Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

dicare

  • 1 dicare

    посвящать, rem religioni dic. (1. 5 § 8 D. 24, 1);

    dicatus = devotus: domestici dicatissimi (1. 6 § 3 C. 2, 8).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > dicare

  • 2 dico

    [st1]1 [-] dĭco, āre, āvi, ātum: - tr. - [abcl][b]a - faire connaître, publier, annoncer solennellement. - [abcl]b - dédier, consacrer, vouer (à une divinité). - [abcl]c - employer pour la première fois, inaugurer.[/b]    - se alicui in clientelam dicare: se mettre sous le patronage de qqn.    - se alicui dicare: se vouer à qqn, se dévouer à qqn, s’attacher à qqn.    - dicare se in servitutem alicui, Caes.: être dévoué corps et âme à qqn, se dévouer corps et âme à qqn, se faire l'esclave de qqn.    - totum diem alicui dicare, Cic. Leg. 2, 3, 7: consacrer toute une journée à qqn.    - dicare librum alicui, Plin. 19, 10, 57, § 177: dédier un livre à qqn.    - meae laudi tuum studium dicas, Cic. Fam. 2, 6, 4: tu voues tout ton zèle à me glorifier.    - se Remis in clientelam dicabant, Caes. BG. 6, 12: ils se rangeaient dans la clientèle des Rémois.    - se dicare in aliam civitatem, Cic. Balb, 30: se faire citoyen d'une autre ville.    - nova signa dicare, Tac. H. 5, 16: inaugurer de nouvelles enseignes. [st1]2 [-] dīco, ĕre, dīxi, dictum: - tr. - [abcl][b]a - dire, affirmer, prononcer, exprimer; débiter, réciter. - [abcl]b - dire le nom, nommer, appeler. - [abcl]c - haranguer, plaider. - [abcl]d - célébrer, chanter, raconter, décrire, composer, prédire. - [abcl]e - fixer, assigner, établir, régler. - [abcl]f - avertir, faire savoir, notifier. - [abcl]g - signifier, vouloir dire. - [abcl]h - nommer, élire, proclamer, élever au rang de.[/b]    - formes archaïques: - impér. prés. dice = dic. - ind. fut. dicem = dicam. - ind. fut.: dicebo = dicam. - ind. parf.: dixti = dixisti. - subj. parf.: dixis = dixeris. - subj. plus.-q.-parf.: dixem = dixissem. - inf. passé: dixe = dixisse. - inf. prés. passif: dicier = dici.    - dic (impératif prés.): dis.    - aliquid alicui dicere: dire qqch à qqn.    - dictatorem, consulem dicere: désigner un dictateur, un consul.    - dicere diem alicui ad colloquium: fixer un jour à qqn pour une entrevue.    - dicere sententiam: exposer son avis (au sénat), prononcer un discours (au sénat).    - dico, dicis: je veux dire, tu veux dire (présent de tentative).    - dicere + prop. inf.: dire que.    - dici potest + prop. inf.: [il peut être dit que] = on peut dire que.    - dicere ut + subj.: dire de, ordonner de.    - dic ei ut veniat: dis-lui de venir.    - tibi dico (dans le dialogue): c'est à toi que je parle; je t'en préviens.    - ut ita dicam (ut ita dixerim, sic dixerim): pour ainsi dire.    - causam dicere: plaider une cause.    - jus dicere: rendre la justice.    - pro aliquo (causam) dicere: plaider pour qqn.    - contra aliquem dicere: plaider contre qqn.    - causam nullam dico (causam haud dico): je n'ai pas d'objection à formuler.    - de aliqua re ad unum judicem dicere: plaider sur une affaire devant un seul juge.    - quod dicunt: comme on dit.    - ut plura non dicam: sans en dire plus.    - dictum ac factum (dictum factum), Ter. And. 2, 3, 7: aussitôt dit, aussitôt fait; à l'instant même.    - vel dicam = vel potius: ou plutôt.    - dicere ad aliquam rem: répliquer à qqch.    - facilis dictu: facile à dire.    - nihil dicere: ne rien dire de bon.    - subj. arch. - mihi ne dixis (= dixeris), scire nolo, Plaut. Mil.: ne me dis rien, je ne veux pas le savoir.    - inf. prés. passif arch. - nec quis esset umquam audieram dicier, Ter. Eun.: je n'avais jamais entendu dire qui il était.
    * * *
    [st1]1 [-] dĭco, āre, āvi, ātum: - tr. - [abcl][b]a - faire connaître, publier, annoncer solennellement. - [abcl]b - dédier, consacrer, vouer (à une divinité). - [abcl]c - employer pour la première fois, inaugurer.[/b]    - se alicui in clientelam dicare: se mettre sous le patronage de qqn.    - se alicui dicare: se vouer à qqn, se dévouer à qqn, s’attacher à qqn.    - dicare se in servitutem alicui, Caes.: être dévoué corps et âme à qqn, se dévouer corps et âme à qqn, se faire l'esclave de qqn.    - totum diem alicui dicare, Cic. Leg. 2, 3, 7: consacrer toute une journée à qqn.    - dicare librum alicui, Plin. 19, 10, 57, § 177: dédier un livre à qqn.    - meae laudi tuum studium dicas, Cic. Fam. 2, 6, 4: tu voues tout ton zèle à me glorifier.    - se Remis in clientelam dicabant, Caes. BG. 6, 12: ils se rangeaient dans la clientèle des Rémois.    - se dicare in aliam civitatem, Cic. Balb, 30: se faire citoyen d'une autre ville.    - nova signa dicare, Tac. H. 5, 16: inaugurer de nouvelles enseignes. [st1]2 [-] dīco, ĕre, dīxi, dictum: - tr. - [abcl][b]a - dire, affirmer, prononcer, exprimer; débiter, réciter. - [abcl]b - dire le nom, nommer, appeler. - [abcl]c - haranguer, plaider. - [abcl]d - célébrer, chanter, raconter, décrire, composer, prédire. - [abcl]e - fixer, assigner, établir, régler. - [abcl]f - avertir, faire savoir, notifier. - [abcl]g - signifier, vouloir dire. - [abcl]h - nommer, élire, proclamer, élever au rang de.[/b]    - formes archaïques: - impér. prés. dice = dic. - ind. fut. dicem = dicam. - ind. fut.: dicebo = dicam. - ind. parf.: dixti = dixisti. - subj. parf.: dixis = dixeris. - subj. plus.-q.-parf.: dixem = dixissem. - inf. passé: dixe = dixisse. - inf. prés. passif: dicier = dici.    - dic (impératif prés.): dis.    - aliquid alicui dicere: dire qqch à qqn.    - dictatorem, consulem dicere: désigner un dictateur, un consul.    - dicere diem alicui ad colloquium: fixer un jour à qqn pour une entrevue.    - dicere sententiam: exposer son avis (au sénat), prononcer un discours (au sénat).    - dico, dicis: je veux dire, tu veux dire (présent de tentative).    - dicere + prop. inf.: dire que.    - dici potest + prop. inf.: [il peut être dit que] = on peut dire que.    - dicere ut + subj.: dire de, ordonner de.    - dic ei ut veniat: dis-lui de venir.    - tibi dico (dans le dialogue): c'est à toi que je parle; je t'en préviens.    - ut ita dicam (ut ita dixerim, sic dixerim): pour ainsi dire.    - causam dicere: plaider une cause.    - jus dicere: rendre la justice.    - pro aliquo (causam) dicere: plaider pour qqn.    - contra aliquem dicere: plaider contre qqn.    - causam nullam dico (causam haud dico): je n'ai pas d'objection à formuler.    - de aliqua re ad unum judicem dicere: plaider sur une affaire devant un seul juge.    - quod dicunt: comme on dit.    - ut plura non dicam: sans en dire plus.    - dictum ac factum (dictum factum), Ter. And. 2, 3, 7: aussitôt dit, aussitôt fait; à l'instant même.    - vel dicam = vel potius: ou plutôt.    - dicere ad aliquam rem: répliquer à qqch.    - facilis dictu: facile à dire.    - nihil dicere: ne rien dire de bon.    - subj. arch. - mihi ne dixis (= dixeris), scire nolo, Plaut. Mil.: ne me dis rien, je ne veux pas le savoir.    - inf. prés. passif arch. - nec quis esset umquam audieram dicier, Ter. Eun.: je n'avais jamais entendu dire qui il était.
    * * *
        Dico, dicas, prima corr. dicare. Cic. Donner à tousjours et à perpetuité.
    \
        Coniugio dicare aliquem alicui. Valer. Flac. Luy destiner et desdier pour estre son mari.
    \
        Dicare aliquam operam alteri. Plaut. Prester sa peine à aucun en quelque faict.
    \
        Se alicui in clientelam. Caesar. Se donner et desdier à aucun, et se mettre en sa sauvegarde, Devenir son vassal.
    \
        Dicare se in aliquam ciuitatem. Cic. Se rendre bourgeois d'aucune ville.
    \
        Studium suum laudi alicuius dicare. Cic. Addonner et employer son estude à, etc.
    \
        Totum hunc tibi dicamus diem. Cic. Nous te donnons tout ce jour pour faire de nous tout ce que tu vouldras.
    \
        Dicare aliquid Deo, pro Consecrare, et Dedicare. Pli. Cic. Desdier et consacrer.
    \
        Dicare opus alicui rei. Plin. Luy donner un livre à part, La descrire en un livre à part, et non point parmi les autres choses.
    \
        Dico, dicis, dixi, dictum, dicere. Dire.
    \
        Quasi tu dicas factum id consilio meo. Terent. Comme si tu disois que, etc.
    \
        Dixi venturam. Terent. J'ay dict qu'elle viendra.
    \
        Dicitur is venturus nunc peregre. Plaut. On dit qu'il viendra.
    \
        Tibi ego dico, an non? Terent. Parle je à toy à ton advis, ou si c'est à un autre?
    \
        Dicisne, an non? Interrogantis est et vrgentis. Plaut. Diras tu pas ce que je te demande?
    \
        - dic mihi Hoc primum, potin'est hic tacere? Terent. Or me dis tout premierement, ou en premier lieu.
    \
        Dicere, proprie est Oratorum. Quintil. Bien parler.
    \
        Dicere apud iudices. Cic. Plaider et porter la parolle.
    \
        Pro aliquo dicere. Cic. Plaider pour aucun et le defendre.
    \
        Dicendum est mihi igitur ad ea quae sunt a te dicta. Cice. Il me fault respondre à ce que tu as dict par ci devant.
    \
        Mirum quin te aduorsus dicat. Plaut. Mais dommage qu'il ne parle contre toy, et qu'il ne te desment, C'est merveille qu'il ne dit tout le contraire de ce que tu dis.
    \
        Ad aetatem alicuius dicere. Cic. Selon l'aage.
    \
        AEqui bonique partem aliquam dicere. Terent. Aller aucunement à la raison, Offrir quelque parti raisonnable.
    \
        Aliouorsum dixeram. Plaut. Je l'avoye dict en autre intention, ou autre sens.
    \
        Bene atque amice dicis. Plaut. Tu parles bien et en ami.
    \
        Animo praesenti dicere. Terent. Parler hardiement et asseureement sans crainte.
    \
        Ex animo. Terent. Dire à bon escient, et ainsi qu'on le sent en son cueur, Dire de bonne foy, et ainsi qu'on le pense.
    \
        Ei argumenta rei dicam. Plaut. Je luy diray les enseignes.
    \
        In aurem. Plaut. Dire tout bas à l'oreille.
    \
        Bella dicere. Virgil. Raconter.
    \
        Carmina. Virgil. Dire, ou Chanter des chansons.
    \
        Carmine aliquem dicere. Virgil. Descrire les gestes d'aucun.
    \
        Dicere causam dicitur reus. Cice. Proposer ses defenses, Se defendre en jugement.
    \
        Nunquid causam dicis, quin etc. Plaut. Veuls tu empescher que, etc.
    \
        Non causam dico, quin quod meritus est ferat. Terent. Je ne veulx pas empescher qu'il ne soit puni selon qu'il a merité.
    \
        Dixere causam tunc nescio quam. Terent. Ils dirent je ne scay quelles excuses.
    \
        Haec cura, clanculum vt sint dicta. Plaut. Que personne n'en sache rien, Faictes que ces choses soyent dictes en secret.
    \
        Coenam dicere. Plaut. Convier, Semondre à souper, Inviter.
    \
        Dictum breuiter et commode. Cic. Briefvement, et bien à propos.
    \
        In commune dicere. Plin. Dire en general.
    \
        Conatu magno nugas dicere. Terent. S'efforcer à mentir.
    \
        Contra aliquem dicitur aduocatus dicere. Cic. Plaider contre aucun.
    \
        Contumeliam dicere. Plaut. Dire quelque oultrage et parolle de despris, Villener, Laidoyer, Laidanger, Oultrager aucun de parolles.
    \
        Dicta. Cic. Dire broquars et parolles de risees, Gaber un homme, Farcer, Gaudir, Mocquer, Rigoler, Railler.
    \
        Dictatorem dicere, pro creare. Liu. Le nommer et faire.
    \
        Diem alicui. Cic. Adjourner aucun, Bailler jour, ou Assigner.
    \
        Diem capitis, vel Rei capitalis. Liu. Adjourner à comparoistre en personne en cas de crime, où il est question de l'honneur ou de la vie.
    \
        Diem iuris. Plaut. Adjourner, Assigner jour pour venir en jugement.
    \
        Diem nuptiis, vel operi dicere, quod et Praestituere dicitur. Terent. Prendre et arrester jour pour faire nopces, ou autre chose.
    \
        Non dicam dolo. Plaut. Sans mentir, Sans fraude et malengin.
    \
        Dotem et doti, dicere filio vel filiae omnia sua bona. Terent. Promettre en dot.
    \
        Facta alicuius dicere. Virgil. Composer une histoire des gestes et faicts d'aucun.
    \
        Falsum dicere. Plaut. Mentir.
    \
        Bona fide dicere. Plaut. Dire à la bonne foy et sans mentir, A bon escient et asseureement.
    \
        Bonane fide istuc dicis? Plaut. Me le dis tu vrayment? M'en asseure tu?
    \
        Nolo in illum grauius dicere. Terent. Je ne veulx point dire contre luy parolle plus picquante pour le present.
    \
        Inclementer vel acerbe in aliquem dicere. Plaut. Cic. Blasmer, Injurier, Oultrager de parolles.
    \
        Inclementer literis. Plaut. Blasmer les lettres.
    \
        Inducias dicere. Plaut. Faire treves.
    \
        Iniuste alteri dicere. Plaut. Blasmer à tort.
    \
        Ioco, vel per iocum dicere. Plaut. Dire par jeu, Et non à bon escient.
    \
        Ius dicere. Cic. Exercer la jurisdiction, Exercer judicature.
    \
        Ius dicis. Plaut. Tu parles raisonnablement.
    \
        Legem. Liu. Bailler loy à un inferieur et luy ordonner ce qu'on veult qu'il face.
    \
        Legem fullonibus, et similibus. Plin. Leur bailler loy de ce qu'ils doibvent faire en leur mestier.
    \
        De loco superiore, vel e loco superiore dicere. Ci. Parler d'enhault et du siege judicial, Parler estant assis en siege de judicature.
    \
        Ex inferiore loco. Cic. Parler au juge estant assis en son siege.
    \
        Mendacium dicere. Plaut. Mentir.
    \
        Multam dicere. Liu. C'estoit anciennement une espece de condamnation d'amende prononcee au peuple, de laquelle la confirmation ou infirmation appartenoit au peuple: par devant lequel comparoissoyent le Magistrat d'une part soustenant sa pronontiation, et la partie condamnee debatant au contraire, qu'on disoit Certare multam.
    \
        Multam dicere. Cic. Defendre sur peines, ou sur peine de l'amende. B.
    \
        Multationem, siue multam pecoris dicere. Plin. Varro. Condamner en amende de certain nombre de brebis ou de boeufs.
    \
        Nomen alicui dicere. Liu. Nommer, Bailler ou Imposer nom.
    \
        Nugas. Plaut. Jaser.
    \
        Nummos. Pompon. Promettre.
    \
        Palam dicere. Plaut. Dire en presence de touts.
    \
        In vtranque partem. Cic. Soustenir de parolles les deux parties.
    \
        Pecuniam dicere. Sallust. Promettre.
    \
        Praelia dicere. Horat. Narrer les batailles.
    \
        Hoc Netinorum foederata ciuitas publice dicit. Cic. Les Neriniens noz alliez et confederez en dient autant par leurs embassadeurs qu'ils ont ici envoyez au nom de la communaulté.
    \
        Dico quod videtur. Terent. Ce qu'il m'ensemble.
    \
        Repudium dicere. Tacit. Repudier et rejecter sa femme, Faire divorce et separation de mariage.
    \
        Iam id ipsa res dicet tibi. Plaut. La chose t'enseignera.
    \
        Rem potius ipsam dic, ac mitte maleloqui. Terent. Venez au poinct, et cessez de mesdire.
    \
        Sacramento dicere, dicebantur milites, quum ad iusiurandum adigebantur Rempublicam se non deserturos. Liu. Quand les gens prins et levez pour le faict de la guerre prestoyent le serment accoustumé entre les mains de leur capitaine, ou autre ayant povoir de le recevoir.
    \
        Dicere sacramentum. Horat. Prester et faire serment solennel.
    \
        Dicere alicui saluere. Sueton. Le saluer, Luy dire Bon jour, Dieu vous gard.
    \
        Dicere salutem alicui. Plaut. Saluer aucun, Faire priere à Dieu de le tenir sauf.
    \
        De scripto dicere. Cice. Dire et prononcer par escript, par livre, en lisant.
    \
        De se, et de suo ingenio. Cic. Parler de soy et de son esprit.
    \
        Dicere alicui valere. Sueton. Luy dire A dieu, Bon soir.
    \
        Sedulo dicere. Terent. Dire à bon escient et selon qu'on le pense.
    \
        Semel. Plin. Dire une fois pour toutes.
    \
        Sententiam dicere. Cic. Dire son opinion de quelque chose.
    \
        Pro sententia dicere. Liu. Opiner, Dire son opinion.
    \
        Dicuntur sententiae. Caesar. On dit les opinions, On opine.
    \
        Nonnullae huiusmodi sententiae dicebantur, vt impedimentis relictis, eruptione facta, etc. Aucuns estoyent de cest advis, ou opinion, que, etc.
    \
        Ex tempore. Cic. Dire sur le champ et sans y avoir pensé paravant.
    \
        Dicere testes dicuntur. Cic. Quand ils deposent par devant le juge ou l'examinateur.
    \
        Testimonium et testimonia dicere. Cice. Porter tesmoignage en jugement.
    \
        Pro testimonio dicere. Cice. Deposer et porter tesmoignage par devant un juge, ou examinateur.
    \
        Dixere vale. Ouid. Ils dirent Adieu.
    \
        Multa ad veritatem dicere. Cic. Selon la verité.
    \
        Ad voluntatem alicuius dicere. Cic. Parler au gré d'aucun et le flatter.
    \
        Nihil dixit tum vt sequerere sese? Terent. Ne te dist il pas lors que tu le suivisses?
    \
        Dico vt res est. Plaut. Je dis la chose comme elle va.
    \
        Dicitur. Cic. On dit. \ Vt dicitur. Cic. Comme on dit.
    \
        Nunquam audiui dici. Terent. Jamais je n'ouy dire.
    \
        Diceret, Quid feci? Terent. Il pourroit dire.
    \
        Dicere volui. Plaut. J'ay failli, Je vouloye dire autrement.
    \
        Nesciebam id dicere illam. Terent. Je ne scavoye pas qu'elle entendist cela.
    \
        De prandio dicis, debetur. dabo. Plaut. C'est du disner que tu parles.
    \
        Dixi Phormio. Terent. Voyla ce que je te vouloye dire, Je ne te veulx dire autre chose.
    \
        Dixine ego in hoc esse vobis Atticam eloquentiam? Terent. Ne vous ay je pas bien dict que, etc.
    \
        Dices, Quid postea, si Romae assiduo fui? Cic. Tu me diras.
    \
        Dicet aliquis, Quid ergo tu? Cic. Quelqu'un pourra dire.
    \
        Ne dixis istuc. Plaut. Ne me dis pas cela, Il n'est pas ainsi que tu me dis, Il n'en est rien.
    \
        Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt. Virgil. Ils le nomment.
    \
        Merito dici posset is quoque Dionysius. Plin. Pourroit estre nommé et dict.
    \
        Dicor tibi frater ex Iberis. Martial. On me dit ton frere.
    \
        Dici vix potest quam multa sint quae, etc. Cic. A peine pourroit on dire.
    \
        Dictu nihil facilius. Terent. Il n'est rien plus aisé à dire. Dict par mocquerie d'une chose difficile à faire.
    \
        Ratio dicendi. Quintil. La maniere de bien parler.

    Dictionarium latinogallicum > dico

  • 3 clientela

    clientēla, ae f. [ cliens ]
    1) клиентство, отношение клиента к своему патрону, зависимость
    esse in alicujus clientela C — быть чьим-л. клиентом, находиться под чьим-л. покровительством
    se alicui in clientelam dicare Cs — признать свою зависимость от кого-л., стать чьим-л, клиентом
    2) (= clientes) клиенты Just, T

    Латинско-русский словарь > clientela

  • 4 consecro

    cōn-secro, āvī, ātum, āre [ sacro ]
    1) объявлять священным, посвящать (богам), освящать (aedem Jovi Su; lucos et nemora T)
    aliquid dare, donare, dicare, consecrare Jovi Optimo Maximo C — давать, дарить, жертвовать и посвящать что-л. всеблагому и всемогущему Юпитеру
    2) объявлять неприкосновенным, обречённым или заклятым, не подлежащим ни восстановлению, ни заселению (veterem Carthaginem c. C)
    c. aliquem suumque caput L — проклясть кого-л. (обречь на погибель)
    3) причислять к богам, обожествлять, объявлять святым, обоготворять (Romulum L; bovem Apim Su)
    c. или c. immortalitati QC — увековечить, обессмертить (c. memoriam nominis sui amplissimis monumentis C)
    Socratis ratio disputandi Platonis litteris consecrata C — сократовский метод рассуждения, увековеченный творениями Платона
    aliquid elegantissimo carmine aeternitati c. VM — обессмертить что-л. в изящной поэме
    4) чтить как святыню (deum non in templis, sed in corde Lact)

    Латинско-русский словарь > consecro

  • 5 caelum [2]

    2. caelum (coelum), ī, n. (zu Wurzel [s] quait, hell, klar, altind. kētú ḥ, Helle, ahd. haitar = nhd. heiter), I) die Himmelswölbung, der Himmel, a) als oberer Weltraum, im Ggstz. zur Erde (die Wasser u. Land umfaßt), Sitz der Gestirne, luftige Höhe u. dgl., o caelum, o terra, o maria Neptuni, Pacuv. fr.: summus ille caeli stellifer cursus, Cic.: caelum totum astris distinctum et ornatum, Cic.: totius caeli descriptio, Cic.: contemplatio caeli, Cic.: spectator caeli siderumque, Liv.: caelum suspicere, Cic.: caelum spectare, Ov.: quaerere unum caelum sit an innumerabilia, Cic.: caelum pingere, Varr. fr. – occasio quasi decidit de caelo, fiel gleichs. vom H. (= kam unverhofft), Plaut.: non de caelo demissos, sed qui patrem ciere possent, nicht wie vom Himmel gefallen (= ganz fremd), Liv. – Sprichw., caelum ac terras miscere, alles von oberst zu unterst kehren, alles umstürzen, Liv. 4, 3, 6 (so auch maria omnia caelo miscere, Verg. Aen. 5, 790): u. caelum findere aratro, etwas Unmögliches tun, Ov. trist, 1, 8, 3: quid si nunc caelum ruat? (v. von eitler Furcht u. Erwartung Ergriffenen) Ter. heaut. 719: toto caelo errare, sich gröblich irren, Macr. sat. 3, 12, 10. – dah. α) als Höhe, wie unser Himmel, mons e mediis arenis attollitur in caelum, himmelan, Plin.: tollere manus ad caelum, Hor. u. Sen. rhet.: od. manus utrasque ad caelum, Sen. rhet.: it caelo (himmelan) clamor, Verg.: sonitum dare caelo, Verg. – u. bes. als bedeutende Höhe, iuncta caelo montium iuga, Liv.: nives caelo prope immixtae, fast himmelhoher, Liv.: educere molem caelo, himmelan, Verg.: caelum contingere (von Örtl.), Liv.: aequare alqd caelo, Verg.: aequare caelum, sich zum H. türmen (v. Meere), Ov.: u. minari in caelum, Verg.: exiit ad caelum arbos, Verg. – β) (poet.) als Oberwelt (Ggstz. Erebus, manes, Tartarus), Hecate caelo Ereboque potens, Verg.: falsa ad caelum mittunt insomnia Manes, Verg.: caelum in Tartara (Unterwelt) solvere, Verg. – γ) im Bilde, als Höchstes, was jmd. erreichen kann, Gipfel der Freude, des Glücks, Ruhms u. dgl., digito caelum attigisse putare, fast im H. zu sein glauben (= heilfroh sein), Cic.: caelum accipere, Ov.: u. (v. ungewöhnlichen Lob) alqm, alqd ferre ad od. in caelum, alqm tollere ad caelum, Cic.: alqd extollere caelo tenus, Iustin.: esse in caelo, bis in den H. erhoben werden, Cic.: alqm detrahere de caelo, seines hohen Ruhms berauben, Cic.: exaequat nos victoria caelo, Lucr. – b) als Luft-, Wolkenhimmel, α) als Sitz u. Ausgangspunkt der Lufterscheinungen, des Regens, Blitzes, caelum nocte atque nubibus obscuratum, Sall.: omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur, quod et umidum et caliginosum est propter exhalationem terrae, Cic.: propter aëris crassitudinem de caelo multa apud eos fiebant, et ob eandem causam multa inusitata partim e caelo, alia ex terra oriebantur, Cic.: a terris quantum caeli patet altus hiatus, Lucr.: subisse in caelum (v. Regenwasser), Plin.: demittere caelo imbres od. ex omni caelo nimbos, Ov.: cadere caelo od. de caelo (v. Meteorsteinen), Liv., u. cadere de caelo (v. Regen), ICt.: delabi de caelo (v. einem Bildnis, einer Fackel), Cic. u. Frontin.: de caelo servare, Himmelszeichen beobachten, Cic.: caelum discedit, Cic.: caelum finditur velut magno hiatu, Liv.: Arpis parmas in caelo visas, Liv.: cadunt caelo fulgura, Verg.: fulmina iaciuntur de caelo, Liv.: tangi de caelo, vom Blitz getroffen werden, Cato, Liv. u.a.: u. so percuti de caelo, Cic., u. ici e caelo, Cic.: ici de caelo, Iul. Obsequ.: et prius coruscare caelum creditur et mox tonare, Apul. – β) als untere Luftschicht, Dunstkreis, Atmosphäre, atmosphärische Luft, caelum liberum, apertum et liberum, die freie Luft, Cic. u.a. (bes. oft caelo libero frui, s. Bünem. Lact. 1, 21, 40): sub caelo, unter freiem H., in freier Luft, Ps. Quint. decl. 314: ferri per caelum, Verg.: per caelum eunte nuntio, Plin. – bes. Region der Witterung, densitas caeli, Vitr.: caeli compressio, Vitr.: potestne tibi haec lux aut huius caeli spiritus esse iucundus, Cic.: alium domi esse caeli haustum, Curt. – dah. Luft = Witterung, Wetter, Klima, caeli temperies, Plin. u.a. (s. Mützell Curt. p. 269): intemperies caeli, rauhe L. od. W., Liv.: gravitas huius caeli, hiesige ungesunde L., Cic.: serenitas caeli, Sen.: status caeli, Witterungsverhältnisse, Curt.: c. vernum, Sen.: c. tenue purumque et propterea salubre, Ggstz. caelum pingue et concretum, Cic.: c. liquidum, Ov.: c. spissum, Ov. u. Sen.: c. palustre, Sumpfluft, Liv.: c. bonum, Cato: c. pestilens. Sen.: c. temperatum, Cels.: c. crassum, Cic.: c. mitissimum, Liv.: c. umidum, siccum, Cels.: c. frigidum, calidum, Cels.: c. grave, Sen. u. Suet. – γ) als Träger der Tageszeit, albente caelo, Sisenn. 4. fr. 103 (b. Quint. 8, 3, 35). Caes. b. c. 1, 68, 1, od. caelo albente, Auct. b. Afr. 11, 1 u. 80, 3: albescente caelo, Paul. dig. 28, 2, 25. § 1: vesperascente caelo, Nep. Pelop. 2, 5. – c) der freie Himmel als Gesichtskreis, Horizont, libertas caeli, Quint.: cuicunque particulae caeli officeretur, Cic.: nox umida caelum abstulit, Verg. – dah. die Himmelsgegend, der Himmelsstrich, in eam caeli partem spectat, Plin.: hoc caelum, sub quo natus educatusque essem, Liv.: caelum, non animum mutant, qui trans mare currunt, Hor. – d) der Himmel als Sitz der unsterblichen Götter, me assere caelo, erkläre mich himmlischen Ursprungs, Ov.: de caelo delabi (v. Romulus), Liv.: de caelo delapsus, wie ein Bote des Himmels, ein Gottgesandter, Cic.: u. so de caelo demissus, Lucr., caelo missus, Tibull., quasi de caelo missus, Iustin.: caelum conscendere, in den H. steigen, Val. Max.: alqm in caelo ponere, Iustin.: in caelum ire od. abire, gen H. fahren, Suet., Petr. u. Tibull.: so auch in caelum plurimo igne attolli, Tac.: non ad mortem trudi, verum in caelum videri escendere, Cic. – dah. α) = die Götter selbst, sunt commercia caeli, mit dem H. haben wir (Dichter) Umgang, Ov. am. 3, 549. – β) = göttliche Verehrung, quid me caelum sperare iubebas, Verg. georg. 4, 325. – γ) = Unsterblichkeit, virum caelo Musa beat, Hor.: dicare caelo, Plin.: decretum patri suo caelum, sein V. wurde für unsterblich erklärt, unter die Götter versetzt, Tac. – e) personif., Caelum, ī, n. = Caelus (s. caelus no. II), Hyg. fab. praef. in. p. 2 M. – II) übtr. = die Wölbung, Decke, imum c. camerae, der innere Himmel (die innere Seite) des Gewölbes, Vitr. 7, 3, 3: capitis, Plin. 11, 134. – / Apokop. Form. cael, Enn. ann. 561 (b. Auson. Technop. (XXVII) 13, 17. p. 139 Schenkl. – / Die Schreibung caelum, nicht coelum, jetzt in den meisten Ausgaben, vgl. Wagner Orthograph. Verg. p. 413.

    lateinisch-deutsches > caelum [2]

  • 6 clientela

    clientēla, ae, f. (cliens), I) das Verhältnis des Klienten zu seinem Patron in Rom, die Klientschaft, Klientelverbindung, Schutzverwandtschaft, a) eig.: clientelae multae, Sall.: clientelae amplissimae, Cic.: esse in alcis clientela, jmds. Klient sein, Cic.: in alcis clientelam se conferre, Cic., od. se commendare, Ter.: poetae sub clientela Musarum, unter dem Schutz, Suet. – b) (bes. im Plur.) meton. = die Klienten selbst, Cic. ep. 15, 4, 15. Vell. 2, 29, 1. Val. Max. 2, 10, 8 u. 8, 13, 5. Tac. ann. 14, 61. Suet. Tib. 2, 2; Cal. 3, 3. – II) das Verhältnis eines minder mächtigen Volks zu einem mächtigern, in Gallien usw., die Schutzgenossenschaft, a) eig.: magnae eorum erant clientelae, Caes.: dicare se alcui in clientelam, Caes. – b) meton., die Schutzgenossen, Schützlinge eines mächtigern Volks in Griechenland, sordida paulo ante clientelae pars, Iustin. 8, 4, 8. – eines Großen in Britannien, regiae clientelae, die Hörigen, altd. das »Ingesinde«, Tac. ann. 12, 36.

    lateinisch-deutsches > clientela

  • 7 consecro

    cōnsecro, āvī, ātum, āre (con u. sacer), heilig machen, heilig sprechen, I) dem heiligen (religiösen) Gebrauche anheimggeben, für Eigentum einer Gottheit od. der Götter erklären, einer Gottheit oder den Göttern weihen, 1) im allg.: a) eig.: aedem, Cic.: lucos et nemora, Tac.: Fortunae muliebris simulacrum cum aede sua, Val. Max.: simulacra, Cic. – domum, aedes alcis, Cic.: bona alcis, Cic. u. Liv. – diem adventus alcis, heiligen, zu einem den Göttern geweihten Tag, zu einem Festtag machen, Liv. – m. Abl. (durch), ossa pristini corporis memorando funere (v. Vogel Phönix), Mela. – m. ad u. Akk., P. Africanus veterem Carthaginem nudatam tectis atque moenibus ad testificandam nostram victoriam, ad aeternam hominum memoriam consecravit (so daß es nicht wieder aufgebaut werden durfte), Cic. – m. Adv. (wo?) od. m. in (in, an) u. Abl., Trallibus in templo Victoriae, ubi Caesaris statuam consecraverant, Caes.: c. aram in litore, Cic.: aram fortunae salutaris pro reditu meo in urbem senatus consecravit, Monum. Ancyr. tab. 2. lin. 27 sq. – m. in (bei) u. Abl., locum in condendis urbibus certis circa terminis c., Liv.: equorum greges in traiiciendo Rubicone, Suet. – mit Dat. (wem?), aedem tonanti Iovi, Suet.: Dianae templum, Mela: delubra Menti et Virtuti et Fidei, Cic.: sedem deo, Curt.: totam Siciliam Cereri et Liberae, Cic.: Marti insulam, Mela: hunc lucum tibi dedico consecroque, Priape, Catull.: c. Martis manubias Musis, Cic.: spolia Iovi Feretrio, Val. Max.: tres gladios Marti Ultori, Suet.: in eo loco Philaenis fratribus aras, Sall.: verb. candelabrum dare, donare, dicare, consecrare Iovi optumo maxumo, Cic. – Partic. Perf. Pass. m. Dat. comm. statt ab m. Abl., ara Octavio (von Okt.) consecrata, Suet.: Campus Stellatis maioribus (von den V.) consecratus, Suet. – u. bl. Partic. Perf. Pass. cōnsecrātus, geheiligt, geweiht, heilig (Ggstz. profanus), locus, Cic.: termini, Liv.: Cupido (als Statue), Cic.: consecratis (verbis) utendum est, Quint. – m. Prädik.-Akkus. im Partic. Fut. Pass., Christo se consecrare regendos, Prud. c. Symm. 1, 565. – b) übtr., weihen, in qua (patria) nostra omnia ponere et quasi consecrare debemus, auf dessen Altar als Opfer legen, Cic. de legg. 2, 5. – m. Dat. (wem?), qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt, gleichs. sklavisch zugetan u. zu eigen gegeben sind, Cic. Tusc. 2, 5. – 2) den unterirdischen Göttern weihen, der Strafe (Rache) der Götter anheimgeben od. preisgeben, a) eig., auch m. Abl. (durch) u. m. Dat. (wem?), bei strafbarer Übertretung eines Gesetzes, cum caput eius, qui contra fecerit, consecratur, verflucht wird, Cic. Balb. 33. – bei Gelübden, te tuumque caput sanguine hoc consecro, Liv. 3, 48, 5. – bei Schwüren, quibus (ver bis) caput suum, domum suam, si scienter fefellisset, deorum irae consecraret, Plin. pan. 64, 3. – bei Kriegserklärungen, Dis pater Veiovis manes... uti vos eas urbes agrosque capita aetatesque eorum devotas consecratasque habeatis, alte Formel bei Macr. sat. 3, 9. § 10. – b) übtr., der Rache jmds. als Opfer weihen od. preisgeben, esse (se) iam consecratum Miloni, Cic. de har. resp. 7.

    II) heilig sprechen = leb. Wesen u. lebl. Ggstde. für göttlich od. heilig erklären, zur Gottheit erheben, vergöttern, heiligen, die göttliche Weihe geben u. dgl., 1) im allg.: a) eig.: Liberum cum Cerere Liberaque, Cic.: Romulum, Liv. epit.: aëra Iunonis nomine, Cic.: apud Memphim bovem Apim, Suet.: nullam beluam nisi ob aliquam utilitatem, Cic.: beluas propter beneficium, Cic. – mentem, fidem, virtutem, concordiam c. et publice dedicare, Cic.: alcis virtutes c. et in deorum numero collocare, Cic.: c. origines suas et ad deos referre auctores, Liv.: honos hominis deorum religione consecratus, Cic.: marito consecratissimo, Corp. inscr. Lat. 6, 3331. – besonders von der Vergötterung (Apotheose) der römischen Kaiser und ihrer Familienglieder, c. Claudium, Suet.: defunctam (matrem) prohibuit consecrari, Suet.: consecrati principes, Suet. – b) übtr.: α) heiligen = unverletzlich-, unantastbar machen, hanc opinionem in illo sanctissimo Hercule consecratam videmus, Cic.: vetera iam ista et religione omnium consecrata, Cic. – β) dem Ruhme nach heiligen = unsterblich machen, verewigen, gew. mit Abl. (durch), amplissimis monumentis memoriam nominis sui, Cic.; vgl. virorum fortium memoriam honore deorum immortalium consecratam, Cic.: (Socratis) ratio disputandi Platonis memoriā et litteris consecrata, Cic. – m. ad od. in (bis zu) u. Akk., (ii viri) prope ad immortalitatis et religionem et memoriam consecrantur, Cic.: reges maximi et potentissimi ob merita virtutum suarum in memoriam sunt consecrati, Curt. – 2) prägn.: a) ein leb. Wesen als Gottheit zuteilen, -zuweisen, m. Dat. (wem?), cuiusque generis beluas numero consecratas deorum, Cic. de rep. 3, 14: u. Olympiada immortalitati, Curt. 9, 6 (26), 26; 10, 5 (18), 30. – b) jmdm. etw. als etw. Göttliches zuweisen, -zuschreiben, cur... corporis curandi tuendique causā quaesita sit ars atque eius utilitas deorum immortalium inventioni consecrata, ihr Nutzen, d.i. sie (die Kunst) wegen ihres Nutzens der Erfindung der unst. G. als etwas Göttliches zugeschrieben wird, Cic. Tusc. 3, 1: Herculem modo et Patrem Liberum consecratae immortalitatis exempla referebas, führtest als Beispiel der Erhebung unter die Unsterblichen an, Curt. 8, 5 (19), 16. – übtr., beneficium elegantissimo carmine aeternitati c., der Ewigkeit zuweisen = verewigen, Val. Max. 1, 7. ext. 3. – c) als heilig erkennen u. bekennen, heiligen, sit deus nobis non in templis, sed in corde consecratus, Lact. de ira dei 23, 28: secum habeat deum semper in corde consecratum, quoniam ipse est dei templum, Lact. 6, 25, 15: nonne deus melius in nostra dedicandus est mente, in nostro immo consecrandus est pectore? Min. Fel. Oct. 32, 2.

    lateinisch-deutsches > consecro

  • 8 opera

    opera, ae, f. (opus, eris), die Arbeit, Mühe, Bemühung, Bestrebung, Tätigkeit, die man auf etwas verwendet, I) eig.: A) im allg.: multi reperiuntur linguā factiosi, inertes operā, Plaut.: nusquam nec opera sine emolumento nec emolumentum ferme sine impensa opera, Liv.: laborem et operam in alqa re consumere, Arbeit u. M. auf etw. verwenden, Cic.: omnem curam atque operam in alqa re ponere, Cic.: operam alci rei insumere, sich mit etw. befassen, Tac.: operam tribuere rei publicae, seine Tätigkeit widmen, Cic.: operam studiumque conferre in rem, Mühe u. Eifer auf etw. verwenden, Cic.: operam ludere (vertändeln), Komik. (Brix Plaut. capt. 341): operam perdere, Sen.: frustra operam insumere, Liv.: non satis operae insumere in alqa re, Tac. dial.: tibi haec opera sumenda est, ut etc., Cic.: u. operam sumere mit Infin., Plaut. Men. 244: operam sumere ad pervestigandum, Plaut. merc. 935. – bes. operam navare, s. nāvo. – u. operam dare alci rei, auf etwas Mühe verwenden, eine Sache pflegen, sich mit etwas beschäftigen (s. Fabri Liv. 22, 2, 1), valetudini, Cic.: amori, Ter.: sermoni, Cic.: liberis, Kinder zeugen, Cic.: libellis palaestraeque, sich mit Lesen u. Leibesübungen beschäftigen, Liv.: u. so lectioni, Capit., lectioni operum tuorum, Hieron.: impensam huic scientiae operam dare, Quint.: philosophiae operam vehementer dare, Capit.: Epidicum quaerendo, Plaut.: auscultando, Plaut.: pingendo sub magistro Diogneto, Capit.: rei quaerendae, Plaut.: legibus condendis, Liv.: placandis dis habendoque delectu, Liv.: fidibus tractandis, Val. Max.: so auch religionibus colendis operam addere, Cic.: u. operam dare mit folg. ut od. ne u. Konj. = sich bemühen, darauf hinarbeiten, darauf sehen, daß od. daß nicht usw., Cic. u. Caes.: enixe operam dare, ut etc., Liv.: sedulo od. obstinate od. opere maximo operam dare, ut etc., Plaut. u. Ter.: so auch omnem operam dare, ut od. ne etc., alle Mühe aufwenden, daß od. daß nicht usw., Sen. de vit. beat. 2, 3; ad Polyb. 13 (32), 3: u. so studiose operam dare, ut ne etc., Cic. ep. 13, 11, 1: ferner operam dare m. folg. bl. Conjunctiv, Planc. in Cic. ep. 10, 21, 6. Varro r. r. 1, 13, 7: mit folg. Fragesatz (mit quî), Ter. Andr. 307: u. m. folg. Infin., id scire, Ter. Hec. 553 (u. so Lucr. 6, 1017. Augustin. serm. 243, 5). – operae pretium habere, den Lohn für seine Mühe haben, Liv.: est operae pretium (es verlohnt sich der Mühe, ist der Mühe wert) m. folg. Infin., Enn. fr., Cic. u.a.: non operae est (es lohnt sich nicht der Mühe) m. folg. Infin., Liv. (s. M. Müller Liv. 1, 26, 4): haud sane operae est m. folg. Infin., Curt. 7, 9 (33), 37: operae pretium facere, etw. tun, was der Mühe wert ist (lohnt), sich ein Verdienst erwerben (s. M. Müller Liv. praef. § 1), Liv.: ipse purpuram, amici operas (dabant), gaben ihre Arbeit dazu, arbeiteten es, Cic.: homines in operas mittere, den Leuten Arbeit u. Verdienst verschaffen, Cic.: opera est mihi, ich bemühe mich, Plaut.: dah. datā operā, Cael. in Cic. ep., od. deditā operā u. (selten) operā deditā, Cic., mit Fleiß, vorsätzlich (s. dē-doa. E.): so auch non sponte neque operā consultā (mit Absicht), Gell. 7 (6), 17, 3.

    B) insbes.: 1) die Bemühung, Mühwaltung, für andere = der Dienst, die Dienstleistung, exigere (in Anspruch nehmen) operam alcis od. ab alqo, Vell. u. Cic.: alcis operā uti bonā, singulari in alqa re, Caes. u. Vell.: operam suam polliceri, Sall. u. Vell.: operam fortium virorum edere, sich als tapfere Männer zeigen, Liv.: operas dare pro magistro, den Vizedirektor abgeben, Cic.: so auch esse in operis societatis, in Diensten der Gesellschaft sein, Cic.: operas reddas Musis, Dienste wieder erweisen, Cic.: operam alci dicare, jmdm. einen Dienst erweisen, Plaut. u. Ter.: suo sumptu operam rei publicae praebere, Dienste leisten, Liv.: alci hanc saltem operam eo bello praestare, ut etc., Liv.: denegare operam rei publicae, Liv.: eorum operae pretium facere, ihre Dienste würdigen, Liv. – bes. operam dare alci od. alci rei, α) übh. jmdm. einen Dienst erweisen, jmdm. zur Verfügung stehen, in jmds. Interesse wirken, zB. amico, Komik. (vgl. Lorenz Plaut. Pseud. 525): paululum mihi da operae, Ter.: operam alci dare egregiam, vortreffliche Dienste leisten, Cic.: fideliter operam dare suo veteri domino, Plaut. β) durch Zuhören, jmdm. aufmerksam zuhören (s. Brix Plaut. capt. prol. 6), alci, Plaut., od. sermoni alcis, Cic.: dicendi magistro, Suet.: assidue phonasco, beständigen Unterricht nehmen bei usw., Suet. γ) vom Richter, der eine Sache untersucht u. schlichtet = die Sache vornehmen, untersuchen, schlichten, Ter. u. Cic. δ) durch seine Gegenwart, auctioni, abhalten, besorgen, Cic.: rebus divinis, den Gottesdienst abhalten, verrichten, Cic. (u. so per aliquot dies rebus divinis, v. den Konsuln, Liv.): funeri, beiwohnen, Cic.: tonsori, sich rasieren lassen, Suet. – meā, tuā, alcis etc. operā, durch mein (dein usw.) Bemühen, Zutun, durch meine usw. Schuld, Ter., Cic. u. Liv.: unā operā od. eādem operā, in gleicher Weise, ebensogut, Plaut. u. Liv. – 2) eine religiöse Handlung, ein Opfer, solvo operam Dianae, Afran. com. 144.

    II) meton.: 1) das Tagewerk, quaternis operis, Varro: puerilis una opera, Colum. – 2) die Zeit, die man auf etw. verwenden kann, die Muße, deest mihi opera, Cic.: est mihi operae, ich habe Zeit, es ist mir gelegen, Liv.: si operae est auribus, wenn die Ohren Zeit haben, Plaut.: operae mi ubi erit (wenn ich Muße habe), ad te venero, Plaut. truc. 883: non operae est mihi etc. (auch ohne Dat. der Person), ich habe nicht Zeit, mir ist's nicht gelegen, ich habe nicht Lust, will nicht, Liv. u. Gell. ( aber operae non est, es darf nicht geschehen, Plaut. merc. 917). – 3) der für Bezahlung dienende Arbeiter, a) im guten Sinne, Tagelöhner, Geselle, unius operae tactu, Vitr.: opera nona, Hor. – gew. im Plur. b. Cic. u.a.: operae fabrorum, Cic. – b) (im Plur.) im verächtlichen Sinne = erkaufte Helfershelfer, Clodianae, Cic.: operae theatrales, Beifallklatscher im Schauspielhause (Leute, die sich zur Bezeigung von Beifall oder Mißfallen im Theater um Lohn verdingen), Tac. ann. 1, 16: u. so operae veteres a scaena, Corp. inscr. Lat. 11, 4813. – 4) die Tat (im Ggstz. zu »Rat«), contra operā expertus, Plaut.: ista dicta te expedire et operis et factis volo, Plaut.: alcis operā et consilio uti, Sulpic. in Cic. ep.: ut neque amicis neque etiam alienioribus operā, consilio, labore desim, Cic. – 5) konkret = opus, das Gemächt, Werk, operae araneorum, Spinnengewebe, Plaut. asin. 425: obscura opera Myrmecidum, Varro LL. 7, 1. – aber Cic. ad Att. 15, 13, 6 ist exstabit opera peregrinationis huius = es wird sich die schriftstellerische Tätigkeit (auf) dieser Wanderung herausstellen.

    lateinisch-deutsches > opera

  • 9 arcus

    arcŭs (arquus), ūs, m. (dat. et abl. plur. -ubus) [st2]1 [-] arc. [st2]2 [-] arc-en-ciel, iris. [st2]3 [-] arcade, arche, voûte, arc de triomphe. [st2]4 [-] arc de cercle, arc.    - gén. arch. arqui Lucr. 5, 526; Cic. Nat. 3, 51; nom. plur. arci Varr. d. Non. 77, 12 --- fém. Enn. An. 409.    - arcus intentus in aliquem: arc tendu contre qqn.    - arcum dirigere in aliquem: diriger l'arc contre qqn.    - arcus (pluvius): l'arc-en-ciel.    - marmoreus arcus, Suet. Claud. 1: arc de triomphe en marbre. - voir hors site arcus.
    * * *
    arcŭs (arquus), ūs, m. (dat. et abl. plur. -ubus) [st2]1 [-] arc. [st2]2 [-] arc-en-ciel, iris. [st2]3 [-] arcade, arche, voûte, arc de triomphe. [st2]4 [-] arc de cercle, arc.    - gén. arch. arqui Lucr. 5, 526; Cic. Nat. 3, 51; nom. plur. arci Varr. d. Non. 77, 12 --- fém. Enn. An. 409.    - arcus intentus in aliquem: arc tendu contre qqn.    - arcum dirigere in aliquem: diriger l'arc contre qqn.    - arcus (pluvius): l'arc-en-ciel.    - marmoreus arcus, Suet. Claud. 1: arc de triomphe en marbre. - voir hors site arcus.
    * * *
        Arcus, huius arcus, m. g. Une voulte.
    \
        Dicare arcum. Tacit. Desdier un arc triomphal.
    \
        Arcus. Virgil. Arc à fleiches.
    \
        Acer arcus. Virgil. Fort arc.
    \
        Aduncus arcus. Ouid. Courbé, comme quand il est tendu ou bendé.
    \
        Laxus. Silius. Desbendé.
    \
        Sinuatus. Ouid. Courbé, quand il est bendé, Arc bendé.
    \
        Adducere arcum. Virg. Bender l'arc, Entoiser dedens un arc.
    \
        Contentus arcus. Ouid. Bendé, Tendu.
    \
        Curuare arcum. Stat. Bender, Tendre.
    \
        Arcu tela dirigere. Horat. Tirer de l'arc, Descocher fleiches.
    \
        Expedire alimenta arcu. Tacit. Tuer à l'arc des bestes pour se nourrir.
    \
        Expellere sagittam arcu. Ouid. Descocher une sajette, ou fleiche.
    \
        Fallit arcus dexteram. Senec. Quand on ne frappe point ce à quoy on tiroit.
    \
        Flectere arcum coactis cornibus. Senec. Bender.
    \
        Intendere arcum. Senec. Bender.
    \
        Intentus arcus. Cic. Bendé.
    \
        Lentare arcum. Stat. Plier, Bender.
    \
        Lunare arcum. Ouid. Courber, Bender.
    \
        Petere aliquem arcu. Stat. Assaillir, ou Frapper.
    \
        Porrigere arcum. Ouid. Confesser estre vaincu, Rendre les armes.
    \
        Remissus arcus. Horat. Desbendé.
    \
        Retendere arcum. Stat. Desbender.
    \
        Retentus arcus. Ouid. Desbendé.
    \
        Sinuare patulos arcus. Ouid. Bender.
    \
        Tendere arcum. Horat. Bender.
    \
        Tendere aliquo arcum. Pers. Adresser vers quelque lieu.
    \
        Arcus dicitur in nubibus. Cic. L'arc au ciel.
    \
        Imbrifer arcus. Tibullus. Qui ameine la pluye.

    Dictionarium latinogallicum > arcus

  • 10 ciuitas

        Ciuitas, pen. corr. a ciuibus appellata est, quasi ciuium multitudo. Cic. Bourgeoisie, Les citoyens.
    \
        Ciuitates immunes et liberae. Cic. Villes franches et exemptes de payer tribut.
    \
        Lauta ciuitas. Cic. Noble et riche.
    \
        Abstrahere ciuitatem a seruitio. Cic. Delivrer de servitude.
    \
        Administrare ciuitatem. Cic. Gouverner.
    \
        Adoriri ciuitatem. Liu. Assaillir.
    \
        Augere ciuitatem. Cic. Augmenter.
    \
        Ciuitas officiis coniuncta. Cic. Alliee par plaisirs et services.
    \
        Constituere legibus aliquem in ciuitate. Cic. Le faire bourgeois selon les loix.
    \
        Contacta rabie ciuitas. Liu. Entachee de rage.
    \
        Conuertet se ciuitas in eum. Cic. La ville n'aura esperance qu'en luy.
    \
        In oculis ciuitatis aliquid esse extructum ac positum. Cic. En la veue de tous les citoyens.
    \
        In largienda ciuitate parcus. Cic. Qui ne donne point facilement le privilege de bourgeoisie.
    \
        Adimere ciuitatem alicui. Cic. Le priver de franchise et du droict de bourgeoisie.
    \
        Amittere ciuitatem. Cic. Perdre les libertez et privileges de bourgeoisie.
    \
        Asciscere in ciuitatem. Cic. Recevoir pour citoyen, Passer bourgeois.
    \
        Consequi ciuitatem beneficio aliquorum. Cic. Obtenir le droict de bourgeoisie.
    \
        Dicare se in ciuitatem. Cic. Se faire bourgeois d'une ville.
    \
        Donare ciuitate aliquem. Cic. Le faire bourgeois.
    \
        Impertiri ciuitatem gratuito alicui. Cic. Le faire bourgeois pour neant.
    \
        Mutari ciuitate. Cic. Estre faict bourgeois d'une autre ville.
    \
        Retinere ciuitatem. Cic. Conserver et garder.

    Dictionarium latinogallicum > ciuitas

  • 11 caelum

    1. caelum, ī, n. (caedo), der Meißel, Grabstichel des Ziseleurs, Varr. sat. Men. 7. Cic. Acad. 2, 85. Quint. 2, 21, 24: figuli, Mart. 4, 46, 14: Praxitelis, Stat. silv. 4, 6, 25: Plur., ferrea caela, Auson. epigr. 55, 6. p. 211 Schenkl.
    ————————
    2. caelum (coelum), ī, n. (zu Wurzel [s] quait, hell, klar, altind. kētъ ḥ, Helle, ahd. haitar = nhd. heiter), I) die Himmelswölbung, der Himmel, a) als oberer Weltraum, im Ggstz. zur Erde (die Wasser u. Land umfaßt), Sitz der Gestirne, luftige Höhe u. dgl., o caelum, o terra, o maria Neptuni, Pacuv. fr.: summus ille caeli stellifer cursus, Cic.: caelum totum astris distinctum et ornatum, Cic.: totius caeli descriptio, Cic.: contemplatio caeli, Cic.: spectator caeli siderumque, Liv.: caelum suspicere, Cic.: caelum spectare, Ov.: quaerere unum caelum sit an innumerabilia, Cic.: caelum pingere, Varr. fr. – occasio quasi decidit de caelo, fiel gleichs. vom H. (= kam unverhofft), Plaut.: non de caelo demissos, sed qui patrem ciere possent, nicht wie vom Himmel gefallen (= ganz fremd), Liv. – Sprichw., caelum ac terras miscere, alles von oberst zu unterst kehren, alles umstürzen, Liv. 4, 3, 6 (so auch maria omnia caelo miscere, Verg. Aen. 5, 790): u. caelum findere aratro, etwas Unmögliches tun, Ov. trist, 1, 8, 3: quid si nunc caelum ruat? (v. von eitler Furcht u. Erwartung Ergriffenen) Ter. heaut. 719: toto caelo errare, sich gröblich irren, Macr. sat. 3, 12, 10. – dah. α) als Höhe, wie unser Himmel, mons e mediis arenis attollitur in caelum, himmelan, Plin.: tollere manus ad caelum, Hor. u. Sen. rhet.: od. manus utrasque ad caelum, Sen. rhet.: it caelo (him-
    ————
    melan) clamor, Verg.: sonitum dare caelo, Verg. – u. bes. als bedeutende Höhe, iuncta caelo montium iuga, Liv.: nives caelo prope immixtae, fast himmelhoher, Liv.: educere molem caelo, himmelan, Verg.: caelum contingere (von Örtl.), Liv.: aequare alqd caelo, Verg.: aequare caelum, sich zum H. türmen (v. Meere), Ov.: u. minari in caelum, Verg.: exiit ad caelum arbos, Verg. – β) (poet.) als Oberwelt (Ggstz. Erebus, manes, Tartarus), Hecate caelo Ereboque potens, Verg.: falsa ad caelum mittunt insomnia Manes, Verg.: caelum in Tartara (Unterwelt) solvere, Verg. – γ) im Bilde, als Höchstes, was jmd. erreichen kann, Gipfel der Freude, des Glücks, Ruhms u. dgl., digito caelum attigisse putare, fast im H. zu sein glauben (= heilfroh sein), Cic.: caelum accipere, Ov.: u. (v. ungewöhnlichen Lob) alqm, alqd ferre ad od. in caelum, alqm tollere ad caelum, Cic.: alqd extollere caelo tenus, Iustin.: esse in caelo, bis in den H. erhoben werden, Cic.: alqm detrahere de caelo, seines hohen Ruhms berauben, Cic.: exaequat nos victoria caelo, Lucr. – b) als Luft-, Wolkenhimmel, α) als Sitz u. Ausgangspunkt der Lufterscheinungen, des Regens, Blitzes, caelum nocte atque nubibus obscuratum, Sall.: omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur, quod et umidum et caliginosum est propter exhalationem terrae, Cic.: propter aëris crassitudinem de caelo multa apud eos fiebant, et ob eandem causam
    ————
    multa inusitata partim e caelo, alia ex terra oriebantur, Cic.: a terris quantum caeli patet altus hiatus, Lucr.: subisse in caelum (v. Regenwasser), Plin.: demittere caelo imbres od. ex omni caelo nimbos, Ov.: cadere caelo od. de caelo (v. Meteorsteinen), Liv., u. cadere de caelo (v. Regen), ICt.: delabi de caelo (v. einem Bildnis, einer Fackel), Cic. u. Frontin.: de caelo servare, Himmelszeichen beobachten, Cic.: caelum discedit, Cic.: caelum finditur velut magno hiatu, Liv.: Arpis parmas in caelo visas, Liv.: cadunt caelo fulgura, Verg.: fulmina iaciuntur de caelo, Liv.: tangi de caelo, vom Blitz getroffen werden, Cato, Liv. u.a.: u. so percuti de caelo, Cic., u. ici e caelo, Cic.: ici de caelo, Iul. Obsequ.: et prius coruscare caelum creditur et mox tonare, Apul. – β) als untere Luftschicht, Dunstkreis, Atmosphäre, atmosphärische Luft, caelum liberum, apertum et liberum, die freie Luft, Cic. u.a. (bes. oft caelo libero frui, s. Bünem. Lact. 1, 21, 40): sub caelo, unter freiem H., in freier Luft, Ps. Quint. decl. 314: ferri per caelum, Verg.: per caelum eunte nuntio, Plin. – bes. Region der Witterung, densitas caeli, Vitr.: caeli compressio, Vitr.: potestne tibi haec lux aut huius caeli spiritus esse iucundus, Cic.: alium domi esse caeli haustum, Curt. – dah. Luft = Witterung, Wetter, Klima, caeli temperies, Plin. u.a. (s. Mützell Curt. p. 269): intemperies caeli, rauhe L. od. W., Liv.: gravitas huius caeli, hiesige ungesunde
    ————
    L., Cic.: serenitas caeli, Sen.: status caeli, Witterungsverhältnisse, Curt.: c. vernum, Sen.: c. tenue purumque et propterea salubre, Ggstz. caelum pingue et concretum, Cic.: c. liquidum, Ov.: c. spissum, Ov. u. Sen.: c. palustre, Sumpfluft, Liv.: c. bonum, Cato: c. pestilens. Sen.: c. temperatum, Cels.: c. crassum, Cic.: c. mitissimum, Liv.: c. umidum, siccum, Cels.: c. frigidum, calidum, Cels.: c. grave, Sen. u. Suet. – γ) als Träger der Tageszeit, albente caelo, Sisenn. 4. fr. 103 (b. Quint. 8, 3, 35). Caes. b. c. 1, 68, 1, od. caelo albente, Auct. b. Afr. 11, 1 u. 80, 3: albescente caelo, Paul. dig. 28, 2, 25. § 1: vesperascente caelo, Nep. Pelop. 2, 5. – c) der freie Himmel als Gesichtskreis, Horizont, libertas caeli, Quint.: cuicunque particulae caeli officeretur, Cic.: nox umida caelum abstulit, Verg. – dah. die Himmelsgegend, der Himmelsstrich, in eam caeli partem spectat, Plin.: hoc caelum, sub quo natus educatusque essem, Liv.: caelum, non animum mutant, qui trans mare currunt, Hor. – d) der Himmel als Sitz der unsterblichen Götter, me assere caelo, erkläre mich himmlischen Ursprungs, Ov.: de caelo delabi (v. Romulus), Liv.: de caelo delapsus, wie ein Bote des Himmels, ein Gottgesandter, Cic.: u. so de caelo demissus, Lucr., caelo missus, Tibull., quasi de caelo missus, Iustin.: caelum conscendere, in den H. steigen, Val. Max.: alqm in caelo ponere, Iustin.: in caelum ire od. abire, gen H.
    ————
    fahren, Suet., Petr. u. Tibull.: so auch in caelum plurimo igne attolli, Tac.: non ad mortem trudi, verum in caelum videri escendere, Cic. – dah. α) = die Götter selbst, sunt commercia caeli, mit dem H. haben wir (Dichter) Umgang, Ov. am. 3, 549. – β) = göttliche Verehrung, quid me caelum sperare iubebas, Verg. georg. 4, 325. – γ) = Unsterblichkeit, virum caelo Musa beat, Hor.: dicare caelo, Plin.: decretum patri suo caelum, sein V. wurde für unsterblich erklärt, unter die Götter versetzt, Tac. – e) personif., Caelum, ī, n. = Caelus (s. caelus no. II), Hyg. fab. praef. in. p. 2 M. – II) übtr. = die Wölbung, Decke, imum c. camerae, der innere Himmel (die innere Seite) des Gewölbes, Vitr. 7, 3, 3: capitis, Plin. 11, 134. – Apokop. Form. cael, Enn. ann. 561 (b. Auson. Technop. (XXVII) 13, 17. p. 139 Schenkl. – Die Schreibung caelum, nicht coelum, jetzt in den meisten Ausgaben, vgl. Wagner Orthograph. Verg. p. 413.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > caelum

  • 12 clientela

    clientēla, ae, f. (cliens), I) das Verhältnis des Klienten zu seinem Patron in Rom, die Klientschaft, Klientelverbindung, Schutzverwandtschaft, a) eig.: clientelae multae, Sall.: clientelae amplissimae, Cic.: esse in alcis clientela, jmds. Klient sein, Cic.: in alcis clientelam se conferre, Cic., od. se commendare, Ter.: poetae sub clientela Musarum, unter dem Schutz, Suet. – b) (bes. im Plur.) meton. = die Klienten selbst, Cic. ep. 15, 4, 15. Vell. 2, 29, 1. Val. Max. 2, 10, 8 u. 8, 13, 5. Tac. ann. 14, 61. Suet. Tib. 2, 2; Cal. 3, 3. – II) das Verhältnis eines minder mächtigen Volks zu einem mächtigern, in Gallien usw., die Schutzgenossenschaft, a) eig.: magnae eorum erant clientelae, Caes.: dicare se alcui in clientelam, Caes. – b) meton., die Schutzgenossen, Schützlinge eines mächtigern Volks in Griechenland, sordida paulo ante clientelae pars, Iustin. 8, 4, 8. – eines Großen in Britannien, regiae clientelae, die Hörigen, altd. das »Ingesinde«, Tac. ann. 12, 36.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > clientela

  • 13 consecro

    cōnsecro, āvī, ātum, āre (con u. sacer), heilig machen, heilig sprechen, I) dem heiligen (religiösen) Gebrauche anheimggeben, für Eigentum einer Gottheit od. der Götter erklären, einer Gottheit oder den Göttern weihen, 1) im allg.: a) eig.: aedem, Cic.: lucos et nemora, Tac.: Fortunae muliebris simulacrum cum aede sua, Val. Max.: simulacra, Cic. – domum, aedes alcis, Cic.: bona alcis, Cic. u. Liv. – diem adventus alcis, heiligen, zu einem den Göttern geweihten Tag, zu einem Festtag machen, Liv. – m. Abl. (durch), ossa pristini corporis memorando funere (v. Vogel Phönix), Mela. – m. ad u. Akk., P. Africanus veterem Carthaginem nudatam tectis atque moenibus ad testificandam nostram victoriam, ad aeternam hominum memoriam consecravit (so daß es nicht wieder aufgebaut werden durfte), Cic. – m. Adv. (wo?) od. m. in (in, an) u. Abl., Trallibus in templo Victoriae, ubi Caesaris statuam consecraverant, Caes.: c. aram in litore, Cic.: aram fortunae salutaris pro reditu meo in urbem senatus consecravit, Monum. Ancyr. tab. 2. lin. 27 sq. – m. in (bei) u. Abl., locum in condendis urbibus certis circa terminis c., Liv.: equorum greges in traiiciendo Rubicone, Suet. – mit Dat. (wem?), aedem tonanti Iovi, Suet.: Dianae templum, Mela: delubra Menti et Virtuti et Fidei, Cic.: sedem deo, Curt.: totam Siciliam Cereri et Liberae, Cic.:
    ————
    Marti insulam, Mela: hunc lucum tibi dedico consecroque, Priape, Catull.: c. Martis manubias Musis, Cic.: spolia Iovi Feretrio, Val. Max.: tres gladios Marti Ultori, Suet.: in eo loco Philaenis fratribus aras, Sall.: verb. candelabrum dare, donare, dicare, consecrare Iovi optumo maxumo, Cic. – Partic. Perf. Pass. m. Dat. comm. statt ab m. Abl., ara Octavio (von Okt.) consecrata, Suet.: Campus Stellatis maioribus (von den V.) consecratus, Suet. – u. bl. Partic. Perf. Pass. cōnsecrātus, geheiligt, geweiht, heilig (Ggstz. profanus), locus, Cic.: termini, Liv.: Cupido (als Statue), Cic.: consecratis (verbis) utendum est, Quint. – m. Prädik.-Akkus. im Partic. Fut. Pass., Christo se consecrare regendos, Prud. c. Symm. 1, 565. – b) übtr., weihen, in qua (patria) nostra omnia ponere et quasi consecrare debemus, auf dessen Altar als Opfer legen, Cic. de legg. 2, 5. – m. Dat. (wem?), qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt, gleichs. sklavisch zugetan u. zu eigen gegeben sind, Cic. Tusc. 2, 5. – 2) den unterirdischen Göttern weihen, der Strafe (Rache) der Götter anheimgeben od. preisgeben, a) eig., auch m. Abl. (durch) u. m. Dat. (wem?), bei strafbarer Übertretung eines Gesetzes, cum caput eius, qui contra fecerit, consecratur, verflucht wird, Cic. Balb. 33. – bei Gelübden, te tuumque caput sanguine hoc consecro, Liv. 3, 48, 5. – bei Schwüren, quibus (ver-
    ————
    bis) caput suum, domum suam, si scienter fefellisset, deorum irae consecraret, Plin. pan. 64, 3. – bei Kriegserklärungen, Dis pater Veiovis manes... uti vos eas urbes agrosque capita aetatesque eorum devotas consecratasque habeatis, alte Formel bei Macr. sat. 3, 9. § 10. – b) übtr., der Rache jmds. als Opfer weihen od. preisgeben, esse (se) iam consecratum Miloni, Cic. de har. resp. 7.
    II) heilig sprechen = leb. Wesen u. lebl. Ggstde. für göttlich od. heilig erklären, zur Gottheit erheben, vergöttern, heiligen, die göttliche Weihe geben u. dgl., 1) im allg.: a) eig.: Liberum cum Cerere Liberaque, Cic.: Romulum, Liv. epit.: aëra Iunonis nomine, Cic.: apud Memphim bovem Apim, Suet.: nullam beluam nisi ob aliquam utilitatem, Cic.: beluas propter beneficium, Cic. – mentem, fidem, virtutem, concordiam c. et publice dedicare, Cic.: alcis virtutes c. et in deorum numero collocare, Cic.: c. origines suas et ad deos referre auctores, Liv.: honos hominis deorum religione consecratus, Cic.: marito consecratissimo, Corp. inscr. Lat. 6, 3331. – besonders von der Vergötterung (Apotheose) der römischen Kaiser und ihrer Familienglieder, c. Claudium, Suet.: defunctam (matrem) prohibuit consecrari, Suet.: consecrati principes, Suet. – b) übtr.: α) heiligen = unverletzlich-, unantastbar machen, hanc opinionem in illo sanctissimo Hercule consecratam videmus, Cic.:
    ————
    vetera iam ista et religione omnium consecrata, Cic. – β) dem Ruhme nach heiligen = unsterblich machen, verewigen, gew. mit Abl. (durch), amplissimis monumentis memoriam nominis sui, Cic.; vgl. virorum fortium memoriam honore deorum immortalium consecratam, Cic.: (Socratis) ratio disputandi Platonis memoriā et litteris consecrata, Cic. – m. ad od. in (bis zu) u. Akk., (ii viri) prope ad immortalitatis et religionem et memoriam consecrantur, Cic.: reges maximi et potentissimi ob merita virtutum suarum in memoriam sunt consecrati, Curt. – 2) prägn.: a) ein leb. Wesen als Gottheit zuteilen, -zuweisen, m. Dat. (wem?), cuiusque generis beluas numero consecratas deorum, Cic. de rep. 3, 14: u. Olympiada immortalitati, Curt. 9, 6 (26), 26; 10, 5 (18), 30. – b) jmdm. etw. als etw. Göttliches zuweisen, -zuschreiben, cur... corporis curandi tuendique causā quaesita sit ars atque eius utilitas deorum immortalium inventioni consecrata, ihr Nutzen, d.i. sie (die Kunst) wegen ihres Nutzens der Erfindung der unst. G. als etwas Göttliches zugeschrieben wird, Cic. Tusc. 3, 1: Herculem modo et Patrem Liberum consecratae immortalitatis exempla referebas, führtest als Beispiel der Erhebung unter die Unsterblichen an, Curt. 8, 5 (19), 16. – übtr., beneficium elegantissimo carmine aeternitati c., der Ewigkeit zuweisen = verewigen, Val. Max. 1, 7. ext. 3. – c) als heilig erkennen u. bekennen, heiligen, sit
    ————
    deus nobis non in templis, sed in corde consecratus, Lact. de ira dei 23, 28: secum habeat deum semper in corde consecratum, quoniam ipse est dei templum, Lact. 6, 25, 15: nonne deus melius in nostra dedicandus est mente, in nostro immo consecrandus est pectore? Min. Fel. Oct. 32, 2.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > consecro

  • 14 opera

    opera, ae, f. (opus, eris), die Arbeit, Mühe, Bemühung, Bestrebung, Tätigkeit, die man auf etwas verwendet, I) eig.: A) im allg.: multi reperiuntur linguā factiosi, inertes operā, Plaut.: nusquam nec opera sine emolumento nec emolumentum ferme sine impensa opera, Liv.: laborem et operam in alqa re consumere, Arbeit u. M. auf etw. verwenden, Cic.: omnem curam atque operam in alqa re ponere, Cic.: operam alci rei insumere, sich mit etw. befassen, Tac.: operam tribuere rei publicae, seine Tätigkeit widmen, Cic.: operam studiumque conferre in rem, Mühe u. Eifer auf etw. verwenden, Cic.: operam ludere (vertändeln), Komik. (Brix Plaut. capt. 341): operam perdere, Sen.: frustra operam insumere, Liv.: non satis operae insumere in alqa re, Tac. dial.: tibi haec opera sumenda est, ut etc., Cic.: u. operam sumere mit Infin., Plaut. Men. 244: operam sumere ad pervestigandum, Plaut. merc. 935. – bes. operam navare, s. navo. – u. operam dare alci rei, auf etwas Mühe verwenden, eine Sache pflegen, sich mit etwas beschäftigen (s. Fabri Liv. 22, 2, 1), valetudini, Cic.: amori, Ter.: sermoni, Cic.: liberis, Kinder zeugen, Cic.: libellis palaestraeque, sich mit Lesen u. Leibesübungen beschäftigen, Liv.: u. so lectioni, Capit., lectioni operum tuorum, Hieron.: impensam huic scientiae operam dare, Quint.: philosophiae operam vehementer dare, Capit.:
    ————
    Epidicum quaerendo, Plaut.: auscultando, Plaut.: pingendo sub magistro Diogneto, Capit.: rei quaerendae, Plaut.: legibus condendis, Liv.: placandis dis habendoque delectu, Liv.: fidibus tractandis, Val. Max.: so auch religionibus colendis operam addere, Cic.: u. operam dare mit folg. ut od. ne u. Konj. = sich bemühen, darauf hinarbeiten, darauf sehen, daß od. daß nicht usw., Cic. u. Caes.: enixe operam dare, ut etc., Liv.: sedulo od. obstinate od. opere maximo operam dare, ut etc., Plaut. u. Ter.: so auch omnem operam dare, ut od. ne etc., alle Mühe aufwenden, daß od. daß nicht usw., Sen. de vit. beat. 2, 3; ad Polyb. 13 (32), 3: u. so studiose operam dare, ut ne etc., Cic. ep. 13, 11, 1: ferner operam dare m. folg. bl. Conjunctiv, Planc. in Cic. ep. 10, 21, 6. Varro r. r. 1, 13, 7: mit folg. Fragesatz (mit quî), Ter. Andr. 307: u. m. folg. Infin., id scire, Ter. Hec. 553 (u. so Lucr. 6, 1017. Augustin. serm. 243, 5). – operae pretium habere, den Lohn für seine Mühe haben, Liv.: est operae pretium (es verlohnt sich der Mühe, ist der Mühe wert) m. folg. Infin., Enn. fr., Cic. u.a.: non operae est (es lohnt sich nicht der Mühe) m. folg. Infin., Liv. (s. M. Müller Liv. 1, 26, 4): haud sane operae est m. folg. Infin., Curt. 7, 9 (33), 37: operae pretium facere, etw. tun, was der Mühe wert ist (lohnt), sich ein Verdienst erwerben (s. M. Müller Liv. praef. § 1), Liv.: ipse purpuram, amici operas (dabant), gaben ihre Ar-
    ————
    beit dazu, arbeiteten es, Cic.: homines in operas mittere, den Leuten Arbeit u. Verdienst verschaffen, Cic.: opera est mihi, ich bemühe mich, Plaut.: dah. datā operā, Cael. in Cic. ep., od. deditā operā u. (selten) operā deditā, Cic., mit Fleiß, vorsätzlich (s. dedo a. E.): so auch non sponte neque operā consultā (mit Absicht), Gell. 7 (6), 17, 3.
    B) insbes.: 1) die Bemühung, Mühwaltung, für andere = der Dienst, die Dienstleistung, exigere (in Anspruch nehmen) operam alcis od. ab alqo, Vell. u. Cic.: alcis operā uti bonā, singulari in alqa re, Caes. u. Vell.: operam suam polliceri, Sall. u. Vell.: operam fortium virorum edere, sich als tapfere Männer zeigen, Liv.: operas dare pro magistro, den Vizedirektor abgeben, Cic.: so auch esse in operis societatis, in Diensten der Gesellschaft sein, Cic.: operas reddas Musis, Dienste wieder erweisen, Cic.: operam alci dicare, jmdm. einen Dienst erweisen, Plaut. u. Ter.: suo sumptu operam rei publicae praebere, Dienste leisten, Liv.: alci hanc saltem operam eo bello praestare, ut etc., Liv.: denegare operam rei publicae, Liv.: eorum operae pretium facere, ihre Dienste würdigen, Liv. – bes. operam dare alci od. alci rei, α) übh. jmdm. einen Dienst erweisen, jmdm. zur Verfügung stehen, in jmds. Interesse wirken, zB. amico, Komik. (vgl. Lorenz Plaut. Pseud. 525): paululum mihi da operae, Ter.: operam alci dare egregiam, vortreffliche
    ————
    Dienste leisten, Cic.: fideliter operam dare suo veteri domino, Plaut. β) durch Zuhören, jmdm. aufmerksam zuhören (s. Brix Plaut. capt. prol. 6), alci, Plaut., od. sermoni alcis, Cic.: dicendi magistro, Suet.: assidue phonasco, beständigen Unterricht nehmen bei usw., Suet. γ) vom Richter, der eine Sache untersucht u. schlichtet = die Sache vornehmen, untersuchen, schlichten, Ter. u. Cic. δ) durch seine Gegenwart, auctioni, abhalten, besorgen, Cic.: rebus divinis, den Gottesdienst abhalten, verrichten, Cic. (u. so per aliquot dies rebus divinis, v. den Konsuln, Liv.): funeri, beiwohnen, Cic.: tonsori, sich rasieren lassen, Suet. – meā, tuā, alcis etc. operā, durch mein (dein usw.) Bemühen, Zutun, durch meine usw. Schuld, Ter., Cic. u. Liv.: unā operā od. eādem operā, in gleicher Weise, ebensogut, Plaut. u. Liv. – 2) eine religiöse Handlung, ein Opfer, solvo operam Dianae, Afran. com. 144.
    II) meton.: 1) das Tagewerk, quaternis operis, Varro: puerilis una opera, Colum. – 2) die Zeit, die man auf etw. verwenden kann, die Muße, deest mihi opera, Cic.: est mihi operae, ich habe Zeit, es ist mir gelegen, Liv.: si operae est auribus, wenn die Ohren Zeit haben, Plaut.: operae mi ubi erit (wenn ich Muße habe), ad te venero, Plaut. truc. 883: non operae est mihi etc. (auch ohne Dat. der Person), ich habe nicht Zeit, mir ist's nicht gelegen, ich habe nicht
    ————
    Lust, will nicht, Liv. u. Gell. ( aber operae non est, es darf nicht geschehen, Plaut. merc. 917). – 3) der für Bezahlung dienende Arbeiter, a) im guten Sinne, Tagelöhner, Geselle, unius operae tactu, Vitr.: opera nona, Hor. – gew. im Plur. b. Cic. u.a.: operae fabrorum, Cic. – b) (im Plur.) im verächtlichen Sinne = erkaufte Helfershelfer, Clodianae, Cic.: operae theatrales, Beifallklatscher im Schauspielhause (Leute, die sich zur Bezeigung von Beifall oder Mißfallen im Theater um Lohn verdingen), Tac. ann. 1, 16: u. so operae veteres a scaena, Corp. inscr. Lat. 11, 4813. – 4) die Tat (im Ggstz. zu »Rat«), contra operā expertus, Plaut.: ista dicta te expedire et operis et factis volo, Plaut.: alcis operā et consilio uti, Sulpic. in Cic. ep.: ut neque amicis neque etiam alienioribus operā, consilio, labore desim, Cic. – 5) konkret = opus, das Gemächt, Werk, operae araneorum, Spinnengewebe, Plaut. asin. 425: obscura opera Myrmecidum, Varro LL. 7, 1. – aber Cic. ad Att. 15, 13, 6 ist exstabit opera peregrinationis huius = es wird sich die schriftstellerische Tätigkeit (auf) dieser Wanderung herausstellen.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > opera

  • 15 dicō

        dicō āvī, ātus, āre    [* dicus; DIC-], to dedicate, consecrate, devote: donum (Iovi) dicatum: ara condita atque dicata, L.: tibi aram dicatum iri, L.: templum Iovis, O., L.: templa sibi (patri), V.: vehiculum, Ta.— To give up, set apart, appropriate, attach: hanc operam tibi, T.: diem tibi: se Crasso, se Remis in clientelam, Cs.: se alii civitati, to become a free denizen: in aliam se civitatem.— To initiate, inaugurate: illā acie nova signa, Ta.
    * * *
    I
    dicare, dicavi, dicatus V
    dedicate, consecrate, set apart; devote; offer
    II
    dicere, additional forms V
    say, talk; tell, call; name, designate; assert; set, appoint; plead; order
    III
    dicere, dixi, dictus V
    say, talk; tell, call; name, designate; assert; set, appoint; plead; order

    Latin-English dictionary > dicō

  • 16 dīcō

        dīcō dīxī, dictus (imper. dīc; perf. often <*>ync. dīxtī; P. praes. gen. plur. dīcentum for dīcentium, O.), ere    [DIC-], to say, speak, utter, tell, mention, relate, affirm, declare, state, assert: ille, quem dixi, mentioned: stuporem hominis vel dicam pecudis attendite, or rather: neque dicere quicquam pensi habebat, S.: in aurem Dicere nescio quid puero, whisper, H.: Quid de quoque viro et cui dicas, H.: quam tertiam esse Galliae partem dixeramus, Cs.: dico eius adventu copias instructas fuisse: derectos se a vobis dicunt, Cs.: qui dicerent, nec tuto eos adituros, nec, etc., L.— Pass: de hoc Verri dicitur, habere eum, etc., it is reported to Verres that, etc.: dicitur, ad ea referri omnes nostras cogitationes, they say: quam (partem) Gallos obtinere dictum est, I have remarked, Cs.: ut supra dictum est, S.: sicut ante dictum est, N.: Facete dictum, smartly said, T.: multa facete dicta: centum pagos habere dicuntur, Cs.: qui primus Homeri libros sic disposuisse dicitur: ubi dicitur cinxisse Semiramis urbem, O.— Supin. abl.: dictu opus est, T.: nil est dictu facilius, T.— Prov.: dictum ac factum, no sooner said than done, T.— To assert, affirm, maintain: quem esse negas, eundem esse dicis.—Of public speaking, to pronounce, deliver, rehearse, speak: oratio dicta de scripto: sententiam: qui primus sententiam dixerit, voted: sententiae dicebantur, the question was put: testimonium, to give evidence: causam, to plead: ius, to pronounce judgment: ad quos? before whom (as judges)?: ad ista dicere, in reply to: dixi (in ending a speech), I have done.—To describe, relate, sing, celebrate, tell, predict: maiora bella dicentur, L.: laudes Phoebi, H.: Alciden puerosque Ledae, H.: te carmine, V.: Primā dicte mihi Camenā, H.: versūs, V.: carmina fistulā, accompany, H.: cursum mihi, foretell, V.: fata Quiritibus, H.: hoc (Delphi), O.— To urge, offer: non causam dico quin ferat, I have no objection, T. — To pronounce, utter, articulate: cum rho dicere nequiret, etc.— To call, name: me Caesaris militem dici volui, Cs.: cui Ascanium dixere nomen, L.: Quem dixere Chaos, O.: Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, V.: Romanos suo de nomine, V.: Hic ames dici pater, H.: lapides Ossa reor dici, O.: dictas a Pallade terras Linquit, O.— Prov.: dici beatus Ante obitum nemo debet, O. — To name, appoint (to an office): se dictatorem, Cs.: magistrum equitum, L.: arbitrum bibendi, H.— To appoint, set apart, fix upon, settle: pecuniam omnem suam doti: hic nuptiis dictust dies, T.: diem operi: dies conloquio dictus est, Cs.: locum consciis, L.: legem his rebus: foederis uequas leges, V.: legem tibi, H.: legem sibi, to give sentence upon oneself, O.: eodem Numida inermis, ut dictum erat, accedit, S.—In phrases with potest: non dici potest quam flagrem desiderio urbis, it is beyond expression: quantum desiderium sui reliquerit dici vix potest, can hardly be told.— To tell, bid, admonish, warn, threaten: qui diceret, ne discederet, N.: Dic properet, bid her hasten, V.: dic Ad cenam veniat, H.: Tibi ego dico annon? T.: tibi equidem dico, mane, T.: tibi dicimus, O.: dixi, I have said it, i. e. you may depend upon it, T.: Dixi equidem et dico, I have said and I repeat it, H.— To mean, namely, to wit: non nullis rebus inferior, genere dico et nomine: Caesari, patri dico: cum dico mihi, senatui dico populoque R.
    * * *
    I
    dicare, dicavi, dicatus V
    dedicate, consecrate, set apart; devote; offer
    II
    dicere, additional forms V
    say, talk; tell, call; name, designate; assert; set, appoint; plead; order
    III
    dicere, dixi, dictus V
    say, talk; tell, call; name, designate; assert; set, appoint; plead; order

    Latin-English dictionary > dīcō

  • 17 civitas

    cīvĭtas, ātis ( gen. plur. civitatium, Cic. Rep. 1, 34, 51; id. Leg. 2, 4, 9; Caes. B. G. 4, 3; 5, 22; Sall. C. 40, 2; Liv. 1, 17, 4; 2, 6, 5; 33, 20, 11 Drak.; 42, 30, 6; 42, 44, 1; 45, 34, 1; Vell. 2, 42, 2; Quint. 2, 16, 4 N. cr.; Suet. Tit. 8 Oud.; Cornut. ap. Charis. p. 100 P.; cf. Varr. L. L. 8, § 66; Prisc. p. 771 P.; Neue, Formenl. 1, 268), f. [civis].
    I.
    Abstr., the condition or privileges of a ( Roman) citizen, citizenship, freedom of the city (upon its conditions, v. Zimmern, Rechtsgesch. 2, § 123 sq.;

    Dict. of Antiq. p. 260 sqq.): Cato, cum esset Tusculi natus, in populi romani civitatem susceptus est: ita, cum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 2, 5:

    donare aliquem civitate,

    id. Balb. 13, 20; Suet. Caes. 24; 42; 76; id. Aug. 47; id. Tib. 51; id. Ner. 24:

    dare civitatem alicui,

    Cic. Arch. 4, 7; 5, 10; Liv. 1, 28, 7; 8, 14, 8; Suet. Aug. 40; id. Galb. 14: accipere aliquem in civitatem, [p. 347] Cic. Off. 1, 11, 35:

    adsciscere in civitatem,

    Liv. 6, 40, 4:

    ascribere aliquem in civitatem,

    Cic. Arch. 4, 6:

    aliquem foederatis civitatibus ascribere,

    id. ib. 4, 7:

    in aliis civitatibus ascriptus,

    id. ib. 5, 10:

    assequi,

    Tac. A. 11, 23:

    consequi,

    Cic. Balb. 13, 31:

    deponere,

    id. Caecin. 34, 100:

    decedere de civitate,

    id. Balb. 5, 11:

    dicare se civitati,

    id. ib. 11, 28:

    in civitatem,

    id. ib. 12, 30:

    eripere,

    id. Caecin. 34, 99:

    habere,

    id. Balb. 13, 31:

    impertiri civitatem,

    id. Arch. 5, 10:

    furari civitatem,

    id. Balb. 2, 5:

    petere,

    Suet. Caes. 8:

    Romanam assequi,

    Tac. A. 11, 23:

    adipisci,

    Suet. Aug. 40:

    Romanam usurpare,

    id. Calig. 38; id. Claud. 25:

    amittere civitatem,

    Cic. Caecin. 34, 98:

    adimere,

    id. ib.; Suet. Caes. 28:

    petere,

    id. ib. 8:

    negare,

    id. Aug. 40:

    jus civitatis,

    Cic. Caecin. 34, 98; id. Arch. 5, 11:

    recipere aliquem in civitatem,

    id. Caecin. 34, 100; id. Arch. 10,22; id. Balb. 13, 31:

    relinquere,

    id. Caecin. 34, 100:

    retinere civitatem,

    id. Balb. 12, 30:

    retinere aliquem in civitate,

    id. Lig. 11, 33:

    ademptio civitatis,

    id. Dom. 30, 78:

    commemoratio,

    id. Verr. 2, 5, 62, § 162:

    nomen,

    id. ib.:

    ereptor,

    id. Dom. 30, 81.—
    B.
    Trop.:

    ut oratio Romana plane videatur, non civitate donata,

    Quint. 8, 1, 3; cf.:

    civitate Romanā donare agricolationem,

    Col. 1, 1, 12:

    verbum hoc a te civitate donatum,

    naturalized, Gell. 19, 3, 3; Sen. Ep. 120, 4; id. Q. N. 5, 16, 4.—More freq.,
    II.
    Concr., the citizens united in a community, the body - politic, the state, and as this consists of one city and its territory, or of several cities, it differs from urbs, i.e. the compass of the dwellings of the collected citizens;

    but sometimes meton., = urbs, v. B.: concilia coetusque hominum jure sociati, quae civitates appellantur,

    Cic. Rep. 6, 13, 13:

    tum conventicula hominum, quae postea civitates nominatae sunt, tum domicilia conjuncta, quas urbes dicimus, etc.,

    id. Sest. 42, 91; cf.: omnis populus, qui est talis coetus multitudinis, qualem exposui; omnis civitas, quae est constitutio populi;

    omnis res publica, quae populi res est, etc.,

    id. Rep. 1, 26, 41:

    quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in eā civitas... non dubitavisset, quin et Roma urbs (esset), et eam civitas incoleret,

    id. Ac. 2, 45, 137:

    aucta civitate magnitudine urbis,

    Liv. 1, 45, 1:

    Orgetorix civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent,

    Caes. B. G. 1, 2 Oud.; so id. ib. 1, 4; 1, 19; 1, 31; cf. Sisenn. ap. Non. p. 429, 15:

    civitates aut nationes devictae,

    Cic. Off. 1, 11, 35; Sall. C. 31, 1; Liv. 21, 1, 2:

    io triumphe non semel dicemus civitas omnis,

    Hor. C. 4, 2, 51; cf. id. Epod. 16, 36 and 18:

    cum civitas in foro exspectatione erecta staret,

    Liv. 3, 47, 1; so id. 2, 37, 5; 26, 18, 6; 34, 41, 1; Tac. A. 3, 11; Suet. Calig. 6; id. Tib. 17; 42:

    civitates aut condere novas aut conservare jam conditas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12; id. Sull. 9, 28; id. Rep. 1, 8, 13; 1, 3, 5:

    omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est,

    Caes. B. G. 1, 12:

    quae pars civitatis Helvetiae, etc.,

    id. ib.:

    non longe a Tolosatium finibus, quae civitas est in provinciā,

    id. ib. 1, 10:

    Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens,

    id. ib. 4, 3:

    Rhodiorum civitas, magna atque magnifica,

    Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 69, 3:

    Heraclea quae est civitas aequissimo jure ac foedere,

    Cic. Arch. 4, 6 et saep.:

    administrare civitatem,

    id. Off. 1, 25, 88:

    mutari civitatum status,

    id. Leg. 3, 14, 32; so,

    civitatis status,

    Quint. 6, 1, 16; 11, 1, 85:

    (legibus) solutis stare ipsa (civitas) non possit,

    id. 11, 1, 85:

    lege civitatis,

    id. 12, 10, 26; cf. id. 5, 10, 25:

    mos civitatis,

    id. 10, 1, 107; 12, 3, 7; 1, 2, 2.—Of Plato's ideal republic:

    si in illā commenticiā Platonis civitate res ageretur,

    Cic. de Or. 1, 53, 230.—
    2.
    Trop.:

    civitas caelitum,

    Plaut. Rud. prol. 2:

    ut jam universus hic mundus una civitas sit communis deorum atque hominum existimanda,

    Cic. Leg. 1, 7, 23.—
    B.
    Meton., = urbs, a city (rare and mostly post-Aug.; not in Cic. or Cæs.): civitatem incendere, Enn. ap. Non. p. 429, 5 (Trag. 382 Vahl.):

    cum errarem per totam civitatem,

    Petr. 8, 2; cf. id. 8, 141 fin.:

    Lingonum,

    Tac. H. 1, 54; 1, 64:

    ab excidio civitatis,

    id. ib. 1, 63;

    1, 69: circumjectae civitates,

    id. ib. 3, 43:

    muri civitatis,

    id. ib. 4, 65; id. A. 6, 42:

    pererrata nocturnis conversationibus,

    Sen. Ben. 6, 32, 1:

    expugnare civitatem,

    Quint. 8, 3, 67; cf.:

    expugnandae civitates,

    id. 12, 9, 2:

    plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas restituit in melius,

    Suet. Vesp. 17; cf. id. Tit. 8; id. Tib. 84 fin.; Lact. 2, 7, 19.—
    2.
    Esp., the city, i. e. Rome and its inhabitants, Tac. H. 1, 19; 2, 92; 4, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > civitas

  • 18 consacratus

    consē̆cro (written CONSACRO in Monum. Ancyr. 2, 28; 4, 25; Inscr. Orell. 618 al.; v. infra, P. a.), āvi, ātum, 1, v. a. [sacro], to dedicate, devote something as sacred to a deity (class., esp. in prose).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    (α).
    With dat.:

    candelabrum dare, donare, dicare, consecrare Jovi Optimo Maximo,

    Cic. Verr. 2, 4, 29, § 67:

    manubias Martis Musis,

    id. Arch. 11, 27:

    totam Siciliam Cereri et Liberae,

    id. Verr. 2, 4, 48, § 106:

    aedem Tonanti Jovi,

    Suet. Aug. 29:

    tres gladios Marti Ultori,

    id. Calig. 24:

    locum castrorum Neptuno ac Marti,

    id. Aug. 18:

    barbam Capitolio,

    id. Ner. 12: hunc lucum tibi (with dedico), * Cat. 18, 1 al.—
    (β).
    Without dat.:

    quia consecrabantur aedes, non privatorum domicilia, sed quae sacra nominantur, consecrabantur agri... ut imperator agros de hostibus captos consecraret,

    Cic. Dom. 49, 128:

    aram,

    id. ib. 55, 140; 53, 137; id. Har. Resp. 5, 9:

    video etiam consecrata simulacra,

    id. N. D. 3, 24, 61:

    locum certis circa terminis,

    Liv. 1, 44, 4:

    lucos ac nemora,

    Tac. G. 9 fin.:

    agrum Campanum,

    Suet. Caes. 20:

    eam partem domūs,

    id. Aug. 5:

    simulacrum in parte aedium,

    id. Galb. 4 al.:

    locus consecratus,

    a consecrated, holy place, Caes. B. G. 6, 13; 6, 17 al.;

    opp. profanus,

    Cic. Part. Or. 10, 36:

    tuum caput sanguine hoc,

    Liv. 3, 48, 6:

    Gracchi bona,

    id. 43, 16, 10:

    veterem Carthaginem nudatam tectis ac moenibus,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of persons, to elevate to the rank of deity, to place among the gods, to deify:

    Liberum,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; 3, 15, 39; id. Leg. 2, 11, 28; Tac. A. 13, 14; Suet. Tib. 51; id. Ner. 9; id. Calig. 35; * Hor. C. 4, 8, 27 al.:

    Olympiadem matrem immortalitati,

    Curt. 9, 6, 26; 10, 5, 30.—And of animals: videat... cujusque generis beluas numero consecratas deorum, Cic. Leg. 3, 9, 14.—
    2.
    To devote or doom to destruction, to execrate, in laws, vows, and oaths, Cic. Balb. 14, 33 (v. consecratio, II.):

    caput alicujus,

    Liv. 3, 48, 5; Plin. Pan. 64, 3.—And an old formula in declaring war:

    Dis pater, Vejovis, manes... exercitum hostium, urbes agrosque, capita aetatesque eorum devotas consecratasque habeatis,

    Macr. S. 3, 9, 10. —
    3.
    To surrender to the vengeance of any one:

    esse (se) jam consecratum Miloni,

    Cic. Har. Resp. 4, 7.—
    II.
    Trop. (most freq. in Cic.).
    A.
    In gen., to devote, dedicate, consecrate.
    (α).
    With dat.:

    qui certis quibusdam sententiis quasi addicti et consecrati sunt,

    Cic. Tusc. 2, 2, 5:

    (corporis curandi) ars deorum immortalium inventioni consecrata,

    id. ib. 3, 1, 1.—
    (β).
    Absol.:

    cui patriae nos totos dedere et in quā nostra omnia ponere et quasi consecrare debemus,

    to lay upon the altar of one's country, Cic. Leg. 2, 2, 5; cf.:

    consecrare opinionem in illo sanctissimo Hercule,

    id. Sest. 68, 143:

    vocabula,

    Quint. 1, 6, 41:

    Herculem modo et Patrem Liberum Consecratae immortalitatis exempla referebas,

    i. e. adduced as instances of deification, Curt. 8, 5, 16.—
    B.
    To hallow, recognize as holy (eccl. Lat.):

    sit Deus nobis non in templis sed in corde consecratus, Lact. de Ira Dei, 23, 28: secum habeat Deum semper in corde consecratum, quoniam ipse est Dei templum,

    id. 6, 25, 15:

    Deum in nostro pectore,

    Min. Fel. Oct. 32, 2.—
    C.
    To make immortal, immortalize:

    ratio disputandi (sc. Socratis) Platonis memoriā et litteris consecrata,

    Cic. Tusc. 5, 4, 11:

    amplissimis monumentis consecrare memoriam nominis tui,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 15, § 44:

    orator cum jam secretus et consecratus, liber invidiā, famam in tuto collocarit,

    Quint. 12, 11, 7:

    beneficium elegantissimo carmine,

    Val. Max. 1, 7, ext. 3. —Hence, consē̆crātus ( -sā̆cr-), a, um, P. a., consecrated, holy; in sup.: CONSACRATISSIMVS, Inscr. ap. Bellerm. Vig. Rom. Laterc. p. 72, n. 283.

    Lewis & Short latin dictionary > consacratus

  • 19 consecratus

    consē̆cro (written CONSACRO in Monum. Ancyr. 2, 28; 4, 25; Inscr. Orell. 618 al.; v. infra, P. a.), āvi, ātum, 1, v. a. [sacro], to dedicate, devote something as sacred to a deity (class., esp. in prose).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    (α).
    With dat.:

    candelabrum dare, donare, dicare, consecrare Jovi Optimo Maximo,

    Cic. Verr. 2, 4, 29, § 67:

    manubias Martis Musis,

    id. Arch. 11, 27:

    totam Siciliam Cereri et Liberae,

    id. Verr. 2, 4, 48, § 106:

    aedem Tonanti Jovi,

    Suet. Aug. 29:

    tres gladios Marti Ultori,

    id. Calig. 24:

    locum castrorum Neptuno ac Marti,

    id. Aug. 18:

    barbam Capitolio,

    id. Ner. 12: hunc lucum tibi (with dedico), * Cat. 18, 1 al.—
    (β).
    Without dat.:

    quia consecrabantur aedes, non privatorum domicilia, sed quae sacra nominantur, consecrabantur agri... ut imperator agros de hostibus captos consecraret,

    Cic. Dom. 49, 128:

    aram,

    id. ib. 55, 140; 53, 137; id. Har. Resp. 5, 9:

    video etiam consecrata simulacra,

    id. N. D. 3, 24, 61:

    locum certis circa terminis,

    Liv. 1, 44, 4:

    lucos ac nemora,

    Tac. G. 9 fin.:

    agrum Campanum,

    Suet. Caes. 20:

    eam partem domūs,

    id. Aug. 5:

    simulacrum in parte aedium,

    id. Galb. 4 al.:

    locus consecratus,

    a consecrated, holy place, Caes. B. G. 6, 13; 6, 17 al.;

    opp. profanus,

    Cic. Part. Or. 10, 36:

    tuum caput sanguine hoc,

    Liv. 3, 48, 6:

    Gracchi bona,

    id. 43, 16, 10:

    veterem Carthaginem nudatam tectis ac moenibus,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of persons, to elevate to the rank of deity, to place among the gods, to deify:

    Liberum,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; 3, 15, 39; id. Leg. 2, 11, 28; Tac. A. 13, 14; Suet. Tib. 51; id. Ner. 9; id. Calig. 35; * Hor. C. 4, 8, 27 al.:

    Olympiadem matrem immortalitati,

    Curt. 9, 6, 26; 10, 5, 30.—And of animals: videat... cujusque generis beluas numero consecratas deorum, Cic. Leg. 3, 9, 14.—
    2.
    To devote or doom to destruction, to execrate, in laws, vows, and oaths, Cic. Balb. 14, 33 (v. consecratio, II.):

    caput alicujus,

    Liv. 3, 48, 5; Plin. Pan. 64, 3.—And an old formula in declaring war:

    Dis pater, Vejovis, manes... exercitum hostium, urbes agrosque, capita aetatesque eorum devotas consecratasque habeatis,

    Macr. S. 3, 9, 10. —
    3.
    To surrender to the vengeance of any one:

    esse (se) jam consecratum Miloni,

    Cic. Har. Resp. 4, 7.—
    II.
    Trop. (most freq. in Cic.).
    A.
    In gen., to devote, dedicate, consecrate.
    (α).
    With dat.:

    qui certis quibusdam sententiis quasi addicti et consecrati sunt,

    Cic. Tusc. 2, 2, 5:

    (corporis curandi) ars deorum immortalium inventioni consecrata,

    id. ib. 3, 1, 1.—
    (β).
    Absol.:

    cui patriae nos totos dedere et in quā nostra omnia ponere et quasi consecrare debemus,

    to lay upon the altar of one's country, Cic. Leg. 2, 2, 5; cf.:

    consecrare opinionem in illo sanctissimo Hercule,

    id. Sest. 68, 143:

    vocabula,

    Quint. 1, 6, 41:

    Herculem modo et Patrem Liberum Consecratae immortalitatis exempla referebas,

    i. e. adduced as instances of deification, Curt. 8, 5, 16.—
    B.
    To hallow, recognize as holy (eccl. Lat.):

    sit Deus nobis non in templis sed in corde consecratus, Lact. de Ira Dei, 23, 28: secum habeat Deum semper in corde consecratum, quoniam ipse est Dei templum,

    id. 6, 25, 15:

    Deum in nostro pectore,

    Min. Fel. Oct. 32, 2.—
    C.
    To make immortal, immortalize:

    ratio disputandi (sc. Socratis) Platonis memoriā et litteris consecrata,

    Cic. Tusc. 5, 4, 11:

    amplissimis monumentis consecrare memoriam nominis tui,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 15, § 44:

    orator cum jam secretus et consecratus, liber invidiā, famam in tuto collocarit,

    Quint. 12, 11, 7:

    beneficium elegantissimo carmine,

    Val. Max. 1, 7, ext. 3. —Hence, consē̆crātus ( -sā̆cr-), a, um, P. a., consecrated, holy; in sup.: CONSACRATISSIMVS, Inscr. ap. Bellerm. Vig. Rom. Laterc. p. 72, n. 283.

    Lewis & Short latin dictionary > consecratus

  • 20 consecro

    consē̆cro (written CONSACRO in Monum. Ancyr. 2, 28; 4, 25; Inscr. Orell. 618 al.; v. infra, P. a.), āvi, ātum, 1, v. a. [sacro], to dedicate, devote something as sacred to a deity (class., esp. in prose).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    (α).
    With dat.:

    candelabrum dare, donare, dicare, consecrare Jovi Optimo Maximo,

    Cic. Verr. 2, 4, 29, § 67:

    manubias Martis Musis,

    id. Arch. 11, 27:

    totam Siciliam Cereri et Liberae,

    id. Verr. 2, 4, 48, § 106:

    aedem Tonanti Jovi,

    Suet. Aug. 29:

    tres gladios Marti Ultori,

    id. Calig. 24:

    locum castrorum Neptuno ac Marti,

    id. Aug. 18:

    barbam Capitolio,

    id. Ner. 12: hunc lucum tibi (with dedico), * Cat. 18, 1 al.—
    (β).
    Without dat.:

    quia consecrabantur aedes, non privatorum domicilia, sed quae sacra nominantur, consecrabantur agri... ut imperator agros de hostibus captos consecraret,

    Cic. Dom. 49, 128:

    aram,

    id. ib. 55, 140; 53, 137; id. Har. Resp. 5, 9:

    video etiam consecrata simulacra,

    id. N. D. 3, 24, 61:

    locum certis circa terminis,

    Liv. 1, 44, 4:

    lucos ac nemora,

    Tac. G. 9 fin.:

    agrum Campanum,

    Suet. Caes. 20:

    eam partem domūs,

    id. Aug. 5:

    simulacrum in parte aedium,

    id. Galb. 4 al.:

    locus consecratus,

    a consecrated, holy place, Caes. B. G. 6, 13; 6, 17 al.;

    opp. profanus,

    Cic. Part. Or. 10, 36:

    tuum caput sanguine hoc,

    Liv. 3, 48, 6:

    Gracchi bona,

    id. 43, 16, 10:

    veterem Carthaginem nudatam tectis ac moenibus,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of persons, to elevate to the rank of deity, to place among the gods, to deify:

    Liberum,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; 3, 15, 39; id. Leg. 2, 11, 28; Tac. A. 13, 14; Suet. Tib. 51; id. Ner. 9; id. Calig. 35; * Hor. C. 4, 8, 27 al.:

    Olympiadem matrem immortalitati,

    Curt. 9, 6, 26; 10, 5, 30.—And of animals: videat... cujusque generis beluas numero consecratas deorum, Cic. Leg. 3, 9, 14.—
    2.
    To devote or doom to destruction, to execrate, in laws, vows, and oaths, Cic. Balb. 14, 33 (v. consecratio, II.):

    caput alicujus,

    Liv. 3, 48, 5; Plin. Pan. 64, 3.—And an old formula in declaring war:

    Dis pater, Vejovis, manes... exercitum hostium, urbes agrosque, capita aetatesque eorum devotas consecratasque habeatis,

    Macr. S. 3, 9, 10. —
    3.
    To surrender to the vengeance of any one:

    esse (se) jam consecratum Miloni,

    Cic. Har. Resp. 4, 7.—
    II.
    Trop. (most freq. in Cic.).
    A.
    In gen., to devote, dedicate, consecrate.
    (α).
    With dat.:

    qui certis quibusdam sententiis quasi addicti et consecrati sunt,

    Cic. Tusc. 2, 2, 5:

    (corporis curandi) ars deorum immortalium inventioni consecrata,

    id. ib. 3, 1, 1.—
    (β).
    Absol.:

    cui patriae nos totos dedere et in quā nostra omnia ponere et quasi consecrare debemus,

    to lay upon the altar of one's country, Cic. Leg. 2, 2, 5; cf.:

    consecrare opinionem in illo sanctissimo Hercule,

    id. Sest. 68, 143:

    vocabula,

    Quint. 1, 6, 41:

    Herculem modo et Patrem Liberum Consecratae immortalitatis exempla referebas,

    i. e. adduced as instances of deification, Curt. 8, 5, 16.—
    B.
    To hallow, recognize as holy (eccl. Lat.):

    sit Deus nobis non in templis sed in corde consecratus, Lact. de Ira Dei, 23, 28: secum habeat Deum semper in corde consecratum, quoniam ipse est Dei templum,

    id. 6, 25, 15:

    Deum in nostro pectore,

    Min. Fel. Oct. 32, 2.—
    C.
    To make immortal, immortalize:

    ratio disputandi (sc. Socratis) Platonis memoriā et litteris consecrata,

    Cic. Tusc. 5, 4, 11:

    amplissimis monumentis consecrare memoriam nominis tui,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 15, § 44:

    orator cum jam secretus et consecratus, liber invidiā, famam in tuto collocarit,

    Quint. 12, 11, 7:

    beneficium elegantissimo carmine,

    Val. Max. 1, 7, ext. 3. —Hence, consē̆crātus ( -sā̆cr-), a, um, P. a., consecrated, holy; in sup.: CONSACRATISSIMVS, Inscr. ap. Bellerm. Vig. Rom. Laterc. p. 72, n. 283.

    Lewis & Short latin dictionary > consecro

См. также в других словарях:

  • dicare — di·cà·re v.tr. OB consacrare {{line}} {{/line}} DATA: av. 1527. ETIMO: dal lat. dicāre intens. di dicĕre dire …   Dizionario italiano

  • dicare — {{hw}}{{dicare}}{{/hw}}v. tr. (lett.) Consacrare …   Enciclopedia di italiano

  • prêcher — [ preʃe ] v. <conjug. : 1> • v. 1220; prediat Xe « il prêche »; lat. ecclés. prædicare « annoncer, publier » I ♦ V. tr. 1 ♦ Enseigner (la révélation religieuse). Prêcher l Évangile. Par ext. « C est ainsi que Jésus veut être prêché »… …   Encyclopédie Universelle

  • predigen — »das Wort Gottes ‹in der Kirche› verkünden«: Das aus der Kirchensprache stammende Verb, mhd. bredigen, predigen, ahd. bredigōn, predigōn, ist aus gleichbed. kirchenlat. praedicare (predicare) entlehnt, das lat. prae dicare »öffentlich ausrufen …   Das Herkunftswörterbuch

  • Prediger — predigen »das Wort Gottes ‹in der Kirche› verkünden«: Das aus der Kirchensprache stammende Verb, mhd. bredigen, predigen, ahd. bredigōn, predigōn, ist aus gleichbed. kirchenlat. praedicare (predicare) entlehnt, das lat. prae dicare »öffentlich… …   Das Herkunftswörterbuch

  • Predigt — predigen »das Wort Gottes ‹in der Kirche› verkünden«: Das aus der Kirchensprache stammende Verb, mhd. bredigen, predigen, ahd. bredigōn, predigōn, ist aus gleichbed. kirchenlat. praedicare (predicare) entlehnt, das lat. prae dicare »öffentlich… …   Das Herkunftswörterbuch

  • prédicable — [ predikabl ] adj. et n. • 1503; lat. prædicabilis, de prædicare « proclamer, déclarer » ♦ Didact. Applicable (à un sujet). N. Les prédicables : les classes de prédicats des scolastiques (genre, espèce, différence, qualités propres et accident).… …   Encyclopédie Universelle

  • prédicant — [ predikɑ̃ ] n. m. • 1523; lat. prædicans, de prædicare « prêcher » 1 ♦ Vx Celui qui fait des sermons. ♢ Mod. Ministre du culte protestant dont la fonction essentielle est la prédication. 2 ♦ Adj. Littér. Moralisateur. « l âge l a rendu un peu… …   Encyclopédie Universelle

  • prédicateur — [ predikatɶr ] n. m. • 1239; lat. ecclés. prædicator, de prædicare « prêcher » 1 ♦ Celui qui prêche (⇒ prêcheur). Prédicateur qui monte en chaire. « des prédicateurs qui colportent de place en place la parole divine » (Tocqueville). ♢… …   Encyclopédie Universelle

  • prédication — 1. prédication [ predikasjɔ̃ ] n. f. • 1119; lat. ecclés. prædicatio, de prædicare « prêcher » 1 ♦ Action de prêcher. La prédication des apôtres. La prédication de l Évangile. Toute propagande par le discours. « Il faut méditer sur la prodigieuse …   Encyclopédie Universelle

  • prédiquer — [ predike ] v. tr. <conjug. : 1> • 1960; log. 1923; adapt. lat. prædicare, avec infl. de l angl. to predicate ♦ Ling. Dire (qqch. d un sujet) au moyen d un prédicat (⇒ 2. prédication). Prédiquer de la licorne que c est un animal imaginaire …   Encyclopédie Universelle

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»