longe

* * *

* * *

ăb-ĕo, ĭvi or ii, ītum, īre, v. n. (abin= abisne, Plaut. and Ter.; abiit, dissyl., v. Herm. Doctr. Metr. p. 153), to go from a place, to go away, depart.

Lit..

In gen., constr. with ab, ex, the simple abl., the acc. with in, the local adv. hinc, and absol.:

abeo ab illo,

Plaut. Cure. 2, 3, 70:

abi in malam rem maxumam a me,

id. Ep. 1, 1, 72 (v. infra); so id. Bacch. 4, 9, 107:

abin e conspectu meo?

id. Am. 1, 3, 20 (but also abin ab oculis? id. Trin. 4, 2, 140: id. Truc. 2, 5, 24):

ablturos agro Argivos,

id. Am. 1, 1, 53:

abire in aliquas terras,

Cic. Cat. 1, 8, 20:

insanus, qui hinc abiit modo,

Plaut. Merc. 2, 2, 61:

abi prae, jam ego sequar,

go on, I will soon follow, id. Am. 1, 3, 45. —With supine:

abiit exsulatum,

into exile, Plaut. Merc. 3, 4, 6; Liv. 2, 15 fin.; cf.:

abi deambulatum,

Ter. Heaut. 3, 3, 26. — Absol.:

(Catilina) abiit, excessit, evasit, erupit,

Cic. Cat. 2, 1, 1:

praetor de sellā surrexit atque abiit,

id. Verr. 2, 4, 65 fin.:

quae dederat abeuntibus,

Verg. A. 1, 196 al.:

sub jugum abire,

Liv. 3, 2, 8 fin. — With inf.:

abi quaerere,

Plaut. Cist. 2, 1, 26. —Of things:

cornus sub altum pectus abit,

penetrates deeply, Verg. A. 9, 700.

In partic.

To pass away, so that no trace remains; to disappear, vanish, cease.

Of man, to die:

qui nune abierunt hinc in communem locum (i.e. in Orcum),

Plaut. Cas. prol. 19; cf.:

ea mortem obiit, e medio abiit,

Ter. Phorm. 5, 9, 30; so also Cic.: abiit e vitā, Tusc. 1, 30, 74 al. —

Of time, to pass away, elapse:

dum haec abiit hora,

Ter. Eun. 2, 3, 50:

menses,

id. Ad. 4, 5, 57:

annus,

Cic. Sest. 33, 72:

abit dies,

Cat. 61, 195:

tota abit hora,

Hor. S. 1, 5, 14. —

Of other things:

per inane profundum,

Lucr. 1, 1108:

nausea jam plane abiit?

Cic. Att. 14, 10, 2; so id. Fam. 9, 20; Ov. M. 7, 290 al.

To be changed from one's own ways or nature into something else, to be transformed, metamorphosed; always constr. with in (chiefly poet., esp. in Ov. M., as a constant expression for metamorphosis): terra abit in nimbos imbremque, Lucil. ap. Varr. L. L. 5, § 24 Mūll.:

in corpus corpore toto,

to pass with their whole body into another, Lucr. 4, 1111:

aut abit in somnum,

is, as it were, wholly dissolved in sleep, is all sleep, id. 3, 1066: E in V abiit. Varr. L. L. 5, § 91 Mūll.:

in villos abeunt vestes, in crura lacerti,

Ov. M. 1, 236; id. ib. 2, 674:

jam barba comaeque in silvas abeunt,

id. ib. 4, 657; 4, 396; so id. ib. 3, 398; 8,555; 14, 499;

14, 551 al.: in vanum abibunt monentium verba,

will dissolce into nothing, Sen. Ep. 94 med.;

hence, in avi mores regem abiturum,

would adopt the ways of, Liv. 1, 32.

Trop.

In gen., to depart from, to leave off, to turn aside:

ut ab jure non abeat,

Cic. Verr. 2, 1, 44, § 114; so,

ab emptione,

Dig. 2, 14, 7, § 6; 18, 2, 14, § 2 sq.:

a venditione,

ib. 18, 5, 1: sed abeo a sensibus, leave, i. e. speak no more of, Cic. Ac. 2, 28, 9; so often with longe: non longe abieris, you need not go far to seek for examples, id. Fam. 7, 19; cf.:

ne longius abeam,

id. Rosc. Am. 16, 47; id. Caec. 33, 95 al.:

quid ad istas ineptias abis?

why do you have recourse to —? id. Rosc. Am. 16, 47:

abit causa in laudes Cn. Pompeii,

Quint. 9, 2, 55:

illuc, unde abii, redeo,

I set out, Hor. S. 1, 1, 108:

pretium retro abiit,

has fallen, Plin. Ep. 3, 19, 7.

In partic.

With abl., to retire from an office or occupation:

abiens magistratu,

Cic. Pis. 3, 6; id. Fam. 5, 2, 7: Liv. 2, 27 fin.; 3, 38 fin. al.; so,

abire consulatu,

Cic. Att. 1, 16, 5; cf.

flaminio,

Liv. 26, 23 fin.:

sacerdotio,

Gell. 6, 7, 4:

honore,

Suet. Aug. 26:

tutelā,

Dig. 26, 4, 3, § 8; cf.:

tutelā vel curā,

ib. 26, 10, 3, § 18 al.

Of the consequence or result of an action, to turn out, end, terminate:

mirabar hoc si sic abiret,

Ter. And. 1, 2, 4: cf.:

non posse ista sic abire,

Cic. Att. 14, 1; so id. Fin. 5, 3, 7; Cat. 14, 16 al.

In auctions, t. t., not to be knocked down to one:

si res abiret ab eo mancipe,

should not fall to him, Cic. Verr. 2, 1, 54; cf.:

ne res abiret ab eo,

that he may purchase it, id. 2, 3, 64; so Dig. 18, 2, 1; 50, 17, 205.

The imper. abi is often a simple exclamation or address, either with a friendly or reproachful signif.

Abi, Indis me, credo, Begone, you are fooling me! Plaut. Most. 5, 1, 32; so Ter. Ad. 4, 2, 25; cf. Hor. Ep. 2, 2, 205. —

Begone! be off! abi modo, Plaut. Poen. 1, 3, 20:

abi, nescis inescare homines,

Ter. Ad. 2, 2, 12;

bence in the malediction, abi in malam rem!

go be hanged! Plaut. Pers. 2, 4, 17:

abin hine in malam crucem?

id. Most. 3, 2, 163 (ef. Cic.: quin tu abis in malam pestem malumque cruciatum? Phil. 13, 21); v. crux and cruciatus.

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).

A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

adsum apud te, genitor,

id. ib. p. 522, 32:

alteram (partem) apud me adponito,

Plaut. Trin. 4, 3, 60:

nunc hic apud te servio,

id. Capt. 2, 2, 62:

scriptorum non magnast copia apud me,

Cat. 68, 33 Mull.:

mane apud me,

Vulg. Gen. 29, 19:

Advocatum habemus apud Patrem,

ib. 1 Joan. 2, 1:

cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—

Esp.

a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

hic apud me hortum confodere jussi,

id. Aul. 2, 2, 66:

si commodumst, apud me, sis, volo,

Ter. Heaut. 1, 1, 110:

condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

Plaut. Trin. 1, 2, 159:

Quid sibi volunt homines isti apud te?

Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

cenabis bene apud me,

Cat. 13, 1:

apud me habitavit,

Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

apud te cenavit,

id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

Vulg. Jud. 19, 9:

tenet intus apud se,

Lucil. 9, 59 Mull.:

Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

Cic. Att. 5, 6:

apud se fecit manere,

Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

Cic. Cat. 3, 10:

Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

id. Phil. 1, 8:

mansit apud eum quattuor mensibus,

Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

apud quem deversatus es,

Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

habitasti apud Heium Messanae,

Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

Fuisti apud Laecam illa nocte,

id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

apud Ostorium Scapulam epulatur,

Tac. A. 14, 48:

apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

id. H. 3, 74; 1, 14:

Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

Vulg. Act. 9, 43:

invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

Cic. Dom. 83:

qui apud te esset eductus,

id. Quinct. 69:

apud quem erat educatus,

id. Lael. 20, 75:

cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

id. Clu. 27:

disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

Tac. A. 15, 52:

se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

id. Or. 30:

apud eosdem magistratus institutus,

Suet. Calig. 24:

servorum manus tamquam apud senem festinantes,

Tac. H. 1, 7:

in convivio apud regem,

id. A. 2, 57: Bene vale;

apud Orcum te videbo,

in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

Tac. A. 11, 27:

frater apud Othonem militans,

in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

id. ib. 2, 27:

quorum sint legati apud se,

in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

id. ib. 1, 47:

dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

Cic. Sest. 41:

domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

Cic. Verr. 1, 50:

esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

id. ib. 4, 16:

nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,

Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

Sumne ego apud me?

Plaut. Mil. 4, 8, 36:

Non sum apud me,

Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

Ter. Heaut. 5, 1, 48:

Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

id. And. 5, 4, 34:

Num tibi videtur esse apud sese?

id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

proin tu fac, apud te ut sies,

id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—

In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.

Of civil or military affairs, before:

cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

Cic. Arch. 3:

apud eosdem judices reus est factus,

id. Clu. 22, 59:

vis de his judicari apud me?

Vulg. Act. 25, 9:

accusavit fratres suos apud patrem,

ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

hoc, quod nunc apud pontifices agis,

Cic. Dom. 51; 117:

istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

id. Lig. 12:

qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

omnia apud praetores gererentur,

Tac. Or. 38:

causam nescio quam apud judicem defendebat,

Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

Cic. Lig. 6:

apud judicem causam dicere,

id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

apud aliquem dicere,

id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

verba apud senatum fecit,

id. Verr. 2, 2, 20:

habita apud senatum oratione,

Tac. A. 12, 25; 6, 8:

haec apud patres disseruit,

id. ib. 2, 43; 4, 2;

4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

Cic. Verr. 4, 18:

Quae est ergo apud Caesarem querella?

id. Lig. 25:

isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

id. Caecin. 38:

petita multa est apud eum praetorem,

id. Verr. 1, 155:

causam contra aliquem apud centumviros dicere,

id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

Cic. Verr. 3, 120:

apud eorum quem qui manumitteretur,

Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—

In extra judicial cases, before:

apud hunc confessus es et genus etc.,

Plaut. Capt. 2, 3, 52:

nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

id. ib. 3, 4, 93:

apud erum qui (servos) vera loquitur,

id. Am. 2, 1, 43:

apud novercam querere,

id. Ps. 1, 3, 80:

ego apud parentem loquor,

Cic. Lig. 30:

plura fateri apud amicos,

Tac. A. 14, 62:

aliquid apud aliquem laudare,

Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

aliquem apud aliquos vituperare,

Cic. Phil. 2, 11:

apud quem tu etiam nos criminari soles,

id. Vatin. 29.—

Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.

With verbs:

apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

id. ib. 2, 126;

1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

id. Q. Rosc. 6:

Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

Vulg. Gal. 3, 11:

haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

Vulg. 2 Pet. 3, 8.—

With adjj.:

fuisti apud pontifices superior,

Cic. Dom. 4:

qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

quam clara (expugnatio) apud omnes,

id. Verr. 1, 50; 2, 50:

Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

quod aeque apud bonos miserum est,

id. ib. 1, 29:

quae justa sunt apud nos,

Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

ib. Num. 32, 22:

si is pretio apud istum idoneus esset,

Cic. Verr. 2, 121.—

With substt.:

est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

Cic. Verr. 1, 46:

tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

id. ib. 5, 150:

qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

id. ib. 2, 111:

Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

Curt. 6, 72:

abominatio est uterque apud Deum,

Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

Liv. 6, 39, 11:

Sic apud animum meum statuo,

Sall. de Ord. Rep. 2:

sic statuere apud animum meum possum,

Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—

And simply before, in the presence of:

id apud vos proloquar,

Plaut. Capt. prol. 6:

nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

Ter. Heaut. 3, 3, 14:

se jactant apud eos, quos inviti vident,

Cic. Fl. 61:

licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

plus quam apud vos commemorari velitis,

Cic. Caecin. 77:

non apud indoctos loquor,

id. Pis. 68:

ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

Caes. B. G. 1, 19:

quid apud magnum loquerentur Achillem,

Ov. M. 12, 163:

neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

Tac. A. 4, 7:

loqui de se apud aliquem,

Cic. Att. 1, 3:

mentiri apud aliquem,

Plaut. Poen. 1, 1, 24:

apud aliquem profiteri,

Curt. 7, 7, 24:

Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

Cic. Mur. 61:

Caesar apud milites contionatur,

Caes. B. C. 1, 7:

gratias agere alicui apud aliquem,

Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

Quae fundebat apud Samson lacrimas,

Vulg. Jud. 14, 16.—

Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

quom apud te parum stet fides,

Plaut. Ps. 1, 5, 62:

Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

Verg. A. 4, 539:

At fides mihi apud hunc est,

Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

ut apud me praemium esse positum pietati scias,

id. Hec. 4, 2, 8:

alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

Vulg. Matt. 6, 1:

illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

Cic. Imp. Pomp. 46:

(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

Caes. B. G. 2, 14:

si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

Cic. Sest. 12:

Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

(servi) apud eum sunt in honore et pretio,

id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

id. Verr. 5, 181:

quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

id. ib. 1, 42:

domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

id. Clu. 154; id. Mur. 38:

Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

Caes. B. G. 1, 18:

tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

id. ib. 1, 20:

certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

apud quem ut multum gratia valeret,

Nep. Con. 2, 1:

video apud te causas valere plus quam preces,

Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

quod apud vos plurimum debebit valere,

Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 113:

speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

id. Sex. Rosc. 141:

(eum) apud finitimas civitates largiter posse,

Caes. B. G. 1, 18:

quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

Cic. Verr. 1, 19:

quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

qui apud eum plurimum poterat,

id. ib. 3, 130:

qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

Cic. Har. Resp. 63:

nihil me turpius apud homines fuisset,

id. Att. 2, 19:

apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

Cels. 3, 23.—

Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

Cic. Fl. 52:

Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

qui (colonus) perigrinatur apud vos,

Vulg. Exod. 12, 49:

qui regnabat apud vos,

ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

si iste apud eos quaestor non fuisset,

Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

Apud eos fuisse regem Divitiacum,

Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

qui (praetores) apud illos a populo creantur,

Cic. Fl. 44:

apud quos consul fuerat,

id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

Verg. A. 6, 568;

Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

Cic. Font. 42:

qui apud socios nominis Latini censi essent,

Liv. 41, 9:

qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

Cic. Verr. 4, 109:

id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

id. ib. 4, 80:

si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

Cic. Verr. 2, 131:

si tu apud Persas deprehensus etc.,

id. ib. 5, 166:

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

Caes. B. G. 1, 2:

apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

Caes. B. G. 1, 50:

aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

Tac. G. 31:

Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

Verg. A. 2, 71:

apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

apud exercitum mihi fueris tot annos,

id. Mur. 45:

quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

Tac. H. 5, 10:

quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—

In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

id. de Or. 1, 7, 28:

quo in libro,

id. ib. 1, 11, 47):

ut scriptum apud eundem Caelium est,

Cic. Div. 1, 26, 55:

apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

id. Sen. 22, 79:

quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

id. Off. 1, 9, 28:

apud Agathoclem scriptum in historia est,

id. Div. 1, 24, 50:

ut est apud poetam nescio quem,

id. Phil. 2, 65:

Quod enim est apud Ennium, etc.,

id. Off. 1, 8, 26:

de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

id. ib. 1, 25, 87:

Apud Varronem ita est, etc.,

Plin. 18, 35, 79, § 348:

ut video scriptum apud Graecos,

Cic. Scaur. 4:

invenio apud quosdam auctores,

Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

reperio apud scriptores,

id. ib. 2, 88:

apud Solonem,

i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

Tac. Or. 9. —Also of speakers:

apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

Tac. Agr. 22.—

a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

Cic. Leg. 2, 13, 33:

juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

id. Brut. 41, 152:

cum apud eum summum esset imperium populi,

Nep. Phoc. 2, 4:

omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

Sall. C. 20, 8:

par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

Liv. 22, 30, 8:

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

Tac. A. 12, 35:

pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

id. H. 4, 76:

minorem esse apud victos animum,

id. ib. 3, 1;

2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

apud te est fons vitae,

Vulg. Psa. 35, 10:

apud Dominum (est) misericordia,

ib. ib. 129, 7.—

Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

Ter. Phorm. 1, 1, 3:

negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

Cic. Verr. 4, 29:

multa (signa) deposita apud amicos,

id. ib. 4, 36:

apud quem inventus est scyphus,

Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

te pix atra agitet apud carnuficem,

in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

qui (obsides) apud eum sint,

Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—

Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

Cic. Verr. 4, 2:

si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

Tac. H. 1, 13; 1, 20:

qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

Cic. Div. in Caecil. 8:

neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

fidens apud aliquem obligare,

Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

Essetne apud te is servos acceptissimus?

Plaut. Capt. 3, 5, 56:

non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

Cic. Verr. 2, 110:

apud publicanos gratiosus fuisti,

id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

apud Deum autem omnia possibilia sunt,

Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.

Transf. In designations of place,

At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

verecundari neminem apud mensam decet,

Plaut. Trin. 2, 4, 77:

Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

id. Am. 1, 1, 194:

Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

navem is fregit apud Andrum insulam,

Ter. And. 1, 3, 17:

apud Tenedum pugna illa navalis,

Cic. Arch. 21:

ut apud Salamina classem suam constituerent,

Nep. Them. 3, 4:

apud oppidum morati,

Caes. B. G. 2, 7:

agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

Cic. Agr. 1, 5:

bellatum apud Actium,

Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

Ov. R. Am. 163:

morabatur in castris apud Galgalam,

Vulg. Jos. 10, 6:

quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

Verg. A. 11, 288:

apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

Tac. A. 4, 25:

Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

id. H. 3, 35:

apud vexillum tendentes,

id. A. 1, 17:

trepidatur apud naves,

id. H. 2, 15:

hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

Verg. A. 5, 261:

apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

Verg. A. 12, 331:

octo apud Rhenum legiones,

Tac. A. 1, 3:

apud ripam Rheni,

id. ib. 2, 83:

probavi te apud Aquam Contradictionis,

Vulg. Psa. 80, 8:

repertus apud fretum Siciliae,

Tac. A. 6, 14:

propitiata Juno apud proximum mare,

id. ib. 15, 44:

apud promunturium Miseni consedit in villa,

id. ib. 6, 50:

Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

Cat. 63, 53 Mull.:

apud altaria deum pepigere,

before, Tac. A. 11, 9:

decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

id. ib. 14, 12 (cf.:

unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

Liv. 41, 9):

apud Caesaris effigiem procubuit,

Tac. A. 12, 17; 13, 23:

quartum apud lapidem substiterat,

id. ib. 15, 60:

laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

on the other hand,

id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

Tac. A. 2, 49.—

At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

Tac. A. 4, 64:

apud villam est,

Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

Plaut. Ep. 2, 2, 67:

deponere apud Solos in delubro pecuniam,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

Liv. 28, 29:

donum apud Antium statuitur,

Tac. A. 3, 71:

bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

id. ib. 6, 11:

Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

Suet. Tit. 5:

quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

id. Aug. 93:

apud Mediolanum,

Lact. Mort. Persec. 48:

eum pugionem apud Capitolium consecravit,

Tac. A. 15, 74:

Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

id. ib. 15, 32:

quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

id. ib. 3, 72:

qui (rei) apud aerarium pependissent,

Suet. Dom. 9 Roth:

cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

apud Pharsaliam,

Liv. Epit. 111:

apud Palaestinam,

Eutr. 7, 13:

qui erant apud Helladam,

Vulg. 1 Macc. 8, 9. —

Of time.

With words denoting time or occasion, in, at (rare):

apud saeclum prius,

Ter. Eun. 2, 2, 15:

aliquem apud judicium persequi,

at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—

With words designating persons, with, among, in the time of:

hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

Cic. Off. 1, 12, 36:

fecerunt hoc multi apud majores nostros,

id. Verr. 2, 118; 5, 148:

Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

Tac. A. 2, 33.—

For ad with words implying motion (very rare):

APVT EVM PERVENIRE,

Inscr. Grut. 786, 5:

atque apud hunc eo vicinum,

Plaut. Mil. 2, 5, 70:

Bito apud aurificem,

Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

(naves) apud insulas longius sitas ejectae,

Tac. A. 2, 24:

qui apud Romanos de societate functus est legatione,

Vulg. 2 Macc. 4, 11.

(cf. ad, I. fin. b.)

It is sometimes placed after its subst.:

quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

Is locus est Cumas aput,

Lucr. 6, 747 Lachm.:

montem apud Erycum,

Tac. A. 4, 43:

ripam apud Euphratis,

id. ib. 6, 31:

Misenum apud et Ravennam,

id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—

It is sometimes placed between the subst. and adj.:

barbaras apud gentes,

Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

id. ib. 14, 14.—

Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

dif-fundo, fūdi, fūsum, 3, v. a., to spread by pouring, to pour out, pour forth (very freq. and class.).

Lit.:

(glacies) liquefacta se diffunderet,

Cic. N. D. 2, 10:

sanguis per venas in omne corpus diffunditur,

id. ib. 2, 55, 138:

(unda) diffunditur Hellesponto,

Cat. 64, 359; cf.:

tum freta diffundi jussit,

to pour themselves forth, Ov. M. 1, 36:

vinum de doliis,

to draw off, bottle off; to fill, Col. 12, 28, 3; so of racking off wine, id. 3, 2, 26; Hor. Ep. 1, 5, 4 Krüg. ad loc.; Ov. F. 5, 517; Juv. 5, 30; Plin. 14, 14, 16, § 94 et saep.—

Transf., of objects not liquid, to spread, scatter, diffuse:

nitet diffuso lumine caelum,

Lucr. 1, 9; 3, 22; cf.:

luce diffusa toto caelo,

Cic. N. D. 2, 37 fin.; 2, 10, 26: ab ejus summo rami late diffunduntur, * Caes. B. G. 6, 26 fin.; cf. under P. a.:

dederatque comam diffundere ventis,

Verg. A. 1, 319; so,

comam,

Ov. F. 3, 538; cf.

capillos,

id. H. 10, 47:

signa (i. e. astra) caelo,

Hor. S. 1, 5, 10:

equitem latis campis,

Verg. A. 11, 465.—Mid.:

modo via coartatur, modo latissimis pratis diffunditur et patescit,

opens, Plin. Ep. 2, 17, 3 et saep.:

cibus in totas usque ab radicibus imis, per truncos ac per ramos, diffunditur,

Lucr. 1, 354; cf.:

partem vocum per aures,

id. 4, 571:

vim mali Herculeos per artus,

Ov. M. 9, 162:

medicamentum se diffudit in venas,

Curt. 3, 6, 16:

aethera late in omnes partes,

Lucr. 5, 470:

flammam in omne latus,

Ov. M. 9, 239; 10, 24 et saep.

Trop., to spread, diffuse, scatter:

di vim suam longe lateque diffundunt,

Cic. Div. 1, 36, 79; cf. in the part. perf.:

error longe lateque diffusus,

id. Fin. 2, 34, 115; so,

late longeque,

id. Leg. 1, 12, 34:

laus alicujus late longeque diffusa,

id. Balb. 5, 13:

late et varie diffusus,

id. Sest. 45, 97:

flendo diffundimus iram,

we moderate, temper, Ov. H. 8, 61:

dolorem suum flendo,

to give vent to, id. M. 9, 143:

tantam oblivionem sensibus,

Hor. Epod. 14, 1 et saep.—Mid.:

Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens Per Latium,

spreads itself out, branches out, Verg. A. 7, 703:

diffunditur mare iterumque contrahitur,

Mart. Cap. 6, § 606:

crede animam quoque diffundi multoque perire Ocius, et citius dissolvi in corpora,

Lucr. 3, 437:

affectus per totam actionem,

Quint. 7, 10, 12:

bella et paces longum in aevum,

Hor. Ep. 1, 3, 8:

haec in ora virum,

Verg. A. 4, 195:

animam in arma cruore,

id. ib. 10, 908:

crimen paucarum in omnes,

Ov. A. A. 3, 9:

prope in immensum oratio mea,

Plin. Pan. 56, 2 et saep.:

inde doctrina se diffudit per ceteras Graeciae partes,

August. Serm. 150, 2.—

In partic. (like dissolvere, solvere, remittere, etc., and opp. contrahere, adducere, etc.), with the accessory idea of non-restraint, freedom, qs, to let the heart, countenance, etc., flow freely, without constraint, i. e. to cheer up, gladden, exhilarate: diffundet animos omnibus ista dies, Ov. A. A. 1, 218; so,

animos,

id. M. 4, 766:

vultum,

id. Pont. 4, 4, 9; id. M. 14, 272; Sen. Ep. 106.—

Of the persons themselves: ut ex bonis amici quas diffundantur et incommodis contrahantur. Cic. Lael. 13 fin.:

Jovem memorant, diffusum nectare, curas Seposuisse graves,

Ov. M. 3, 318, imitated by Stat. S. 4, 2, 54; cf.:

diffusus in risum,

Petr. 10, 3; id. 71, 1 al.— Hence, diffūsus, a, um, P. a., spread abroad, spread out, extended, wide (a favorite expression of the post-Aug. prosaists).

Lit.:

platanus patulis diffusa ramis,

Cic. de Or. 1, 7, 28; cf.:

diffusiora consepta,

Col. 1, 4, 7; Plin. 16, 16, 28, § 70; Mart. 3, 31:

latior scena et corona diffusior,

Plin. Ep. 7, 17, 9:

sus (opp. angusta),

stout, fat, Plin. 16, 6, 8, § 25.—

Trop.:

jus civile, quod nunc diffusum et dissipatum est, in certa genera coacturum,

diffuse, prolix, Cic. de Or. 2, 33, 142; cf. Col. 11, 1, 10:

opus diffusum,

Plin. Ep. 3, 5, 6;

and transf. to the writers: Diophanes totum Dionysium, per multa diffusum volumina, sex epitomis circumscripsit,

id. 1, 1, 10:

amplius ac diffusius meritum,

Plin. Pan. 53, 3.— Adv.: diffūsē, in a scattered manner; copiously:

res disperse et diffuse dictae unum in locum coguntur,

Cic. Inv. 1, 52, 98; cf.:

haec latius aliquando dicenda sunt et diffusius,

more amply, more in full, id. Tusc. 3, 10, 22.— Sup. of the adj. and adv. do not occur.

dif-fundo, fūdi, fūsum, 3, v. a., to spread by pouring, to pour out, pour forth (very freq. and class.).

Lit.:

(glacies) liquefacta se diffunderet,

Cic. N. D. 2, 10:

sanguis per venas in omne corpus diffunditur,

id. ib. 2, 55, 138:

(unda) diffunditur Hellesponto,

Cat. 64, 359; cf.:

tum freta diffundi jussit,

to pour themselves forth, Ov. M. 1, 36:

vinum de doliis,

to draw off, bottle off; to fill, Col. 12, 28, 3; so of racking off wine, id. 3, 2, 26; Hor. Ep. 1, 5, 4 Krüg. ad loc.; Ov. F. 5, 517; Juv. 5, 30; Plin. 14, 14, 16, § 94 et saep.—

Transf., of objects not liquid, to spread, scatter, diffuse:

nitet diffuso lumine caelum,

Lucr. 1, 9; 3, 22; cf.:

luce diffusa toto caelo,

Cic. N. D. 2, 37 fin.; 2, 10, 26: ab ejus summo rami late diffunduntur, * Caes. B. G. 6, 26 fin.; cf. under P. a.:

dederatque comam diffundere ventis,

Verg. A. 1, 319; so,

comam,

Ov. F. 3, 538; cf.

capillos,

id. H. 10, 47:

signa (i. e. astra) caelo,

Hor. S. 1, 5, 10:

equitem latis campis,

Verg. A. 11, 465.—Mid.:

modo via coartatur, modo latissimis pratis diffunditur et patescit,

opens, Plin. Ep. 2, 17, 3 et saep.:

cibus in totas usque ab radicibus imis, per truncos ac per ramos, diffunditur,

Lucr. 1, 354; cf.:

partem vocum per aures,

id. 4, 571:

vim mali Herculeos per artus,

Ov. M. 9, 162:

medicamentum se diffudit in venas,

Curt. 3, 6, 16:

aethera late in omnes partes,

Lucr. 5, 470:

flammam in omne latus,

Ov. M. 9, 239; 10, 24 et saep.

Trop., to spread, diffuse, scatter:

di vim suam longe lateque diffundunt,

Cic. Div. 1, 36, 79; cf. in the part. perf.:

error longe lateque diffusus,

id. Fin. 2, 34, 115; so,

late longeque,

id. Leg. 1, 12, 34:

laus alicujus late longeque diffusa,

id. Balb. 5, 13:

late et varie diffusus,

id. Sest. 45, 97:

flendo diffundimus iram,

we moderate, temper, Ov. H. 8, 61:

dolorem suum flendo,

to give vent to, id. M. 9, 143:

tantam oblivionem sensibus,

Hor. Epod. 14, 1 et saep.—Mid.:

Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens Per Latium,

spreads itself out, branches out, Verg. A. 7, 703:

diffunditur mare iterumque contrahitur,

Mart. Cap. 6, § 606:

crede animam quoque diffundi multoque perire Ocius, et citius dissolvi in corpora,

Lucr. 3, 437:

affectus per totam actionem,

Quint. 7, 10, 12:

bella et paces longum in aevum,

Hor. Ep. 1, 3, 8:

haec in ora virum,

Verg. A. 4, 195:

animam in arma cruore,

id. ib. 10, 908:

crimen paucarum in omnes,

Ov. A. A. 3, 9:

prope in immensum oratio mea,

Plin. Pan. 56, 2 et saep.:

inde doctrina se diffudit per ceteras Graeciae partes,

August. Serm. 150, 2.—

In partic. (like dissolvere, solvere, remittere, etc., and opp. contrahere, adducere, etc.), with the accessory idea of non-restraint, freedom, qs, to let the heart, countenance, etc., flow freely, without constraint, i. e. to cheer up, gladden, exhilarate: diffundet animos omnibus ista dies, Ov. A. A. 1, 218; so,

animos,

id. M. 4, 766:

vultum,

id. Pont. 4, 4, 9; id. M. 14, 272; Sen. Ep. 106.—

Of the persons themselves: ut ex bonis amici quas diffundantur et incommodis contrahantur. Cic. Lael. 13 fin.:

Jovem memorant, diffusum nectare, curas Seposuisse graves,

Ov. M. 3, 318, imitated by Stat. S. 4, 2, 54; cf.:

diffusus in risum,

Petr. 10, 3; id. 71, 1 al.— Hence, diffūsus, a, um, P. a., spread abroad, spread out, extended, wide (a favorite expression of the post-Aug. prosaists).

Lit.:

platanus patulis diffusa ramis,

Cic. de Or. 1, 7, 28; cf.:

diffusiora consepta,

Col. 1, 4, 7; Plin. 16, 16, 28, § 70; Mart. 3, 31:

latior scena et corona diffusior,

Plin. Ep. 7, 17, 9:

sus (opp. angusta),

stout, fat, Plin. 16, 6, 8, § 25.—

Trop.:

jus civile, quod nunc diffusum et dissipatum est, in certa genera coacturum,

diffuse, prolix, Cic. de Or. 2, 33, 142; cf. Col. 11, 1, 10:

opus diffusum,

Plin. Ep. 3, 5, 6;

and transf. to the writers: Diophanes totum Dionysium, per multa diffusum volumina, sex epitomis circumscripsit,

id. 1, 1, 10:

amplius ac diffusius meritum,

Plin. Pan. 53, 3.— Adv.: diffūsē, in a scattered manner; copiously:

res disperse et diffuse dictae unum in locum coguntur,

Cic. Inv. 1, 52, 98; cf.:

haec latius aliquando dicenda sunt et diffusius,

more amply, more in full, id. Tusc. 3, 10, 22.— Sup. of the adj. and adv. do not occur.

dis-jungo or dījungo, xi, ctum, 3, v. a., to disjoin, disunite, separate, opp. to [p. 591] conjungo (freq. and class.).

Lit.

Esp., to unyoke draught cattle:

asinum, bovem ab opere,

Varr. R. R. 2, 6, 4; Col. 2, 3, 1; Plin. 18, 27, 67, § 251:

bovem opere,

Col. 6, 15, 2;

and simply bovem,

id. 6, 14 fin.; Cic. Div. 2, 36 fin.; Hor. Ep. 1, 14, 28; Ov. M. 14, 648 al.—

To wean sucklings:

agnos a mamma,

Varr. R. R. 2, 1, 20; 2, 7, 12 al.—

In gen., to divide, separate, part, remove.

With acc. only, Plaut. Mil. 4, 8, 18:

intervallo locorum et temporum dijuncti sumus,

Cic. Fam. 1, 7:

quod (flumen) Jugurthae Bocchique regnum disjungebat,

Sall. J. 92, 5 et saep.—

With ab:

nisi (fons) munitione ac mole lapidum disjunctus esset a mari,

Cic. Verr. 2, 4, 53:

qua in parte Cappadocia ab Armenia disjungitur,

Sall. H. Fragm. IV. 20 ed. Gerl. (ap. Non. 535, 17); Liv. 42, 59.—

With simple abl.: Italis longe disjungimur oris, * Verg. A. 1, 252.—

With inter se, Lucr. 3, 803.—

Trop., to separate, part, divide (esp. freq. in Cic.).

With acc. only (very rarely):

sin eos (oratorem et philosophum) disjungent, hoc erunt inferiores, etc.,

Cic. de Or. 3, 35 fin.; id. Rep. 2, 37.—

With ab:

ea res disiunxit illum ab illa,

Ter. Hec. 1, 2, 86; cf.:

eos a colonis,

Cic. Sull. 21:

populum a senatu,

id. Lael. 12, 41:

Pompeium a Caesaris amicitia,

id. Phil. 2, 9 fin.:

me ab orationibus,

id. Fam. 1, 9, 23 Orell. N. cr.:

nos a corporibus (shortly before, sevocare, avocare, and secernere animum a corpore),

id. Tusc. 1, 31:

pastionem a cultura,

Varr. R. R. 1, 2, 22; cf. ib. 1, 3:

honesta a commodis (opp. commiscere),

Cic. N. D. 1, 7, 16:

artem a scientia,

Quint. 2, 15, 2:

veterem amicitiam sibi ab Romanis,

Liv. 42, 46, 6 et saep.—Hence, disjunctus, a, um, P. a., separate, distinct; distant, remote.—With ab or absol.

Lit.:

Aetolia procul a barbaris disjuncta gentibus,

Cic. Pis. 37, 91; cf.:

in locis disjunctissimis maximeque diversis,

id. de Imp. Pomp. 4.—

Trop.

In gen., apart, different, remote.

With ab:

vita maxime disjuncta a cupiditate et cum officio conjuncta,

Cic. Rosc. Am. 14, 39:

homines Graecos, longe a nostrorum hominum gravitate disjunctos,

id. Sest. 67, 141:

mores Caelii longissime a tanti sceleris atrocitate disjuncti,

id. Cael. 22; cf. id. de Or. 1, 3 fin.; id. Pis. 1, 3; cf. in comp.:

nihil est ab ea cogitatione dijunctius,

id. Ac. 2, 20 fin. et saep.—

Absol.:

neque disjuncti doctores, sed iidem erant vivendi praeceptores atque dicendi,

id. de Or. 3, 15, 57:

ratio, quae similitudines transferat et disjuncta conjungat,

id. Fin. 2, 14, 45.—

Esp., of discourse, disconnected, abrupt, disjointed:

conjunctio, quae neque asperos habet concursus, neque disjunctos atque hiantes,

Cic. Part. Or. 6, 21; cf.

of the orator himself: Brutum (oratorem) otiosum atque dijunctum,

Tac. Or. 18.—

In dialectics, opposed:

disjuncta conjungere,

Cic. Fin. 2, 14, 45: omne, quod ita disjunctum sit, quasi aut etiam, aut non, etc., i. e. logically opposed, disjunctive (i. q. disjunctio, II. A.), id. Ac. 2, 30, 97.—As subst.: disjunc-tum, i, n., that which is logically opposed: quod Graeci diezeugmenon axiôma, nos disjunctum dicimus, Gell. 16, 8, 12.— Adv.

disjunctē ( dij-), separately, distinctly, disjunctively (opp. conjuncte), Fest. s. v. SACRAM VIAM, p. 292, 5 Müll.— Comp.:

non satis quae disjunctius dicuntur, intellegis,

Cic. Phil. 2, 13, 32.— Sup., Amm. 20, 3, 11. —

disjunctim ( dij-), opp. conjunctim, Gai. 2, 199; 205; Dig. 28, 7, 5; 35, 1, 49 al.

dis-jungo or dījungo, xi, ctum, 3, v. a., to disjoin, disunite, separate, opp. to [p. 591] conjungo (freq. and class.).

Lit.

Esp., to unyoke draught cattle:

asinum, bovem ab opere,

Varr. R. R. 2, 6, 4; Col. 2, 3, 1; Plin. 18, 27, 67, § 251:

bovem opere,

Col. 6, 15, 2;

and simply bovem,

id. 6, 14 fin.; Cic. Div. 2, 36 fin.; Hor. Ep. 1, 14, 28; Ov. M. 14, 648 al.—

To wean sucklings:

agnos a mamma,

Varr. R. R. 2, 1, 20; 2, 7, 12 al.—

In gen., to divide, separate, part, remove.

With acc. only, Plaut. Mil. 4, 8, 18:

intervallo locorum et temporum dijuncti sumus,

Cic. Fam. 1, 7:

quod (flumen) Jugurthae Bocchique regnum disjungebat,

Sall. J. 92, 5 et saep.—

With ab:

nisi (fons) munitione ac mole lapidum disjunctus esset a mari,

Cic. Verr. 2, 4, 53:

qua in parte Cappadocia ab Armenia disjungitur,

Sall. H. Fragm. IV. 20 ed. Gerl. (ap. Non. 535, 17); Liv. 42, 59.—

With simple abl.: Italis longe disjungimur oris, * Verg. A. 1, 252.—

With inter se, Lucr. 3, 803.—

Trop., to separate, part, divide (esp. freq. in Cic.).

With acc. only (very rarely):

sin eos (oratorem et philosophum) disjungent, hoc erunt inferiores, etc.,

Cic. de Or. 3, 35 fin.; id. Rep. 2, 37.—

With ab:

ea res disiunxit illum ab illa,

Ter. Hec. 1, 2, 86; cf.:

eos a colonis,

Cic. Sull. 21:

populum a senatu,

id. Lael. 12, 41:

Pompeium a Caesaris amicitia,

id. Phil. 2, 9 fin.:

me ab orationibus,

id. Fam. 1, 9, 23 Orell. N. cr.:

nos a corporibus (shortly before, sevocare, avocare, and secernere animum a corpore),

id. Tusc. 1, 31:

pastionem a cultura,

Varr. R. R. 1, 2, 22; cf. ib. 1, 3:

honesta a commodis (opp. commiscere),

Cic. N. D. 1, 7, 16:

artem a scientia,

Quint. 2, 15, 2:

veterem amicitiam sibi ab Romanis,

Liv. 42, 46, 6 et saep.—Hence, disjunctus, a, um, P. a., separate, distinct; distant, remote.—With ab or absol.

Lit.:

Aetolia procul a barbaris disjuncta gentibus,

Cic. Pis. 37, 91; cf.:

in locis disjunctissimis maximeque diversis,

id. de Imp. Pomp. 4.—

Trop.

In gen., apart, different, remote.

With ab:

vita maxime disjuncta a cupiditate et cum officio conjuncta,

Cic. Rosc. Am. 14, 39:

homines Graecos, longe a nostrorum hominum gravitate disjunctos,

id. Sest. 67, 141:

mores Caelii longissime a tanti sceleris atrocitate disjuncti,

id. Cael. 22; cf. id. de Or. 1, 3 fin.; id. Pis. 1, 3; cf. in comp.:

nihil est ab ea cogitatione dijunctius,

id. Ac. 2, 20 fin. et saep.—

Absol.:

neque disjuncti doctores, sed iidem erant vivendi praeceptores atque dicendi,

id. de Or. 3, 15, 57:

ratio, quae similitudines transferat et disjuncta conjungat,

id. Fin. 2, 14, 45.—

Esp., of discourse, disconnected, abrupt, disjointed:

conjunctio, quae neque asperos habet concursus, neque disjunctos atque hiantes,

Cic. Part. Or. 6, 21; cf.

of the orator himself: Brutum (oratorem) otiosum atque dijunctum,

Tac. Or. 18.—

In dialectics, opposed:

disjuncta conjungere,

Cic. Fin. 2, 14, 45: omne, quod ita disjunctum sit, quasi aut etiam, aut non, etc., i. e. logically opposed, disjunctive (i. q. disjunctio, II. A.), id. Ac. 2, 30, 97.—As subst.: disjunc-tum, i, n., that which is logically opposed: quod Graeci diezeugmenon axiôma, nos disjunctum dicimus, Gell. 16, 8, 12.— Adv.

disjunctē ( dij-), separately, distinctly, disjunctively (opp. conjuncte), Fest. s. v. SACRAM VIAM, p. 292, 5 Müll.— Comp.:

non satis quae disjunctius dicuntur, intellegis,

Cic. Phil. 2, 13, 32.— Sup., Amm. 20, 3, 11. —

disjunctim ( dij-), opp. conjunctim, Gai. 2, 199; 205; Dig. 28, 7, 5; 35, 1, 49 al.

dis-jungo or dījungo, xi, ctum, 3, v. a., to disjoin, disunite, separate, opp. to [p. 591] conjungo (freq. and class.).

Lit.

Esp., to unyoke draught cattle:

asinum, bovem ab opere,

Varr. R. R. 2, 6, 4; Col. 2, 3, 1; Plin. 18, 27, 67, § 251:

bovem opere,

Col. 6, 15, 2;

and simply bovem,

id. 6, 14 fin.; Cic. Div. 2, 36 fin.; Hor. Ep. 1, 14, 28; Ov. M. 14, 648 al.—

To wean sucklings:

agnos a mamma,

Varr. R. R. 2, 1, 20; 2, 7, 12 al.—

In gen., to divide, separate, part, remove.

With acc. only, Plaut. Mil. 4, 8, 18:

intervallo locorum et temporum dijuncti sumus,

Cic. Fam. 1, 7:

quod (flumen) Jugurthae Bocchique regnum disjungebat,

Sall. J. 92, 5 et saep.—

With ab:

nisi (fons) munitione ac mole lapidum disjunctus esset a mari,

Cic. Verr. 2, 4, 53:

qua in parte Cappadocia ab Armenia disjungitur,

Sall. H. Fragm. IV. 20 ed. Gerl. (ap. Non. 535, 17); Liv. 42, 59.—

With simple abl.: Italis longe disjungimur oris, * Verg. A. 1, 252.—

With inter se, Lucr. 3, 803.—

Trop., to separate, part, divide (esp. freq. in Cic.).

With acc. only (very rarely):

sin eos (oratorem et philosophum) disjungent, hoc erunt inferiores, etc.,

Cic. de Or. 3, 35 fin.; id. Rep. 2, 37.—

With ab:

ea res disiunxit illum ab illa,

Ter. Hec. 1, 2, 86; cf.:

eos a colonis,

Cic. Sull. 21:

populum a senatu,

id. Lael. 12, 41:

Pompeium a Caesaris amicitia,

id. Phil. 2, 9 fin.:

me ab orationibus,

id. Fam. 1, 9, 23 Orell. N. cr.:

nos a corporibus (shortly before, sevocare, avocare, and secernere animum a corpore),

id. Tusc. 1, 31:

pastionem a cultura,

Varr. R. R. 1, 2, 22; cf. ib. 1, 3:

honesta a commodis (opp. commiscere),

Cic. N. D. 1, 7, 16:

artem a scientia,

Quint. 2, 15, 2:

veterem amicitiam sibi ab Romanis,

Liv. 42, 46, 6 et saep.—Hence, disjunctus, a, um, P. a., separate, distinct; distant, remote.—With ab or absol.

Lit.:

Aetolia procul a barbaris disjuncta gentibus,

Cic. Pis. 37, 91; cf.:

in locis disjunctissimis maximeque diversis,

id. de Imp. Pomp. 4.—

Trop.

In gen., apart, different, remote.

With ab:

vita maxime disjuncta a cupiditate et cum officio conjuncta,

Cic. Rosc. Am. 14, 39:

homines Graecos, longe a nostrorum hominum gravitate disjunctos,

id. Sest. 67, 141:

mores Caelii longissime a tanti sceleris atrocitate disjuncti,

id. Cael. 22; cf. id. de Or. 1, 3 fin.; id. Pis. 1, 3; cf. in comp.:

nihil est ab ea cogitatione dijunctius,

id. Ac. 2, 20 fin. et saep.—

Absol.:

neque disjuncti doctores, sed iidem erant vivendi praeceptores atque dicendi,

id. de Or. 3, 15, 57:

ratio, quae similitudines transferat et disjuncta conjungat,

id. Fin. 2, 14, 45.—

Esp., of discourse, disconnected, abrupt, disjointed:

conjunctio, quae neque asperos habet concursus, neque disjunctos atque hiantes,

Cic. Part. Or. 6, 21; cf.

of the orator himself: Brutum (oratorem) otiosum atque dijunctum,

Tac. Or. 18.—

In dialectics, opposed:

disjuncta conjungere,

Cic. Fin. 2, 14, 45: omne, quod ita disjunctum sit, quasi aut etiam, aut non, etc., i. e. logically opposed, disjunctive (i. q. disjunctio, II. A.), id. Ac. 2, 30, 97.—As subst.: disjunc-tum, i, n., that which is logically opposed: quod Graeci diezeugmenon axiôma, nos disjunctum dicimus, Gell. 16, 8, 12.— Adv.

disjunctē ( dij-), separately, distinctly, disjunctively (opp. conjuncte), Fest. s. v. SACRAM VIAM, p. 292, 5 Müll.— Comp.:

non satis quae disjunctius dicuntur, intellegis,

Cic. Phil. 2, 13, 32.— Sup., Amm. 20, 3, 11. —

disjunctim ( dij-), opp. conjunctim, Gai. 2, 199; 205; Dig. 28, 7, 5; 35, 1, 49 al.

dī-verto ( vorto), ti, sum, 3, v. n., to turn or go different ways, to part, separate, turn aside (in the verb. finit. rare; not in the class. per.).

Lit.

To turn out of the way; hence, of travellers, to stop, lodge, sojourn:

qui divertebat in proximo,

Amm. 14, 7, 15:

in cenaculum,

Vulg. 4 Reg. 4, 11:

ad hominem peccatorem,

to visit, id. Luc. 19, 7 al. —

Of a married woman, to leave her husband:

(uxor) sive diverterit, sive nupta est adhuc,

Dig. 9, 2, 27, § 30; cf.

so of divorce: si uxor a legato diverterit,

ib. 5, 1, 42:

nullis matrimoniis divertentibus,

Gell. 4, 3. V. also divortium.—

Trop., to deviate from each other, to differ:

divortunt mores virgini longe ac lupae,

Plaut. Ep. 3, 3, 22.—Hence, dīversus ( - vorsus), a, um, P. a., turned different ways.

Set over against each other, opposite, contrary (freq. and class.; cf.: adversus, contrarius).

Lit.:

in diversum iter equi concitati,

Liv. 1, 28:

fenestrae,

opposite each other, Prop. 1, 3, 31; cf.

ripa,

Sil. 1, 264 Drak.:

iter a proposito diversum,

Caes. B. C. 1, 69, 1; cf.:

diverso ab ea regione itinere,

id. ib. 3, 41, 4:

diversis ab flumine regionibus,

id. B. G. 6, 25, 3:

diversam aciem constituit,

id. B. C. 1, 40, 5:

duo cinguli maxime inter se diversi, i. e. the two polar circles,

Cic. Rep. 6, 20 (13):

diversum ad mare dejectus,

Tac. A. 2, 60; cf.:

procurrentibus in diversa terris,

id. Agr. 11:

in diversum flectere,

Plin. 11, 45, 101, § 248:

binas per diversum coassationes substernere,

cross-wise, Plin. 36, 25, 62, § 186.—

Trop.

In gen., different, diverse, opposite, contrary, conflicting (cf.:

varius, differens, discrepans, multiplex): monstrum ex contrariis diversisque inter se pugnantibus naturae studiis cupiditatibusque conflatum,

Cic. Cael. 5 fin.; cf.:

quis non diversa praesentibus contrariaque expectatis aut speret aut timeat?

Vell. 2, 75, 2:

pessuma ac divorsa inter se mala, luxuria atque avaritia,

Sall. C. 5, 8; cf. Liv. 34, 4.—In the sup.:

ne illi falsi sunt, qui diversissimas res pariter exspectant, ignaviae voluptatem et praemia virtutis,

Sall. J. 85, 20:

diversa sibi ambo consilia capiunt,

Caes. B. C. 3, 30, 1:

est huic diversum vitio vitium prope majus,

Hor. Ep. 1, 18, 5; cf. Vell. 2, 80, 2:

initio reges diversi pars ingenium, alii corpus exercebant,

pursuing opposite courses, Sall. C. 2, 1:

diversi imperatoribus (sc. Scipioni et Mummio) mores, diversa fuerunt studia,

Vell. 1, 13, 3:

dividere bona diversis,

Hor. S. 1, 3, 114; cf. id. ib. 1, 1, 3; Vell. 2, 60 fin. et saep.—Of conflicting passions: Pentheum diripuisse aiunt Bacchas;

nugas fuisse credo, prae quo pacto ego divorsus distrahor,

Plaut. Merc. 2, 4, 2.— Comp.:

divorsius,

Lucr. 3, 803.—

In partic. (like contrarius, II. 2.), inimically opposed, of hostile or opposite opinions, unfriendly, hostile:

certa igitur cum illo, qui a te totus diversus est,

Cic. Ac. 2, 32:

regio ab se diversa,

Liv. 32, 38:

diversos iterum conjungere amantes,

Prop. 1, 10, 15:

acies,

Tac. A. 13, 57; 14, 30:

factio,

Suet. Caes. 20; id. Tib. 3 fin.; cf.

partes,

id. Caes. 1:

diversae partis advocatus,

opposite, id. Gramm. 4:

diversi ordiuntur, etc.,

Tac. A. 2, 10:

subsellia,

of the opponents, Quint. 11, 3, 133; cf. Tac. Or. 34:

minuere invidiam aut in diversum eam transferre,

Quint. 11, 1, 64:

defectio Tarentinorum utrum priore anno an hoc facta sit, in diversum auctores trahunt,

are not agreed, Liv. 25, 11 fin.; cf.:

nullo in diversum auctore,

Tac. A. 12, 69:

consistentis ex diverso patroni,

on the opposite side, Quint. 4, 1, 42:

ex diverso,

id. 5, 11, 43; Tac. A. 13, 40; id. H. 4, 16 et saep.;

also: e diverso,

Plin. 4, 4, 5, § 9; Just. 30, 4, 6; the latter in Sueton, and the elder Pliny, i. q. contra, on the contrary:

sunt qui putent, etc.... Alii e diverso, etc.,

Suet. Caes. 86; cf. id. Aug. 27; id. Dom. 9; Plin. 2, 50, 51, § 135; 5, 9, 10, § 56 al.; cf. Sillig. ad Plin. 14, 2, 4, § 35; Gai. Inst. 2, 16.

In different directions, apart, separate (so most freq. in all periods and kinds of writing).

Lit.: dispennite hominem divorsum et distennite, spread out in opposite directions, i. e. his limbs, Plaut. Mil. 5, 14:

diversae state,

id. Truc. 4, 3, 14; cf.:

diversi pugnabant,

separately, Caes. B. C. 1, 58, 4; so,

jam antea diversi audistis,

Sall. C. 20, 5; and:

sive juncti unum premant, sive id diversi gerant bellum,

Liv. 10, 25:

diversi dissipatique in omnes partes fugere,

Caes. B. G. 2, 24, 4; cf.:

ex diversa fuga in unum collecti,

Liv. 42, 8:

age diversos et disice corpora ponto,

Verg. A. 1, 70:

diversi consules discedunt,

Liv. 10, 33, 10; 22, 56; Nep. Dat. 11, 3 al.; cf.:

quo diversus abis?

away, Verg. A. 5, 166; 11, 855:

qui (portus) cum diversos inter se aditus habeant, in exitu conjunguntur et confluunt,

Cic. Verr. 2, 4, 52 fin.; cf. id. Agr. 2, 32, 87; Liv. 40, 22:

in locis disjunctissimis maximeque diversis,

very widely separated, Cic. de Imp. Pomp. 4; so,

loca,

id. ib. 16; Caes. B. G. 2, 22, 1 et saep.—Cf. in the sup.:

diversissimis locis subeundo ad moenia,

Liv. 4, 22:

itinera,

Caes. B. G. 7, 16 fin.; id. B. C. 3, 67, 2:

proelium,

fought in different places, Hirt. B. G. 8, 19, 2 et saep.: sunt ea innumerabilia, quae a diversis emebantur, by various people, individuals (as an indefinite term for persons), Cic. Phil. 2, 37. — Poet., i. q. remotus, remote, far-distant:

Aesar,

i. e. flowing in another, remote country, Ov. M. 15, 23; cf. Verg. A. 3, 4; 11, 261; 12, 621;

708: diverso terrarum distineri,

distance apart, remoteness, Tac. A. 3, 59.—

Trop.

Different, unlike, dissimilar:

varia et diversa genera et bellorum et hostium,

Cic. de Imp. Pomp. 10 fin.; cf.:

variae et diversae et diffusae disputationes,

id. de Or. 3, 16, 61; 1, 61 fin.:

diversa ac dissimilis pars,

id. Inv. 1, 23, 33; cf.:

diversa studia in dissimili ratione,

id. Cat. 2, 5:

flumina diversa locis,

Verg. G. 4, 367; so Ov. M. 1, 40:

oris habitu simili aut diverso,

Quint. 9, 3, 34 al.:

ut par ingenio, ita morum diversus,

Tac. A. 14, 19:

a proposita ratione diversum,

Cic. Brut. 90; cf.:

ab his longe diversae litterae,

Sall. C. 34 fin.; Quint. 4, 1, 9; cf. also id. 2, 10, 7:

huic diversa sententia eorum fuit,

id. 3, 6, 32. —Cf. so with dat., Quint. 2, 3, 10; 3, 10, 3 et saep.—With gen.:

diversa omnium, quae umquam accidere, civilium armorum facies,

Tac. A. 1, 49:

diversa in hac ac supradicta alite quaedam,

Plin. 10, 12, 15, § 32:

eruca diversae est, quam lactuca, naturae,

id. 19, 8, 44, § 154.—

Divided, fluctuating, hesitating, inconsistent:

metu ac libidine divorsus agebatur,

Sall. J. 25, 6:

qui diversus animi modo numen pavescere, modo, etc.,

Tac. H. 4, 84:

diversi fremat inconstantia vulgi,

Tib. 4, 1, 45.— Adv.: dī-verse or dīvorse (acc. to II.), different ways, hither and thither; in different directions (very rarely): corpora prostrata diverse jacebant, scattered, Auct. B. Afr. 40 fin.; so,

pauci paulo divorsius conciderant,

Sall. C. 61, 3:

multifariam diverseque tendere,

Suet. Galb. 19.—

Trop. of the mind:

curae meum animum divorse trahunt,

Ter. And. 1, 5, 25:

ab eodem de eadem re diverse dicitur,

differently, Cic. Inv. 1, 50:

diversissime adfici,

very variously, Suet. Tib. 66:

uti verbo ab alicujus sententia diverse,

in a different meaning, Gell. 6, 17, 9.

dī-verto ( vorto), ti, sum, 3, v. n., to turn or go different ways, to part, separate, turn aside (in the verb. finit. rare; not in the class. per.).

Lit.

To turn out of the way; hence, of travellers, to stop, lodge, sojourn:

qui divertebat in proximo,

Amm. 14, 7, 15:

in cenaculum,

Vulg. 4 Reg. 4, 11:

ad hominem peccatorem,

to visit, id. Luc. 19, 7 al. —

Of a married woman, to leave her husband:

(uxor) sive diverterit, sive nupta est adhuc,

Dig. 9, 2, 27, § 30; cf.

so of divorce: si uxor a legato diverterit,

ib. 5, 1, 42:

nullis matrimoniis divertentibus,

Gell. 4, 3. V. also divortium.—

Trop., to deviate from each other, to differ:

divortunt mores virgini longe ac lupae,

Plaut. Ep. 3, 3, 22.—Hence, dīversus ( - vorsus), a, um, P. a., turned different ways.

Set over against each other, opposite, contrary (freq. and class.; cf.: adversus, contrarius).

Lit.:

in diversum iter equi concitati,

Liv. 1, 28:

fenestrae,

opposite each other, Prop. 1, 3, 31; cf.

ripa,

Sil. 1, 264 Drak.:

iter a proposito diversum,

Caes. B. C. 1, 69, 1; cf.:

diverso ab ea regione itinere,

id. ib. 3, 41, 4:

diversis ab flumine regionibus,

id. B. G. 6, 25, 3:

diversam aciem constituit,

id. B. C. 1, 40, 5:

duo cinguli maxime inter se diversi, i. e. the two polar circles,

Cic. Rep. 6, 20 (13):

diversum ad mare dejectus,

Tac. A. 2, 60; cf.:

procurrentibus in diversa terris,

id. Agr. 11:

in diversum flectere,

Plin. 11, 45, 101, § 248:

binas per diversum coassationes substernere,

cross-wise, Plin. 36, 25, 62, § 186.—

Trop.

In gen., different, diverse, opposite, contrary, conflicting (cf.:

varius, differens, discrepans, multiplex): monstrum ex contrariis diversisque inter se pugnantibus naturae studiis cupiditatibusque conflatum,

Cic. Cael. 5 fin.; cf.:

quis non diversa praesentibus contrariaque expectatis aut speret aut timeat?

Vell. 2, 75, 2:

pessuma ac divorsa inter se mala, luxuria atque avaritia,

Sall. C. 5, 8; cf. Liv. 34, 4.—In the sup.:

ne illi falsi sunt, qui diversissimas res pariter exspectant, ignaviae voluptatem et praemia virtutis,

Sall. J. 85, 20:

diversa sibi ambo consilia capiunt,

Caes. B. C. 3, 30, 1:

est huic diversum vitio vitium prope majus,

Hor. Ep. 1, 18, 5; cf. Vell. 2, 80, 2:

initio reges diversi pars ingenium, alii corpus exercebant,

pursuing opposite courses, Sall. C. 2, 1:

diversi imperatoribus (sc. Scipioni et Mummio) mores, diversa fuerunt studia,

Vell. 1, 13, 3:

dividere bona diversis,

Hor. S. 1, 3, 114; cf. id. ib. 1, 1, 3; Vell. 2, 60 fin. et saep.—Of conflicting passions: Pentheum diripuisse aiunt Bacchas;

nugas fuisse credo, prae quo pacto ego divorsus distrahor,

Plaut. Merc. 2, 4, 2.— Comp.:

divorsius,

Lucr. 3, 803.—

In partic. (like contrarius, II. 2.), inimically opposed, of hostile or opposite opinions, unfriendly, hostile:

certa igitur cum illo, qui a te totus diversus est,

Cic. Ac. 2, 32:

regio ab se diversa,

Liv. 32, 38:

diversos iterum conjungere amantes,

Prop. 1, 10, 15:

acies,

Tac. A. 13, 57; 14, 30:

factio,

Suet. Caes. 20; id. Tib. 3 fin.; cf.

partes,

id. Caes. 1:

diversae partis advocatus,

opposite, id. Gramm. 4:

diversi ordiuntur, etc.,

Tac. A. 2, 10:

subsellia,

of the opponents, Quint. 11, 3, 133; cf. Tac. Or. 34:

minuere invidiam aut in diversum eam transferre,

Quint. 11, 1, 64:

defectio Tarentinorum utrum priore anno an hoc facta sit, in diversum auctores trahunt,

are not agreed, Liv. 25, 11 fin.; cf.:

nullo in diversum auctore,

Tac. A. 12, 69:

consistentis ex diverso patroni,

on the opposite side, Quint. 4, 1, 42:

ex diverso,

id. 5, 11, 43; Tac. A. 13, 40; id. H. 4, 16 et saep.;

also: e diverso,

Plin. 4, 4, 5, § 9; Just. 30, 4, 6; the latter in Sueton, and the elder Pliny, i. q. contra, on the contrary:

sunt qui putent, etc.... Alii e diverso, etc.,

Suet. Caes. 86; cf. id. Aug. 27; id. Dom. 9; Plin. 2, 50, 51, § 135; 5, 9, 10, § 56 al.; cf. Sillig. ad Plin. 14, 2, 4, § 35; Gai. Inst. 2, 16.

In different directions, apart, separate (so most freq. in all periods and kinds of writing).

Lit.: dispennite hominem divorsum et distennite, spread out in opposite directions, i. e. his limbs, Plaut. Mil. 5, 14:

diversae state,

id. Truc. 4, 3, 14; cf.:

diversi pugnabant,

separately, Caes. B. C. 1, 58, 4; so,

jam antea diversi audistis,

Sall. C. 20, 5; and:

sive juncti unum premant, sive id diversi gerant bellum,

Liv. 10, 25:

diversi dissipatique in omnes partes fugere,

Caes. B. G. 2, 24, 4; cf.:

ex diversa fuga in unum collecti,

Liv. 42, 8:

age diversos et disice corpora ponto,

Verg. A. 1, 70:

diversi consules discedunt,

Liv. 10, 33, 10; 22, 56; Nep. Dat. 11, 3 al.; cf.:

quo diversus abis?

away, Verg. A. 5, 166; 11, 855:

qui (portus) cum diversos inter se aditus habeant, in exitu conjunguntur et confluunt,

Cic. Verr. 2, 4, 52 fin.; cf. id. Agr. 2, 32, 87; Liv. 40, 22:

in locis disjunctissimis maximeque diversis,

very widely separated, Cic. de Imp. Pomp. 4; so,

loca,

id. ib. 16; Caes. B. G. 2, 22, 1 et saep.—Cf. in the sup.:

diversissimis locis subeundo ad moenia,

Liv. 4, 22:

itinera,

Caes. B. G. 7, 16 fin.; id. B. C. 3, 67, 2:

proelium,

fought in different places, Hirt. B. G. 8, 19, 2 et saep.: sunt ea innumerabilia, quae a diversis emebantur, by various people, individuals (as an indefinite term for persons), Cic. Phil. 2, 37. — Poet., i. q. remotus, remote, far-distant:

Aesar,

i. e. flowing in another, remote country, Ov. M. 15, 23; cf. Verg. A. 3, 4; 11, 261; 12, 621;

708: diverso terrarum distineri,

distance apart, remoteness, Tac. A. 3, 59.—

Trop.

Different, unlike, dissimilar:

varia et diversa genera et bellorum et hostium,

Cic. de Imp. Pomp. 10 fin.; cf.:

variae et diversae et diffusae disputationes,

id. de Or. 3, 16, 61; 1, 61 fin.:

diversa ac dissimilis pars,

id. Inv. 1, 23, 33; cf.:

diversa studia in dissimili ratione,

id. Cat. 2, 5:

flumina diversa locis,

Verg. G. 4, 367; so Ov. M. 1, 40:

oris habitu simili aut diverso,

Quint. 9, 3, 34 al.:

ut par ingenio, ita morum diversus,

Tac. A. 14, 19:

a proposita ratione diversum,

Cic. Brut. 90; cf.:

ab his longe diversae litterae,

Sall. C. 34 fin.; Quint. 4, 1, 9; cf. also id. 2, 10, 7:

huic diversa sententia eorum fuit,

id. 3, 6, 32. —Cf. so with dat., Quint. 2, 3, 10; 3, 10, 3 et saep.—With gen.:

diversa omnium, quae umquam accidere, civilium armorum facies,

Tac. A. 1, 49:

diversa in hac ac supradicta alite quaedam,

Plin. 10, 12, 15, § 32:

eruca diversae est, quam lactuca, naturae,

id. 19, 8, 44, § 154.—

Divided, fluctuating, hesitating, inconsistent:

metu ac libidine divorsus agebatur,

Sall. J. 25, 6:

qui diversus animi modo numen pavescere, modo, etc.,

Tac. H. 4, 84:

diversi fremat inconstantia vulgi,

Tib. 4, 1, 45.— Adv.: dī-verse or dīvorse (acc. to II.), different ways, hither and thither; in different directions (very rarely): corpora prostrata diverse jacebant, scattered, Auct. B. Afr. 40 fin.; so,

pauci paulo divorsius conciderant,

Sall. C. 61, 3:

multifariam diverseque tendere,

Suet. Galb. 19.—

Trop. of the mind:

curae meum animum divorse trahunt,

Ter. And. 1, 5, 25:

ab eodem de eadem re diverse dicitur,

differently, Cic. Inv. 1, 50:

diversissime adfici,

very variously, Suet. Tib. 66:

uti verbo ab alicujus sententia diverse,

in a different meaning, Gell. 6, 17, 9.

fŭgĭo, fūgi, fŭgĭtum ( gen. plur. part. sync. fugientum, Hor. C. 3, 18, 1; part. fut. fugiturus, Ov. H. 2, 47 al.), 3, v. n. and a. [root FUG; Gr. PHUG, pheugô; Sanscr. bhuj; syn.: flecto, curvo; v. fuga], to flee or fly, to take flight, run away.

Lit.:

propera igitur fugere hinc, si te di amant,

Plaut. Ep. 3, 4, 78; cf.:

a foro,

id. Pers. 3, 3, 31:

senex exit foras: ego fugio,

I am off, Ter. Heaut. 5, 2, 47:

cervam videre fugere, sectari canes,

id. Phorm. prol. 7:

qui fugisse cum magna pecunia dicitur ac se contulisse Tarquinios,

Cic. Rep. 2, 19:

Aeneas fugiens a Troja,

id. Verr. 2, 4, 33, § 72:

omnes hostes terga verterunt, nec prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum pervenerint,

Caes. B. G. 1, 53, 1:

oppido fugit,

id. B. C. 3, 29, 1:

ex ipsa caede,

to flee, escape, id. B. G. 7, 38, 3; cf.:

ex proelio Mutinensi,

Cic. Fam. 10, 14, 1:

e conspectu,

Ter. Hec. 1, 2, 107: Uticam, Hor. Ep. 1, 20, 13: fenum habet in cornu;

longe fuge,

id. S. 1, 4, 34: nec furtum feci nec fugi, run away (of slaves), id. Ep. 1, 16, 46; cf.:

formidare servos, Ne te compilent fugientes,

id. S. 1, 1, 78; Sen. Tranq. 8.—

Prov.: ita fugias ne praeter casam,

i. e. in fleeing from one danger beware of falling into another, Ter. Phorm. 5, 2, 3 Ruhnk. —

In partic., like the Gr. pheugein, to become a fugitive, leave one's country, go into exile:

fugiendum de civitate, cedendum bonis aut omnia perferenda,

Quint. 6, 1, 19; so,

ex patria,

Nep. Att. 4, 4:

a patria,

Ov. Tr. 1, 5, 66:

in exilium,

Juv. 10, 160; cf. under II. A. b.—

Transf., in gen., to pass quickly, to speed, to hasten away, flee away; cf.:

numquam Vergilius diem dicit ire, sed fugere, quod currendi genus concitatissimum est,

Sen. Ep. 108 med. (mostly poet. and of inanim. and abstr. things):

tenuis fugiens per gramina rivus,

Verg. G. 4, 19:

Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina,

Hor. S. 1, 1, 68:

concidunt venti fugiuntque nubes,

id. C. 1, 12, 30:

spernit humum fugiente pennā,

hasting away, rapidly soaring, id. ib. 3, 2, 24:

nullum sine vulnere fugit Missile,

Stat. Th. 9, 770:

insequitur fugientem lumine pinum (i. e. navem),

Ov. M. 11, 469:

fugere ad puppim colles campique videntur,

Lucr. 4, 389:

fugiunt freno non remorante dies,

Ov. F. 6, 772:

sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,

Verg. G. 3, 284:

annus,

Hor. S. 2, 6, 40:

hora,

id. C. 3, 29, 48:

aetas,

id. ib. 1, 11, 7.—Of persons:

evolat ante omnes rapidoque per aëra cursu Callaicus Lampon fugit,

hastens away, Sil. 16, 335. Here perh. belongs: acer Gelonus, Cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum, i. e. swiftly roves (as a nomade), Verg. G. 3, 462 (acc. to another explan., flees, driven from his abode).—

Pregn., to vanish, disappear, to pass away, perish:

e pratis cana pruina fugit,

Ov. F. 6, 730:

fugiunt de corpore setae,

id. M. 1, 739; cf.:

jam fessae tandem fugiunt de corpore vires,

Verg. Cir. 447;

for which: calidusque e corpore sanguis Inducto pallore fugit,

Ov. M. 14, 755:

fugerat ore color,

id. H. 11, 27:

nisi causa morbi Fugerit venis,

Hor. C. 2, 2, 15:

fugiunt cum sanguine vires,

Ov. M. 7, 859:

amor,

Prop. 1, 12, 12:

memoriane fugerit in annalibus digerendis, an, etc.,

Liv. 9, 44, 4:

gratissima sunt poma, cum fugiunt,

i. e. when they wilt, become wilted, Sen. Ep. 12; cf.: vinum fugiens, under P. a.—

Trop. (rare but class.):

nos naturam sequamur, et ab omni, quod abhorret ab oculorum auriumque approbatione, fugiamus,

Cic. Off. 1, 35, 128; cf.: omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam;

quod autem refugit, id contra naturam est, etc.,

id. N. D. 3, 13, 33; Quint. 11, 1, 54:

ad verba,

to have recourse to, Petr. 132.

Act., to flee from, seek to avoid; to avoid, shun any thing.

Lit. (mostly poet.): erravi, post cognovi, et fugio cognitum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38 (Trag. v. 160 Vahl.):

cum Domitius concilia conventusque hominum fugeret,

Caes. B. C. 1, 19, 2:

neminem neque populum neque privatum fugio,

Liv. 9, 1, 7:

vesanum fugiunt poëtam qui sapiunt,

Hor. A. P. 455:

percontatorem,

id. Ep. 1, 18, 69:

hostem,

id. S. 1, 3, 10:

lupus me fugit inermem,

id. C. 1, 22, 12:

nunc et ovis ultro fugiat lupus,

Verg. E. 8, 52:

(Peleus) Hippolyten dum fugit abstinens,

Hor. C. 3, 7, 18:

scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbes,

id. Ep. 2, 77; id. S. 1, 6, 126:

data pocula,

Ov. M. 14, 287; cf.

vina,

id. ib. 15, 323.— Pass.:

sic litora vento Incipiente fremunt, fugitur cum portus,

i. e. is left, Stat. Th. 7, 140. —

In partic. (cf. supra, I. A. b.), to leave one's country:

nos patriam fugimus,

Verg. E. 1, 4:

Teucer Salamina patremque cum fugeret,

Hor. C. 1, 7, 22.—Hence:

quis exsul Se quoque fugit?

Hor. C. 2, 16, 20.—

Transf. (causa pro effectu), to flee away from, to escape, = effugio ( poet.;

but cf. infra, B. 2.): hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit,

Hor. C. 3, 3, 16:

insidiatorem,

id. S. 2, 5, 25:

cuncta manus avidas fugient heredis,

id. C. 4, 7, 19.—And in a poetically inverted mode of expression: nullum Saeva caput Proserpina fugit (= nemo tam gravis est, ad quem mors non accedat), none does cruel Proserpine flee away from, avoid (i. e. none escapes death), Hor. C. 1, 28, 20.—

Trop., to flee from, avoid, shun (very freq. and class.):

conspectum multitudinis,

Caes. B. G. 7, 30, 1:

ignominiam ac dedecus,

Cic. Rep. 5, 4:

nullam molestiam,

id. ib. 3, 5; cf.

laborem,

Ter. Heaut. 1, 1, 114; Verg. A. 3, 459 (opp. ferre):

recordationes,

Cic. Att. 12, 18:

vituperationem tarditatis,

id. de Or. 2, 24, 101; cf.:

majoris opprobria culpae,

Hor. Ep. 1, 9, 10:

judicium senatus,

Liv. 8, 33, 8:

vitium,

Quint. 2, 15, 16:

hanc voluptatem (with reformidare),

id. 8, 5, 32:

disciplinas omnes (Epicurus),

id. 2, 17, 15:

nuptias,

Ter. And. 4, 4, 27; cf.:

usum conjugis,

Ov. M. 10, 565:

conubia,

id. ib. 14, 69:

amplexus senis,

Tib. 1, 9, 74:

nec sequar aut fugiam, quae diligit ipse vel odit,

Hor. Ep. 1, 1, 72:

spondeum et dactylum (opp. sequi),

Quint. 9, 4, 87.— Pass.:

simili inscitiā mors fugitur, quasi dissolutio naturae,

Cic. Leg. 1, 11, 31:

quemadmodum ratione in vivendo fugitur invidia, sic, etc.,

Auct. Her. 4, 38, 50:

quod si curam fugimus, virtus fugienda est,

Cic. Lael. 13, 47:

fugiendas esse nimias amicitias,

id. ib. 13, 45:

fugienda semper injuria est,

id. Off. 1, 8, 25; id. Verr. 2, 3, 43, § 103:

vitiosum genus fugiendum,

id. Or. 56, 189; cf. Quint. 11, 3, 128:

petenda ac fugienda,

id. 3, 6, 49.—

Like the Gr. pheugein, with inf. (mostly poet.), to avoid doing something, to omit, forbear, beware, = omittere, cavere:

illud in his rebus longe fuge credere, etc.,

Lucr. 1, 1052:

o fuge te tenerae puerorum credere turbae,

Tib. 1, 4, 9:

quid sit futurum cras, fuge quaerere,

Hor. C. 1, 9, 13; cf.

also: fuge suspicari, etc.,

id. ib. 2, 4, 22:

mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis?

Verg. A. 9, 200; cf. Ov. H. 9, 75:

fugeres radice vel herbā Proficiente nihil curarier,

Hor. Ep. 2, 2, 150; cf.:

neque illud fugerim dicere, ut Caelius, etc.,

Cic. de Or. 3, 38, 153:

huic donis patris triumphum decorare fugiendum fuit?

id. Mur. 5, 11.—

Transf. (causa pro effectu; cf. supra, II. A. 2.), to escape ( poet. also of things as subjects):

tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem,

Cic. Tusc. 1, 22, 50; Ov. F. 2, 80:

sed tamen admiror, quo pacto judicium illud Fugerit,

Hor. S. 1, 4, 100:

quos viros vigilantia fugit,

whom any vigilance escapes, Verg. G. 2, 265; cf. id. E. 9, 54.—

Esp. freq., res me fugit, it escapes me, escapes my notice; I do not observe it, do not know it (cf.:

latet, praeterit): novus ille populus vidit tamen id, quod fugit Lacedaemonium Lycurgum,

Cic. Rep. 2, 12; cf.:

illos id fugerat,

id. Fin. 4, 23, 63:

hominem amentem hoc fugit,

id. Verr. 2, 4, 12, § 27:

quem res nulla fugeret,

id. Rep. 2, 1:

quae (ratio) neque Solonem Atheniensem fugerat, neque nostrum senatum,

id. ib. 2, 34;

1, 16: non fugisset hoc Graecos homines, si, etc.,

id. de Or. 1, 59, 253:

neminem haec utilitas fugit,

Quint. 2, 5, 17:

nisi quae me forte fugiunt, hae sunt fere de animo sententiae,

Cic. Tusc. 1, 11, 22; Quint. 9, 2, 107; 7, 1, 40:

nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae hujus viri scientiam fugere possit,

Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:

quae (partitio) fugiet memoriam judicis,

Quint. 4, 5, 3; cf. Gell. 1, 18, 6.—With a subject-clause:

de Dionysio, fugit me ad te antea scribere,

Cic. Att. 7, 18, 3; 5, 12, 3:

illud alterum quam sit difficile, te non fugit,

id. ib. 12, 42, 2.—Hence, fŭgĭens, entis, P. a., fleeing, fleeting, vanishing.

Lit.:

accipiter,

Lucr. 3, 752:

membra deficiunt, fugienti languida vitā,

id. 5, 887:

vinum,

growing flat, spoiling, Cic. Off. 3, 23, 91:

ocelli,

dying, Ov. Am. 3, 9, 49:

portus fugiens ad litora,

running back, retreating, Prop. 4 (5), 6, 15.—

Subst. in the later jurid. lang., like the Gr. ho pheugôn, the defendant:

omnimodo hoc et ab actore et a fugiente exigi,

Cod. Just. 2, 58, § 4 (for which, reus, § 7).—

Trop., with gen.:

nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris, quin, etc.,

averse to labor, indolent, Caes. B. C. 1, 69, 3:

doloris,

Lact. 3, 8, 13:

solitudinis (with appeteus communionis ac societatis),

id. 6, 10, 18.— Comp., sup., and adv. do not occur.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

lātus, a, um, adj. [old Lat. stlātus, Paul. ex Fest. p. 313; Sanscr. root star-, strnāmi = sterno; Gr. stor- in stornumi, stratos; Lat. sterno, stratus, torus; cf. strāges, struo; not connected with platus, nor with 3. lātus = tlêtos], broad, wide.

Lit.:

fossa,

Cic. Tusc. 5, 20, 59:

mare,

id. Verr. 2, 4, 46, § 103:

via,

id. ib. 2, 4, 53, §

119: agri,

id. Rep. 5, 2, 3:

clavus,

Quint. 11, 3, 138 (v. clavus):

umeri,

Verg. A. 9, 725; cf.:

artus barbarorum,

Tac. A. 2, 21:

lati et lacertosi viri,

broad-shouldered, Col. 1, 9, 4; Cic. Rep. 6, 20, 21:

rana bove latior,

Phaedr. 1, 24, 5:

palus non latior pedibus quinquaginta,

Caes. B. G. 7, 19:

latissimum flumen,

id. ib. 2, 27:

latissimae solitudines,

id. ib. 6, 22:

comesse panem tris pedes latum,

Plaut. Bacch. 4, 1, 8:

fossae quindecim pedes latae,

Caes. B. G. 7, 72:

areas latas pedum denum facito,

Col. 2, 10, 26:

populi,

Verg. A. 1, 225:

moenia lata videt,

id. ib. 6, 549:

latis otia fundis,

id. G. 2, 468: ne latos fines parare studeant. Caes. B. G. 6, 21:

ager,

Liv. 23, 46:

orbis,

Hor. C. 1, 12, 57:

terrae,

Ov. M. 2, 307:

lata Polyphemi acies,

wide eye, Juv. 9, 64.— Neutr. absol.:

crescere in latum,

to increase in width, widen, Ov. M. 1, 336.— Absol.:

per latum,

Vulg. Ezech. 46, 22:

in lato pedum centum,

Lampr. Alex. Sev. 26, 7.—

Transf., poet., for proud, swelling (cf. Eng. vulg. spreading):

latus ut in circo spatiere,

that you may stalk along largely, proudly, Hor. S. 2, 3, 183:

lati incesserunt et cothurnati (histriones),

Sen. Ep. 76, 31. —

Trop.

In gen., broad, wide, wide-spread, extended (mostly post-Aug.):

vox,

Quint. 11, 3, 82; cf.:

verba,

pronounced broadly, Cic. de Or. 3, 12, 46:

gloria,

widespread, Plin. Ep. 4, 12, 7:

lato Murrus caligat in hoste,

Sil. 1, 499:

interpretatio,

broad, not strict, lenient, Dig. 22, 1, 1:

culpa,

great, ib. 50, 16, 213; 11, 6, 1 fin.:

fuga,

a kind of banishment, whereby all places are forbidden to the exile but one, ib. 48, 22, 5.—

In partic., of style, diffuse, detailed, copious, prolix:

oratio Academicorum liberior et latior (opp. Stoicorum oratio astrictior et contractior),

Cic. Brut. 31, 120:

latum atque fusum,

Quint. 11, 3, 50:

latiore varioque tractatu,

id. 7, 3, 16:

latiore quadam comprehensione,

id. 2, 5, 14:

genus orandi latum et sonans,

Tac. H. 1, 90:

Aeschines his latior et audentior,

Quint. 12, 10, 23.— Hence, adv.: lātē, broadly, widely, extensively; with longe, on all sides, far and wide, everywhere.

Lit.:

late longeque diffusus,

Cic. Leg. 1, 12, 34:

omnibus longe lateque aedificiis incensis,

Caes. B. G. 4, 35:

minus late vagari,

id. ib. 1, 2:

regnare,

Just. 13, 7:

populus late rex,

Verg. A. 1, 21; cf.:

diu Lateque victrix,

Hor. C. 4, 4, 23:

cladem inferre,

Tac. H. 3, 23.— Comp.:

latius demum operaest pretium ivisse,

Plaut. Most. 3, 2, 156:

itaque latius quam caedebatur ruebat (murus),

Liv. 21, 11:

possidere (agros),

Ov. M. 5, 131:

metui,

Tac. A. 12, 43. — Sup.:

ager latissime continuatus,

Cic. Agr. 2, 26, 70:

quam latissime possint, ignes faciant,

Nep. Eum. 9, 3.—

Trop.: ars late patet, widely. Cic. de Or. 1, 55, 235:

Phrygiae late refer primordia gentis,

Ov. H. 17, 57.— Comp.:

latius loquuntur rhetores, dialectici compressius,

Cic. Fin. 2, 6, 17: quod [p. 1042] pateat latius, of rather extensive application, Cic. Off. 3, 4, 19:

latius perscribere,

Caes. B. C. 2, 17:

uti opibus,

more lavishly, Hor. S. 2, 2, 113.— Sup.:

fidei bonae nomen latissime manat,

Cic. Off. 3, 17, 70:

latissime patere,

id. ib. 3, 17, 69.

lătus, ĕris, n. [cf. Gr. platus; Lat. lăter, Latium, plautus or plotus], the side, flank of men or animals.

Lit.:

ego vostra faciam latera lorea,

Plaut. Mil. 2, 1, 2: quid conminatu's mihi? Con. Istud male factum arbitror, quia non latus fodi, id. Aul. 3, 2, 4:

occidisse ex equo dicitur, et latus offendisse vehementer,

Cic. Clu. 62, 175:

cujus latus ille mucro petebat,

id. Lig. 3, 9:

laterique accommodat ensem,

Verg. A. 2, 393; Quint. 2, 13, 12; 11, 3, 69; 118:

laterum inclinatione forti ac virili,

id. 1, 11, 18: vellere latus digitis, to twitch one by the side (in order to attract attention), Ov. A. A. 1, 606; cf.:

si tetigit latus acrior,

Juv. 7, 109:

tum latus ei dicenti condoluisse... dieque septimo est lateris dolore consumptus,

pleurisy, Cic. de Or. 3, 2, 6; so,

lateris dolor,

Cato, R. R. 125; Cels. 2, 7; 8; Plin. 21, 21, 89, § 155:

lateris vigili cum febre dolor,

Juv. 13, 229; cf.:

laterum dolor aut tussis,

Hor. S. 1, 9, 32: artifices lateris, i. e. those who make skilful side movements or evolutions, ballet-dancers, Ov. A. A. 3, 351:

latus tegere alicui,

to walk by the side of one, Hor. S. 2, 5, 18:

claudere alicui,

Juv. 3, 131; and:

mares inter se uxoresque contendunt, uter det latus illis (sc. pantomimis),

Sen. Q. N. 7, 32, 3.—Of animals:

equorum,

Lucr. 5, 1324:

cujus (equi aënei) in lateribus fores essent,

Cic. Off. 3, 9, 38.—

Of orators, the lungs:

lateribus aut clamore contendere,

Cic. de Or. 1, 60, 255:

quae vox, quae latera, quae vires, etc.,

id. Verr. 2, 4, 30, § 67:

ut lateris conatus sit ille, non capitis,

Quint. 1, 11, 8; cf.:

lateris pectorisve firmitas an capitis etiam plus adjuvet,

id. 11, 3, 16; so id. 11, 3, 40:

dum vox ac latus praeparetur,

id. 10, 7, 2; 11, 3, 13:

voce, latere, firmitate (constat orator),

id. 12, 11, 2:

neque enim ex te umquam es nobilitatus, sed ex lateribus et lacertis tuis,

Cic. de Sen. 9, 27:

cum legem Voconiam voce magna et bonis lateribus suasissem,

id. ib. 5, 14:

illa adhuc audaciora et majorum, ut Cicero existimat, laterum,

Quint. 9, 1, 29.—

Poet., in mal. part., Lucil. ap. Non. 260, 30; Ov. H. 2, 58; 19, 138; Prop. 2, 2, 12:

lateri parcere,

Juv. 6, 37.—

Transf., in gen.

The side, flank, lateral surface of a thing (opp. frons and tergum;

v. h. vv.): collis ex utraque parte lateris dejectus habebat et in frontem leniter fastigatus paulatim ad planiciem redibat,

on each side, Caes. B. G. 2, 8; cf. Plin. 17, 23, 35, § 202:

terra angusta verticibus, lateribus latior,

Cic. Rep. 6, 20, 21:

latus unum castrorum,

Caes. B. G. 2, 5:

insula, cujus unum latus est contra Galliam,

id. ib. 5, 13:

et (Fibrenus) divisus aequaliter in duas partis latera haec (insulae) adluit,

Cic. Leg. 2, 3, 6.—Of a maritime country, the coast, seaboard:

Illyricum,

Juv. 8, 117:

castelli,

Sall. J. 93:

tum prora avertit et undis Dat latus,

the ship's side, Verg. A. 1, 105:

ubi pulsarunt acres latera ardua fluctus,

Ov. M. 11, 529:

nudum remigio,

Hor. C. 1, 14, 4; id. Epod. 10, 3:

dextrum (domus),

id. Ep. 1, 16, 6:

mundi,

id. C. 1, 22, 19:

crystallus sexangulis nascitur lateribus,

surfaces, Plin. 37, 2, 9, § 26.—Of an army, the flank, Tac. Agr. 35:

reliquos equites ad latera disponit,

Caes. B. G. 6, 7:

ex itinere nostros latere aperto aggressi,

id. ib. 1, 25; cf. id. ib. 2, 23 fin.:

ad latus apertum hostium constitui,

id. ib. 4, 25:

ne simul in frontem, simul in latera, pugnaretur,

Tac. Agr. 35.—So in fighting: latus dare, to expose one's side or flank to the adversary, Val. Fl. 4, 304 (v. II. A. infra).—

Esp. freq.: a (ab) latere, on or at the side or flank; a or ab lateribus, on or at the sides or flanks (opp. a fronte, in front, before, and a tergo, at the back, behind):

a tergo, a fronte, a lateribus tenebitur,

Cic. Phil. 3, 13, 32:

a fronte atque ab utroque latere cratibus ac pluteis protegebat,

Caes. B. C. 1, 25 fin.; id. B. G. 2, 25:

ab omni latere securus,

Amm. 16, 9, 3:

ab latere aggredi,

Liv. 27, 48:

disjectos ab tergo aut lateribus circumveniebant,

Sall. J. 50 fin.:

ne quis inermibus militibus ab latere impetus fieri posset,

Caes. B. G. 3, 29:

Sulla profligatis iis, quos advorsum ierat, rediens ab latere Mauris incurrit,

Sall. J. 101, 8: si ex hac causa unda prorumperet, a lateribus undae circumfunderentur, Sen. Q. N. 6, 6, 4:

a lateribus, a fronte, quasi tria maria prospectat,

Plin. Ep. 2, 17, 5.—

Less freq. with ex:

latere ex utroque,

Lucr. 2, 1049:

ex lateribus aggredi aliquem,

Sall. C. 60:

tribus ex lateribus (locus) tegebatur,

Hirt. B. Alex. 28, 4:

ex alio latere cubiculum est politissimum,

Plin. Ep. 2, 17, 10:

omni ex latere armorum molibus urgeri,

Amm. 19, 7, 7.—

With de:

de latere ire,

Lucr. 6, 117.—Without prep.:

alio latere,

Tac. A. 3, 74.—

Poet. (pars pro toto), the body:

penna latus vestit, tenet,

Ov. M. 2, 376:

nunc latus in fulvis niveum deponit harenis,

id. ib. 2, 865; cf. id. ib. 3, 23;

14, 710: forte,

Hor. Ep. 1, 7, 26:

fessum longā militiā,

id. C. 2, 7, 18:

credidit tauro latus,

id. ib. 3, 27, 26:

liminis aut aquae Caelestis patiens latus,

id. ib. 3, 10, 20.—

Trop.

In gen.: in latera atque in terga incurrere, to attack the sides, i. e. the unguarded points, Quint. 9, 1, 20:

aliena negotia centum Per caput et circa saliunt latus,

encompass on every side, Hor. S. 2, 6, 34:

ut a sems latere numquam discederem,

never left his side, Cic. Lael. 1, 1; cf.: aliquem lateri alicujus adjungere, to attach to his side, i. e. to give him for a companion, Quint. 1, 2, 5; so,

alicui latus dare, of a client,

Sen. Q. N. 7, 32, 3 (cf. B. 1. infra):

lateri adhaerere gravem dominum,

hung about them, threatened them, Liv. 39, 25:

Illyriorum rex, lateri ejus haerens, assiduis precibus promissa exigebat,

Just. 29, 4, 8; cf.:

Agathocles regis lateri junctus, civitatem regebat,

id. 30, 2, 5:

circumfusa turba lateri meo,

Liv. 6, 15.—Esp.:

sacpe dabis nudum latus,

expose, Tib. 1, 4, 52:

la. tus imperii nudum,

Flor. 3, 5, 4:

nec adulatoribus latus praebeas,

expose yourself, lay yourself open to, Sen. Q. N. 4 praef.: latere tecto abscedere, i. e safe, unharmed, Ter. Heaut. 4, 2, 5:

hic fugit omnes Insidias nullique malo latus obdit apertum,

Hor. S. 1, 3, 59:

ex uno latere constat contractus,

on one side, Dig. 19, 1, 13 fin.; so ib. 3, 5, 5:

nulla ex utroque latere nascitur actio,

ib. 3, 5, 6, § 4.—

In partic.

To express intimacy, attachment:

latus alicui cingere,

to cling to, Liv. 32, 39, 8; esp. in the phrase: ab latere, at the side of, i. e. in intimate association with (rare, and perh. not ante-Aug.):

ab latere tyranni: addit eos ab latere tyranni,

Liv. 24, 5, 13; Curt. 3, 5, 15; cf.:

ille tuum, Castrice, dulce latus,

your constant associate, Mart. 6, 68, 4.—

Relationship, kindred, esp. collateral relationship (post-Aug.):

quibus (liberis) videor a meo tuoque latere pronum ad honores iter relicturus,

Plin. Ep. 8, 10, 3:

sunt et ex lateribus cognati ut fratres sororesque,

Dig. 38, 10, 10, § 8:

ex latere uxorem ducere,

ib. 23, 2, 68:

latus omne divinae domus,

Stat. S. 5 praef.: omnes personae cognatorum aut supra numerantur, aut infra, aut ex transverso, sive a latere... a latere, fratres et sorores, liberique eorum; item parentium fratres et sorores liberique eorum, (Ulp.) de Grad. Cogn. 2 ap. Huschke, Jurisp. Antejust. p. 530.

lātus, a, um, Part., v. fero.

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.

In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):

multi fortissimi viri,

Cic. Fam. 5, 17, 3:

rationes,

id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:

beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,

Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:

multae et magnae contentiones,

many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:

O multas et graves offensiones,

id. Att. 11, 7, 3:

multi et graves dolores,

id. Verr. 2, 5, 45, § 119:

multi et varii timores,

Liv. 3, 16, 3:

multae bonaeque artes animi,

Sall. J. 28, 5:

multa et clara facinora,

Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:

multi improbi,

Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:

multi boni, docti, prudentes,

id. Fl. 4, 8:

multi nobiles,

id. Planc. 20, 50:

multa acerba habuit ille annus,

id. Sest. 27, 58; 66, 139:

multa infanda,

Liv. 28, 12, 5:

multa falsa,

id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:

multa secunda proelia,

victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:

multa libera capita,

freemen, id. 42, 41, 11:

multae liberae civitates,

republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:

multos fortes viros,

id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:

multi clari viri,

noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:

multi primarii viri,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:

multi clarissimi viri,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

multi amplissimi viri,

id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:

multi honestissimi homines,

id. Fam. 15, 15, 3:

multi peritissimi homines,

id. Caecin. 24, 69:

multi summi homines,

id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:

multi clarissimi et sapientissimi viri,

id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:

in veteribus patronis multis,

Cic. Div. in Caecil. 1, 2:

multa praeterea bella gravia,

id. Agr. 2, 33, 90:

multis suppliciis justis,

id. Cat. 1, 8, 20:

multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,

id. Imp. Pomp. 2, 6:

plurima signa pulcherrima,

id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:

virtutes animi multae et magnae,

Cic. Imp. Pomp. 22, 64:

causas ille multas et graves habuit,

id. Clu. 30, 82;

and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,

id. Cael. 5, 12:

prodigia multa, foeda,

Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:

multi hominum,

Plin. 16, 25, 40, § 96:

multae silvestrium arborum,

id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:

nimium multa,

Cic. Fam. 4, 14, 3:

nimis multa,

id. Fin. 2, 18, 57:

insulae non ita multae,

not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:

parum multa scire,

too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:

quam minime multa vestigia servitutis,

as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:

minime multi remiges,

exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:

in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,

id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:

multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,

Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:

nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,

Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:

aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,

with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:

multa prece prosequi,

id. C. 4, 5, 33:

multa victima,

Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:

avis,

id. Am. 3, 5, 4:

tabella,

Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:

exstructa mensa multa carne rancida,

Cic. Pis. 27, 67:

multo labore quaerere aliquid,

with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:

cura,

Sall. J. 7, 4:

sol,

much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:

multo sanguine ea Poenis victoria stetit,

Liv. 23, 30, 2:

multum sanguinem haurire,

Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:

multam harenam mare evomit,

id. 4, 6, 8:

arbor,

id. 7, 4, 26:

silva,

id. 8, 10, 14:

multae vestis injectu opprimi,

Tac. A. 6, 50:

multa et lauta supellex,

Cic. Phil. 2, 27, 66:

aurum,

Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:

libertas,

Hor. S. 1, 4, 5:

multam salutem dicere alicui,

to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:

cum auro et argento multo,

Sall. J. 13, 6.—Of time:

Itaque multum diei processerat,

a great part of the day, Sall. J. 51, 2:

ad multum diem,

till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:

multo adhuc die,

when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:

multo denique die,

when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:

multa nocte,

late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:

multo mane,

very early, id. Att. 5, 4, 1:

multa opinio, for multorum,

the general opinion, Gell. 3, 16, 1:

velut multa pace,

as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:

multus homo,

one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:

video ego te, mulier, more multarum utier,

id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:

tenuis L. Virginius unusque e multis,

Cic. Fin. 2, 20, 62:

unus de multis esse,

id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;

potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

numerarer in multis,

among the herd of orators, id. ib. 97, 333:

e multis una sit tibi,

no better than others, Ov. R. Am. 682:

multum est,

it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:

ne multa: perquiritur a coactoribus,

Cic. Clu. 64, 181:

ne multis: Diogenes emitur,

id. ib. 16, 47:

quid multis moror?

Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:

multa reluctari,

Verg. G. 4, 301:

gemens,

id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:

deos testatus,

id. ib. 7, 593:

invehi,

Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):

haud multa moratus,

Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:

in multum velociores,

by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—

In partic.

Too much, overmuch, excessive:

supellex modica, non multa,

Nep. Att. 13, 5.—

In speech, much-speaking, diffuse, prolix:

qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,

Cic. de Or. 2, 4, 17:

ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,

id. ib. 2, 87, 358:

nolo in stellarum ratione multus vobis videri,

id. N. D. 2, 46, 119.—

Frequent, frequently present:

in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,

Sall. J. 96, 3:

multus in eo proelio Caesar fuit,

was in many places, Flor. 4, 2, 50:

hen hercle hominem multum et odiosum mihi!

troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:

instare,

Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.

multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):

salve multum, gnate mi,

Plaut. Trin. 5, 2, 56:

multum vale,

farewell, id. Stich. 3, 2, 40:

hominem ineptum multum et odiosum mihi,

id. Men. 2, 2, 42:

opinor, Cassium uti non ita multum sorore,

not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:

multum mecum municipales homines loquuntur,

often, id. Att. 8, 13, 2:

non multum ille quidem nec saepe dicebat,

id. Brut. 34, 128:

non multum confidere,

not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:

sunt in venationibus,

often, frequently, id. ib. 4, 1:

in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,

Cic. Brut. 48, 178:

multum fuisse cum aliquo,

to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:

sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,

id. Fin. 5, 1, 3:

gratia valere,

to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:

res multum et saepe quaesita,

Cic. Leg. 3, 15, 33:

longe omnes multumque superabit,

id. Verr. 2, 5, 44, § 115:

multum et diu cogitans,

id. Div. 2, 1, 1:

diu multumque scriptitare,

id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:

multum loquaces,

very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:

mepti labores,

very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:

multum improbiores sunt quam a primo credidi,

much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:

multum robustior illo,

Juv. 19, 197:

majora,

Sil. 13, 708.— So with infra, post:

haud multum infra viam,

Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:

haud multum post mortem ejus,

Tac. A. 5, 3:

ut multum,

at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—

multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).

With comparatives and verbs which imply comparison:

multo tanto carior,

Plaut. Bacch. 2, 3, 76:

pauciores oratores,

Cic. de Or. 1, 3, 11:

facilius atque expeditius iter,

Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:

virtutem omnibus rebus multo anteponentes,

Cic. Fin. 4, 18, 49:

multo ceteros anteibant,

Tac. H. 4, 13:

multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,

Sall. J. 31, 28.—With malle:

multo mavolo,

Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:

meo judicio multo stare malo, quam, etc.,

Cic. Att. 12, 21, 1.—

With sup. (rare but class.), by far, by much:

quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,

Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:

simulacrum multo antiquissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:

maxima pars,

id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:

multo id bellum maximum fuit,

Liv. 1, 11, 5:

pars multo maxima,

id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:

multo gratissima lux,

Hor. S. 1, 5, 39:

foedissimum,

Quint. 9, 4, 72:

optimum,

id. ib. 26:

pulcherrimum,

id. 1, 2, 24:

utilissima,

id. 2, 10, 1:

maxime,

Auct. Her. 4, 44, 58:

multo maxime miserabile,

Sall. C. 36, 4:

multo maxime ingenio validus,

id. J. 6, 1.—

With particles denoting a difference, far, greatly, very:

multo aliter,

Ter. And. prol. 4:

multo aliter ac sperabat,

far otherwise than, Nep. Ham. 2:

quod non multo secus fieret, si,

not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —

In specifications of time, before ante and post, long, much:

non multo ante urbem captam,

Cic. Div. 1, 45, 101:

non multo ante,

not long before, Nep. Eum. 3, 3:

multo ante,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non multo post, quam, etc.,

not long after, id. Att. 12, 49, 9:

haud multo ante solis occasum,

Liv. 5, 39, 2:

multo ante noctem,

id. 27, 42, 13.—

Very rarely with the positive for multum:

maligna multo,

very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—

Doubled, multo multoque, with comparatives:

multo multoque longior,

far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:

multo multoque operosius est,

Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.

Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.

In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;

so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!

Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:

ne plus minusve loqueretur,

Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);

so. non longius abesse plus minus octo milibus,

Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:

speranti plures... venerunt plusve minusve duae,

Mart. 8, 71, 4:

aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:

tantum et plus etiam ipse mihi deberet,

Cic. Att. 7, 3, 7:

vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,

and what is more, Liv. 9, 24, 8:

verbane plus an sententia valere debeat,

Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:

apud me argumenta plus quam testes valent,

id. Rep. 1, 38, 59:

valet enim salus plus quam libido,

id. ib. 1, 40, 63.—

With a partitive gen.:

vultis pecuniae plus habere,

Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. Rep. 1, 4, 7; so,

plus virium,

id. Leg. 1, 2, 6:

plus hostium,

Liv. 2, 42:

plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,

Hor. Ep. 1, 17, 51:

in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,

Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:

plus ingenii,

id. ib. 1, 14, 22:

Albano non plus animi erat quam fidei,

as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—

With quam (some examples of which have already been given above):

non plus quam semel,

Cic. Off. 3, 15, 61:

confiteor eos... plus quam sicarios esse,

id. Phil. 2, 13, 31:

ne plus reddat quam acceperit,

id. Lael. 16, 58 et saep.:

non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,

into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:

plus quam decem dies abesse,

id. Phil. 2, 13, 31:

nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,

with more than, Liv. 38, 38, 8.—

Without quam:

HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,

Liv. 24, 44:

plus milies audivi,

Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 46:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

Cic. Tusc. 2, 16, 37:

non plus mille quingentos aeris,

id. Rep. 2, 22, 40:

paulo plus ducentos passus a castris,

Liv. 31, 34:

cum plus annum aeger fuisset,

id. 40, 2:

parte plus dimidia rem auctam,

id. 29, 25.—

With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:

VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:

ex his alius alio plus habet virium,

Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:

alterum certe non potest, ut plus una vera sit,

Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:

in columba plures videri colores, nec esse plus uno,

id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:

annos sexaginta natus es Aut plus eo,

or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:

plus aequo,

Cic. Lael. 16, 58:

plus paulo,

Ter. Heaut. 2, 1, 8:

paulo plus,

Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:

plus nimio,

overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:

uno plus Etruscorum cecidisse in acie,

one man more, Liv. 2, 7, 2.—

In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:

ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,

of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:

ager multo pluris est,

is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:

quo pluris sint nostra oliveta,

id. Rep. 3, 9, 16:

pluris emere,

dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,

vendere,

id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:

aedificare,

Col. 1, 4, 7:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:

mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,

Cic. Att. 12, 28, 2:

facio pluris omnium hominem neminem,

id. ib. 8, 2, 4:

facere aliquem pluris,

make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:

pluris habere,

id. Phil. 6, 4, 10:

aestimare,

id. Par. 6, 2, 48:

ducere,

id. Att. 7, 3, 5:

putare,

id. Off. 3, 4, 18 et saep.—

Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—

Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—

Like magis, with an adj.:

plus formosus, for formosior,

Nemes. Ecl. 4, 72.—

In the plur.

Comparatively, more in number:

omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,

Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:

nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,

Ter. Hec. 3, 1, 1:

ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,

Cic. Rep. 2, 31, 55:

multo plura,

many more things, Quint. 3, 6, 28.—

In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;

1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,

id. Imp. Pomp. 7, 19:

quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,

Caes. B. G. 1, 18:

plura castella Pompeius tentaverat,

id. B. C. 3, 52:

summus dolor plures dies manere non potest,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,

id. 8, 4, 27:

quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,

Cic. Clu. 41, 115:

eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,

id. Verr. 2, 4, 28, § 64;

without verba: quid ego plura dicam?

id. de Or. 1, 5, 18:

pluribus haec exsecutus sum,

Phaedr. 3, 10, 59;

also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,

what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:

sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

id. Fam. 13, 1, 5.—

Esp.: plures.

The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—

Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:

quin prius Me ad plures penetravi?

Plaut. Trin. 2, 2, 14.—

The greater number, the majority:

plures nesciebant qua ex causa convenissent,

Vulg. Act. 19, 32.

Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):

hujus sunt plurima simulacra,

Caes. B. G. 6, 17:

nos plurimis ignotissimi gentibus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

plurimae et maximae partes,

id. ib. 1, 4, 8:

plurimorum seculorum memoria,

id. ib. 3, 9, 14:

haec plurimis a me verbis dicta sunt,

id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:

me plurima praeda onustum,

Plaut. Rud. 4, 2, 4:

sermo,

Quint. 2, 2, 5:

risus,

id. 6, 3, 85:

res,

id. 6, 1, 51:

exercitatio,

id. 8 prooem. §

28: mons,

very large, Verg. A. 1, 419:

cervix,

id. G. 3, 52:

Aetna,

Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:

medio cum plurimus orbe Sol erat,

very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:

coma plurima,

very thick, id. ib. 13, 844:

sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,

mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:

plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,

many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,

oleaster plurimus,

Verg. G. 2, 183:

qua plurima mittitur ales,

Mart. 9, 56, 1:

plurima lecta rosa est,

Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):

ut haberet quam plurimum,

as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:

caput autem est, quam plurimum scribere,

id. de Or. 1, 33, 150:

ut in quoque oratore plurimum esset,

id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:

et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,

Cic. Rep. 2, 22, 40:

auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

id. ib. 2, 9, 16:

si vero populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23; cf.:

qui apud me dignitate plurimum possunt,

id. Rosc. Am. 1, 4:

plurimum aliis praestare,

id. Inv. 2, 1, 1:

ut te plurimum diligam,

id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:

hoc ego utor uno omnium plurimum,

id. Fam. 11, 16, 2:

quantum (al. quanto) plurimum possunt,

Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):

plurimum quantum veritati nocuere,

Min. Fel. Oct. 22:

gratulor,

id. ib. 40:

(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,

at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,

cum plurimum,

id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—

In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:

artis,

Quint. 10, 5, 3:

auctoritatis et ponderis,

id. 9, 4, 91:

ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,

id. 10, 3, 1:

virtutum,

id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—

In the gen. pretii:

plurimi: immo unice unum plurimi pendit,

values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:

quem unum Alexander plurimi fecerat,

Nep. Eum. 2, 2:

ut quisque quod plurimi est possidet,

Cic. Par. 6, 2, 48.