Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

he+must+go

  • 41 FJÖÐR

    (gen. fjaðrar, pl. fjaðrar), f.
    1) feather, quill; draga f. um e-t, to slur over a thing;
    * * *
    gen. fjaðrar; old pl. fjaðrar, later fjaðrir; dat. fjöðrum: [A. S. feðer; Engl. feather; Germ. feder; Gr. πτερόν]
    1. a feather, it may be used of either the plume or the quill, but usually a distinction is made between fiðri or fiðr, plumage, and fjaðrar, quills; væng-fjöðr, a wing-feather; stél-fjöðr, a tail-feather; dynja hana fjaðrar, Bm. 1; hár ok fjaðrar, Edda (pref.); plokkaði af fjaðrarnar, 77: phrases and sayings, það er ekki fjöðr af fati þínu, ‘tis no feather of thy gear, thou needst not be proud of it, cp. Aesop’s fable; verðr hverr að fljúga sem hann er fjaðraðr, every one must fly as he is feathered; draga fjöðr um e-t, to slur over a thing (vide draga), Fms. vii. 20: cp. the proverb in Rafns S. Bs. i. 647,—lítið er nef várt, en breiðar fjaðrar, our neb is small, but the feathers large, perhaps somewhat corrupt in the text, being taken from some fable about birds; the sense seems to be something like the Fr.l’homme propose, Dieu dispose.
    2. metaph. of feather-formed things,
    α. the blade of a spear, Eg. 285, Stj. 461, Ld. 244, Grett. 121, Sturl. ii. 60, Fas. ii. 209, Fb. 111. 409.
    β. the fin of a fish, Fas. ii. 131; fiskr niðr frá beltis-stað ok fjöðr á, Fms. iv. 56 (rare).
    COMPDS: fjaðrabroddr, fjaðralauss, fjaðrasárr, fjaðraspjót.

    Íslensk-ensk orðabók > FJÖÐR

  • 42 flaska

    * * *
    1.
    að, to split, in the popular phrase, flaska á skeri, to split on a skerry or rock, of a ship, cp. Grett. 148 (in a verse).
    2.
    u, f. [a word prob. of Byzantine origin, from Gr. φλάσκη, φλάσκιον; Dan. and Swed. flaska or flaske; Germ. flasche; Engl. flask; Ital. fiasco; Span. flasco; Fr. flacon; cp. Du Cange s. v. flasco and flasca]:—a flask; but it must be old, as flösku-skegg, n. bottle-beard, occurs in Landn. as a nickname of an uncle of the old Njal.; flösku-bakr, m. bottle-back, which occurs as a nickname in Grett., cp. Landn.

    Íslensk-ensk orðabók > flaska

  • 43 FORVE

    n. an απ. λεγ. in the eccl. law of the county Víkin or Borgarþing, a coast district in the south of Norway, N. G. L. i. 339, 363, where the law orders that a monster child (i. e. an abortion, a birth without human shape) shall be brought to a place ‘forve,’ and buried where neither man nor beast comes by; þat skal á forve (forre, v. l.) fœra ok röyra ( put in a cairn) þar er hvárki gengr yfir menn né fénaðr, þat er forve (forfue, v. l.) hins ílla. In N. G. L. i. 13 it is ordered that felons (e. g. traitors, murderers, self-murderers, etc.) were not to be buried in consecrated soil, but in the ‘flood-mark where sea and green turf meet;’ cp. the curious story in Landn. 2. 19, where the Christian lady Auda ordered herself to be buried between high and low water mark (í flæðarmáli), as she would not rest in heathen earth; so, on the other hand, a monster child must not rest in Christian earth. Thus forve is probably derived from fyrva, q. v., to ebb, and denotes the flood-mark or beach in which the grave was to be dug; the concluding words, þat er forve hins ílla, probably mean this place is the forve of the evil one, i. e. an unhallowed place. The etymology given in H. E. i. 75 cannot be right.

    Íslensk-ensk orðabók > FORVE

  • 44 garð-staurr

    n. a stake for fencing, 623. 58, Eg. 80, Fms. ix. 56: the phrase, enginn skal öðrum at garðstauri standa, no one is bound to stand up as a rail stake for another, i. e. an inroad into an unfenced field is no trespass, the owner must fence it himself, N. G. L. i. 40.

    Íslensk-ensk orðabók > garð-staurr

  • 45 Geysir

    m. the name of a famous hot spring in Iceland. Foreign writers often use geysir as an appellative; but the only Icel. words for hot springs are hver (a cauldron, hot well) and laug (a hot bath). The present Geysir is never mentioned in old writers, and it seems from a record in the Icel. Annals that the great hot wells in the neighbourhood of Haukadale were due to the volcanic eruptions of 1294, when old hot springs disappeared and those now existing came up,—hjá Haukadal kómu upp hverir stórir en sumir hurfu þeir er áðr höfðu verit; unfortunately the end of Árna S. (the bishop), the sole historical work of that time, is lost. The word geysir = a gusher must be old, as the inflexive -ir is hardly used but in obsolete words (læknir a leach, hellir a cave, etc., are exceptional); it was probably borrowed from some older hot spring. A pretty legend, referring to the ‘moving’ of springs when defiled with innocent blood, is recorded in Ísl. Þjóðs. ii. 112, 113; this tale could not have sprung up unless a change in the place of the hot springs had been observed.

    Íslensk-ensk orðabók > Geysir

  • 46 gjald

    n.
    1) tribute (hann lagði g. á borgina);
    2) payment; þá héldu bœndr galdinu, they kept back the payment;
    3) retribution, esp. pl.; ella mun þér g. at verða, thou shalt pay dear for it;
    4) reward, return, compensation; æ sér gjöf til gjalda, gift looks for gift.
    * * *
    n. [vide gildi]:
    I. sing. tribute, payment; því er gjöf gjaldi betri, at …, N. G. L. i. 54; gjald þat er Finnar skyldu reiða, Eg. 67; seint gengr gjaldit, Fms. iv. 329; þá héldu bændr gjaldinu, they kept back the payment, vii. 302; beiddi nokkurra fresta um gjaldit, viii. 174; hann lagði gjald á borgina, Ó. H. 22.
    II. usually in pl.; hann tók stór gjöld af sumum, Fms. i. 28; til gjalda ok til útgöngu, payment, Grág. i. 184; lýsti hann til gjalda ok útgreizlu, Nj. 15; stefna til tveðra gjalda, double payment, i. e. double the value, Grág. ii. 188; gjalda einum gjöldum, the actual value, 132; fullum gjöldum, Ó. H. 86: a fine, maðr á at taka gjöld um konu, Grág. i. 278; mann-gjöld, weregild.
    2. metaph. retribution; Drottinn sýndi hver gjöld koma munu fyrir ofstopa, 655 xxi. 3: rarely in sing., ella mun þér gjald at verða, thou shalt pay dear for it, Nj. 126:—freq. in eccl. use, synda-gjöld, illverka-gjöld, Pass. 32. 11: so in the phrase, góðra gjalda vert, ef …, i. e. one must even be thankful, if not …; ok góðra gjalda vert ef ekki eru drepnir sumir, Sturl. iii. 266:—reward, compensation, in a good sense, æ sér gjöf til gjalda, gift calls for gift, Gísl. 28.

    Íslensk-ensk orðabók > gjald

  • 47 görr

    (acc. görvan), a. and pp.
    1) skilled, accomplished (vel at sér g.); leggja görva hönd á e-t, to to be an adept, a master in a thing;
    2) ready, willing (g. gull at bjóða). with gen., g. ills hugar, prone to evil skulut þess görvir, be ready for that!
    3) svá gört, so done, so; verða menn þat svá gört at hafa, it must be so at svá görvu, this being the case.
    * * *
    vide gær.

    Íslensk-ensk orðabók > görr

  • 48 HAFA

    * * *
    (hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.
    1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);
    hafa elda, to keep up a five;
    2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);
    3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);
    4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);
    orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;
    hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;
    hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;
    hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;
    hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;
    hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;
    5) to have, hold, maintain;
    hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;
    hafa hættumikit, to run a great risk;
    hafa heilindi, to have good health;
    6) to bring, carry;
    hafa e-n heim með sér, to bring one home;
    hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;
    hafa sik (to betake oneself) til annara landa;
    7) to take, carry off;
    troll hafi þik, the trolls take thee;
    8) to get, gain, win;
    hann hafði eigi svefn, he got no sleep;
    hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;
    hafa gagn, sigr, to gain victor;
    hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;
    hafa sitt mál, to win one’s suit;
    hafa tafl, to win the game;
    hafa erendi, to do one’s errand, succeed;
    hafa bana, to suffer death, to die;
    hafa sigr, to be worsted;
    hafa góðar viðtökur, to be well received;
    hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;
    hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;
    with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);
    ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;
    9) to wear carry (clothes, weapons);
    hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;
    hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;
    10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;
    hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;
    hafa sik vel, to behave;
    11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;
    lög hafið þér at mæla, you are right;
    12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);
    hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;
    nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;
    svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;
    ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;
    13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;
    hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;
    ek hefi sendan mann, I have sent a man;
    later with indecl. neut. pp.;
    hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;
    14) with preps.:
    hafa e-t at, to do, act;
    hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;
    absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;
    hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);
    hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;
    hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;
    hafa sakir á e-n have charges against one;
    hafa á rás, to take to one’s heels, run off;
    hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;
    hafa mál fram, to proceed with a suit;
    var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;
    hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);
    ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;
    hafa e-t fyrir satt, to hold for true;
    eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;
    hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;
    hafa í hótum við e-n, to threaten one;
    hafa e-t með höndum, to have in hand;
    höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;
    hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);
    hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;
    vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;
    hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;
    hafa e-t til, to have at hand, possess;
    orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;
    keisari hafði fátt um, did not say much;
    hafa e-n undir, to get one under, subdue one;
    hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);
    Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;
    hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;
    hafa uppi tafl, to play at a game;
    hafa e-n uppi, to bring one to light;
    hafa uppi rœður, to begin a discussion;
    hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);
    hafa við e-m, to be a match for one;
    hafa sik við, to exert oneself;
    hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;
    hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;
    hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;
    haf ekki slíkt við, do not say so;
    haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;
    15) refl., hafast.
    * * *
    pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.
    A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.
    II. to hold:
    1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.
    2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.
    3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.
    4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.
    5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.
    6. with prepp. or infin.,
    α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.
    β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.
    III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.
    2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.
    IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.
    2. with prepp.:
    α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.
    β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)
    γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.
    B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:
    I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.
    II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.
    III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.
    2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.
    3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.
    4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.
    IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:
    1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.
    2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.
    V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.
    C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.
    2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.
    D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:
    I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,
    α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.
    β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.
    γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.
    II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.
    III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.
    E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:
    I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).
    2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.
    II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.
    2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.
    β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.
    F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.
    β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.
    2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.
    3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.
    4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.
    II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)
    G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:
    I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:
    1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).
    2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).
    β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?
    II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:
    1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.
    2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.
    3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.
    4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.
    ☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that
    α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.
    β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.
    γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

    Íslensk-ensk orðabók > HAFA

  • 49 HJÁLMR

    (-s, -ar), m.
    1) helm, helmet;
    * * *
    m. [Goth. hilms; A. S., Engl., Hel., O. H. G., and Germ. helm; Dan.-Swed. hjalm; Ital. elmo; old Fr. heaume; a Teut. word prob. derived from hylja, to hide]:—a helm, helmet; distinguished from stálhúfa, a steel hood; luktr hjálmr, a closed, shut helm, only occurs in very late writers, e. g. D. N. i. 321; steyptir hjálmar, Gkv. 2. 19, cannot mean cast-iron helmets, but must be helmets coming over the face, as cast-iron was unknown in the Middle Ages, see Aarb. for Nord. Oldk. 1868, p. 9; aringreypir hjálmar, helms shaped like an eagle’s beak, Akv. 3; gull-h., a gilt helm; ár-hjálmr, a brazen helmet, Hkm.: the word âr is A. S., since helmets were of English workmanship, as is seen also in Valskir hjálmar, foreign helmets, which are mentioned by Sighvat.
    2. in the mythology Odin is called Hjálm-beri, a, m. helm-bearer, Gm.; he and the Valkyrias were represented as wearing helmets, Edda, Hkm. 9, Hkv. 1. 15; whence the poets call the helmet the hood of Odin (Hropts höttr): the vault of heaven is called the ‘helm’ of the wind, sun, etc., lopt-h., vind-h., sólar-h., Lex. Poët.: the head is called hjálm-stofn, hjálm-staup, hjálm-stallr, hjálm-setr, the stem, knoll, seat of the helm: the weapons, hjálm-angr, -grand, -gagarr, -gríðr, -reyr, -skass, -svell, are called the bane, ogre, etc. of the helm: battle is hjálm-drífa, -grap, -hríð, -rödd, -skúr, -þrima, the storm, gale of the helm: a warrior is hjálm-lestir, -njótr, -njörðungr, -rækjandi, -stafr, -stýrandi, -týr, -þollr, -þróttr: it appears in adjectives, hjálm-faldinn, helm-hooded; hjálm-göfugr, -prýddr, -samr, -tamiðr, decked with, wearing a helm, Lex. Poët.
    3. metaph. and mythol.; huliðs-hjálmr, a ‘hiding-helm,’ cap of darkness, Germ. tarn-kappe, which in the popular tales makes the wearer invisible, in Alm. the clouds are so called; ægis-hjálmr (ýgrs-h.), cp. the Αιγίς of the Greek, helm of terror, properly used of serpents, Sæm. 13 (prose), Edda 73, Fas. i. 175: in the phrase, bera ægishjálm yfir e-m, to bear the ægis over or before another, i. e. to hold him in awe and submission, Fm. 16, 17, Ld. 130, Fms. viii. 101, Fas. i. 162, Sd. 155, Hrafn. 19, cp. Ad. 4: in mod. usage, hafa ægis-hjálm í augum, to have an ægis in one’s eyes, i. e. a magical overawing power of eye; cp. hjalm = horror, Ivar Aasen: in pr. names, Hjálmr, Hjálmarr, Hjálm-geirr, Hjálm-grímr, Hjálm-gunnarr, Hjálm-týr, Hjálmr-gerðr, not freq., Landn., Fbr. iii, Edda; suffixed in Vil-hjálmr, William.
    II. of helmet-shaped things:
    1. a rick of barley, hay, or the like (bygg-h., hey-h., korn-h., q. v.); hlaða korni í hjálma, Ó. H. 30, Stj. 413, N. G. L. ii. 358: also a hay-house, barn, hjálma ok hús, i. 38; cp. hjálm-hús.
    2. kerta-hjálmr, ljósa-h., a chandelier.

    Íslensk-ensk orðabók > HJÁLMR

  • 50 HJÚN

    n. = hjón.
    * * *
    and hjón, n. = hjú:
    I. usually in pl., man and wife, Rm. passim; skylt er hvárt hjóna at færa annat fram á fé sínu, ef annat hjóna fær gæzlu-sótt, ef því hjóna batnar heilsa, Grág. i. 287; ok eru þau tvau ein hjún (þau tuau hjúna, v. l.), N. G. L. i. 340; annat-tveggja hjóna, Grág. i. 212; um hjón tvau erlendis, id.; Höskuldr bað hana vinna þeim hjónum, Ld. 34; skamliga stöndum vit nökvið hjún, Sks. 504 (Adam and Eve): in the saying, hús skal hjóna (dat.) fá, i. e. there must be a house for a wedded pair, first a house then a household, Bs. i. 60.
    COMPDS: hjónaband, hjónahatr, hjónaligr, hjónarúm, hjónarýgr, hjónasamband, hjónaskilnaðr, hjónasæng, hjónavígsla, hjúnalag.
    II. domestics, household people; Hallr ok hjún hans, Hallr spurði hjún sín hversu þeim þóknaðisk athæfi Kristinna manna, en þau létu vel yfir, Hallr var skírðr ok hjún hans öll, Bs. i. 12; at hjón mín hafi hart, svelta hjón sín, Band. 38; var hann nú í Hólmi ok hjón hans (Ed. kona wrongly), Bjarn. 39; hjónin ( the servants) heituðusk við at hlaupa í brott, þá líkar hjónum vel, 27; Þórð ok hjón hans öll, Landn. 134; búandinn ok::ll hjúnin, Edda 28; hann ok hjún hans öll, Eb. 108 new Ed., Skálda 163; ek em kona Njáls ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, Nj. 54; þenna aptan enn sama mælti Bergþóra til hjóna sinna, 196; Njáll réð honum hjón öll, 151; hann hafði ekki fleiri hjón en þrjú, Fbr. 35: sing., réðsk hann þá þar at hjóni (hjóna?). then he took service there, Nj. 57.
    COMPDS: hjónalið, hjónatak, hjónatal, hjónaval, hjúnafóstr.

    Íslensk-ensk orðabók > HJÚN

  • 51 HLÝÐA

    (-dda, -tt), v.
    1) to listen (eyrum hlýðir hann, en augum skoðar);
    hlýða messu, tíðum, to hear mass, attend service;
    hlýða á e-t or til e-s, to listen to (sitja menn þar umhverfis ok hlýða til sögunnar);
    2) to yield to, obey (hlýða ráðum, orðum e-s);
    3) to do, be permissible or proper;
    hlýðir það hvergi (it will not do) at hafa eigi lög í landi;
    engum öðrum skyldi þat hlýða, nobody else should dare to do so;
    Einar lét engum hlýða móti at mæla, E. would not hear of any one’s gainsaying;
    4) refl. to listen (hann hlýðist um, hvárt nökkurir vekti); to be allowable (konungr sagði, at þeim skyldi þat ekki hlýðast).
    * * *
    dd, [hljóð A]:
    I. prop. to hearken, listen; eyrum hlýðir en augum skoðar, Hm. 7: with dat. to listen to one, 623. 27, Fms. vii. 245, Eg. 694; var hann ekki svá mikillátr at eigi hlýddi ( to give ear to) hann mönnum er skylt áttu við hann at ræða, Ó. H. 68; h. messu, tíðum, lestri, to hear mass, attend service, go to church, 671 B, 655 xi. 4, Bs. i. 131 passim.
    2. with prep.; hlýða á e-t, to listen to a thing, Fms. ix. 472; h. til e-s, a law term, to listen to a pleading, Nj. 36, Grág. i. 76; h. til tals e-s, Fas. ii. 517; sitja menn þar umhverfis ok hlýða til sögunnar, Fbr. 87 new Ed.; h. e-m yfir, to hear a pupil’s lessons, of a teacher holding the book whilst the pupil recites the lesson; hlýða yfir Fræðin, Faðir Vor, Kverið, Lektíuna, etc.
    3. to yield to; glöddusk allir er þeir höfðu hlýtt því ráði, Fb. i. 439; þeim er eigi vildu h. hans orðum, ii. 64: to obey, as children their parents, h. föður, móður sinni, h. Guði, freq. in mod. usage, but it seems not to be used in old writers exactly in this sense.
    II. metaph. to be due, to do, be proper; hlýðir þat hvergi ( it will not do), at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; má eigi vita hvat helzt hlýðir, Fms. vii. 105: to do, suffice, eigi man h. svá búit, this will not do, something must be done (in an extreme case), Eg. 507, Fms. i. 104; hlýðir þó þeir sé þrír, three will do, Grág. ii. 139; nú hlýðir þat eigi, but if that will not do, K. Þ. K. 88; en með því at þeir höfðu liðs-kost góðan, þá hlýddi, it went off well, Fms. i. 66: e-m hlýðir e-t, it does, is possible for a person, Sinfjötla hlýddi þat, Fas. i. 130.
    β. to be allowed to a person; engum öðrum skyldi þat h., nobody else should dare to do so, Hkr. i. 209; Einarr lét öngum h. móti at mæla, E. would not hear of any one’s gainsaying, let nobody contradict, Orkn. 40; er þat undr er þér látið honum hvatvetna h., Eg. 71; ella eru mjök aldauða várir foreldrar er eigi létu konungum h. slik úlög, Fms. vi. 37.
    III. reflex. to listen; hann hlýðisk um hvárt nokkurir vekti, Gísl. 29; þá héldu þeir upp árum ok hlýddusk um, Fas. ii. 517; nema þeir staðar undir búðar-vegginum ok hlýðask þaðan um, Fbr. 87 new Ed.; Sturla bað menn hlýðask um, Sturl. i. 82: to be allowed, dare to do a thing with impunity, margir munu hér eptir taka ef þessum hlýðsk, 36; konungr sagði þeim skyldi þat ekki hlýðask, Fas. i. 45.

    Íslensk-ensk orðabók > HLÝÐA

  • 52 JÓLL

    n. poet. disturbance, strife (?).
    * * *
    m.; the mod. form njóli is no doubt a corruption from hvannjóli (q. v.), by dropping the former part of the compd, but retaining the final n, which was transferred to the latter part of the compd, just as in Dan. paa = opp-aa: [ jol = angelica sylvestris, Ivar Aasen]:—wild angelica; the word is recorded in the Edda Lauf., and occurs in Ls. 3,—jól (acc.) ok áfu færi ek Ása sonum ok blend ek þeim svá meini mjöð, denoting that Loki threatened to poison their ale with ill-flavoured herbs (the passage must certainly be so taken, and not as suggested s. v. áfr, p. 40).

    Íslensk-ensk orðabók > JÓLL

  • 53 KASTA

    * * *
    (að), v.
    1) to cast, throw, with dat. (Egill kastaði þegar niðr horninu);
    kasta akkerum, to cast anchor;
    kasta verplum, teningum, to throw with dice;
    kasta orðum á e-n, to address one;
    refl., kastast orðum á, to exchange words;
    kasta kalls-yrðum at e-m, to throw taunts at one;
    kasta eign sinni á e-t, to seize upon, take possession of;
    kasta á sik sótt, to feign illness;
    2) to cast off (er H. heyrði þetta, kastaði hann skikkjunni);
    kasta trú, to cast off one’s faith;
    3) impers., e-u kastar, is thrown, flung;
    tóku þeir gneista þá, er kastat hafði ór Múspellsheimi, they took the sparks that had been cast out from M.;
    skipinu hafði kastat, had capsized;
    henni var kastat skinni at beini, the skin was, as it were, thrown over her bones (from leanness);
    4) with ‘um’;
    kasta um hesti, to turn, wheel, a horse right round;
    kasta um sínum hug, to alter one’s (own) disposition; absol. to turn round, wheel about.
    * * *
    að, [a Scandin. word; Dan.-Swed. kaste, not found in Saxon and Germ., so that Engl. cast must be of Dan. origin]:—to cast, throw, with dat. of the thing ( to throw with a thing), but also absol.; Egill kastaði þegar niðr horninu, E. flung the horn away, Eg. 215; smala-maðr kastar höfðinu niðr, Nj. 71; en er skjöldr Atla var únýttr, þá kastaði hann honum, Eg. 507; hann kastar aptr öllu ok vill ekki þiggja, Man.; kasta brynju, Hkv. 2. 42; kasta akkerum, to cast anchor, Eg. 128; k. farmi, to throw the cargo overboard, 656 C. 21, Sks. 231 B; kasta verplum, to cast with the dice, Grág. ii. 198; Suðrmenn tveir köstuðu um silfr ( gambled); Magn. 528; hana kastaði, ok kómu upp tvau sex, Ó. H. 90: to throw, toss, ef griðungr kastar manni, Grág. ii. 122; k. e-m inn, to cast into prison, Fms. ix. 245.
    II. with prepp.; kasta um hesti, to turn a horse at full gallop; ven þú hest þinn góðan um at kasta á hlaupanda skrefi, Sks. 374; Jóns-synir köstuðu um hestum sínum, Sturl. ii. 75: metaph., biskupi þótti hann hafa kastað sér um til mótstöðu-manna kirkjunnar, that he had turned round to the enemies of the church, Bs. i. 722; k. um hug sínum, to change one’s mind, Stj. 285: k. til e-s, to cast at one, pelt one, Grág. ii. 7: ef hvarrgi kastar fyrir annan, lay snares for another, Gþl. 426.
    III. to cast off; kasta trú, to cast off one’s faith, be a renegade, Nj. 166, 272; kasta Kristni, to apostatize, Fms. i. 108, vii. 151.
    IV. phrases, kasta orðum á e-n, to address one, Ölk. 37; k. kallz-yrðum at e-m, to throw taunts at one, Fms. vi. 194, Fb. i. 214 (at-kast); kasta reiði á e-n, Fms. vii. 228; k. á sik sótt, to feign illness, Nj. 14: k. fram kviðlingi, vísu, stöku, to extemporise, cast abroad, a ditty, Fms. ii. 207; kasta sinni eign á e-t, to seize upon: k. niðr, to cast down, Eg. 730: k. e-u til, to insinuate, Fb. ii. 148; k. móti e-m, to cast in one’s teeth, Stj. 173: kasta upp, to forward, bring forth, Nj. 88.
    V. impers., of being cast, thrown, flung, esp. by wind, waves, etc.; varð svá mikill eldsgangrinn, at logbröndunum kastaði upp í borgina, Fms. x. 29; er hann frétti at skipinu hafði kastað, capsized, Bs. i. 389; þær síur ok gneista, er kastað hafði ór Múspells-heimi, Edda 5; köldum draug kastar upp á búnka, Skald H. 4. 19; kastaði þú fram seglinu á akkeris-fleininn, Fms. ix. 387; menn dasask, skips-farmi kastar, Sks. 231; enda kasti hvölum eða viði yfir malar-kamb, Grág. ii. 354; þat fé er kastar á land, 388; þá kastar þegar vindi á eptir þeim, it blew up to a breeze, Bs. i. 461; nú kastar á vindi innan eptir firðinum, Fms. ii. 72; henni var kastað skinni at beini, the skin was as it were thrown over her bones, of leanness, Bárð. 176.
    VI. reflex. or recipr., kastask í móti, to cast against one another, Gþl. 426; kastask orðum á, to exchange words, Eg. 547, Þorst. St. 52.
    2. pass. to be thrown, Fms. ix. 245, x. 49.

    Íslensk-ensk orðabók > KASTA

  • 54 klúrr

    adj. coarse, esp. in language and manners; the word is now freq., and although not recorded in old writers, it must be old, as one of the thralls in Rm. is called Klúrr.

    Íslensk-ensk orðabók > klúrr

  • 55 KUNNA

    * * *
    (kann, kunna, kunnat), v.
    1) to know, understand (þú kannt margt þat er eigi kunnu aðrir menn);
    2) to know (by memory);
    ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans kona, I know songs, such as no king’s daughter knows;
    3) to know a person;
    unni honum hverr maðr, er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him;
    4) spec. phrases;
    kunna hóf at um e-t, kunna hóf sitt, to know the proper mean, to behave with moderation;
    uxarnir kunnu þó heim, the oxen found their way home;
    kunna enga mannraun to have no experience of men;
    kunna e-m þökk, aufusu, to be thankful, obliged to one;
    5) kunna sik, to know oneself (sá er svinnr, er sik kann); to behave well (G. kveðst mundu meiða hann, ef hann kynni sik eigi);
    6) kunna sér e-t, to understand, have clear knowledge of (something as concerning oneself or touching one’s own interest);
    kunna sér margt, to be skilled in many things;
    kunna fyrir sér = kunna sér; also ellipt. know how to conduct oneself;
    7) with dat. to know;
    ek kan skapi Gunnhildar, I know Gunhild’s temper;
    8) kunna e-n e-s or um e-t, to blame a person for a thing (eigi hugða ek, at hann mætti mik þessa kunna);
    eigi er hann um þat at kunna, he is not to be blamed for it;
    Eyjúlfr lézt því nafni mundu vel kunna, E. said he should be well pleased with that name;
    10) to be able, with infin.;
    þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not escape to tell the tale;
    11) to chance, happen;
    hvar sem þik kann at at bera, wheresoever thou may happen to arrive.
    * * *
    pres. (in pret. form) kann, kannt (kanntú), kann; pl. kunnum, kunnut, kunnu (mod. kunnum, kunnit, kunna); pret. kunni; subj. kynni; imperat. kunn; part. neut. kunnat; the pres. infin. kunnu for kunna is obsolete, whereas a pret. infin. kunnu, potuisse, occurs, Ísldr. 9: with neg. suff. kann-at, Hm. 147; kann-k-a ek, I know not, Skálda (Thorodd) 167, Hallfred; see Gramm. p. xxiii: [Ulf. kunnan = γιγνώσκειν, εἰδέναι; A. S. and Hel. cunnan; O. H. G. kunnan; in these old languages, the two senses of knowing how to do and being able to do are expressed by the same form, and this remains in Dan. kunde, Swed. kunna: in others, a distinction is made: Old Engl. and Scot. ken, know and can; Germ. kennen and können.]
    A. To know, understand, of art, skill, knowledge, with acc.; hann þóttisk rísta henni manrúnar, en hann kunni þat eigi, Eg. 587; hann kunni margar tungur, Fms. xi. 326; þú kannt mart þat er eigi kunnu aðrir menn, v. 236; k. seið, Vsp. 25; Hann ræddi, ef hann kynni nafn Guðs it hæsta—Kann ek nökkurt nafn Guðs,—Þykkja mér slíkt eigi prestar er eigi kunna it hæsta nafn Guds—Kanntú nafnit?—Ek veit þann mann er kunna mun, … Nefn þú þá ef þú kannt! … Guð veit at ek vilda gjarna kunna, Bs. i. 421; engi skal sá vera hér með oss er eigi kunni nökkurs-konar list eðr kunnandi, Edda 31; ekki kann ek í skáldskap, Fms. vii. 60; kannt þú nakkvat í lögum?—Kunna þótta ek norðr þar, Nj. 33; at þetta væri at vísu lög þótt fáir kynni, 237; ek kann lítt til laga, 31: of sports, kunna á skíðum, Fms. i. 9; k. við skíð ok boga, Ó. H. 71; k. við buklara, Sturl. ii. 44; kunna á bók, to know by book, know how to read, Mar.
    2. to know by memory; kunna menn enn kvæði þeirra, Hkr. (pref.); hví kveðr þú flokka eina, kanntú ok engar drápur?—Eigi kann ek drápurnar færi en flokkana, Fms. vi. 391; ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans son, Hm. 147 sqq.; þat kann ek it áttjánda, er ek æva kennig, 164; en Konr ungr kunni rúnar, Rm. 40, 42; kunna betr, id., Vkv. 26; kunna utan-bókar, to know without book, know by heart; hón kunni þær allar (Spurningar) vel, nema Sjötta kapitulann, … Sigríðr kunni allar Úlfars-rímur, Piltr og Stúlka 23.
    3. to know a person, a face; synir Heli vóru úsiðugir ok kunnu eigi Guð Dróttinn, Stj. 429; ek kann þann mann, 460; ok unni honum hverr maðr er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him, Hkr. i. 121; kann kvaðsk eigi k. þá ok eigi hirða hverir vóru, Barl. 36; þik kann ek fullgerva, I know thee well enough, Ls. 30; góða menn þá er ek görva kunna, Hbl. 7; kunna ek báða Brodd ok Hörvi, Hdl. 24; hverr er kunni (mik), Helr. 7; hvars menn eðli okkart k., 3: to know, of the character, hann kvað þá k. sik úgörla, er þeir veittu honum átölur, því at ek hefi dregit yðr undan dauða, segir hann, Ld. 282; ek kann hvárn-tveggja ykkarn konungs, Fms. vi. 100.
    4. spec. phrases; kunna góða stilling á e-u, hversu góða stilling hann kunni á herstjórninni, how skilful he was in military things, Fms. i. 98; k. hóf at um e-t, to know one’s measure in respect of a thing, to behave with moderation, Finnb. 356; Þorvaldr kvað hana ekki hóf at kunna, Ld. 134; allt kann sá er hófit kann, Gísl. 27; ef Griss kynni hóf sitt, Sd. 139; Klaufi, Klaufi, kunn þú hóf þitt? id.; kunna sér margt, to be skilled in many things; hón var væn kona, ok kunni sér allt vel, Dropl. 7, 35; hann kunni enga leið, he knew no road, Eg. 149; þeir munu eigi k. leiðina, Fs. 105: absol., uxarnir kunnu þó heim, found their way home, Dropl. 8; k. skyn e-s, to know all about …; hann kunni allra skyn í borginni, Fms. vi. 410; Ása ok Álfa ek kann allra skil, Hm. 160; k. önga mannraun, to have no experience of men, Fms. vi. 53; ek kann skap þitt at því, at …, Sturl. i. 30.
    II. metaph. usages; kunna e-m þökk, to be thankful, obliged to one, Fms. xi. 29, 32; at hann kynni þess mikla þökk ok aufusu, Eg. 521; veizla er yðr búin, kann ek yðr mikla þökk at þér þiggit, Fms. vi. 277; k. e-m úþökk fyrir e-t, v. 14; k. sér þörf til e-s, to feel the want of a thing; ef bóndi kann þess þörf, if he knows the need of it, Grág. i. 152; at hann leggi fram vöruna svá sem þú kannt þér þörf til, Ld. 70.
    2. kunna sik, to know oneself; sá er svinnr er sik kann, he is a wise man who knows himself, a saying, Hrafn. 10: to behave, Grímr kveðsk mundu meiða hann ef hann kynni sik eigi, Eg. 189; ok vita ef þeir kunni sik þá görr meir, Stj. 264; k. sik ílla, to be naughty, Bjarn.
    3. kunna sér, kunna munda ek mér þat ( I should know how to do that) ef ek hefða víg vegit, Gísl. 143; gá þess, ok kunn þér (take heed, learn!) at varask annars vígkæni, Sks. 383; er Þorólfr svá viti borinn, at hann mundi k. sér ( have sense enough) at vera eigi fyrir liði yðru, Eg. 134; kunni hann sér þann hagnað at girnask ekki Svía-konungs veldi, Ó. H. 57; en kunnit yðr engi forráð eðr fyrirhyggju þegar er ér komit í nokkurn vanda, 67.
    III. denoting feeling, to feel angry or pleased; kunna e-n e-s, to be angry with a person for a thing; þá bað Þórir konung, at hann skyldi eigi fyrirkunna hann þess at hann hafði Egil með sér um vetrinn, Eg. ch. 48; eigi vil ek fyrirkunna þik þessa orða, þvíat þú veizt eigi hvat varask skal, Ó. H. 57; eigi hugða ek at hann mætti mik þessa k., þvíat eigi drap ek son hans, Hrafn. 16; kveðr þeir eigi sik einskis at k., Ísl. ii. 314; kunnit mik eigi þess er ek mun mæla, Fbr. 116; spurði hvers hón kynni arfa-sátuna, Nj. 194, v. l.
    2. with prep.; kunna e-n um e-t, id.; eigi er hann um þat at kunna, Fs. 38; eigi munu þér kunna mik um þetta, Fms. i. 175; ekki áttú hann um þat at kunna, vi. 223; ef hertogi vill þik nokkut um þetta kunna, xi. 323; hón kunni hana mjök um áleitni þá, er …, Bs. i. 340.
    IV. with dat. to know; þeir er menn kunnu eigi hér máli eða tungu við, Grág. i. 224; ef lögsögumaðr kann þar eigi mönnum fyrir í þá sveit, i. 10 B; kunni hann náliga manns máli, Fas. ii. 443; hann kann eigi lítilmensku várri, Bjarn. 54; kann þjóð kerski minni, Ó. H. (in a verse); ek kann skapi Gunnhildar, I know Gunhilda’s temper, Nj. 5; kann ek glensyrðum yðrum Gautanna, Fas. iii. 80; ek kann ráðum Gunnhildar en kappi Egils, Eg. 257; ek kann skapi Hrafnkels, at hann mun ekki göra oss, ef hann náir þér eigi, Hrafn. 27: eigi kanntú góðgirnd (dat.) föður várs, ef hann hefir honum eigi undan skotið, Fs. 38.
    2. to be pleased with a thing or not; munda ek kunna því, at vér hefðim manna-lát mikit, ef …, Eg. 585; Eyjúlfr lézk því nafni mundu vel kunna, E. said be should be well pleased with that name, Glúm. 328; verðr hváru-tveggju at kunna, one must take one or other of the two, Ó. H. 52; vit munum því ílla k. ef þú veitir okkr eigi þat er vit beiðum, Eb. 114; hann kunni því stórílla ok hljóp í brott, Hkr. i. 36; munu synir Njáls ílla k. víginu, Nj. 64; Njáll kunni ílla láti Gunnars, 117; Ingi konungr kunni þessu svá ílla at hann grét sem barn, Fms. vii. 273; andaðisk hann, Guðríðr kona hans kunni því lítt, Fb. i. 543; til þess at hón kunni því betr andláti mínu, id.; ílla munu þeir k. höggum er heiman hafa hlaupit frá kirnu-askinum, Fms. viii. 350.
    3. with prep.; kann ek ekki við því at yðr þykki sumt ofjarl en sumt ekki at manni, I do not care for what you call …, Fms. vi. 53; kannka ek mart við veifanar-orði manna, I take no notice of idle rumours, Hallfred; hence the mod. phrase, kunna við e-ð, to be pleased with; eg kann ekki við það, I do not like it; kunna vel, ílla við sik, to feel happy, unhappy in a place or condition; eg kann vel við mig þar, I like the place.
    B. To be able, Lat. posse, (in Engl., can, pret. could, has ceased to be used except in the finite moods), with infin.; the senses often run one into the other, but the use of the infinitive shews that the sense can is at least partly implied; þá mælti konungr, ertu skáldit?—Hann sagði, kann ek yrkja, I know I can make verses, Hkr. i. 288; hann kunni görr veðr at sjá en aðrir inenn, Eb. 150; þá hluti er þeir kunna honum til at segja, 112; freista hvat hann kynni segja honum, Hkr. i. 228: hón sagði hann eigi k. at þiggja sóma sinn, Fs. 131; hugsit um hvar þann mann kann fá, where that man can be had, Stj. 460; svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða, Grág. ii. 75; hvárt kanntú mér höll smíða? 656 B. 8; þeir er mildlega kunnu stýra Guðs hjörð, Hom. 37; kanntú nökkut yrkja? Fms. vi. 361; kunna eigi at mæla, he could not speak, Ld. 30; mikil tíðendi kannþú (= kannt þú) at segja af himnum, Edda 12; þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not be able to tell the tidings, shall not escape with life, Nj. 8; um þá hluti er ek kann görr at sjá en þér, Ld. 186; ekki kann biskup görr at sjá mann á velli en ek, Fms. ii. 173.
    II. to chance, happen; ef Björn faðir þeirra kann fyrr andask, if B. should happen to die first, Dipl. v. 3; hvar sem þik kann at bera, wheresoever thou may happen to arrive, Fms. iv. 176; ef nokkut kann þat til at bera á þinni æfi, Gísl. 25; ef hann kann lengr at dveljask í brottu, D. N. v. 43; ok hón kann af þessum heimi brott at fara, iii. 137.
    C. Recipr. to know one another; þeir kunnusk, Mork. 106.
    2. part. kunnandi, cunning, knowing, learned, with gen.; veit ek at þú ert margs kunnandi, 655 xix. 3; hón var margs kunnandi, Fs. 73; Gyða var marg-kunnandi á fyrnsku ok fróðleik, 131.

    Íslensk-ensk orðabók > KUNNA

  • 56 KÖGURR

    (dat. kögri, pl. kögrar), m. a quilt with fringe, counterpane.
    * * *
    m., dat. kögri, pl. kögrar:—a quilt with fringe, a counterpane; hann lét göra grind um legstaðinn ok breiða yfir kögur, Fms. viii. 237; er leg hans í miðju kirkju-gólfi, ok breiddr yfir kögurr, Hkr. iii. 376, Fms. x. 128, 150: of a church inventory, kögrar þrír, Dipl. iii. 4, Pm. 34: a bed-cover, hann bjó þegar rekkju ok yfir breiddi einn kagur, Str. 45; sonr á setklæði öll, … bekk-klæði ok kögra, N. G. L. i. 211; kögur ok handklæði, Vm. 92: of dress, vaða ok væta kögur minn, Hbl. 13: the vellum has gur, but the emendation into kögur is received by Editors; and is made certain by ‘kögur-sveinn’ in the same verse; but the sense and origin of kögurr in this place have been missed by the interpreters. It is indeed a well-known Teut. word. A. S. cocur, O. H. G. chochar. Germ. kocher, Dutch koker; the Dan. kogger is prob. borrowed from the Germ., as is the Icel. koffur from Luther’s Bible; once on a time it was also a Scandin. word, which was since displaced by the compounded örva-malr or ör-malr, q. v.; this passage being the only place where it occurs in an uncompounded form, but it remains in kögur-sveinn, a quiver-boy, who carried the hunter’s quiver (?); and in kögur-barn, Norse kogge-barn. Prof. Bergmann has, with his usual insight in Eddic matters, divined the sense when he says, p. 123, ‘über den Sund zu schwimmen und dabei seinen feurigen Donner-und blitz-keil, … im Wasser zu netzen und abzukühlen.’ The fact is, Thor is here represented carrying a quiver full of thunder-bolts on his back, and so the poet makes the mighty thunder-god stop at the Sound, embarrassed, and begging to be ferried over, as he could not wade over from fear of wetting his quiver and quenching the fire, for he must ‘keep his powder dry:’ although in Gm. and Þd. Thor is not much afraid of the water. Whether kögurr, a quilt, be any relation to kögurr, a quiver, we cannot tell, prob. not; if so, this word should be placed under a separate head; in mod. usage of fringe or fringed cloth: a nickname, Landn.; munu jarðlýsnar synir Gríms kögurs, verða mér at bana? 146: botan. the thyrsus, Hjalt.

    Íslensk-ensk orðabók > KÖGURR

  • 57

    I)
    f. (?) blood, (?) warmth.
    from liggja.
    * * *
    1.
    f., pl. lár, the line of shoal water along the shore, edged by the surf; þekti hann at tré flaut í lánni, Mar.; hann hleypr út í lárnar ok bregðr í fiskinn öðrum enda á snærinu, Finnb. 220; líki Pompeius köstuðu þeir á sjá út, ok reiddi þat í lánni, Róm. 232: still in mod. usage:—poët. the sea generally, Lex. Poët.; odd-lá = blood, Höfuðl.; járn-lá.
    II. = læ, craft, a απ. λεγ. in Vsp.
    III. hair, Lat. lanugo, cp. lóð; hár heitir lá, Edda 109.
    2.
    pres. lái, pret. láði, part. láð; [Ulf. laian = λοιδορειν, John ix. 28, and used strong; A. S. lean; Hel. and O. H. G. lahan]:—to blame; la e-m e-t, eg lái þér það ekki, I do not blame thee for it; or, það er ekki láandi (gerund.), it is excusable. It is curious that no instance is on record from old writers, although the word must be old.

    Íslensk-ensk orðabók >

  • 58 LYRITR

    (gen. -ar), m. veto, interdict; verja e-t lýriti, to put a veto on, forbid by law.
    * * *
    m., or better lýritr or lýrittr, gen. lyritar (but lyrits, Grág. ii. 233), dat. lyriti, plur. lyritar. N. G. L. ii. 94, Jb. 193; the quantity cannot be ascertained because the vellums do not distinguish between long and short vowels; it is spelt with one t throughout the Grág. (Kb.); the alliterative phrase lagalyritr, as also the invariable spelling in the Grágás, shew that the word had no initial h. Former attempts at an etymology, from læ and rifta (Björn á Skarðsá), hlýrar and réttir (Pal Vídal.), lygi and rift (Fritzner), must be dismissed; tiie spelling lyriftar, which once or twice occurs in Norse MSS. of the 14th century (N. G. L. i. 394, ii. 94, v. l. 19), is probably a mere corruption. Lyritr is a compd word from lög, law, and rör or reyr, a landmark, which word in the old Swed. law exactly answers to lyrit in the Norse law; lyrit is thus qs. lý-ryr-ti, by assimilation and by weakening the y into i, lyritti; the t being inflexive: its literal sense, therefore, is a lawful rör or landmark. In Sweden there were often five mark-stones, but it is added (Schlyter iii. s. v. rör)—fiuri stenar oc þri stenar mughu rör heta = four stones and even three stones may be called rör, i. e. make a ‘law-rör,’ a lawful landmark, a lyrit; this, we believe, is the etymology of this much-contested word. About the gender (masc., not fem.) there can be no doubt, from the numerous instances in the Grágás; but in the 13th century the word began to become neuter, thus we have lyritit, Grág. (Kb.) i. 103, lines 14 and 21, but lyritinn several times in the same page: nom. lyriti in Grág. (Sb.) ii. 226; and elalausu lyriti, Nj. passim.
    B. SENSE:
    I. prop. when the boundary of a field or estate was to be drawn, the law prescribed that a mark-stone (mark-steinn) should be raised on the spot, and three other stones laid beside it; these three stones were called landmark-stones (lyrit-steinar or lyritar); by their number and position they were distinguished from all other stones in the field, see N. G. L. ii. 94, cp. note 19 (Jb. 193).
    II. metaph. in the Icel. law, a full title of possession, lawful claim to right or property; thus defined by Konrad Maurer—‘Lyrit bedeutet in der Grágás und in den ältern Sagas, das volle Eigentums-recht, oder auch den Bann, der dem Grunde gentümer zum Schutze seines Eigentumes, dem Goden aber Kraft seiner Amtsgewalt zusteht:’
    1. the earliest kind was probably the land-lyrit or ‘land-ban;’ this law term was originally borrowed from the mark-stones themselves, and then came to mean a full title to land, field, pasture, or estate, Grág. ii. 224, 225:—eignar-lyritr, full lawful possession, a legal title of ownership; hafa eignar-lyrit fyrir landi, 204, 222.
    2. a veto; Goða-lyritr, the veto of a Goði ( Priest), forbidding the court or neighbours to deliver a sentence or verdict in a case, and thus quashing the suit. A Goði alone, by virtue of his office, was entitled to stop a court in this way, whether personally or by one of his liegemen, so that if any one else wished thus to stop a suit, he had first to go to his liegelord (Goði) and be authorised by him to do so; cp. the phrases, taka lyrit af Goða, selja lyrit, ef Goði færir lyrit sinn sjálfr fram, and similar law phrases, Grág. i. 109–111, cp. esp. Þ. Þ. ch. 38; neglect of this was contempt of court, punishable by the lesser outlawry. The word lyritr occurs at every step in the Grágás, esp. in the phrase, verja lyriti, or verja e-t lyriti, to defend through a lyrit, i. e. to put under veto, to vindicate one’s right, forbid, or the like; eigi varðar hagabeit, nema lyriti sé varið, Grág. ii. 224; verja lyriti haga, 225; þótt maðr veri fleirum lyriti (dat.), 226, Nj.; láta lyrit koma fyrir sök, to stop on a case, Grág. i. 109; kaupa land lagn kaupi ok lyritar, to buy land by a lawful bargain and with full tide of possession, ii. 213; eptir þat nefndi Þorkéll sér vátta, ok setti (varði?) þeim lyriti, ok fyrirbauð þeim at dæma, Lv. 31; ok er únýt stefna hans eðr lyriti (lyritr?), Grág. ii. 226; hann (the Goði) skal nefna sér vátta, áðr hann færi lyrit fram, í þat vætti, at ek ver lyriti, goða-lyriti, löglyriti fullum dómendum at dæma um sök þá … enda skal hann svá verja kviðmönnum lyriti, at bera kviðu um hann, i. 111; ek ver lyriti mínum, löglyriti dómendum at dæma, id.; færa lyrit sinn fram, to utter one’s veto, id.; fara með land-lyriti, ii. 225.
    COMPDS: lyritareiðr, lyritarvarzla, lyritarvörn.

    Íslensk-ensk orðabók > LYRITR

  • 59 mal

    * * *
    I)
    n.
    1) speech, faculty of speech (þrøngdi svá sóttarfari konungs, at hann misti málsins);
    þau hafa ekki mál, they are dumb;
    2) language, tongue;
    norrønt mál, the Norse tongue;
    3) speech, speaking (hvárt er Flosi svá nær, at hann megi heyra mál mitt);
    4) colloquy, talk, speech;
    koma á mál (or at máli) við e-n, to come to talk with, speak to;
    finna (hitta) e-n at máli, to obtain speech with;
    krefja e-n máls, to ask an interview with;
    leita mills við e-n (spyrja e-n máls, mæla mál of e-m), to broach a subject to one;
    bera mál á e-t, hafa e-t á (or at) máli, to speak (talk) of (allir menn höfðu á máli, hversu fríðr maðr hann var);
    lúka sínu máli, to end one’s speech;
    þat er mál manna, at, people say that;
    5) tale, story;
    nú er þar til máls at taka, now it must be told;
    6) saw, saying;
    fornt (fornkveðit) mál er, at, it is an old saw that;
    7) diction, construction of sentences;
    tvau mál, two sentences;
    fullt mál, a full period;
    9) suit, action, cause;
    hefja mál á hendr e-m, to bring an action against one;
    búa mál, to prepare a suit;
    sœkja mál, to prosecute;
    10) stipulation, agreement (ek vil halda mil við hann þan, sem mælt vóru);
    lauss allra mála, free of all stipulations;
    11) case, matter, affair (þetta mál var við Jórunni rœtt);
    svá er mál með vexti, the matter stands thus;
    var þat annat mál, another matter;
    miðla mál, to mediate;
    tillagagóðr inna stœrri mála, a good counsellor in great matters;
    hafa sitt mál, to have one’s own way, have one’s will (honum eirir illa, of hann hefir eigi sitt mál);
    hafa mikit til síns máls, to have much in support of one’s case;
    e-t skiptir miklu (litlu) máli, it is of great (small) importance;
    12) three months (mál ok misseri).
    n.
    1) measure (fimm álna er hátt mál hans);
    leggja, bera mál við e-t, to measure (hann lagði mál við öll in stœrstu tré);
    2) time, high time (mál er upp at standa);
    sagði, at þá var mið nótt ók at enn væri mál at sofa, and still time to sleep;
    3) meal;
    í eitt mál, at einu máli, for one single meal;
    deila mat at málum, to deal out food at each meal.
    n. inlaid ornaments (on the hilts and guards of swords).
    * * *
    n. the purring of a cat, Snót 132.

    Íslensk-ensk orðabók > mal

  • 60 Man-heimar

    m. pl. (thus pronounced on the spot, not Mann-heimar, as it is often spelt), the name of a farm in western Icel.; the local legend attributes the name to English captives kept there by lady Olöf, for having slain her husband, during the English trade (1467). But at that time the word man had become quite obsolete, and so the name must be older, prob. dating from the time of the first settler Geirmund, who had been a freebooter in the British waters before he came to Icel.; he may have had his household of bondmen at this farm, see Safn i. 353 (foot-note).

    Íslensk-ensk orðabók > Man-heimar

См. также в других словарях:

  • Must Love Dogs — Theatrical Poster Directed by Gary David Goldberg Produced by Polly …   Wikipedia

  • must — must1 [must] v.aux. pt.must [ME moste, pt., had to < OE, pt. of motan, may, akin to Goth (ga)mot, (I) find room, am permitted, prob. < IE * mōt , var. of * med , to measure > METE1] 1. used to express compulsion, obligation, requirement …   English World dictionary

  • must-have — mustˈ have, mustˈ see, etc noun and adjective (something) that one must have, see, etc in order to be in fashion • • • Main Entry: ↑must * * * 1. adj. essential or highly desirable the must have blouse of the season 2. n. an essential or highly… …   Useful english dictionary

  • Must Be the Music (TV series) — Must Be the Music Genre Reality Format Music competition Presented by …   Wikipedia

  • Must Be the Feeling — «Must Be the Feeling» …   Википедия

  • Must — (m[u^]st), v. i. or auxiliary. [OE. moste, a pret. generally meaning, could, was free to, pres. mot, moot, AS. m[=o]ste, pret. m[=o]t, pres.; akin to D. moetan to be obliged, OS. m[=o]tan to be free, to be obliged, OHG. muozan, G. m[ u]ssen to be …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Must Have Done Something Right — Single by Relient K from the album Five Score and Seven Years Ago Released …   Wikipedia

  • Must (disambiguation) — Must may have one of the following meanings: Must, the juice made out of freshly pressed grapes Julmust, a Swedish soft drink associated with Christmas An alternative spelling of Musth, a periodic physiological and behavioural change affecting… …   Wikipedia

  • Must FM — Logo de Must FM Création 16 avril 1993 Langue Français Pays   …   Wikipédia en Français

  • Must Have LOVE — Single par Ga in, Yong Jun Face A Must Have LOVE Face B Must Have FRIENDS Sortie 16 novembre 2006 …   Wikipédia en Français

  • must-have — Bendroji  informacija Rūšis: naujai skolinta citata Rašybos variantai: must have items. Kilmė: anglų, must have, must have. Pateikta: 2011 11 29. Atnaujinta: 2014 01 01. Reikšmė ir vartosena Apibrėžtis: mados sezonui būtiniausi dalykai, kuriuos… …   Lietuvių kalbos naujažodžių duomenynas

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»