ganga+eptir

n. pl., usually spelt thus or even híbíli (esp. in Cd. B. of Sks. 75, 96, 127 new Ed.); hýbýli, Fms. vii. 148, Fb. i. 254, ii. 238, 314, iii. 404; [the hí- answers to Germ. hei- in heirath; Ulf. heiv- in heivafrauja = a house-lady; A. S. hiwa; Engl. hive (in bee-hive); cp. O. H. G. hiwian and Hel. hiwa = a wife]:—a homestead, home; hús eru þrjú í hvers manns híbýlum, Grág. i. 459, ii. 196, 371; heima at híbýlum sínum, Js. 78; þar í hans híbýlum, Eg. 156, 194; ef þér eru hér kunnig híbýli, 236; í annarra manna híbýlum, Nj. 52; ganga um híbýli, to walk again, Landn. 107: allit., hús ok híbýli, house and home, Sks. 454: nú er par híbýlum á leið snúit, ok fara þeir til hvílu, Fb. iii. 404; þar vóru híbýli heldr dauflig eptir, Eb. 100 new Ed.

COMPDS: híbýlabót, híbýlabragr, híbýlabrestr, híbýlaháttr, híbýlaprúðr.

* * *

(-ða, -t), v.

1) to turn (be turned) in a certain direction;

horfði upp eggin, the edge turned upwards;

suðr horfðu dyrr, the door looked south;

h. baki við e-m, to turn the back against one;

h. við e-m, to face one; fig. to set oneself against one (þeir er heldr höfðu við honum horft í sínum huga);

2) to look in a certain way, to have a certain appearance;

h. úvænt, to look unpromising (úvænt horfir um sættir);

hvárum horfir vænna, who is more likely to get the betler;

h. fastliga, erfiðliga, to look difficult;

horfir mjök í móti oss, matters look bad for us;

horfir til gamans mikils, there is a prospect of much entertainment;

3) refl., Hjalta þótti þá úvænt á horfast, H. thought that matters looked unpromising;

horfðust þeir Gizurr höfðum at, he and Gizurr lay with their heads together.

(að), v. = hörfa.

* * *

að, [akin to hvarfa, q. v.], to retire, Fas. iii. 34; h. frá í brott, Nj. 216; hvárt sem þeir h. með ánni norðr eða suðr, 228; h. fyrir, to give way, Grett. 114; h. undan, Sd. 175, Fbr. 41 new Ed., Fs. 45; nú h. þeir innar eptir höllinni, Fas. ii. 261; hann hörfaði at borðinu út, Fms. vii. 264; þá skal ganga á feld þó áðr hafi af hörfat, Korm. 86: to pass round, hefir þat (viz. the moon) hörfat hring sinn, Rb. 116: reflex., láta hörfask undan, Ísl. ii. 447.

m. a teacher, but only used of a cleric or priest, opp. to leikmenn ( laymen), Rb. 396; biskup ok aðrir kennimenn, Fms. i. 32; þriðja hlut (of the tithe) skyldu hafa kennimenn, Bs. i. 68; ok sagt upp í lögréttu af kennimönnum sumarit eptir, Íb. 17; ganga til skriptar við kennimann, K. Þ. K. 33, Bs. i. (e. g. Arna S.) passim; kennimanns-búningr, -klæði, a priest’s dress, 655 xiv, Stj. 110; kennimanna fundr, an œcumenical council, Ann. 485, Mar.; kennimanna setr, skyld, vist, a priest’s maintenance, residence, Fms. x. 317, Vm. 5, 108, Stj. passim; kennimanna kór, the choir, Bs. i. kennimanns-dómr, m. priesthood, Anecd. 12, Th. 52, Fms. viii. 9.

1) cleft, rift (in a hill); cleft stick; verða í klofanum, to be caught in a trap;

2) door-groove; lúka upp hurðu, or lúka aptr hurð, árniðjan klofa, to open, or shut, the door halfway; hurð hnigin á miðjan klofa, half shut; reka aptr hurðina (or lúka hurðinni) í klofa, to shut the door;

3) the forks to support tents on board a ship (höggva tjöldin or klofum);

4) snuffers.

* * *

a, m. a cleft or rift in a hill closed at the upper end; metaph., þeir vóru komnir í svá mikinn klofa, at Ingjaldr var á aðra hönd, en Laxá á aðra hönd, i. e. they were ‘in a cleft stick,’—the enemy on one hand, the river on the other, Ld. 46; so also as a military term; at samnaðr væri á Rangár-völlum ok væri sú ráðagörð, at þeim sé ætlað at verða í klofanum, ‘were in a cleft stick,’ ‘caught in a trap,’ Sturl. i. 201; mun ek ok senda lið til fulltings við yðr, ok skal þat koma á bak þeim, svá at þeir verði í klofanum, Fas. i. 33; ok var svá stefnt at hann skyldi þaðan at koma, ok skyldi Þorfinnr verða í klofanum, Orkn. 68: fjalla-klofi, a ravine with a bottom, Stj. 87, Al. 26: landa-klofi, a delta at the fork of a river, Sks. 194, 199; lausa-klofi, gramm. a diphthong (au, ei, ey), Skálda 170: medic., gin-klofi, q. v.

2. the groove (hurðar-klofi) in which the door moves up and down instend of moving on hinges (see hníga III); hence the phrases, lúka upp hurðu, or lúka aptr hurð á miðjan klofa, to open or shut the door to the middle of the groove, i. e. shut it half way, Bárð. 171, Fb. i. 547; hurð hnigin á miðjan klofa, half shut, Fms. iii. 74, Fas. iii. 546; hann gengr þar til er hann kemr at hurðu, hón var greypt í stokk ok hnigin eigi allt í klofa, Fb. i. 258; hann svarar ílla ok rak aptr hurðina í klofa, Gullþ. 15; eptir þat opar Þorbjörn inn undan, ok lauk hurðinni í klofa, 18.

3. the forks to support tents on board a ship, Edda (Gl.); þá bað hann með sína ganga ytra með borðum, ok höggva tjöldin ór klofum, Eg. 122: a place in a ship = klofa-rúm, því skal hlaða í klofa inn, N. G. L. ii. 276.

4. a forked mast, used in boats on the west coast of Icel.

5. snuffers; göra skaltú klofa af gulli ljós at slökkva, Stj. 306. Exod. xxv. 38, Vm 36; kerta-pípa í staf ok klofi, Pm. 103; kerta-klofi, q. v.; horn-klofi, q. v.

COMPDS: klofakerling, klofarúm, klofasigling, klofastef.

* * *

(let; latta, lóttum; lattr), v. to hold back, dissuade (one from something), l. e-n e-s (Björn latti ferðar; konungr fór eigi at síðr);

refl., letjast, to become loth, unwilling (þrællinn tók at l. mjök á starfanum).

* * *

pres. let; pret. latti; subj. letti; part. lattr; with neg. suff. pres. reflex. leti-a, Skv. 3. 44; letsk-a-ðu, Ls. 47 (Bugge, see the foot-note): [A. S. latjan; Old Engl. let ( to hinder)]:—to hold back, dissuade, with acc. of the person, gen. of the thing; hvetið mik eða letið mik, Bkv. 14, Vþm. 2, Am. 29, 46, Skv. 3. 41; fýstu sumir, en sumir löttu, Eg. 242; fieiri löttu, ok kölluðu þat ráð at …, Ó. H. 145, Fs. 108, Gkv. 1. 2; sumir aflöttu fyrir konungi, Fms. ix. 370; sumir löttu fyrir-sátinnar, Sturl. i. 36; aðrir góðir menn löttu fyrirsátar, 38; Björn latti ferðar, Ó. H. 174; heldr löttu þeir þess, ok kváðu slíkt ekki kvenna ferð, Ld. 240; um várit vill Leifr í hernað en Ingólfr latti þess, Fs. 121; hann latti þá ( dissuaded them) at vera með konungi, Gullþ. 5; mun ek þat eigi göra, af ek sé ek fæ eigi latt, Ld. 238.

II. reflex. to be let or hindered, slacken, desist; hví né letskaðú, Loki, Ls.; eigi mun ek letjask láta nema þú sér eptir, Eg. 257, Boll. 346; en þá ætla ek, at þú letisk meirr fyrir sakir hræðslu en hollostu við konung, Ó. H. 145; þrællinn tók at letjask mjök á starfanum, Grett. 148; herr lattisk at ganga, they did not go, could not do it, Glúm. 396 (in a verse); letjask Guði at þjóna, Stj. 388.

2. part., lífs of lattr, poët. reft of life, Ýt. 12.

1) light, bright; l. dagr, a bright day; verða ljóst, to grow light, dawn;

2) bright, shining (hann hafði exi ljósa um öxl);

3) light-coloured, fair; l. á hár, light-haired, = ljóshárr; ljós vara, ermine;

4) clear, evident, plain (hitt er ljóst, at þeir muni vilja vera úvinir mínir); vil ek ljósan gera mik, I will speak out plainly, make a clean breast.

* * *

adj., compar. ljósari, superl. ljósastr; gen. fem. sing. ljóssar, Vkv. 5, mod. ljósrar; dat. fem. sing. ljóssi, Korm. (in a verse), mod. ljósri; gen. pl. ljóssa, mod. ljósra:—light, bright, shining; ljóss ok fagr, Edda 7; ljóss dagr, a bright day, Sól. 12; ganga ljósum logum (allit.), with ‘light lowes,’ bright lights; um morguninn eptir er ljóst var, Hkr. i. 61; gera ljóst, to dawn, Anal. 228; verða ljóst, to grow light, dawn, Fms. ix. 21, Eg. 219: of metals, ljósa exi, a bright shining axe, Ld. 276; ljósan lé, a bright scythe, Fsm.; ljósir aurar, the bright gold, Sól. 34: of a light-coloured horse, ljóss hestr and Lýsingr, but the ancients said hvítr hestr: of hue, ljóss í andliti, Fms. ix. 535; líki ens ljósa mans, Hm. 91; þat ljósa lík, Sól. 12; löttu ávalt ljósar, the ‘bright,’ fair ones, i. e. the ladies, Am. 29; sinnar ljóssar kvánar, Vkv. 5: ljós vara, light ‘ware,’ ermine, Eg. 69: also of food, milk, and the like, whence ljósa-verk, n. dairy work, Nj. 185; cp. hvítr matr.

II. metaph. clear, evident, plain; ljóst er boðorð Drottins, Hom. 96; en hitt er ljóst, at …, Eg. 64; Egill segir í fám orðum it ljósasta um ferð sína, 409; hann kvaðsk hafa spurt af et ljósasta um hans erendi, Ld. 176; mæli ek því þetta svá ljóst, at ek veit …, Nj. 102; kallaði hann þá ljóst um málefni, Fms. vii. 141:—ljóss em ek í því, ek vil at …, I am clear in that matter …, Ísl. ii. 406; því vil ek ljósan gera mik, make a clean breast, Bs. i. 720: clear, easy to see, understand, and the like. Ljósa-vatn, n. Light-water, Bright-water, a local name, whence Ljós-vetningar, m. pl. the men from L., Nj., Landn.

(-s, -ar), m.

1) lyme-grass;

2) sand-bank, gravel-bank.

* * *

m., pl. melar, a kind of wild oats, esp. bent-grass, arundo arenaria, growing in sandy soil; it is esp. found in Skaptafells-sýsla and in Mýra-sýsla (near to Hitarnes and Akrar), cp. Bjarn. 22, which probably refers to cutting this grass, cp. Eggert Itin. §§ 490, 813; þeir leiddu hesta sína undir melbakka ok skáru fyrir þá melinn at þeir dæi eigi af sulti, Nj. 265; átta tigir mels í Hátuninga mcl, D. I. i. 199.

II. a sand-hill grown with bent-grass (such hills are called dunes or denes in E. Anglia, links on the N. E. coast); then, generally, a sand-bank, whether overgrown or bare; ríða eptir melunum, fram melana; á melunum með ánni; þar eru melar brattir ok lausgrýttir, … ok hrundu þeim af melunum, Glúm. 394, 395; ok er hann kom á mela þá … þá settisk hann á melinn … þá hratt Lambi honum fyrir melinn ofan á sandinn, Eg. 746, 748; ganga fram á mel nokkurn, Ld. 62; þá ríðr hann undir melinn, Gísl. 19; á sandmel þeim er þar verðr, Ó. H. 226; þar sem sandmelar tveir rauðir stóðu, … undir enum syðra melnum, Landn. 77, Gísl. 23.

III. freq. in Icel. local names, Melr, Melar, Mela-hverfi, Mela-sveit, whence Mela-menn or Mel-menn (Nj. 151), Rauði-melr; Rauðmelingar, the men from Mel and R., Landn.

COMPDS: melasól, melbakki, meldýna, melgras, melkarl, melrakki, melrakkabelgr, melrakkaveiðr, Melrakka-dalr, -nes, -slétta, Landn., Fbr., melteigr, meltorfa.

* * *

(met; mat, mátum; metinn), v.

1) to estimate, value; ef þeir kynni m. sik, if they could value themselves rightly, not puff themselves up; m. e-t mikils, lítils, einskis, to attach great, little, no value to; make much, little, nothing of; munu þín orð hér um einskis metin, thy words will be counted for naught;

2) m. e-t fjár (kaups, etc.), to put a money-value on, to charge for (aldri mat hann fjár lækning sína); m. e-t við e-n, to name a price to one for a thing; met þú við mik rekkjubúnaðinn, tell me the price of the bed-furniture; ok vil ek eigi m. við þik ( I will not charge you anything), heldr vil ek, at þú þiggir skikkjuna; to leave it to another to decide; allir mátu við Erling atkvæði um skírsluna, they all left it to E. to decide about the ordeal; við Þorkel met ek at fá þá hluti til, er hafa þarf, I leave it to Th. to provide the necessary things;

3) refl., metast til e-s, to be reckoned as, counted for (bað þá gera þá smíð, er til afbragðs mætist); m. e-t við, to contend about; ef þeir metast eiða við, if there is a contest about taking the oaths.

* * *

mat, mátu, metinn: imperat. met (mettu); pret. subj. mæti seems not to occur, but a weak metti (from metja) is used, Fas. ii. 464: with neg. suff., pret. matkat ek, Fbr. (in a verse): in mod. usage a weak pret. matti, mattist, mettist is often used, eg mattist um við hann, ef eg metti það nokkurs, and the like; þeir möttust um hin efstu sæti, N. T., and the like: [Ulf. mitan = μετρειν; A. S. metan; Engl. mete; O. H. G. mezan; Germ. messen: Swed. mäta.]

B. To tax, value, absol. or with acc.; ef þeir kynni meta sik, if they would value themselves rightly, not puff themselves up, Fms. viii. 40; hón mat sik eigi minna heldr en hón mat konunginn, Sks. 461: metaph., þá á eigi at meta kviðburð þeirra, their verdict is void, Grág. i. 54.

2. with gen. of the price; meta mikils, lítils, to value at much, little; mátu menn þat mikils, er Rútr hafði sett leysingjann niðr á úleyfðri jörðu Höskuldar, Ld. 102; konungr mat þá mikils, valued them much, Eg. 73; munu þín orð hér um einskis metin, thy words will he counted for naught, Sturl. iii. 139

3. to value money, charge for, the price in gen.; synjat er þá fars ef leigu er metið, Grág. ii. 268; engi skal meta kaups leg at kirkju eða líksöng, K. Á. 72; mörgum veitti Rafn smíðir sínar ok alldri mat hann þær fjár, Bs. i. 645; aldrei mat hann fjár lækning sína, 643; meta eigi leigu, D. I. i. 320.

4. meta e-t við e-n, to charge one; met þú við mik rekkju-búnaðinn, Eb. 256; þeir spurðu hversu dýrt vera skyldi, hann kvaðsk ekki meta mundu við konung en bað þá hafa ef þeir vildi, Fb. i. 333: hafði Björn falat þessa skikkju ok var af metinn, out-bidden, 577: to mete a thing out to one, to leave a thing to another to do: ætla ek at vér skylim ekki við aðra meta (= metask á við aðra) at skipta höggum við Ólaf ef vér komumk í færi um þat, i. e. we will do it ourselves, Ó. H. 214; allir mátu við Erling atkvæði um skírsluna, they all put to E. to decide about the ordeal, Fb. 11. 195; flestir munu hér meta svör við Þorleif, Sturl. iii. 139; en við Þorkel met ek, at fá þá hluti til er hafa þarf, but I will leave it to Th. to provide the necessary things, Þorf. Karl. 378; þetta höfuð mundi eigi við aðra meta at mæla eptir hann, ef þess þyrfti við, Eb. 126; en allir mátu við Fjölni þvíat hann var þeirra vitrastr ok mest virðr, Fms. xi. 64.

II. reflex., þá á lands-drottinn í lóðinni svá mikit sem húsit metzk. Gþl. 330; sem hús metzk, 333; þá smíð er til afbragðs mettisk, Fas. ii. 464; sakir er til brautgangs mætti metask, Ld. 52.

2. recipr., metask við, to contend; ef þeir metask eiða við þá skulu þeir hluta með sér, if there be a confest about taking the oaths they shall draw lots, Grág. i. 9; en ef goðarnir metask þat við, hvárr þeirra skal fá honum ok skal …, 33:—metask um e-t, to contend who is to be the first; síðan gengu þeir at dyrrunum ok möttusk þeir um hverr fyrst skyldi inn ganga, Þorst. hv. 43 (Ed. möttust from a paper MS.)

3. part., hann var vel metinn ( esteemed) hvar sem hann kom, Ld. 100, Nj. 7.

(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.

1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);

ráða e-m ráð, to give one counsel;

2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);

ráða ráðum sínum, to hold a conference;

3) to devise, plan;

þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;

réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;

4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);

Reginn mik réð, R. betrayed me;

5) to agree on;

réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;

6) to fix, decide, resolve, with acc.;

ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;

réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;

ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);

7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);

bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;

8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);

9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);

skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;

Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;

landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;

with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;

ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);

ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);

ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;

hann réð sér sjálfr, he was independent;

ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?

10) to have, possess, be master of, enjoy;

ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;

11) to explain, read;

ráða gátu, to read a riddle;

ráða draum, to interpret a dream;

ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);

12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);

réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;

13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);

14) to undertake;

ráða stórt, to aim high, undertake great things;

15) periphrastically with an infin., to do;

ráðumk ganga, we (I) do go;

hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;

þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;

16) with preps.:

ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);

to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);

to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);

ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);

ráða e-u af (e-u), to get off;

Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;

ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);

ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);

ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);

ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);

ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);

ráða eptir e-m, to pursue one;

ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);

ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);

ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);

ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);

ráða e-n ofan, to overthrow;

ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);

ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;

S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;

ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;

skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;

ráða til orrostu, to go to battle;

ráða til uppgöngu, to make an ascent;

ráða til ferðar, to start on a journey;

ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;

ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);

to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);

ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);

ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);

ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);

ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);

ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);

ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);

ráða e-t við sik, to make up one’s mind;

ráða yfir e-u, to rule, govern;

17) refl., ráðast.

* * *

að, [röð], to place in order, with dat.; raða e-u niðr, whence niðr-raðan. order.

1) counsel, advice;

H. bað hann ráð á leggja, H. asked his advice;

leggja e-t til ráðs með e-m, to advise one;

bera ráð sín saman, to consult together;

hafa ráð e-s, to follow one’s advice (þá væri hann vitr, ef hann hefði yður ráð);

fara fram ráðum e-s, to act upon one’s advice (skaltu mínum ráðum fram fara);

eiga ráð við e-n, to take counsel with one (átti jarl þá ráð við menn sína);

gøra ráð fyrir e-u, to expect, look out for a thing;

leita ráða við e-n, to seek counsel from one (leitar jarl ráða við lenda menn);

gefa ráð til, to give one a counsel (hann gaf þatr ráð til, at);

2) expedient, means (hitta, kunna ráð til e-s);

sjá mun ek ráð til þess, I can see help for that;

3) resolved action, plan;

gøra ráð sitt, to form a plan;

gøra e-t at ráði, to resolve (var þetta at ráði gørt);

taka til ráðs, til ráða, to adopt a plan (hvat skulu vit nú til ráða taka);

4) wise counsel, what is advisable;

Illugi kvað þat ekki ráð, I said it was not advisable;

vera til ráðs, til ráða, to be advisable;

hvat er nú til ráða, what is now to be done?

verða at ráði, to succeed, to turn out well (varð allt at ráði, þat er hann réð mönnum);

5) consent, will, wish, agreement (var sú gjöf gör með ráði konungs);

at ráði frænda hernnar, with the consent of her kinsmen;

6) authority, command (vöru öll ráð af honum tekin);

bera e-n ráðum, to overrule one;

koma ráði við e-n, to be able to control (ek kem trautt ráði við hann);

7) state of life, condition, lot (vilda ek bróðir, at þú bœttir ráð þitt ok bœðir þér konu);

heim skaltu fara ok una vel við ráð þitt, and be content with thy lot;

breyttu þau faðir hans ok móðir ráði sínu ok fóru útan, they broke up their household and left Iceland;

8) marriage, match (unn frænda þínum góðs ráðs);

ek réð ráði hennar fyrri, I chose a husband for her before;

9) councillor (annat várt hit œzta ráð);

10) council (konungrinn ok hans ráð).

* * *

n. [Dan. raad; Old Engl. reed; Germ. rath], ‘rede’ counsel, advice; leggja ráð á, e-t, Nj. 4; hvat leggr Njáll til ráðs? 72; hvat þykki þér ráð? 23, Fas. ii. 510; stundum var hann á tali við þá menn er ráða hans þurftu, kunni hann til alls góð ráð at leggja, þvíat hann var forvitri, Eg. 4; göra ráð sitt, to form a plan, Nj. 5, 21; Njáll gékk í brott einn saman ok hugsaði ráðit, 98; ek skal leggja ráðin til, segir Valgarðr, 166; ekki er þat mitt ráð, Nj. 23; var þetta at ráði gört, resolved, Ld. 70; þar til er biskup görir annat ráð fyrir, Vm. 113; göra ráð fyrir e-u, to expect, Nj. 261; eiga ráð við e-n, to take counsel with one, 127; leita ráða, Edda 26.

2. plur. a settled plan, foresight; með ráðum ok kappi, Nj. 79, Eg. 257; köld ráð, Ld. 284; nú skulu vér fara at ráðum við þá, Eg. 582; annat hvárt með styrk eða ráðum, Ld. 178; vörn mun verða engi, ef vér förum ráðum at, Fms. ii. 11; ef þeir hefði meirum ráðum fram farit, vii. 318:—a planning, bana-ráð, fjör-ráð, land-ráð, áljóts-ráð, q. v.; þat eru ráð, ef …, Grág. ii. 127; frændr Óttars kenndu ráðin Sigurði konungi, Fms. vii. 230.

3. wise, true councel, what is advisable; varð allt at ráði ( turned to good ends) þat er hann ráð mönnum, Nj. 30; lizt mér nú hitt ráð, at …, 82; ok er eigi ráð at hafa færi, 94; oss mun ekki haustlaugt ráð at fara til Noregs, Eg. 263; mun eigi þat ná ráð at þér hverfit aptr, Boll. 348; ekki er ráð nema í tíma, sé tekit, a saying; Illugi kvað þat ekki ráð, Ísl. ii. 247; ok er nú ráð at gjalda féit ( high time), Fms. vi. 248; þat er nú ráð, at leggja at landi ok ganga upp, 260; andi ráðs ( wisdom) ok styrktar, 686 B. 13.

4. consent, will, agreement, wish: sú gjöf var gör með ráði konungs, Eg. 35; með mínu ráði, 737; án ráði e-s, Nj. 38, Fms. xi. 111, Grág. i. 334; at ráði frænda hennar, 164; hón skaut til ráða föður síns, 331; fjarri mun þat þínn ráði, Nj. 80; með ráði hinna vitrustu manna, 88, Ld. 232; hann nam land at ráði Skallagríms, Landn. 59, Grág. i. 232; við ráð frænda síns nokkors, 307; ef maðr kyssir konu á laun ok at ráði hennar, 337; eigi á at ljá … nema allra ráð fylgi, 437; fyrir ráð skaparfa síns, 202; at sínn ráði, willingly, of one’s own accord, ii. 91.

II. denoting action:

1. household affairs, management, business, usually in plur.; hann hafði selt í hendr öll ráð syni sínum, Eg. 22; er Þórólfr var eigi heima, hafði Þorgils þá þar ráð, 53; hón var at ráðum með syni sínum, höfðu þau rausnar-bú mikit, 478; Rútr fékk henni öll ráð í hendr fyrir innan stokk, Nj. 11; þeirrar einnar konu ætla ek at fé at sú ræni þik hvárki fé né ráðum, Ld. 14; engi ráð skalt þú taka af mér, ok fara hvergi fyrr en ek vil, Ísl. ii. 205, Bs. i. 819; telja hann af ráðunum fjárins ella, Grág. i. 202; en ef hón veit at bóndi hennar mundi eigi ljá vilja, þá á hón eigi ráð, then she has no right to do it, 382; bera e-n ráðum, (cp. taka ráðin af e-m, to overrule), Nj. 198; hón tók við fé ok ráðum eptir föður sinn, Fs. 126.

2. a state of life, condition; vilda ek bróðir, at þú bættir ráð þitt ok bæðir þér konu, Nj. 2; rausnar ráð, Þorf. Karl. 364; breyttu þau faðir hans ok móðir ráði sínu ( they broke up the household) ok fóru útan, Bs. i. 152; ráða-breytni (q.v), change, Þorf. Karl. 370; er þér sá til at staðfesta ráð þitt ok kvangask, Grett. 5 new Ed.; heim skaltu fara, ok una vel við ráð þitt, Nj. 11; ok fór yðvart ráð þá betr fram, 198; áljótr mikill er um ráð konunnar, Ld. 30; þar sem þér hafit allt ráð várt í hendi, 174; kippa undan þeirri stóð er áðr hélt mest upp ráði hennar, Glúm. 341: sómasamligt ráð, Fs. 21; segja at þar liggi honum við náliga allt ráð ok líf, Fms. xi. 101; nema vér kynnim þeim allt várt ráð, 655 xi. 3; at þú þegir skjótt ok fle prir ekki um mitt ráð, Fas. ii. 507; Vali sagði gott frá hans ráði, Band. 4: þú hefir mikit at ráði, 12; hann sagði þá henni hvat títt var um ráð Elisabeth, 625. 85; Jóseph varðveitti ráð Máriu festar-konu sinnar hreinliga, Post.; kona hét Þórdís, et léttari skyldi verða, ok horfði ráð hennar heldr seinliga, ok til mikils háska, Bs. i. 195; gör svá vel ok unn frænda þínum góðs ráðs, a good match, Ld. 198.

3. marriage; láta þat standa fyrir ráðum, Nj. 23; lýkr svá með þeim at ráðin skyldi takask, ok skyldi boð vera at hálfs-mánaðar fresti at Mosfelli, 99; þau ráð tókusk ok fékk Þórðr Ísríðar, Fb. ii. 251; en ef þá takask ráðin eigi. Grág. (Kb.) ii. 32; engi latti ok tókusk ráðin. Fas. ii. 347; hón er kvenna friðust ok með miklu fé, þvi ráði mun ok þér í hendr koma, Fs. 21; ráð hefi ek hugat fyrir þér, þú skalt biðja Kolfinnu, 88; ráð þau skyldu takask at öðru sunni, Eg. 26; þar er Ásgerðr frændkona þin, þar vilda ek hafa fullting þitt at ek næða því ráði 331; hann á dóttur er Ólöf heitir, þar þætti mér vaxa þinn heiðr ef þú fengir þat ráð, Fas. ii. 433; þá vóru skil ð ráð þeirra Sigriðar Stórráðu, Fms. x. 219; þá, reiddisk drottning mjök … engi ráð vil ek við hann eiga, 285; þat it göfugliga ráð, 324; lézt Sigvaldi nú kominn til ráða við Ástríði, xi. 104; eigi skal faðir neyða dóttur sina til ráða, Grág. i. 307; gipta honum dóttur þina er hann þess ráðs maklegr, Glúm. 360: biskup rauf þau ráð öll sem hann vissi at úlögum ráðin vera, Bs. i. 107.

4. in a pers. sense, a counsellor, a council, Stj. 510; annat várt hit æðsta ráð, Fms. vi. 59; er konungr var á tali við ráð sitt, ix. 279: a senate, þat köllu vér ráð, er lögmaðr ok ráðsmenn sitja á málum manna ok skipa, N. G. L. ii. 244; konungrinn ok hans ráð, Bs. i. 719; konungs ráð, the king’s council, 758; Dixin ok öll hennar ráð, D. and all the queen’s councils, Fb. i. 92.

B. COMPDS: ráðsandi, ráðabið, ráðabreytni, ráðabrot, ráðafar, ráðafátt, ráðagörð, ráðagerðarmaðr, ráðagörstr, ráðahagr, ráðakensl, ráðakona, ráðskona, ráðakostr, ráðalauss, ráðaleitan, ráðamaðr, ráðsmaðr, ráðsmannsdæmi, ráðsmennska, ráðanautr, raðaneyti, ráðarúm, ráðaskortr, ráðaskot, ráðastofnan, ráðaætlan.

I) (pl. -ar), f.

1) ride, riding (var honum þá fenginn hestr til reiðar);

vera einn í reið, to ride alone;

þeir vóru beztir hestar at reið, they were the best of riding-horses;

var þá ok sén reið þeirra, they were seen riding;

2) vehicle, carriage, chariot (Þórr á reið þá, er hann ekr, en hafrarnir draga reiðna);

3) clap of thunder (því næst flugu eldingar ok reiðar).

II) from ríða.

* * *

f. [ríða; Scot. raid; Engl. ride], the riding a horse, Grág. i. 382, 432; þeir vóru beztir hestar at reið, Nj. 81; fá þeim hesta til reiðar, Ld. 82, Fms. vi. 210; hafa einn, tvá … hesta til reiðar, to have one, tivo … horses for riding; tóku þeir nú á reið mikilli, Sturl. iii. 185:—with the notion of travelling, hann var einn í reið, he was alone, Fs. 126; var þá ok sén reið þeirra, they were seen, 26 (eptir-reið, manna-reið), and passim.

2. a body of riders, a host; háfar reiðar sá ek með himnum fara, Sól. 74, and Bugge’s suggestion on Hkv. 1 15 (hávar reiðar?).

3. a raid; Sveinstaða-reið, Sauðafells-reið, Safn, Bs. ii.

II. a vehicle, carriage, with an old dat. reiðu; reið þá er hann ekr, en hafrarnir draga reiðna, Edda 14; en er hón ferr, ekr hón köttum tveim ok sitr í reið, 26; henni var ekit í reið einni, Fb. i. 355; sitr Þórr í reiða, Kormak, Helr. 5: poét., rýnis reið, the mind’s vehicle, i. e. the breast, Stor.; brim-reið, haf-reið, lög-reið, a sea-wain, i. e. a ship; ná-reið = the gallows, Lex. Poët.: lauka-reið, hlað-reið, men-reið, þorn-reið, poët. appellations of women, Lex. Poët.; reiðar stjóri, poët. a king, Ýt. 27.

III. plur. reiðar; but reiðir, Stj. 449: a clap of thunder, metaph. from the notion of Thor driving through the air, cp. Swed. åska, qs. ás-ekja; ef reið lýstr fé, N. G. L. i. 342, Gþl. 492; er reiðar ganga með mestri ógn, Konr. 35; reiðir ok regn, Stj. 449, reiðar stórar ok eldingar, Mar.; þar fylgðu reiðar ok eldingar, Fas. i. 372; því næst flugu eldingar ok reiðar, Js. (1824) 41; ok tók reiði(n) sundr í smár flísir, Fb. iii. 175.

COMPDS: reiðarduna, reiðarslag, reiðartýr, reiðarþruma.

* * *

from vera.

* * *

a conjunction, and a relative particle, probably from the same root as sam, sama-, denoting as, the same, the like; if so, the conjunction would be the original, and the relative particle the derived use; in old writers ‘sem’ is in general use as a conjunction, while the pronominal ‘sem’ is rare, for ‘er’ or ‘es’ is the old relative particle: but in mod. usage the conjunction has been almost displaced by ‘eins-og,’ whereas ‘sem’ as a relative particle has got the better of ‘er.’

A. As a conj. as, Lat. ut; rauðr sem blóð, fölr sem grass, blár sem Hel, Nj. 177, Ísl. ii. 220; hvítt sem drift, Ó. H. 170; auðigr sem Njörðr, Fs. 80; syndr sem selr, Nj. 29; ragr sem geit, vitr sem Njáll, hár sem tröll, mjór sem þvengr, etc.

2. with another particle or an adjective; svá sem = Goth. swê-swê, so as, like as, Germ. so wie; svá sem salt, Pr. 472; svá sem börn föður, Edda 13; svá sem fyrr var ritið, Ó. H. 171; sva sem hér er ritað, id.; mæla svá sem einum munni, 623. 33, and passim in old and mod. usage: temp. about that time, svá sem hann fór at veiða, … svá sem þeir lifðu, … svá sem í þann tíma, Stj. 46, 50:—slíkr sem, such as; slíkum manni sem Ljótr er, Eg.; slíka sæmd sem hón hefir heitið, Nj. 5; með slíkri grein sem hér segir, K. Á. 82.

3. referring to a verb or to the preceding sentence (ellipt. = svá sem); svæla e-n inni sem melrakka í greni, Nj.; hann fór sem úsekr maðr, id.; staup mikit sem manns höfuð (= svá sem), Fms. vi. 183; þeir veittu þér allan heiðr sem sínum formanni, Karl. 221; skal hverr vera sem sjálfr ryðr sér til rúms (such as, just as), Fms. viii. 93; vit skulum ginna þá alla sem þursa, Nj. 263; henni var trúað sem góðri konu, Sks. 457; hann kom, sem hann hafði heitið, as he had promised, Fms. i. 72; sem enn mun getið verða, as it will be told, vii. 230; dugði hverr sem mátti, every one did as he could, his best, viii. 139; lagði hverr fram sitt skip sem drengr var til, vi. 315; sem fyrr var sagt, Stj. 48; Hárekr görði sem hann hafði sagt, Ó. H. 170.

4. with a compar.; því úgörr sem hann er forvitnari, the less, the more, Greg. 29.

5. with a superl.; sem hvatast = Gr. ὡς τάχιστα, Lat. quam celerrime, Fms. viii. 145; sem skjótast, Nj. 4; sem tíðast, Eg. 206; sem næst, 127; beita sem þverast, 161; sem bezt, Sks. 623; sem verst, sem mest, Karl. 222; sem skemst, 225; sem minnst, Nj. 263: ellipt., sem left out, Sks. 171, 201 B.

6. with subj. as if; svá sem hann mælti annat mál, Ó. H. 171; sem þín móðir sé, Skv. 1. 41, (hence the mod. sem-sé, to wit, viz., proncd. sum-sé); lát sem þú þykkisk þar allt eiga. Fms. xi. 112; þeir vóru allir með vápnum sem til bardaga væri búnir, iv. 220; þá er þeim þótti sem minnstir væri fyrir sér, Eg. 123; svá skulu vér ok vara oss, sem vér munim eiga við borða-mun at deila, Fms. viii. 288; svá lízk mér sem nú munim vér hafa …, Nj. 5.

7. as also, as well as; hann tekr svá kirkju-tíund sem sína tíund, B.K, 49; oss sýnisk hón svá hjálpsamlig sem nytsamlig, as wholesome as useful, Dipl. i. 3: svá … sem, so … as, i. e. both alike; brag sem leika, Bjarn. (in a verse); reyr, stör, sem rósir væuar, Hallgr.

II. temp. as, when; sem hringdi til aptansöngs vildi konungr ganga, Fms. vii. 148; nú sem Lucifer hugleiddi, Stj. 7; enn sem Pharao sá þetta undr, 267; nú sem hvárirtveggju …, Karl. 148; ok sem keisarinn er víss orðinn, 222; ok sem þar er komit þjónustu, 223; freq. in mod. usage,—og sem hann var enn nú að tala, Matth. xvi. 47; enn sem hann gékk út um dyrnar, 71; enn sem þeir höfðu krossfest hann, xxvii. 35; sem Moises með sínum staf, Pass. 40. 7; nær sem, 38. 12, passim.

B. As a relative particle, used just like the particle er (es), see p. 131. After a demonstrative pronoun; konungi þeim, sem svá er góðr ok réttlátr, Fms. vii. 263; eptir þetta, sem nú var getið, i. 16; at því skaplyndi, sem vér höfum, Nj. 61; þ;á menn, sem, K. Á. 10; þau vötn, sem, Stj. 91; þau læti, sem, Fms. i. 217; hinna fyrri biskupa, sem ( to whom) landsháttr var hér kunnari, H. E. ii. 79; ór þeim fjórðungi, sem féit er áðr mest saman, from that quarter, whence …, Grág. i. 195; í þess konungs veldi, sem sá var, in whose kingdom he was, 190: answering to er (ll. 2), við slíkt ofrefli, sem þeir áttu at etja (viz. við), Fms, iii. 9; ór þeim ættum, sem þér þóttu ernirnir fljúga (viz. ór), Ísl. ii. 196: adding a demonstr. pron. (cp. er A. lll), cf prestr fallerast með þeirri konu, sem hann hefir skírt barn hennar ( whose bairn), H. E. i. 190.

II. after adverbs; þar sem = ‘there as’ = where; þangat sem, ‘thither as’ = whither; þaðan sem, ‘thence as’ = whence; hann drap þar ( there) fótum, sem ( where) vatni því var niðr slegit, Hom, 110; muntú þar þykkja sóma-maðr, sem þú kemr, Ld. 158; skal þar kalla kirkju, sem hann vill, K. Þ. K. 42; felask þar sem ( where) okkr þykkir vænligast, Nj. 263: hvar sem hann kom, wheresoever he came, Fms. vi. 356; þat sem fékksk af reiðskjótum, Ó. H. 170; hvaðan? Þaðan sem þú mátt vel éta, Nj. 75.

2. þú görir þik góðan, þar sem þú hefir verit þjófr ok morðingi, thou who hast been, Nj. 74: dropping ‘þar;’ eru allir þrændir sem hann er, all the Thronds are where he is, i. e. they all back him Fms. i. 53.

n. a raised deal-floor or platform along the side-walls of an ancient hall (eldaskáli), used as a sitting- and sleeping-place by the household.

* * *

n., lit. the seat; in ancient dwellings it appears to have meant the aisle or wing that ran along the hall on both sides, divided from the nave or middle hall by posts and a partition (set-stokkar and bríkr); the ‘set’ was the daily sitting-room, and here were the beds; innar gengr hann eptir höllinni, breið vóru set báðum megin … fyrir stokkana, Konr.; þá snúa þau rekkjum sínum ok horfa þá um endilangt setið, Gísl. 106 (endilangt húsit, 22, l. c.); en um kveldit er menn fóru í rekkjur, þá bygðu sitt set hvárir, Sturl. i. 173; þeir Ingimundr hjuggu upp í setið þá er þeir kómu í skálann (during the night when all were in bed), ii. 73; höggvit er til okkar ofan ór setinu, iii. 174; síðan bjuggusk þeir til rekkna ok lögðusk niðr í seti þar við eldinn, Ó. H. 153; var búit um þá í setinu ok lögðusk þar til svefns, id.; ef hundr er bundinn í seti, þá skal hann eigi ná á stokk (i. e. setstokk) fram, at bíta menn er ganga á gólfi, Grág. ii. 119; Grettir sér nú hvar stóðu ullar-kambar í setinu, Grett. 24 new Ed.: the phrases ‘innar af seti’ and ‘útar af seti’ are not quite clear, perh. the former means towards the nave or central hall, the latter towards the aisle or outer chambers; thus, innar frá seti, Sturl. ii. 67; ek hefi búit, góða sæng útan af seti, Dropl. 28; hann hvíldi í lokrekkju innar af seti, Ísl. ii. 262; hinu iðra setinu, Fb. ii. 297; dyrr vóru fram ór skotinu at setum innan-verðum, gékk Egill fram í setið, ok lagði hann niðr í setið, Eg. 397. seta-skáli, a, m. a sitting-room, Eb. 274.

(-ar, -ir, acc. -u), m.

1) custom, habit (þat mun hér vera s., at menn ganga vápnlausir fyrir konung);

2) conduct, moral life (spilla ill mál góðum siðum);

3) religion, faith; inn forni s., the ancient (heathen) faith; inn nýi s., the new (Christian) faith; kristinn s., the Christian religion; heiðinn s., heathenism; í fornum sið, in the olden, or heathen, times.

* * *

m., gen. siðar, dat. sið, pl. siðir, acc. siðu, mod. siði, [Ulf. sidus = ήθος; Hel. sidu; O. H. G. situ; Germ. sitte; Dan. sæd; Swed. sed]:—custom, habit, manner, Lat. mos, a word of importance and wide use; sjá, kanna annarra manna siðu, Sks. 17; sem þá var víða siðr til, Bs. i. 41; þat mun hér vera siðr, Eg. 110; sæmileikr hennar ok siðir, Str. 21; konungliga siðu, kaupmanna siðu, lærðra manna siðu, … siðu ok athæfi, Sks. 5; lands-siðr, the custom of the land; í fyrnskunni var sá siðr, at …, N. G. L. ii. 416: conversation, falla í sið með mönnum, to live sociably, Þiðr. 149 (sið-blendinn).

2. conduct, moral life [Lat. mores]; góðir siðir, þat er upphaf allra góðra siða at elska Guð, N. G. L. ii. 419; hann tók at semja heima-manna siðu ok híbýla-háttu, Bs. i. 102; sjá ok nema góða siðu, 271; at hvergi hefði þeir séð fegri siðu, id.; siða-tjón, Sks. 352; ó-siðir, ill manners, a wicked life, Bs. i. 62, N. G. L. ii 419; það er ó-siðr, ‘tis ill-breeding.

3. siðr (also in plur.) is the old and expressive word for religion, faith, as it appears in the life, laws, habits, and rites of a people; thus, inn Forni siðr, the ancient (heathen) faith; inn Nýi siðr, the new (Christian) faith; Kristinn siðr, the Christian religion; Heiðinn siðr, heathenism, etc.; snúa öllum til Kristins siðar, 655 iii. 3; eptir því sem mér skilsk, eru mjök sundrlausir siðir várir, Bs. i. 38; skurðgoða-blót ak allan heiðinn sið, 43; at þeir mætti sjá atferði siðar þess, er Kristnir menn höfðu, Ld. 174; er þat ok nær mínu hugborði, at þú, Kjartan, hafir betra sið þá er þú siglir af Noregi enn þá er þu komt hegat, 172; geldr at nýbreytni konungs, ok þessa ens nýja siðar er goðin hafa reiðsk … hversu ertú fúss, frændi, at taka við trú þeirri er konungr býðr?—Ekki em ek þess fúss, segir Bolli, þvíat mér lízt siðr þeirra veykligr mjök, 168, 170; kom þat ásamt með þeim, at níta sið þeim er konungr bauð, 166; Ólafr konungr boðaði siða-skipti þar í landi, Fms. ii. 26; þat spurðisk þar með at siða-skipti var orðit í Noregi, höfðu þeir kastað enum forna sið … Ok ef þeir menn koma út hingat er þann sið bjóða, þá skal ek þat vel flytja, Nj. 156; þeir hafa Ebreska tíða-görð ok alla siðu, Symb. 57; þeir biskup fóru með nýjan sið, Fs. 76; með nýjum sið ok boðorðum. 91; siðar þess er várir foreldrar hata haft, O. H. L. 23; í fornum sið, in the olden times, in the heathen times: hann var göfgastr allra herkonunga ok bezt at sér í fornum sið, Fb. i. 349. The same term was afterwards used of the Reformation (the Reformed faith as opp. to the Roman Catholic faith), [cp. Germ. die alte Sitten]; féllu þeir helzt í sið með herra Gizuri biskupi, sira Gísli Jónsson …, Bs. ii. 250; nokkuð ágrip um gömlu siðina, 247; hann tók af alla Pápista siðu, 249; vegna þeirra nýju siða, Safn i. 682.

4. a rite, ceremonial, esp. in plur.; brúðkaups-siðir, bridal ceremonies; kirkju-siðir. church rites; hirð-siðir, court ceremonies; borð-siðir, table ceremonies.

COMPDS: siðabót, siðamaðr, siðasamr, siðaskipti, siðavandr, siðavendni.

m. poet. follower, companion.

1) journey, walk; vera á sinnum, to be on the way; heill þú á sinnum sér, be happy on thy way; dagr var á sinnum, the day was passing by;

2) fellowship, company; ríða í sinni e-m, to ride in one’s company;

3) help, support (V. þakkar honum sitt s.); vera e-m í s., to side with one, help one (þú vildir, at allir væri þér í s.);

4) time, = sinn; annat s., a second time, = annat sinn; þat s., that time.

* * *

and sinn, n., Vtkv. 5, Fas. i. 73, ii. 542; sinni is the truer form, but the word is mostly used in dat.; [A. S. síð; Ulf. sinþ]:—prop. a walk; er mér hefir aukið ervitt sinni, a heavy walk, Vtkv. 5.

II. fellowship, company; nú skal brúðr snúask heim í sinni með mér, in my company, Alm. 1; ríða í sinni e-m, Skv. 3. 3; látum son fara feðr í sinni, 12; hrafn flýgr austan … ok eptir honum örn í sinni, Fas. i. 428 (in a verse); manngi er mér í sinni, i. e. I am alone, no one in my company, 247 (in a verse); vilja e-n sér í sinni, iii. 483 (in a verse): langt er at leita lýða sinnis, Akv. 17; þjóða sinni erumka þokkt, the fellowship of men is not to my liking, i. e. men shun me, Stor.

2. concrete, a company; Vinda sinni, the company of the Wends, Lex. Poët.

3. in plur., á sinnuin, on the way; heill þú á sinnum sér, be hale on the journey! Vþm. 4; dagr var á sinnum, the day was far on its way, was passing, Rm. 29; guðr var á sinnum, the battle drew to a close, Hkr. i. 95, Hornklofi (in a verse).

III. metaph. help, support, backing; in prose it remains in the phrases, vera e-m í sinni, to ‘follow,’ side with one, help one; ifanarlaust er Guð í sinni með þeim manni, Barl. 93; mun ek heldr vera þér í sinni, Fb. i. 529; vóru þar margir menn með jarli um þetta mál ok honum í sinni, Fms. iv. 290; þú vildir at allir væri þér í sinni, Sturl. i. 36; þeir dýrka fjallaguðin, ok því hafa þau verit þeim í sinni, Stj. 598; leiðir Víðförull Jólf út ok þakkar honum sitt sinni, Fas. ii. 542; leggja í sinni við e-n, to back one, Bs. i. 882; hann þekkir sinni þeirra, at þeir vinna konunginum mikinn sigr, he knows (appreciates) their help, Fas. i. 73: in compds, fá-sinni (q. v.), solitude; sam-s., society; víl-s., q. v.

B. sinn and sinni, as an adverb of time, in adverbial phrases, the latter form being rare and less correct, but occurring in a few instances in the accusative, as fyrsta sinni, N. G. L. i. 74; annat sinni, 340, Fms. vii. 325, Sks. 205; hvert sinni, Sks. 16, K. Þ. K. 10; í þat sinni, Sturl. iii. 217: [Ulf. sinþ, e. g. ainamma sinþa, = ἄπαχ, twaim sinþam = δίς, þrim sinþam = τρίς; Dan. sinde]:—a time, with numerals = Germ. mal; in acc, and dat. sing., eitt sinn, einu sinni, and dat. pl. tveim sinnum, etc.:

α. acc. sing.; þat var eitt hvert sinn, one time it happened, Nj. 26, Fær. 242; annat sinn, the second time; í annat sinn, K. Þ. K. 14; hit þriðja sinn, the third time, 10; í hvárt sinnit, each time, id.; í hvárt sinn, 12; þat sinn, that time, then, Fms. i. 264; í þat sinn, Hkr. ii. 15, Grág. ii. 167; ekki sinn, at no time, not once, never, Skálda 167; aldri sinn síðan, never a time since, never more, Nj. 261; sitt sinn við hvert orð, K. Þ. K. 11: um sinn, once; eigi optarr enn um sinn, Grág. i. 57, 133; hann skal drepa barninu í vatn um sinn, K. Þ. K. 10, 12; eigi meirr enn um sinn, Nj. 85; ganga til skripta it minnsta um sinn á tólf mánuðum, K. Á. 192: for this one time, ek mun leysa þik ór vandræði þessu um sinn, Ísl. ii. 133; fyrst um sinn, for the present, Þórð. 69 (paper MS.), and so in mod. usage; um sinn-sakir, for this once, Ld. 184, 196, 310.

β. dat. sing. upon a time; enu þriðja sinni, the third time, Blas. 40: eiuhverju sinni, a time, a certain time, Nj. 2, 216; einu sinni, once, in an indefinite sense, Hðm. 14 (Bugge, see the foot-note); er þá kostr at kveða einu sinni (= mod. einhvern tíma) skáldskap þann, Grág. ii. 151; in mod. usage einu sinni means once, for the old ‘um sinn’ is now obsolete: því sinni, for that time, for that occasion, Fms. vii. 129; at því sinni, Sks. 258; þessu sinni, this time, Fms. i. 126: at sinni, for this time, at present, Nj. 216, Ld. 202, Fms. i. 3, 159: sinni sjaldnar, once less, Rb. 450.

γ. dat. plur.; sjau sinnum, seven times, Alg. 262; hundrað sinnum, Flóv. 33; þeim sinnum, er …, when, Sks. 211 B; endr ok sinnum, now and then, from time to time, Sks. 208 B.

δ. gen. p!ur.; fimmtán tigum sinna, a hundred and fifty times, Dipl. ii. 14; sétta tigi sinna, Rb. 90; þúsundum sinna, a thousand times, Greg. 37.

adj. ‘self-feeding,’ of cattle grazing without a shepherd; (fé) gékk þar öllum vetrum s. í skógum, Eg. 135; ef menn eigu vetr-haga saman er hross eða sauðir eða naut ganga s. í, Grág. ii. 325; er mér sagt gott frá landa-kostum, at þar gangi fé s. á vetrum, Fs. 20; má af því marka landa-kosti þá er í þat mund vóru, at féit gékk allt s. úti, 26, Landn. 47, v. l.; en er hann fór eptir fé sínu því er þar hafði s. úti gengit, 53.

1) order, arrangement; A. sagði, hver s. vera skyldi fyrir liði hans, how his troops should be drawn up; þessi var s. á göngu konungs til kirkju, this was the order of the royal procession;

2) manning of a ship, crew; sex skip skipuð fullri s., fully manned:

3) place, berth, as one of the crew (hann tók, sér s. með þeim manni, er Þórólfr hét);

4) due order, due course, disposition, arrangement (lét hann upp lesa bréf um s. ríkisins);

5) orders (þeir beiddust skipunar at konungi);

6) change; mun honum, þykkja góð a. á komin, he will think that good change has taken place.

* * *

and skipun, f. order, arrangement, disposition, of men; Aðalsteinn sagði hver s. vera skyldi fyrir liði hans, A. said how his troops should be drawn up. Eg. 292; þessi var skipan á göngu konungs til kirkju, this was the order of the royal procession, Fms. x. 15; þeir höfðu séð lið Hákonar ok alla skipan þeirra, vii. 256; varð orrosta eigi löng áðr s. raufsk á skipi Hákonar, 289; þá þynntisk skipun fyrir framan merki konungs, Ó. H. 217.

2. the manning of a ship, a crew; sex skip skipud fullri skipan, fully manned, Fms. x. 58; Eiríkr skipaði hann (i. e. the ship) sínum mönnum með þrennum skipunum, manned her with a threefold crew, 368; svá létu þér sem várt skip myndi eigi verr skipat enn Ormrinu langi var, en svá sýnisk mér sem skipti muni á vera um skipanina, vii. 11; ef háseti rýfr skipan, if one of the crew breaks the crew, by absenting himself or deserting, N. G. L. ii. 276, 278 (Jb. 387); Lögréttu-s.

II. an appointed place, position; ganga til sætis síns sem hann á gang réttan ok skipan, Sks. 370; Haraldr fór þá austr til Svíþjóðar ok leitaði sér skiponar, Ó. H. 11: = skiprúm, hired service on board a ship, as a mate, fisherman; hann tók sér s. ( took hire) með þeim manni er Þórólfr hét, Ld. 38; er þat siðr manna at fá sér slíka hluti áðr menn taka skipun, … Hneitir átti nú hlut í at hann varni honum eigi skipunar, Sturl. i. 11; í Örfirisey eiga múnkar skipun ( the manning of a boat) ok allan viðreka, Ám. 111; ein skipan, 112; allir kaupsveinar hafa sér ráðit skipan, Fms. vi. 238.

III. metaph. order, position; af tungu-bragði ok skipun varranna, position of the lips, Skálda 170; héraðs-vöxtr ok lands-skipan ( landscape), Fs. 22; borga-skipan, town geography, 32; landa-s. geography; orða-s., the disposition of words, syntax.

2. due order, due course, disposition, arrangement; tólf mánaða tiða-bækr en þó ekki eptir s., Vm. 100; vér sungum vers at skipun, unz lokit var, 623. 32; bæna-hald með þvílíkri s., Sks. 617: hann segir s. þá sem hann vildi á göra um ríkit, Fms. i. 46; lét hann upp lesa bréf um s. ríkisins, viii. 445; í millum annarra greina í sinni s. segir hann svá til prestsins. xi. 443; Kardinallinn görði þá s. þar á, at, x. 22: in mod. usage, order, command, = boð, til-s., an ordinance; tala um s. ok setning þá er vera á landa þeirra á meðal, Sks. 277 B.

3. care, charge; at þaer eignir skuli vera undir leikmanna s. ok forsjó, … allar kirkju-eignir sé undir hans (the bishop’s) s., K. Á. 30.

4. orders; þeir beiddusk skipanar af konungi, Sturl. iii. 137; skipan sú er menn göra á síðastum dögum heitir testamentum, K. Á. 50, 56; göra s. sína, to make one’s last will, N. G. L. i.

IV. a turn, change; var nú betri s. á komin um lund hans, his temper had taken a better turn, had improved, Hrafn. 35; var þá orðin s. mikil á hennar hag, honum sýndisk á henni grísar-höfuð, Odd. 28; þeir sá enga s. á hans yfir-bragði, 655 xiv. A. 2; mun honum þykkja góð s. á komin, Nj. 14; hversu mátti svá mikil s. verða á einni nótt? 623. 62; skipan er hér á vorðin, eldrinn er nú meirr fölskaðr enn ek hugða, Fs. 6: with the notion of change (for the better), s. er þá á orðin ef konungr mælir vel til mín, Fms. vii. 24.

COMPDS: skipanarbók, skipanarbréf, skipanarbrigð.

* * *

(gen. pl. tungna), f.

1) tongue; skœðar tungur, evil tongues; hafa tungu fyrir e-m, to have a tongue for a person, be the spokesman; gæti hann, að honum vefist eigi tungan um höfuð, let him take heed that his tongue do not twist a noose for his own neck;

2) tongue, language (þá skiptust tungur í Englandi, er Vilhjálmr bastarðr vann England); dönsk t., the Danish (Norse) tongue;

3) tongue of land (Ö. nam tungu alla milli Hvítar ok Reykjadalsár).

* * *

u, f., gen. pl. tungna; [Goth. tuggo; common to all Teut. languages; cp. Lat. lingua]:—a tongue, Sól. 44, Grág. ii 11, passim: metaph. usages, hraðmælt tunga, Hm. 28; skæðar tungur, evil tongues, Nj. 264; hafa tungu fyrir e-m, to have tongue for a person, be the spokesman, Fms. vi. 223; harðr í tungu, Hallfred; skáldskapr var honum svá tiltækr, at hann kvað af tungu fram sem annað mál, Ó. H. 171; hann sá eld mikinn í tungna líkjum, Hom. 91; lof-tunga, ‘praise-tongue,’ flatterer, a nickname.

2. sayings; tunga er höfuðs-bani, ‘tongue is head’s bane,’ is the ruin of a man, Hm. 72; e-t leikr á tveim tungum, N. G. L. i. 211 (see leika II. 4); tungan leikr við tanna sar, the tongue touches sores of the teeth, Mkv.; hann hefir tönn og tungu á öllu, of a ready tongue; gæti hann, at honum vefisk eigi tungan um hófuð, let him beware lest his tongue winds round his head, i. e. let him beware of loose talk, (a long tongue being = inconsiderate tongue that works evil), Nj. 160, Þorst. Síðu H. 178; also, e-m vefsk tunga um tönn, to be disconcerted: a person endowed with poetical gifts is believed to have a tongue longer than other men (the tongue-tip reaching to the nostrils), Ísl. Þjóðs. ii. 557; to this refers the legend of Hallbjörn hali, síðan togar hann á honum tunguna, ok kvað vísu þessa, then be stretched his tongue and said, Fb. i. 215; on the other hand, of words spoken in an evil hour, it is said that fiends have stretched (pulled) a man’s tongue, troll toga tungu ór höfði e-m (see troll): in nursery talk, swearing is said to leave a black spot on the tongue, blótaðu ekki, það kemr svartr blettr á tunguna á þér!

II. a tongue, language; Dönsk tunga, the Danish (Norse) tongue, see Danskr; tungan er vér köllum Norrænu, Fms. xi. 412; vitr maðr ok kunni margar tungur, 298; þar eru tungur sjau ok tuttugu, 414; hverega tungu er maðr skal ríta annarrar tungu stöfum, þá verðr sumra stafa vant, af því at eigi finnsk þat hljóð í tungunni sem stafirnir hafa þeir er af ganga, … nú eptir þeirra dæmum, alls vér erum einnar tungu, … or vóru teknir þeir (stafir) er eigi gegna atkvæðum várrar tungu, Thorodd; ein var þá tunga á Englandi, sem í Noregi ok í Danmörku, en þá skiptusk tungur í Englandi er Vilhjálmr bastarðr vann England, Ísl. ii. 221; Danskir, Sœnskir eða Norrænir ór þeirra konunga veldi þriggja er vár tunga er … af öllum tungum öðrum enn af Danskri tungu, Grág. ii. 72; tungna-grein, tungna-skipti, division of tongues, Stj.

III. metaph. of tongue-formed things, a tongue of land at the meeting of two rivers (= Gr. μεσοποταμία); í tungu einni milli gilja tveggja, Valla L. 223, Sd. 141; Önundr nam tungu alla milli Hvítár ok Reykjadalsár, Landn. 60; frá Flókadalsár-ósi til Reykja-dalsár-óss, ok tungu þá alla er þar var á milli, Eg. 186; very freq. in Icel, local names, Tunga, Tungur, Tungna-jökull, Tungna-fell, Tungu-á, Tungu-heiðr, Hróars-tunga, Biskups-tungur, Stafholts-tungur, Skaptár-tunga, Landn., map of Icel.: Tungu-goði, a, m. a nickname: Tungu-menn, m. pl. men from T., Landn., Sturl.

2. the tongue of a balance, in tungu-pundari; in the poets, a sword is slíðr-tunga, hjalta-tunga, slither-tongue, hilt-tongue, and the like, Lex. Poët.

B. COMPDS: tungubragð, tungufimi, tunguhapt, tunguhvass, tungulauss, tungumjúkr, tunguníð, tungupundari, tungurætr, tungnaskipti, tunguskorinn, tunguskæði, tunguskæðr, tungusnjallr, tungusótt, tungusætr, tunguvarp.

a prefixed particle denoting lacking, under-, un-.

* * *

a particle prefixed to nouns and adverbs, [cp. vanr; Goth. and A. S. wan-, deficient; O. H. G. wana-]:—lacking, wanting: only used as a compd except in the phrase, of og van, or það er of sem van, now too much, now too little.

B. In COMPDS van- is freq. as a prefixed particle, mostly denoting lacking, slowly, short, not sufficient, under-, but also simply as a negative, much like Gr. δυσ-: van-afla, -afli, adj. weak, waning in strength, Al. 5. Fms. vi. 107, Sks. 590. van-alinn, part. under-fed, Grág. i. 455. van-brúka. ð, to misuse; mod. van-brúkun, f. a misuse. van-burða, adj. born prematurely; v. eldi. 656 B. 7. van-búinn, part. unprepared, Korm. 202, Ld. 324, Fms. vi. 214, vii. 127, viii. 288. van-drengr, m. a bad man, Fs. 166. van-dæmt, part. under-judging, i. e. too leniently: hafa v. eða ofdæmt, Grág. (pref.) van-efni, n. pl. lack of means, Grág. i. 257, Band. 31 new Ed., Fms. viii. 23. van-erð, f.(?). inferiority, N. G. L. i. 212. van-farinn, part. in a strait, Fas. i. 518 (see also the verse); vér erum vanfarnir hjá honum, we are much short of him, Orkn. 332. van-ferli, n. things going wrong, Fms. x. 131. van-festr, part. badly fastened, MS. 4. 8. van-fylgt, n. part.; hafa v. e-m, to back one slowly, Bs. i. 739. van-færi, n. disability, Stj. 1. van-færr, adj. disabled, infirm, Fms. ii. 146, x. 354, xi. 325, Fas. i. 532, Bs. i. 393; vanærr ok ílla heill, Hom. 122. van-gá, f. lack of care. van-gefinn, see vargefinn. van-gerðing, f. a defective fencing, Gpl. 382. van-geymsla, u, f. = vangá, Ld. 128, Jb. 42, Dipl. v. 26. van-geymt, n. part.; hafa v. e-s, to neglect, H. E. ii. 110. van-giptr, part. married beneath one, Nj. 17, v. l. van-goldit, part. n. underpaid, Ó. H. 87. van-gætt, n. part. = vangeymt, Gþl. 463. van-gæzla, u, f. = vangeymsla, Grág. ii. 341, Fms. viii. 364. van-görr, part. defective, imperfect, imperfectly done, half done, Fms. vi. 13, x. 318, Bs. i. 59; ung Kristni ok mjök vangör, Fbr. 7; mér sýndisk vangört, faulty, Fms. x. 320. van-haft, n. part.; hafa v., not to get one’s due, Grág. i. 265. van-haga, að; impers., mig vanhagar um e-t, to miss a thing, want. van-hagr, m. dismay, disadvantage, Grág. ii. 49, Fms. xi. 245, Fær. 7: misconduct, Bs. i. 687. van-hald, n. a damage, loss; bíða vanhald af e-m, Fms. x. 421: in plur. ill-luck, thriftlessness, Band. 37 new Ed. van-haldinn, part. getting less than one’s due, wronged, H. E. ii. 126; ef þú þykkisk v., Ld. 108, Slurl. i. 77 C, Fas. ii. 297. van-hefnt, n. part. (better var-hefnt), Nj. 280, v. l. van-heiðr, m. dishonour, H. E. i. 562, Fas. ii. 289. van-heila, u, f. = vanheilsa, Bs. i. 353. van-heilagr, adj. profane. van-heilindi, n. failing health, illness, Fms. vii. 208, viii. 280, H. E. i. 12. van-heill, adj. [A. S. wanhâl], not hale, disabled, ill, Grág. i. 50, Fms. x. 420; e-m verðr vanheilt, to be taken ill, Grág. i. 277: = pregnant, Bret. 10. van-heilligr, adj. ill, wretched, Fms. vii. 30. van-heilsa, u, f. failing health, illness, Bs. i. 83, 84, 353 (v. l.), Grág. i. 226, Fms. vii. 157, passim. van-helga, að, to profane. van-helti, f., better vammhelti, q. v., Jb. 366 A. van-henta, t, to stand in need of, to want; hann kvað sér v. annat, he said it was not that he wanted, Ld. 212. van-hentr, adj.; e-m er e-t vanhent, it suits one not well, Fms. x. 260. van-herðr, part. not pushed up to one’s mettle, Fas. iii. 487. van-hirða, t; v. um e-t, to neglect. van-hirðing, f. = vangeymsla. van-hirzla, u, f. = vanhirðing, Sks. 446. van-hluta, adj. unfairly dealt with; verða v., to be worsted, Bjarn. 56, Ísl. ii. 255, Grág. i. 157, ii. 92, Fms. i. 306; rétta þeirra hlut er áðr eru v., Eb. 156. van-hlutr, m. an unfair share, Sturl. i. 47 C. van-hugaðr, n. part. [? A. S. vanhygig]; e-t er v. í máli, it was not well considered, Lv. 30. van-hyggja, u, f. a lack of forethought, Ld. 152; bæta fyrir vanhyggju mína, Valla L. 209. van-kunnandi, part. wanting in knowledge, ignorant, ill-informed, Gþl. van-kunnigr, adj. ignorant. van-kunnindi, f. ignorance, Gþl. (pref.) van-kunnusta (mod. van-kunnátta), u, f. want of knowledge, ignorance, H. E. i. 479. van-leitað, n. part.; e-s er v., examined imperfectly, Bs. i. 329. van-lofaðr, part. under-praised, Fms. vi. 196. van-lokinn, part. half paid, of debt; vanloknar skuldir, Grág. i. 93. van-luktr, part. half finished; ganga frá mörgu vanluktu, Sturl. iii. 279. van-lykta, að, to leave unfinished, H. E. i. 409. van-lyktir, f. pl.; með vanlyktum, unfinished, half done, Fms. vi. 13; ok var at vanlykðum nökkut, er hón þó höfuð hans, Ísl. ii. 333; hvárigar vanlykðir ( faults) er þær koma á goðans hendi, Grág. i. 94. van-mátta, adj. weak, sick, sore; í tána þá er v. var, a sore toe, Hrafn. 15. van-máttigr, adj. failing in strength, weak, impotent, Fms. v. 163. van-máttr, m. failing strength, illness, Eg. 565, Vápn. 17, Fms. ii. 12, Bs. i. 84. van-megin, n. weakness, Fms. vii. 156: a swoon, fainting, sló yfir mik hræzlu ok vanmegni, 108. van-meginn (van-megn, Stj. 20), adj. weak, feeble, Fms. i. 305, Stj. 20, v. l.; v. af megri, Fb. iii. 447; höndina þá má vanmegnu, an infirm hand, Sturl. i. 189. van-megna, adj. = vanmeginn. van-megna, að, to weaken; v. sterkjan hug, Al. 6: reflex., vanmegnast, to faint, sink down, Vídal. passim. van-menni, n. (van-menna, u, f., Lv. 30; vanmennur þær, Fms. xi. 257), a worthless person, Gísl. 149, Vápn. 15, Fms. iii. 149. van-meta, adj. in a weak, bad condition; var fótrinn v., of a sick leg. Bs. i. 344; vanmeta skepna, an ill-favoured creature. van-metnaðr, m. a disgrace, Grett. 160 A. van-mettr, part. hungry, Sól. 3. van-mælt, n. part.; eiga e-t vanmælt, if thou hast anything unsaid, anything to say, Bs. i. 668; hvárt mér verðr ofmælt eðr vanmælt, Nj. 232. van-mætti, n. an infirmity. van-refsaðr, part. not duly punished, Sturl. ii. 10. van-refst, n. part. = refsað; ef v. er af dómarans hendi, Gþl. 172. van-rekstr, m. = vanréttr, Fms. xi. 253, v. l. van-rétti, n. loss of right, Ls. 40; þola v., Ó. H. 238: a defeat, Ísl. ii. 367. van-réttr, m. = vanrétti, Fms. xi. 253. van-rækiliga, adv. carelessly, slovenly, Bs. i. (Laur. S.) van-rækja, t, to disregard, Stj. 157, Fms. xi. 423, K. Á. 72: reflex., vanrækjask e-n, Fms. viii. 252. van-rækt, f. lack of care, Gþl. 332, H. E. i. 251, Dipl. ii. 14. van-rætt, n. part. not fully discussed; v. er um e-t, Sks. 271 B. van-samit, part. unsettled, Stj. van-semd, f. a disgrace, offence, Bjarn. 67. van-signaðr, part. cursed, Stj., MS. 655 xx. 3. van-skörungr, m. = vandrengr, Fs. 4, Eg. 730. van-spurt, n. part. left unasked, Sks. 52, 191. van-stilli, n. lack of moderation, intemperance, Al. 45, 71; gefa svá kappsamliga mat, er á þessu mikit vanstilli, no measure, Ísl. ii. 337, Fms. vii. 162 (of a fit of insanity); v. lopts, Al. 55; þurfa menn ekki hér at lýsa v. ( men need not shew ill temper) fyrir þessa sök, Sturl. i. 101 C. van-stilling, f. = vanstilli. Hom. 25. van-stilltr, part. wanting in tempcr, rash, Fms. i. 207, x. 264; marglyndr, vandlyndr ok v., wanting in temper, 420; v. í orðum, vi. 324: excessive, Stj. 142. van-svarat, n. part. insufficiently answered, of a question; hafa v., H. E. ii. 93; vanspurt eða v., Sks. 270. van-svefta, adj. having too little sleep. van-sæmd, f. dishonour, contumely, Fms. ii. 291, vi. 109. van-sætti, n. discord, Sturl. i. 101, v. l. van-sök, f. a fault, offence, Magn. 524. van-talað, n. part. = vanmælt; er enn mart vantalað, Lv. 20; á ek við hvárigan ykkarn vantalað, I want to speak to neither of you, Fms. v. 327. van-talit ( van-talt), n. part. not full accounted for, short in the tally, Glúm. 385; oftalt, vantalt, Gþl. 478. van-tekit, n. part. pulled insufficiently, Eb. 242. van-traust, n. a lack of trust. van-trú, f. unbelief [Dan. vantro]; villa ok v., K. Á. 218, H. E. i. 390, Vídal. van-trúaðr, part. unbelieving, N. T., Vídal. van-trúnaðr, m. distrust, Fms. i. x. 398. van-unninn, part. unfinished; vanunnin verk, Grág. i. 157; lítið vas eptir vanunnit ( undone) í víngarðinum, Greg. 57. van-virða, t, to disregard, dishonour, put to shame, Ísl. ii. 238; affæra ok v., Bs. i. (Laur. S.): part. vanvirðr, Fms. ii. 67, Fs. 183; vanvirt, Fms. v. 326. van-virða, u, f. a disgrace, Fs. 60, 159, Eb. 128. van-virðing, f. = vanvirða, Fms. ix. 278, 289, Gþl. 157, 181. vanvirðu-lauss, adj. not disgracing, Grett. 118. van-virkja, u, f. a defect, fault, Stj. 158, Ísl. ii. 201, v. l. van-vit, n. [Dan. van-vid = insanity], want of thought, Nj. 135, v. l. van-vita, adj. insane, N. G. L. i. 213, Js. 79. van-vitað, n. part. not quite known; enn er v. nökkut um sættina, Bjarn. 56. van-vizka, u. f. foolishness, Al. 115. van-þakkað, n. part. not duly thanked; eiga e-m e-t v. van-þakklátr, adj. ungrateful. van-þakklæti, n. ingratitude. van-þekking, f. lack of knowledge. van-þyrmsla, u, f. violation; v. hátiða, Hom. 146. van-þökk, f. unthankfulness.

* * *

(gen. vatris or vatz), n.

1) water, fresh water (spratt þar vatn upp); sól gengr at vatni, the sun sets in the sea;

2) fears (vatnit for niðr eptir kjálkanum á honum); halda vatni, to forbear weeping;

3) lake (Mjörs er svá mikit vatn, at líkara er sjó);

4) pl., vötn, large rivers (hnigu heilög vötn af Himin-fjöllum).

* * *

n., pl. vötn; vant occurs in N. G. L. i. 363: the gen. sing. is, agreeably with the pronunciation, in old vellums invariably spelt vatz or vaz, vazt, Clem. 148, l. 32; the mod. sound is vass; in the Editions, however, the etymological form vatns has mostly been restored; all the South Teut. languages use a form with an r. The form vatr only occurs in two instances, perhaps used only for the rhyme’s sake, in hvatr vátri, a poem of the beginning of the 12th century; and hélt und vatr enn vitri, Sighvat; but vatn vitni in another verse cf the same poet: [A. S. wæter; Engl. and Dutch water; Hel. watar; O. H. G. wazar; Germ. wasser; cp. Gr. υδατ-ος; Lat. udus: on the other hand, Icel. vatn; Swed. vatten; Dan. vand, qs. vadn.]

A. Water, fresh water; jörð, vatn, lopt, eldr, Eluc. 19; spratt þar vatn upp, Edda (pref.); blóð ok vatn, Rb. 334; grafa til vatz, Edda (pref.); taka vatn upp at sínum hluta, Vm. 168; þá er vötnin vóru sköpuð, 655. 1; drepa í vatn eða hella á vatni, K. Þ. K.; ef vatn er svá mikit at þar má barn í hylja, N. G. L. i. 363.

2. phrases; ausa vatni, to besprinkle infants with water, see ausa I. 2. β; to which add, þar stendr þú, Özorr, kvað Helgi, ok mun ek ekki við þér sjá, þvíat þú jóst mik vatni, Dropl. 25; mærin var vatni ausin ok þetta nafn gefit, Nj. 25: ganga til vatns, to go to the water, to go to the ‘trapiza,’ q. v., of washing before meals, Ld. 296: þá er sól gengr at vatni. when the sun goes into the water, sets in the sea, K. Þ. K. 96; sér ekki högg á vatni, a blow in the water is not seen, of a useless effort: á vatni, afloat, Fas. ii. 532; svá skjótt, at ekki tók á vatni, Fms. vii. 344.

3. of tears; halda ekki vatni, could not forbear weeping, Fms. vi. 236 (in a verse), viii. 232.

II. a lake; [cp. North. E. Derwent-water, etc.]; uppí vatnið Væni, Fms. vi. 333; lét flytja sik út í vatn eitt, ok leyndisk þar í hólma nökkurum, i. 66; er í norðanverðum flóanum vatn þat er nes liggr í, Ísl. ii. 345; til vatz þess er Á en Helga fellr ór, Ó. H. 163; sjór eða vatn, a sea or lake, Edda.

III. streams, waters, esp. in plur. of large streams; hnigu heilög vötn af Himin-fjöllum, Hkv. 1. 1; þaðan eigu vötn öll vega, Gm.; þar er djúpt vatn ( deep water) er umhverfis, Grág. ii. 131; geysask vötn at þeim með forsfalli … vötnin flutu um völluna alla, Ó. H. 164; brúar um ár eða vötn, Grág. i. 149; vötn þau er ór jöklum höfðu fallit, Eg. 133; fjörðr sá er flóir allr af vötnum, Fs. 26; en nú falla vötn öll til Dýrafjarðar, Gísl. 20; fóru þar til er vötn hnigu til vestr-ættar af fjöllum, Orkn. 4.

IV. in local names, Vatn, Vatna-hverfi, Vatns-lausa, Vatns-á, Vatns-dalr, Vatns-endi, Vatns-fell, Vatns-fjörðr, Vatns-nes, Vatns-horn, Vatns-skarð, etc., Landn.; Vatns-dælir, Vatns-firðingar, the men from Vatnsfjörðr, Vatnsdalr, id., Sturl.: of lakes, Gríms-vötn, Fiski-vötn, Elliða-vatn, Mý-vatn, Ólvus-vatn, Landn., map of Icel.; more seldom of rivers, as Héraðsvötn in north of Icel.: Vatns-dælskr, adj. from Vatnsdalr, Finnb. 334, Ísl. ii. 335; Vatnsfirðinga-kyn, -búð, Nj. 248, Ld. 120 (see búð).

B. COMPDS, with gen. vatna-, vatns-, in vellums vatz-, vaz-: vatns-agi, a, m. dampness. vatns-bakki, a, m. a bank, shore of a water or lake, Grág. ii. 355, Jb. 315, Fms. viii. 32, Fas. i. 360. vatns-beri, a, m. the water-bearer, Aquarius in the zodiac, Rb. vatns-blandaðr, part. mixed with water. vatns-bolli, a, m. a water-jug, Am. 35. vatns-borinn, part. mixed with water. vatns-botn, m. the foot of a lake, Hrafn, 11, Fms. ix. 367. vatns-ból, n. a watering-place, well, where drinking-water is drawn. vatns-bóla, u, f. a water-bubble, vatns-bragð, n. a taste of water. vatns-burðr, m. carrying water, Bs. i. vatns-dauði, a, m. water-death, death by drowning in fresh water. vatna-djúp, n. a water-deep, abyss, Skálda 209. vatns-dropi, a, m. a drop of water, Stj. 154. vatns-drykkr, m. a drink of water, Stj. 150, 581, Edda 24. vatns-dæld, f. a watery hollow. vatns-endi, a, m. the end of a lake, Fms. ix. 406. vatns-fall, n. a stream, river; lítið vatnsfall, a small river, Eg. 134, v. l.: of rain, vindr ok vatnsfall, Art. 85. vatns-farvegr, m. a ‘water’s fairway,’ the bed of a river, Grág. ii. 291. vatns-fata, u, f. a water-pail, Fb. i. 258, O. H. L. ch. 96. vatna-flaumr, m. [Norse vand-flom], a water-flood, swell of water, D. N. vi. 148. vatns-flóð, n. water-flood. vatna-gangr, m. a flood, Stj. 59, Grág. i. 219, Landn. 251: a fall of rain, = vatnfall, veðrátta ok v., Grett. 24 new Ed. vatns-heldr, adj. water-tight. vatns-hestr, m. = nykr, q. v., Landn. 93, v. l.; but vatna-hestr, m. a good horse to cross rivers. vatna-hlaup, n. floods, a rushing forth of waters, Landn. 250. vatns-horn, n. a water-horn, a vessel for holy water in church, Pm. 6: the end or angle of a lake, and as a local name, Ld., Landn. vatns-hríð, f. a storm, Ann. 1336 C. vatns-íss, m. ice on a lake, Stj. 510, Fms. viii. 398, ix. 367. vatns-kanna, u, f. a water-can, Vm. 86. vatns-karl, m. a water-can shaped like a man; vatnskarl til vígðs vatns, Vm. 21; vatnskarl ok munnlaug, Fb. i. 359, D. N. iv. 457. vatns-ker, n. a water-jug, Stj. vatns-kerald, n. = vatnsker, Fms. i. 127, Vm. 21, Jb. 409, vatns-ketill, m. a water-kettle, Vm. 21, 114, B. K. 83. vatns-kottr, m. a water-insect, in foul pools. vatns-lauss, adj. waterless, without water, Barl. 196. vatns-leysi, n. lack of water. vatns-litr, m. water-colour, Rb. 336. vatns-megin, n. fulness of water. vatns-mikill, adj. swelling with water, of a river. vatns-minni, n. the inlet of a lake, Fms. ix. 394. vatns-munnlaug, f. a water hand-basin, Pm. 60. vatns-ósa, adj. soaked with water. vatns-óss, m. the mouth of a lake connected with the sea, Landn. 207. vatns-rás, f. a trench, water-course, Bs. i. 148, Stj. 593. vatns-sár, m. a font, Vm. 110, N. G. L. i. 327. vatns-skál, f. a water-jug, D. N. vatns-skírn, f. baptism in water, Barl. 116, 144 (vatnz-skírn). vatns-skortr, m. lack of water, Barl. 196. vatns-sótt, f water-sickness, dropsy, medic., Post. vatns-steinn, m. a font of stone, Vm. 110. vatns-strönd, f. the bank of a lake, Fms. viii. 32, MS. 623. 33, Vkv. (prose, vaz-strouds). vatns-stökkull, m. a watering-pot, a vessel or brush for sprinkling water, Bs. i. 464. vatns-tjörn, f. a ‘water-tarn,’ pool, Sks. 682. vatna-tunna, u, f. a water-tub. vatns-uppspretta, u, f. a jet of water, Stj. 646. vatns-veita, u, f. a drain, trench, aqueduct, Grág. ii. 289. vatns-veiting, f. a draining. vatns-vetr, m. a winter of floods, Ann. 1191 C. vatns-vígsla, u, f. consecration of water, Bs. i. 97. vatns-vík, f. a creek in a lake, Fms. viii. 67. vatna-vöxtr, m. ‘water-growth,’ a flood, Bs. i. 138, Grett. 133 A, D. N. ii. 35, passim. vatna-þytr, m. the thud, sound of falling waters, Skálda. vatns-æðr, f. a vein of water, Stj. 29, 205.

C. REAL COMPDS, with the root word vatn- prefixed: vatn-bátr, m. a lake-boat, Jb. 410 B. vatn-beri, a, m. = vatnsberi, Rb. (1812) 65, 66. vatn-dauðr, adj. drowned in fresh water, Grág. i. 223. vatn-dragari, a, m. a drawer of water, Stj. 358. vatn-dragi, a, m. id., Fas. iii. 21 (in a verse). vatn-dýr, n. water-animals, Al. 167. vatn-fall, n. a waterfall, stream; vatnföll deilir: a torrent, stream, í bráða-þeyjum var þar vatnfall mikit, a great torrent, Eg. 766; lítið v., 134; var v. þat fullt af fiskum, Fms. i. 253; svá mikit v. sem áin Níð er, v. 182; deilir norðr vatnföllum til héraða, Ísl. ii. 345; er vatnföll deila til sjóvar, Eg. 131, Grág. i. 440; með öllum vatnföllum, Nj. 265: of rain, fyrir vatnfalli ok regni, Gullþ. 8; vatnfall fylgði hér svá mikit ór lopti, torrents of rain, Gísl. 105, Fms. x. 250. vatn-fátt, n. adj. short of water, Landn. 34, Fms. ix. 45. vatn-fiskr, m. a fresh-water fish, Fs. 165. vatn-gangr, m. a swelling of water, Vápn. 24. vatn-horn, n. a water-horn, as church inventory, Vm. 110. vatn-kakki, a, m. = trapiza, q. v.; gékk hann til vatnkakka ok þó sér, Korm. 24. vatn-karl, m. a jug, Stj. 153, D. I. i. 597, Dipl. v. 18; vatnkarlar fjórir, könnur sextán, iii. 4, Rb. (of the zodiacal Aquarius). vatn-kálfr, m. dropsy; þá sótt er heitir idropicus, þat köllu vér vatnkálf, Hom. 25, 150; hann er góðr við vatnkálfi, Hb. 544. 39. vatn-ker, vatn-kerald, vatn-ketill, n. a water-jug …, Grág. ii. 397, Stj. 311, Nj. 134, Ísl. ii. 410, Fms. xi. 34, Ám. 29, Vm. 35. vatn-lauss, adj. = vatnslauss, Al. 172, Stj. 194. vatn-legill, m. a water-jug, Stj. 128. vatn-leysi, n. lack of water, Al. 173. vatn-ormr, m. a water-serpent, Al. 168; Hercules sigraði v. (the Hydra), MS. 732. 17: a pr. name, Mork. vatn-rás, f. = vatnsrás, Stj. 58, 642. Ísl. ii. 92. vatn-skjóla, u, f. a water-skeel, pail, D. I. i. 225. vatn-staðr, m. a water-place, 655 xxviii. 2. vatn-torf, n. soaked turf, Ísl. ii. 412. vatn-trumba, u, f. a water-pipe, Hom. 131. vatn-veita, u, f. = vatnsveita, a drain, water-trench, Grág. ii. 289, Stj. 498. vatn-viðri, n. = vátviðri, Bs. i. 245. vatn-vígsla, u, f. the consecrating streams and wells, of bishop Gudmund, Bs. i. vatn-ærinn, adj. plentiful as water, abundant; vatnærin hef ek vitni, Sighvat.