28, 31, 1:Philippus, magnā spe depulsus,
id. 31, 25, 11:Tyrii ab ingenti spe destituti erant,
Curt. 4, 3, 20:tantā spe destituti,
id. 8, 6, 20: spem pro re [p. 1741] ferentes, Liv. 36, 40, 7:hominem sine re, sine fide, sine spe, etc.,
Cic. Cael. 32, 78:sunt omnia, sicut adulescentis, non tam re et maturitate quam spe et exspectatione laudata,
id. Or. 30, 107:ego jam aut rem aut ne spem quidem exspecto,
id. Att. 3, 22, 4:nemo umquam animo aut spe majora suscipiet, qui, etc.,
id. Lael. 27, 102:multa praeter spem scio multis bona evenisse,
Plaut. Rud. 2, 3, 69; so,praeter spem evenit!
Ter. And. 2, 6, 5; 4, 1, 55; id. Heaut. 4, 1, 51:repente praeter spem dixit, etc.,
Cic. Fam. 4, 4, 3:cetera contra spem salva invenit,
Liv. 9, 23, 17:omnia bona in spe habere,
Sall. C. 31, 7.— Plur.:ubi sunt spes meae?
Plaut. Curc. 2, 3, 28:si mihi mulierculae essent salvae, spes aliquae forent,
id. Rud. 2, 6, 69; id. Capt. 2, 3, 85:in quo nostrae spes omnesque opes sitae Erant,
Ter. Ad. 3, 2, 33; id. Phorm. 3, 1, 6; cf.:omnes Catilinae spes atque opes concidisse,
Cic. Cat. 3, 7, 16;so often: spes opesque,
Sall. J. 107, 4:(cadus) Spes donare novas largus,
Hor. C. 4, 12, 19 al. —With gen. obj.:(γ).spem istoc pacto nuptiarum omnem eripis,
Ter. Heaut. 4, 3, 35:spe mercedis adducti,
Cic. Lael. 9, 31:spes dignitatis suae,
id. de Or. 1, 7, 25:spes diuturnitatis atque imperii,
id. Rep. 2, 3, 5:nec in praemiis humanis spem posueris rerum tuarum,
id. ib. 6, 23, 25; cf. id. de Or. 1, 7, 25:quoniam me tui spem das,
id. Rep. 1, 10, 15:ni mihi esset spes ostensa Hujusce habendae,
Ter. Phorm. 5, 4, 7:spes amplificandae fortunae fractior,
Cic. Lael. 16, 59:ut reo audaci spem judicii corrumpendi praeciderem,
id. Verr. 2, 1, 7, § 20:Antiochus a spe societatis Prusiae decidit,
Liv. 37, 26, 1:hoc conloquium abstulit spem Hannibali recipiendae Nolae,
id. 33, 44, 3:exulanti Amyandro spes recuperandi regni facta est,
id. 38, 1, 3; Tac. Or. 14 fin.:spe templi capiendi,
Liv. 31, 25, 2:spem suae mortis conceperat,
Ov. M. 6, 554. —With obj.-clause:(δ).spes est, eum melius facturum,
Plaut. Stich. 1, 1, 22; id. Ep. 3, 1, 11; Auct. Her. 2, 17, 25:magna me spes tenet, explicare, etc.,
Cic. Clu. 3, 7:in spem maximam adducti, hunc ipsum annum salutarem civitati fore,
id. Mil. 28, 78:ne spes quidem ulla ostenditur, fore melius,
id. Att. 11, 11, 1:magnam in spem veniebat, fore, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 42:magnam se habere spem, Ariovistum finem injuriis facturum,
id. ib. 1, 33:injecta est spes patri, Posse illam extrudi,
Ter. Phorm. 4, 4, 11:si qui vestrum spe ducitur, se posse, etc.,
Cic. Agr. 1, 9, 27:in spem venio, appropinquare tuum adventum,
id. Fam. 9, 1, 1:magna me spes tenet, bene mihi evenire, quod mittar ad mortem,
id. Tusc. 1, 41, 97:ad Aetolos legatum misit, magis ut nudaret animos, quam spe impetrari posse,
Liv. 34, 24, 7:a spe scalis capi urbem posse,
id. 6, 9, 9:spe castra eo die se oppugnaturos,
id. 40, 31, 6.—With ut:(ε).quae te ratio in istam spem induxit, ut eos tibi fidelis putaris fore?
Cic. Off. 2, 15, 53:si spem afferunt, ut... fructus appareat,
id. Lael. 19, 68:spes mihi certa fuit ut, etc.,
Aus. Idyll. 2, 46:irritā spe agitari, ut, etc.,
Tac. A. 16, 26.—With de:(ζ).spes est de argento,
Plaut. Most. 3, 1, 40; Cic. Lael. 3, 11:de flumine transeundo spem se fefellisse,
Caes. B. G. 2, 10:quam spem tunc ille de me concepit,
Plin. Ep. 1, 10, 3:nato filio pater spem de illo quam optimam capiat,
Quint. 1, 1, 1.—With ad and gerund.:2.postea vero quam vidi nostros tantum spei habere ad vivendum,
Cic. Att. 15, 20, 2:spem habere ad ejus salutem exstinguendam,
id. Mil. 2, 5:Gallis ad temptanda ea defuit spes,
Liv. 21, 25, 10 Weissenb. ad loc.:cum spei ad resistendum nihil esset,
id. 43, 18, 10; 43, 19, 9.—In partic.a.The hope of being appointed heir (rare):b.leniter in spem Arrepe officiosus, ut et scribare secundus Heres,
Hor. S. 2, 5, 47:in spem secundam nepotes pronepotesque (assumebantur),
Tac. A. 1, 8. —Spes, a Roman divinity who had several temples in Rome, Plaut. Bacch. 4, 8, 52; id. Ps. 2, 4, 19; id. Cist. 4, 1, 18; Cic. Leg. 2, 11, 28; id. N. D. 2, 23, 61; 3, 18, 47; Liv. 2, 51, 2; 25, 7, 6; 40, 51, 6; Tac. A. 2, 49; Plin. 2, 7, 5, § 14; Tib. 1, 1, 9 (19); Ov. A. A. 1, 445; Aus. Idyll. 12, 9; cf. Hartung, Relig. d. Röm. 2, p. 264.—B.Transf, concr., like the Engl. hope, of that in which hope is placed, or which is hoped for ( poet. and in postAug. prose).1.In gen.:2.puppes, Spes vestri reditus,
Ov. M. 13, 94; cf.: vestras spes uritis, Verg. A. 5, 672:spes o fidissima Teucrum (of Aeneas),
id. ib. 2, 281:spem suam (i. e. exta) circumvolat alis (milvus),
Ov. M. 2, 719; cf.:spe (i. e. re speratā) potitur,
id. ib. 11, 527.—In partic., of hopeful children, and, by analogy, of the young of animals, or of the fruits of the earth:b.devovit nati spemque caputque parens,
Ov. H. 3, 94 Ruhnk.; cf. also in plur., of one child:per spes surgentis Iuli,
Verg. A. 6, 364; 10, 524; 4, 274; cf.:tuosne ego, o meae spes inanes, labentis oculis vidi,
Quint. 6, prooem. §12: (capella) gemellos, Spem gregis, silice in nudā connixa reliquit,
Verg. E. 1, 15; cf. id. G. 4, 162:(sus) quia semina pando Eruerit rostro spemque interceperit anni,
Ov. M. 15, 113.—In gen., as a term of endearment, hope:II.spes mea,
Plaut. Rud. 1, 4, 27:o spes mea, o mea vita, o mea voluptas, salve,
id. Stich. 4, 2, 5:o salutis meae spes,
id. Rud. 3, 3, 17:et mea carissima filiola, et spes reliqua nostra, Cicero,
Cic. Fam. 14, 4, 6.—An anticipation or apprehension of something not desired, elpis (very rare):si meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit,
Cic. Cat. 4, 11, 23:mala res, spes multo asperior,
Sall. C. 20, 13:Metellus contra spem suam laetissimis animis excipitur,
id. J. 88, 1:id (bellum) quidem spe omnium serius fuit,
Liv. 2, 3, 1:omnium spe celerius,
id. 21, 6, 5:in malā jam spe,
id. 22, 48:in spe Hannibali fuit defectio Tarentinorum,
id. 25, 7:dum spes nulla necis,
Stat. Th. 9, 129; cf.:naufragii spes omnis abit,
Luc. 5, 455. -
79 superstes
sŭperstĕs, ĭtis, adj. [super-sto].I.One who stands by or is present at any thing, a by-stander, witness (only in the foll. passages):B.superstites testes praesentes significat, cujus rei testimonium est, quod superstitibus praesentibus ei, inter quos controversia est, vindicias sumere jubentur. Plautus in Artemone: nunc mihi licet quidvis loqui, nemo hic adest superstes,
Fest. p. 305 Müll.; cf. Serv. Verg. A. 3, 339: suis utrisque superstitibus praesentibus istam viam dico: inite viam, an old legal formula in Cic. Mur. 12, 26. —Poet., pregn., standing over as in triumph:II.spoliisque animosa superstes, Unda, velut victrix, sinuataque despicit undas,
Ov. M. 11, 552; Stat. Th. 8, 471.—That remains alive after another ' s death, outliving, surviving (the predom. signif.); constr. usually with dat.; less freq. with gen. or absol.(α).With dat.:(β).sicut tuum vis unicum gnatum tuae Superesse vitae sospitem et superstitem,
Plaut. As. 1, 1, 2:ut vitae tuae superstes suppetat,
id. Trin. 1, 2, 19:ut tibi superstes uxor aetatem siet,
id. As. 1, 1, 6:ita mihi atque huic sies superstes,
Ter. Heaut. 5, 4, 7:ut viro tuo semper sis superstes,
Plaut. Cas. 4, 4, 2:ut sui sibi liberi superstites essent,
Cic. N. D. 2, 28, 72:superstes filio pater,
Liv. 1, 34, 3:rei publicae,
Cic. Fam. 6, 2, 3; 9, 17, 1:ubi privatus superstes regno suo consenescat,
Liv. 42, 50, 8: patriae (Aeneas) Hor. C. S. 42:gloriae suae,
Liv. 2, 7, 8:priscis illa superstes avis,
Ov. A. A. 3, 128:ceteri (liberi) superstites patri fuerunt,
Suet. Calig. 7:cenis tribus perna superstes,
Mart. 10, 48, 17:Tiberio,
Tac. A. 5, 8.—With gen. (mostly post-Aug.):(γ).utinam te non solum vitae, sed etiam dignitatis meae superstitem reliquissem!
Cic. Q. Fr. 1, 3, 1:alterius vestrum superstes,
Liv. 40, 8, 18:omnium,
Plin. 7, 48, 49, § 156:superstes omnium meorum,
Quint. 6, prooem. § 4; cf.:omnium suorum,
Suet. Tib. 62 fin.:iniquorum,
Tac. A. 3, 4 fin.:non modo aliorum sed etiam nostri superstites sumus,
id. Agr. 3:multique superstites bellorum infamiam laqueo finierunt,
id. G. 6 fin. —Absol.:quod superstitem Augustum reliquissent,
Suet. Aug. 59:mortem obiit repentinam superstitibus liberis, etc.,
id. ib. 4:liberis superstitibus,
Quint. 6, prooem. §6: per ecastor scitus puer est natus Pamphilo. Deos quaeso, ut sit superstes,
that he may live, Ter. And. 3, 2, 7:superstes hereditatem regni accipiam (sc. patri),
Liv. 40, 11, 6:illum aget pennā metuente solvi Fama superstes,
Hor. C. 2, 2, 8:me tamen exstincto fama superstes erit,
Ov. Tr. 3, 7, 50:dimidiā parte superstes ero,
id. ib. 1, 2, 44:post mea mansurum fata superstes opus,
id. Am. 3, 15, 20:superstite Romā,
Luc. 7, 660:(silva fertur) Nymphas etiam mutasse superstes,
i. e. survived their transformations, Stat. Th. 6, 95. -
80 an
an, Coni. (vgl. griech. ἄν), auch mit ne verstärkt in anne, leitet das »zweite« Glied eines disjunktiven Satzes ein, in dem einer sein eigenes unentschiedenes Urteil »zweifelnd« oder »fragend« so ausspricht, daß er von einem andern die Entscheidung erwartet od. erbittet, wie unser oder, oder ob, I) in disjunktiven Zweifelsätzen, nach allen Verben, die Zweifel, Ungewißheit u. dgl. ausdrücken, wie dubito, dubium od. incertum est, nescio etc., refert, interest, auch video, scio, doceo, disco usw., u. zwar: 1) bei vollständiger Disjunktion: a) einem mit utrum, utrumne, auch ne, od. absol. vorangestellten Gliede als Gegensatz folgend, desinite dubitare, utrum... an, Cic.: utrum... an..., incertus sum, Ter.: incertum est, ne (enklit.)... an... anne, Verg.: ut nescias, utrum... an..., Cic.: quid refert, utrum... an..., Varr. – honestumne factu sit an turpe, dubitant, Cic.: refert etiam qui audiant, senatus an populus an iudices, Cic. – dah. b) in zusammengezogener Rede, ohne ein Verbum des Zweifels u. dgl., gleichs. fragend, oder vielleicht, oder etwa auch, ohne Partikel beim ersten Glied u. auch ohne Einfluß auf das Verbum (s. Piderit Cic. Brut. 89. Heräus Tac. hist. 1, 7, 9), Cn. Octavius est, an Cn. Cornelius quidam, Cic.: non plus duobus an tribus mensibus, Cic.: u. so ter an quater, Apul. apol. 43: septem an octo, Plin. ep. 6, 13, 5. – u. so c) wie sive, mit diesem sogar wechselnd, wo man, seiner Sache nicht gewiß, auch nicht zu entscheiden wagt, wenigstens es für gleichgültig hält, oder, quod sit, an non, nihil analogiam commovet, Varr. LL.: sive fatali vecordiā, an... ratus, Tac.: iure an iniuriā, Liv. 2, 54, 7.
Häufig 2) elliptisch, so daß durch den auf das zweite Glied gelegten Nachdruck das erste, leicht zu ergänzende gleichsam übersehen u. ausgelassen ist, ob nicht; so zunächst a) in der Redensart dubito an (durch alle Personen u. Tempora), u. die Formel haud scio an od. nescio an, als höflicher, bescheidener Ausdruck der subjektiven Überzeugung, wie unser: ich bezweifle, ich weiß nicht recht, ob nicht, d.i. ich glaube fast, ich vermute, daß usw., od. mit noch größerer Zurückhaltung dubitem od. dubitaverim an, haud sciam an, ich möchte bezweifeln, wüßte nicht, ob nicht, d.i. ich möchte fast glauben, annehmen, vermuten, daß usw. (vgl. Klotz Cic. Tusc. 3, 55 u. 4, 50); dah. oft = vielleicht, vermutlich, wahrscheinlich, doch wohl, meines Erachtens u. dgl., dubito an hunc primum omnium ponam, Nep. – tamenne dubitemus, an ei nos etiam cum periculo venditemus, Cic. – haud scio an satis sit, eum, qui lacessiverit, iniuriae suae paenitēre, Cic.: vir sapientissimus atque haud scio an omnium praestantissimus, Cic.: id quod haud sciam an tu primus ostenderis, Cic.: haud scio anne uxorem ducat, Ter.: haud sciam anne super omnes homines impenso labore eam quaesissem, Apul.: extremum illud est, quod nescio an tu primum putes, Cic.: nescio an modum excesserint, Liv. – / Von selbst ergibt sich, daß die Verneinung des von dubito an u. haud scio an od. nescio an abhängigen Satzes durch non u. (nach den beiden letztern) durch ne... quidem, nullus, nemo, nihil, numquam, minus etc. ausgedrückt werden muß, dubitet an turpe non sit, Cic.: quod haud scio an non possis, Cic.: haud scio an ne opus quidem sit, Cic.: meā sententiā haud scio an nulla beatior esse possit, Cic.: haud scio an minus hoc vobis probaturus sim, Cic. – ebenso b) übh. bei Verben des Zweifelns, Nichtwissens u. dgl., moriendum enim certe est, et id incertum, an eo ipso die, ob nicht an usw., Cic.: dubium an quaesitā, morte, zweifelhaft, ob nicht, d.i. vielleicht freiwilligen Todes, Tac.
3) ohne Rücksicht auf den disjunktiven Sinn auch (aber nie bei Cicero, sehr häufig in nachaug. Prosa) übh. zweifelnd, wie num, ob, u. mit Hinneigung zur Verneinung, dubito an idem tibi quod tunc mihi suadeam, Plin. ep.: quis scit an adiciant hodiernae crastina summae tempora di superi? Hor.: u. wiederholt, ob... ob, hunc tu ignorantem an sedeat putas scire, an vivat, an videat, an otiosus sit, Sen. – bes. nescio an im Munde des Zweifelnden mehr das Unwahrscheinliche andeutend, ich weiß nicht, ob, d.h. ich glaube nicht wohl, daß usw.; vielleicht nicht, schwerlich, nescio an tibi gratius opportuniusque acciderit, Caecin. in Cic. ep.: an profecturus sim, nescio, Sen.
II) in disjunktiven Fragesätzen: 1) bei vollständiger Doppelfrage, zunächst a) bei wirklicher Unentschiedenheit des Fragenden für das eine od. das andere, einem mit utrum, utrumne, ne od. absol. vorangestellten Satze folgend, α) in direkter Frage, oder, utrum ea vestra an nostra culpa est? Cic.: utrum praedicemne an taceam? Ter.: Romamne veniam, an hic maneam, an Arpinum fugiam? Cic.: domum paternamne anne ad Peliae filias? Enn. fr.: dicam huic, an non dicam? Ter.: roger, anne rogem? Ov. – β) in indirekter Frage, oder ob, oder, id utrum Romano more locutus sit, an quo modo Stoici dicunt, postea videro, Cic.: quid mihi quaeram, sanus sim anne insaniam! Ter.: quaerendum, utrum una species et longitudo sit earum, anne plures, Cic. (u. so öfter bei Cicero mit anne, s. Matthiä Cic. de imp. Pomp. 57). – b) bei vorgefaßter Entscheidung für das eine od. das andere, u. zwar: α) für Bejahung des ersten mit non od. ne vorangestellten Gliedes, non manum abstines, an tibi iam mavis cerebrum dispergam hic? Ter.: quid hoc intellextin, an nondum etiam ne hoc quidem? Ter.: me certiorem facias, P. Crassus vivone patre suo mortuus sit, ut ego meminisse videor, an post? ob nicht... oder, Cic. – β) für Bejahung des zweiten Gliedes, wo dann die mindere Wahrscheinlichkeit des ersten durch num, auch ne angedeutet wird, num Homerum, num Hesiodum etc.... coëgit in suis studiis obmutescere senectus? an in omnibus his studiorum agitatio vitae aequalis fuit? Cic.: unum illud nescio, gratulerne tibi, an timeam? Cic. – c) an non od. annon, oder nicht, wie mit Wiederholung, so auch mit Auslassung des Verbums vom ersten Glied, wo wahre Disjunktion oder gar Hinneigung zur Bejahung des zweiten Gliedes stattfindet, in direkter Frage, parebis legibus, annon? Varr. fr.: pater eius rediit, annon? Ter.: num tabulas habet, annon? Cic. – u. in indirekter, utrum sit an non voltis? Plaut.: utrum saluber locus esset, annon? Varr. 2) elliptisch, so daß bloß die Gegenfrage mit an ausgesprochen, das erste, sich leicht aus dem Zusammenhange ergänzende Glied aber ausgelassen wird (nie bei einfacher direkter Frage), u. zwar: a) wenn man im Sinne des andern, also mit einer Art Ironie od. mit Staunen fragt u. deshalb Verneinung erwartet, oder, oder vielmehr, oder wohl gar, oder etwa? (wo man im eigenen Sinne mit num od. ne fragen würde), an id ioco dixisti? oder hast du etwa im Scherz gesprochen? Plaut.: an abiit iam a milite? Ter.: an etiam id dubium est? Cic.: an putas? Cic.: anne est intus Pamphilus? Ter.: anne oportuit? Plaut. – dah. an non ( nicht annon) mit bejahender Kraft (wie wenn man im eigenen Sinne mit nonne fragen würde), quo fretus sim? an non dixi esse hoc futurum? oder habe ich nicht gesagt? Ter.: an haec ab eo non dicuntur? Cic. – bes. b) wenn man das Gegenteil wünscht oder voraussetzt u. sich wundern würde, wenn es bejaht werden sollte, doch nicht gar? denn? (dah. auch neben den Ausrufen eho, amabo, obsecro), an abiit? er ging doch nicht gar? Plaut.: an scis? verstehst denn du es? Plaut.: an censes, nihil inter nos convenire? Cic.: anne exlex solus vives? Varr. fr. – c) wenn man zur Widerlegung fremder oder Begründung eigener Ansicht einen anerkannt wahren allgemeinen Satz fragend hinstellt, od. auch einen bestrittenen Fall durch einen ähnlichen unbestreitbaren ( argumentum a minore ad maius) erweisen will (nicht selten verstärkt durch vero, s. Wunder Cic. Planc. 17, 41), oder aber, oder (vgl. die Auslgg. zu Cic. Cat. 1, 1, 3), quae tandem id ars non habet? earum dico artium, quae coniecturā continentur et sunt opinabiles. An medicina ars non putanda est? Cic.: an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere? nostrates philosophi facere non potuerunt? Cic.: quid enim refert utrum propter oves an propter aves fructus capias? Anne dulcior est fructus ex bubulo pecore... quam ex apibus? Varr. – d) übh. wenn man die entgegengesetzte Meinung abweisen od. die eigene als unbestreitbar darstellen will, wo wir gern die Frage mit aber... denn eröffnen, istoc es melior. An quid est olim homini salute melius? Plaut.: an potest quis dubitare, quin etc.? oder aber kann jemand zweifeln, daß usw.? Cic.: o pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandumst sublimis animas iterumque ad tarda reverti corpora? Verg. – e) oft nach einer andern Frage, der man etwas als seine Vermutung entgegenstellt, oder, oder etwa, quid dixisti pessuma? an mentita es? Ter.: sed quid Curio? an illam orationem non legit? Cic.: quomodo...? an... anne... an...? Cic. Balb. 54. – dah. auch f) im bejahenden Sinne, den man im eigenen Namen u. ohne Rücksicht auf fremde Meinung durch nonne andeuten würde, oder... nicht? denn nicht? nicht etwa? bes. im Ggstz. zu einer vorangegangenen Frage, an, qui perperam insanire me aiunt, ipsi insaniunt? Plaut.: quidnam beneficio provocati facere debemus? an imitari fertiles agros etc., Cic.
Endlich 3) nachaug. (um übh. bl. Ungewißheit auszudrücken) auch in einfacher indirekter Frage = num, ob, ut exspectaret, an ibi iam Pompeius esset, Liv. epit.: in obscuro est, an didiceris, Plin. ep.: tria sine dubio spectanda sunt: an sit, quid sit, quale sit, Quint.: consuluit, an etc., Curt.
См. также в других словарях:
Inter omnes omnium gentium sententia constat: omnibus innatum est et in anima quasi insculptum, esse… — Inter omnes omnium gentium sententia constat: omnibus innatum est et in anima quasi insculptum, esse Deos, quales sint, varium est, esse nemo negat. См. Я есмь конечно, есь и Ты … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
CONSILIARII Augustorum — in Inscript. Romae, PROC. AD. BONA. DAMNATORUM. PROC. AD. ALIMENTA. AUGG. aliter in Consiliis Augg. apud Capitolinum de Antonino Pio, c. 3. Post Consulatum in consiliis Hadriam frequens vixit: dicebantur primae classis seu primi ordinis Comites… … Hofmann J. Lexicon universale
Arg — 1. Arg denkt arg. 2. Arg hat (lässt) ärger Kind. – Eiselein, 37. 3. Arg und karg (?) sind die Weiber bis in den Sarg. 4. Arg wider arg. 5. Es ist keiner so arg, er findet einen Aergern. It.: Non fu mai un si tristo, che non fosse un peggior di… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
Список латинских фраз — В Викицитатнике есть страница по теме Латинские пословицы Во многих языках мира, в том числе в … Википедия
MARIA — I. MARIA Angliae Regina. Filia Henrici VIII. ex Catharina Arragonia, Eduardo VI. non sine veneni suspicione exstincto, successit A. C. 1553. Iohannâ Suffolciâ, quam Rex heredem scripserat, cum marito et socero Dudlaeo, aliisque, capite plexâ. Mox … Hofmann J. Lexicon universale
Zeit — 1. Ach, du lewe Tît, hadd öck doch gefrît, wär öck rusch e Wiew geworde. – Frischbier, 4158. 2. Abgeredet vor der Zeit, bringt nachher keinen Streit. – Masson, 362. 3. All mit der Tit kumt Jan in t Wamms un Grêt in n Rock. – Lohrengel, I, 27;… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Bis repetita placent — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
De jure — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
Ex officio — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
Felix culpa — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
