Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

coactum

  • 1 coactum

    cōgo, cŏēgi, cŏactum (COGVIT = cogit, Inscr Marin Fratr Arv. p. 170), 3, v. a. [contr. from co-ago], to drive together to one point, to collect, compress, crowd, bring, or urge together, to assemble, gather together (class. and very freq.; syn.: colligo, congrego)
    I.
    Lit.
    A.
    In gen. (constr. as a verb of motion with in and acc., or with adv. of direction):

    cogantur (oves) intro,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 15; Verg. E. 3, 98; cf.

    pecus,

    id. ib. 3, 20:

    oves stabulis,

    id. ib. 6, 85:

    nubes in unum locum,

    Lucr. 6, 274; cf. id. 6, 464; 6, 734:

    oleam,

    to collect, Cato, R. R. 64, 1; 65, 2; 144, 1.—So of the collecting together of fruits, also in Varr. R. R. 1, 6, 3; Col. 11, 2, 70; 12, 3, 9:

    talenta ad quindecim Coëgi,

    received, collected, Ter. Heaut. 1, 1, 94 Ruhnk.; so Cic. Verr. 2, 2, 48, § 120; id. Att. 6, 2, 8; id. Rab. Post. 11, 30:

    Orgetorix ad judicium omnem suam familiam undique coëgit,

    Caes. B. G. 1, 4; cf.:

    multitudinem hominum ex agris, id. ib: concilium,

    id. ib. 7, 77; Verg. A. 11, 304:

    concilium Hypatam,

    Liv. 36, 26, 1:

    bucina cogebat priscos ad verba Quirites,

    Prop. 4 (5), 1, 13.—So of the collecting of troops ( = contrahere), Caes. B. C. 1, 15 fin.; cf. Sall. J. 95, 1:

    copias in unum locum,

    Caes. B. G. 2, 5; 6, 10 al.:

    exercitum in unum,

    Cic. Fam. 15, 4, 2:

    multitudinem in unum,

    Sall. J. 80, 2; cf. Caes. B. G. 1, 4:

    in classem,

    Liv. 36, 3, 5:

    milites in provinciam,

    id. 43, 15, 7:

    exercitum Dyrrhachium,

    Sall. H. 1, 31 Gerl.:

    ad militiam aliquos,

    id. J. 85, 3:

    acies in proelia,

    Verg. A. 9, 463:

    auxilia undique,

    id. ib. 8, 7.—And of the calling together of a senate:

    quam cito senatum illo die coëgerim,

    Cic. Fam. 5, 2, 3; Liv. 3, 39, 6 al.:

    dum senatus cogeretur,

    Cic. Fin. 3, 2, 7:

    coguntur senatores non pignoribus, sed gratiā,

    id. Phil. 1, 5, 12; Liv. 1, 48, 3 al.; cf. Prop. 4 (5), 1, 13.—And of a single senator:

    cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer?

    Cic. Phil. 1, 5, 11 sq.:

    ex duabus syllabis in unam cogentes,

    contracting, combining, Quint. 1, 5, 23 Spald. and Zumpt:

    quod ex omnibus partibus cogitur,

    id. 5, 14, 9.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of liquids, to thicken, condense, curdle, coagulate:

    mella frigore (opp. calore remittere),

    Verg. G. 4, 36:

    lac in duritiam,

    Plin. 23, 7, 64, § 126; cf. Ov. M. 8, 666:

    fel sole,

    Plin. 29, 6, 37, § 116:

    liquorem in nivem,

    id. 2, 39, 39, § 105; 2, 42, 42, § 111.—Similarly:

    coacta alvus,

    hard fœces, Cels. 2, 8; 2, 3 al.; so,

    vestis coacta,

    fulled, Plin. 8, 48, 73, § 192. —
    2.
    Of places, to draw together or contract into a narrow place: Italia coacta in angustias, Sall. H. Fragm. ap. Serv. ad Verg. A. 3, 400:

    saltus in arctas coactus fauces,

    Liv. 22, 15, 11.—
    3.
    Agmen, milit. t. t., to bring up the rear (cf. claudo, I. B. 2.), Liv. 34, 28, 7; 44, 4, 12; 35, 27, 15; 42, 64, 5; 42, 10, 8; Curt. 3, 3, 25 al.—
    II.
    Trop.
    A.
    In gen.:

    hac re in angustum oppido nunc meae coguntur copiae (the figure borrowed from milit. lang.),

    Ter. Heaut. 4, 2, 2:

    me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,

    have confined, restricted, Cic. Rab. Perd. 2, 6:

    in eam desperationem, ut,

    Suet. Caes. 20:

    verba in alternos pedes,

    i. e. to write in elegiac verse, Ov. Tr. 3, 7, 10.—More freq.,
    B.
    Esp. with acc., inf., ut, ad, in or absol., to urge one to any action, to force, compel, constrain (syn.: impello, compello, adigo).
    (α).
    With acc.:

    coactus legibus Eam uxorem ducet,

    Ter. And. 4, 4, 41; cf. id. Ad. 1, 1, 44; id. Phorm. 1, 4, 36:

    vis cogendae militiae,

    Liv. 4, 26, 3 Weissenb. ad loc.—
    (β).
    With inf:

    omnia vertere,

    Lucr. 5, 831; id. 5, 1167; 6, 837:

    mori me,

    Verg. E. 2, 7:

    plerasque ad officium redire,

    Nep. Milt. 7, 1; Liv. 38, 13, 2:

    neque cogi pugnare poterat,

    id. 45, 41, 4 et saep.—
    (γ).
    With ut:

    vi coepi cogere ut rediret,

    Ter. Hec. 2, 2, 26; so id. And. 4, 1, 30; id. Ad. 5, 3, 65; Lucr. 1, 976; 6, 127; Caes. B. G. 1, 6; Cic. de Or. 3, 3, 9; id. Fam. 5, 6, 1; Nep. Alcib. 4, 5; Hor. Ep. 1, 9, 2.—With subj. without ut, cf. Ter. And. 4, 4, 41 supra.—
    (δ).
    With ad:

    ingratiis ad depugnandum omnes,

    Nep. Them. 4, 4:

    ad lacrimas,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 57:

    ad proelia,

    Verg. A. 12, 581:

    Samnites belloque ad bellum cogere,

    Liv. 10, 11, 11; 23, 1, 4; 4, 22, 4; 34, 18, 2; Tac. A. 2, 21.—
    (ε).
    With in:

    in lacrimas,

    Ov. Ib. 204; Quint. 3, 8, 23;

    Auct. B. G. 8, 38: aliquem in deditionem,

    Liv. 43, 1, 1; Sen. Clem. 1, 1.—
    (ζ).
    With acc.
    1.
    With double acc.:

    cogere aliquem aliquid, or cogi aliquid,

    Quint. 11, 1, 22:

    quod vos jus cogit, id voluntate impetret,

    Ter. Ad. 3, 4, 44:

    quod sua quemque mala cogebant,

    Liv. 3, 7, 8; 6, 15, 13; 23, 10, 6:

    cogi aliquid pro potestate ab tribuno,

    to be extorted, id. 4, 26, 10:

    quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames!

    Verg. A. 3, 56.—
    2.
    With acc. of the thing:

    ne ad id, quod natura cogeret, ipse quoque sibi acceleraret,

    Nep. Att. 22, 2:

    quod cogere se putat posse, rogare non sustinet,

    Vell. 2, 81, 1:

    adulterium,

    Ov. A. A. 2, 367.—
    3.
    Sometimes as philos. t. t. = colligo, concludo, to infer, conclude:

    ex quibus id quod volumus efficitur et cogitur,

    Cic. Leg. 2, 13, 33; so id. Ep. ad Brut. 2, 7, 4.—
    4.
    Cogere agmen, to be the last (the figure borrowed from milit. lang.;

    v. I. B. 3. supra): ut nec duces simus, nec agmen cogamus,

    Cic. Att. 15, 13, 1; cf.:

    sic ordinandus est dies omnis, ut tamquam cogat agmen,

    Sen. Ep. 12, 8.—Hence,
    1.
    coactum, i, P. a. subst., a thick, fulled covering, a mattress (cf. coactilis), Caes. B. C. 3, 44 fin.
    2.
    coactus, a, um, P. a., forced, constrained, unnatural:

    quod absurdum et nimis coactum foret,

    Gell. 1, 4, 7; cf. id. 16, 14, 3:

    lacrimae,

    Verg. A. 2, 196; Ov. M. 6, 628.—
    3.
    coactē, adv. (prop. in a contracted manner; hence), [p. 363]
    a.
    Shortly, quickly:

    coactius quid factum et festinantius,

    Gell. 10, 11, 8.—
    b.
    Accurately, strictly:

    coactius interpretari verbum,

    Gell. 19, 2.—
    c.
    In a forced, constrained manner, Tert. Bapt. 12; id. Anim. 42 al.

    Lewis & Short latin dictionary > coactum

  • 2 coactum

    thick/fulled covering; mattress

    Latin-English dictionary > coactum

  • 3 coactum

    force, compulsion, coercement.

    Latin-English dictionary of medieval > coactum

  • 4 cogo

    cōgo, coēgi, coāctum, ere (zsgzg. aus coigo, von co und ago), zusammentreiben, I) = durch irgend einen Antrieb zusammenbringen, auf einem Punkte vereinigen, 1) eig.: a) treibend, v. Hirten, pecus, oves, Verg.: oves intro, Plaut.: pecudes stabulis (in d. St.), Verg.

    b) verfammelnd, zusammenholen, zusammenziehen, von allen Seiten beitreiben, auftreiben, versammeln, vereinigen, publice operas, Cic.: medicos, Serv. Sulp. in Cic. ep. – amici, quos neque armis cogere neque auro parare queas, Sall.: ad iudicium omnem suam familiam undique, Caes.: omnes eodem cogimur, Hor.: c. eorum multitudinem in unum, Sall.: c. socios ad litora, Verg.: turbam ad merces emendas, Hor. – So nun bes. α) als milit. t. t., Streitkräfte, exercitum, Sall. u. Liv.: exercitum magnasque copias, Caes.: peditatus equitatusque copias, Caes.: magnum equitum numerum, Caes.: quam maximas manus possunt, cogunt, Caes.: XXIV milia iuvenum, Vell.: auxilia undique, Verg.: circiter XX cohortes Albā (aus Alba), ex Marsis et Paelignis, finitimis regionibus, Caes.: multitudinem hominum ex agris, Caes.: equites ex Latio et a sociis, Sall. – maiores eo (dahin) copias, Caes.: exercitum od. omnes copias in unum locum, vereinigen, Cic. u. Caes.: agmen rursus in unum, Liv.: omnes copias Brundisium, Pompei. in Cic. ep.: non amplius XIV cohortes Luceriam, id. ibid.: totam Hesperiam sub arma, Verg. – u. Schiffe, ingentem vim navium, Liv.: naves circiter LXXX onerarias cogere contrahereque, Caes.: naves actuarias septem Igili et in Cosano c., Caes.: naves in Venetiam quam plurimas possunt cogunt, Caes.: c. classem ex Asia, Caes. – β) als publiz. t. t., zusammenholen, -rufen, einberufen, berufen, versammeln, sowohl den Senat, senatum, Cic.: senatum in curiam, Liv.: u. einen einzelnen, quis autem umquam tanto damno senatorem coëgit? Cic. Phil. 1, 12. – im Passiv, senatus cogitur, Cic. u.a.: u. v. den Senatoren, cogi in senatum od. in curiam, Caes., Liv. u.a.: u. im Zshg. bl. cogi, zB. coguntur senatores non pignoribus, sed eorum, de quorum honore agitur, gratiā, Cic. Phil. 1, 12: u. von einem Senator, quid tandem erat causae, cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer? Cic. Phil. 1, 11. – als die Richter usw., iudices invitos, Cic.: iudicem alium, Amm.: iudicia maiestatis, Suet.: consilium de reo, Quint.: centumviralem hastam, Suet.: legitimum numerum decurionum, ICt. – als auch eine Versammlung des Volks usw., concilium, Caes. b. G. 7, 77, 1. Verg. Aen. 11, 304: concilium Hypatam (nach H.), Liv. 36, 26, 1: bucina cogebat priscos ad verba Quirites, Prop. 4, 1, 13.

    c) zusammentragend, zusammenbringen, zusammenhäufen, arma, tela domi suae, ICt.: aurum, Hor.: plura quam satis est, Hor. – So nun bes. α) einen Ertrag an Geld od. an Früchten zusammenbringen, einnehmen, einheimsen, einernten, talenta ad quindecim, Ter.: oleam, Cato: vinum, Plaut.: fructus, Varr.: mella pressis favis, Verg.: bis gravidos fetus, Verg. – β) eine Gabe, Abgabe usw. eintreiben, beitreiben, aufbringen, einkassieren, einsammeln, pecuniam, Cic., pecunias, Liv.: stipendium, Cic.: stipem, Cic.: statuarum nomine pecuniam per vim, Cic.: pecuniam Postumio (für P.), Cic.: pecuniam ex decumis, Cic.: pecuniam a civitatibus statuarum nomine, Cic.: ut e defunctorum bonis pro semisse dextans ei cogeretur, Suet.: bona Seiani aerario ablata in fiscum cogere, für den F. einziehen, Tac.

    d) zu einem Ganzen vereinigend, α) übh. vereinigen, im Passiv = sich vereinigen, zusammengehen, hae duae tunicae in unum coactae, Cels. – coactis cornibus in plenum novies lunaribus orbem, Ov.: u. so unde coactis cornibus in plenum menstrua luna redit, Prop. – Wolken, Sturm usw. zusammenziehen, aufhäufen, auftürmen, caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur, Cic.; vgl. tum autem concretus in nubes cogitur aër, Cic.: tempestate coactā, Lucr.: magnum per inane coacta semina, Verg. – β) mehrere Stoffe durch Versetzung mit einer Flüssigkeit zu einer Masse vereinigen, etw. mit etw. versetzen, vermischen, omnibus (medicamentis) in unum bene coactis, Scrib. – m. Aug. wodurch? womit? durch Abl. od. ex m. Abl., cogi aquā, ex aqua, ex aceto (v. Medikamenten), Cels. – γ) einen flüssigen od. übh. dünnen Stoff in sich verdichten, gerinnen, frigore mella cogit hiems, Verg.: c. lac in duritiem, Plin. – aër nebulosus et coactus, dichter, Solin.: lac coactum, geronnene, Varr. LL. u. Ov.: sanies tenuis, non coacta, Cels.: fel sole coactum ad crassitudinem mellis, Plin. – dah. alvus coacta, harter Stuhl, Cels. – vestis coacta, gewalktes, Plin. 8, 192: u. subst., coācta, ōrum, n., dicht gewalkte (gefilzte) Wolle od. Haare, Filz, Caes. b. c. 3, 44, 7. – δ) zusammenhalten, geschlossen halten, schließen, cogere agmen (als milit. t. t.), den Zug zusammenhalten (so daß die einzelnen in guter Ordnung beim Zuge bleiben), sowohl von der Truppe selbst, agmen c. cum cura od. neglegentius, Liv.: als von der Nachhut, den Zug schließen u. decken, primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebant, Liv.: u. v. Schiffen, prima praetoria navis Eudemi erat; cogebat agmen Chariclitus; Pamphilidas mediae classi praeerat, Liv. – u. im Bilde = den Rücken decken, der letzte sein, assentior tibi, ut nec duces simus nec agmen cogamus, Cic.: quarum (stellarum) agmina cogit Lucifer, Ov.: itaque sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen (der letzte des Lebens sei), Sen. – so auch cuneis coactis se agglomerare, in geschlossenen Keilen, Verg. Aen. 12, 457: natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentes, Solin. 25, 4.

    2) übtr.: a) zusammenstellen, vereinigen, verbinden, dum haec, quae dispersa sunt, cogantur, Cic. – est enim pollicitus, ius civile, quod nunc diffusum et dissipatum esset, in certa genera coacturum et ad artem facilem redacturum, Cic.: c. verba in alteros pedes, Ov.: quam (syllabam apice circumductam) ex duabus syllabis in unam cogentes, Quint.

    b) als philos. t. t., logisch zusammenstellen, folgern, schließen, m. Acc. u. m. Acc. u. Infin. (doch nur m. esse), aliud enim quam cogebatur illatum est, Cic.: hoc cogere volebat, falsas litteras esse, Cic. – im Pass. m. Ang. woraus? durch ex u. Abl., ex quibus id, quod volumus, efficitur et cogitur, Cic.: innumerabilia sunt, ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod etc., Cic. Acad. 2, 116.

    c) in sich zusammendrängen, zusammenfassen, erant autem de rebus singulis in breve coactae causae, Liv.: urbanitas est virtus quaedam in breve dictum coacta, Quint.: brevitas coacta, gedrungene Kürze, Plin.

    II) von allen Seiten drängend aus einem weitern Bereiche in einen engern zusammen- u. hineintreiben, -drängen, zusammen- u. hineinzwängen, hineinnötigen, 1) eig., m. Ang. woher? durch ex u. Abl., m. Ang. wohin? durch ein Adv. od. durch in, intra, ad u. Akk., m. Ang. wodurch? durch Abl., a) treibend, v. Pers., boves in angustum locum, Nerat. dig. 9, 2, 53. – gew. im Bilde, ita hac re in angustum nunc meae coguntur copiae, Ter.: quoniam me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti, Cic.: qui quinquennalem ante censuram intra sex mensum et anni coëgisset spatium, eingezwängt (= beschränkt) auf usw., Liv.: coactus intra praecordia dolor, Sen. rhet.: qui optabat, ut populus Romanus unam cervicem haberet, ut scelera tot locis ac temporibus diducta in unum ictum et unum diem cogeret, Sen. – v. Winde, vis ventorum invitis nautis Rhodiorum in portum navem coëgit, Cic.: vi et necessario sumus in portum coacti, Cic.: est specus ingens, quo plurima vento cogitur unda, Verg.

    b) einschlagend, eindrückend usw. eintreiben, einzwängen, quercum cuneis coactis scindere, Verg. – u. eindrücken, einsetzen, vites in sulcum, Verg.

    c) v. Örtl. u. Flüssen, beengend zusammendrängen od. -zwängen, einzwängen, einengen, eum (amnem) ripae in tenuem alvum cogunt, Curt.: torrens rursus angustioribus coërcitus ripis iter cogit, Curt.: bes. im Passiv, ubi in artissimas ripas Aous cogitur amnis, Liv.: saltus in artas coactus fauces, Liv.: omnis Italia coacta in angustias finditur in duo promunturia, Sall. fr.: ceterum structura (tuguriorum) latior ab imo paulatim incremento operis in artius cogitur, ad ultimum in carinae maxime modum coit, Curt.

    2) übtr., jmd. wider seinen Willen durch äußere od. innere Nötigung in eine Lage, einen Zustand, zu einem Tun od. Lassen bringen, a) in eine Lage, einen Zustand bringen, drängen, nötigen, Boios in ius iudiciumque populi Romani, Liv.: totam gentem sub ius iudiciumque suum, Liv.: hostes in obsidionem iustam, Liv.: alqm in eam desperationem, ut etc., Suet. – bes., c. alqm in provinciam, jmd. auf seinen Posten weisen (v. Zensor), Liv.: c. alqm in ordinem, in Reih und Glied weisen, bildl. = jmd. in seiner Würde herabsetzen, beeinträchtigen, erniedrigen, hintansetzen, Liv. (s. Drak. Liv. 25, 3, 19): u. so nimium in ordinem se ipsum cogere, übermäßig seiner Würde vergeben, Liv. 3, 35, 6: crudelitatem suam in ordinem coactam putat, Sen. de clem. 1, 26, 4.

    b) zu einem Tun od. Lassen, jmd. zu etw. bringen, drängen, nötigen, zwingen (Ggstz. persuadere, voluntate impetrare u. dgl.), Passiv cogi auch unser sich genötigt sehen, α) alqm (was aber zuw. fehlt), m. Ang. wozu? αα) durch ad od. in u. Akk., alqm ad militiam, Sall.: alqm ad bellum, ad defectionem, Liv.: ad confessionem, Sen.: alqm ad mortem, Eutr.: alqm multo auro ad scelus, Tac.: oppida vi atque armis in deditionem, Liv.: utrumque regem in pacem, Iustin.: im Pass., ingratis cogi ad depugnandum, Nep.: in mortem cogi posse, in preces non posse, Sen. suas. 6, 7: cogi in supplicium alcis contra naturam suam, Hirt. b. G. – ββ) durch Infin., cogunt illi eum iurare, Caes.: invitos consistere cogunt, Caes.: te emere coëgit, Cic.: senatum cogor reprehendere, Cic.: necessario puteos fodere cogebantur, Caes.: ipsi accipere decumas coguntur, Cic.: cogor, quem laudavi semper, reprehendere, Cic.: quod cogerentur facere legibus, Cic.: u. (ohne Ang. wen?) durch Acc. u. Infin. Pass., quis pactionem fieri, quis adesse istos coëgit? Cic.: etiam si hominum studia deficiant, di ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari? Cic.: quod arma omitti cogebat, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 8, 12). – γγ) durch ut u. Konj., ne te quivit hodie cogere illam ut duceres, Ter.: cogere incipit eos, ut absentem Heraclium condemnarent, Cic.: vi coacturos, ut per suos finos eos ire paterentur, Caes. – δδ) durch bl. Acc. (in klass. Prosa nur allg. Acc. eines Pron. neutr. u. dgl.), u. zwar alqm alqd, u. im Pass. cogi alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10), zB. quod vos vis cogit, id voluntate impetret, Ter.: vos id cogendi estis, Liv.: c. cives id omnes imperio legumque poenā, Cic.: cogi aliquid ab tribuno, Liv. – bl. alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10. Weißenb. Liv. 4, 26, 3), zu etwas zwingen, etwas erzwingen, etiamne id lex coëgit? Ter.: persuadere aliquid, non omnia vi et minis cogere, Cic.: quietos pati quod sors iniqua cogeret iussit, Liv. fr.: cogis adulterium dando tempusque locumque, Ov. – dah. Partiz. coāctus, erzwungen, mit Zwang herbeigeführt (s. Nipperd. Tac. ann. 4, 51, 15), auspicium coactum et expressum, Cic.: numeri coacti, gezwungen, gesucht, Quint.: u. so quod absurdum et nimis coactum foret, Gell.: lacrimae coactae, Ov. met. 6, 628: deditio coacta, mors coacta (Ggstz. fortuita), Tac. – β) alqm ohne Ang. wozu? Vim hoc quidem est afferre. Quid enim refert, quā me ratione cogatis? cogitis certe, Cic. de amic. 26: alioquin quid proficis invitum cogendo? (zus. = durch Zwang), Ps. Quint. decl. – bes. Partiz. coāctus, genötigt, gezwungen, verb. invitus et coactus (Ggstz. volens, voluntate, suā sponte), Cic., Caes. u.a.: ea coacta ingratiis postilla coepit victum vulgo quaerere, Ter.: tum coacti necessario se aperiunt, Ter.: cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem, Cic.: gew. m. Ang. wodurch? durch Abl., coactus egestate od. inopiā, Ter.: coactus fame, Cic.: coactus re necessariā od. necessitate, Cic. u. Nep.: coactus metu od. terrore, Cic. – γ) ganz absol.: invitus feci; lex coëgit, Ter.: si res coget, Cic. – / Im Bibellatein Perf.-Form coxerunt, Itala (Cant.) Luc. 24, 29.

    lateinisch-deutsches > cogo

  • 5 cogo

    cōgo, coēgi, coāctum, ere (zsgzg. aus coigo, von co und ago), zusammentreiben, I) = durch irgend einen Antrieb zusammenbringen, auf einem Punkte vereinigen, 1) eig.: a) treibend, v. Hirten, pecus, oves, Verg.: oves intro, Plaut.: pecudes stabulis (in d. St.), Verg.
    b) verfammelnd, zusammenholen, zusammenziehen, von allen Seiten beitreiben, auftreiben, versammeln, vereinigen, publice operas, Cic.: medicos, Serv. Sulp. in Cic. ep. – amici, quos neque armis cogere neque auro parare queas, Sall.: ad iudicium omnem suam familiam undique, Caes.: omnes eodem cogimur, Hor.: c. eorum multitudinem in unum, Sall.: c. socios ad litora, Verg.: turbam ad merces emendas, Hor. – So nun bes. α) als milit. t. t., Streitkräfte, exercitum, Sall. u. Liv.: exercitum magnasque copias, Caes.: peditatus equitatusque copias, Caes.: magnum equitum numerum, Caes.: quam maximas manus possunt, cogunt, Caes.: XXIV milia iuvenum, Vell.: auxilia undique, Verg.: circiter XX cohortes Albā (aus Alba), ex Marsis et Paelignis, finitimis regionibus, Caes.: multitudinem hominum ex agris, Caes.: equites ex Latio et a sociis, Sall. – maiores eo (dahin) copias, Caes.: exercitum od. omnes copias in unum locum, vereinigen, Cic. u. Caes.: agmen rursus in unum, Liv.: omnes copias Brundisium, Pompei. in Cic. ep.:
    ————
    non amplius XIV cohortes Luceriam, id. ibid.: totam Hesperiam sub arma, Verg. – u. Schiffe, ingentem vim navium, Liv.: naves circiter LXXX onerarias cogere contrahereque, Caes.: naves actuarias septem Igili et in Cosano c., Caes.: naves in Venetiam quam plurimas possunt cogunt, Caes.: c. classem ex Asia, Caes. – β) als publiz. t. t., zusammenholen, -rufen, einberufen, berufen, versammeln, sowohl den Senat, senatum, Cic.: senatum in curiam, Liv.: u. einen einzelnen, quis autem umquam tanto damno senatorem coëgit? Cic. Phil. 1, 12. – im Passiv, senatus cogitur, Cic. u.a.: u. v. den Senatoren, cogi in senatum od. in curiam, Caes., Liv. u.a.: u. im Zshg. bl. cogi, zB. coguntur senatores non pignoribus, sed eorum, de quorum honore agitur, gratiā, Cic. Phil. 1, 12: u. von einem Senator, quid tandem erat causae, cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer? Cic. Phil. 1, 11. – als die Richter usw., iudices invitos, Cic.: iudicem alium, Amm.: iudicia maiestatis, Suet.: consilium de reo, Quint.: centumviralem hastam, Suet.: legitimum numerum decurionum, ICt. – als auch eine Versammlung des Volks usw., concilium, Caes. b. G. 7, 77, 1. Verg. Aen. 11, 304: concilium Hypatam (nach H.), Liv. 36, 26, 1: bucina cogebat priscos ad verba Quirites, Prop. 4, 1, 13.
    c) zusammentragend, zusammenbringen, zusammenhäufen, arma, tela domi suae, ICt.: aurum, Hor.:
    ————
    plura quam satis est, Hor. – So nun bes. α) einen Ertrag an Geld od. an Früchten zusammenbringen, einnehmen, einheimsen, einernten, talenta ad quindecim, Ter.: oleam, Cato: vinum, Plaut.: fructus, Varr.: mella pressis favis, Verg.: bis gravidos fetus, Verg. – β) eine Gabe, Abgabe usw. eintreiben, beitreiben, aufbringen, einkassieren, einsammeln, pecuniam, Cic., pecunias, Liv.: stipendium, Cic.: stipem, Cic.: statuarum nomine pecuniam per vim, Cic.: pecuniam Postumio (für P.), Cic.: pecuniam ex decumis, Cic.: pecuniam a civitatibus statuarum nomine, Cic.: ut e defunctorum bonis pro semisse dextans ei cogeretur, Suet.: bona Seiani aerario ablata in fiscum cogere, für den F. einziehen, Tac.
    d) zu einem Ganzen vereinigend, α) übh. vereinigen, im Passiv = sich vereinigen, zusammengehen, hae duae tunicae in unum coactae, Cels. – coactis cornibus in plenum novies lunaribus orbem, Ov.: u. so unde coactis cornibus in plenum menstrua luna redit, Prop. – Wolken, Sturm usw. zusammenziehen, aufhäufen, auftürmen, caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur, Cic.; vgl. tum autem concretus in nubes cogitur aër, Cic.: tempestate coactā, Lucr.: magnum per inane coacta semina, Verg. – β) mehrere Stoffe durch Versetzung mit einer Flüssigkeit zu einer Masse vereinigen, etw. mit etw. versetzen, vermischen, omnibus (medicamentis) in unum
    ————
    bene coactis, Scrib. – m. Aug. wodurch? womit? durch Abl. od. ex m. Abl., cogi aquā, ex aqua, ex aceto (v. Medikamenten), Cels. – γ) einen flüssigen od. übh. dünnen Stoff in sich verdichten, gerinnen, frigore mella cogit hiems, Verg.: c. lac in duritiem, Plin. – aër nebulosus et coactus, dichter, Solin.: lac coactum, geronnene, Varr. LL. u. Ov.: sanies tenuis, non coacta, Cels.: fel sole coactum ad crassitudinem mellis, Plin. – dah. alvus coacta, harter Stuhl, Cels. – vestis coacta, gewalktes, Plin. 8, 192: u. subst., coācta, ōrum, n., dicht gewalkte (gefilzte) Wolle od. Haare, Filz, Caes. b. c. 3, 44, 7. – δ) zusammenhalten, geschlossen halten, schließen, cogere agmen (als milit. t. t.), den Zug zusammenhalten (so daß die einzelnen in guter Ordnung beim Zuge bleiben), sowohl von der Truppe selbst, agmen c. cum cura od. neglegentius, Liv.: als von der Nachhut, den Zug schließen u. decken, primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebant, Liv.: u. v. Schiffen, prima praetoria navis Eudemi erat; cogebat agmen Chariclitus; Pamphilidas mediae classi praeerat, Liv. – u. im Bilde = den Rücken decken, der letzte sein, assentior tibi, ut nec duces simus nec agmen cogamus, Cic.: quarum (stellarum) agmina cogit Lucifer, Ov.: itaque sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen (der letzte des Lebens sei), Sen. – so auch cuneis coactis se agglomerare, in
    ————
    geschlossenen Keilen, Verg. Aen. 12, 457: natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentes, Solin. 25, 4.
    2) übtr.: a) zusammenstellen, vereinigen, verbinden, dum haec, quae dispersa sunt, cogantur, Cic. – est enim pollicitus, ius civile, quod nunc diffusum et dissipatum esset, in certa genera coacturum et ad artem facilem redacturum, Cic.: c. verba in alteros pedes, Ov.: quam (syllabam apice circumductam) ex duabus syllabis in unam cogentes, Quint.
    b) als philos. t. t., logisch zusammenstellen, folgern, schließen, m. Acc. u. m. Acc. u. Infin. (doch nur m. esse), aliud enim quam cogebatur illatum est, Cic.: hoc cogere volebat, falsas litteras esse, Cic. – im Pass. m. Ang. woraus? durch ex u. Abl., ex quibus id, quod volumus, efficitur et cogitur, Cic.: innumerabilia sunt, ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod etc., Cic. Acad. 2, 116.
    c) in sich zusammendrängen, zusammenfassen, erant autem de rebus singulis in breve coactae causae, Liv.: urbanitas est virtus quaedam in breve dictum coacta, Quint.: brevitas coacta, gedrungene Kürze, Plin.
    II) von allen Seiten drängend aus einem weitern Bereiche in einen engern zusammen- u. hineintreiben, -drängen, zusammen- u. hineinzwängen, hineinnötigen, 1) eig., m. Ang. woher? durch ex u. Abl., m. Ang. wohin? durch ein Adv. od. durch in,
    ————
    intra, ad u. Akk., m. Ang. wodurch? durch Abl., a) treibend, v. Pers., boves in angustum locum, Nerat. dig. 9, 2, 53. – gew. im Bilde, ita hac re in angustum nunc meae coguntur copiae, Ter.: quoniam me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti, Cic.: qui quinquennalem ante censuram intra sex mensum et anni coëgisset spatium, eingezwängt (= beschränkt) auf usw., Liv.: coactus intra praecordia dolor, Sen. rhet.: qui optabat, ut populus Romanus unam cervicem haberet, ut scelera tot locis ac temporibus diducta in unum ictum et unum diem cogeret, Sen. – v. Winde, vis ventorum invitis nautis Rhodiorum in portum navem coëgit, Cic.: vi et necessario sumus in portum coacti, Cic.: est specus ingens, quo plurima vento cogitur unda, Verg.
    b) einschlagend, eindrückend usw. eintreiben, einzwängen, quercum cuneis coactis scindere, Verg. – u. eindrücken, einsetzen, vites in sulcum, Verg.
    c) v. Örtl. u. Flüssen, beengend zusammendrängen od. -zwängen, einzwängen, einengen, eum (amnem) ripae in tenuem alvum cogunt, Curt.: torrens rursus angustioribus coërcitus ripis iter cogit, Curt.: bes. im Passiv, ubi in artissimas ripas Aous cogitur amnis, Liv.: saltus in artas coactus fauces, Liv.: omnis Italia coacta in angustias finditur in duo promunturia, Sall. fr.: ceterum structura (tuguriorum) la-
    ————
    tior ab imo paulatim incremento operis in artius cogitur, ad ultimum in carinae maxime modum coit, Curt.
    2) übtr., jmd. wider seinen Willen durch äußere od. innere Nötigung in eine Lage, einen Zustand, zu einem Tun od. Lassen bringen, a) in eine Lage, einen Zustand bringen, drängen, nötigen, Boios in ius iudiciumque populi Romani, Liv.: totam gentem sub ius iudiciumque suum, Liv.: hostes in obsidionem iustam, Liv.: alqm in eam desperationem, ut etc., Suet. – bes., c. alqm in provinciam, jmd. auf seinen Posten weisen (v. Zensor), Liv.: c. alqm in ordinem, in Reih und Glied weisen, bildl. = jmd. in seiner Würde herabsetzen, beeinträchtigen, erniedrigen, hintansetzen, Liv. (s. Drak. Liv. 25, 3, 19): u. so nimium in ordinem se ipsum cogere, übermäßig seiner Würde vergeben, Liv. 3, 35, 6: crudelitatem suam in ordinem coactam putat, Sen. de clem. 1, 26, 4.
    b) zu einem Tun od. Lassen, jmd. zu etw. bringen, drängen, nötigen, zwingen (Ggstz. persuadere, voluntate impetrare u. dgl.), Passiv cogi auch unser sich genötigt sehen, α) alqm (was aber zuw. fehlt), m. Ang. wozu? αα) durch ad od. in u. Akk., alqm ad militiam, Sall.: alqm ad bellum, ad defectionem, Liv.: ad confessionem, Sen.: alqm ad mortem, Eutr.: alqm multo auro ad scelus, Tac.: oppida vi atque armis in deditionem, Liv.: utrumque regem in pacem, Iustin.: im Pass., ingratis cogi ad depugnandum, Nep.: in
    ————
    mortem cogi posse, in preces non posse, Sen. suas. 6, 7: cogi in supplicium alcis contra naturam suam, Hirt. b. G. – ββ) durch Infin., cogunt illi eum iurare, Caes.: invitos consistere cogunt, Caes.: te emere coëgit, Cic.: senatum cogor reprehendere, Cic.: necessario puteos fodere cogebantur, Caes.: ipsi accipere decumas coguntur, Cic.: cogor, quem laudavi semper, reprehendere, Cic.: quod cogerentur facere legibus, Cic.: u. (ohne Ang. wen?) durch Acc. u. Infin. Pass., quis pactionem fieri, quis adesse istos coëgit? Cic.: etiam si hominum studia deficiant, di ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari? Cic.: quod arma omitti cogebat, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 8, 12). – γγ) durch ut u. Konj., ne te quivit hodie cogere illam ut duceres, Ter.: cogere incipit eos, ut absentem Heraclium condemnarent, Cic.: vi coacturos, ut per suos finos eos ire paterentur, Caes. – δδ) durch bl. Acc. (in klass. Prosa nur allg. Acc. eines Pron. neutr. u. dgl.), u. zwar alqm alqd, u. im Pass. cogi alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10), zB. quod vos vis cogit, id voluntate impetret, Ter.: vos id cogendi estis, Liv.: c. cives id omnes imperio legumque poenā, Cic.: cogi aliquid ab tribuno, Liv. – bl. alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10. Weißenb. Liv. 4, 26, 3), zu etwas zwingen, etwas erzwingen, etiamne id lex coëgit? Ter.: persuadere aliquid, non omnia vi et minis cogere, Cic.: quietos pati quod sors iniqua co-
    ————
    geret iussit, Liv. fr.: cogis adulterium dando tempusque locumque, Ov. – dah. Partiz. coāctus, erzwungen, mit Zwang herbeigeführt (s. Nipperd. Tac. ann. 4, 51, 15), auspicium coactum et expressum, Cic.: numeri coacti, gezwungen, gesucht, Quint.: u. so quod absurdum et nimis coactum foret, Gell.: lacrimae coactae, Ov. met. 6, 628: deditio coacta, mors coacta (Ggstz. fortuita), Tac. – β) alqm ohne Ang. wozu? Vim hoc quidem est afferre. Quid enim refert, quā me ratione cogatis? cogitis certe, Cic. de amic. 26: alioquin quid proficis invitum cogendo? (zus. = durch Zwang), Ps. Quint. decl. – bes. Partiz. coāctus, genötigt, gezwungen, verb. invitus et coactus (Ggstz. volens, voluntate, suā sponte), Cic., Caes. u.a.: ea coacta ingratiis postilla coepit victum vulgo quaerere, Ter.: tum coacti necessario se aperiunt, Ter.: cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem, Cic.: gew. m. Ang. wodurch? durch Abl., coactus egestate od. inopiā, Ter.: coactus fame, Cic.: coactus re necessariā od. necessitate, Cic. u. Nep.: coactus metu od. terrore, Cic. – γ) ganz absol.: invitus feci; lex coëgit, Ter.: si res coget, Cic. – Im Bibellatein Perf.-Form coxerunt, Itala (Cant.) Luc. 24, 29.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cogo

  • 6 coactus

    [st1]1 [-] coactus, a, um: part. passé de cogo. - [abcl][b]a - poussé. - [abcl]b - réuni, rassemblé. - [abcl]c - condensé, épaissi, foulé. - [abcl]d - enfermé, resserré, réduit. - [abcl]e - contraint, forcé, involontaire, qui n'est pas naturel.[/b]    - spiritus coactus ac stridens, Sen. Ira, 1, 1, 4: la respiration est gênée et sifflante.    - coacta pecunia, Cic.: contributions forcées.    - lac coactum, Ov.: fromage.    - coacta alvus, Cels.: déjections bien liées.    - coactae lacrymae, Virg.: larmes feintes. [st1]2 [-] coactŭs, ūs, m. (seul. à l'abl. coactu): impulsion, pression, instigation.    - coactu tuo scribam, Cic.: j'écrirai puisque tu m'y forces.
    * * *
    [st1]1 [-] coactus, a, um: part. passé de cogo. - [abcl][b]a - poussé. - [abcl]b - réuni, rassemblé. - [abcl]c - condensé, épaissi, foulé. - [abcl]d - enfermé, resserré, réduit. - [abcl]e - contraint, forcé, involontaire, qui n'est pas naturel.[/b]    - spiritus coactus ac stridens, Sen. Ira, 1, 1, 4: la respiration est gênée et sifflante.    - coacta pecunia, Cic.: contributions forcées.    - lac coactum, Ov.: fromage.    - coacta alvus, Cels.: déjections bien liées.    - coactae lacrymae, Virg.: larmes feintes. [st1]2 [-] coactŭs, ūs, m. (seul. à l'abl. coactu): impulsion, pression, instigation.    - coactu tuo scribam, Cic.: j'écrirai puisque tu m'y forces.
    * * *
        Coactus, aliud participium: vt Coactae naues. Caes. Assemblees, Amassees.
    \
        Scelus coactum. Senec. Commis par la contraincte d'aucun.
    \
        Thalamus coactus. Stat. Forcement de femme.
    \
        Multa arte coactum ebur. Valer. Flac. Ouvré, Gravé, Labouré.
    \
        Coacti et armati homines. Cic. Assemblez.
    \
        Coacta alui. Cels. Matiere fecale liee.
    \
        Lactis massa coacti. Ouidius. Une masse de laict caillé, ou figé, ou prins.
    \
        Necessitate. Caes. Contrainct par necessité.
    \
        Coactus, huius coactus, Ipse cogendi actus. Cic. Contraincte.
    \
        Coactu istius. Cic. Par la contraincte de cestuy.

    Dictionarium latinogallicum > coactus

  • 7 cogo

    cōgo, ĕre, cŏēgi, cŏactum [cum + ago; co + ago] - tr. - [st1]1 [-] pousser devant soi.    - cogere equam, Dig.: chasser une cavale devant soi.    - cogantur intro, Plaut. Bacch. 5, 2, 15: faisons-les entrer.    - vis ventorum in portum navim coegit, Cic.: la violence des vents poussa le vaisseau dans le port. [st1]2 [-] rassembler, réunir, recueillir, encaisser, percevoir.    - cogere agmen: faire serrer la colonne, fermer la marche.    - cogere ad militiam, Sall.: recruter pour le service militaire.    - nubes coguntur, Lucr.: les nuages s'amoncellent.    - cogi in senatum: être convoqué au sénat.    - pecuniam cogere: faire rentrer de l’argent. [st1]3 [-] condenser, épaissir.    - cogere lac in duritiam, Plin.: faire cailler le lait.    - mella cogit hiems, Virg.: l'hiver épaissit le miel    - stipem cogere, Cic.: demander l'aumône.    - bona alicujus in fiscum cogere, Tac.: confisquer les biens de qqn. [st1]4 [-] resserrer, enfermer, réduire.    - amnis iter cogit, Curt.: le fleuve resserre son lit.    - cogere in compedes, Plaut.: mettre aux fers.    - syllabam ex duabus in unam cogere, Quint.: contracter deux syllabes en une seule.    - cogere verba in alternos pedes, Ov.: assujettir ses mots à la mesure du distique.    - cogere censuram intra anni spatium, Liv.: réduire à un an la durée de la censure.    - cogere iram ad salutarem modum, Sen.: renfermer la colère dans des limites où elle est salutaire. [st1]5 [-] contraindre, forcer, violenter.    - si res cogat: si les circonstances l’exigeaient.    - coactus: contraint, sous l’empire de la contrainte.    - cogere aliquem ad faciendum: contraindre qqn à faire.    - cogere ad depugnandum aliquem: forcer qqn à combattre.    - cogere ad aliquid: forcer à qqch.    - cogere ut: forcer à.    - cogimur ut defendamus, Cic.: nous sommes forcés de défendre.    - cogere + prop. inf.: forcer, obliger.    - mori me coges, Virg.: tu me feras mourir. [st1]6 [-] conclure.    - ratio ipsa coget + prop. inf.: la raison conclura d’elle-même que.    - hoc cogere volebat falsas esse litteras, Cic.: il voulait conclure que la lettre était supposée.    - ex quibus cogi potest, Cic.: d'où l'on peut tirer cette conclusion, que...
    * * *
    cōgo, ĕre, cŏēgi, cŏactum [cum + ago; co + ago] - tr. - [st1]1 [-] pousser devant soi.    - cogere equam, Dig.: chasser une cavale devant soi.    - cogantur intro, Plaut. Bacch. 5, 2, 15: faisons-les entrer.    - vis ventorum in portum navim coegit, Cic.: la violence des vents poussa le vaisseau dans le port. [st1]2 [-] rassembler, réunir, recueillir, encaisser, percevoir.    - cogere agmen: faire serrer la colonne, fermer la marche.    - cogere ad militiam, Sall.: recruter pour le service militaire.    - nubes coguntur, Lucr.: les nuages s'amoncellent.    - cogi in senatum: être convoqué au sénat.    - pecuniam cogere: faire rentrer de l’argent. [st1]3 [-] condenser, épaissir.    - cogere lac in duritiam, Plin.: faire cailler le lait.    - mella cogit hiems, Virg.: l'hiver épaissit le miel    - stipem cogere, Cic.: demander l'aumône.    - bona alicujus in fiscum cogere, Tac.: confisquer les biens de qqn. [st1]4 [-] resserrer, enfermer, réduire.    - amnis iter cogit, Curt.: le fleuve resserre son lit.    - cogere in compedes, Plaut.: mettre aux fers.    - syllabam ex duabus in unam cogere, Quint.: contracter deux syllabes en une seule.    - cogere verba in alternos pedes, Ov.: assujettir ses mots à la mesure du distique.    - cogere censuram intra anni spatium, Liv.: réduire à un an la durée de la censure.    - cogere iram ad salutarem modum, Sen.: renfermer la colère dans des limites où elle est salutaire. [st1]5 [-] contraindre, forcer, violenter.    - si res cogat: si les circonstances l’exigeaient.    - coactus: contraint, sous l’empire de la contrainte.    - cogere aliquem ad faciendum: contraindre qqn à faire.    - cogere ad depugnandum aliquem: forcer qqn à combattre.    - cogere ad aliquid: forcer à qqch.    - cogere ut: forcer à.    - cogimur ut defendamus, Cic.: nous sommes forcés de défendre.    - cogere + prop. inf.: forcer, obliger.    - mori me coges, Virg.: tu me feras mourir. [st1]6 [-] conclure.    - ratio ipsa coget + prop. inf.: la raison conclura d’elle-même que.    - hoc cogere volebat falsas esse litteras, Cic.: il voulait conclure que la lettre était supposée.    - ex quibus cogi potest, Cic.: d'où l'on peut tirer cette conclusion, que...
    * * *
        Cogo, cogis, coegi, pen. prod. coactum, cogere. Terentius. Amasser, Assembler.
    \
        Cogere oues intro. Plaut. Les amasser en un troupeau, et les mener en la maison.
    \
        Consilium cogi de aliquo. Quintil. Quand le conseil s'assemble pour adviser sur le faict de quelcun.
    \
        Milites cogere. Caesar. Faire amas de gens de guerre.
    \
        Cogere Senatum. Cic. Assembler le senat.
    \
        Cogere ad verba. Propert. Assembler pour ouir une harangue, ou pour parlementer ensemble.
    \
        Cogere pecuniam a ciuitatibus statuarum nomine. Cic. Amasser et lever deniers sur les villes.
    \
        Stipendium cogere. Cic. Assembler deniers pour payer les souldars de guerre.
    \
        Cogere in ordinem. Plin. iunior. Ravaller et rabaisser une personne qui s'eslevoit trop.
    \
        Cogere. Terent. Contraindre.
    \
        In semihorae curriculum cogere. Cic. Restraindre et enserrer, Ne donner loisir que de demie heure.
    \
        In Senatum cogi. Cic. Estre contrainct d'aller au senat.
    \
        Cogi aliquo. Horat. Estre contrainct d'aller en quelque lieu.
    \
        Cogere in mollitiem lanae. Plin. Faire aussi mol que laine à force de batre.
    \
        Apes bis grauidos cogunt foetus. Virgil. Font deux fois du miel.
    \
        Verba cogere in pedes. Ouid. Composer des vers.
    \
        Cogere, Espessir. Virgil. Frigore mella cogit hyems.
    \
        Cogere lac in duritiam. Plin. Espessir, et faire dur.
    \
        Cogi in magnitudinem milii. Plin. S'amonceler et devenir à la grosseur d'un grain de millet.
    \
        Cogere cuneos. Virgil. Poulser dedens, Faire entrer à force.
    \
        Cogere. Cic. Conclure et inferer necessairement, et prouver par raisons et argumens invincibles.
    \
        Cogi in angustum. Terent. Estre enserré et empressé estroictement.
    \
        Coguntur carnes holosteo. Plin. Vulnera quoque conglutinat. nam et carnes coguntur, addita. Quand parmi plusieurs pieces de chair on mesle une herbe nommee holosteon, icelles pieces de chair se conglutinent, s'assemblent, s'attachent ensemble.

    Dictionarium latinogallicum > cogo

  • 8 cogo

    cōgo, cŏēgi, cŏactum (COGVIT = cogit, Inscr Marin Fratr Arv. p. 170), 3, v. a. [contr. from co-ago], to drive together to one point, to collect, compress, crowd, bring, or urge together, to assemble, gather together (class. and very freq.; syn.: colligo, congrego)
    I.
    Lit.
    A.
    In gen. (constr. as a verb of motion with in and acc., or with adv. of direction):

    cogantur (oves) intro,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 15; Verg. E. 3, 98; cf.

    pecus,

    id. ib. 3, 20:

    oves stabulis,

    id. ib. 6, 85:

    nubes in unum locum,

    Lucr. 6, 274; cf. id. 6, 464; 6, 734:

    oleam,

    to collect, Cato, R. R. 64, 1; 65, 2; 144, 1.—So of the collecting together of fruits, also in Varr. R. R. 1, 6, 3; Col. 11, 2, 70; 12, 3, 9:

    talenta ad quindecim Coëgi,

    received, collected, Ter. Heaut. 1, 1, 94 Ruhnk.; so Cic. Verr. 2, 2, 48, § 120; id. Att. 6, 2, 8; id. Rab. Post. 11, 30:

    Orgetorix ad judicium omnem suam familiam undique coëgit,

    Caes. B. G. 1, 4; cf.:

    multitudinem hominum ex agris, id. ib: concilium,

    id. ib. 7, 77; Verg. A. 11, 304:

    concilium Hypatam,

    Liv. 36, 26, 1:

    bucina cogebat priscos ad verba Quirites,

    Prop. 4 (5), 1, 13.—So of the collecting of troops ( = contrahere), Caes. B. C. 1, 15 fin.; cf. Sall. J. 95, 1:

    copias in unum locum,

    Caes. B. G. 2, 5; 6, 10 al.:

    exercitum in unum,

    Cic. Fam. 15, 4, 2:

    multitudinem in unum,

    Sall. J. 80, 2; cf. Caes. B. G. 1, 4:

    in classem,

    Liv. 36, 3, 5:

    milites in provinciam,

    id. 43, 15, 7:

    exercitum Dyrrhachium,

    Sall. H. 1, 31 Gerl.:

    ad militiam aliquos,

    id. J. 85, 3:

    acies in proelia,

    Verg. A. 9, 463:

    auxilia undique,

    id. ib. 8, 7.—And of the calling together of a senate:

    quam cito senatum illo die coëgerim,

    Cic. Fam. 5, 2, 3; Liv. 3, 39, 6 al.:

    dum senatus cogeretur,

    Cic. Fin. 3, 2, 7:

    coguntur senatores non pignoribus, sed gratiā,

    id. Phil. 1, 5, 12; Liv. 1, 48, 3 al.; cf. Prop. 4 (5), 1, 13.—And of a single senator:

    cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer?

    Cic. Phil. 1, 5, 11 sq.:

    ex duabus syllabis in unam cogentes,

    contracting, combining, Quint. 1, 5, 23 Spald. and Zumpt:

    quod ex omnibus partibus cogitur,

    id. 5, 14, 9.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of liquids, to thicken, condense, curdle, coagulate:

    mella frigore (opp. calore remittere),

    Verg. G. 4, 36:

    lac in duritiam,

    Plin. 23, 7, 64, § 126; cf. Ov. M. 8, 666:

    fel sole,

    Plin. 29, 6, 37, § 116:

    liquorem in nivem,

    id. 2, 39, 39, § 105; 2, 42, 42, § 111.—Similarly:

    coacta alvus,

    hard fœces, Cels. 2, 8; 2, 3 al.; so,

    vestis coacta,

    fulled, Plin. 8, 48, 73, § 192. —
    2.
    Of places, to draw together or contract into a narrow place: Italia coacta in angustias, Sall. H. Fragm. ap. Serv. ad Verg. A. 3, 400:

    saltus in arctas coactus fauces,

    Liv. 22, 15, 11.—
    3.
    Agmen, milit. t. t., to bring up the rear (cf. claudo, I. B. 2.), Liv. 34, 28, 7; 44, 4, 12; 35, 27, 15; 42, 64, 5; 42, 10, 8; Curt. 3, 3, 25 al.—
    II.
    Trop.
    A.
    In gen.:

    hac re in angustum oppido nunc meae coguntur copiae (the figure borrowed from milit. lang.),

    Ter. Heaut. 4, 2, 2:

    me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,

    have confined, restricted, Cic. Rab. Perd. 2, 6:

    in eam desperationem, ut,

    Suet. Caes. 20:

    verba in alternos pedes,

    i. e. to write in elegiac verse, Ov. Tr. 3, 7, 10.—More freq.,
    B.
    Esp. with acc., inf., ut, ad, in or absol., to urge one to any action, to force, compel, constrain (syn.: impello, compello, adigo).
    (α).
    With acc.:

    coactus legibus Eam uxorem ducet,

    Ter. And. 4, 4, 41; cf. id. Ad. 1, 1, 44; id. Phorm. 1, 4, 36:

    vis cogendae militiae,

    Liv. 4, 26, 3 Weissenb. ad loc.—
    (β).
    With inf:

    omnia vertere,

    Lucr. 5, 831; id. 5, 1167; 6, 837:

    mori me,

    Verg. E. 2, 7:

    plerasque ad officium redire,

    Nep. Milt. 7, 1; Liv. 38, 13, 2:

    neque cogi pugnare poterat,

    id. 45, 41, 4 et saep.—
    (γ).
    With ut:

    vi coepi cogere ut rediret,

    Ter. Hec. 2, 2, 26; so id. And. 4, 1, 30; id. Ad. 5, 3, 65; Lucr. 1, 976; 6, 127; Caes. B. G. 1, 6; Cic. de Or. 3, 3, 9; id. Fam. 5, 6, 1; Nep. Alcib. 4, 5; Hor. Ep. 1, 9, 2.—With subj. without ut, cf. Ter. And. 4, 4, 41 supra.—
    (δ).
    With ad:

    ingratiis ad depugnandum omnes,

    Nep. Them. 4, 4:

    ad lacrimas,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 57:

    ad proelia,

    Verg. A. 12, 581:

    Samnites belloque ad bellum cogere,

    Liv. 10, 11, 11; 23, 1, 4; 4, 22, 4; 34, 18, 2; Tac. A. 2, 21.—
    (ε).
    With in:

    in lacrimas,

    Ov. Ib. 204; Quint. 3, 8, 23;

    Auct. B. G. 8, 38: aliquem in deditionem,

    Liv. 43, 1, 1; Sen. Clem. 1, 1.—
    (ζ).
    With acc.
    1.
    With double acc.:

    cogere aliquem aliquid, or cogi aliquid,

    Quint. 11, 1, 22:

    quod vos jus cogit, id voluntate impetret,

    Ter. Ad. 3, 4, 44:

    quod sua quemque mala cogebant,

    Liv. 3, 7, 8; 6, 15, 13; 23, 10, 6:

    cogi aliquid pro potestate ab tribuno,

    to be extorted, id. 4, 26, 10:

    quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames!

    Verg. A. 3, 56.—
    2.
    With acc. of the thing:

    ne ad id, quod natura cogeret, ipse quoque sibi acceleraret,

    Nep. Att. 22, 2:

    quod cogere se putat posse, rogare non sustinet,

    Vell. 2, 81, 1:

    adulterium,

    Ov. A. A. 2, 367.—
    3.
    Sometimes as philos. t. t. = colligo, concludo, to infer, conclude:

    ex quibus id quod volumus efficitur et cogitur,

    Cic. Leg. 2, 13, 33; so id. Ep. ad Brut. 2, 7, 4.—
    4.
    Cogere agmen, to be the last (the figure borrowed from milit. lang.;

    v. I. B. 3. supra): ut nec duces simus, nec agmen cogamus,

    Cic. Att. 15, 13, 1; cf.:

    sic ordinandus est dies omnis, ut tamquam cogat agmen,

    Sen. Ep. 12, 8.—Hence,
    1.
    coactum, i, P. a. subst., a thick, fulled covering, a mattress (cf. coactilis), Caes. B. C. 3, 44 fin.
    2.
    coactus, a, um, P. a., forced, constrained, unnatural:

    quod absurdum et nimis coactum foret,

    Gell. 1, 4, 7; cf. id. 16, 14, 3:

    lacrimae,

    Verg. A. 2, 196; Ov. M. 6, 628.—
    3.
    coactē, adv. (prop. in a contracted manner; hence), [p. 363]
    a.
    Shortly, quickly:

    coactius quid factum et festinantius,

    Gell. 10, 11, 8.—
    b.
    Accurately, strictly:

    coactius interpretari verbum,

    Gell. 19, 2.—
    c.
    In a forced, constrained manner, Tert. Bapt. 12; id. Anim. 42 al.

    Lewis & Short latin dictionary > cogo

  • 9 cogo

    cōgo, coēgī, coāctum, ere [ cum + ago ]
    1) сгонять, загонять ( oves stabulis V); вводить, приводить ( navem in portum C)
    2) собирать, сосредоточивать ( exercitum in unum locum C)
    3) собирать, созывать (senatum in curiam L; concilium Cs, V, L)
    5) связывать, сочетать ( verba in alternes pedes O)
    6) с.-х. производить сбор (уборку), собирать (oleam Cato; mella pressis favis V — ср. 10.; vindemiam Dig)
    7) взимать, взыскивать (debita Dig; aliquid in и ad fiscum Dig, T)
    8) вымогать, выжимать ( pecuniam C)
    9) копить, накапливать (aurum H; arma domi suae Dig)
    10) сгущать, уплотнять ( mella frigore V — ср. 6.; in nubes cogitur aēr C)
    c. lac in duritiem PMствораживать молоко
    coacta alvus мед. CCзапор
    vestis coacta PMодежда из плотной ( или валяной) ткани
    cuneis coactis V (A. 12, 457) — сомкнутыми клиньями (отрядами), но тж. V (А. 7, 509) посредством забиваемых (внутрь дерева) клиньев
    11) смыкать, стягивать
    c. potestatem alicujus intra anni spatium L — ограничить чьи-л. полномочия годичным сроком
    aliquid ad salutarem modum c. Sen — ввести что-л. в разумные рамки
    aliquem in mores hominemque c. St — внушить кому-л. чувства человечности
    c. agmen L — замыкать походную колонну, т. е. быть в арьергарде, перен. C, Sen быть последним
    nec duces esse, nec agmen c. погов. C — не быть ни полководцами, ни последними солдатами
    14) принуждать, заставлять
    c. aliquem facere (или ut faciat) aliquid C etc. — заставить кого-л. что-л. сделать
    c. aliquem aliquid и ad aliquid C etc. — вынуждать кого-л. к чему-л.
    c. aliquem in deditionem (ad defectionem) L — принудить кого-л. к сдаче (отложиться)
    Helvetii existimabant sese coacturos Allobroges, ut per suos fines eos ire paterentur Cs — гельветы рассчитывали, что они силой заставят аллоброгов пропустить их через свою территорию
    15) филос. делать вывод, выводить заключение, заключать ( aliquid ita esse C)
    hinc (или ex quibus) cogitur Cиз этого следует

    Латинско-русский словарь > cogo

  • 10 pudeo

    pŭdĕo, ēre, pŭdŭi ou pŭdĭtum est - tr. - [st2]1 [-] causer de la honte, faire rougir. [st2]2 [-] intr. et impers. - avoir honte de, rougir de, être honteux.    - voir la grammaire    - non te haec pudent? Ter. Ad. 4, 7, 36: cela ne te fait pas rougir?    - idne pudet te, quia captivam genere prognatam bono es mercatus? Plaut.: cela ne te fait pas rougir d'avoir acheté une captive issue d'une bonne famille?    - semper metuet, quem saeva pudebunt, Luc. 8, 495: il craindra toujours, celui que des actes de cruauté feront rougir.    - pudet me + gén. ou inf.: j'ai honte de.    - me pudet tui, Tac.: j'ai honte de toi.    - eum pudet culpae suae: il a honte de sa faute.    - non me pudet fateri: je n’ai pas honte d’avouer.    - pudet dicere (dictu): on rougit de dire.    - pudendo: en ayant honte.    - pudeat (te) vicisse coactum, Luc. 7, 78: aie honte d'avoir vaincu par la force.    - puduitque gementem illo teste mori, Luc. 9, 886: et l'on rougirait, devant un tel témoin, de mourir en gémissant.    - non me hoc jam dicere pudebit, Cic. Q. fr. 1, 1, 27: je ne rougirai plus de le dire.    - nescioquid febriculosi scorti diligis: hoc pudet fateri, Catul.: tu aimes je ne sais quelle courtisane fiévreuse: voilà ce que tu as honte d'avouer.    - deūm me atque hominum pudet, Plaut. Trin.: j'en rougis devant les dieux et les hommes.    - sunt homines, quos infamiae suae neque pudeat neque taedeat, Cic. Verr. 1, 12, 35: il y a des hommes qui, pour leur infamie, n'éprouvent ni honte ni dégoût.    - incipiet dominae quemque pudere suae, Ov.: chacun commencera à rougir de sa maîtresse.
    * * *
    pŭdĕo, ēre, pŭdŭi ou pŭdĭtum est - tr. - [st2]1 [-] causer de la honte, faire rougir. [st2]2 [-] intr. et impers. - avoir honte de, rougir de, être honteux.    - voir la grammaire    - non te haec pudent? Ter. Ad. 4, 7, 36: cela ne te fait pas rougir?    - idne pudet te, quia captivam genere prognatam bono es mercatus? Plaut.: cela ne te fait pas rougir d'avoir acheté une captive issue d'une bonne famille?    - semper metuet, quem saeva pudebunt, Luc. 8, 495: il craindra toujours, celui que des actes de cruauté feront rougir.    - pudet me + gén. ou inf.: j'ai honte de.    - me pudet tui, Tac.: j'ai honte de toi.    - eum pudet culpae suae: il a honte de sa faute.    - non me pudet fateri: je n’ai pas honte d’avouer.    - pudet dicere (dictu): on rougit de dire.    - pudendo: en ayant honte.    - pudeat (te) vicisse coactum, Luc. 7, 78: aie honte d'avoir vaincu par la force.    - puduitque gementem illo teste mori, Luc. 9, 886: et l'on rougirait, devant un tel témoin, de mourir en gémissant.    - non me hoc jam dicere pudebit, Cic. Q. fr. 1, 1, 27: je ne rougirai plus de le dire.    - nescioquid febriculosi scorti diligis: hoc pudet fateri, Catul.: tu aimes je ne sais quelle courtisane fiévreuse: voilà ce que tu as honte d'avouer.    - deūm me atque hominum pudet, Plaut. Trin.: j'en rougis devant les dieux et les hommes.    - sunt homines, quos infamiae suae neque pudeat neque taedeat, Cic. Verr. 1, 12, 35: il y a des hommes qui, pour leur infamie, n'éprouvent ni honte ni dégoût.    - incipiet dominae quemque pudere suae, Ov.: chacun commencera à rougir de sa maîtresse.
    * * *
        Pudeo, pudes, pudui, puditum, pen. corr. pudere, Fere semper in tertiis tantum personis legitur. Plaut. Avoir honte.
    \
        Cum accusatiuo. Terentius, Non te haec pudent? N'has tu point de honte de ceci?
    \
        Crasse pudet me tui. Cic. J'ay honte de toy.
    \
        Puditum esset. Cicero, Nonne esset puditum, si hanc causam, etc. N'eust ce point esté une grande honte, si, etc.

    Dictionarium latinogallicum > pudeo

  • 11 cogo

    cogo cogo, coegi, coactum, ere заставлять

    Латинско-русский словарь > cogo

  • 12 cogo

    cogo cogo, coegi, coactum, ere сгонять, собирать

    Латинско-русский словарь > cogo

  • 13 conscribo

    cōn-scrībo, scrīpsī, scrīptum, ere, I) = συγγράφω, verzeichnen, aufzeichnen, A) in eine Liste (Rolle) verzeichnen, einzeichnen, aufzeichnen, einschreiben, eintragen, aufschreiben, a) als milit. t. t., Soldaten bei der Aushebung, Anwerbung enrollieren, dah. deutsch auch ausheben, anwerben, duas legiones civium Romanorum novas, Liv.: militem legere exercitumque c., Iustin.: c. omnes qui arma ferre possunt, Liv.: voluntarios paucos milites, Liv.: veteranos celeriter, Cic.: duae legiones, quas proxime conscripserat, Caes.: urbanae legiones, quae priore anno conscriptae erant, Liv.: exercitus se ipse conscripsit, Val. Max. – mit Adv. (wo?), m. Genet. (od. Abl.) loc., m. in u. Abl., ibi (in Italia) duas legiones conscribit, Caes.: dum conscribitur Romae exercitus, Liv.: duae legiones, quas proxime in citeriore Gallia conscripserat, Caes.: servorum exercitus illum in urbe conscripturum fuisse, Cic. – m. ex u. Abl., milites circiter XXX, quos Dolabella ex Asia conscripserat, Lentul. in Cic. ep.: ala equitum conscripta e Treviris, Tac.: conscripta ex transalpinis legio, Suet.: e plebe provinciae legiones et auxilia conscripsit, Suet.: e quorum (novorum civium) delectu trecentas amplius cohortes conscripserat, Vell. – m. in u. Akk., conscriptae in Ciliciam legiones, Suet. Caes. 8. – m. inter u. Akk., inter septimanos conscribi, Tac. hist. 3, 25: inter nostros conscribi, Vulg. 1. Mach. 13, 40. – m. adversum u. Akk., c. exercitum adversum alqm, Val. Max. 5, 4, 5. – m. causā u. Genet., cohortes veteranas tumulti causā, Sall. Cat. 59, 5. – m. Dat. (wem? für wen?), alci latrones cogere et c., Plaut. mil. 76. – b) als publiz. t. t.: α) zu einer Bürgerklasse einzeichnen, enrollieren, eodem tempore et centuriae tres equitum conscriptae sunt, wurden errichtet, Liv. 1, 13, 8. – u. so zu Umtrieben aller Art (bes. zu Wahlumtrieben) geworbene Bürger u. Nichtbürger in gewisse Klassen verzeichnen, verteilen, Collinam (tribum) novam delectu perditissimorum civium conscribebat, Cic.: cum vicatim homines conscriberentur, decuriarentur, Cic.: decuriasse Plancium, conscripsisse, Cic. – β) in die Senatorenliste einzeichnen, eintragen; dah. der stehende Ausdr. patres, conscripti, Väter und Beigeordnete (weil nach Vertreibung des Tarquinius, der viele Senatoren hatte ermorden lassen, ein Teil des Senats durch Brutus aus dem Ritterstande ergänzt war), s. Liv. 2, 1. § 11 (u. dazu Weißenb.); vgl. Paul. ex Fest. 7, 6: dann zus. patres conscripti, beigeordnete Väter, s. Cic. Cat. 1, 27. Cic. Planc. 87. Nep. Hann. 12, 2. Liv. 3, 52, 6; vgl. Drak. Liv. 6, 26, 4. – im Sing., pater conscriptus repente factus est, Senator, Cic. Phil. 13, 28; u. so poet. absol., quod sit conscripti, quod iudicis officium, Hor. de art. poët. 314. – γ) als Kolonisten einzeichnen, einschreiben, decrevit senatus, uti C. Lentulus consul sex milia familiarum conscriberet, quae in eas colonias dividerentur, Liv. 37, 46, 10.

    B) aufzeichnen, 1) schreibend, verfassend aufzeichnen, aufsetzen, niederschreiben = abfassen, verfassen, entwerfen, ausfertigen, a) übh.: m. Acc., condiciones, Liv.: foedus, Liv. (vgl. haec convenerunt conscriptaque in Capitolio posita sunt, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret ab rege foederi ascripti Achaei, Boeotii etc. Haec conscripta consignataque sunt, Liv.): legem (ein Gesetz, v. Konsul), Cic.: leges (v. den Dezemvirn), Flor.: legem (einen Baukontrakt), Cic.: edicta (v. Kaiser), Suet.: edictum communiter cum poena atque iudicio (v. den Prätoren), Cic.: testamentum, Cic.: artem et praecepta, Cic.: singularum rerum laudes vituperationesque, Cic.: tabellas (einen Brief), Liv.: topica Aristotelia, Cic.: volumen, Cic.: quae promissa multis, quae conscripta (fuerint), welche mündliche Versprechungen, welche schriftliche Zusicherungen vielen gegeben worden sind, Cic. – m. Acc. u. m. Abl. (mit), scelera stilo impudico, Cic.: librum grandem verbis multis, Nep.: epistula Graecis litteris conscripta, Caes.: conscriptum lacrimis epistolium, Catull.: tabellae lepidā conscriptae manu, Plaut. – m. in (in) u. Abl., carmina, in quibus hortamenta virtutis conscripserat, Iustin. 3, 5, 9. – m. inter u. Akk., istum ostende quem conscripsti syngraphum (Kontrakt) inter me et amicam et lenam, Plaut. asin. 746 sq. – m. Acc. u. de u. Abl., librum de consulatu, Cic.: epistulam de his ipsis libris Caesari, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., ut in ordinem se coactum conscriberet, die Notiz niederschrieb (beifügte), er sei usw., Suet. Claud. 38, 1: omni personae quam dotem suscepisse cum marito conscribitur, wird niedergeschrieben, Cod. Iust. 5, 15, 3. – absol., m. de u. Abl., einen Brief, eine Schrift aufzeichnen über usw. = schreiben über usw., de Antonio quoque Balbus ad me cum Oppio conscripsit, Cic. ep.: de quibus (viris) audivi et legi et ipse conscripsi, Cic.: c. de ratione dicendi, Cornif. rhet.: de artibus, Quint. – b) insbes., v. Arzte, verschreiben, verordnen, pro salutaribus mortifera, Cic. de legg. 2, 13. – 2) zeichnend aufzeichnen, entwerfen, imaginem (einen Bauriß), Stat. silv. 3, 1, 117.

    II) = επιγράφω, A) auf etw. schreiben, zeichnen, signum sanguinis in sua fronte, Lact. 4, 26, 39. – B) beschreiben = vollschreiben, m. Acc. u. Abl. (mit), mensam vino, Ov.: parietes incendiorum deprecationibus, Plin.: tabula aenea conscripta litteris verbisque Graecis, eine eherne Tafel mit einer mit griechischen Buchstaben geschriebenen u. in griech. Sprache abgefaßten Inschrift, Suet. – scherzh., stilis me totum usque ulmeis conscribito, schreibe mich voll, d.i. bedecke mich mit Striemen, Plaut. Pseud. 545. – / Synkop. Perf. conscripsti, Plaut. asin. 746.

    lateinisch-deutsches > conscribo

  • 14 impero

    im-pero, āvī, ātum, āre (in u. paro), anbefehlen, befehlen, gebieten, I) im allg.: α) m. Acc.: quae imperarentur facere dixerunt, Caes.: ex libidine leges imperantur, Sall. fr.: alci nuptias locupletis propinquae, Quint.: imperata impensa, Quint. – Partiz. subst., imperātum, ī, n., das Befohlene, die Order, imperatum u. imperata facere, Caes.: ad imperatum non venire, Caes. – β) m. folg. Infin.: signa extemplo canere, Acc. fr.: animo otioso esse, Ter.: sibi omnia assentari, Ter.: frumentum comportare, Sall.: iniuriae oblivisci sibi imperavit, Val. Max.: flectere iter sociis, Verg.: im Passiv, haec ego procurare et idoneus imperor et non invitus, es liegt mir ob od. (medial) ich lege mir auf, Hor. ep. 1, 5, 21: in easdem lautumias etiam ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 5, 68. – u. m. folg. Acc. u. Infin., bes. m. Acc. u. Infin. Pass., Cato, Lucr., Cic. u.a. (vgl. Nipp. Quaest. Caes. p. 121 sq.). – γ) m. folg. indir. Fragesatz, quin tu quid faciam impera, Ter.: quae volo simul imperabo, Ter.: quantum quisque daret pro facultatibus imperabat (bestimmte), Nep. – δ) m. folg. ut u. Konj., Cic. u.a.: m. folg. ne u. Konj., Ter. u. Caes.: m. bl. Coniunctiv, alant imperat classem, Ov.: stringerent ferrum imperavit, Liv.: huic imperat, quas possit, adeat civitates, Caes. – ε) mit Gerund., optimis insternendum vestimentis, Auct. b. Hisp. 33, 3. – ζ) absol.: si quid opus est, impera, Plaut.: impera si quid vis, Plaut.: omnia faciam, impera, Ter. – II) insbes.: A) über jmd. gebieten, herrschen, jmd. befehligen (Ggstz. alci parēre, oboedire, servire), 1) eig.: a) übh.: liberis suis, Ter.: gentibus, Nep.: illo imperante, unter seinem Oberbefehl, Nep. – vocari ad imperandum, um Befehle zu empfangen, Sall.: ebenso adesse ad imperandum, Cic. – bildl., sibi, Cic.: cupiditatibus, Cic.: irae, bezähmen, Ov.: animo, sich überwinden, Curt.: nunc imperare animo nequeo quin, cur periturus essem, scirem, Liv.: ego non possum mihi imperare, quin doleam, Sulp. Sev.: cum, ut ea solveret, sibi imperare non posset, es nicht über sich gewinnen, Cael. in Cic. ep.: tamquam nescias, cui imperem, über wen ich verfüge, Sen. – b) regieren, herrschen, bes. Herrscher, Alleinherrscher (König, Kaiser) sein, imperare coepisse, die Regierung antreten, Plin. pan.: recusabas imperare, Plin. pan.: triduo tantum imperavisse, Treb. Poll.: qui unā die factus est imperator, aliā die visus est imperare, tertiā interemptus est, Treb. Poll.: Titum invitum et a militibus coactum imperasse, Treb. Poll.: imperare (Gordianum) coëgerunt, Capitol.: Iulius Caesar, qui postea imperavit (Alleinherrscher war), Eutr.: Philippus, qui post eum imperavit, Eutr.: alqo imperante, unter jmds. Regierung, Eutr. – 2) übtr.: a) zu viel zumuten, Gewalt antun, voci suae, Plin. ep.: plenis oculis et umentibus, Sen.: patrimonio, Sen. – b) vom Landbau, bearbeiten, agris, Sen.: arvis, Verg.: vitibus, Colum. – B) eine Leistung anordnen, anbefehlen, 1) als t. t. des Privatlebens: imp. cenam, Cic.: u. so non domi imperaram, hatte zu Hause keine Befehle (wegen des Essens) gegeben, Cic. – 2) als publiz. u. milit. t. t., eine Leistung, Lieferung anbefehlen, zu stellen od. zu liefern auflegen, frumentum sibi in cellam, Cic.: pecunias privatis, Nep.: naves civitatibus, Nep.: u. so equites, obsides civitatibus, Caes.: u. bl. obsides, Cic.: arma, Caes.: milites, Caes.: m. dopp. Acc., quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum, Cic. Verr. 3, 173. – C) v. Ärzten, verordnen, alqd, Cels. 7, 20. Sen. de ira 1, 16, 4: v. den Hebammen, Ter. Andr. 484 (aber imperantes sibi, seine Kunden, v. einem Arzte, Alfen. dig. 38, 1, 26). – D) als publiz. t. t., die Bürger zu den Comitia centuriata beordern, rufen, exercitum (das Volk), Varro LL. 6, 88 u. 95. Gell. 15, 27, 4: u. so scherzh. Plaut. capt. 155 u. (im Doppelsinn) Plaut. cist. 58. – E) als gramm. t. t., imperandi modus, der Imperativ, Mart. Cap. 3. § 234: imperandi declinatus, die Abänderung des Imperativs, Varro LL. 10, 32. – / Archaist. Form imperassit = imperaverit, Cic. de legg. 3, 6. – Nbf. indupero, s. bes.

    lateinisch-deutsches > impero

  • 15 patens

    patēns, entis, PAdi. (v. pateo), offen, I) eig.: A) offen, gangbar, unversperrt, frei, via patens apertaque, Liv.: via patentior, Liv. – patens caelum, freier Himmel, freie Luft, Cic.: campi patentes, Sall.: vallis patentior quam cetera, Liv.: loca patentia, Liv., patentiora, Caes., patentissima, Suet. – subst., ex patenti utrimque (aus einem weiten Raum, den es zu beiden Seiten eingenommen hat) coactum in angustias mare, Liv. 28, 6, 9: per patentia ruinis (Breschen) agmina armatorum in urbem vadebant, Liv. 21, 11, 9. – B) offen = weit, dolium quam patentissimi oris, Colum. 12, 6, 1. – II) übtr.: A) für etw. offen, domus patens atque adeo exposita cupiditati et voluptatibus (Ggstz. domus clausa pudori et sanctimoniae), Cic. Quinct. 93. – B) offenbar, causa, Ov. met. 9, 537.

    lateinisch-deutsches > patens

  • 16 cornu

    cornū, cornūs, n. - voir hors site cornu.    - autres déclinaisons: cornŭs, ūs, m. (Cic. Nat. 2, 149; Prisc. 6, 5, 77) --- cornum, i, n. (Ter. Eun. 775; Lucr. 2, 388,- Varr. R. 3, 9,14)    - qqf. gén. sing. cornū ou cornuis --- abl. plur. cornuis (Capel), cornubus (Capel). [st1]1 [-] corne (de taureau, de bélier...); bois (de cerf); au fig. force, courage.    - dente lupus, cornu taurus petit, Hor. S. 2: le loup attaque de la dent, et le taureau de la corne.    - suo capiti praebebat cornibus umbras, Ov. M. 10: (le cerf) avait la tête à l'ombre grâce à ses bois.    - cornua sumere, Ov.: s'enhardir, prendre courage.    - cornua alicui obvortere. Plaut. Ps. 1021: montrer les dents à qqn (tourner ses cornes contre qqn).    - venerunt capiti cornua meo, Ov. Am. 3, 11: le courage m'est venu.    - addis cornua pauperi Hor. O. 3, 21, 18: tu m'inspires de l'audace malgré ma pauvreté. En gén. tout objet dont la substance ressemble à la corne, ou qui a la forme d'une corne, ou qui est fait de corne. [st1]2 [-] aile d’armée.    - cornu dextrum: l’aide droite.    - cornu sinistrum: l’aile gauche.    - equitatum omnem in cornibus locat, Sall. J. 49, 6: il place toute la cavalerie aux ailes.    - ipse a dextro cornu proelium commisit, Caes. BG. 1: lui-même engagea le combat par l’aile droite.    - cornu inclinante, Aur.-Vict.: comme son aile pliait.    - cum septimae legionis tribunis esset nuntiatum quae in sinistro cornu gererentur, Caes. BG. 7: comme les tribuns de la septième légion avaient appris ce qui se passait à l’aile gauche.    - au fig. cornua disputationis tuae commovere, Cic. Div. 2: ébranler le front de ton argumentation. [st1]3 [-] au plur. cornes de colimaçon, pinces d'écrevisse, défenses d'éléphant.    - Varr. L. L. 7, § 39 Müll.; Plin. 8, 3, 4, § 7; 18, 1, 1, § 2.    - cornu Indicum, Mart. 1, 73, 4: ivoire. [st1]4 [-] corne du pied de certains animaux, sabot.    - solido graviter sonat ungula cornu, Virg. G. 3: le sabot résonne profondément sous sa corne solide. [st1]5 [-] bec des oiseaux. [st1]6 [-] cornée de l'oeil. [st1]7 [-] cor, cornet, trompe, trompette (en corne). [st1]8 [-] arc.    - Ov. M. 5, 383; Virg. Egl. 10, 59; Suet. Nero, 39. [st1]9 [-] lanterne (de corne). [st1]10 [-] entonnoir (fait d'une corne).    - Virg. G. 3, 509. [st1]11 [-] corne à boire.    - Calp. Ecl. X, 48 ; Plin. 11, 45. [st1]12 [-] vase à l'huile, huilier.    - Hor. S. 2, 2, 61. [st1]13 [-] au plur. cornes, extrémités de la lyre.    - Cic. Nat. 2, 59. [st1]14 [-] c. corniculum cimier, pointe, aigrette en métal (sur le casque).    - Liv. 27, 33 ; Virg. En. 12, 89. [st1]15 [-] au plur. extrémités d'une vergue. [st1]16 [-] au plur. extrémités du bâton autour duquel on enroulait les livres. [st1]17 [-] au plur. cornes de la lune, croissant de la lune.    - tres aberant noctes, ut cornua tota coirent efficerentque orbem, Ov. M. 7: il fallait encore trois nuits pour voir les cornes de la lune se réunir et former un disque. [st1]18 [-] au plur. bras (d'un fleuve).    - septem digestus in cornua Nilus, Ov. M. 7: le Nil qui se divise en sept bras. [st1]19 [-] cime, sommet (d'une montagne). [st1]20 [-] pointe de terre, langue de terre, promontoire.    - Ov. M. 5, 410. [st1]21 [-] bout, extrémité, pointe (d'un objet), côté, coin, angle.    - in duobus velut cornibus Graeciae, Liv. 35: aux deux ailes de la Grèce, pour ainsi dire (= aux extrémités de la Grèce).    - in cornibus comitii positae statuae, Plin. 34: statues érigées dans les angles de la place des Comices.    - judiciis adsidebat in cornu tribunalis, Tac. An. 1: il assistait aux jugements ordinaires, assis dans un coin du tribunal.
    * * *
    cornū, cornūs, n. - voir hors site cornu.    - autres déclinaisons: cornŭs, ūs, m. (Cic. Nat. 2, 149; Prisc. 6, 5, 77) --- cornum, i, n. (Ter. Eun. 775; Lucr. 2, 388,- Varr. R. 3, 9,14)    - qqf. gén. sing. cornū ou cornuis --- abl. plur. cornuis (Capel), cornubus (Capel). [st1]1 [-] corne (de taureau, de bélier...); bois (de cerf); au fig. force, courage.    - dente lupus, cornu taurus petit, Hor. S. 2: le loup attaque de la dent, et le taureau de la corne.    - suo capiti praebebat cornibus umbras, Ov. M. 10: (le cerf) avait la tête à l'ombre grâce à ses bois.    - cornua sumere, Ov.: s'enhardir, prendre courage.    - cornua alicui obvortere. Plaut. Ps. 1021: montrer les dents à qqn (tourner ses cornes contre qqn).    - venerunt capiti cornua meo, Ov. Am. 3, 11: le courage m'est venu.    - addis cornua pauperi Hor. O. 3, 21, 18: tu m'inspires de l'audace malgré ma pauvreté. En gén. tout objet dont la substance ressemble à la corne, ou qui a la forme d'une corne, ou qui est fait de corne. [st1]2 [-] aile d’armée.    - cornu dextrum: l’aide droite.    - cornu sinistrum: l’aile gauche.    - equitatum omnem in cornibus locat, Sall. J. 49, 6: il place toute la cavalerie aux ailes.    - ipse a dextro cornu proelium commisit, Caes. BG. 1: lui-même engagea le combat par l’aile droite.    - cornu inclinante, Aur.-Vict.: comme son aile pliait.    - cum septimae legionis tribunis esset nuntiatum quae in sinistro cornu gererentur, Caes. BG. 7: comme les tribuns de la septième légion avaient appris ce qui se passait à l’aile gauche.    - au fig. cornua disputationis tuae commovere, Cic. Div. 2: ébranler le front de ton argumentation. [st1]3 [-] au plur. cornes de colimaçon, pinces d'écrevisse, défenses d'éléphant.    - Varr. L. L. 7, § 39 Müll.; Plin. 8, 3, 4, § 7; 18, 1, 1, § 2.    - cornu Indicum, Mart. 1, 73, 4: ivoire. [st1]4 [-] corne du pied de certains animaux, sabot.    - solido graviter sonat ungula cornu, Virg. G. 3: le sabot résonne profondément sous sa corne solide. [st1]5 [-] bec des oiseaux. [st1]6 [-] cornée de l'oeil. [st1]7 [-] cor, cornet, trompe, trompette (en corne). [st1]8 [-] arc.    - Ov. M. 5, 383; Virg. Egl. 10, 59; Suet. Nero, 39. [st1]9 [-] lanterne (de corne). [st1]10 [-] entonnoir (fait d'une corne).    - Virg. G. 3, 509. [st1]11 [-] corne à boire.    - Calp. Ecl. X, 48 ; Plin. 11, 45. [st1]12 [-] vase à l'huile, huilier.    - Hor. S. 2, 2, 61. [st1]13 [-] au plur. cornes, extrémités de la lyre.    - Cic. Nat. 2, 59. [st1]14 [-] c. corniculum cimier, pointe, aigrette en métal (sur le casque).    - Liv. 27, 33 ; Virg. En. 12, 89. [st1]15 [-] au plur. extrémités d'une vergue. [st1]16 [-] au plur. extrémités du bâton autour duquel on enroulait les livres. [st1]17 [-] au plur. cornes de la lune, croissant de la lune.    - tres aberant noctes, ut cornua tota coirent efficerentque orbem, Ov. M. 7: il fallait encore trois nuits pour voir les cornes de la lune se réunir et former un disque. [st1]18 [-] au plur. bras (d'un fleuve).    - septem digestus in cornua Nilus, Ov. M. 7: le Nil qui se divise en sept bras. [st1]19 [-] cime, sommet (d'une montagne). [st1]20 [-] pointe de terre, langue de terre, promontoire.    - Ov. M. 5, 410. [st1]21 [-] bout, extrémité, pointe (d'un objet), côté, coin, angle.    - in duobus velut cornibus Graeciae, Liv. 35: aux deux ailes de la Grèce, pour ainsi dire (= aux extrémités de la Grèce).    - in cornibus comitii positae statuae, Plin. 34: statues érigées dans les angles de la place des Comices.    - judiciis adsidebat in cornu tribunalis, Tac. An. 1: il assistait aux jugements ordinaires, assis dans un coin du tribunal.
    * * *
        Cornu, Indeclinabile, et hoc Cornum, et hic Cornus, huius cornus, secundum Priscianum. Plin. Corne.
    \
        Aeria caprae cornua. Ouid. Hault eslevees en l'air.
    \
        Arborea ceruorum cornua. Virg. Branchues, Qui ont plusieurs cornichons, Qui resemblent à des arbres.
    \
        Camura cornua. Virgil. Courbes.
    \
        Flexum circum caua tempora cornu. Ouid. Comme les cornes d'un rang ou belier.
    \
        Ramosa cornua cerui. Virgil. Branchues.
    \
        Recurua cornua. Ouid. Recourbees, Recroquillees.
    \
        Summis cornibus vix cerui extant. Virg. A grand peine leur voit on le bout des cornes.
    \
        Decernere inter se cornibus. Virg. Combatre des cornes, Heurter l'un contre l'autre.
    \
        Explorare cornua in truncis. Lucan. Essayer.
    \
        Fregit in arbore cornu. Ouid. La chevre rompit l'une de ses cornes contre un arbre.
    \
        Incursare aduersis cornibus. Plin. S'entreheurter.
    \
        Inter se aduersis luctantur cornibus hoedi. Virgil. Ils heurtent des cornes l'un contre l'autre, Ils s'entreheurtent.
    \
        Coactum cornu Phoebes. Lucan. Quand il est pleine lune, et que les cornes de la lune sont joinctes ensemble.
    \
        Circuitis cornibus orbem alligat Phoebe. Senec. Il est pleine lune. \ Cornua lunaria. Ouid. Les cornes de la lune.
    \
        Obtusa Lunae cornua. Virg. Quand le croissant n'est point bien cler.
    \
        It Luna cornibus puris. Senec. Le croissant est bien cler et net.
    \
        Coeunt tota cornua, efficiuntque orbem. Ouid. La lune est pleine.
    \
        Tertia iam Lunae se cornua lumine complent. Virg. Voici desja la troisieme pleine lune, ou le troisieme mois.
    \
        Iunctis cornibus implerat orbem Luna. Ouid. Il estoit pleine lune, La lune estoit au plein.
    \
        Reparat noua cornua Phoebe. Ouid. Il est lune nouvelle.
    \
        Cornu portus. Cic. Le coing du port.
    \
        Cornua fluminum. Virgil. Les courbemens et tortuositez qui sont d'un costé et d'autre és rives des rivieres.
    \
        Cornua montium: vt Intorta cornua Parnasi. Stat. Quand une montaigne est double par enhault, et comme fendue en deux. et ha deux sommets ou coupets.
    \
        Cornua in praelio, pro vtraque parte exercitus. Terent. Les ailes de l'advantgarde ou bataille.
    \
        Equites pro cornibus locare. Quintil. Mettre les gens de cheval sur les ailes.
    \
        Cornua disputationis alicuius commouere. Cic. Esbranler la force des argumens faicts par aucun, et tascher à les confuter.
    \
        Cornua antennarum. Virgil. Les deux bouts.
    \
        Cornua obuertere alicui in re secunda. Plaut. Tourner les cornes vers aucun, Luy presenter les cornes pour le heurter et frapper.
    \
        Cornu, Arcus. Virgil. Un arc.
    \
        Flexile cornu curuare. Ouid. Bender un arc.
    \
        Vngula solido cornu. Virgil. Qui n'est point fendue.
    \
        Cornua. Varro. Trompe, Cornet, Cor.
    \
        Rauco strepuerunt cornua cantu. Virg. Les cors, Les cornets.

    Dictionarium latinogallicum > cornu

  • 17 conscribo

    cōn-scrībo, scrīpsī, scrīptum, ere, I) = συγγράφω, verzeichnen, aufzeichnen, A) in eine Liste (Rolle) verzeichnen, einzeichnen, aufzeichnen, einschreiben, eintragen, aufschreiben, a) als milit. t. t., Soldaten bei der Aushebung, Anwerbung enrollieren, dah. deutsch auch ausheben, anwerben, duas legiones civium Romanorum novas, Liv.: militem legere exercitumque c., Iustin.: c. omnes qui arma ferre possunt, Liv.: voluntarios paucos milites, Liv.: veteranos celeriter, Cic.: duae legiones, quas proxime conscripserat, Caes.: urbanae legiones, quae priore anno conscriptae erant, Liv.: exercitus se ipse conscripsit, Val. Max. – mit Adv. (wo?), m. Genet. (od. Abl.) loc., m. in u. Abl., ibi (in Italia) duas legiones conscribit, Caes.: dum conscribitur Romae exercitus, Liv.: duae legiones, quas proxime in citeriore Gallia conscripserat, Caes.: servorum exercitus illum in urbe conscripturum fuisse, Cic. – m. ex u. Abl., milites circiter XXX, quos Dolabella ex Asia conscripserat, Lentul. in Cic. ep.: ala equitum conscripta e Treviris, Tac.: conscripta ex transalpinis legio, Suet.: e plebe provinciae legiones et auxilia conscripsit, Suet.: e quorum (novorum civium) delectu trecentas amplius cohortes conscripserat, Vell. – m. in u. Akk., conscriptae in Ciliciam legiones, Suet. Caes. 8. – m. inter u. Akk., inter septimanos conscribi, Tac. hist. 3, 25: inter nostros
    ————
    conscribi, Vulg. 1. Mach. 13, 40. – m. adversum u. Akk., c. exercitum adversum alqm, Val. Max. 5, 4, 5. – m. causā u. Genet., cohortes veteranas tumulti causā, Sall. Cat. 59, 5. – m. Dat. (wem? für wen?), alci latrones cogere et c., Plaut. mil. 76. – b) als publiz. t. t.: α) zu einer Bürgerklasse einzeichnen, enrollieren, eodem tempore et centuriae tres equitum conscriptae sunt, wurden errichtet, Liv. 1, 13, 8. – u. so zu Umtrieben aller Art (bes. zu Wahlumtrieben) geworbene Bürger u. Nichtbürger in gewisse Klassen verzeichnen, verteilen, Collinam (tribum) novam delectu perditissimorum civium conscribebat, Cic.: cum vicatim homines conscriberentur, decuriarentur, Cic.: decuriasse Plancium, conscripsisse, Cic. – β) in die Senatorenliste einzeichnen, eintragen; dah. der stehende Ausdr. patres, conscripti, Väter und Beigeordnete (weil nach Vertreibung des Tarquinius, der viele Senatoren hatte ermorden lassen, ein Teil des Senats durch Brutus aus dem Ritterstande ergänzt war), s. Liv. 2, 1. § 11 (u. dazu Weißenb.); vgl. Paul. ex Fest. 7, 6: dann zus. patres conscripti, beigeordnete Väter, s. Cic. Cat. 1, 27. Cic. Planc. 87. Nep. Hann. 12, 2. Liv. 3, 52, 6; vgl. Drak. Liv. 6, 26, 4. – im Sing., pater conscriptus repente factus est, Senator, Cic. Phil. 13, 28; u. so poet. absol., quod sit conscripti, quod iudicis officium, Hor. de art. poët. 314. – γ) als Kolonisten einzeichnen, einschreiben,
    ————
    decrevit senatus, uti C. Lentulus consul sex milia familiarum conscriberet, quae in eas colonias dividerentur, Liv. 37, 46, 10.
    B) aufzeichnen, 1) schreibend, verfassend aufzeichnen, aufsetzen, niederschreiben = abfassen, verfassen, entwerfen, ausfertigen, a) übh.: m. Acc., condiciones, Liv.: foedus, Liv. (vgl. haec convenerunt conscriptaque in Capitolio posita sunt, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret ab rege foederi ascripti Achaei, Boeotii etc. Haec conscripta consignataque sunt, Liv.): legem (ein Gesetz, v. Konsul), Cic.: leges (v. den Dezemvirn), Flor.: legem (einen Baukontrakt), Cic.: edicta (v. Kaiser), Suet.: edictum communiter cum poena atque iudicio (v. den Prätoren), Cic.: testamentum, Cic.: artem et praecepta, Cic.: singularum rerum laudes vituperationesque, Cic.: tabellas (einen Brief), Liv.: topica Aristotelia, Cic.: volumen, Cic.: quae promissa multis, quae conscripta (fuerint), welche mündliche Versprechungen, welche schriftliche Zusicherungen vielen gegeben worden sind, Cic. – m. Acc. u. m. Abl. (mit), scelera stilo impudico, Cic.: librum grandem verbis multis, Nep.: epistula Graecis litteris conscripta, Caes.: conscriptum lacrimis epistolium, Catull.: tabellae lepidā conscriptae manu, Plaut. – m. in (in) u. Abl., carmina, in quibus hortamenta virtutis conscripserat, Iustin. 3, 5, 9. – m. inter u. Akk., istum ostende quem conscrip-
    ————
    sti syngraphum (Kontrakt) inter me et amicam et lenam, Plaut. asin. 746 sq. – m. Acc. u. de u. Abl., librum de consulatu, Cic.: epistulam de his ipsis libris Caesari, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., ut in ordinem se coactum conscriberet, die Notiz niederschrieb (beifügte), er sei usw., Suet. Claud. 38, 1: omni personae quam dotem suscepisse cum marito conscribitur, wird niedergeschrieben, Cod. Iust. 5, 15, 3. – absol., m. de u. Abl., einen Brief, eine Schrift aufzeichnen über usw. = schreiben über usw., de Antonio quoque Balbus ad me cum Oppio conscripsit, Cic. ep.: de quibus (viris) audivi et legi et ipse conscripsi, Cic.: c. de ratione dicendi, Cornif. rhet.: de artibus, Quint. – b) insbes., v. Arzte, verschreiben, verordnen, pro salutaribus mortifera, Cic. de legg. 2, 13. – 2) zeichnend aufzeichnen, entwerfen, imaginem (einen Bauriß), Stat. silv. 3, 1, 117.
    II) = επιγράφω, A) auf etw. schreiben, zeichnen, signum sanguinis in sua fronte, Lact. 4, 26, 39. – B) beschreiben = vollschreiben, m. Acc. u. Abl. (mit), mensam vino, Ov.: parietes incendiorum deprecationibus, Plin.: tabula aenea conscripta litteris verbisque Graecis, eine eherne Tafel mit einer mit griechischen Buchstaben geschriebenen u. in griech. Sprache abgefaßten Inschrift, Suet. – scherzh., stilis me totum usque ulmeis conscribito, schreibe mich voll, d.i. bedecke mich mit Striemen, Plaut. Pseud. 545. –
    ————
    Synkop. Perf. conscripsti, Plaut. asin. 746.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > conscribo

  • 18 impero

    im-pero, āvī, ātum, āre (in u. paro), anbefehlen, befehlen, gebieten, I) im allg.: α) m. Acc.: quae imperarentur facere dixerunt, Caes.: ex libidine leges imperantur, Sall. fr.: alci nuptias locupletis propinquae, Quint.: imperata impensa, Quint. – Partiz. subst., imperātum, ī, n., das Befohlene, die Order, imperatum u. imperata facere, Caes.: ad imperatum non venire, Caes. – β) m. folg. Infin.: signa extemplo canere, Acc. fr.: animo otioso esse, Ter.: sibi omnia assentari, Ter.: frumentum comportare, Sall.: iniuriae oblivisci sibi imperavit, Val. Max.: flectere iter sociis, Verg.: im Passiv, haec ego procurare et idoneus imperor et non invitus, es liegt mir ob od. (medial) ich lege mir auf, Hor. ep. 1, 5, 21: in easdem lautumias etiam ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 5, 68. – u. m. folg. Acc. u. Infin., bes. m. Acc. u. Infin. Pass., Cato, Lucr., Cic. u.a. (vgl. Nipp. Quaest. Caes. p. 121 sq.). – γ) m. folg. indir. Fragesatz, quin tu quid faciam impera, Ter.: quae volo simul imperabo, Ter.: quantum quisque daret pro facultatibus imperabat (bestimmte), Nep. – δ) m. folg. ut u. Konj., Cic. u.a.: m. folg. ne u. Konj., Ter. u. Caes.: m. bl. Coniunctiv, alant imperat classem, Ov.: stringerent ferrum imperavit, Liv.: huic imperat, quas possit, adeat civitates, Caes. – ε) mit Gerund., optimis insternendum vestimentis, Auct. b. Hisp. 33, 3. – ζ) absol.: si quid opus
    ————
    est, impera, Plaut.: impera si quid vis, Plaut.: omnia faciam, impera, Ter. – II) insbes.: A) über jmd. gebieten, herrschen, jmd. befehligen (Ggstz. alci parēre, oboedire, servire), 1) eig.: a) übh.: liberis suis, Ter.: gentibus, Nep.: illo imperante, unter seinem Oberbefehl, Nep. – vocari ad imperandum, um Befehle zu empfangen, Sall.: ebenso adesse ad imperandum, Cic. – bildl., sibi, Cic.: cupiditatibus, Cic.: irae, bezähmen, Ov.: animo, sich überwinden, Curt.: nunc imperare animo nequeo quin, cur periturus essem, scirem, Liv.: ego non possum mihi imperare, quin doleam, Sulp. Sev.: cum, ut ea solveret, sibi imperare non posset, es nicht über sich gewinnen, Cael. in Cic. ep.: tamquam nescias, cui imperem, über wen ich verfüge, Sen. – b) regieren, herrschen, bes. Herrscher, Alleinherrscher (König, Kaiser) sein, imperare coepisse, die Regierung antreten, Plin. pan.: recusabas imperare, Plin. pan.: triduo tantum imperavisse, Treb. Poll.: qui unā die factus est imperator, aliā die visus est imperare, tertiā interemptus est, Treb. Poll.: Titum invitum et a militibus coactum imperasse, Treb. Poll.: imperare (Gordianum) coëgerunt, Capitol.: Iulius Caesar, qui postea imperavit (Alleinherrscher war), Eutr.: Philippus, qui post eum imperavit, Eutr.: alqo imperante, unter jmds. Regierung, Eutr. – 2) übtr.: a) zu viel zumuten, Gewalt antun, voci suae, Plin. ep.: plenis oculis et umenti-
    ————
    bus, Sen.: patrimonio, Sen. – b) vom Landbau, bearbeiten, agris, Sen.: arvis, Verg.: vitibus, Colum. – B) eine Leistung anordnen, anbefehlen, 1) als t. t. des Privatlebens: imp. cenam, Cic.: u. so non domi imperaram, hatte zu Hause keine Befehle (wegen des Essens) gegeben, Cic. – 2) als publiz. u. milit. t. t., eine Leistung, Lieferung anbefehlen, zu stellen od. zu liefern auflegen, frumentum sibi in cellam, Cic.: pecunias privatis, Nep.: naves civitatibus, Nep.: u. so equites, obsides civitatibus, Caes.: u. bl. obsides, Cic.: arma, Caes.: milites, Caes.: m. dopp. Acc., quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum, Cic. Verr. 3, 173. – C) v. Ärzten, verordnen, alqd, Cels. 7, 20. Sen. de ira 1, 16, 4: v. den Hebammen, Ter. Andr. 484 (aber imperantes sibi, seine Kunden, v. einem Arzte, Alfen. dig. 38, 1, 26). – D) als publiz. t. t., die Bürger zu den Comitia centuriata beordern, rufen, exercitum (das Volk), Varro LL. 6, 88 u. 95. Gell. 15, 27, 4: u. so scherzh. Plaut. capt. 155 u. (im Doppelsinn) Plaut. cist. 58. – E) als gramm. t. t., imperandi modus, der Imperativ, Mart. Cap. 3. § 234: imperandi declinatus, die Abänderung des Imperativs, Varro LL. 10, 32. – Archaist. Form imperassit = imperaverit, Cic. de legg. 3, 6. – Nbf. indupero, s. bes.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > impero

  • 19 patens

    patēns, entis, PAdi. (v. pateo), offen, I) eig.: A) offen, gangbar, unversperrt, frei, via patens apertaque, Liv.: via patentior, Liv. – patens caelum, freier Himmel, freie Luft, Cic.: campi patentes, Sall.: vallis patentior quam cetera, Liv.: loca patentia, Liv., patentiora, Caes., patentissima, Suet. – subst., ex patenti utrimque (aus einem weiten Raum, den es zu beiden Seiten eingenommen hat) coactum in angustias mare, Liv. 28, 6, 9: per patentia ruinis (Breschen) agmina armatorum in urbem vadebant, Liv. 21, 11, 9. – B) offen = weit, dolium quam patentissimi oris, Colum. 12, 6, 1. – II) übtr.: A) für etw. offen, domus patens atque adeo exposita cupiditati et voluptatibus (Ggstz. domus clausa pudori et sanctimoniae), Cic. Quinct. 93. – B) offenbar, causa, Ov. met. 9, 537.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > patens

  • 20 coāctus

        coāctus    P. of cogo.
    * * *
    I
    coacta, coactum ADJ
    II
    compulsion, constraint, force, coercion

    Latin-English dictionary > coāctus

См. также в других словарях:

  • Coact — Co*act , v. t. [L. coactare, intens. fr. cogere, coactum, to force. See {Cogent}.] To force; to compel; to drive. [Obs.] [1913 Webster] The faith and service of Christ ought to be voluntary and not coacted. Foxe. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Coagulate — Co*ag u*late, a. [L. coagulatus, p. p. of coagulare to coagulate, fr. coagulum means of coagulation, fr. cogere, coactum, to drive together, coagulate. See {Cogent}.] Coagulated. [Obs.] Shak. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Squash — Squash, v. t. [imp. & p. p. {Squashed} (skw[o^]sht); p. pr. & vb. n. {Squashing}.] [OE. squachen, OF. escachier, esquachier, to squash, to crush, F. [ e]cacher, perhaps from (assumed) LL. excoacticare, fr. L. ex + coactare to constrain, from… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Squashed — Squash Squash, v. t. [imp. & p. p. {Squashed} (skw[o^]sht); p. pr. & vb. n. {Squashing}.] [OE. squachen, OF. escachier, esquachier, to squash, to crush, F. [ e]cacher, perhaps from (assumed) LL. excoacticare, fr. L. ex + coactare to constrain,… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Squashing — Squash Squash, v. t. [imp. & p. p. {Squashed} (skw[o^]sht); p. pr. & vb. n. {Squashing}.] [OE. squachen, OF. escachier, esquachier, to squash, to crush, F. [ e]cacher, perhaps from (assumed) LL. excoacticare, fr. L. ex + coactare to constrain,… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Alessandro Alessandri — Alessandro Alessandri, dit Alexandre le Napolitain (né à Naples en 1461 et mort en 1523) était un écrivain et un juriste italien de la Renaissance. Sommaire 1 Biographie 2 Extrait des « Dies geniales » …   Wikipédia en Français

  • Alessandro alessandri — Alessandro Alessandri, dit Alexandre le Napolitain (né à Naples en 1461 et mort en 1523) était un écrivain et un juriste italien de la Renaissance. Sommaire 1 Biographie 2 Extrait des « Dies geniales » …   Wikipédia en Français

  • Callaeum — Saltar a navegación, búsqueda ? Callaeum Clasificación científica …   Wikipedia Español

  • Эпимедиум — корейский …   Википедия

  • Виды рода Энтолома — Приложение к статье Энтолома Содержание 1 A 2 B …   Википедия

  • ABJURANDI — patriam ritus, indigitatur apud Ebrardumin Graecismo: Abiurat patriam, numquam rediturus in illam: ubi abiur ar, est terram, vel provinciam natalem eiurate, relinquere, in exilium abire. Sic apud Arnoldum Lubecensem l. 2. c. 41. Dux per triennium …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»