Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

domum+servare

  • 1 servo

    servo, āvi, ātum, 1 (old fut. perf. servasso, Plaut. Most. 1, 3, 71: servassis, an old formula in Cato, R. R. 141, 3:

    servassit,

    Plaut. Cist. 4, 2, 76:

    servassint,

    id. As. 3, 3, 64; id. Cas. 2, 5, 16; id. Ps. 1, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 1; id. Trin. 2, 2, 103), v. a. [cf. salus].
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., to save, deliver, keep unharmed, preserve, protect, etc. (very freq. and class.; syn. salvo): Ph. Perdis me tuis dictis. Cu. Immo servo et servatum volo, Plaut. Curc. 2, 3, 56; cf.:

    qui ceteros servavi, ut nos periremus,

    Cic. Fam. 14, 2, 2:

    pol me occidistis, amici, Non servastis,

    Hor. Ep. 2, 2, 139:

    aliquem ex periculo,

    Caes. B. C. 2, 41 fin.:

    aliquem ex judicio,

    Cic. Verr. 2, 3, 57, § 131:

    vita ex hostium telis servata,

    id. Rep. 1, 3, 5:

    urbs ex belli ore et faucibus erepta atque servata,

    id. Arch. 9, 21.—With ab and abl. (mostly post - Aug. and rare):

    si tamen servari a furibus possunt,

    Pall. 5, 8, 7 fin.:

    super omnia Capitolium summamque rem in eo solus a Gallis servaverat,

    Plin. 7, 28, 29, § 103.—Mars pater, te precor, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem mihi, etc., an old formula of prayer, Cato, R. R. 141, 3:

    di te servassint semper,

    Plaut. As. 3, 3, 64:

    di te servassint mihi,

    id. Cas. 2, 5, 16; id. Ps. 1, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 1; id. Trin. 2, 2, 103:

    ita me servet Juppiter,

    Ter. Phorm. 5, 3, 24:

    serva, quod in te est, filium et me et familiam,

    id. Heaut. 4, 8, 4: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratiā. Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.):

    invitum qui servat idem facit occidenti,

    Hor. A. P. 467:

    Graeciae portus per se (i. e. Themistoclem) servatos,

    Cic. Rep. 1, 3, 5: [p. 1684] servare rem publicam, id. Sest. 22, 49:

    quoniam me unā vobiscum servare non possum, vestrae quidem certe vitae prospiciam, etc.,

    Caes. B. G. 7, 50:

    impedimenta cohortesque,

    id. B. C. 1, 70:

    urbem insulamque Caesari,

    id. ib. 2, 20:

    sua,

    Cato, R. R. 5, 1:

    rem suam,

    Hor. A. P. 329:

    servabit odorem Testa,

    id. Ep. 1, 2, 69:

    Sabinus Vitisator, curvam servans sub imagine falcem,

    keeping, retaining, Verg. A. 7, 179 et saep.:

    urbem et cives integros incolumesque,

    Cic. Cat. 3, 10, 25:

    pudicitiam liberorum ab eorum libidine tutam,

    id. Verr. 2, 1, 27, § 68:

    se integros castosque,

    id. Tusc. 1, 30, 72: omnia mihi integra, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17, 1.— Poet. with inf.:

    infecta sanguine tela Conjugibus servant parvisque ostendere natis,

    Stat. Th. 9, 188.— Absol.: So. Perii, pugnos ponderat. Me. Quid si ego illum tractim tangam ut dormiat? So. Servaveris:

    Nam continuas has tres noctes pervigilavi,

    you would save me, Plaut. Am. 1, 1, 157.—
    (β).
    With abl. or ab or ex and abl. of the danger or evil:

    si respublica populi Romani Quiritium ad quinquennium proximum salva servata erit hisce duellis, datum donum duit, etc., an ancient votive formula,

    Liv. 22, 10, 2:

    Q. SERVILIVS VVLNERE SERVATVS,

    Inscr. Grut. 48, 5:

    omnes quattuor amissis servatae a peste carinae,

    Verg. A. 5, 699.—Usu. with ex:

    quo ex judicio te ulla salus servare posset,

    Cic. Verr. 2, 3, 57, § 131:

    urbs ex omni impetu regio servata,

    id. Arch. 9, 21:

    ex eo periculo,

    Caes. B. C. 2, 41:

    navem ex hieme marique,

    Nep. Att. 10, 6.—
    b.
    With abstract objects: navorum imperium servare est induperantum, Enn. ap. Fest. p. 169 Müll. (Trag. v. 413 Vahl.):

    imperium probe,

    Plaut. Ps. 2, 4, 7:

    ordines,

    Caes. B. G. 4, 26; id. B. C. 1, 44; 2, 41; cf. id. B. G. 7, 23:

    ordinem laboris quietisque,

    Liv. 26, 51:

    praesidia indiligentius,

    Caes. B. G. 2, 33:

    vigilias,

    Liv. 34, 9:

    custodias neglegenter,

    id. 33, 4:

    discrimina rerum,

    id. 5, 46:

    concentum (fides),

    Cic. Fin. 4, 27, 75:

    cursus,

    id. Rep. 1, 14, 22; id. Tusc. 1, 28, 68:

    intervallum,

    Caes. B. G. 7, 23:

    tenorem pugnae,

    Liv. 30, 18:

    modum,

    Plin. 7, 53, 54, § 180 et saep.:

    fidem,

    Plaut. Rud. 5, 2, 63:

    fidem cum aliquo,

    id. Curc. 1, 2, 49; id. Merc. 3, 1, 33; Ter. And. 1, 5, 45:

    fides juris jurandi saepe cum hoste servanda,

    Cic. Off. 3, 29, 107; cf.:

    fidem de numero dierum,

    Caes. B. G. 6, 36:

    promissum,

    Plaut. Am. 5, 3, 1:

    promissa,

    Cic. Off. 1, 10, 23:

    officia,

    id. ib. 1, 11, 33:

    justitiam,

    id. ib. 1, 13, 41; cf.:

    aequabilitatem juris,

    id. Rep. 1, 34, 53:

    aequitatem,

    id. Off. 1, 19, 64:

    jura induciarum,

    Caes. B. C. 1, 85:

    institutum militare,

    id. ib. 3, 75; cf. id. ib. 3, 84;

    3, 89: rectum animi, Hor S. 2, 3, 201: consulta patrum, leges juraque,

    id. Ep. 1, 16, 41;

    legem,

    Cic. Fam. 2, 17, 2:

    consuetudinem,

    id. Clu. 32, 89:

    illud quod deceat,

    id. Off. 1, 28, 97:

    dignitatem,

    id. de Or. 2, 54, 221:

    fidem cum aliquo,

    id. Phil. 7, 8, 22:

    amicitiam summā fide,

    id. Lael. 7, 25:

    Platonis verecundiam,

    id. Fam. 9, 22, 5:

    aequam mentem,

    Hor. C. 2, 3, 2:

    nati amorem,

    Verg. A. 2, 789:

    conubia alicujus,

    id. ib. 3, 319:

    foedera,

    Ov. F. 2, 159.—
    B.
    In partic., to keep, lay up, preserve, reserve for the future or for some purpose (syn. reservare):

    si voles servare (vinum) in vetustatem, ad alvum movendam servato,

    Cato, R. R. 114, 2; Col. 12, 28, 4:

    lectum Massicum,

    Hor. C. 3, 21, 6; Col. 12, 28, 4; cf.:

    Caecuba centum clavibus,

    Hor. C. 2, 14, 26:

    lapis chernites mitior est servandis corporibus nec absumendis,

    Plin. 36, 17, 28, § 132:

    vermes in melle,

    id. 30, 13, 39, § 115:

    se temporibus aliis,

    Cic. Planc. 5, 13:

    eo me servavi,

    id. Att. 5, 17, 1:

    Valerius, in parvis rebus neglegens ultor gravem se ad majora vindicem servabat,

    Liv. 2, 11, 4; 10, 28, 5.—With dat.:

    placet esse quasdam res servatas judicio voluntatique multitudinis,

    Cic. Rep. 1, 45, 69:

    in aliquod tempus quam integerrimas vires militi servare,

    Liv. 10, 28:

    Jovis auribus ista (carmina) Servas,

    Hor. Ep. 1, 19, 44:

    causa integra Caesari servaretur, Auct. B. Alex. 35, 1: durate et vosmet rebus servate secundis,

    Verg. A. 1, 207.— Poet. with ad:

    ad Herculeos servaberis arcus,

    Ov. M. 12, 309.—
    II.
    Transf. (from the idea of the attention being turned to any thing).
    A.
    To give heed to, pay attention to; to watch, observe any thing (syn. observo).
    1.
    In gen.
    (α).
    With acc.: uxor scelesta me omnibus servat modis, Ne, etc., Plaut. Rud. 4, 1, 5:

    vestimenta sua,

    id. ib. 2, 3, 52:

    iter alicujus,

    Caes. B. G. 5, 19:

    Palinurus dum sidera servat,

    Verg. A. 6, 338:

    nubem locumque,

    Ov. M. 5, 631:

    nutricis limen servantis alumnae,

    keeping watch over, guarding, id. ib. 10, 383:

    pascentes haedos,

    Verg. E. 5, 12:

    vestibulum,

    id. A. 6, 556:

    servaturis vigili Capitolia voce Cederet anseribus,

    Ov. M. 2, 538; cf.:

    pomaria dederat servanda draconi,

    id. ib. 4, 646.—
    (β).
    With rel.-clause or final: quid servas, quo eam, quid agam? Lucil. ap. Non. 387, 26:

    tuus servus servet, Venerine eas (coronas) det, an viro,

    Plaut. As. 4, 1, 60:

    cum decemviri servassent, ut unus fasces haberet,

    Liv. 3, 36, 3:

    servandum in eo ante omnia, ut, etc.,

    Plin. 17, 17, 28, § 124:

    ut (triumviri) servarent, ne qui nocturni coetus fierent,

    Liv. 39, 14 fin.; Col. 8, 5, 13.—
    (γ).
    Absol., to stay, keep watch, or guard: Eu. Intus serva. Sl. Quippini Ego intus servem? an, ne quis aedes auferat? Plaut. Aul. 1, 2, 3 sq.; cf.:

    nemo in aedibus Servat,

    id. Most. 2, 2, 22:

    solus Sannio servat domi,

    Ter. Eun. 4, 7, 10; Ov. M. 1, 627.— Imper.:

    serva!

    take care! look out! beware! Plaut. Pers. 5, 2, 29; Ter. And. 2, 5, 5; id. Ad. 2, 1, 18; Hor. S. 2, 3, 59.—
    2.
    In partic., in relig. lang., to observe an omen: secundam avem servat... servat genus altivolantum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 83 and 84 Vahl.):

    de caelo servare,

    Cic. Phil. 2, 32, 81; id. Div. 2, 35, 74;

    so of the augurs: de caelo,

    id. Vatin. 6, 15; id. Sest. 61, 129; id. Prov. Cons. 19, 45; id. Att. 2, 16, 2; 4, 3, 3:

    caelum servare,

    Lucr. 5, 395:

    fulgura caeli,

    id. 6, 429.—
    B.
    To keep to, remain in a place (i. e. to keep watch there); to dwell in, inhabit (ante-class. and poet.):

    nunc te amabo, ut hanc hoc triduum solum sinas Esse hic et servare apud me,

    Plaut. Cist. 1, 1, 107:

    tu nidum servas,

    Hor. Ep. 1, 10, 6:

    atria servantem postico falle clientem,

    id. ib. 1, 5, 31:

    nymphae sorores, Centum quae silvas, centum quae flumina servant,

    Verg. G. 4, 383:

    immanem hydrum Servantem ripas,

    id. ib. 4, 459:

    sola domum et tantas servabat filia sedes,

    id. A. 7, 52:

    DOMVM SERVAVIT, LANAM FECIT,

    Inscr. Orell. 3848.—
    C.
    In late jurid. Lat.:

    servare aliquid (pecuniam) ab aliquo,

    to get, obtain, receive, Dig. 17, 1, 45 fin.; so ib. 25, 5, 2; 26, 7, 61.—Hence, * servans, antis, P.a., keeping, observant; with gen.:

    Rhipeus servantissimus aequi,

    Verg. A. 2, 427.

    Lewis & Short latin dictionary > servo

  • 2 Cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum

  • 3 cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > cum

  • 4 Cum2

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum2

  • 5 ad

       ad praep. with acc.    [cf. Eng. at].—Of approach (opp. to ab, as in to ex).    I. In space, to, toward: retorquet oculos ad urbem: una pars vergit ad septentriones, Cs.: tendens ad sidera palmas, V. —Fig.: ad alia vitia propensior, more inclined to. —Esp., ad dextram, sinistram, or laevam, to or on the right or left: ito ad dextram, T.: alqd ad dextram conspicere, Cs.: non rectā regione... sed ad laevam, L.—Designating the goal, to, toward: ad ripam convenire, Cs.: vocari ad cenam, H.: ad se adferre: reticulum ad narīs sibi admovebat (cf. accedit ad urbem, he approaches the city; and, accedit provinciae, it is added to the province).— Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in T. freq.): eamus ad me, T. — With gen., ellipt.: ad Dianae, to the temple of, T.: ad Castoris currere. — Used for dat: litteras dare ad aliquem, to write one a letter (cf. litteras dare alicui, to give a letter to one): domum ad te scribere: ad primam (epistulam) scribere, to answer.—Hence, librum ad aliquem mittere, scribere, to dedicate a book to one. —In titles, ad aliquem signifies to, addressed to.— With names of towns, ad answers to Whither? for the simple acc., i. e. to the vicinity of, to the neighborhood of: ad Aquinum accedere, approach: ut cum suis copiis iret ad Mutinam. — Of hostile movement or protection, against (cf. adversus): veniri ad se existimantes, Cs.: ipse ad hostem vehitur, N.: Romulus ad regem impetum facit (cf. in), L.: clipeos ad tela protecti obiciunt, V.: ad hos casūs provisa praesidia, Cs.—In war, of manner of fighting: ad pedes pugna venerat, was fought out on foot, L.: equitem ad pedes deducere, L.: pugna ad gladios venerat, L. — Emphatic of distance, to, even to, all the way to: a Salonis ad Oricum portūs... occupavit, Cs.: usque a Dianis ad Sinopum navigare. — Fig.: deverberasse usque ad necem, T.: virgis ad necem caedi.—Of nearness or proximity in gen. (cf. apud), near to, by, at, close by: ad forīs adsistere: Ianum ad infimum Argiletum fecit, L.: quod Romanis ad manum domi supplementum esset, at hand, L.: errantem ad flumina, V.; and ellipt.: pecunia utinam ad Opis maneret! — Of persons: qui primum pilum ad Caesarem duxerat, Cs.: ad me fuit, at my house: ad inferos poenas parricidi luent, among.—So, fig.: ad omnīs nationes sanctum, in the judgment of, Cs.: ut esset ad posteros monumentum, etc., L.: ad urbem esse (of a general outside of the walls): ad urbem cum imperio remanere, Cs.—With names of towns and verbs of rest: pons, qui erat ad Genavam, Cs.; and with an ordinal number and lapis: sepultus ad quintum lapidem, N.—    II. In time, about, toward: domum reductus ad vesperum, toward evening.—Till, until, to, even to, up to: usque ad hanc aetatem: ad multam noctem: amant ad quoddam tempus, until: quem ad finem? how long: ad quartam (sc. horam), H. — Hence, ad id (sc. tempus), till then: ad id dubios servare animos, L.— At, on, in, by: ad horam destinatam, at the appointed hour: frumentum ad diem dare. —    III. In number or amount, near, near to, almost, about, toward (cf. circiter): talenta ad quindecim coëgi, T.: annos ad quadraginta natus.—Adverb.: occisis ad hominum milibus quattuor, Cs.: ad duo milia et trecenti occisi, L.—Of a limit, to, unto, even to (rare): (viaticum) ad assem perdere, to the last farthing, H.: ad denarium solvere. —Esp., ad unum, to a single one, without exception: omnes ad unum idem sentiunt: exosus ad unum Troianos, V. —    IV. In other relations, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in: ad honorem antecellere: nihil ad rem pertinet.—Ellipt.: rectene an secus, nihil ad nos: Quid ad praetorem? quid ad rem? i. e. what difference does it make? H.: quibus (auxiliaribus) ad pugnam confidebat, Cs.: ad speciem ornatus, ad sensum acerbus: mentis ad omnia caecitas: ad cetera paene gemelli, H.: facultas ad dicendum.—With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., according to, agreeably to, after: taleis ad certum pondus examinatis, Cs.: ad cursūs lunae describit annum, L.: canere ad tibiam: carmen castigare ad unguem, to perfection (see unguis), H.: ad istorum normam sapientes: ad specus angustiae vallium (i. e. ad specuum similitudinem angustae valles), Cs. — With the cause or reason, according to, at, on, in consequence of, for, in order to: ad horum proces in Boeotiam duxit, on their entreaty, L.: dictis ad fallendum instructis, L.: causae ad discordiam, to produce dissension, T.: ad facinora incendere, S.: ad speciem tabernaculis relictis, for appearance, Cs.: ad id, for this use, as a means to that end, L.: ad id ipsum, for that my purpose, L.: delecto milite ad navīs, marines, L.: puer ad cyathum statuetur, H.: biiugi ad frena leones, yoked in pairs with bits, V.: res quae sunt ad incendia, Cs.: ad communem salutem utilius.—In comparison, to, compared with, in comparison with: terra ad universi caeli complexum: nihil ad tuum equitatum, Caesar.—    V. In adverbial phrases, ad omnia, withal, to crown all: ad omnia tantum advehi auri, etc., L.—Ad hoc and ad haec, moreover, besides, in addition: ad hoc, quos... postremo omnes, quos, etc., S. — Ad id quod, beside that (rare): ad id quod... indignitate etiam Romani accendebantur, L. — Ad tempus, at a definite, fixed time, C., L.; at a fit, appropriate time, L.; for some time, for a short time, L.; according to circumstances. — Ad praesens, for the moment, for a short time.—Ad locum, on the spot: ut ad locum miles esset paratus, L.—Ad verbum, word for word, literally. — Ad summam, on the whole, generally, in general; in a word, in short, C., H.—Ad extremum, ad ultimum, ad postremum, at the end, finally, at last; of place, at the extremity, at the top, at the end: ad extremum (teli) unde ferrum exstabat, L.; of time, at last, finally: ad extremum incipit philosophari; of order, finally, lastly; to the last degree, quite, L. — Quem ad finem? to what limit? how far? how long? Note.—a. Ad rarely follows its acc: quam ad, T.: quos ad, C.: ripam ad Araxis, Ta.—b. In composition, ad- stands before vowels, b, d, f, h, i consonant, m, n, q, v, and mostly before l, r, s; acbefore c; but very often ad- before cl-, cr-, and cu-; ag- or ad- before g; ap- or ad- before p; atbefore t; but a- or ad- before gn, sp, sc, st.
    * * *
    I II
    to, up to, towards; near, at; until, on, by; almost; according to; about w/NUM

    Latin-English dictionary > ad

  • 6 salus

    sălūs, ūtis (archaic gen. SALVTES, on a clay vessel, v. Ritschl de Fictilibus Litteratis, Berol, 1853, p. 18, n. 5; cf. APOLONES, from Apollo; dat. SALVTEI, Corp. Inscr. Lat. 587), f. [root sar, to guard, whence servus, servare, salvus, sollus; cf. Gr. holos, entire], a being safe and sound; a sound or whole condition, health, welfare, prosperity, preservation, safety, deliverance, etc. (very freq. and class.: cf.: valetudo, sanitas).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.: Mars pater te precor, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem valetudinemque mihi domo familiaeque nostrae, an old form of prayer in Cato, R. R. 141, 3; cf. Varr. R. R. 1, 2, 27; so,

    too, the religious formula for asking protection: quod cum salute ejus fiat,

    and may it do him good, Ter. Ad. 4, 1, 3;

    and in the same sense: bonā salute,

    Cato, R. R. 4 fin.:

    adhuc quae assolent quaeque oportet Signa esse ad salutem, omnia huic (puero recens nato) esse video,

    Ter. And. 3, 2, 2:

    aegrorum salutem ab Aesculapio datam,

    Cic. N. D. 3, 38, 91:

    qui etiam medicis suis non ad salutem, sed ad necem utatur,

    id. Har. Resp. 16, 35:

    me confectum consularibus volneribus consulari medicinā ad salutem reduceret,

    id. Red. Quir. 6, 15:

    firmā potiri salute,

    Ov. H. 20, [p. 1622] 179:

    salute nostrā atque urbe captā Domum reduco integrum omnem exercitum,

    in good health, well, Plaut. Bacch. 4, 9, 147:

    mater redit suā salute ac familiae maximā,

    in excellent health, id. Merc. 4, 5, 9:

    salute nostrum socium,

    id. Men. 1, 2, 25:

    salute horiae,

    uninjured, id. Rud. 4, 2, 5:

    in optimorum consiliis posita est civitatium salus,

    Cic. Rep. 1, 34, 51; cf.:

    tu eris unus, in quo nitatur civitatis salus,

    id. ib. 6, 12, 12;

    2, 23, 43: juris, libertatis, fortunarum suarum salus in istius damnatione consistit,

    id. Verr. 2, 2, 6, § 16:

    neque enim salus ulla rei publicae major reperiri potest, quam, etc.,

    id. ib. 2, 1, 2, § 4; Plaut. As. 3, 3, 127:

    spem teneo, salutem amisi,

    id. Merc. 3, 4, 6 sq.; id. Capt. 3, 3, 3; cf.:

    cujus aures clausae veritati sunt, hujus salus desperanda est,

    Cic. Lael. 24, 90:

    nisi quae mihi in te'st, haud tibi est in me salus,

    a means of safety, help, assistance, Plaut. Ps. 1, 1, 69:

    fer amanti ero salutem,

    id. As. 3, 3, 82; cf.:

    cum opem indigentibus salutemque ferres,

    Cic. Fin. 2, 35, 118; id. Mur. 13, 28: dicet fortasse Dignitatis halis:

    saluti, si me amas, consule,

    id. Att. 2, 19, 1:

    is est nimirum Soter, qui salutem dedit,

    has furnished safety, id. Verr. 2, 2, 63, § 154:

    dare salutem, liberare periculis, etc.,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo,

    Plaut. Merc. 1, 2, 35; so,

    saluti esse alicui,

    Cic. Rep. 1, 1, 1; id. de Or. 2, 49, 200 al.;

    for which: nosse omnia haec, salus est adulescentulis,

    Ter. Eun. 5, 4, 18:

    diffisus suae omniumque saluti,

    Caes. B. G. 6, 38:

    nec in fugā salus ulla ostendebatur,

    Liv. 30, 8:

    una est salus,

    id. 7, 35:

    una salus victis nullam sperare salutem,

    Verg. A. 2, 354; cf. id. ib. 5, 174; 6, 96; Ov. Tr. 3, 3, 4; 5, 7, 3; id. P. 3, 7, 23; 4, 14, 5; id. M. 3, 648; Luc. 2, 221. —Freq. in Plaut. as a term of endearment, my life, my love:

    quid agis, mea salus?

    Plaut. Cas. 4, 3, 3:

    o salute meā salus salubrior,

    id. Cist. 3, 13; id. Bacch. 4, 8, 38; id. Poen. 1, 2, 153; 1, 2, 176; id. Rud. 3, 3, 17. —
    B.
    In partic., a wish for one ' s welfare (expressed by word of mouth or in writing), a greeting, salute, salutation: Ly. Charmidem Lysiteles salutat. Ca. Non ego sum salutis dignus? Ly. Immo salve Callicles, Plaut. Trin. 5, 2, 29:

    venienti des salutem atque osculum,

    id. Ep. 4, 2, 2:

    quin tu primum salutem reddis quam dedi?

    id. Bacch. 2, 3, 11: Sy. Responde, quod rogo. Ba. Eho, an non prius salutas? Sy. Nulla est mihi salus dataria, id. Ps. 4, 2, 13: Pe. Salva sis. Ph. Salutem accipio mihi et meis, id. Ep. 4, 1, 21:

    advenientem peregre herum suum Salva impertit salute servus Epidicus,

    id. Ep. 1, 2, 24; cf. Ter. Eun. 2, 2, 39; for which: impertit salutem plurimam et plenissimam, Lucil. ap. Non. 472, 16:

    Terentia impertit tibi multam salutem,

    Cic. Att. 2, 12, 3:

    salutem dicere alicui,

    Plaut. Capt. 2, 3, 29:

    multam, plurimam salutem dicere alicui,

    id. Curc. 3, 51; 3, 61:

    Cicero tibi salutem plurimam dicit,

    Cic. Fam. 14, 7, 3:

    tu Atticae salutem dices,

    id. Att. 14, 19, 6;

    and so at the beginning of a letter: salutem dicit Toxilo Timarchides Et familiae omni. Si valetis gaudeo, etc.,

    Plaut. Pers. 4, 3, 32;

    usually abbreviated S. D. (salutem dicit), S. D. M. (salutem dicit multam), S. D. P. (salutem dicit plurimam), v. the superscriptions of Cicero's letters. Freq., also, elliptically, without dicit: Anacharsis Hannoni salutem,

    Cic. Tusc. 5, 32, 90 (abbreviated, e. g. Cicero Attico S., v. the letters of Cicero and Pliny):

    Dionysio plurimam salutem,

    id. Att. 4, 18, 3:

    Atticae plurimam salutem,

    id. ib. 14, 20, 5:

    salutem reddere,

    to return a greeting, Plaut. Bacch. 2, 3, 11; Liv. 9, 6, 12; Tac. A. 4, 60: salutem mittere per aliquem, to send a greeting:

    mihi dulcis salus visa est per te missa ab illā,

    Cic. Att. 16, 3, 6; Ov. H. 4, 1; 16, 1.—An unusual expression is, salutem dicere alicui, in the sense of to bid one farewell:

    ego vero multam salutem et foro dicam et curiae, vivamque tecum multum, etc.,

    Cic. Fam. 7, 32, 2:

    salute acceptā redditāque,

    Liv. 7, 5:

    salute datā redditāque,

    id. 3, 26:

    salutem tibi ab sodali nuntio,

    I bring, deliver, Plaut. Bacch. 2, 2, 10; so,

    nuntiare salutem alicui,

    id. Curc. 4, 2, 38; id. Men. prol. 1; cf.:

    salutem verbis tuis mihi nuntiarat,

    Cic. Fam. 7, 14, 1:

    salutem tibi plurimam ascribit et Tulliola, deliciae nostrae,

    adds, joins in, id. Att. 1, 5, 9; 5, 20, 9.—In a humorous equivoque: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, nihil moror, sat salveo;

    Aegrotare malim, quam esse tuā salute sanior,

    Plaut. Truc. 2, 2, 4 sq.; id. Ps. 1, 1, 41 sq.—
    C.
    Salvation, deliverance from sin and its penalties (eccl. Lat.):

    verbum salutis,

    Vulg. Act. 13, 26; id. Rom. 10, 1; 13, 11.—
    II.
    Salus, personified, a Roman divinity, whose temple stood on one of the summits of the Quirinalis (v. Salutaris):

    ego tibi nunc sum summus Juppiter, Idem ego sum Salus, Fortuna, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 84; id. As. 3, 3, 123; 3, 3, 137; id. Cist. 4, 2, 76; id. Merc. 5, 2, 26; Varr. L. L. 5, §§ 51 and 74 Müll.; Liv. 9, 43 fin.; 10, 1 fin.; 40, 37; Val. Max. 8, 14, 6:

    augurium Salutis (instituted for the welfare of the State),

    Cic. Div. 1, 47, 105; id. Leg. 2, 11, 28; Suet. Aug. 31; Tac. A. 12, 23.—In a lusus verbb., alluding to the literal meaning of the name:

    nec Salus nobis saluti jam esse, si cupiat, potest,

    Plaut. Most. 2, 1, 4:

    at vos Salus servassit,

    id. Cist. 4, 2, 76:

    neque jam Salus servare, si volt, me potest,

    id. Capt. 3, 3, 14; Ter. Ad. 4, 7, 43; cf.:

    Salus ipsa virorum fortium innocentiam tueri non potest,

    Cic. Font. 6, 11, § 21.

    Lewis & Short latin dictionary > salus

  • 7 tam

    tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.
    I.
    As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.
    A.
    As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.
    1.
    In comparison between two adjj.:

    tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

    a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

    non tam solido quam splendido nomine,

    id. Fin. 1, 18, 61:

    tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

    Val. Max. 3, 8, 1:

    adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

    things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

    quorum vires quam repentinae tam breves,

    Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

    non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

    Cic. Brut. 37, 140:

    ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

    id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

    maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

    Liv. 7, 1, 8:

    quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

    id. 21, 43, 11:

    donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

    id. 4, 2, 4. —
    2.
    In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.
    a.
    As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

    not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

    as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

    quam placida'st aqua,

    id. ib. 3, 2, 165:

    tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

    id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

    nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

    Cic. Or. 30, 168:

    tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

    id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—
    b.
    The adjective not repeated.
    (α).
    The terms of comparison being nouns or pronouns:

    tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

    Plaut. Capt. 2, 2, 60:

    fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

    id. Bacch. 3, 3, 30:

    tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

    id. Cas. 3, 6, 43:

    ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

    id. Poen. 1, 2, 145:

    tam crebri ad terram decidebant quam pira,

    id. ib. 2, 38:

    tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

    Ter. Ad. 5, 3, 63:

    quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

    id. ib. 4, 1, 18:

    tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

    Cic. Sull. 31, 87:

    tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

    id. Fam. 13, 3:

    nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

    Liv. 45, 22:

    nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

    Sen. Q. N. 3, 30, 6:

    (cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

    Quint. 8, 2, 8:

    (ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

    Sen. Ira, 1, 9, 2.—

    Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

    Plaut. Cist. 2, 1, 20:

    nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

    Cic. Sen. 12, 41:

    neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

    Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

    quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

    Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

    vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

    Liv. 28, 39, 13. —
    (β).
    With quam in subst.-clause:

    quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

    Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

    juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

    Cic. Leg. 1, 4, 12. —

    Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

    Cic. Leg. 1, 4, 14.—
    (γ).
    With quam in adverb.-clause:

    cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

    Cato, R. R. 21, 1:

    si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

    Plaut. Cist. 4, 2, 5:

    tua est imago: tam consimili'st quam potest,

    id. Men. 5, 9, 4:

    sororem tam similem quam lacte lacti est,

    id. Mil. 2, 2, 87.—
    B.
    Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.
    1.
    Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

    quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

    Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

    nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

    Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—
    2.
    The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

    tam facile vinces quam pirum volpes comest,

    id. Most. 3, 1, 26:

    tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

    id. Merc. 1, 2, 77:

    tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

    id. Truc. 1, 2, 109:

    tam facile quam tu arbitraris,

    Cic. Div. 1, 6, 10:

    tam cito evertetur quam navis, etc.,

    id. Rep. 1, 34, 51:

    nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

    Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

    Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

    Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

    quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

    Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —
    C.
    With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.
    1.
    One verb compared with another:

    nam quod edit tam duim quam perduim,

    for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

    vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

    Cic. Att. 13, 20, 4:

    utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

    Quint. 2, 5, 17:

    Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

    Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

    fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

    Lucr. 6, 115.—
    2.
    The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,
    (α).
    Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

    tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

    Plaut. Capt. 2, 2, 61:

    tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

    id. Aul. 3, 6, 12:

    quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

    id. Capt. 2, 2, 6:

    tam huic loqui licere oportet quam isti,

    id. Cas. 2, 6, 58:

    tam tibi istuc credo quam mihi,

    id. Ep. 1, 2, 25:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

    Cic. Ac. 2, 44, 137:

    tam moveor quam tu, Luculle,

    id. ib. 2, 46, 141:

    tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

    id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

    tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

    Cic. Tusc. 1, 24, 56:

    sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

    Sen. Ira. 1, 12, 4:

    meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

    id. ib. 1, 15, 1:

    tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

    id. Q. N. 3, 16, 3:

    quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

    Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

    sic),

    Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

    Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

    Ter. Heaut. 4, 3, 8:

    nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

    Cic. Tusc. 3, 16, 34:

    quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

    id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

    cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

    id. Fam. 7, 3, 2:

    qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

    id. Att. 2, 17, 2:

    neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

    id. Verr. 1, 8, 21:

    Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

    Liv. 38, 39, 10.—
    (β).
    Object-inff.:

    qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

    Cic. Ac. 2, 14, 44:

    quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

    id. Tusc. 1, 7, 13:

    virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

    id. Lael. 26, 98.—
    (γ).
    Subject-inff. or dependent clauses:

    ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

    Plaut. As. 1, 1, 109:

    Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

    Ter. Eun. 4, 4, 51:

    tam teneor dono quam si dimittar onustus,

    Hor. Ep. 1, 7, 18:

    Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

    Ov. M. 4, 613:

    tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

    Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

    nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

    Cic. Off. 1, 34, 125:

    eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

    id. Att. 9, 2, a, 3:

    nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

    id. Tusc. 2, 12, 28:

    non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

    id. Or. 2, 72, 295:

    cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

    id. Top. 1, 2:

    auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

    Liv. 2, 44, 7:

    Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

    id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —
    (δ).
    With quam in adverb.-clause:

    tam confido quam poti'st,

    Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

    v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

    Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—
    (ε).
    Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

    quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

    Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

    quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

    id. Brut. 15, 58.—
    D.
    With esse and predic. noun:

    tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

    Plaut. Mil. 2, 5, 47:

    equidem tam sum servos quam tu,

    id. Capt. 3, 4, 11:

    tam ego homo sum quam tu,

    id. As. 2, 4, 83:

    nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

    Ter. Ad. 3, 3, 68:

    tam es tu judex quam ego senator,

    Cic. Rab. Post. 7, 17:

    tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

    id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

    tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

    Plaut. Capt. 2, 2, 86:

    qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

    Cic. Off. 1, 7, 23. —

    Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

    Cic. Off. 3, 8, 35. —
    E.
    With quasi in place of quam:

    tam a me pudica est quasi soror mea sit,

    Plaut. Curc. 1, 1, 51. —
    F.
    Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

    quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

    Plaut. Poen. 1, 2, 138:

    magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

    id. Bacch. 5, 1, 5:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

    Lucr. 4, 999:

    quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

    id. 5, 453:

    tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

    quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

    Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

    verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

    Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

    quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

    Plaut. Trin. 4, 2, 19.—
    G.
    Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

    the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

    Cato, R. R. 64 (65):

    oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

    id. ib. 64 (65):

    quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

    id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

    quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

    Plaut. Aul. 2, 2, 59:

    quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

    Ter. Heaut. 5, 2, 44:

    quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

    id. Ad. 3, 4, 56:

    quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

    Varr. R. R. 2, 9:

    quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

    Sall. J. 31, 14. —
    H.
    With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

    nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

    Plaut. Mil. 4, 7, 26:

    tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

    id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).
    II.
    With a comp. clause understood.
    A.
    With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

    quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

    Cic. Off. 1, 21, 73:

    cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

    id. Tusc. 3, 1, 1:

    nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

    id. ib. 1, 23, 55:

    non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

    id. Ac. 2, 4, 10:

    sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

    Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

    sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

    Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

    bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

    Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

    tam gratia'st,

    id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

    nolo tibi molestos esse nos,

    id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—
    B.
    With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.
    1.
    With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

    equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

    id. Most. 1, 3, 29:

    ordine cum videas tam certo multa creari,

    Lucr. 5, 735:

    deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

    id. 5, 12:

    quorsum igitur tam multa de voluptate?

    Cic. Sen. 12, 44:

    ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

    id. Tusc. 1, 42, 100:

    inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

    id. Fin. 2, 23, 77:

    quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

    as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

    tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

    id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

    ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

    id. Ac. 2, 21, 68:

    tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

    at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

    supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

    Liv. 39, 31, 14:

    tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

    Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

    qui tam crudelem tyrannum occideret,

    id. 3, 1, 2:

    ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

    id. 3, 2, 7:

    tam contraria est pestis,

    Plin. 8, 38, 57, § 136:

    tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

    id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

    tamne indignus videar?

    Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

    nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

    of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—
    2.
    With advv.:

    alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

    Plaut. Capt. 1, 2, 37:

    quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

    id. Am. 1, 3, 4:

    unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

    Ter. Phorm. 3, 3, 1:

    quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

    Lucr. 5, 559:

    jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12:

    ista tam aperte et per versa et falsa,

    id. Ac. 2, 18, 60:

    cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

    id. Sen. 5, 13:

    me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

    id. Tusc. 2, 5, 14:

    etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

    id. Fin. 5, 11, 31:

    an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

    as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

    nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

    id. Or. 1, 55, 274:

    quid tu, inquit, tam mane?

    id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

    quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

    id. ib. 1, 14:

    cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

    Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

    qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

    Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

    tam vesperi,

    Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—
    3.
    With verbs:

    ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

    Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

    quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

    id. Cist. 1, 1, 55:

    quid tam properas?

    id. Pers. 4, 6, 11:

    cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

    Ter. Ad. 5, 7, 21:

    age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

    id. Heaut. 5, 5, 8:

    non pol temere'st quod tu tam times,

    id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

    quam si explicavisset, non tam haesitaret,

    i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

    quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

    Plaut. Cas. 4, 4, 31:

    Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

    Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

    numquam ego te tam esse matulam credidi,

    Plaut. Pers. 4, 3, 72.—
    4.
    Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).
    (α).
    After hic:

    etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

    Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

    hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

    id. ib. 2, 2, 31, §

    77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

    id. Clu. 14, 42:

    haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

    id. Sest. 13, 31:

    in hoc tam exiguo vitae curriculo,

    id. Arch. 11, 28:

    hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

    id. Cat. 1, 5, 11:

    in hac tam clara re publica natus,

    id. Rep. 1, 19, 31:

    hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

    id. Par. 1, 2, 10:

    haec tam crebra Etruriae concilia,

    Liv. 5, 5, 8:

    in his tam parvis atque tam nullis,

    Plin. 11, 2, 1, § 2:

    quorsum haec tam putida tendant,

    Hor. S. 2, 7, 21:

    hac tam prospera pugna nuntiata,

    Curt. 3, 11, 16.—
    (β).
    After ille:

    ille homo tam locuples, tam honestus,

    Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

    44: illud tam grave bellum,

    Val. Max. 5, 6, ext. 1:

    ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

    id. 3, 2, 7.—
    (γ).
    After iste:

    tamenne ista tam absurda defendes?

    Cic. N. D. 1, 29, 81:

    ista admonitio tua tam accurata,

    id. Att. 6, 1, 20:

    quae est ista tam infesta ira?

    Liv. 7, 30, 15:

    iste tam justus hostis, tam misericors victor,

    Curt. 4, 10, 34.—
    (δ).
    After id ipsum:

    id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

    Liv. 1, 48, 9.—
    (ε).
    After tot:

    jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

    Cic. Ac. 2, 48, 147:

    tot tam valida oppida,

    Liv. 5, 54, 5:

    tot tam opulenti tyranni regesque,

    id. 25, 24, 13:

    inter tot tam effrenatarum gentium arma,

    id. 21, 9, 3:

    tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

    id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

    cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

    id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—
    (ζ).
    After hic talis:

    da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

    Cic. Fam. 16, 21, 3.
    III.
    As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).
    A.
    Without a negation ( = ita, adeo;

    rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

    Plaut. Rud. 3, 4, 51:

    quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

    Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

    ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

    Caes. B. C. 3, 36:

    tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

    id. B. G. 2, 21:

    tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

    Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

    tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

    id. ib. 16, 59:

    quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

    Val. Max. 1, 8, ext. 14:

    tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

    id. 3, 2, ext. 3:

    in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

    Quint. 10, 1, 83:

    (Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

    Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

    3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

    Plin. 10, 29, 43, § 82:

    ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

    Plin. Ep. 3, 14, 7.—
    B.
    With a negation, or in a question implying a negation.
    1.
    Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

    numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

    Ter. Hec. 1, 2, 33:

    non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

    Lucr. 6, 887:

    quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 50, 146:

    non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

    id. Fam. 6, 12, 1:

    nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

    id. ib. 6, 1, 3:

    non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

    id. Or. 2, 90, 365:

    non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

    id. Att. 13, 31, 1:

    nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

    id. Phil. 2, 15, 37:

    quis tam demens ut sua voluntate maereat?

    id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

    non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

    id. Ac. 2, 17, 53:

    non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

    Caes. B. G. 1, 44, 17:

    nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

    Sen. Ira, 2, 12, 3:

    nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

    id. Thyest. 619.—
    2.
    With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

    generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

    id. Pers. 4, 4, 34:

    an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

    id. Trin. 4, 2, 42:

    nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

    Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

    nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

    id. ib. 2, 4, 43, §

    95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

    id. Sen. 7, 24:

    nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

    id. Div. 2, 58, 119:

    nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

    id. Sull. 27, 76:

    quae est anus tam delira quae timeat ista?

    id. Tusc. 1, 21, 48:

    ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

    id. N. D. 3, 16, 41:

    sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

    id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

    neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

    Caes. B. C. 1, 21:

    in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

    Liv. 25, 18, 3:

    ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

    Nep. Milt. 8, 4:

    ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

    Sen. Thyest. 196. —
    3.
    With a negation, followed by quin ( = ut is non;

    class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

    Plaut. Merc. 2, 3, 27:

    nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

    id. Pers. 4, 6, 8:

    nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

    id. As. 5, 2, 94:

    numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

    Ter. Heaut. 1, 1, 15:

    nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

    id. ib. 4, 2, 8:

    ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

    Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

    numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

    id. ib. 2, 4, 43, §

    95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

    id. Fam. 6, 1, 7:

    ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

    Nep. Alcib. 6, 4.
    IV.
    Tam, ante-class., sometimes = tamen:

    antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

    Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

    etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

    Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

    tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

    id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.
    V.
    In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

    Tam modo, inquit Praenestinus,

    Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

    Lewis & Short latin dictionary > tam

  • 8 cum

        cum (with pers. pron., and with unemphatic relat. pron., - cum enclit.; in compounds, com-), praep. with abl.    [for *scom; SEC-], with, together with, in the company of, in connection with, along with, together, and: cum veteribus copiis sese coniungere, Cs.: antea cum uxore, tum sine eā: si cenas mecum, in my house, H.: errare cum Platone: cum lacte errorem suxisse: qui unum magistratum cum ipsis habeant, Cs.: foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides: sentire cum rege, on the side of, L.: volentibus cum magnis dis: vivitur cum iis: cum quibus amicitias iunxerant, L.: ut te di cum tuo incepto perduint, T.: oratio habenda cum multitudine: ita cum Caesare egit, Cs.: agere cum civibus: quid mihi cum istā diligentiā?: tempus cum coniuratis consultando absumunt, L.: quibuscum belium gerunt, Cs.: cum Volscis aequo Marte discessum est, L.: cum coniuge distractus: cum Catone dissentire: hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare: voluptatem cum cupiditate deliberare, against. —Of time, at, with, at the same time with, at the time of: cum primā luce domum venisse: pariter cum occasu solis, S.: cum sole reliquit, V.: exit cum nuntio Crassus, Cs.—With abl. of circumstance, manner, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: cum ratione insanire, T.: cum dis bene iuvantibus arma capite (i. e. dis adiuvantibus), L.: cum summā rei p. salute: magno cum periculo provinciae, Cs.: magno cum gemitu civitatis: speculatus omnia cum curā, L: illud cum pace agemus, peacefully: bonā cum veniā audiatis: cui sunt inauditae cum Deiotaro querelae tuae? the remonstrances you made: servare fidem cum hoste, the faith pledged to.—Esp., after idem: tibi mecum in eodem est pistrino vivendum (i. e. in quo vivo): in eisdem flagitiis mecum versatus. —In the phrase, cum eo, with the circumstance, under the condition: sit sane, sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat: colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si, etc., L.— With primis, with the foremost, eminently, especially: homo cum primis locuples.—With an ordinal number, of increase, - fold: age<*> efficit cum octavo, cum decimo, eightfold.—Praegn., with, possessing, holding, wearing, owning: haud magnā cum re, Enn. ap. C.: iuvenes cum equis albis, upon: consul cum volnere gravi, L.: cum tunicä pullā sedere: vidi Cupidinem cum lampade, holding: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults.—In compounds com- was unchanged before b, p, m, and in comes and its derivatives; m was usu. assimilated before r, sometimes before l, but was usu. dropped before n; before other consonants m became n, but conicio was written for coniicio. Before a vowel (or h) m was dropped.
    * * *
    I
    when, at the time/on each occasion/in the situation that; after; since/although; as soon; while, as (well as); whereas, in that, seeing that; on/during which
    II
    with, together/jointly/along/simultaneous with, amid; supporting; attached; under command/at the head of; having/containing/including; using/by means of

    Latin-English dictionary > cum

  • 9 cael

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > cael

  • 10 caeli

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > caeli

  • 11 caelum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > caelum

  • 12 celum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > celum

  • 13 coelum

    1.
    caelum ( cēlum, Serv. ad Verg. A. 1, 640), i, n. [caedo], the chisel or burin of the sculptor or engraver, a graver:

    caelata vasa... a caelo vocata, quod est genus ferramenti, quem vulgo cilionem vocant,

    Isid. Orig. 20, 4, 7; Quint. 2, 21, 24; Varr. ap. Non. p. 99, 18; Stat. S. 4, 6, 26; Mart. 6, 13, 1.— Plur., Aus. Epigr. 57, 6.
    2.
    caelum ( coelum; cf. Aelius ap. Varr. L. L. 5, § 18 Müll.; Plin. 2, 4, 3, § 9; Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129), i, n. (old form cae-lus, i, m., Enn. ap. Non. p. 197, 9; and ap. Charis. p. 55 P.; Petr. 39, 5 sq.; 45, 3; Arn. 1, 59; cf. the foll. I. 2.; plur. caeli, only poet., Lucr. 2, 1097, caelos, cf. Serv. ad Verg. A. 1, 331; and in eccl. writers freq. for the Heb., v. infra, cf. Caes. ap Gell. 19, 8, 3 sq., and Charis. p. 21 P., who consider the plur. in gen. as not in use, v. Rudd. I. p. 109. From Cic. Fam. 9, 26, 3: unum caelum esset an innumerabilia, nothing can be positively inferred.—Form cael: divum domus altisonum cael, Enn. ap. Aus. Technop. 13, 17, or Ann. v. 561 Vahl.) [for cavilum, root in cavus; cf. Sanscr. çva-, to swell, be hollow; Gr. kuô, koilos], the sky, heaven, the heavens, the vault of heaven (in Lucr alone more than 150 times): hoc inde circum supraque, quod complexu continet terram, id quod nostri caelum memorant, Pac. ap. Varr. L. L. 5, § 17 Müll.:

    ante mare et terras et quod tegit omnia caelum,

    Ov. M. 1, 5; cf.:

    quis pariter (potis est) caelos omnīs convortere,

    Lucr. 2, 1097:

    boat caelum fremitu virum,

    Plaut. Am. 1, 1, 78; cf. Tib. 2, 5, 73; Cic. Rep. 6, 18, 1; cf. Cat. 62, 26:

    quicquid deorum in caelo regit,

    Hor. Epod. 5, 1 et saep.:

    lapides pluere, fulmina jaci de caelo,

    Liv. 28, 27, 16.—Hence the phrase de caelo tangi, to be struck with lightning, Cato, R. R. 14, 3; Liv. 26, 23, 5 Drak.; 29, 14, 3; Verg. E. 1, 17; Suet. Aug. 94; id. Galb. 1; Tac. A. 13, 24; 14, 12;

    so also, e caelo ictus,

    Cic. Div. 1, 10, 16.—
    2.
    Personified: Caelus (Caelum, Hyg. Fab. praef.), son of Aether and Dies, Cic. N. D. 3, 17, 44; father of Saturn, Enn. ap. Non. p. 197, 9; Cic. N. D. 2, 23, 63; of Vulcan, id. ib. 3, 21, 55; of Mercury and the first Venus, id. ib. 3, 23, 59, Serv ad Verg. A. 1, 297 al.—
    3.
    In the lang. of augury:

    de caelo servare,

    to observe the signs of heaven, Cic. Att. 4, 3, 3; so,

    de caelo fieri, of celestial signs,

    to appear, occur, id. Div. 1, 42, 93.—
    4.
    Prov.:

    quid si nunc caelum ruat? of a vain fear,

    Ter. Heaut. 4, 3, 41 Don.; cf. Varr ap. Non. p. 499, 24: delabi caelo, to drop down from the sky, of sudden or unexpected good fortune, Cic. Imp. Pomp. 14, 41; cf.. caelo missus, Tib 1, 3, 90; Liv. 10, 8, 10; Plin. 26, 3, 7, § 13:

    decidere de caelo,

    Plaut. Pers. 2, 3, 6 al.: caelum ac terras miscere, to confound every thing, overturn all, raise chaos, Liv 4, 3, 6; cf. Verg. A. 1, 133; 5, 790; Juv. 2, 25: findere caelum aratro, of an impossibility, Ov Tr 1, 8, 3: toto caelo errare, to err very much, be much or entirely mistaken, Macr. S. 3, 12, 10.—
    5.
    Gen. caeli in a pun with Caeli, gen. of Caelius, Serv. et Philarg. ad Verg. E. 3, 105.—
    6.
    In eccl. Lat. the plur caeli, ōrum, m., is very freq., the heavens, Tert. de Fuga, 12; id. adv. Marc. 4, 22; 5, 15; Lact. Epit. 1, 3; Cypr. Ep. 3, 3; 4, 5; Vulg. Psa. 32, 6; 21, 32; id. Isa. 1, 2.—
    II.
    Meton.
    A.
    Heaven, in a more restricted sense; the region of heaven, a climate, zone, region:

    cuicumque particulae caeli officeretur, quamvis esset procul, mutari lumina putabat,

    to whatever part of the horizon, however distant, the view was obstructed, Cic. de Or. 1, 39, 179; cf. Quint. 1, 10, 45:

    hoc caelum, sub quo natus educatusque essem,

    Liv. 5, 54, 3; so Plin. 8, 54, 80, § 216; 17, 2, 2, §§ 16 and 19 sq.; Flor. 4, 12, 62:

    caelum non animum mutant, qui trans mare currunt,

    Hor. Ep. 1, 11, 27.—
    B.
    The air, sky, atmosphere, temperature, climate, weather (very freq.):

    in hoc caelo, qui dicitur aër,

    Lucr. 4, 132; Plin. 2, 38, 38, § 102:

    caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43:

    pingue et concretum caelum,

    id. Div. 1, 57, 130: commoda, quae percipiuntur caeli temperatione, id. N. D. 2, 5, 13; cf.:

    caell intemperies,

    Liv. 8, 18, 1; Quint. 7, 2, 3;

    Col. prooem. 1' intemperantia,

    id. ib. 3:

    spiritus,

    Cic. Cat. 1, 6, 15:

    gravitas,

    id. Att. 11, 22, 2; Tac. A. 2, 85:

    varium caeli morem praediscere,

    Verg. G. 1, 51:

    varietas et mutatio,

    Col. 11, 2, 1:

    qualitas,

    Quint. 5, 9, 15:

    caeli solique clementia,

    Flor. 3, 3, 13:

    subita mutatio,

    id. 4, 10, 9 al. —With adj.:

    bonum,

    Cato, R. R. 1, 2:

    tenue,

    Cic. Fat. 4, 7:

    salubre,

    id. Div. 1, 57, 130:

    serenum,

    Verg. G. 1, 260:

    palustre,

    Liv. 22, 2, 11:

    austerum,

    Plin. 18, 12, 31, § 123:

    foedum imbribus ac nebulis,

    Tac. Agr. 12:

    atrox,

    Flor. 3, 2, 2 et saep.:

    hibernum,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    austrinum,

    id. 16, 26, 46, § 109:

    Italum,

    Hor. C. 2, 7, 4:

    Sabinum,

    id. Ep. 1, 7, 77; cf.:

    quae sit hiems Veliae, quod caelum Salerni,

    id. ib. 1, 15, 1. —
    C.
    Daytime, day (very rare): albente caelo, at break of day, Sisenn. ap. Quint. 8, 3, 35; Caes. B. C. 1, 68; Auct. B. Afr. 11; 80; cf.:

    eodem die albescente caelo,

    Dig. 28, 2, 25, § 1:

    vesperascente caelo,

    in the evening twilight, Nep. Pelop. 2, 5.—
    D.
    Height:

    mons in caelum attollitur,

    toward heaven, heavenwards, Plin. 5, 1, 1, § 6; cf.

    Verg.: aequata machina caelo,

    Verg. A. 4, 89.—So of the earth or upper world in opposition to the lower world:

    falsa ad caelum mittunt insomnia Manes,

    Verg. A. 6, 896.—
    E.
    Heaven, the abode of the happy dead, etc. (eccl. Lat.), Vulg. Apoc. 4, 2; 11, 15 et saep.; cf.:

    cum (animus) exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51:

    ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere,

    id. ib. 1, 29, 71.—
    F.
    Trop, the summit of prosperity, happiness, honor, etc.:

    Caesar in caelum fertur,

    Cic. Phil. 4, 3, 6; cf. id. Att. 14, 18, 1; 6, 2, 9:

    Pisonem ferebat in caelum,

    praised, id. ib. 16, 7, 5:

    te summis laudibus ad caelum extulerunt,

    id. Fam. 9, 14, 1; 12, 25, 7; Hor. Ep 1, 10, 9; Tac. Or. 19.—Of things:

    omnia, quae etiam tu in caelum ferebas,

    extolled, Cic. Att. 7, 1, 5:

    caelo tenus extollere aliquid,

    Just. 12, 6, 2:

    in caelo ponere aliquem,

    id.,4,14; and: exaequare aliquem caelo, Lucr 1, 79; Flor. 2, 19, 3:

    Catonem caelo aequavit,

    Tac. A. 4, 34:

    caelo Musa beat,

    Hor. C. 4, 8, 29; cf.:

    recludere caelum,

    id. ib. 3, 2, 22;

    the opp.: collegam de caelo detraxisti,

    deprived of his exalted honor, Cic. Phil. 2, 42, 107: in caelo sum, I am in heaven, i. e. am very happy, id. Att. 2, 9, 1:

    digito caelum attingere,

    to be extremely fortunate, id. ib. 2, 1, 7:

    caelum accepisse fatebor,

    Ov. M. 14, 844:

    tunc tangam vertice caelum,

    Aus. Idyll. 8 fin.; cf.:

    caelum merere,

    Sen. Suas. 1 init.
    G.
    In gen., a vault, arch, covering:

    caelum camerarum,

    the interior surface of a vault, Vitr. 7, 3, 3; Flor. 3, 5, 30 dub.:

    capitis,

    Plin. 11, 37, 49, § 134.

    Lewis & Short latin dictionary > coelum

  • 14 contendo

    con-tendo, di, tum, 3, v. a. and n., to stretch, stretch out vigorously, to draw tight, strain.
    I.
    Lit. (rare and mostly poet.):

    arcum,

    Verg. A. 12, 815; Ov. M. 6, 286; id. R. Am. 435: tormenta, Sisen. ap. Non. p. 258, 27; Cic. Tusc. 2, 24, 57: muscipula, Lucil. ap. Non. p. 181, 31:

    tenacia vincla,

    Verg. G. 4, 412:

    ilia risu,

    Ov. A. A. 3, 285: pontem in alto, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 21 Müll. (Ann. v. 358 Vahl.):

    oculi contendunt se,

    Lucr. 4, 810.— Of stringed instruments, to tune by stretching the strings:

    ut in fidibus pluribus, si nulla earum ita contenta nervis sit, ut concentum servare possit,

    Cic. Fin. 4, 27, 75; cf. infra, P. a.—
    B.
    Meton.
    1.
    (Causa pro effectu.) Of weapons, to shoot, hurl, dart, throw:

    infensam hastam,

    Verg. A. 10, 521:

    tela,

    id. ib. 12, 815:

    sagittas nervo,

    Sil. 1, 323:

    telum aërias in auras,

    Verg. A. 5, 520. —
    2.
    Of places, neutr., to stretch, reach, extend:

    haec patulum vallis contendit in orbem,

    Calp. Ecl. 7, 30:

    Cappadocum gens usque ad Cyrresticam ejus regionem parte suā, quae vocatur Cataonia, contendit,

    Plin. 6, 8, 8, § 24.—
    II.
    Trop. (freq. in prose and poetry); act., to strain eagerly, to stretch, exert, to direct one's mental powers to something, to pursue or strive for earnestly; or neutr., to exert one's self, to strive zealously for something, etc.
    A.
    In gen.
    1.
    Act.
    (α).
    With acc.:

    magnum fortasse onus, verum tamen dignum, in quo omnis nervos aetatis industriaeque meae contenderem,

    Cic. Verr. 1, 12, 35; cf.:

    contendit omnis nervos Chrysippus, ut persuadeat, etc.,

    id. Fat. 10, 21:

    summas vires de palmā,

    Lucr. 4, 990:

    animum in curas,

    Ov. P. 1, 5, 11:

    quo se dira libido,

    Lucr. 4, 1043:

    tamen id sibi contendendum aut aliter non transducendum exercitum existimabat,

    Caes. B. G. 4, 17; cf.:

    id contendere et laborare, ne ea, etc.,

    id. ib. 1, 31; Cic. Verr. 2, 2, 21, § 52: et petere imperium populi et contendere honores, Varr. ap. Non. p. 259, 32.—
    (β).
    With inf., to exert one's self vigorously to do something, to apply one's self with zeal to, to go to:

    hunc locum duabus ex partibus oppugnare contendit,

    Caes. B. G. 5, 21:

    summā vi transcendere in hostium naves,

    id. ib. 3, 15:

    fugā salutem petere,

    id. ib. al.; Quint. 10, 1, 125:

    neque ego nunc hoc contendo... mutare animum, sed, etc.,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 13, § 38.—
    2.
    Neutr.:

    quantum coniti animo potes, quantum labore contendere... tantum fac ut efficias,

    Cic. Off. 3, 2, 6.— With ut:

    quántum potero voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat,

    Cic. Lig. 3, 6; so,

    remis, ut eam partem insulae caperet,

    Caes. B. G. 5, 8 et saep.:

    contende quaeso atque elabora, ut, etc.,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42.— Absol.:

    vociferarer et, quantum maxime possem, contenderem,

    Cic. Fl. 16, 38 al.:

    non possis oculo quantum contendere Lynceus (= collineare),

    to aim at, Hor. Ep. 1, 1, 28.—
    B.
    In partic.,
    1.
    To direct or bend one's course eagerly somewhere; or, neutr., to strive to get to a place, to seek to arrive at, to go, march, or journey hastily to, etc.
    a.
    Act.
    (α).
    With acc. (very rare):

    rectā plateā cursum suum,

    Plaut. Cist. 2, 1, 58:

    nocte unā tantum itineris,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97.—
    (β).
    With inf. (freq.):

    Bibracte ire,

    Caes. B. G. 1, 23; so,

    ire cum his legionibus,

    id. ib. 1, 10:

    in Britanniam proficisci,

    id. ib. 4, 20:

    in provinciam reverti,

    id. ib. 3, 6 fin.:

    Dyrrhachium petere,

    Cic. Planc. 41, 97; cf.:

    proxima litora petere cursu,

    Verg. A. 1, 158; and:

    iter a Vibone Brundisium terrā petere,

    Cic. Planc. 40, 96 Wund.—
    b.
    Neutr. (so most freq.):

    in Italiam magnis itineribus,

    Caes. B. G. 1, 10; cf.:

    huc magnis itineribus,

    id. ib. 1, 38 fin.:

    huc magno cursu,

    id. ib. 3, 19:

    inde in Italiam,

    id. ib. 1, 33:

    in fines Sigambrorum,

    id. ib. 4, 18:

    in castra,

    id. ib. 4, 37:

    ex eo loco ad flumen,

    id. ib. 2, 9:

    ad Rhenum finesque Germanorum,

    id. ib. 1, 27 fin.:

    ad oppidum Noviodunum,

    id. ib. 2, 12:

    ad castra,

    id. ib. 2, 19 fin.; 3, 24 fin.:

    ad hostes,

    id. ib. 5, 9:

    ad Amanum,

    Cic. Att. 5, 20, 3: Tarentum ad Heraclidem Ponticum, Varr. ap. Non. p. 260, 19:

    Lacedaemonem,

    Nep. Cim. 3, 3:

    domum,

    Caes. B. G. 2, 24 fin. et saep.:

    ad ultimum animo,

    Cic. Mur. 31, 65; cf.:

    magna spectare atque ad ea rectis studiis contendere,

    id. Off. 2, 13, 44:

    ad summam laudem gloriamque maximis laboribus et periculis,

    id. Phil. 14, 12, 32:

    ad salutem,

    Caes. B. G. 3, 3 fin.
    2.
    ( Neutr.) To measure or try one's strength with, with weapons, by words, in action, etc.; to strive, dispute, fight, contend against, vie with; constr. with cum aliquo, contra or adversus aliquem, the dat., inter se, or absol.
    (α).
    Cum aliquo:

    neque post id tempus umquam summis nobiscum copiis hostes contenderunt,

    Caes. B. G. 5, 17 fin.; 1, 36:

    cum Sequanis bello,

    id. ib. 7, 67 fin.:

    cum eo armis,

    Cic. Att. 7, 9, 2:

    cum magnis legionibus parvā manu,

    Sall. C. 53, 3:

    cum barbaro,

    Nep. Con. 4, 3:

    cum victore,

    Hor. S. 1, 9, 42:

    mecum ingenio et arte,

    Prop. 2 (3), 24, 23 al.:

    cum eo de principatu,

    Nep. Arist. 1, 1; cf. id. Ages. 1, 4 al.:

    divitiis et sumptibus, non probitate neque industriā cum majoribus suis,

    Sall. J. 4, 7:

    humilitas cum dignitate et amplitudine,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136.—So with acc. of neutr. pron.:

    tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere?

    Cic. Quint. 25, 78.—
    (β).
    Contra aliquem:

    contra populum Romanum armis,

    Caes. B. G. 2, 13:

    tauri pro vitulis contra leones summā vi impetuque contendunt,

    Cic. Fin. 3, 20, 66:

    contra vim gravitatemque morbi,

    id. Phil. 9, 7, 15:

    nihil contra naturam universam,

    id. Off. 1, 31, 110; Cat. 64, 101.—
    * (γ).
    Adversus aliquem: non contendam ego adversus te, Anton. ap. Cic. Att. 14, 13, A, 2.—
    (δ).
    With dat. ( poet.):

    hirundo cycnis,

    Lucr. 3, 6:

    Homero,

    Prop. 1, 7, 3; 1, 14, 7:

    Pindaricis plectris,

    Stat. S. 1, 3, 101.—
    (ε).
    Inter se:

    hi cum tantopere de potentatu inter se multos annos contenderent,

    Caes. B. G. 1, 31, 4; 1, 5, 3:

    viribus inter se,

    Lucr. 3, 784.— Impers.:

    interim proelio equestri inter duas acies contendebatur,

    the contest was carried on, Caes. B. G. 2, 9.—
    (ζ).
    Absol.:

    proelio,

    Caes. B. G. 1, 48; 1, 50 fin.;

    3, 28 al.: magis virtute quam dolo,

    id. ib. 1, 13; Nep. Epam. 2, 5:

    translatio non habet quaestionem, de quā contendit orator, sed propter quam contendit,

    Quint. 3, 6, 72; cf. id. 6, 1, 50; 7, 9, 3 al.— Impers.:

    summo jure contenditur,

    Cic. Caecin. 23, 65:

    de his lite contenditur,

    Quint. 3, 4, 8:

    de personis judicatur, sed de rebus contenditur,

    id. 10, 5, 13.—
    * b.
    In auctions, to vie with in bidding, to bid against: is liceri non destitit;

    illi quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt,

    Cic. Verr. 2, 3, 42, § 99.—
    3.
    ( Act.) To place together in comparison, to compare, contrast; constr. with cum, ad, the dat., or acc. only.
    (α).
    With cum: tuam iram contra cum ira Liberi, Naev. ap. Non. p. 259, 7; Caecil. ib. p. 259, 1:

    id cum defensione nostrā,

    Cic. Rosc. Am. 33, 93:

    rationem meam cum tuā ratione,

    id. N. D. 3, 4, 10; Tac. A. 4, 32 al.: suam vitam mecum, Licinius, Macer. ap. Non. p. 259, 3.—
    * (β).
    With ad: ut vim contendas tuam ad majestatem viri, Att. ap. Non. p. 259, 5 (Trag. Rel. v. 648 Rib.).—
    (γ).
    With dat.: Thestiadas Ledae, Lucil. ap. Non. p. 258, 30:

    vellera potantia Aquinatem fucum Sidonio ostro,

    Hor. Ep. 1, 10, 26; Aus. Grat. Act. 14 al.—
    (δ).
    With [p. 447] acc. only: anulum, Plaut. Fragm. ap. Non. p. 258, 29:

    ipsas causas, quae inter se confligunt,

    Cic. Cat. 2, 11, 25:

    leges,

    id. Inv. 2, 49, 145:

    suam quaeque nobilitatem, formam, opes,

    Tac. A. 12, 1:

    vetera et praesentia,

    id. ib. 13, 3.—
    4.
    ( Act.) To demand, ask, solicit, entreat, beg earnestly, to seek to gain:

    cum a me peteret et summe contenderet, ut suum propinquum defenderem,

    Cic. Quint. 24, 77:

    verecundius a te, si quae magna res mihi petenda esset, contenderem,

    id. Fam. 2, 6, 1; so,

    ab aliquo,

    id. Verr. 2, 2, 53, § 131; id. de Or. 1, 36, 166; id. Rosc. Am. 1, 4; id. Fam. 13, 7, 3; cf.:

    a magistris de proferendo die,

    id. ib. 12, 30, 5; id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 15:

    ne quid contra aequitatem,

    id. Off. 2, 20, 71:

    omni opere, ut, etc.,

    Suet. Dom. 2:

    magno opere, ne, etc.,

    id. Aug. 27; id. Vit. 3:

    pertinaciter,

    id. Caes. 1.—
    5.
    ( Act.) To assert, affirm earnestly, to maintain or contend energetically.
    (α).
    With acc. and inf.:

    sic ego hoc contendo, me tibi ipsi adversario cujuscumque tribus rationem poposceris redditurum,

    Cic. Planc. 19, 48; id. Sest. 50, 107; id. Arch. 7, 15:

    apud eos contendit falsa esse delata,

    Nep. Them. 7, 2; id. Epam. 8, 1:

    illud pro me majoribusque meis contendere ausim, nihil nos... scientes fuisse,

    Liv. 6, 40, 5; Quint. prooem. § 11; 1, 2, 25; Suet. Calig. 15; id. Dom. 6; Lucr. 5, 1343; Cat. 44, 4; Ov. M. 2, 855; Hor. Ep. 1, 16, 37 al.—
    (β).
    Absol. (very rare):

    si manantia corpuscula iter claudunt, ut Asclepiades contendit,

    Cels. 1, praef. § 28.—Hence, contentus, a, um, P. a.
    A.
    Lit., stretched, strained, tense, tight:

    qui jam contento, jam laxo fune laborat,

    Hor. S. 2, 7, 20:

    acies oculorum,

    Lucr. 1, 325; cf.:

    contentis oculis prosequi aliquem,

    Suet. Tib. 7:

    contentis corporibus facilius feruntur onera (opp. remissa),

    Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:

    contentā cervice trahunt plaustra (boves),

    Verg. G. 3, 536:

    Placideiani contento poplite miror Proelia,

    with the knee stiffly bent, Hor. S. 2, 7, 97.—
    B.
    Trop., eager, intent:

    contenta mens fuit in eā ratione,

    Lucr. 4, 965; cf. Ov. M. 15, 515:

    et contentā voce atrociter dicere et summissā leniter,

    Cic. Or. 17, 56:

    ad tribunatum contento studio cursuque veniamus,

    id. Sest. 6, 13.— Sup.:

    contentissimā voce clamitans,

    App. M. 4, p. 147.— Adv.: con-tentē, earnestly, with great exertion, vehemently:

    pro se dicere... mittere contentius,

    Cic. Tusc. 2, 24, 57; cf.:

    acriter atque contente pro suis decretis propugnare,

    Gell. 18, 1, 2:

    contentissime clamitare, App. Flor. n. 8: contentius ambulare,

    Cic. Tusc. 5, 34, 97:

    ornamentis iisdem uti fere licebit, alias contentius, alias summissius,

    id. de Or. 3, 55, 212:

    aliquid curiose atque contente lectitare,

    Gell. 3, 3, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > contendo

  • 15 imperium

    impĕrĭum ( inp-), ĭi, n. [impero], a command, order, direction.
    I.
    Lit. (mostly ante-class. and post-Aug.): si quid opus est, impera: imperium exsequar. Plaut. Am. 3, 3, 1; cf.:

    nunc pergam eri imperium exsequi,

    id. ib. 1, 1, 106:

    eri imperia persequi,

    id. ib. 2, 1, 75:

    imperium exsequi,

    id. Men. 5, 6, 16; Ter. Eun. 4, 1, 22:

    obsequens obediensque est mori atque imperiis patris,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 55; cf. id. Trin. 2, 2, 21; id. Men. 5, 7, 1:

    tuo facit jussu, tuo imperio paret,

    id. As. 1, 2, 21:

    malus et nequam est homo, qui nihili imperium eri Sui servus facit,

    id. Ps. 4, 7, 1; cf. id. As. 2, 4, 10:

    quod hi neque ad concilia veniebant neque imperio parebant,

    Caes. B. G. 5, 2 fin.:

    imperium neglegere,

    id. ib. 5, 7, 7:

    neque ab uno omnia imperia administrari poterant,

    id. ib. 2, 22 fin.:

    imperio Jovis huc venio,

    Verg. A. 5, 726; cf.:

    et Jovis imperium et cari praecepta parentis Edocet,

    id. ib. 5, 747:

    imperiis deūm propalam expositis,

    Liv. 8, 6, 12:

    quidam (pueri) imperia indignantur,

    Quint. 1, 3, 6:

    aegri quoquo neglecto medentium imperio, etc.,

    Plin. Pan. 22, 3:

    elephanti inest imperiorum obedientia,

    Plin. 8, 1, 1, § 1:

    naturae imperio gemimus, cum, etc.,

    Juv. 15, 138:

    cujus paruit imperiis,

    id. 14, 331.
    II.
    Transf., the right or power of commanding, authority, command, control (freq. and class.).
    A.
    In gen.: Mes. Nempe jubes? Me. Jubeo hercle, si quid imperii est in te mihi, Plaut. Men. 5, 7, 41; cf. id. Pers. 3, 1, 15:

    Appius et caecus et senex tenebat non modo auctoritatem sed etiam imperium in suos,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    reges in ipsos imperium est Jovis,

    Hor. C. 3, 1, 6:

    eone es ferox, quia habes imperium in beluas?

    Ter. Eun. 3, 1, 25:

    mater, cujus sub imperio'st, mala,

    id. Heaut. 2, 2, 4: An. Sta ilico. Ge. Hem, sates pro imperio! quisquis es, i. e. authorilatively, imperiously, id. Phorm. 1, 4, 19:

    domesticum,

    Cic. Caecin. 18, 52; id. Inv. 2, 47, 140:

    (Juppiter) Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo,

    Hor. C. 3, 4, 48; cf.:

    sed me jussa deūm... Imperiis egere suis,

    Verg. A. 6, 463:

    Phyllius illic Imperio pueri volucresque ferumque leonem Tradiderat domitos,

    Ov. M. 7, 373:

    agricolae habent rationem cum terra, quae numquam recusat imperium,

    Cic. de Sen. 15, 51.—
    B.
    In partic.
    1.
    In publicists' lang., supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire (cf.: principatus, dominatus, regnum; potestas, potentia).
    (α).
    Sing.: Tarquinio dedit imperium simul et sola regni, Enn. ap. Fest. p. 298 Müll. (Ann. v. 151 Vahl.); cf.:

    navorum imperium servare est induperantum,

    id. ib. 169 Müll. (Ann. v. 413 Vahl.); and:

    ipse (Numa rex) de suo imperio curiatam legem tulit,

    Cic. Rep. 2, 13; 2, 17; 18; [p. 901] 20;

    21: homo dominandi cupidus aut imperii singularis,

    sole dominion, id. ib. 1, 33:

    singulare et potestas regia,

    id. ib. 2, 9:

    esse consul cum summo imperio et potestate,

    id. Verr. 1, 13, 37; id. Fl. 8, 18; cf.:

    cum summo imperio et potestate versari,

    id. Q. Fr. 1, 1, 10, 31:

    qui (App. Claudius) tum erat summo imperio,

    id. Fin. 2, 20, 66:

    omne imperium nostri penes singulos esse voluerunt,

    id. Rep. 1, 40; 2, 32:

    de imperio Caesaris... gravissime decernitur,

    Caes. B. C. 1, 5, 4:

    imperium extra ordinem dare,

    Cic. Phil. 11, 10, 25:

    quod imperium potest esse praestantius quam, etc.,

    id. Rep. 1, 17:

    eos qui antea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari,

    id. Lael. 15, 54:

    ad deponendum imperium tardior esse,

    id. Rep. 2, 12:

    expertes imperii,

    id. ib. 1, 31:

    deponentium imperium tyrannorum,

    Quint. 9, 2, 67 et saep.:

    sub populi Romani imperium dicionemque cadere,

    Cic. Font. 1, 2; so,

    with dicio,

    Caes. B. G. 1, 31, 7; cf.:

    Gallia sub populi Romani imperium redacta,

    id. ib. 5, 29, 4:

    totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit,

    Cic. de Imp. Pomp. 12, 35:

    majestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate,

    Quint. 7, 3, 35:

    cum duobus ducibus de imperio in Italia decertatum est, Pyrrho et Hannibale,

    Cic. Lael. 8, 28; cf.:

    de imperio dimicare,

    id. Off. 1, 12, 38:

    spes diuturnitatis atque imperii,

    id. Rep. 2, 3; cf.:

    sedem et domum summo imperio praebere,

    id. ib. 2, 5 fin.:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3, 6:

    civitati imperium totius provinciae pollicetur,

    id. ib. 7, 64 fin.:

    cum abunde expertus esset quam bene umeris tuis sederet imperium,

    Plin. Pan. 10 fin.:

    auctoritate magis quam imperio regere,

    Liv. 1, 7, 8; cf.:

    nec illum pro imperio submovere posse... quia ita dicatur: si vobis videtur, discedite, Quirites,

    id. 2, 56, 12.—
    (β).
    Plur.:

    nec vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda nonnumquam,

    i. e. public offices, Cic. Off. 1, 20, 68:

    (cives) mandant imperia,

    id. Rep. 1, 31; cf.:

    honores, magistratus, imperia, potestates, opes amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63:

    cui (duci) dantur imperia et ea continuantur, etc.,

    id. Rep. 1, 44:

    ita cepi et gessi maxima imperia, ut, etc.,

    id. Fam. 3, 7, 5:

    vides tyranni satellites in imperiis,

    id. Att. 14, 5, 2:

    quod praestare dicant Gallorum quam Romanorum imperia perferre,

    dominion, government, Caes. B. G. 1, 17, 3:

    qui mobilitate ac levitate animi novis imperiis studebant,

    id. ib. 2, 1, 3:

    imperia legum potentiora quam hominum,

    Liv. 2, 1, 1. —
    b.
    Hence, transf., concr.
    (α).
    Dominion, realm, empire (esp. freq. since the Aug. per.):

    duae urbes inimicissimae huic imperio,

    Cic. Lael. 3, 11:

    jam ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri pæniteret,

    id. Rep. 6, 16 fin.:

    nostrum,

    id. ib. 3, 29; cf.:

    finium imperii nostri propagatio,

    id. Prov. Cons. 12, 29:

    fines imperii propagavit,

    id. Rep. 3, 12:

    imperium Oceano, famam qui terminet astris,

    Verg. A. 1, 287:

    per quas (artes) imperi Porrecta majestas ad ortus Solis ab Hesperio cubili,

    Hor. C. 4, 15, 14:

    adjectis Britannis Imperio,

    id. ib. 3, 5, 4:

    quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus?

    id. ib. 1, 2, 26;

    1, 37, 8: immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore non potest,

    Tac. H. 1, 16:

    reges socii, membra partesque imperii,

    Suet. Aug. 48:

    breviarium totius imperii,

    id. ib. 101:

    rationarium imperii,

    id. ib. 28:

    imperii fines Tiberinum natare,

    Juv. 8, 265:

    noverat luxuriam imperii veterem,

    i. e. of the Roman court, id. 4, 137.—
    c.
    Trop., rule, control (very rare but class.):

    illud vide, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet,

    Cic. Rep. 1, 38.—Iron.:

    imperium judiciorum tenere,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77:

    coactae imperio sexus,

    i. e. the ambition, Juv. 6, 135.—
    2.
    Law t. t., the jurisdiction or discretion of a magistrate:

    omnia autem judicia aut legitimo jure consistunt aut imperio continentur,

    Gai. Inst. 4, 103:

    ideo autem imperio contineri judicia dicuntur, quia tamdiu valent, quamdiu is qui ea praecepit imperium habet,

    id. ib. 4, 105; cf. 3, 181 al.—
    3.
    Milit., the chief command, command.
    (α).
    Sing.:

    victum atque expugnatum oppidum est Imperio atque auspicio Amphitruonis maxime,

    Plaut. Am. 1, 1, 37; 1, 1, 41: re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur, Caes. B. G. 7, 63, 5:

    delatam sibi summam imperii,

    Suet. Ner. 3:

    censet enim etiam ex iis, qui cum imperio sint,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    nostri imperii dignitas,

    id. ib. 1, 7, 4:

    novem annis, quibus in imperio fuit,

    Suet. Caes. 25:

    legionum curam et imperium alicui demandare,

    id. ib. 76:

    alicui imperium prorogare,

    id. Tib. 30:

    imperii tempus explere,

    id. Caes. 26: cum imperio aut magistratu, i. e. a military or civil command, Suet. Tib. 12:

    qui dabat olim imperium, fasces, etc.,

    Juv. 10, 79; cf. in the foll.—
    (β).
    Plur.:

    mandant (cives) imperia, magistratus,

    i. e. military and civil commands, Cic. Rep. 1, 31; cf.:

    magistratus, imperia, amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63;

    so opp. magistratus,

    Suet. Caes. 54; 75; id. Aug. 61.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Concr.: imperia, i. q. imperatores, commanding officers, commanders, generals:

    imperia, potestates, legationes, quom senatus creverit populusve jusserit, ex urbe exeunto,

    Cic. Leg. 3, 3, 9:

    nacti vacuas ab imperiis Sardiniam et Siciliam,

    Caes. B. C. 1, 31, 1; Val. Max. 1, 1, 9.—
    (β).
    Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus, Caes. B. C. 3, 32, 4.—
    (γ).
    (Acc. to imperator, II. B. 3.) The imperial government, the government:

    tandem quasi coactus recepit imperium,

    Suet. Tib. 24; 55; 67; id. Calig. 12; 16; 24; id. Claud. 11; 35; 36 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > imperium

  • 16 inperium

    impĕrĭum ( inp-), ĭi, n. [impero], a command, order, direction.
    I.
    Lit. (mostly ante-class. and post-Aug.): si quid opus est, impera: imperium exsequar. Plaut. Am. 3, 3, 1; cf.:

    nunc pergam eri imperium exsequi,

    id. ib. 1, 1, 106:

    eri imperia persequi,

    id. ib. 2, 1, 75:

    imperium exsequi,

    id. Men. 5, 6, 16; Ter. Eun. 4, 1, 22:

    obsequens obediensque est mori atque imperiis patris,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 55; cf. id. Trin. 2, 2, 21; id. Men. 5, 7, 1:

    tuo facit jussu, tuo imperio paret,

    id. As. 1, 2, 21:

    malus et nequam est homo, qui nihili imperium eri Sui servus facit,

    id. Ps. 4, 7, 1; cf. id. As. 2, 4, 10:

    quod hi neque ad concilia veniebant neque imperio parebant,

    Caes. B. G. 5, 2 fin.:

    imperium neglegere,

    id. ib. 5, 7, 7:

    neque ab uno omnia imperia administrari poterant,

    id. ib. 2, 22 fin.:

    imperio Jovis huc venio,

    Verg. A. 5, 726; cf.:

    et Jovis imperium et cari praecepta parentis Edocet,

    id. ib. 5, 747:

    imperiis deūm propalam expositis,

    Liv. 8, 6, 12:

    quidam (pueri) imperia indignantur,

    Quint. 1, 3, 6:

    aegri quoquo neglecto medentium imperio, etc.,

    Plin. Pan. 22, 3:

    elephanti inest imperiorum obedientia,

    Plin. 8, 1, 1, § 1:

    naturae imperio gemimus, cum, etc.,

    Juv. 15, 138:

    cujus paruit imperiis,

    id. 14, 331.
    II.
    Transf., the right or power of commanding, authority, command, control (freq. and class.).
    A.
    In gen.: Mes. Nempe jubes? Me. Jubeo hercle, si quid imperii est in te mihi, Plaut. Men. 5, 7, 41; cf. id. Pers. 3, 1, 15:

    Appius et caecus et senex tenebat non modo auctoritatem sed etiam imperium in suos,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    reges in ipsos imperium est Jovis,

    Hor. C. 3, 1, 6:

    eone es ferox, quia habes imperium in beluas?

    Ter. Eun. 3, 1, 25:

    mater, cujus sub imperio'st, mala,

    id. Heaut. 2, 2, 4: An. Sta ilico. Ge. Hem, sates pro imperio! quisquis es, i. e. authorilatively, imperiously, id. Phorm. 1, 4, 19:

    domesticum,

    Cic. Caecin. 18, 52; id. Inv. 2, 47, 140:

    (Juppiter) Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo,

    Hor. C. 3, 4, 48; cf.:

    sed me jussa deūm... Imperiis egere suis,

    Verg. A. 6, 463:

    Phyllius illic Imperio pueri volucresque ferumque leonem Tradiderat domitos,

    Ov. M. 7, 373:

    agricolae habent rationem cum terra, quae numquam recusat imperium,

    Cic. de Sen. 15, 51.—
    B.
    In partic.
    1.
    In publicists' lang., supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire (cf.: principatus, dominatus, regnum; potestas, potentia).
    (α).
    Sing.: Tarquinio dedit imperium simul et sola regni, Enn. ap. Fest. p. 298 Müll. (Ann. v. 151 Vahl.); cf.:

    navorum imperium servare est induperantum,

    id. ib. 169 Müll. (Ann. v. 413 Vahl.); and:

    ipse (Numa rex) de suo imperio curiatam legem tulit,

    Cic. Rep. 2, 13; 2, 17; 18; [p. 901] 20;

    21: homo dominandi cupidus aut imperii singularis,

    sole dominion, id. ib. 1, 33:

    singulare et potestas regia,

    id. ib. 2, 9:

    esse consul cum summo imperio et potestate,

    id. Verr. 1, 13, 37; id. Fl. 8, 18; cf.:

    cum summo imperio et potestate versari,

    id. Q. Fr. 1, 1, 10, 31:

    qui (App. Claudius) tum erat summo imperio,

    id. Fin. 2, 20, 66:

    omne imperium nostri penes singulos esse voluerunt,

    id. Rep. 1, 40; 2, 32:

    de imperio Caesaris... gravissime decernitur,

    Caes. B. C. 1, 5, 4:

    imperium extra ordinem dare,

    Cic. Phil. 11, 10, 25:

    quod imperium potest esse praestantius quam, etc.,

    id. Rep. 1, 17:

    eos qui antea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari,

    id. Lael. 15, 54:

    ad deponendum imperium tardior esse,

    id. Rep. 2, 12:

    expertes imperii,

    id. ib. 1, 31:

    deponentium imperium tyrannorum,

    Quint. 9, 2, 67 et saep.:

    sub populi Romani imperium dicionemque cadere,

    Cic. Font. 1, 2; so,

    with dicio,

    Caes. B. G. 1, 31, 7; cf.:

    Gallia sub populi Romani imperium redacta,

    id. ib. 5, 29, 4:

    totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit,

    Cic. de Imp. Pomp. 12, 35:

    majestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate,

    Quint. 7, 3, 35:

    cum duobus ducibus de imperio in Italia decertatum est, Pyrrho et Hannibale,

    Cic. Lael. 8, 28; cf.:

    de imperio dimicare,

    id. Off. 1, 12, 38:

    spes diuturnitatis atque imperii,

    id. Rep. 2, 3; cf.:

    sedem et domum summo imperio praebere,

    id. ib. 2, 5 fin.:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3, 6:

    civitati imperium totius provinciae pollicetur,

    id. ib. 7, 64 fin.:

    cum abunde expertus esset quam bene umeris tuis sederet imperium,

    Plin. Pan. 10 fin.:

    auctoritate magis quam imperio regere,

    Liv. 1, 7, 8; cf.:

    nec illum pro imperio submovere posse... quia ita dicatur: si vobis videtur, discedite, Quirites,

    id. 2, 56, 12.—
    (β).
    Plur.:

    nec vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda nonnumquam,

    i. e. public offices, Cic. Off. 1, 20, 68:

    (cives) mandant imperia,

    id. Rep. 1, 31; cf.:

    honores, magistratus, imperia, potestates, opes amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63:

    cui (duci) dantur imperia et ea continuantur, etc.,

    id. Rep. 1, 44:

    ita cepi et gessi maxima imperia, ut, etc.,

    id. Fam. 3, 7, 5:

    vides tyranni satellites in imperiis,

    id. Att. 14, 5, 2:

    quod praestare dicant Gallorum quam Romanorum imperia perferre,

    dominion, government, Caes. B. G. 1, 17, 3:

    qui mobilitate ac levitate animi novis imperiis studebant,

    id. ib. 2, 1, 3:

    imperia legum potentiora quam hominum,

    Liv. 2, 1, 1. —
    b.
    Hence, transf., concr.
    (α).
    Dominion, realm, empire (esp. freq. since the Aug. per.):

    duae urbes inimicissimae huic imperio,

    Cic. Lael. 3, 11:

    jam ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri pæniteret,

    id. Rep. 6, 16 fin.:

    nostrum,

    id. ib. 3, 29; cf.:

    finium imperii nostri propagatio,

    id. Prov. Cons. 12, 29:

    fines imperii propagavit,

    id. Rep. 3, 12:

    imperium Oceano, famam qui terminet astris,

    Verg. A. 1, 287:

    per quas (artes) imperi Porrecta majestas ad ortus Solis ab Hesperio cubili,

    Hor. C. 4, 15, 14:

    adjectis Britannis Imperio,

    id. ib. 3, 5, 4:

    quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus?

    id. ib. 1, 2, 26;

    1, 37, 8: immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore non potest,

    Tac. H. 1, 16:

    reges socii, membra partesque imperii,

    Suet. Aug. 48:

    breviarium totius imperii,

    id. ib. 101:

    rationarium imperii,

    id. ib. 28:

    imperii fines Tiberinum natare,

    Juv. 8, 265:

    noverat luxuriam imperii veterem,

    i. e. of the Roman court, id. 4, 137.—
    c.
    Trop., rule, control (very rare but class.):

    illud vide, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet,

    Cic. Rep. 1, 38.—Iron.:

    imperium judiciorum tenere,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77:

    coactae imperio sexus,

    i. e. the ambition, Juv. 6, 135.—
    2.
    Law t. t., the jurisdiction or discretion of a magistrate:

    omnia autem judicia aut legitimo jure consistunt aut imperio continentur,

    Gai. Inst. 4, 103:

    ideo autem imperio contineri judicia dicuntur, quia tamdiu valent, quamdiu is qui ea praecepit imperium habet,

    id. ib. 4, 105; cf. 3, 181 al.—
    3.
    Milit., the chief command, command.
    (α).
    Sing.:

    victum atque expugnatum oppidum est Imperio atque auspicio Amphitruonis maxime,

    Plaut. Am. 1, 1, 37; 1, 1, 41: re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur, Caes. B. G. 7, 63, 5:

    delatam sibi summam imperii,

    Suet. Ner. 3:

    censet enim etiam ex iis, qui cum imperio sint,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    nostri imperii dignitas,

    id. ib. 1, 7, 4:

    novem annis, quibus in imperio fuit,

    Suet. Caes. 25:

    legionum curam et imperium alicui demandare,

    id. ib. 76:

    alicui imperium prorogare,

    id. Tib. 30:

    imperii tempus explere,

    id. Caes. 26: cum imperio aut magistratu, i. e. a military or civil command, Suet. Tib. 12:

    qui dabat olim imperium, fasces, etc.,

    Juv. 10, 79; cf. in the foll.—
    (β).
    Plur.:

    mandant (cives) imperia, magistratus,

    i. e. military and civil commands, Cic. Rep. 1, 31; cf.:

    magistratus, imperia, amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63;

    so opp. magistratus,

    Suet. Caes. 54; 75; id. Aug. 61.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Concr.: imperia, i. q. imperatores, commanding officers, commanders, generals:

    imperia, potestates, legationes, quom senatus creverit populusve jusserit, ex urbe exeunto,

    Cic. Leg. 3, 3, 9:

    nacti vacuas ab imperiis Sardiniam et Siciliam,

    Caes. B. C. 1, 31, 1; Val. Max. 1, 1, 9.—
    (β).
    Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus, Caes. B. C. 3, 32, 4.—
    (γ).
    (Acc. to imperator, II. B. 3.) The imperial government, the government:

    tandem quasi coactus recepit imperium,

    Suet. Tib. 24; 55; 67; id. Calig. 12; 16; 24; id. Claud. 11; 35; 36 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > inperium

  • 17 promitto

    prō-mitto, mīsi, missum, 3 (sync. forms:

    promisti for promisisti,

    Ter. Ad. 5, 8, 17; Cat. 110, 3:

    promisse for promisisse,

    id. 110, 5:

    promissem,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 12; archaic inf. pass. promittier, id. ib. 4, 8, 32), v. a.
    I.
    Lit., to let go forward, to send or put forth, to let hang down, let grow, etc. (rare;

    not in Cic.): ramos vel ferro compescunt vel longius promittunt,

    suffer to grow longer, Col. 5, 6, 11.—Reflex., to grow:

    nec ulla arborum avidius se promittit,

    Plin. 16, 26, 44, § 107.—Of the hair, the beard, to let hang down, let grow:

    satis constat multos mortales capillum ac barbam promisisse,

    Liv. 6, 16, 4; 5, 41; cf.:

    pogoniae, quibus inferiore ex parte promittitur juba,

    Plin. 2, 25, 22, § 89.— Transf.:

    (Sonus lusciniae) promittitur revocato spiritu,

    is drawn out, prolonged, Plin. 10, 29, 43, § 82;

    Gallia est longe et a nostris litoribus huc usque promissa,

    Mel. 1, 3; v. infra, P. a.—
    II.
    Trop., of speech.
    A.
    To say beforehand, to forebode, foretell, predict, prophesy (very rare):

    praesertim cum, si mihi alterum utrum de eventu rerum promittendum esset, id futurum, quod evenit, exploratius possem promittere,

    Cic. Fam. 6, 1, 5:

    ut (di) primis minentur extis, bene promittant secundis,

    id. Div. 2, 17, 38.—Of signs or omens, to forebode, portend:

    pari in meliora praesagio in Caesaris castris omnia aves victimaeque promiserant,

    Flor. 4, 7, 9:

    promittunt omina poenas,

    Val. Fl. 6, 730: clarum fore (Servium) visa circa caput flamma promiserat, Flor 1, 6, 1; 1, 7, 9.—Also, in gen., to denote beforehand:

    stella... vindemiae maturitatem promittens,

    Plin. 18, 31, 74, § 309.—
    B.
    To promise, hold out, cause to expect, give hope or promise of, assure (class. and freq.; syn.: polliceor, spondeo, recipio), constr. with acc., an object-clause, or de:

    domum,

    Plaut. Most. 1, 3, 28:

    sestertia septem,

    Hor. Ep. 1, 7, 81:

    carmen,

    id. Epod. 14, 7, dona, Ov Tr. 4, 2, 7:

    auxilium alicui,

    id. M. 13, 325:

    opem,

    id. F 5, 247:

    salutem,

    Luc. 4, 235:

    ea quae tibi promitto ac recipio,

    Cic. Fam. 5, 8, 5:

    si Neptunus quod Theseo promiserat, non fecisset,

    id. Off. 1, 10, 32:

    dii faxint, ut faciat ea quae promittit!

    id. Att. 16, 1, 6.— With inf. (usu. fut. inf.):

    promitto, recipio, spondeo, C. Caesarem talem semper fore civem, qualis hodie sit,

    Cic. Phil. 5, 18, 51; cf.:

    promitto, in meque recipio fore eum, etc.,

    id. Fam. 13, 10, 3:

    quem inimicissimum futurum esse promitto et spondeo,

    id. Mur. 41, 90:

    surrepturum pallam promisit tibi,

    Plaut. As. 5, 2, 80; id. Aul. 2, 2, 42; cf. id. Men. 5, 4, 6:

    promisit Apollo Ambiguam tellure novā Salamina futuram,

    Hor. C. 1, 7, 28; id. S. 1, 6, 34.—With inf. pres.:

    si operam dare promittitis,

    Plaut. Trin. prol. 5; id. Bacch. 4, 8, 79; id. Rud. 2, 6, 56: magorum vanitas ebrietati eas resistere [p. 1465] promittit, Plin. 37, 9, 40, § 124; cf.:

    se remedium afferer tantamque vim morbi levaturum esse promisit,

    Curt. 3, 6, 2 monstrare, Amm. 22, 7, 5:

    promittere oratorem,

    to give promise of becoming, Sen. Contr 4, 29, 10; cf.:

    per ea scelera se parricidam,

    excite fears lest he become, Quint. Decl. 1, 6:

    me Promisi ultorem,

    Verg. A. 2, 96.—With de:

    de alicujus voluntate promittere,

    Cic. Fam. 7, 5, 1:

    de me tibi sic promitto atque confirmo, me, etc.,

    id. ib. 3, 10, 1; Hor. S. 1, 4, 103:

    promittere damni infecti,

    i. e. to promise indemnification for, become answerable for the possible damage, Cic. Top 4, 22.—
    C.
    With ut and subj.:

    promiserat ut daret,

    Vulg. 2 Par. 21, 7.—Of things' terra ipsa promittit (aquas), gives promise of, leads one to expect water, Plin. 31, 3, 27, § 45:

    debet extremitas (picturae) sic desinere, ut promittat alia post se,

    to lead one to suppose, to suggest, id. 35, 10, 36, § 68; Sen. Hippol. 569.—
    2.
    In partic.
    a.
    To promise to come, to engage one's self to meet any one, to dine, sup, etc., Plaut. Stich. 3, 2, 19 sq.; 4, 2, 16:

    ad fratrem,

    Cic. de Or. 2, 7, 27:

    ad cenam mihi,

    Phaedr. 4, 23, 15; Petr. 10; so,

    tibi me promittere noli,

    to expect me, Ov. M. 11, 662.—
    b.
    To promise something to a deity, i. e. to vow:

    donum Jovi dicatum atque promissum,

    Cic. Verr. 2, 5, 72, § 184:

    nigras pecudes Diti,

    Tib. 3, 5, 33; Juv 13, 233; Petr 88; Flor. 1, 11, 4.—
    c.
    To offer as a price (post-Aug.):

    pro domo sestertium millies promittens,

    Plin. 17. 1, 1, § 3. —Hence, prōmissus, a, um, P a.
    A.
    Lit., hanging down, long; of the hair: coma, Varr. ap. Non. 362, 32; Liv. 38, 17, 3; Ov. Tr. 4, 2, 34:

    Britanni capillo sunt promisso,

    Caes. B. G. 5, 14; so,

    capillus,

    Nep. Dat. 3, 1:

    barba,

    Verg. E. 8, 34; Liv. 2, 23, 4:

    barba omnibus promissa erat,

    id. 5, 41, 9; Plin. Ep. 2, 7, 7; Just. 4, 4, 1.—Of the dewlap:

    boves palearibus amplis et paene ad genua promissis,

    Col. 6, 1, 3.—Of the belly:

    sues ventre promisso,

    Col. 7, 9, 1.—
    B.
    Subst.: prōmissum, i, n., a promise (very freq. in prose and poetry; cf.

    promissio, pollicitatio),

    Cic. Verr 2, 5, 53, § 139:

    voto quodam et promisso teneri,

    id. Att. 12, 18, 1:

    constantia promissi,

    id. ib. 4, 17, 1:

    promissum absolvere,

    Varr. R. R. 2, 11, 1:

    facere,

    Cic. Off. 1, 10, 31; 3, 25, 95:

    exigere,

    id. ib. 3, 25, 94:

    ludere aliquem promisso inani,

    Ov. F. 3, 685.—In plur.:

    pacta et promissa servare,

    Cic. Off. 3, 24, 92:

    illis promissis standum non est, quae, etc.,

    id. ib. 1, 10, 32:

    promissis manere,

    Verg. A. 2, 160:

    promissa firmare,

    Ov. M. 10, 430:

    multa fidem promissa levant,

    Hor. Ep. 2, 2, 10:

    dic aliquid dignum promissis,

    id. S. 2, 3, 6:

    quo promissa (Ennii) cadant,

    i. e. the expectations which he raises, id. Ep. 2, 1, 52:

    promissa dare,

    to make promises, Cat. 63, 239; to fulfil, Ov. M. 2, 51.

    Lewis & Short latin dictionary > promitto

См. также в других словарях:

  • LARA sive LARANDA — LARA, sive LaRANDA una Naiadum, Almonis fluv. filia, ex qua Mercurius Lares dicitur genuisse; Ferunt enim Iovem, cum Iuturnam Turni sororem adamaret, neque illa potiri posst, quod protinus illa in fluv. insiliens sui copiam illi eriperet; Latii… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Gott — 1. Ach du grosser Gott, was lässt du für kleine Kartoffeln wachsen! – Frischbier2, 1334. 2. Ach Gott, ach Gott, seggt Leidig s Lott, all Jahr e Kind on kein Mann! (Insterburg.) – Frischbier2, 1335. 3. Ach, du lieber Gott, gib unserm Herrn ein n… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • FOCUS — Servio a fovendo dictus est quidquid fovet ignem, sive ara sit, sive quidquid aliud, in quo ignis fovetur. Peculiariter vox sumitur pro ara Diis domesticis, quos Penates Laresque olim dixêrunt, sacra. Unde Plaut. Aulul. Act. 2. Sc. 8. v. 16. Haec …   Hofmann J. Lexicon universale

  • IGNIS — Persarum Deus, captus, victo Cosroe, a Tiberio II. A. C. 578. Affusâ aquâ Exstinctus, a Iagielone Duce Lithuaniae prius, dein Poloniae Rege, ad fidem converso, A. C. 1390. Imo iam antiquiffimis temporibus a Chaldaeis cultus est, qui eum Ur… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • TABERNACULORUM Festum — Graece Σκηνοπηγία, Hebr. Chag Hassuccoth, unum erat ex tribusanniverfariis Iudaeorum Festis, quod incidens in diem 15. mensis Tisri, qui primus erat anni civilis, durabar septiduum integrum, quô in Tabernaculis commorabantur. Octavus autem dies,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • VENTUS — a veniendo; insigne Meteorum est, e quo Auguria quoque Veteribus captari consuevisle, testatur Luctatius Grammaticus ad l. 3. Thebaid. v. 665. ubi Statius, Ventisque aut alite visâ Bellorum proferre diem. Solent enim, inquit, Augures Ventorum… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»