esse+in+caelo+la

nūntio, āvī, ātum, āre (nuntius), mündlich verkündigen, ankündigen, melden, anzeigen, hinterbringen, I) im allg.: nuntium optabilem, Plaut.: vera (v. d. Sinnen), Cic.: salutem alci alcis verbis, von jmd. einen Gruß vermelden, von jmd. grüßen, Cic.: prodigia, Liv.: hoc proelium, hanc pugnam, Caes.: alci bellum, ankündigen, Liv.: horas, Mart.: initia vigiliarum per centurionem nuntiari, Tac.: non enim dubito quin celerius tibi hoc rumor quam ullius nostrûm litterae nuntiarint, Cic.: mera mihi monstra nuntiarat, er hatte mir den Zustand als höchst gefährlich geschildert, Cic. – m. Ang. wohin? res celeriter isti domum nuntiatur, Cic.: haec nuntiant domum Albani, Liv.: eadem et in Asiam Antigono per epistulas nuntiat, Iustin.: occiso Sex. Roscio quis primus Ameriam nuntiat? bringt die N. (davon) nach A.? Cic.: Pompeio in hortos nuntiavit, Cic. (vgl. Fabri Liv. 23, 19, 11): praecipe, quae ad patrem vis nuntiari, Plaut.: quae nuntiare hinc te volo in patriam ad patrem, Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 357). – m. Ang. wo? quae res cum nuntiata Carthagine esset, Iustin.: et Corintho et Athenis et Lacedaemone nuntiata est victoria, Iustin. (vgl. unten »Passiv m. Acc. u. Infin.«). – m. de u. Abl., cum paulo ante esset de hoc Tempsano incommodo nuntiatum, Cic.: Philippis Thessalus quidam de futura victoria nuntiavit auctore Caesare, Suet. – m. folg. indir.

————

Fragesatz, abi nunciam intro, atque illa si iam laverit, mihi nuntia, Ter. – m. folg. Infin., nuntiat patri abicere spem, Tac. ann. 16, 11. – m. folg. Acc. u. Infin., qui (equites) nuntiarent prope omnes naves afflictas esse, Caes.: quem ad Sullam nuntiatum mittit paratum sese (esse) facere, Sall.: nuntiant principibus Argitheam (nach A.) se venturum (esse) cum Aetolorum delectis, Liv.: nuntians (der Meldung erstattende) centurio, factum esse quod imperasset, Tac.: te in urbe teneri nuntiabant litterae, Plin. ep. – Passiv, m. Nom. u. Infin., utinam meus nunc mortuus pater ad me nuntietur, Plaut.: oppugnata domus C. Caesaris per multas noctis horas nuntiabatur, Cic.: adesse nuntiatur, Caes.: iamiamque adesse eius equites falso nuntiabantur, Caes.: m. Acc. u. Infin., nuntiatur piratarum naves esse in portu, Cic.: u. impers., Romam erat nuntiatum fugisse Antonium, Cic.: et Anagniae et Fregellis nuntiatum est murum portasque de caelo tactas, Liv.: nuntiatum Romae est Cimbros e Gallia in Italiam transisse, Eutr.; vgl. Fabri Liv. 22, 54, 9. – m. folg. ut u. Konj., nuntiate, ut prodeat foras, Plaut.: viatorem misit, qui consuli nuntiaret, ut sine lictoribus ad dictatorem veniret, Liv.: paulo post ferunt nuntiatum Simonidi, ut prodiret, Cic.: m. folg. bl. Coniunctiv, nuntiavit Pisoni Roman ad dicendam causam veniret, Tac. ann. 2, 79: iubet nuntiari miserae dicendam ad causam postero die adesset, Tac. ann.

————

11, 37: m. folg. ne u. Konj., ad praefectos mittit, qui nuntiarent, ne hostes proelio lacesserent, Caes. b. G. 4, 11, 6: delegit centurionem, qui nuntiaret regibus, ne armis disceptarent, Tac. ann. 2, 65. – Abl. absol., quo mortuo nuntiato, Cic.; u. absol., nuntiato = auf diese Nachricht, Liv.; u. = da die Nachricht einlief, m. folg. Acc. u. Infin., Tac. – absol., bene nuntias, du bringst gute Nachricht, Ter. Hec. 642. – II) insbes., bei der Behörde anzeigen, angeben, wie herrenloses Gut beim Fiskus, ICt.: bes. einen zu unserem Nachteil unternommenen Neubau und so dagegen Einspruch erheben, ICt. – ⇒ Archaist. im Gesetzstile nontiata esse, Corp. inscr. Lat. 1, 201. lin. 5. – Wegen der Schreibung s. nuntius a. E.

con-cēdo, cessi, cessum, 3, v. n. and a. (a strengthened cedo, and corresp. with it in most of its signiff.); lit., to go, walk; hence,

Neutr., with reference to the terminus a quo, to go or walk away from a place, to depart, retire, withdraw, remove from (in lit. signif. rare but class.).

In gen.:

concedite atque abscedite omnes, de viā decedite,

Plaut. Am. 3, 4, 1; so absol., Ter. Eun. 1, 2, 102; id. Hec. 4, 2, 21; cf.:

ipsae concedite silvae,

farewell, Verg. E. 10, 63.—With prep.:

a foribus,

Plaut. Most. 2, 1, 82:

abs te,

id. Pers. 1, 1, 51:

ab oculis alicujus,

Cic. Cat. 1, 7, 17:

superis ab oris,

Verg. A. 2, 91:

ex aedibus,

Ter. Hec. 4, 4, 57.—With abl. only:

oculis,

Plaut. Ep. 5, 2, 16:

caelo,

Verg. A. 10, 215:

solio,

Sil. 3, 628.—With adv.:

hinc,

Plaut. Ps. 1, 5, 158; Ter. Eun. 1, 2, 126; id. Heaut. 3, 3, 11.—

Esp.

Pregn. ( = cedo, II. A. 2.), to pass away, disappear, vanish, in Tac. (with and without vitā), to depart from life, die:

tumor et irae Concessere deūm,

Verg. A. 8, 41:

vitā,

to die, Tac. A. 1, 3; 3, 30; 6, 39; 12, 39; 14, 51; and absol.: quandoque concessero, id. ib. 4, 38; 13, 30;

the same: concessit superis ab oris,

Verg. A. 2, 91; cf.:

vitā per auras concessit ad Manes,

id. ib. 10, 820. —

With dat. or absol., prop. qs. to go out of the way for one (on account of his wishes, or his superior power or excellence), i. e. to yield to, submit, give way to, adapt one's self to.

To yield or submit to power or compulsion:

ut magnitudini medicinae doloris magnitudo concederet,

Cic. Tusc. 4, 29, 63:

certum est, concedere homini nato nemini,

Plaut. Cas. 2, 4, 15:

neque nox quoquam concedit die (i. e. diei),

id. Am. 1, 1, 120 (cf. id. ib. 1, 3, 48): cedant arma togae, concedat laurea linguae, Cic. Poët. Off. 1, 22, 77 (cf. id. Pis. 30, 74, and Quint. 11, 1, 24):

bellum ac tumultum paci atque otio concessurum,

id. Pis. 30, 73:

voluptatem concessuram dignitati,

id. Fin. 3, 1, 1:

injuriae,

Sall. J. 14, 24:

obsidioni,

i. e. permit, Tac. A. 13, 40:

operi meo concedite,

Ov. M. 8, 393; id. F. 1, 222:

naturae,

i. e. to die, Sall. J. 14, 15; so,

fato,

Plin. Pan. 11, 3:

fatis magnis,

Val. Fl. 1, 554:

apparebat aut hostibus aut civibus de victoriā concedendum esse,

Liv. 4, 6, 6; cf. so impers.:

postquam concessum propemodum de victoriā credebant,

id. 3, 60, 4.—

To give place to in excellence, dignity, rank, etc., to yield to, to give precedence:

me amantissimum tui, nemini concedentem,

Cic. Fam. 10, 3, 2; so id. ib. 4, 3, 1;

4, 3, 4: etsi de cupiditate nemini concedam,

id. Att. 12, 47, 2:

sese unis Suebis concedere,

Caes. B. G. 4, 7:

majestati ejus viri concedere,

Liv. 6, 6, 7:

aetati,

Sall. J. 11, 4; id. H. Fragm. 1, 17; cf. so impers.:

Sulla, cujus facundiae, non aetati a Manlio concessum,

id. J. 102, 4:

vigenti Silio,

Tac. A. 3, 43:

seniori Sentio,

id. ib. 2, 74:

ut vix Apronio illi de familiaritate concedere videatur,

Cic. Verr. 2, 2, 44, § 108:

Antario Varoque de gloriā,

Tac. H. 3, 64:

nemini in illa causā studio et cupiditate concedere,

Cic. Deiot. 10, 28:

nec amore in hanc patriam nobis concedunt,

Tac. A. 11, 24:

nec, si muneribus certes, concedat Iollas,

Verg. E. 2, 57.—With acc. of quantity (cf. 3. infra):

magistro tantulum de arte,

Cic. Rosc. Am. 40, 118:

alicui quicquam in desperatione,

id. Att. 14, 18, 3. —

To yield, submit to one's will, comply with one's wishes:

ut tibi concedam, neque tuae libidini advorsabor,

Ter. Hec. 2, 2, 3:

matri meae,

id. ib. 3, 5, 28:

concessit senatus postulationi tuae,

Cic. Mur. 23, 47:

jurisconsultis concedi,

id. Caecin. 24, 67.— Impers.:

Caesar... concedendum non putabat,

Caes. B. G. 1, 7.—

Like sunchôrein tini, to assent to, concede to:

nunquamne hodie concedes mihi Neque intelleges, etc.,

Ter. Phorm. 5, 3, 22 (credes, consenties, Ruhnk.):

stultum me fateor, liceat concedere veris,

Hor. S. 2, 3, 305 (cf. in Gr. sunchôrein têi alêtheiai).—

To assent to, grant, pardon, allow, etc.:

quos (judices) alienis peccatis concessuros putes, quo facilius ipsis peccare liceat,

Cic. Verr. 2, 3, 96, § 223:

poëtae non ignoscit, nobis concedit,

id. de Or. 3, 51, 198:

dicto concedi,

id. Rosc. Am. 1, 3:

cui (vitio) si concedere nolis,

Hor. S. 1, 4, 140; cf. id. ib. 1, 3, 85.—Hence (cf. cedo, II. A. 3. fin.),

Act., with acc. (and dat.) aliquid alicui.

To grant, concede, allow; to consign something over to, to resign, yield, vouchsafe, confirm to, etc. (very freq. in all perr. and species of composition):

illum mihi aequius est quam me illi quae volo concedere,

Plaut. Cas. 2, 3, 47:

si nunc de tuo jure concessisses paululum,

Ter. Ad. 2, 2, 9:

partem octavam pretii,

Plin. Ep. 8, 2, 3:

date hoc et concedite pudori meo, ut, etc.,

Cic. Verr. 2, 1, 12, § 32; cf. Ter. Hec. 2, 2, 16:

alicui primas in dicendo partis,

Cic. Div. in Caecil. 15, 49:

amicis quicquid velint,

id. Lael. 11, 38:

neque quicquam illius audaciae,

id. Caecin. 35, 103:

doctrinam alicui,

Quint. 11, 1, 89; cf.:

artes tibi,

Cic. Quint. 30, 93:

intellegentiam, prudentiam,

Quint. 12, 1, 3:

principatum imperii maritimi Atheniensibus,

Nep. Timoth. 2, 2; cf. id. Dion, 6, 3; Suet. Aug. 66; id. Tib. 4; Prop. 2 (3), 15, 37; cf.:

tempus quieti, aut luxuriae,

Sall. J. 61, 3:

tempestivum pueris ludum,

Hor. Ep. 2, 2, 142:

libertatem his,

Caes. B. G. 4, 15 fin.:

vitam alicui,

Suet. Caes. 68; id. Aug. 13; 16: crimen gratiae, i. e. to accuse or inform against for the sake of favor, Cic. Rosc. Com. 6, 19:

peccata alicui,

to pardon him, id. Verr. 2, 1, 49, § 128:

delicta,

Suet. Ner. 29.— Pass.: Siciliam nimis celeri desperatione rerum concessam, [p. 397] had been ceded, given up, Liv. 21, 1, 5:

Scaevolae concessa est facundiae virtus,

Quint. 12, 3, 9; 10, 1, 100 et saep.:

acrius... Ulcisci, quam nunc concessum est legibus aequis,

Lucr. 5, 1148; cf. Nep. Them. 10 fin.; Suet. Tib. 18.— Poet., with in and acc.:

concessit in iras Ipse... genitor Calydona Dianae,

gave over to be punished, Verg. A. 7, 305.—

With dat. and inf.:

nec nostrā dicere linguā Concedit nobis patrii sermonis egestas,

Lucr. 1, 831; so,

ducere neptem,

Cat. 64, 29:

esse poëtis,

Hor. A. P. 373; Suet. Aug. 44 et saep.— Impers. pass.:

de re publicā nisi per concilium loqui non conceditur,

Caes. B. G. 6, 20 fin.:

quo mihi fortunam, si non conceditur uti,

Hor. Ep. 1, 5, 12; Quint. 12, 1, 37; 12, 1, 42; 8, 6, 76; Suet. Ner. 12:

servis quoque pueros hujus aetatis verberare concedimus,

Curt. 8, 8, 3:

concedunt plangere matri,

Stat. Th. 6, 134:

cum accusare etiam palam concessum sit,

Quint. 6, 3, 28; 2, 17, 27; 11, 3, 150: 8, 3, 30; 12, 3, 8 al.— Poet.:

fatis numquam concessa moveri Camarina,

not allowed. forbidden to be removed, Verg. A. 3, 700; cf.

also personally: haec ubi conceduntur esse facta, for conceditur haec esse facta,

Cic. Caecin. 15, 44.—

With acc. and inf.:

non omnia corpora vocem Mittere concedis,

you grant, Lucr. 2, 835:

oculos falli,

id. 4, 380; Quint. 2, 5, 25:

culpam inesse concedam,

Cic. Rosc. Am. 28, 76:

poëtas legendos oratori futuro,

Quint. 1, 10, 29.— Pass. impers.:

concedatur profecto verum esse, ut, etc.,

Cic. Lael. 14, 50. —

With ut or ne:

nec vero histrionibus oratoribusque concedendum est, ut iis haec apta sint, nobis dissoluta,

Cic. Off. 1, 35, 129:

verum concedo tibi ut ea praetereas, quae, etc.,

id. Rosc. Am. 19, 54:

concedant ut viri boni fuerint,

id. Lael. 5, 18; id. de Or. 1, 13, 57; Lucr. 2, 658:

non concedo, ut sola sint,

Quint. 6, 2, 11 al.: cui concedi potest, ut? etc., Cic. Fragm. ap. Quint. 5, 13, 21:

ut concedatur ne in conspectum veniat,

Hirt. B. G. 8, 48.—

With a simple subj.:

concedo sit dives,

Cat. 114, 5; Ov. A. A. 1, 523. —

Absol.:

beatos esse deos sumpsisti: concedimus,

Cic. N. D. 1, 31, 89; id. Verr. 2, 2, 32, § 78; cf. Quint. 1, 1, 2:

consules neque concedebant neque valde repugnabant,

Cic. Fam. 1, 2, 2; Caes. B. G. 1, 44.—

= condono, to grant or yield something to one as a favor or from regard, to desist from, forbear, give up; forgive, pardon:

inimicitias rei publicae,

to give up for the sake of the State, Cic. Prov. Cons. 18, 44:

petitionem alicui,

from regard to, id. Phil. 2, 2, 4:

peccata liberum parentum misericordiae,

id. Clu. 69, 195:

cum Marcellum senatui reique publicae concessisti,

id. Marcell. 1, 3:

ut concessisti illum (sc. Marcellum) senatui, sic da hunc (sc. Ligarium) populo,

as you have pardoned him in deference to the Senate, id. Lig. 12, 37; cf. Nep. Att. 7 fin.; Tac. A. 2, 55; 4, 31:

Montanus patri concessus est,

id. ib. 16, 33 fin.

Neutr., in respect to the terminus ad quem, to go, walk, betake one's self somewhere, to retire, withdraw to, etc.; with ad, in, or adv.:

tantisper hic ego ad januam concessero,

Plaut. Aul. 4, 5, 6 Wagn.; cf.:

ad Manes,

i. e. to die, Verg. A. 10, 820:

ad victorem,

Tac. H. 2, 51:

ad dexteram,

Ter. And. 4, 4, 12:

caeli distributio docet unde fulmen venerit, quo concesserit,

Cic. Div. 2, 20, 45; so Lucr. 1, 380:

huc,

Plaut. Capt. 2, 1, 19; id. Bacch. 4, 2, 28; id. Trin. 2, 4, 116; Ter. Heaut. 1, 1, 122; Caecil. ap. Non. p. 270, 8:

istuc,

Plaut. As. 3, 3, 56; Ter. Eun. 4, 4, 39:

vis animae in altum,

Lucr. 4, 919:

in delubrum,

Liv. 30, 20, 6:

in hiberna,

id. 26, 20, 6; cf.:

Carthaginem Novam in hiberna,

id. 21, 15, 3:

Argos habitatum,

Nep. Them. 8, 1:

Cythnum,

Tac. A. 3, 69:

Neapolin,

id. ib. 14, 10:

Patavium,

id. H. 3, 11:

in insulam,

id. ib. 5, 19:

in turbam,

Hor. S. 1, 4, 143:

trans Rhenum,

Tac. H. 5, 23:

concede huc a foribus,

Plaut. Men. 1, 2, 48:

hinc intro,

id. Ps. 1, 5, 158; Ter. Eun. 1, 2, 126:

hinc aliquo ab ore eorum,

id. Heaut. 3, 3, 11; cf.:

aliquo ab eorum oculis,

Cic. Cat. 1, 7, 17:

hinc rus,

Ter. Hec. 4, 4, 7.—

Trop.: in aliquid, of entering into an alliance, yielding to, etc., to agree or consent to, to assent, to submit, yield, or resign one's self, to acquiesce in, to go or pass over to any thing (freq. in the histt.):

mulier, conjuncta viro, concessit in unum Conubium,

Lucr. 5, 1010; cf.:

in matrimonium,

Just. 24, 2, 10: victi omnes in gentem nomenque imperantium concessere, were merged in, passed over into, Sall. J. 18, 12; so,

in paucorum potentium jus atque dicionem,

id. C. 20, 7; cf.:

in dicionem,

Liv. 38, 16, 9:

in dominationem,

Sall. H. Fragm. 3, 22 Gerl.:

in deditionem,

Liv. 28, 7, 9; 39, 2, 4; 42, 53, 7:

in Tyrias leges,

Sil. 15, 6:

in condiciones,

Liv. 2, 33, 1:

in sententiam,

id. 32, 23, 12; 32, 36, 8; Tac. A. 1, 79 fin.; cf.: in illos, assent to, yield to them, Cic. Fragm. ap. Aug. contr. Avid. 3, 7:

in partes,

Tac. H. 2, 1.

mĭsĕrĭa, ae, f. [miser], wretchedness, unhappy condition, misfortune, misery; affliction, distress, etc.

Lit.

(Class.) Nam invidere alii bene esse, tibi male esse, miseriast, Plaut. Truc. 4, 2, 31: Proloqui Caelo atque terrae Medeaï miserias, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 26, 63 (Trag. v. 292 Vahl.): quibus servitutem meā miseriā deprecor, id. ap. Non. 290, 19 (Trag. v. 173 ib.):

miserias voluptate sedare,

Plaut. Poen. 5, 4, 93:

ubi virtus est, ibi esse miseria et aerumna non potest,

Cic. Fin. 5, 32, 95:

in miserias incidere,

id. Phil. 2, 10, 24:

de miseriis in quibus versamur,

id. Fam. 7, 3, 1:

in miseriā esse,

id. Fin. 3, 14, 48:

oneri miseriaeque esse,

Sall. C. 10, 2.—

Trouble, fatigue, irksomeness:

miseriam capere,

Ter. Ad. 5, 4, 22:

nimiae miseriae est,

is too irksome, Quint. 1, 8, 18:

nimia est miseria nimis pulchrum esse hominem,

Plaut. Mil. 1, 1, 68:

ne (Stoici) omnia superstitiosā sollicitudine et miseriā crederent,

anxiety, Cic. Div. 2, 41, 86.— Plur.:

miseriae plebis crescebant,

Liv. 6, 34, 1.—

Personified: Mĭsĕrĭa, the daughter of Erebus and Nox, Cic. N. D. 3, 17 fin.; Hyg. Fab. praef.

mĭsĕrĭa, ae, f. [miser], wretchedness, unhappy condition, misfortune, misery; affliction, distress, etc.

Lit.

(Class.) Nam invidere alii bene esse, tibi male esse, miseriast, Plaut. Truc. 4, 2, 31: Proloqui Caelo atque terrae Medeaï miserias, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 26, 63 (Trag. v. 292 Vahl.): quibus servitutem meā miseriā deprecor, id. ap. Non. 290, 19 (Trag. v. 173 ib.):

miserias voluptate sedare,

Plaut. Poen. 5, 4, 93:

ubi virtus est, ibi esse miseria et aerumna non potest,

Cic. Fin. 5, 32, 95:

in miserias incidere,

id. Phil. 2, 10, 24:

de miseriis in quibus versamur,

id. Fam. 7, 3, 1:

in miseriā esse,

id. Fin. 3, 14, 48:

oneri miseriaeque esse,

Sall. C. 10, 2.—

Trouble, fatigue, irksomeness:

miseriam capere,

Ter. Ad. 5, 4, 22:

nimiae miseriae est,

is too irksome, Quint. 1, 8, 18:

nimia est miseria nimis pulchrum esse hominem,

Plaut. Mil. 1, 1, 68:

ne (Stoici) omnia superstitiosā sollicitudine et miseriā crederent,

anxiety, Cic. Div. 2, 41, 86.— Plur.:

miseriae plebis crescebant,

Liv. 6, 34, 1.—

Personified: Mĭsĕrĭa, the daughter of Erebus and Nox, Cic. N. D. 3, 17 fin.; Hyg. Fab. praef.

rĕ-fĕro, rettŭli (also written retuli), rĕlātum (rēlātum or rellatum, Lucr. 2, 1001), rĕferre, v. a. irr., to bear, carry, bring, draw, or give back (very freq. and class.; cf.: reduco, reporto, retraho).

Lit.

Ingen.: zonas, quas plenas argenti extuli, eas ex provinciā inanes rettuli, C. Gracchus ap. Gell. 15, 12 fin.:

arma,

Plaut. Ep. 2, 2, 25:

vasa domum,

id. Poen. 4, 2, 25; cf.:

pallam domum,

id. Men. 5, 7, 59; 4, 2, 97; 98; cf.:

anulum ad me,

id. Cas. 2, 1, 1;

and simply pallam, spinther,

id. Men. 3, 3, 16; 5, 1, 5; 5, 2, 56:

secum aurum,

id. Aul. 4, 5, 4:

exta,

id. Poen. 2, 44:

uvidum rete sine squamoso pecu,

id. Rud. 4, 3, 5:

aestus aliquem in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

Auster me ad tribulos tuos Rhegium rettulit,

Cic. Fam. 12, 25, 3: ut naves eodem, unde erant profectae, reterrentur, Caes. B. G. 4, 28:

me referunt pedes in Tusculanum,

Cic. Att. 15, 16, B; cf.:

aliquem lecticae impositum domum,

Suet. Caes. 82; and:

in Palatium,

id. Vit. 16: intro referre pedem, to turn one ' s feet back, to return, Plaut. Merc. 5, 4, 50; cf.:

incertus tuum cave ad me rettuleris pedem,

id. Ep. 3, 4, 3:

caelo rettulit illa pedem,

Ov. H. 16, 88; 15, 186:

fertque refertque pedes,

id. F. 6, 334 (for a different use of the phrase, v. infra B. 2.):

in decimum vestigia rettulit annum (victoria),

Verg. A. 11, 290:

in convivia gressum,

Sil. 11, 355:

in thalamos cursum,

id. 8, 89:

ad nomen caput ille refert,

turns his head, looks back, Ov. M. 3, 245:

suumque Rettulit os in se,

drew back, concealed, id. ib. 2, 303:

ad Tuneta rursum castra refert,

Liv. 30, 16:

corpus in monumentum,

Petr. 113:

relatis Lacedaemona (ossibus),

Just. 3, 3, 12:

gemmam non ad os, sed ad genas,

Ov. Tr. 5, 4, 5: digitos ad os referre, to draw back (v. digitus), Quint. 11, 3, 103:

digitos ad frontem saepe,

Ov. M. 15, 567:

manum ad capulum,

Tac. A. 15, 58 fin.:

rursus enses vaginae,

Sil. 7, 508:

pecunias monumentaque, in templum,

Caes. B. C. 2, 21:

caput ejus in castra,

id. B. G. 5, 58:

vulneratos in locum tutum,

id. B. C. 2, 41:

cornua (urorum) in publicum,

id. B. G. 6, 28:

frumentum omne ad se referri jubet,

id. ib. 7, 71:

signa militaria, scutum, litteras ad Caesarem,

id. ib. 7, 88; id. B. C. 3, 53; 3, 99; id. B. G. 1, 29; 5, 49:

Caesaris capite relato,

id. B. C. 3, 19 fin. —

Esp.: referre se, to go back, return:

Romam se rettulit,

Cic. Fl. 21, 50:

sese in castra,

Caes. B. C. 1, 72 fin.:

se huc,

id. ib. 2, 8, 2:

domum me Ad porri catinum,

Hor. S. 1, 6, 115:

sese ab Argis (Juno),

Verg. A. 7, 286:

se ab aestu,

Ov. M. 14, 52; cf.:

se de Britannis ovans,

Tac. A. 13, 32:

causam Cleanthes offert, cur se sol referat,

Cic. N. D. 3, 14, 37.—

Pass. in mid. sense, to return, arrive:

sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est,

Cic. Tusc. 1, 49, 119:

classem relatam,

Verg. A. 1, 390:

nunc Itali in tergum versis referuntur habenis,

Sil. 4, 317; 7, 623.—

To withdraw, remove:

fines benignitatis introrsus referre,

to narrow, Sen. Ben. 1, 14, 5:

Seleucia ab mari relata,

remote, Plin. 5, 27, 22, § 93. —

In partic.

To give back something due; to give up, return, restore, pay back, repay (= reddere):

scyphos, quos utendos dedi Philodamo, rettuleritne?

Plaut. As. 2, 4, 34; cf. id. Aul. 4, 10, 29; 37; 38;

and, pateram (surreptam),

Cic. Div. 1, 25, 54:

argentum,

Plaut. Ps. 2, 2, 29; so (with reddere) id. Curc. 5, 3, 45:

mercedem (with reddere),

id. As. 2, 4, 35; cf.:

octonis idibus aera,

to pay the money for tuition. Hor. S. 1, 6, 75 (v. idus):

si non Rettuleris pannum,

id. Ep. 1, 17, 32; 1, 6, 60:

verum, si plus dederis, referam,

Plaut. Ep. 2, 2, 112.—

Referre pedem or gradum, as a milit. t. t., to draw back, retire, withdraw, retreat (different from the gen. signif., to return, and the above passages):

vulneribus defessi pedem referre coeperunt,

Caes. B. G. 1, 25; cf.:

ut paulatim cedant ac pedem referant,

id. B. C. 2, 40; Liv. 7, 33; so,

referre pedem,

Caes. B. C. 1, 44 (with loco excedere); Cic. Phil. 12, 3 (opp. insistere); Liv. 3, 60 (opp. restituitur pugna);

21, 8 al.— For the sake of euphony: referre gradum: cum pedes referret gradum,

Liv. 1, 14. —

And, in a like sense, once mid.: a primā acie ad triarios sensim referebatur,

Liv. 8, 8, 11.—

Transf., out of the milit. sphere:

feroque viso retulit retro pedem (viator),

Phaedr. 2, 1, 8; cf.:

viso rettulit angue pedem,

Ov. F. 2, 342; 6, 334:

rettulit ille gradus horrueruntque comae,

id. ib. 2, 502:

(in judiciis) instare proficientibus et ab iis, quae non adjuvant, quam mollissime pedem oportet referre,

Quint. 6, 4, 19.

Trop., to bear or carry back, to bring, draw, or give back.

In gen.: (Saxum) ejulatu... Resonando mutum flebiles voces refert, Att. ap. Cic. Fin. 2, 29, 94 (Trag. Rel. p. 176 Rib.); cf. Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42:

sonum,

id. N. D. 2, 57, 144; id. Or. 12, 38; Hor. Ep. 2, 1, 201 al.:

voces,

Ov. M. 12, 47; cf.:

Coëamus rettulit Echo,

id. ib. 3, 387: cum ex CXXV. judicibus reus L. referret, restored to the list, i. e. retained, accepted (opp. quinque et LXX. reiceret), Cic. Planc. 17:

o mihi praeteritos referat si Juppiter annos!

Verg. A. 8, 560; cf.: tibi tempora, Hor. C. 4, 13, 13:

festas luces (sae culum),

id. ib. 4, 6, 42:

dies siccos (sol),

id. ib. 3, 29, 20 et saep.:

hoc quidem jam periit: Ni quid tibi hinc in spem referas,

Plaut. Ep. 3, 2, 3:

ad amicam meras querimonias referre,

id. Truc. 1, 2, 65:

hic in suam domum ignominiam et calamitatem rettulit,

Cic. Off. 1, 39, 138; cf.:

pro re certā spem falsam domum rettulerunt,

id. Rosc. Am. 38, 110:

rem publicam sistere negat posse, nisi ad equestrem ordinem judicia referantur,

id. Verr. 2, 3, 96, § 223:

servati civis decus referre,

Tac. A. 3, 21:

e cursu populari referre aspectum in curiam,

to turn back, turn towards, Cic. Prov. Cons. 16, 38; cf.:

oculos animumque ad aliquem,

id. Quint. 14, 47:

animum ad studia,

id. de Or. 1, 1, 1:

animum ad veritatem,

id. Rosc. Am. 16, 48:

animum ad firmitudinem,

Tac. A. 3, 6 et saep.:

multa dies variique labor mutabilis aevi Rettulit in melius,

brought to a better state, Verg. A. 11, 426:

uterque se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem refert,

Cic. Rep. 5, 3, 5; so,

se ad philosophiam referre,

to go back, return, id. Off. 2, 1, 4:

ut eo, unde digressa est, referat se oratio,

id. ib. 2, 22, 77.—

In partic.

(Acc. to I. B. 1.) To pay back, give back, repay (syn. reddo):

denique Par pari referto,

Ter. Eun. 3, 1, 55; cf.:

quod ab ipso adlatum est, id sibi esse relatum putet,

id. Phorm. prol. 21:

ut puto, non poteris ipsa referre vicem,

pay him back in his own coin, Ov. A. A. 1, 370; Sen. Herc. Fur. 1337. — Esp. in the phrase referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show one ' s gratitude (by deeds), to recompense, requite (cf.:

gratiam habeo): spero ego mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratium referam parem,

Plaut. Merc. 5, 4, 39:

parem gratiam,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

et habetur et refertur, Thais, a me ita, uti merita es, gratia,

id. ib. 4, 6, 12; cf.:

meritam gratiam debitamque,

Cic. de Or. 3, 4, 14:

justam ac debitam gratiam,

id. Balb. 26, 59:

pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam,

id. Cat. 4, 2, 3; 1, 11, 28; id. Off. 2, 20, 69:

fecisti ut tibi numquam referre gratiam possim,

Plaut. Capt. 5, 1, 12; id. Most. 1, 3, 57; id. Pers. 5, 2, 71; id. Ps. 1, 3, 86; id. Rud. 5, 3, 36 al.; Cic. Lael. 15, 53; Caes. B. G. 1, 35:

alicui pro ejus meritis gratiam referre,

id. ib. 5, 27 fin.; id. B. C. 2, 39; 3, 1, fin.:

gratiam emeritis,

Ov. P. 1, 7, 61:

gratiam factis,

id. Tr. 5, 4, 47.— Plur.:

pro tantis eorum in rem publicam meritis honores ei habeantur gratiaeque referantur,

Cic. Phil. 3, 15, 39; 10, 11, 1:

dis advenientem gratias pro meritis agere,

Plaut. Am. 1, 1, 27; v. gratia.—

To bring back any thing; to repeat, renew, restore, = repetere, retractare, renovare, etc.:

(Hecyram) Iterum referre,

to produce it again, Ter. Hec. prol. 7; id. ib. prol. alt. 21 and 30; cf. Hor. A. P. 179.— So, to bring up for reconsideration:

rem judicatam,

Cic. Dom. 29, 78:

ludunt... Dictaeos referunt Curetas,

Lucr. 2, 633:

Actia pugna per pueros refertur,

Hor. Ep. 1, 18, 62: institutum referri ac renovari, Civ. Div. in Caecil. 21, 68; cf.:

consuetudo longo intervallo repetita ac relata,

id. ib. 21, 67:

te illud idem, quod tum explosum et ejectum est, nunc rettulisse demiror,

Cic. Clu. 31, 86:

cum ad idem, unde semel profecta sunt, cuncta astra redierint eandemque totius caeli descriptionem longis intervallis retulerint,

id. Rep. 6, 22, 24:

mysteria ad quae biduo serius veneram,

id. de Or. 3, 20, 75:

quasdam caerimonias ex magno intervallo,

Liv. 3, 55:

antiquum morem,

Suet. Caes. 20:

consuetudinem antiquam,

id. Tib. 32 et saep.:

cum aditus consul idem illud responsum rettulit,

repeated, Liv. 37, 6 fin.:

veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem,

to restore, Cic. Fl. 1, 1:

hunc morem, hos casus atque haec certamina primus Ascanius Rettulit,

Verg. A. 5, 598:

O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

id. ib. 8, 560.—

To represent, set forth anew, reproduce, etc.:

referre Naturam, mores, victum motusque parentum,

to reproduce, Lucr. 1, 597:

majorum vultus vocesque comasque,

id. 4, 1221:

mores, os vultusque ejus (sc. patris),

Plin. Ep. 5, 16, 9:

parentis sui speciem,

Liv. 10, 7; cf.:

(Tellus) partim figuras Rettulit antiquas, partim nova monstra creavit,

Ov. M. 1, 437:

faciem demptā pelle novam,

Tib. 1, 8, 46:

temporis illius vultum,

Ov. M. 13, 443: si quis mihi parvulus aulā Luderet Aeneas, qui te tamen ore [p. 1545] referret, might represent, resemble thee, Verg. A. 4, 329; cf.:

nomine avum referens, animo manibusque parentem,

id. ib. 12, 348:

Marsigni sermone vultuque Suevos referunt,

Tac. G. 43:

neque amissos colores lana refert,

Hor. C. 3, 5, 28.—

To convey a report, account, intelligence, by speech or by writing; to report, announce, relate, recite, repeat, recount; to mention, allege (class.;

in late Lat. saepissime): certorum hominum sermones referebantur ad me,

Cic. Fam. 1, 9, 10 Orell. N. cr.:

tales miserrima fletus Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam),

Verg. A. 4, 438:

pugnam referunt,

Ov. M. 12, 160:

factum dictumve,

Liv. 6, 40:

si quis hoc referat exemplum,

Quint. 5, 11, 8:

in epistulis Cicero haec Bruti refert verba,

id. 6, 3, 20:

quale refert Cicero de homine praelongo, caput eum, etc.,

id. 6, 3, 67 et saep.:

quaecunque refers,

Hor. Ep. 1, 7, 60; 2, 1, 130:

sermones deorum,

id. C. 3, 3, 71:

multum referens de Maecenate,

Juv. 1, 66. —With obj.-clause, Suet. Caes. 30; Ov. M. 1, 700; 4, 796:

Celso gaudere et bene rem gerere refer,

Hor. Ep. 1, 8, 2 al.; cf. poet. by Greek attraction:

quia rettulit Ajax Esse Jovis pronepos,

Ov. M. 13, 141; and:

referre aliquid in annales,

Liv. 4, 34 fin., and 43, 13, 2:

ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus, refert,

Hor. C. 3, 7, 16.— Absol.:

quantum, inquam, debetis? Respondent CVI. Refero ad Scaptium,

I report, announce it to Scaptius, Cic. Att. 5, 21, 12:

in quo primum saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum,

reported, stated, id. Brut. 57, 288:

(Hortensius) nullo referente, omnia adversariorum dicta meminisset,

id. ib. 88, 301:

abi, quaere, et refer,

Hor. Ep. 1, 7, 53. —

Poet. (mostly in Ovid), to repeat to one ' s self, call to mind:

tacitāque recentia mente Visa refert,

Ov. M. 15, 27:

si forte refers,

id. Am. 2, 8, 17:

haec refer,

id. R. Am. 308:

saepe refer tecum sceleratae facta puellae,

id. ib. 299:

mente memor refero,

id. M. 15, 451:

foeda Lycaoniae referens convivia mensae,

id. ib. 1, 165; cf.:

illam meminitque refertque,

id. ib. 11, 563.—

Pregn., to say in return, to rejoin, answer, reply (syn. respondeo):

id me non ad meam defensionem attulisse, sed illorum defensioni rettulisse,

Cic. Caecin. 29, 85:

ego tibi refero,

I reply to you, id. ib. 29, 85, §

84: ut si esset dictum, etc., et referret aliquis Ergo, etc.,

id. Fat. 13, 30:

quid a nobis autem refertur,

id. Quint. 13, 44: retices;

nec mutua nostris Dicta refers,

Ov. M. 1, 656; 14, 696:

Musa refert,

id. ib. 5, 337; id. F. 5, 278:

Anna refert,

Verg. A. 4, 31:

talia voce,

id. ib. 1, 94:

pectore voces,

id. ib. 5, 409:

tandem pauca refert,

id. ib. 4, 333 et saep. —

Publicists' t. t.

To bring, convey, deliver any thing as an official report, to report, announce, notify, = renuntiare:

legati haec se ad suos relaturos dixerunt,

Caes. B. G. 4, 9; cf.:

cujus orationem legati domum referunt,

id. B. C. 1, 35: responsa (legati), Cic. Fragm. ap. Non. 380, 31:

legationem Romam,

Liv. 7, 32:

mandata ad aliquem,

Caes. B. C. 3, 57:

responsa,

id. B. G. 1, 35; cf.:

mandata alicui,

id. ib. 1, 37:

numerum capitum ad aliquem,

id. ib. 2, 33 fin.:

rumores excipere et ad aliquem referre,

Cic. Deiot. 9, 25; cf. Caes. B. G. 1, 47:

Ubii paucis diebus intermissis referunt, Suevos omnes, etc.,

id. ib. 6, 10; Liv. 3, 38, 12.—

Ad senatum de aliquā re referre (less freq with acc., a rel.-clause, or absol.), to make a motion or proposition in the Senate; to consult, refer to, or lay before the Senate; to move, bring forward, propose: VTI L. PAVLVS C. MARCELLVS COSS... DE CONSVLARIBVS PROVINCIIS AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID PRIVS... AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID CONIVNCTVM DE EA RE REFERRETVR A CONSVLIBVS, S. C. ap. Cic. Fam. 8, 8, 5 sq.: de legibus abrogandis ad senatum referre. Cic. Cornel. 1, Fragm. 8 (p. 448 Orell.); cf.:

de quo legando consules spero ad senatum relaturos,

id. Imp. Pomp. 19, 58:

de ejus honore ad senatum referre,

id. Phil. 8, 11, 33:

de eā re postulant uti referatur. Itaque consulente Cicerone frequens senatus decernit, etc.,

Sall. C. 48, 5, 6:

rem ad senatum refert,

id. ib. 29, 1; cf.:

tunc relata ex integro res ad senatum,

Liv. 21, 5:

rem ad senatum,

id. 2, 22:

consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui, etc.,

Sall. C. 50, 3: ut ex litteris ad senatum referretur, impetrari (a consulibus) non potuit. Referunt consules de re publicā, Caes. B. C. 1, 1; cf.:

refer, inquis, ad senatum. Non referam,

Cic. Cat. 1, 8, 20.—

Of other bodies than the Senate (cf.: defero, fero): C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse,

Cic. Dom. 53, 136: eam rem ad consilium cum rettulisset Fabius. Liv. 24, 45, 2; 30, 4, 9:

est quod referam ad consilium,

id. 30, 31, 9; 44, 2, 5; Curt. 4, 11, 10.— Per syllepsin: DE EA RE AD SENATVM POPVLVMQVE REFERRI, since referre ad populum was not used in this sense (for ferre ad populum); v. fero, and the foll. g:

de hoc (sc. Eumene) Antigonus ad consilium rettulit,

Nep. Eum. 12, 1.— Transf., to make a reference, to refer (class.): de rebus et obscuris et incertis ad Apollinem censeo referendum;

ad quem etiam Athenienses publice de majoribus rebus semper rettulerunt,

Cic. Div. 1, 54, 122; cf. Nep. Lys. 3; Cic. Quint. 16, 53.— Different from this is, *

Referre ad populum (for denuo ferre), to propose or refer any thing anew to the people (cf. supra, II. B. 2.;

v. Krebs, Antibarb. p. 1006): factum est illorum aequitate et sapientiā consulum, ut id, quod senatus decreverat, id postea referendum ad populum non arbitrarentur,

Cic. Clu. 49, 137; cf. Att. ap. Non. p. 512, 29; Liv. 22, 20; Val. Max. 8, 10, 1.—

A mercantile and publicists' t. t., to note down, enter any thing in writing; to inscribe, register, record, etc.:

cum scirem, ita indicium in tabulas publicas relatum,

Cic. Sull. 15, 42:

in tabulas quodcumque commodum est,

id. Fl. 9, 20:

nomen in tabulas, in codicem,

id. Rosc. Com. 1, 4:

quod reliquum in commentarium,

id. Att. 7, 3, 7:

quid in libellum,

id. Phil. 1, 8, 19:

tuas epistulas in volumina,

i. e. to admit, id. Fam. 16, 17 init.; cf.:

orationem in Origines,

id. Brut. 23, 89 al.:

in reos, in proscriptos referri,

to be set down among, id. Rosc. Am. 10, 27:

absentem in reos,

id. Verr. 2, 5, 42, § 109; cf.:

aliquem inter proscriptos,

Suet. Aug. 70:

anulos quoque depositos a nobilitate, in annales relatum est,

Plin. 33, 1, 6, § 18:

senatūs consulta falsa (sc. in aerarium),

enter, register, Cic. Fam. 12, 1, 1; id. Phil. 5, 4, 12. —Entirely absol.:

ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent,

Liv. 26, 36 fin. —Here, too, belongs referre rationes or aliquid (in rationibus, ad aerarium, ad aliquem, alicui), to give, present, or render an account:

rationes totidem verbis referre ad aerarium,

Cic. Fam. 5, 20, 2;

and rationes referre alone: in rationibus referendis... rationum referendarum jus, etc.,

id. ib. 5, 20, 1; id. Pis. 25, 61; id. Verr. 2, 1, 30, § 77; 2, 3, 71, § 167:

referre rationes publicas ad Caesarem cum fide,

Caes. B. C. 2, 20 fin.:

si hanc ex fenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati,

Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167:

(pecuniam) in aerarium,

Liv. 37, 57, 12; cf.: pecuniam operi publico, to charge to, i. e. to set down as applied to, Cic. Fl. 19, 44.— So, too, acceptum and in acceptum referre, to place to one ' s credit, in a lit. and trop. sense (v. accipio).— Hence, transf.: aliquem (aliquid) in numero (as above, in rationibus), in numerum, etc., to count or reckon a person or thing among:

Democritus, qui imagines eorumque circuitus in deorum numero refert,

Cic. N. D. 1, 12, 29:

(Caesar, Claudius) in deorum numerum relatus est,

Suet. Caes. 88; id. Claud. 45:

Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos,

Cic. N. D. 1, 13, 34:

nostri oratorii libri in Eundem librorum numerum referendi videntur,

id. Div. 2, 1, 4: hoc nomen in codicem relatum, id. Rosc. Com. B. and K. (al. in codice).—With inter (postAug. and freq.):

ut inter deos referretur (August.),

Suet. Aug. 97:

diem inter festos, nefastos,

Tac. A. 13, 41 fin.:

hi tamen inter Germanos referuntur,

id. G. 46; Suet. Claud. 11; id. Tib. 53:

dumque refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse situs,

Ov. M. 7, 302:

intellectum est, quod inter divos quoque referretur,

Lampr. Alex. Sev. 14:

inter sidera referre,

Hyg. Fab. 192:

inter praecipua crudelitatis indicia referendus,

Val. Max. 9, 2, ext. 5:

inter insulas,

Plin. 5, 9, 9, § 48:

dicebat quasdam esse quaestiones, quae deberent inter res judicatas referri,

Sen. Contr. 2, 11, 12:

eodem Q. Caepionem referrem,

I should place in the same category, Cic. Brut. 62, 223.—

Referre aliquid ad aliquid, to trace back, ascribe, refer a thing to any thing:

qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt,

Cic. Lael. 9, 32:

omnia ad igneam vim,

id. N. D. 3, 14, 35:

omnia ad incolumitatem et ad libertatem suam,

id. Rep. 1, 32, 49; 1, 26, 41:

in historiā quaeque ad veritatem, in poëmate pleraque ad delectationem,

id. Leg. 1, 1, 5; id. Off. 1, 16, 52 et saep. al.:

hunc ipsum finem definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur, neque id ipsum usquam referretur,

id. Fin. 2, 2, 5; cf.

nusquam,

id. ib. 1, 9, 29:

ad commonendum oratorem, quo quidque referat,

id. de Or. 1, 32, 145:

hinc omne principium, huc refer exitum,

Hor. C. 3, 6, 6.— With dat.:

cujus adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat,

Tac. A. 14, 38 fin. — In Tac. once with in:

quidquid ubique magnificum est, in claritatem ejus (sc. Herculis) referre consensimus,

Tac. G. 34.—Rarely of persons;

as: tuum est Caesar, quid nunc mihi animi sit, ad te ipsum referre,

Cic. Deiot. 2, 7.— Absol.: ita inserere oportet referentem ad fructum, meliore genere ut sit surculus, etc., one who looks to or cares for the fruit, Varr. R. R. 1, 40, 6.—

Culpam in aliquem referre, to throw the blame upon, accuse, hold responsible for, etc. (post-Aug.):

hic, quod in adversis rebis solet fieri, alius in alium culpam referebant,

Curt. 4, 3, 7; Aug. contr. Man. 2, 17, 25 Hier. Epp. 1, 9 fin.: cf.:

augere ejus, in quem referet crimen, culpam,

Cic. Inv. 2, 28, 83:

causa ad matrem referebatur,

Tac. A. 6, 49:

causam abscessus ad Sejani artes,

id. ib. 4, 57.

tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.

Referring an event to a time before mentioned.

To definite past time.

To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):

tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,

Tib. 1, 10, 19:

nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,

Val. Max. 2, 1, 5:

sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,

id. 3, 2, 6:

nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,

id. 4, 3, 7:

quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,

id. 6, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,

Curt. 4, 16, 33:

sed civitati nullae tunc leges erant,

Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—

Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):

(Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,

Cic. Arch. 10, 25:

neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,

id. Sull. 3, 9:

his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,

Caes. B. C. 3, 104:

tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,

at this time, id. B. G. 5, 41:

quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,

id. B. C. 2, 13 fin.:

Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,

Liv. 22, 24, 1:

itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,

id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;

44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,

Ov. M. 2, 679:

tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,

Tib. 3, 4, 69:

tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,

Vell. 2, 88, 2:

forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,

Val. Max. 2, 6, 8:

qui tunc Libitinam exercebant,

id. 5, 2, 10:

Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,

id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;

8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,

Curt. 4, 2, 10:

et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,

id. 3, 5, 1:

perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,

Sen. Troad. 1, 11, 5:

tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,

Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:

quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,

Plin. Ep. 4, 24, 3:

ardente tunc in Africa bello,

Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:

Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,

Gell. 17, 9, 20:

hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,

id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:

tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,

Tib. 2, 1, 43:

tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,

Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:

regem tunc Lacedaemoniorum,

Just. 6, 2, 4.—

Referring to a state no longer in existence:

silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,

Liv. 21, 25, 8:

urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,

id. 45, 28, 2:

hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,

Vell. 2, 48, 3:

certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,

Val. Max. 7, 3, 9:

docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,

Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—

Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;

ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,

Cic. Clu. 56, 154:

cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,

id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:

cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

Liv. 34, 6, 18:

munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),

id. 36, 17, 4:

parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,

id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:

Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,

Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;

tunc tibi inferias dedi,

Sen. Phoen. 172:

nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,

Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:

hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?

Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;

tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,

Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;

ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,

Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—

Opposed to a previous or a later time:

quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),

Cic. Agr. 2, 35, 95:

raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,

Liv. 3, 69, 1:

(Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,

id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:

non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,

Vell. 2, 80, 3:

et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,

Val. Max. 1, 5, ext. 2:

praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,

Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:

Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,

Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:

ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,

Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:

idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,

Flor. 1, 5, 8.—

In general statements, applied to the actual state of affairs:

mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,

Tac. A. 12, 47:

legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,

Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:

aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,

Liv. 4, 51, 6.—

Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:

quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,

Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:

tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,

Liv. 39, 36, 7:

jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,

while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:

sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,

Ov. M. 2, 310:

quid mihi tunc animi fuit?

id. ib. 7, 582:

quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?

id. H. 11, 87; 12, 31:

quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,

Vell. 2, 124, 1:

non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,

Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;

9, 3, 1: tunc ego dicere debui,

Sen. Ep. 63, 15:

non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,

Plin. Ep. 1, 5, 5:

tunc domus priscorum ducum arserunt,

Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;

tum, etc.,

Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;

Tum potui Medea mori bene,

id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:

nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,

if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—

Redundant (post-class.):

id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,

Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—

= nunc, in oblique discourse (rare):

quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,

Liv. 2, 54, 5:

ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,

Just. 14, 5, 7.—

Referring to indefinite time.

Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:

tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,

Varr. R. R. 1, 27:

ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,

id. ib. 2, 5:

omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),

Sen. Q. N. 1, 8, 7:

tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),

id. ib. 4, 2, 21:

et tunc potest ventis concitari mare,

id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—

With the force of an indefinite temporal clause:

tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,

Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:

adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,

id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—

With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):

dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,

Prop. 1, 1, 23:

itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),

Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:

cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,

Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;

tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,

id. ib. 10, 2;

7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!

Plin. Ep. 1, 9, 3:

propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,

Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—

Referring to future time.

In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;

tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,

Cic. Agr. 2, 32, 86:

tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,

Liv. 3, 53, 10:

senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,

id. 41, 9, 11:

nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,

Tib. 2, 5, 95:

tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,

Gell. 3, 7, 7.—

With the force of a conditional clause:

tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),

Hor. C. 3, 29, 62:

vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),

id. Epod. 17, 74:

tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),

id. A. P. 103:

tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,

Ov. H. 15 (16), 319:

tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,

id. ib. 17 (18), 210.—

Representing sequence or succession in events, = deinde.

Simple sequence in time.

Time proper (rare till after the Aug. per.;

in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,

Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:

veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,

id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:

tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,

id. 45, 25, 1:

equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,

id. 7, 8, 1:

iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,

Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:

Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,

Curt. 3, 8, 24:

contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,

Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—

Before an abl. absol. (postclass.):

statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,

Tac. A. 1, 48:

tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,

Suet. Aug. 98:

tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,

Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—

Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:

caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;

quid dubitas, etc.,

Caes. B. C. 2, 34:

animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,

id. ib. 3, 85:

omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,

Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:

Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,

Tib. 1, 3, 71:

apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,

Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:

donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,

Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:

multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,

Liv. 9, 39, 10. —

In enumerations with tum... deinde... postea, etc.

In gen. (postclass.): ante omnia instituit ut e libertorum bonis dextans... cogeretur; deinde ut ingratorum, etc.;

tunc ut lege majestatis facta omnia... tenerentur,

Suet. Ner. 32 med.; so,

tunc... deinde... tunc, etc.,

Vitr. 1, 6, 12 and 13:

tunc... tunc... deinde... tunc,

id. 3, 5, 5 and 6; cf. id. 5, 12, 4; cf. Suet. Oth. 6; Flor. 4, 2, 88.—With tum: terras primum situmque earum quaerit; deinde condicionem maris;

tunc quidquid inter caelum terrasque interjacet perspicit... tum, peragratis humilioribus, ad summa prorumpit,

Sen. Cons. Helv. 17 fin.; so Gai Inst. 3, 6, 3.—

Of successive speakers in dialogue (rare):

tu vero abi, inquit, etc. Tunc Mucius Quandoquidem, inquit, est apud te virtuti honos, etc.,

Liv. 2, 12, 15:

apud quem Valerius in hunc modum egit, etc. Tunc Collatinus Quaero inquit, etc.,

Val. Max. 2, 8, 2.—With tum:

tunc poeta... inquit, etc. Tum Fronto ita respondit, etc.,

Gell. 19, 8, 10 and 11; 12, 13, 19; Val. Max. 7, 3, ext. 4.—

In co-ordination (very rare).

= praeterea, and then:

(Romulus) hoc consilio fultus... locupletari civis non destitit. Tunc, id quod retinemus hodie magna cum salute rei publicae, auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

Cic. Rep. 2, 9, 15 sq.:

praeter has, frugalitas et continentia... splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum elegantia quantum decoris illi adderent!

Sen. Ep. 115, 3.—

In the connection cum... tunc (v. tum, I. C. 3.):

vivendum recte est cum propter plurima, tunc est Idcirco, etc.,

Juv. 9, 118 ( poet. for tum, on account of the foll. vowel).—

Vid. tunc etiam, III. B. 7. b.

As correlative of dependent clauses.

Of temporal clauses with cum.

Referring to definite past time.

Tunc as antecedent of the clause:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 108:

etiamne in ara tunc sedebant mulieres Quom ad me profectu's ire?

id. Rud. 3, 6, 8:

quo damnato tunc, cum judicia fiebant, HS. IV milibus lis aestimata est,

Cic. Verr. 2, 4, 10, § 22:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur,

id. ib. 2, 5, 43, §

111: atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis cum paruit nemo nisi qui voluit,

id. Lig. 7, 20: se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostium, etc., Liv. 6, 28, 9:

et quod tunc fecimus cum hostem Hannibalem in Italia haberemus, id nunc, pulso Hannibale, cunctamur facere?

id. 31, 7, 5:

infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? Tunc decuit cum sceptra dabas,

Verg. A. 4, 597 (Rib. tum; v. Prisc. p. 8, 841 P.):

prudenter sensit tunc incrementum Romano imperio petendum fuisse cum intra septimum lapidem triumphi quaerebantur,

Val. Max. 4, 1, 10:

quorum nihil tunc cum diceretur parum aptum fuit,

Quint. 11, 1, 89; cf. Val. Max. 8, 8, ext. 1; 9, 8, ext. 1.—

Introducing the apodosis.

Of coincident actions:

cum jam adpropinquantium forma lemborum haud dubie esset... tunc injecta trepidatio,

Liv. 44, 28, 10.—

= deinde:

adversus singula quaeque cum respondere haud facile esset, et quereretur... purgaretque se invicem, tunc Papirius, redintegrata ira, virgas et secures expediri jussit,

Liv. 8, 32, 10:

divus Caesar cum exercitum habuisset circa Alpes, imperavissetque, etc., tunc qui in eo castello fuerunt... noluerunt imperio parere,

Vitr. 2, 9, 15:

cum nuntiatum esset Leonidae a XX milibus hostium summum cacumen teneri, tunc hortatur socios, recedant,

Just. 2, 11, 5.—

Of definite present time, tunc is not found; v. tum.—

Referring to indefinite time.

As antecedent:

arbitror, quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus jurati quae comperta habemus,

Cic. Font. 13, 29 (9, 19):

tunc obsequatur naturae cum senserit, etc.,

id. Fragm. Hort. Phil. 75 B. and K.; id. Tusc. 2, 6, 16; id. Verr. 1, 18, 55; 2, 5, 12, § 29: qui tunc vocat me, cum malum librum legi, only... when, never... unless (= tote dê), Cat. 44, 21 Ellis (Mull. tum):

deum tunc adfuisse cum id evenisset, veteres oratores aiebant,

Quint. 10, 7, 14:

tunc est commovendum theatrum cum ventum est ad illud Plodite,

id. 6, 1, 52; cf. id. 4, 2, 8; 12, 11, 7; Vitr. 2, 9, 3:

voluptas tunc, cum maxime delectat, exstinguitur,

Sen. Vit. Beat. 7, 4; cf. id. Q. N. 1, prol. 3; 5, 3, 3; 6, 3, 1; id. Ep. 10, 5; 85, 38:

in tantam quantitatem tenetur quae tunc in peculio fuit cum sententiam dicebat,

Dig. 5, 1, 15: tunc cum certum esse coeperit neminem ex eo testamento fore heredem, Gai Inst. 3, 13; 4, 71; Dig. 28, 3, 6, § 6; 40, 12, 16, § 2; 40, 7, 34.—

Introducing the apodosis:

cum autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, tunc inter ea alia transversa... collocentur,

Vitr. 1, 5, 7; 2, 1, 6; 2, 3, 2; 2, 5, 2;

3, 5, 13: cum folia pauca in acumine germinent, tunc maxime serendas ficus,

Plin. 18, 26, 65, § 245; Just. 41, 2, 9.—

Referring to future time:

ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda, Cic. Fragm. Ep. Caes. jun. 1, 8: tunc inter eas fore finem belli dixit cum alterutra urbs in habitum pulveris esset redacta,

Val. Max. 9, 3, ext. 3:

poterant videri tunc incohanda cum omnia quae... peregissem,

Quint. 6, 4, 1; Col. praef. 33; v. infra, III. A. 2. b.—

With temporal clauses introduced by ubi (rare).

Of definite past time:

ad quod bellum ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni,

Liv. 4, 55, 2:

haec ubi convenerunt, tunc vero Philomelus consuetudinem nocte egrediendi frequentiorem facere,

id. 25, 8, 9.—

Of indefinite time.

As antecedent:

tunc autem est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent,

Sen. Ep. 39, 6; id. Ben. 2, 3, 3; 2, 17, 3; id. Ep. 89, 19.—

In apodosis:

stillicidia ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc fluere et ire dicuntur,

Sen. Q. N. 5, 13, 4; 6, 17, 2; 6, 18, 2.—

With temporal clauses introduced by postquam (posteaquam); rare.

Of definite past time:

posteaquam ingenuae virgines et ephebi venerunt ad deprecandum, tunc est pollicitus his legibus ut, etc.,

Vitr. 10, 16, 7 (but in Sall. C. 51, 40 Dietsch reads tum).—

Of indefinite time: si vero posteaquam eam destinasses, tunc perierit, etc., Dig 17, 2, 58, § 1.—

With temporal clauses introduced by ut (very rare):

ut vero... casus suorum miseris eluxit, tunc toto littore plangentium gemitus, tunc infelicium matrum ululatus... audiebantur,

Just. 19, 2, 11.—

With temporal clauses introduced by quando (rare).

As antecedent:

tunc quando abiero,

Plaut. Pers. 4, 7, 19 (4, 8, 8): tunc inserentur (cerasi) quando his vel non est, vel desinit gummi effluere, Pall. Oct. 12.—

In apodosis:

quando quodque eorum siderum cursum decorum est adeptum... tunc ex alterius naturae motione transversa... vinci a tardioribus videbantur,

Cic. Univ. 9.—

With temporal clauses introduced by dum (very rare):

tunc tamen utrumque tolerabile est, dum illi vis sua est,

Sen. Ep. 83, 21.—

With conditional clauses.

In gen.

As antecedent:

consilium istud tunc esset prudens si rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi essemus,

Cic. Att. 10, 8, 2:

sin autem ventus interpellaverit et... tunc habeat canalem longum pedes quinque, etc.,

Vitr. 8, 5, 2:

tunc fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam si, cum omnia eadem sint quae erant promittente me, non praestitero promissum,

Sen. Ben. 4, 35, 2.—

In apodosis:

si se simul cum gloria rei gestae exstinxisset, tunc victorem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum,

Liv. 8, 31, 7:

quem si inclusit mare, tum ille exitu simul redituque praecluso, volutatur,

Sen. Q. N. 6, 15:

quod si non illum, sed me peccasse putabis, tunc ego te credam cordis habere nihil,

Mart. 2, 8, 6: si nullus sit suorum heredum, tunc hereditas pertinet ad adgnatos, Gai Inst. 3, 9:

si vero dissentiunt, tunc praetoris partes necessariae sunt,

Dig. 2, 14, 7, § 19; Sen. Q. N. 6, 9, 2; Gai Inst. 3, 205; Dig. 1, 3, 22.—

With a supposition contrary to fact:

audivi te cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses,

Sen. Prov. 4, 5.—

After abl. absol. (rare):

legatis auditis, tunc de bello referre sese Aemilius dixit,

Liv. 44, 21, 1:

his ita praeparatis, tunc in rotae modiolo tympanum includatur,

Vitr. 10, 9 (14), 2.

Particular connections.

With other particles of time.

Jam tunc (rare):

nisi jam tunc omnia negotia diligentissime confecissem,

Cic. Fam. 3, 12, 3: bellum jam tunc ab illis geri coeptum cum sibi Phrygiam ademerint, Trog. Pomp. ap. Just. 38, 53:

At. C. Marius L. Sullam jam tunc, ut praecaventibus fatis, copulatum sibi quaestorem habuit,

Vell. 2, 12, 1:

Archilochum Nepos Cornelius tradit, Tullo Hostilio Romae regnante, jam tunc fuisse poematis clarum et nobilem,

Gell. 17, 21, 8:

palam jam tunc multae civitates libertatem bello vindicandam fremebant,

Just. 13, 5, 5. —

With demum and denique, not until then, then only, then at last.

Tunc demum.

Absol.:

tunc demum nuntius missus ad tertiam legionem revocandam,

Liv. 41, 3, 5:

tunc demum pectora plangi Contigit,

Ov. H. 11, 91:

tunc demum intrat tabernaculum,

Curt. 4, 13, 20:

tunc demum alia mala (exstiterunt),

Sen. Q. N. 1, 17, 6:

(aquilae) primo deponunt, expertaeque pondus, tunc demum abeunt,

Plin. 10, 3, 4, § 14:

tunc demum... invidiam quae sibi fieret deprecati sunt,

Suet. Calig. 9:

tunc demum ad otium concessit,

id. Claud. 5.—

With cum clause:

postero die cum circumsessi aqua arceremur, nec ulla... erumpendi spes esset, tunc demum pacti sumus, etc.,

Liv. 21, 59, 6:

et serius cum redisset, tum demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit,

id. 44, 44, 3:

cum ab his oritur, tunc demum ei ratio constat,

Val. Max. 4, 8 prooem.: quos ordine suo tunc demum persequar cum praefaturus fuero, Col. praef. 33; Sen. Ep. 84, 6; id. Q. N. 7, 13, 1.—

Tunc denique (very rare): hi dicebantur in eo tempore mathêmatikoi. Exinde ad perspicienda principia naturae procedebant ac tunc denique nominabantur phusikoi, Gell. 1, 9, 7.—

Tunc primum:

quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est,

Sall. J. 5, 2:

tunc primum circo qui nunc maximus dicitur, designatus locus est,

Liv. 1, 35, 8:

eum dolorem ulta est (plebs) tunc primum plebeis quaestoribus creatis,

id. 4, 54, 2:

tunc primum equo merere equites coeperunt,

id. 5, 7, 13:

lectisternio tunc primum in urbe Romana facto,

id. 5, 13, 6; Tac. A. 11, 38; Suet. Ner. 17; Just. 8, 5, 1; 11, 10, 2; Jul. Capitol. Anton. Phil. 5; 7.—

With deinde (cf.: tum deinde).

Deinde tunc:

roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis,

Sen. Ep. 10, 4; 74, 23; 117, 1.—

Tunc deinde: primum militiae vinculum est religio et signorum amor, et deserendi nefas; tunc deinde facile cetera [p. 1916] exiguntur, Sen. Ep. 95, 35; 11, 4; Val. Fl. 8, 109; Cels. 4, 15.—So, tunc postea, Vitr. 1, 6, 7.—

Tunc tandem:

simul enim cessit possessione Dii, excitavit hostem, ut tunc tandem sciret recuperanda esse quae prius amissa forent,

Liv. 44, 8, 4.—

With emphatic particles.

Tunc vero (or enimvero):

in turbatos jam hostes equos inmittunt. Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur,

Liv. 40, 40, 10:

cunctantem tamen ingens vis morbi adorta est. Tunc enim vero deorum ira admonuit,

id. 2, 36, 6:

tunc vero impotentis fortunae species conspici potuit,

Curt. 3, 11, 23: Tiberioque suspensa semper verba;

tunc vero nitenti, etc.,

Tac. A. 1, 11.—

Tunc quidem: et tunc quidem Perseus copias reduxit;

postero die, etc.,

Liv. 42, 57, 9:

tunc quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis rediit, etc.,

Curt. 4, 13, 16; cf. id. 3, 12, 21.—

Ne tunc quidem:

quia ne tunc quidem obsistebatur,

Front. Strat. 3, 17, 9:

ac ne tum quidem senatu aut populo appellato,

Suet. Ner. 41; cf. Just. 27, 3, 6.—

Tunc maxime (or tunc cum maxime).

Chiefly at that time, especially then:

Theophrastus est auctor, in Ponto quosdam amnes crescere tempore aestivo... aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra est, aut quia, etc.,

Sen. Q. N. 3, 26, 2.—

Just then:

hospitem tunc cum maxime utilia suadentem abstrahi jussit ad capitale supplicium,

Curt. 3, 2, 17:

non incidunt causae quae iram lacessant? sed tunc maxime illi oppugnandae manus sunt, Sen. de Ira, 2, 14, 2: sapiens tunc maxime paupertatem meditatur cum in mediis divitiis constitit,

id. Vit. Beat. 26, 1.—

Tunc interea, Gell. 3, 7, 7; v. supra, I. A. 4. a.—

Etiam tunc.

Even then:

experiri etiam tunc volens an ullae sibi reliquae vires essent, etc.,

Gell. 15, 16, 3.—

Still:

quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudavit,

Suet. Calig. 10.— And with cum, Plaut. Rud. 3, 6, 8; v. supra, II. A. 1. a.—

Tunc etiam.

Etiam as connective, tum = eo tempore:

in civitate plena religionum, tunc etiam ob recentem cladem superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res ad interregnum redit,

Liv. 6, 5, 6.—

Poet. for tum etiam, on account of the vowel:

ultima prona via est, et eget moderamine certo, Tunc etiam... Tethys solet ipsa vereri,

Ov. M. 2, 68.—

Tunc quoque.

Also then:

irae adversus Vejentes in insequentem annum dilatae sunt. Tunc quoque ne confestim bellum indiceretur religio obstitit,

Liv. 4, 30, 13; 44, 37, 12: saepe legit flores;

et tunc quoque forte legebat,

Ov. M. 4, 315:

quare et sereno tonat? quia tunc quoque per quassum et scissum aera spiritus prosilit,

Sen. Q. N. 2, 18:

cum quidam histriones producti olim, tunc quoque producerentur,

Suet. Claud. 21:

tunc quoque in Hyrcaniam remittitur,

Just. 38, 9, 9.—

Even then:

tunc quoque cum antiqui illi viri inclite viverent, cura comere capillum fuit,

Sen. Q. N. 1, 17, 7:

faba vero non antequam trium foliorum. Tunc quoque levi sarculo purgare melius quam fodere,

Plin. 18, 26, 65, § 241; Suet. Ner. 26; Flor. 1, 7, 12.—With tum demum:

tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibus sedent... ac sibi nuntiari jubent an jam recitator intraverit... an ex magna parte evolverit librum: tum demum ac tunc quoque lente cunctanterque veniunt,

Plin. Ep. 1, 13, 2.—

= sic quoque, even as it was:

quin nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ventum est,

Liv. 21, 34, 8.—

Tunc temporis (postclass.;

v. tum, III. E.): ex gente obscura tunc temporis Persarum,

Just. 1, 4, 4:

parvae tunc temporis vires Atheniensibus erant,

id. 3, 6, 6:

ad abolendam invidiae famam qua insignis praeter ceteros tunc temporis habebatur,

id. 8, 3, 7:

erat namque tunc temporis urbs Appulis Brundisium,

id. 12, 2, 7.

* * *

* * *

    Mens, mentis, foem. gen. Cic. Sens et entendement, ou La memoire.

\

    Mens. Virgil. Vouloir et intention.

\

    Mala mens, malus animus. Terent. Un mauvais vouloir et courage.

\

    Ego autem defenderem hac eum mente fuisse, etc. Cic. Qu'il avoit eu ce vouloir.

\

    Nostram nunc accipe mentem. Virg. Nostre conseil et advis.

\

    Mentis compos, Idem quod sanae mentis, vel suae mentis. Cic. Qui est en son bon sens, ou de sens rassis.

\

    Discordia mentis. Ouid. Debat d'esprit.

\

    Exul mentis. Ouid. Hors de son bon sens, Hors du sens.

\

    Mentis inops. Ouid. Esperdu, Qui ne scait qu'il doibt faire.

\

    Adultera mens. Ouid. Volunté de commettre adultere.

\

    Altae mentis capax animal. Ouid. L'homme povant comprendre choses haultes et divines.

\

    Antiqua mens. Ouid. L'affection et volunté ancienne, telle qu'elle souloit estre auparavant.

\

    Caeca futuri mens hominum. Stat. Ignorant les choses futures.

\

    Furtiua mens. Ouid. Secrete.

\

    Ignea mens. Sil. Celeste, ou Ardant en vertus.

\

    Laeua. Virgilius. Sot. ou Contraire.

\

    Solida mens. Horat. Ferme, Constant.

\

    Rudis mens. Quint. Esprit qui n'est encore apprins ou faconné.

\

    Adiicere mentem dictis. Ouid. Escouter soingneusement, Appliquer son esprit à, etc.

\

    Mente captus. Festus. Fol, Insensé, Hors du sens, Aliené de l'entendement.

\

    Concipere aliquid mente. Tacit. Concevoir en son esprit et entendement.

\

    Molem mentis corruere. Lucret. Precipiter, Ruiner et degaster.

\

    Tota mente deficere. Ouid. Perdre tout sens et entendement.

\

    Demittere mentem. Virgil. Perdre coeur et courage, Perdre toute esperance.

\

    Mentem, mentumque in gremiis mimarum deponere. Cic. Mettre son entendement, etc.

\

    Exuere mentem. Virgil. Oster, Se despouiller d'une volunté et affection.

\

    Composita mente ferre aliquid. Ouid. Porter patiemment.

\

    Fodere mentes stimulo inuidiae. Silius. Irriter et stimuler.

\

    Dii illum in eam mentem impulerunt, Dii illi mentem dederunt, Dii illi mentem iniecerunt vt conaretur, etc. Cic. Ceste pensee et vouloir.

\

    Mens intelligentiaque nostra infixa in eas imagines, etc. Cic. Nostre pensee.

\

    Insertare mentem caelo. Stat. Appliquer son esprit à congnoistre les choses celestes.

\

    Madet mens. Lucret. Est yvre.

\

    Humanas oblimat copia mentes. Claud. Richesse aveugle, etc.

\

    Superas recludere mentes. Sil. Declarer la volunté de Dieu.

\

    Reponere mentem alicui. Valer. Flac. Rendre le courage.

\

    Suae mentis esse. Cic. Estre en son bon sens.

\

    Haec mihi fere in mentem veniebant. Cic. Me venoyent en memoire.

\

    Nunquam ea res tibi tam belle in mentem venire potuisset. Cic. Tu ne t'eusses peu si bien adviser de cest affaire, Il ne te fust pas si bien venu en l'entendement.

\

    Quum Dolabellae venit in mentem, paulum respiro. Cic. Quand il me souvient de Delabella.

\

    Solet in mentem venire illius temporis. Cic. Il me souvient.

\

    Haec mihi veniebant in mentem de duabus illis commotionibus, etc. Cicero. Me venoyent en memoire, Il me souvenoit de, etc.

ănĭmo, āvi, ātum, 1, v. a. and n. [anima and animus].

To fill with breath or air (cf. anima, I. and II.):

duas tibias uno spiritu,

to blow upon, App. Flor. 3, p. 341, 25:

bucinas,

Arn. 6, p. 196.—More freq.,

To quicken, animate (cf. anima, II. C.): quicquid est hoc, omnia animat, format, alit, auget, creat, Pac. ap. Cic. Div. 1, 57; Lucr. 2, 717:

vitaliter esse animata,

id. 5, 145:

formare, figurare, colorare, animare,

Cic. N. D. 1, 39, 110. stellae divinis animatae mentibus, id. Rep. 6, 15; Plin. 7, 15, 13, § 66. —

To endow with, to give, a particular temperament or disposition of mind (cf. animus, II. B. 1. b.):

utcumque temperatus sit aër, ita pueros orientes animari atque formari, ex eoque ingenia, mores, animum fingi,

Cic. Div. 2, 42, 89: Mattiaci ipso terrae suae solo ac caelo acrius animantur, i. e. ferociores redduntur, are rendered more spirited, * Tac. G. 29.—

In Ovid in a pregnant signif.: aliquid in aliquid animare, to transform a lifeless object to a living being, to change into by giving life (cf. anima, II. C. 3.):

guttas animavit in angues,

Ov. M. 4, 619:

in Nymphas animatā classe marinas,

id. ib. 14, 566.—

Trop., of colors, to enliven:

si quid Apellei gaudent animāsse colores,

Stat. S. 2, 2, 64.—Of torches, to light or kindle:

animare ad crimina taxos,

Claud. Rapt. 3, 386.—Sometimes = recreare, to refresh, revive:

cibo potuque animavit,

Hyg. Fab. 126:

florem,

Plin. 11, 23, 27, § 77; so Pall. 4, 10; or in gen., to encourage, help:

ope animari, Cod. Th. 6, 4, 21, § 3: copiis,

ib. 14, 4, 10, § 5.—And with inf. = incitare, to move, incite to:

Ut hortatu vestro Eustathius, quae de scommate paulo ante dixerit, animetur aperire,

Macr. S. 7, 3.—Hence, ănĭmātus, a, um, P. a.

Animated (cf. anima, II. C.): virum virtute verā vivere animatum addecet, Enn. ap. Gell. 7, 17.—

(Acc. to C.) Brought or put into a particular frame of mind, disposed, inclined, minded, in some way (freq. and class.):

hoc animo decet animatos esse amatores probos,

Plaut. Men. 1, 3, 20: avi et atavi nostri, quom allium ac caepe eorum verba olerent, tamen optime animati erant, Varr. ap. Non. p. 201, 7 (where the play upon olere and animati is to be noticed):

animatus melius quam paratus,

better disposed than prepared, Cic. Fam. 6, 6:

socii infirme animati,

id. ib. 15, 1:

sic animati esse debetis, ut si ille adesset,

id. Phil. 9, 5:

ut quem ad modum in se quisque, sic in amicum sit animatus,

id. Am. 16, 57:

insulas non nullas bene animatas confirmavit,

well affected, Nep. Cim. 2, 4; Liv. 29, 17:

male animatus erga principem exercitus,

Suet. Vit. 7:

circa aliquem,

Just. 14, 1:

hostili animo adversus rem publicam animatus,

Dig. 48, 4, 1: animatus in necem alicujus, Macr S. 1, 11.—In Plaut. with inf.: si quid animatus es facere, Truc. 5, 74.—

Endowed with courage, courageous, stouthearted (cf. animus, II. 2. a. and animosus;

only in ante-class. poetry): milites armati atque animati probe,

Plaut. Bacch. 4, 9, 18: cum animatus iero, satis armatus sum, Att. ap. Non. p. 233, 18:

hostis animatus,

id. ib. p. 233, 18.—

* Sup. Auct. Itin. Alex. 13.— Adv. not used.—

Neutr., to be animate, living (cf. anima, II. C.); so only ănĭ-mans, antis (abl. com. animante, but animanti in Cic. Tim. 6; gen. plur. animantium in Cic., animantum in Lucr., Manil. 4, 374, and App. Mag. 64, p. 536),

P. a., animate, living:

quos (deos) Vitellius ne animantes quidem esse concedat,

Cic. N. D. 3, 4, 11:

mundum ipsum animantem sapientemque esse,

id. ib. 1, 10, 23:

animans composque rationis mundus est,

id. ib. 2, 8, 22. —Hence,

Subst., any living, animate being; an animal (orig. in a wider sense than animal, since it included men, animals, and plants; but usu., like that word, for animals in opp. to men. The gender varies in the best class. writers between masc., fem., and neutr. When it designates man, it is masc.; brutes, com. fem.; in its widest sense, it is neutr.):

sunt quaedam, quae animam habent, nec sunt animalia, etc.,

Sen. Ep. 58, 10 sq.; Lucr. 2, 669; 2, 943:

genus omne animantum,

id. 1, 4; so id. 1, 194; 1, 350; 1, 1033; 1, 1038; 2, 78; 2, 880; 2, 921; 2, 943; 2, 1063; 2, 1071; 3, 266; 3, 417; 3, 720; 5, 431; 5, 855;

5, 917: animantium genera quattuor,

Cic. Tim. 10; 11 fin.:

animantium aliae coriis tectae sunt, aliae villis vestitae, etc.,

id. N. D. 2, 47, 121:

cum ceteras animantes abjecisset ad pastum, solum hominem erexit,

id. Leg. 1, 9, 26:

animantia, quae sunt nobis nota,

id. Tim. 4.—Of animals, living beings, as opp. to plants:

Jam vero vites sic claviculis adminicula tamquam manibus adprehendunt atque ita se erigunt, ut animantes,

Cic. N. D. 2, 47, 120.— Of man: hic stilus haud petet ultro Quemquam animantem, * Hor. S. 2, 1, 40.— Comp., sup., and adv. not used.

at or ast, conj. [Curtius connects the Sanscr. ati, ultra, nimis, the Gr. eti, the Lat. et, and at in atavus; Vanicek connects with these at, atque, and atqui. Thus the original idea of addition is prominent in eti, et, and atque; and the idea of opposition in at and atqui, which agree with at-ar in meaning as well as in form. After the same analogy, the Gr. pleon, more, has become plên, but; and the Lat. magis has passed into the same meaning in the Fr. mais and the Ital. mai. The confusion in MSS. between at, ac, and et, and between atque and atqui, was prob. caused as much by their connection in idea as in form] (it was sometimes, for the sake of euphony, written ad; cf. Quint. 12, 10; 12, 32; 1, 7, 5; Charis. p. 203 P., where, instead of at conjunctionem esse, ad vero praepositionem, the reading should be, ad conjunctionem esse, at vero praepositionem, Fr.; v. the pass. in its connection; cf. also Vel. Long. p. 2230 P.; Cassiod. p. 2287 P.; Mar. Vict. p. 2458 P. The form ast is found in the old laws; it occurs once in Trag. Rel., but never in Com. Rel. nor in Lucil.; at is found in Plautus about 280 times, and ast about 10 times; in Ter. at about 100 times, and ast once; in Hor. at 60 times, ast 3 times; in Verg. at 168 times, ast 16; in Juv. at 17 times, ast 7; Catull., Tibull., and Prop. use only at, and Pers. (Jahn) only ast; in prose, Cic. uses [p. 186] ast in his epistles. It joins to a previous thought a new one, either antithetical or simply different, and especially an objection; while sed denotes a direct opposition; and autem marks a transition, and denotes at once a connection and an opposition).

In adding a diff., but not entirely opp. thought, a qualification, restriction, etc., moreover, but, yet; sometimes an emphasized (but never merely copulative) and.

In gen.: SEI PARENTEM PVER VERBERIT AST OLE PLORASSIT PVER DIVEIS PARENTOM SACER ESTO, if the son strike his father, and the father complain, let the son, etc., Lex Serv. Tullii ap. Fest. s. v. plorare, p. 230 Müll.; Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 24: Philosophari est mihi necesse, at paucis, but only in a few words, Enn., Trag. Rel. p. 65 Rib.:

DIVOS ET EOS QVI CAELESTES, SEMPER HABITI COLVNTO... AST OLLA PROPTER QVAE etc.,

Cic. Leg. 2, 8, 19; 3, 4, 11: hinc Remus auspicio se devovet atque secundam Solus avem servat. At Romulus pulcer in alto Quaerit Aventino, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 83 Vahl.); Plaut. Capt. 5, 4, 22:

si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit,

id. ib. 3, 5, 25:

paret Amor dictis carae genetricis. At Venus Ascanio placidam per membra quietem Inrigat,

Verg. A. 1, 691:

(Aeneas) finem dedit ore loquendi. At, Phoebi nondum patiens, immanis in antro Bacchatur vates,

id. ib. 6, 77; 11, 709 sq.: quo (odore) totum nati corpus perduxit;

at illi Dulcis compositis spiravit crinibus aura,

id. G. 4, 416; so id. ib. 4, 460; 4, 513; id. A. 3, 259; 3, 675; 7, 81; 8, 241; 9, 793; Prop. 4, 4, 15; 4, 7, 11; Luc. 3, 664; 4, 36 al.—Also in prose (chiefly post-Aug.):

una (navis) cum Nasidianis profugit: at ex reliquis una praemissa Massiliam, etc.,

Caes. B. C. 2, 7:

ubi facta sunt, in unum omnia miscentur. At pastilli haec ratio est, etc.,

Cels. 5, 17; 6, 18:

quamquam insideret urbem proprius miles, tres urbanae, novem praetoriae cohortes Etruriā ferme Umbriāque delectae aut vetere Latio et coloniis antiquitus Romanis. At apud idonea provinciarum sociae triremes etc.,

Tac. A. 4, 5; 4, 6:

negavit aliā se condicione adlecturum, quam si pateretur ascribi albo, extortum sibi a matre. At illa commota etc.,

Suet. Tib. 51; id. Calig. 15; 44; id. Vesp. 5; id. Dom. 4; id. Galb. 7 al.—In the enumeration of particulars:

Cum alio cantat, at tamen alii suo dat digito litteras, Naev., Com. Rel. p. 20 Rib.: dant alios aliae (silvae) fetus: dant utile lignum Navigiis pinos... At myrtus validis hastilibus et bona bello Cornus,

Verg. G. 2, 447:

Nam neque tum stellis acies obtunsa videtur... At nebulae magis etc.,

id. ib. 1, 401; 3, 87; id. A. 7, 691:

Hic altā Sicyone, ast hic Amydone relictā, Hic Andro, etc.,

Juv. 3, 69.— The Vulg. often uses at as a mere continuative, where even et or atque might stand: sciscitabur ab iis ubi Christus nasceretur. At illi dixerunt ei: In etc., Matt. 2, 5; 4, 20; 8, 32; 14, 29; 15, 34 et persaep.—In transition,

Esp.,

To a new narration, like the Gr. de; so the commencement of the fourth book of the Æneid: At regina gravi jam dudum saucia curā, etc. (the third book closes with the narrative of Æneas); so the beginning of the third book of the Thebaid of Statius: At non Aoniae moderator perfidus aulae, etc.; Verg. A. 4, 504; 5, 35; 5, 545; 5, 700; 5, 779; 6, 679; 7, 5; 8, 370; 8, 608; 9, 503; 10, 689; 11, 597; 12, 134 et saep.—Also in the postAug. histt. and other prose writers; so after speaking of the Ubii etc., Tac. says: At in Chaucis coeptavere seditionem praesidium agitantes etc., A. 1, 38; so ib. 4, 13; 12, 62; 14, 23 et saep.—

To a wonderful, terrible, unexpected, or exciting occurrence or circumstance:

clamores simul horrendos ad sidera tollit, etc.... At gemini lapsu delubra ad summa dracones Effugiunt,

Verg. A. 2, 225; 3, 225:

Lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae, Et facta agresti lignea falce Pales etc. At quā Velabri regio patet etc.,

Tib. 2, 5, 33; Verg. G. 4, 471:

consurgit Turnus in ensem et ferit. Exclamant Troes trepidique Latini, Arrectaeque amborum acies. At perfidus ensis Frangitur in medio,

id. A. 12, 731; 10, 763:

adusque Supremum tempus, ne se penuria victūs Opprimeret metuebat. At hunc liberta securi divisit medium,

Hor. S. 1, 1, 99: Magnus quanto mucrone minatur Noctibus hibernis et sidera terret Orion. At sonipes habitus etc., Stat. S. 1, 1, 46.—

To a passionate appeal, etc., in which case the antecedent clause is not expressed, but must be considered as existing in the mind of the speaker; cf. in Gr. alla su, su de.

In passing to an interrogation, exhortation, request:

At, scelesta, viden ut ne id quidem me dignum esse existumat?

Plaut. As. 1, 2, 23; id. Aul. 1, 1, 8:

At qui nummos tristis inuncat?

Lucil. 15, 21 Müll.: Me. Sauream non novi. Li. At nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58: Ca. Non adest. Ps. At tu cita, id. Ps. 1, 1, 30:

satis habeo, at quaeso hercle etiam vide,

id. Merc. 5, 4, 53 (Ritschl, sat habeo. Sed):

at unum hoc quaeso... Ut, etc.,

id. Capt. 3, 5, 89:

at tu, qui laetus rides mala nostra caveto Mox tibi,

Tib. 1, 2, 87:

Hunc ut Peleus vidit, At inferias, juvenum gratissime Crantor, Accipe, ait,

Ov. M. 12, 367:

at tu, nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato Particulam dare,

Hor. C. 1, 28, 23.—In prose:

at vide quid succenseat,

Cic. Fam. 7, 24, 2:

itaque pulsus ego civitate non sum, quae nulla erat: at vide, quam ista tui latrocinii tela contempserim,

id. Part. Or. 4, 1, 28; id. Dom. 44; App. M. 6, p. 179, 18.—

In expressions of passion, astonishment, indignation, pain, etc.:

At ut scelesta sola secum murmurat,

Plaut. Aul. 1, 1, 13: Sc. Nunc quidem domi certost: certa res est Nunc nostrum opservare ostium, [ubi] ubist. Pa. At, Sceledre, quaeso, Ut etc., id. Mil. 2, 4, 46:

At o deorum quidquid in caelo regit Terras et humanum genus, Quid iste fert tumultus?

Hor. Epod. 5, 1:

At tibi quanta domus rutila testudine fulgens, etc.,

Stat. S. 2, 4, 11.—In prose:

horum omnium studium una mater oppugnat: at quae mater?

Cic. Clu. 70; id. Verr. 2, 2, 45:

at per deos immortales! quid est, quod de hoc dici possit,

id. ib. 2, 1, 46:

institui senatores, qui omnia indicum responsa perscriberent. At quos viros!

id. Sull. 42; id. Deiot. 19, 33:

tangit et ira deos: at non impune feremus,

Ov. M. 8, 279; 10, 724:

at tibi Colchorum, memini, regina vacavi,

id. H. 12, 1.—

In indignant imprecations:

At te di omnes cum consilio, Calve, mactāssint malo! Pomp., Com. Rel. p. 245 Rib.: At te Juppiter diique omnes perdant!

Plaut. Most. 1, 1, 37:

At te di deaeque faxint cum isto odio, Laches,

Ter. Hec. 1, 2, 59:

At te di perdant,

id. Eun. 3, 1, 41:

At tibi di dignum factis exitium duint,

id. And. 4, 1, 42:

At vobis male sit,

Cat. 3, 13:

At tibi, pro scelere, exclamat, pro talibus ausis Di... persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!

Verg. A. 2, 535.—In prose:

At vos, ait, devota capita, respiciant di perjuriorum vindices,

Just. 14, 4, 10.—

Rarely of friendly inclination, disposition:

At tibi di bene faciant omnes,

Plaut. Pers. 4, 3, 18:

At tibi di semper, adulescens, quisquis es, faciant bene,

id. Men. 5, 7, 32:

At tu, Catulle, destinatus obdura,

Cat. 8, 19.—

In entreaty:

At vos, o superi, miserescite regis,

Verg. A. 8, 572:

at tu, pater deūm hominumque, hinc saltem arce hostes,

Liv. 1, 12.—

In adding an entirely opposite thought, but, but indeed, but on the other hand, on the contrary, etc. (the strictly class. signif. of the word).

In gen.: at differentiam rerum significat: ut cum dicimus, Scipio est bellator, at M. Cato orator, Paul. ex Fest. p. 11 Müll.: splendet saepe, ast idem nimbis interdum nigret, Att., Trag. Rel. p. 170 Rib.: So. Mentire nunc. Me. At jam faciam, ut verum dicas dicere, Plaut. Am. 1, 1, 189: So. Per Jovem juro med etc. Me. At ego per Mercurium juro, tibi etc., id. ib. 1, 1, 280:

Atque oppido hercle bene velle illud visus sum, Ast non habere quoi commendarem caprum,

id. Merc. 2, 1, 22:

fecit idem Themistocles... at idem Pericles non fecit,

Cic. Att. 7, 11, 3:

non placet M. Antonio consulatus meus, at placuit P. Servilio,

id. Phil. 2, 5, 12:

majores nostri Tusculanos Aequos... in civitatem etiam acceperunt, at Karthaginem et Numantiam funditus sustulerunt,

id. Off. 1, 11, 35: brevis a naturā nobis vita data est;

at memoria bene redditae vitae sempiterna,

id. Phil. 14, 12, 32; id. Cat. 2, 2, 3; id. Leg. 2, 18:

crebras a nobis litteras exspecta, ast plures etiam ipse mittito,

id. Att. 1, 16 fin.: Rejectis pilis comminus gladiis pugnatum est. At Germani phalange factā impetus gladiorum exceperunt, Caes. B. G. 1, 52:

Postquam Caesar dicendi finem fecit, ceteri verbo alius alii varie adsentiebantur. At M. Porcius Cato hujusce modi orationem habuit,

Sall. C. 52, 1:

hac iter Elysium nobis, at laeva... ad impia Tartara mittit,

Verg. A. 6, 542: T. Ante leves ergo pascentur in aethere cervi... M. At nos hinc alii sitientīs ibimus Afros, id. E. 1, 65: Dam. Malo me Galatea petit, lasciva puella... Men. At mihi sese offert ultro meus ignis Amyntas, id. ib. 3, 66; 7, 35; 7, 55; id. G. 1, 219; 1, 242; 1, 370; 2, 151; 2, 184; 3, 331; 4, 18; 4, 180; id. A. 2, 35; 2, 687; 3, 424; 5, 264;

6, 489: Ast ego nutrici non mando vota,

Pers. 2, 39:

ast illi tremat etc.,

id. 6, 74:

Ast vocat officium,

id. 6, 27:

At Jesus audiens ait,

Vulg. Matt. 9, 12; 9, 22; 12, 3; 12, 48 et persaep.—

In order to strengthen a contrast, sometimes (esp. in Plaut. and Ter.) with contra, e contrario, potius, etiam, vero.

With contra:

Summis nitere opibus, at ego contra ut dissimilis siem,

Lucil. 26, 19 Müll.:

Ergo quod magnumst aeque leviusque videtur... At contra gravius etc.,

Lucr. 1, 366; so id. 1, 570; 1, 1087; 2, 235: L. Opimius ejectus est e patriā: At contra bis Catilina absolutus est, Cic. Pis. 95; id. Verr. 5, 66; id. Sex. Rosc. 131; id. Quinct. 75:

At tibi contra Evenit, etc.,

Hor. S. 1, 3, 27:

(Cornutus) taedio curarum mortem in se festinavit: at contra reus nihil infracto animo, etc.,

Tac. A. 4, 28.—

With e contrario: apud nos mercenarii scribae existimantur;

at apud illos e contrario nemo ad id officium admittitur, nisi, etc.,

Nep. Eum. 1, 5:

in locis siccis partibus sulcorum imis disponenda sunt semina, ut tamquam in alveolis maneant. At uliginosis e contrario in summo porcae dorso collocanda, etc.,

Col. 11, 3, 44.—

With potius:

at satius fuerat eam viro dare nuptum potius,

Plaut. Cist. 1, 1, 44:

at potius serves nostram, tua munera, vitam,

Ov. H. 3, 149.—

With etiam: At etiam, furcifer, Male loqui mi audes? but do you even? etc., Plaut. Capt. 3, 4, 31; id. Trin. 4, 2, 151; id. Rud. 3, 4, 6:

At etiam cubat cuculus. Surge, amator, i domum,

but he is yet abed, id. As. 5, 2, 73; so id. Capt. 2, 3, 98; id. Mil. 4, 4, 6:

Exi foras, sceleste. At etiam restitas, Fugitive!

Ter. Eun. 4, 4, 1; 5, 6, 10: Proinde aut exeant, aut quiescant, etc.... at etiam sunt, Quirites, qui dicant, a me in exsilium ejectum esse Catilinam, on the contrary, there are indeed people who say. etc., Cic. Cat. 2, 6, 12; id. Phil. 2, 30, 76; id. Quinct. 56; id. Verr. 5, 77; id. Dom. 70 al.—

With vero, but certainly:

At vero aut honoribus aucti aut etc.,

Cic. N. D. 3, 36, 87; id. Off. 2, 20, 70; 2, 23, 80; id. Fin. 1, 10, 33; id. Verr. 2, 5, 17 al.—

With certe:

Numquam ego te, vitā frater amabilior, Aspiciam posthac. At certe semper amabo,

Cat. 65, 11; 66, 25. —

So, quidem—at (very rare) = quidem —autem, Cic. Off. 1, 22, 75.—

Ironically: Th. Quid valeam? Ly. At tu aegrota, si lubet, per me aetatem quidem, Plaut. Curc. 4, 3, 22:

at, credo, mea numina tandem Fessa jacent,

Verg. A. 7, 297; 7, 363; Ov. H. 1, 44.—

Very freq. in adding an objection, from one's own mind or another's, against an assertion previously made, but, on the contrary, in opposition to this; sometimes, but one may say, it may be objected, and the like:

Piscium magnam atque altilium vim interfecisti. At nego,

Lucil. 28, 43 Müll.:

Quid tandem te impedit? Mosne majorum? At persaepe etiam privati in hac re publicā perniciosos cives morte multārunt. An leges, quae de civium Romanorum supplicio rogatae sunt? At numquam in hac urbe etc.,

Cic. Cat. 1, 11, 28:

Appellandi tempus non erat? At tecum plus annum vixit. In Galliā agi non potuit? At et in provinciā jus dicebatur et etc.,

id. Quinct. 41:

Male judicavit populus. At judicavit. Non debuit. At potuit. Non fero. At multi clarissimi cives tulerunt,

id. Planc. 11:

sunt, quos signa, quos caelatum argentum delectant. At sumus, inquiunt, civitatis principes,

id. Part. Or. 5, 2, 36; id. Fin. 4, 25, 71; id. Verr. 2, 2 fin.:

quid porro quaerendum est? Factumne sit? At constat: A quo? At patet,

id. Mil. 6, 15; id. Phil. 2, 9: convivium vicinorum cotidie compleo, quod ad multam noctem, quam maxime possumus, vario sermone producimus. At non est voluptatum tanta quasi titillatio in senibus. Credo: sed ne desideratio quidem, [p. 187] id. Sen. 14, 47:

multo magnus orator praestat minutis imperatoribus. At prodest plus imperator. Quis negat?

id. Brut. 73, 256; id. Div. 2, 29, 62; 2, 31, 67; 2, 32, 69 al.:

Maxime Juppiter! At in se Pro quaestu sumptum facit hic,

Hor. S. 1, 2, 18 al. — In this case freq. strengthened,

By pol, edepol, hercule: At pol ego neque florem neque flocces volo mihi, Caecil., Com. Rel. p. 67 Rib.: So. Non edepol volo profecto. Me. At pol profecto ingratiis, Plaut. Am. 1, 1, 215; so id. As. 2, 2, 34; 4, 2, 14; id. Capt. 3, 4, 64; id. Cas. 2, 3, 15; id. Cist. 4, 2, 70; id. Trin. 2, 4, 73: Ha. Gaudio ero vobis. Ad. At edepol nos voluptati tibi, id. Poen. 5, 4, 61; 3, 1, 68:

At hercule aliquot annos populus Romanus maximā parte imperii caruit,

Cic. Imp. Pomp. 54; id. Sex. Rosc. 50:

at hercle in eā controversiā, quae de Argis est, superior sum,

Liv. 34, 31:

At, Hercule, reliquis omnibus etc.,

Plin. 7, 50, 51, § 169:

At, hercules, Diodorus et in morbo etc.,

id. 29, 6, 39, § 142:

At hercule Germanicum Druso ortum etc.,

Tac. A. 1, 3; 1, 17; 1, 26;

3, 54: At, hercules, si conscius fuissem etc.,

Curt. 6, 10, 20 al. —

By enim, which introduces a reason for the objection implied in at, but certainly, but surely, but indeed, etc., alla gar: At enim tu nimis spisse incedis, Naev., Com. Rel. p. 16 Rib.; Turp. id. p. 93: at enim nimis hic longo sermone utimur;

Diem conficimus,

Plaut. Trin. 3, 3, 78:

At enim istoc nil est magis etc.,

Ter. Heaut. 4, 3, 21:

At enim vereor, inquit Crassus, ne haec etc.,

Cic. de Or. 3, 49, 188:

cum dixisset Sophocles, O puerum pulchrum, Pericle. At enim praetorem, Sophocle, decet non solum manus, sed etiam oculos abstinentes habere, etc.,

id. Off. 1, 40, 144 Beier; so id. Mur. 35, 74; id. Inv. 2, 17, 52 al.:

at enim inter hos ipsos existunt graves controversiae,

id. Quinct. 1; so id. Imp. Pomp. 17, 51; 20, 60; id. Phil. 2, 2, 3; id. Ac. 2, 17, 52:

At enim cur a me potissimum hoc praesidium petiverunt?

id. Div. in Caecil. 4, 15:

At enim quis reprehendet, quod in parricidas rei publicae decretum erit?

Sall. C. 51, 25 Kritz:

At enim quid ita solus ego circum curam ago?

Liv. 6, 15; 34, 32:

At enim eo foedere, quod etc.,

id. 21, 18; 34, 31; 39, 37: At enim nova nobis in fratrum filias conjugia;

sed etc.,

Tac. A. 12, 6.—

By tamen: Jam id peccatum primum magnum, magnum, at humanum tamen, Ter. Ad. 4, 5, 53: Hi secretis sermonibus... conveniunt;

nam publice civitas talibus inceptis abhorrebat. At tamen interfuere quidam etc.,

Tac. H. 4, 55:

At certe tamen, inquiunt, quod etc.,

Cat. 10, 14.—

With a preced. negative, sometimes no antithesis is appended by at, but it is indicated that if what has been said is not true, yet at least something else is true, but yet; sometimes with tamen, but yet; or certe, but at least, yet at least:

Nolo victumas: at minimis me extis placare volo,

Plaut. Ps. 1, 3, 95:

Si tibi non cordi fuerant conubia nostra,... At tamen in vostras potuisti ducere sedes,

Cat. 64, 158 sq.:

Non cognoscebantur foris, at domi: non ab alienis, at a suis,

Cic. Ac. 2, 11, 56:

Liceat haec nobis, si oblivisci non possumus, at tacere,

id. Fl. 25, 61:

Si genus humanum et mortalia temnitis arma, At sperate deos memores fandi atque nefandi,

Verg. A. 1, 543; so id. ib. 4, 615, and 6, 406. —With certe:

Haec erant... quorum cognitio studiosis juvenibus si non magnam utilitatem adferet, at certe, quod magis petimus, bonam voluntatem,

Quint. 12, 11, 31; Cels. 2, 15; Suet. Calig. 12, al.—

The antithesis is sometimes not so much in the clause appended by at, as in the persons or things introduced in it; so,

Esp. freq. in conditional clauses with si, si non, si minus, etiam si, etc.; cf. Herm. ad Viger. 241: Si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit; At erit mi hoc factum mortuo memorabile, if I perish here, but he does not return, yet etc., Plaut. Capt. 3, 5, 26; id. Bacch. 2, 3, 131:

si ego digna hac contumeliā Sum maxime, at tu indignus qui faceres tamen,

Ter. Eun. 5, 2, 25:

Si tu oblitus es, at di meminerunt,

Cat. 30, 11:

si non eo die, at postridie,

Cato, R. R. 2, 1:

si non paulo, at aliquanto (post petīsses),

Cic. Quinct. 40; 97; id. Mil. 93 al.:

quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,

id. Cat. 1, 22; id. Verr. 5, 69; id. Clu. 15: qui non possit, etiam si sine ullā suspitione, at non sine argumento male dicere, id. Cael. 3, 8.—

With etsi:

ei, etsi nequāquam parem illius ingenio, at pro nostro tamen studio meritam gratiam referamus,

Cic. de Or. 3, 4, 14; Tac. Or. 19.—

With quod si:

Quod si nihil cum potentiore juris humani relinquitur inopi, at ego ad deos confugiam,

Liv. 9, 1; Tac. A. 1, 67.—

At, like autem and de, sometimes serves simply to introduce an explanation: cum Sic mutilus miniteris. At illi foeda cicatrix etc., now an ugly scar etc., Hor. S. 1, 5, 60. —

And also like de in Hom. and Hdt., it sometimes introduces an apodosis,

With si: Bellona, si hobie nobis victoriam duis, ast ego templum tibi voveo, if to-day thou bestow victory, then I etc., ean—de, Liv. 10, 19.—

With quoniam: Nunc, quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce etc., since your disposition is past cure, at least etc., epei—de, Liv. 1, 28.

At is sometimes repeated at the beginning of several clauses,

In opposition each to the preceding clause: Soph. Tu quidem haut etiam octoginta's pondo. Paegn. At confidentiā Militia illa militatur multo magis quam pondere. At ego hanc operam perdo, Plaut. Pers. 2, 2, 47 sq.:

Si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit: At erit mi hoc factum mortuo memorabile,

id. Capt. 3, 5, 25 sq.; id. As. 5, 2, 6 sqq. (Cic., in Quir. 7 and 10, opposes at to sed, and Tac., in A. 12, 6, sed to at).—

In opposition to some common clause preceding:

At etiam asto? At etiam cesso foribus facere hisce assulas?

Plaut. Merc. 1, 2, 20: Quid tum esse existimas judicatum? Certe gratīs judicāsse. At condemnārat; at causam totam non audierat;

at in contionibus etc.,

Cic. Caecin. 113:

Sit flagitiorum omnium princeps: at est bonus imperator, at felix,

id. Verr. 5, 4; id. Sest. 47; id. Fragm. B. 16, 5 B. and K.: Nefarius Hippias Pisistrati filius arma contra patriam ferens;

at Sulla, at Marius, at Cinna recte, imo jure fortasse,

id. Att. 9, 10, 3: At non formosa est, at non bene culta puella;

At, puto, non votis saepe petita meis?

Ov. Am. 3, 7, 1 sq. Merk.:

At quam sunt similes, at quam formosus uterque!

id. F. 2, 395: rideri possit eo quod Rusticius tonso toga defluit: at est bonus ut melior vir Non alius quisquam; at tibi amicus;

at ingenium ingens Inculto latet hoc sub corpore,

Hor. S. 1, 3, 30 sqq. (cf. sed—

sed,

Cat. 64, 141; Juv. 5, 61; 8, 149; and a similar use of alla in Hellenistic Greek, as alla—alla, 2 Cor. 2, 17: alla—alla —alla, 1 Cor. 6, 11).—

Though regularly occupying the first place in its clause or sentence, it sometimes stands second (cf. atque fin.):

Saepius at si me, Lycida formose, revisas,

Verg. E. 7, 67; id. G. 3, 331:

Tutior at quanto merx est in classe secundā,

Hor. S. 1, 2, 47:

Mentior at si quid, etc.,

id. ib. 1, 8, 37:

Gramineis ast inde toris discumbitur,

Val. Fl. 8, 255:

Major at inde etc.,

Stat. Th. 4, 116.—See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 417-451; Wagner, Quaest. XXXVII. ad Verg. IV. pp. 581- 585.

mŏdŏ (scanned mŏdō, Plaut. Ps. 2, 3, 23; Lucr. 2, 11, 35; Cic. poët. N. D. 2, 42, 107; v. Corss. Ausspr. 2, p. 480; Lachm. ad Lucr. 2, p. 140), adv. [orig. abl. of modus, q. v.].

Qs., by measure, expressing, like tantum, a restriction of the idea, only, merely, but.

In gen.

Affirmatively: ter sub armis malim vitam cernere, Quam semel modo parere, even once, Enn. ap. Varr. L. L. 6, § 81 Müll. (Trag. v. 298 Vahl.):

semel modo,

only once, Plaut. Poen. 1, 3, 30:

uni modo gessi morem,

id. Most. 1, 3, 43:

hoc autem si ita sit, ut unum modo sensibus falsum videatur, etc.,

Cic. Ac. 2, 32, 101; cf.:

quorum genera plura sunt: hi unum modo quale sit suspicantur,

id. Or. 9, 28:

nec audiendi quidam, qui tres modo primas esse partes volunt,

Quint. 3, 3, 4:

paulum modo,

Cic. Fam. 1, 5, b, 2; Varr. ap. Gell. 13, 15:

perpauxillum modo,

Plaut. Capt. 1, 2, 74; cf.:

manus erat nulla, quae parvam modo causam timoris afferret,

Caes. B. G. 6, 35, 3:

quae pacisci modo scis, sed quod pacta es, non scis solvere,

Plaut. Ps. 1, 2, 88:

ad ornandam modo, non augendam orationem assumuntur,

Quint. 8, 6, 39; cf. Cic. Inv. 2, 23, 69:

solere modo non etiam oportere,

id. Off. 3, 4, 18:

doctrina ac litterae secundis rebus delectationem modo habere videbantur, nunc vero etiam salutem,

id. Fam. 6, 12, 5:

circi modo spectaculum fuerat,

Liv. 7, 2: modo facito ut illam serves, only see that, etc., Ter. Ad. 5, 3, 59:

modo fac, ne quid aliud cures, etc.,

Cic. Fam. 16, 11, 1:

aetatem velim servire, Libanum ut conveniam modo,

if I can only, Plaut. As. 2, 2, 8:

modo ut tacere possis,

Ter. Phorm. 1, 2, 9; cf.:

concede, ut impune emerit, modo ut bonā ratione emerit,

if but. provided that, Cic. Verr. 2, 4, 5, § 10:

modo ut haec nobis loca tenere liceat,

id. Fam. 14, 14, 1.— For the expressions dummodo, solummodo, and tantummodo, v. dum, solum, and tantum.—

Negatively: non modo... sed (verum) etiam (et, or simply sed), not only... but also:

ut non modo secunda sperare debeas, sed etiam adversa fortissimo animo ferre,

Cic. Fam. 6, 13, 5:

non modo agendo, verum etiam cogitando,

id. Cael. 19, 45:

illum non modo favisse, sed et, etc.,

id. Att. 11, 9, 2:

non modo falsum id esse, sed hoc verissimum,

id. Rep. 2, 44, 71.— As to these expressions, and also respecting the omission of a second non in the latter clause, v. under sed and non.—

In partic., in restrictive clauses, for ullo or aliquo modo, in any way or degree, at all, only, even:

servus est nemo, qui modo tolerabili conditione sit servitutis, qui, etc.,

who is in any tolerable condition, Cic. Cat. 4, 8, 16; cf.:

quamquam quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curavit, quin, etc.,

id. Fl. 27, 64; and:

quis est omnium, qui modo cum Musis habeat aliquod commercium, qui? etc.,

id. Tusc. 5, 23, 66:

nemo aliter philosophus sensit, in quo modo esset auctoritas,

id. Div. 1, 39, 86; cf.: servitus, honorifica modo, Brut. ap. Cic. ad Brut. 1, 17, 4:

tum quam plurimis modo dignis, se utilem praebent,

be they but worthy, Cic. Off. 1, 26, 92:

bonis viris... faciendum est, modo pro facultatibus,

id. ib. 2, 17, 58:

decerne, modo recte,

id. Rosc. Am. 48, 138:

itaque veniam, quo vocas, modo adjutore te,

id. Att. 16, 13, a, 1:

atque utinam posset aliquā ratione hoc crimen quamvis falsa, modo humana atque usitata defendere,

if only, id. Verr. 2, 3, 97, § 224.—

Si modo, if only (freq.):

tu si modo es Romae: vix enim puto, sin es, hoc vehementer animadvertas velim,

Cic. Att. 5, 8, 2:

tute scis (si modo meministi) me tibi tum dixisse, etc.,

id. ib. 12, 18, 2:

fortasse vici, si modo permansero,

id. ib. 12, 44, 3.— Poet. with subj.:

si modo sola queant saxa tenere fidem,

Prop. 1, 18, 4.—

Poet. and in jurid. Latin, modo si, for dummodo, if only, provided that:

persequar inferius, modo si licet ordine ferri,

Ov. Tr. 2, 263:

modo si ejus nomine opus fiat,

Dig. 39, 1, 18; 26, 2, 28; 19, 2, 19, § 10.—

As a conjunction with subj., for dummodo, if only, provided that (freq. and class.):

quos valetudo modo bona sit, tenuitas ipsa delectat,

Cic. Brut. 16, 64; id. Or. 9, 28:

manent ingenia senibus, modo permaneat studium et industria,

id. Sen. 7, 22; Quint. 10, 1, 131:

modo Juppiter adsit, Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris,

Verg. A. 3, 116.—So, modo ne for dummodo ne, if only not, provided that not:

quae de Sicinio audīsti, ea mihi probantur: modo ne illa exceptio in aliquem incurrat bene de nobis meritum,

Cic. Att. 5, 4, 3:

si quis est paulo ad voluptates propensior, modo ne sit ex pecudum genere, etc.,

id. Off. 1, 30, 105; id. Ac. 2, 43, 132.—

Modo non, like the Gr. monon ouchi, all but, almost, nearly, = propemodum (ante- and post-class.):

modo non montes auri pollicens,

Ter. Phorm. 1, 2, 17 Don.:

favet Fabi gloriae, quae modo non suā contumeliā splendeat,

Liv. 10, 24, 11:

pictor equum venientem, modo non vivum, comprehenderat,

Val. Max. 8, 11, ext. 7:

modo non reclamante publico vigore,

Amm. 14, 7, 1; 16, 12, 16; 21, 14, 1; 22, 6, 2 al.—

In colloq. lang. with imperatives, just, now, only:

sequere hac modo,

Plaut. Men. 4, 1, 4:

sedete hic modo,

id. Rud. 3, 3, 29:

propera modo,

id. Men. 1, 4, 32:

vide modo,

Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

ignem scrutare modo, inquam,

Hor. S. 2, 3, 276.—Indignantly:

quin tu i modo,

begone now, Plaut. Trin. 2, 4, 182; so,

i modo,

id. Stich. 3, 2, 23:

tace modo,

be still now, id. As. 5, 2, 19.—With tu or vos ( poet. and post-class.):

tu modo, dum licet, hunc fructum ne desere vitae,

Prop. 2, 15, 49; Verg. G. 3, 73:

tu modo posce deos veniam,

id. A. 4, 50:

vos modo, inquit, parcite,

Phaedr. 2, 8, 8; Curt. 9, 6, 24; 9, 2, 25.

With specifications of time, like Gr. arti (reaching to the full measure of the time, fully).

In gen.

Of the pressent time, just now, just (ante-class. and poet.):

quid? ego modo huic frater factus, dum intro eo atque exeo?

just now? Plaut. Ep. 5, 1, 43:

modo dolores, meatu, occipiunt,

Ter. Ad. 3, 1, 2 (evidenter hic modo temporis praesentis adverbium est, Don.):

advenis modo,

id. Hec. 3, 5, 8 Don.:

devoravi nomen imprudens modo,

Plaut. Trin. 4, 2, 63:

jam modo nunc possum contentus vivere parvo,

Tib. 1, 1, 25; cf.:

peccare fuisset Ante satis, penitus modo nunc genus omne perosos Femineum,

Verg. A. 9, 141.—

Of time just passed, just now, but this moment, a little while ago, lately (class.):

nuper homines nobiles hujusmodi, judices, et quid dico nuper? immo vero modo ac plane paulo ante vidimus, qui, etc.,

Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7: Al. Ita uti dudum dixeras? Am. Dudum? quam dudum istuc factum est? Al. Temptas:

jam dudum, pridem, modo,

Plaut. Am. 2, 2, 60: Ph. Quando? Do. Hodie. Ph. Quamdudum? Do. Modo, Ter. Eun. 4, 4, 30:

sum illi villae amicior modo factus,

Cic. Leg. 2, 2, 4:

quaeras putemne talem esse deorum naturam, qualis modo a te sit exposita,

id. N. D. 1, 21, 57:

declaravit id modo temeritas C. Caesaris,

id. Off. 1, 8, 26:

modo hoc malum in rem publicam invasit,

id. ib. 2, 21, 75:

si hodie bella sint, quale Gallicum modo (i. e. twenty-two years earlier),

Liv. 6, 40, 17; cf. id. 22, 14, 13; Cic. Div. 1, 44, 99.—Opp. to nunc: qui nunc primum te advenisse dicas, [p. 1156] modo qui hinc abieris, Plaut. Am. 2, 2, 63:

in quā urbe modo gratiā, auctoritate, gloriā floruimus, in eā nunc iis quidem omnibus caremus,

Cic. Fam. 4, 13, 2; id. Mur. 40, 86; 41, 88; Prop. 1, 18, 7.—With tunc, Tac. A. 2, 75.—

Of time just to come, immediately, directly, in a moment (rare, and perh. not in Cic.):

domum modo ibo,

Ter. And. 3, 4, 15; Liv. 26, 15:

Artabanus tardari metu, modo cupidine vindictae inardescere,

Tac. A. 6, 32; 4, 50.—

In partic.

Modo... modo, now... now, at one moment... at another, sometimes... sometimes (class.):

modo ait, modo negat,

sometimes he says Yes, and sometimes No, Ter. Eun. 4, 4, 46:

Cotta meus modo hoc, modo illud,

Cic. N. D. 1, 18, 47; id. Div. 2, 44, 93:

modo his, modo illis ex partibus,

id. N. D. 2, 19, 49:

o Academiam volaticam et sui similem, modo huc, modo illuc!

id. Att. 13, 25, 3:

citus modo, modo tardus incessus,

Sall. C. 15, 5:

laetos modo, modo pavidos animadverteres,

id. J. 60, 4:

nebulonem modo, modo nugatorem appellat,

Liv. 38, 56.—Instead of modo... modo, we sometimes find:

nunc... modo: nunc quereretur eundem accusatorem ac judicem esse, modo vitam sibi eripi, etc.,

Liv. 8, 32, 9.—Again, instead of the second modo (esp. in poets and in post-Aug. prose writers), we find:

nunc aliquando, interdum, nonnumquam, saepe, rursus.—So, modo... nunc,

Ov. M. 13, 922; id. F. 4, 643; id. Tr. 1, 2, 27:

modo ut reciperet imperium, nunc ut legatione fungeretur,

Tac. H. 2, 51:

modo... aliquando,

id. A. 1, 81; 6, 35; 11, 34; 16, 10; id. H. 2, 74:

modo... interdum,

Sall. J. 42, 1; 55, 9; 62, 9 Kritz.; 74, 1; Hor. S. 1, 9, 9 et saep.:

modo... nonnumquam,

Suet. Tib. 66; id. Claud. 15; id. Calig. 52:

modo... saepe,

Hor. S. 1, 10, 11:

modo... modo... saepe,

Sall. J. 45, 2; Tac. H. 4, 84:

modo... rursus,

Prop. 1, 3, 41.—

Modo... tum (deinde, postea, etc.), at first... then, at one time... at another:

sol modo accedens, tum autem recedens,

Cic. N. D. 2, 40, 102:

(Xenophon) facit Socratem disputantem... et modo unum, tum autem plures deos,

id. ib. 1, 12, 31:

et modo mundum, tum mentem divinam esse putat,

id. ib. 1, 13, 34; cf.:

modo (Theophrastus) menti divinum tribuit principatum, modo caelo, tum autem signis sideribusque caelestibus,

id. ib. 1, 13, 35:

et forte in eo loco grandis ilex coaluerat inter saxa paulum modo prona, deinde flexa, etc.,

Sall. J. 93, 4:

modo... paulo post,

Val. Max. 7, 4, 5:

modo... modo... postremum,

Tac. H. 4, 46:

quid agerent, modo timentes, vicissim contemnentes religiones,

Cic. Leg. 2, 17, 43.

pars, partis ( gen. sing. PARTVS, Inscr. Corp. Lat. 197, 12; acc. partim, Cic. de Or. 2, 22, 94; Liv. 26, 46, 8; 31, 36, 9; 23, 11, 11; Sall. J. 89, 1; id. H. 2, 41, 1; v. infra fin.; abl. parti, Plaut. Men. 3, 2, 14; Varr. R. R. 1, 13, 5; Lucr. 1, 1113; 4, 515; nom. plur. parteis, Varr. L. L. 5, 4, 21; gen. plur. partum, Caes. ap. Charis. p. 114 P.), f. [root por; Gr. eporon, gave; peprôtai, is given, destined; Lat. portio; cf. parare], a part, piece, portion, share, etc.

In gen.:

ne expers partis esset de nostris bonis,

Ter. Heaut. 4, 1, 39:

urbis, imperil,

Cic. Verr. 2, 5, 32, § 84:

duae partes frumenti,

id. ib. 2, 3, 19, §

48: magnas partes habuit publicorum,

id. Rab. Post. 2, 4:

dare partes amicis,

id. ib.:

Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni,

Caes. B. G. 1, 1:

copias in quattuor partes distribuerat,

Sall. J. 101, 3:

locare agrum partibus,

Plin. Ep. 9, 37, 3:

pars occidentalis Jordanis,

the west side, Vulg. Jos. 23, 4.—

Magna, bona, multa, major, maxima pars, many, a good many, the majority:

magna pars in iis civitatibus,

Cic. Balb. 8, 21:

major pars populi,

id. Agr. 2, 9, 22:

maxima pars hominum,

Hor. S. 2, 3, 121; cf.:

minor pars populi,

Cic. Agr. 2, 7, 18:

multa pars mei,

Hor. C. 3, 30, 6.—

Pars, some, partitively (= partim):

faciunt pars hominum,

Plaut. Trin. 1, 1, 13; id. Most. 1, 2, 33; id. Capt. 2, 1, 36: pars levem ducere equitum jacturam;

pars, etc.,

Liv. 22, 8; cf. id. 21, 7; 23; 20:

pars triumphos suos ostentantes,

Sall. J. 31, 10:

poscebantque pericula, pars virtute, multi ferocia et cupidine praemiorum,

Tac. H. 5, 11:

tergora deripiunt costis et viscera nudant: Pars in frusta secant,

Verg. A. 1, 212.—Rarely of a single person:

cum pars Niliacae plebis, cum verna Canopi, Crispinus ventilet, etc.,

Juv. 1, 26.—

Parte, in part, partly:

(poma) quae candida parte, Parte rubent,

Ov. M. 3, 483:

melichloros est geminus, parte flavus, parte melleus,

Plin. 37, 11, 73, § 191.—Esp., with magnā, maximā, etc.:

ab semisomnis ac maximā parte inermibus refringi,

Liv. 9, 24, 12 Weissenb. ad loc.:

invalido exercitu et magnā parte pestilentiā absumpto,

id. 24, 34, 14:

quod saxum magnā parte ita proclive est,

id. ib.; 41, 6, 6.—

Pro parte, for one's share or quota, Cic. Verr. 2, 2, 59, § 145.—

Ex parte, in part, partly:

ex parte gaudeo,

Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 9:

de decem viris sacrorum ex parte de plebe creandis,

Liv. 6, 42, 2.—Esp.,

Ex ullā, ex aliquā, ex magnā, ex maximā parte, in any, etc., degree, measure, etc.:

si ullā ex parte sententia hujus interdicti infirmata sit,

Cic. Caecin. 13, 38; id. Rosc. Com. 12, 33:

ex magnā parte tibi assentior,

id. Att. 7, 3, 3:

aut omnino, aut magnā ex parte,

id. Tusc. 1, 1, 1:

saucii ex magnā parte milites,

Liv. 21, 56, 8:

ne minimā quidem ex parte,

not in the slightest degree, Cic. Off. 1, 22, 76.—

Multis partibus, by a great deal, much: omnibus partibus, in all respects, altogether:

non multis partibus malit,

Cic. Fin. 3, 11, 36:

quoniam numero multis partibus esset inferior,

Caes. B. C. 3, 84; 3, 80:

in Hortensii sententiam multis partibus plures ituros,

Cic. Fam. 1, 2, 2; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 3:

omnium virorum bonorum vitam omnibus partibus plus habere semper boni quam mali,

in all respects, every way, Cic. Fin. 5, 31, 91.—

In parte, in part, partly (cf. ex parte, supra):

in parte expeditior, in parte difficilior,

Quint. 5, 7, 22; 11, 2, 34:

in parte verum videtur,

id. 2, 8, 6; 4, 5, 13; 10, 7, 25.—

Pro meā, tuā, suā parte, or simply pro parte (for the stronger pro virili parte, v. virilis, II. 2.), for my, your, or his share, to the best of my, your, his, etc., ability:

quibus aliquid opis fortasse ego pro meā, tu pro tuā, pro suā quisque parte ferre potuisset,

Cic. Fam. 15, 15, 3:

pro meā parte adjuvi, ut, etc.,

id. ib. 5, 2, 9:

sciunt ii, qui me norunt, me pro illā tenui infirmāque parte id maxime defendisse, ut, etc.,

id. Rosc. Am. 47, 136:

quisquis adest operi, plus quam pro parte laborat,

Ov. F. 4, 301.—Likewise,

In partem, i. q. pro parte, en merei, for one's share, to the best of one's ability:

quodsi pudica mulier in partem juvet Domum (i. e. quae ad eam proprie pertinet),

Hor. Epod. 2, 39 (for which:

age sis tuam partem nunc iam hunc delude,

Plaut. As. 3, 3, 89 Fleck., where others read tu in partem).—

Acc. absol.: magnam, maximam partem, in great part, for the most part:

magnam partem ex iambis nostra constat oratio,

Cic. Or. 56, 189; Liv. 5, 14:

maximam partem ad arma trepidantes caedes oppressit,

id. 9, 37, 9:

maximam partem lacte atque pecore vivunt,

Caes. B. G. 4, 1.—So, bonam partem, Lucr. 6, 1249.—

In eam partem.

On that side:

in eam partem accipio,

i. e. in that sense, Ter. Eun. 5, 2, 37:

in eam partem peccant, quae cautior est,

Cic. Rosc. Am. 20, 56.—

On that account, with that intent, to the end that:

moveor his rebus omnibus, sed in eam partem, ut salvi sint vobiscum omnes,

Cic. Cat. 4, 2, 3:

has litteras scripsi in eam partem, ne me motum putares,

id. Att. 16, 1, 6.—

In aliam partem, in the opposite direction:

antehac est habitus parcus... is nunc in aliam partem palmam possidet,

for the opposite quality Plaut. Most. 1, 1, 32.—

In utramque partem, on both sides, for and against, pro and con: nullam in partem, on neither side: in mitiorem, in optimam partem, in the most mild or most favorable manner, Cic. Att. 15, 23 init.:

magna vis est fortunae in utramque partem, vel secundas ad res, vel adversas,

id. Off. 2, 6, 19:

neutram in partem,

id. ib.:

neque ego ullam in partem disputo,

id. Verr. 2, 5, 3, § 6:

mitiorem in partem interpretari,

id. Mur. 31, 64:

in optimam partem aliquid accipere,

id. Att. 10, 3, 2; id. Fam. 14, 2, 3: in partem aliquem vocare, to call upon one to take his share, to summon to a division of any thing, id. Caecin. 4, 12.—

Nullā parte, by no means, not at all, Ov. H. 7, 110; Quint. 2, 16, 18.—

Omni parte, and omni a and ex parte, in every respect, entirely:

gens omni parte pacata,

Liv. 41, 34; Hor. S. 1, 2, 38:

quod sit omni ex parte... perfectum,

Cic. Lael. 21, 79:

omnique a parte placebam,

Ov. H. 15, 45.—

Per partes, partly, partially:

quod etsi per partes nonnumquam damnosum est, in summā tamen fit compendiosum,

Col. 1, 4, 5:

per partes emendare aliquid,

Plin. Ep. 2, 5, 10; Dig. 12, 1, 13.—

In omnes partes, in every respect, altogether:

Brundusii jacere in omnes partes est molestum,

Cic. Att. 11, 6, 2; id. Fam. 4, 10, 2; 13, 1, 2.

In partic.

A party, faction, side, etc. (usu. in plur.; syn. factio).

Sing.:

timeo huic nostrae parti, quid hic respondeat,

Ter. And. 2, 5, 8:

cum non liceret mihi nullius partis esse,

Cic. Fam. 10, 31, 1:

a parte heredum intraverant duo,

Plin. Ep. 6, 31, 10:

nec ex advocatis partis adversae judex eligendus,

of the opposite party, Quint. 5, 6, 6; 7, 9, 14; 12, 9, 19 et saep.:

ut alius in aliam partem mente atque animo traheretur,

Caes. B. C. 1, 21.—Hence, esp.: ex alterā parte, on the other hand:

omnia ex alterā parte collocata,

Cic. Off. 3, 3, 11:

si videatis catenas, non minus profecto vos ea species moveat, quam si ex alterā parte cernatis, etc.,

Liv. 22, 59, 15:

idem ex alterā parte et ancilla fecit,

Petr. 18 fin.:

parvuli amplexi patrem tenebant. Ex alterā parte uxor maritum osculis fatigabat,

Just. 23, 2, 9; cf. Cic. Or. 32, 114.—

Plur. (class.;

esp. freq. in Tac.),

Cic. Phil. 13, 20, 47:

erat, inquit, illarum partium,

id. Quint. 21, 69:

in duas partes discedunt Numidae,

Sall. J. 13, 1:

ita omnia in duas partes abstracta sunt,

id. ib. 41, 5:

mihi a spe, metu, partibus rei publicae animus liber erat,

id. C. 4, 2:

ducere aliquem in partes,

Tac. A. 15, 51:

trahere,

id. ib. 4, 60:

transire in partes,

id. H. 1, 70. —

In plur., a part, character, on the stage: primas partes qui aget, is erit Phormio, [p. 1307] the first part, the principal character, Ter. Phorm. prol. 27:

cur partes seni Poëta dederit, quae sunt adulescentium,

a youthful part, id. Heaut. prol. 1; 10:

esse primarum, secundarum, aut tertiarum partium,

Cic. Div. in Caecil. 15, 51:

servus primarum partium,

id. Fl. 27, 65.—

Transf. beyond the lang. of the theatre, a part, function, office, duty, etc.—In plur. (class.):

sine illum priores partes hosce aliquot dies Apud me habere,

Ter. Eun. 1, 2, 71:

in scribendo priores partes alicui tribuere,

Cic. Q. Fr. 3, 4, 4:

puero me hic sermo inducitur, ut nullae esse possent partes meae,

so that I could not take a part in it, id. Att. 13, 19, 4:

constantiae, moderationis, temperantiae, verecundiae partes,

id. Off. 1, 28, 98:

has partes lenitatis et misericordiae, quas me natura ipsa docuit semper egi libenter,

id. Mur. 3, 6:

partes accusatoris obtinere,

id. Quint. 2, 8; id. Rosc. Am. 34, 95:

tuum est hoc munus, tuae partes, etc.,

id. Fam. 11, 5, 3:

promitto atque confirmo, me... imperatoris suscepturum officia atque partes,

id. ib. 3, 10, 8:

Antonii audio esse partes, ut de totā eloquentiā disserat,

id. de Or. 2, 7, 26:

transactis jam meis partibus ad Antonium audiendum venistis,

id. ib. 2, 4, 15; id. Att. 7, 26, 2: ut ad partes paratus veniat, qs. prepared to act his part, Varr. R. R. 2, 5; so,

ad partes parati,

Ov. Am. 1, 8, 87; cf. Liv. 3, 10; Gai. Inst. 4, 160; Mos. et Rom. Leg. Coll. 14, 3, 2.—In sing. (mostly post-Aug.):

haec igitur tibi reliqua pars est,... ut rem publicam constituas, etc.,

Cic. Marc. 9, 27:

pars consilii pacisque,

Tac. H. 3, 46:

videri alia quoque hujus partis atque officii,

Quint. 11, 3, 174:

pars defensoris tota est posita in refutatione,

id. 5, 13, 1:

neglegentiae, humilitatis,

id. 9, 4, 35 et saep. (v. Bonnell, Lex. Quint. p. 627).—

A lot, portion, fate:

hancine ego partem capio ob pietatem praecipuam?

Plaut. Rud. 1, 3, 4.—

A portion, share, of food, Petr. 33:

equiti Romano avidius vescenti partes suas misit,

Suet. Calig. 18.—Also, the remains of a meal, App. M. 2, p. 125 med. —

A task, lesson:

puer frugi est, decem partes dicit,

Petr. 75, 4; 46, 3; 58, 7; Inscr. Grut. 625, 8; Inscr. Orell. 2872.—

A part, place, region, of the earth.—In plur., Cic. Fam. 12, 7, 2:

Orientis partes,

id. Mur. 41, 89:

in extremis ignoti partibus orbis,

Ov. Tr. 3, 3, 3; cf. Ruhnk. on Ov. H. 18, 197.—

In counting or calculating, a part, fraction; one half, one third, etc., as the context indicates:

tres jam copiarum partes,

fourths, Caes. B. G. 1, 12:

agri partes duae,

thirds, Liv. 8, 1:

duabus partibus peditum amissis,

id. 21, 40:

mulctae novem partes,

tenths, Nep. Timol. 4.—

A part of the body, member:

nam lingua mali pars pessima servi,

Juv. 9, 121.—Esp., the private parts, Ov. F. 1, 437; id. A. A. 2, 584; Auct. Priap. 30; 38; Phaedr. 4, 7.—Of a testicle, Col. 7, 11.—Hence, adv.: partim (old acc. sing.), partly, in part, a part, some of, some.

Lit.

With gen.: cum partim illorum saepe ad eundem morem erat, Cato ap. Gell. 10, 13, 2:

atque haud scio an partim eorum fuerint, qui, etc.,

id. ib. 7, 3, 16: utrum neglegentia partim magistratuum, an, etc., nescio, Quadrig. ap. Gell. 10, 13, 4:

Bruttios Apulosque, partim Samnitium ac Lucanorum defecisse ad Poenos,

Liv. 23, 11.—So, repeated:

corpora partim Multa virum terrae infodiunt avectaque partim Finitimos tollunt in agros,

Verg. A. 11, 204:

partim... partim: cum partim ejus praedae profundae libidines devorassent, partim nova quaedam et inaudita luxuries, partim etiam, etc.,

Cic. Pis. 21, 48:

eorum autem ipsorum partim ejus modi sunt, ut, etc.,

id. Off. 2, 21, 9; 72; id. de Or. 2, 22, 94; 1, 31, 141:

partim copiarum ad tumulum expugnandum mittit, partim ipse ad arcem ducit,

Liv. 26, 46:

eorum autem, quae objecta sunt mihi, partim ea sunt, etc.,

id. 42, 41, 2; Nep. Att. 7, 2.—

With ex:

ex quibus partim tecum fuerunt, partim, etc.,

Cic. Vatin. 7, 16:

partim ex illis distracti ac dissipati jacent,

id. Leg. 2, 17, 42:

cum partim e nobis ita timidi sint, ut, etc.,... partim, etc.,

id. Phil. 8, 11, 32:

ex dubiis partim nobis ipsis ad electionem sunt libera, partim aliorum sententiae commissa,

Quint. 3, 4, 8.—

Absol. (so most freq.): animus partim uxoris misericordiā Devinctus, partim victus hujus injuriis, partly,... partly; in part,... in part, Ter. Hec. 1, 2, 92 sq.:

partim quae perspexi his oculis, partim quae accepi auribus,

id. ib. 3, 3, 3:

amici partim deseruerint me, partim etiam prodiderint,

Cic. Q. Fr. 1, 3, 5:

diuturni silentii... non timore aliquo, sed partim dolore, partim verecundiā, finem hodiernus dies attulit,

id. Marc. 1, 1; Quint. 7, 1, 3:

partim quod... partim quod, etc.,

Caes. B. G. 5, 6, 3:

partim ductu, partim auspiciis suis,

Suet. Aug. 21:

partim cupiditate... partim ambitione... partim etiam inscientiā,

Quint. 12, 11, 14:

Scipio dux partim factis fortibus partim suāpte fortunā quādam ingentis ad incrementa gloriae celebratus converterat animos,

Liv. 29, 26, 5:

postea renuntiavit foro partim pudore, partim metu,

Suet. Rhet. 6.—Sometimes partim is placed only in the second member of a partitive proposition:

Caesar a nobilissimis civibus, partim etiam a se omnibus rebus ornatis, trucidatus,

Cic. Div. 2, 9, 23; id. Verr. 2, 2, 65, § 158.—Sometimes it corresponds to alius, quidam, etc.:

bestiarum terrenae sunt aliae, partim aquatiles, aliae quasi ancipites,

Cic. N. D. 1, 37, 103:

multa inusitata partim e caelo, alia ex terrā oriebantur, quaedam etiam, etc.,

id. Div. 1, 42, 93:

quibusdam placuisse mirabilia quaedam, partim fugiendas esse nimias amicitias,

Cic. Am. 13, 45:

castra hostium invadunt, semisomnos partim, alios arma sumentes fugant,

Sall. J. 21, 2:

Gaetulos accepimus, partim in tuguriis, alios incultius vagos agitare, etc.,

id. ib. 19, 5; 38, 3; 40, 2; cf. id. ib. 13, 2; Gell. 2, 22, 1.—

Transf.

For the most part, chiefly, principally (ante-class.):

mirum quin tibi ego crederem, ut ipse idem mihi faceres, quod partim faciunt argentarii,

Plaut. Pers. 3, 3, 28:

bubulcis obsequitor, partim quo libentius boves curent,

Cato, R. R. 5, 6; 6, 3. —

Of time, sometimes (late Lat.), Scrib. Comp. Med. 53.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—