brjóta

and annvirki, n. [önn, labour (?); cp. old Germ, antwerk = machina].

I. in Icel. writers esp. used of bay and bay-stacks; ef eldr kemr í hús manns eðr a., K. Þ. K. 78, 82; færa, reiða a., to carry into the barn, Grág. ii. 122, Lv. 211; nema fé gangi í akr, engi, töður eðr a., Grág. ii. 299; nautafjöldi var kominn í tún ok vildi brjóta a., … throw down the cocks, Glúm. 342, Boll. 336; sendi Úlfarr menn upp á hálsinn at sjá um a. sitt þat er þar stóð; cp. little below, stórsæti, large ricks, Eb. 152.

II. in Norway more generally used of crop, tillage, agricultural implements; garð þann sem um a. ( barley ricks?) stendr, Gþl. 381; ef menn brenna a. manna, N. G. L. i. 244; a. ( produce) manna hvatki sem er, 251, Jb. 312; þá skal hann þar etja öllu sinu a. á, 357; viðarköst, timbr, grindr, sleða eðr önnur a., implements (some MSS. read amboð), 258, v. l. Metaph., legit hafa mér a. nær garði, en at berjast við þik fyrir sakleysi, business more urgent than to …, Grett. 110 A.

a. uneasy, awkward (verðr honum nú bág höndin); bágt var mjök um matbjargir, provisions were very scarce.

m. contest, resistance, in such phrases as, brjóta bág við e-n, to contend against, offer resistance to; fór í bág með þeim, a conflict arose between them; they quarrelled.

* * *

adj. [cp. bágr], awkward, clumsy, clownish, opp. to hagr, q. v., Fas. iii. 195: baga, u, f., in mod. usage means a plain common ditty; böguligr and amböguligr, adj., means awkward.

(bell, ball, —), v. to hit, hurt, with dat. (ball þér nú?); ekki má ófeigum bella, one not fated to die is proof against all shots.

(-da, -t), v. to dare, venture, with dat.; (hverr mun hafa þessu bellt?); to deal in, display (bella svikum, lygi, gleði).

* * *

d, [A. S. bealdjan; Hel. beldjan], to deal with one in a certain way, esp. of unfair dealing; with dat., hvar viti menn slíku bellt við konungmann, who did ever see a king thus dealt with, Eg. 415; hvat skal ek göra við biskup, er slíku hefir bellt, … who has dared to deal thus, Orkn. 252; hver … mun hafa þessu bellt, at brjóta guð várn Bal, Stj. 391. Judges vi. 99; but more freq. in poetry, bella svikum, to deal in treason, Hallfreð; lygi, Þkv. 10; bragði, Am. 55; b. glaumi, gleði, to be in high spirits, Gkv. 2. 29; cp. mod. bralla, að, brellur, f. pl. tricks.

* * *

1) breaking (cf. skipbrot); sigla til brots, to run ashore under full sail;

2) Fragment, broken piece;

3) fracture (beinbrot);

4) a shallow place in a river or a firth;

5) lever;

6) spasm, convulsion, falla í brot, to have an epileptic fit.

* * *

n. [brjóta, cp. O. H. G. broti = fragilitas], gener. a broken piece, fragment:

1. esp. in pl., gimsteina brot, 623. 20, 544. 39; brota-silfr, old silver broken to be recast; nú eru tekin Grásíðu brot, Gísl. 18; gullhringrinn stökk í tvá hluti, ok þá er ek hugða at brotunum …, Ld. 126; trogs brotin, 655 xxi; brutu bar í Víkinni ok ætluðu at göra sér skip ór brotunum (a wrecked ship), Grett. 88: in the compds um-brot, fjör-brot, a hard struggle, convulsions, agony; land-brot, desolation of land by sea or rivers.

2. metaph. only in pl. violation; lagabrot, breach of law; mis-brot, af-brot, transgression, freq. in theol. writers: arithm. fractions; tuga-brot, decimals, etc.

3. sing. breaking, bein-brot, q. v.; sigla til brots, to run ashore under full sail, Eg. 405 (skips-brot); cp. haugs-brot, hrygg-brot.

β. a fragment; sögu-brot, the fragment of a tale, story; bókar-brot, the fragment of a MS. and the like.

γ. a shallow place in a river, a firth, where the stream breaks and widens, Grág. ii. 346.

δ. medic. in the phrase, falla brot, to have an epileptic fit; for the etymology see brotfall below: it is not qs. braut ( away) because it is constantly spelt with an o, even in MSS. that give ‘braut’ constantly, e. g. the Miracle-book, Bs. i. 332–356; hann féll í brot, ok vissi þá ekki til sín löngum, 335, 336: a skin eruption (út-brot).

ε. a sort of sledge of felled trees = broti; lét hann þá færa undir hann brot (a lever?) ok við þetta kómu þeir honum upp ór dysinni, Eb. 315, Mar. 89 (Fr.)

* * *

(að), to break, be broken; skip brotnar í spán, the ship is broken to pieces.

* * *

að, [brotinn], to be broken, Lat. frangi, Nj. 19, K. Þ. K. 54, Fms. iv. 263; b. í span, to be broken to pieces, Eg. 405. This word is used instead of pass. to brjóta.

f. a sort of trough.

* * *

bruddi, brutt, no doubt qs. brytja, prop. to chop with the teeth, used of chewing biscuits or other hard brittle food: cp. provincial Ital. rottà, which is used in the very same sense, from Lat. rumpere, as bryðja comes from brjóta, brytja.

* * *

I) (gen. brytja or bryta), m. bailiff, understeward;

konungs bryti, a steward on royal estates.

II) from brjóta.

* * *

old gen. brytja, mod. bryta, m. [A. S. brytta = villicus; old Dan. bryde], a steward, bailiff. This word occurs twice or thrice in Icel. books, of the bailiffs, of private farms, Nj. 201, Þorf. S. Karl. 408, Fs. 147; also of the two bishops’ bailiffs, Bs. i. 247, 477, 839, 848, where bryti is inferior to ráeth;smaðr, a steward, and denotes the head-labourer in the bishop’s homestead. In Denmark it was more in use, cp. a treatise of N. M. Petersen (‘Bonde og Bryde’) upon the subject, publ. in Ann. for Nord. Oldk. 1847; even used in Denmark as a pr. name, as Steward, Stewart in the Brit. Isles, Hkr. i. 228; bryta eðr hinum bezta manni er í bæ er staddr, Gþl. 428: the bryti was in Norway the head-bondsman, tveir þrælar, þjónn ok bryti, N. G. L. i. 70, 36.

(að), v. to chop (brytja mat);

brytja lið heiðingja, to put to the sword;

brytja niðr, to cut down.

* * *

að, [brjóta-brotinn; A. S. bryttjan = to deal out], to chop, esp. of butcher’s meat, Ísl. ii. 337; svá brytju vér grísina, Sd. 163; b. búfé, Al. 80, Stj. 411. Judg. xiv. 6 (as he would have ‘rent’ a kid); b. niðr, to cut down, as a carcase, Fms. vii. 123; b. mat, to chop meat, viii. 221.

m. cargo (stowed in the middle of the ship, cf. fyrir framan or aptan búlka); binda búlka, to bind bulk, cover in the hold; leysa (rjúfa, brjóta) búlka, to break bulk.

* * *

a, m., in mod. spelling bunki, heap [cp. a ship’s bunks]; this form occurs in the Hrokkinsk., a MS. of the 15th century, vide the references below; [cp. Engl. bulk, in the naut. phrase, to break bulk or begin to land a cargo]:— the cargo or freight of a ship; the allit. phrase, binda bulka, to bind bulk, shut the hold, just when the ship is bound for sea, and leysa b., to break bulk, when in harbour; fyrir framan or aptan búlka, the b. was, namely, in the middle of the ship, Fms. vi. 108, 378, 381, N. G. L. i. 340, 371, Eb. 196, Grág. i. 209, Nj. 134, Fms. ix. 145, 468, Bs. i. 422, Fbr. 53.

COMPDS: búlkabrún, búlkastokkar, búlkast, búlkalegr.

1) prep. with acc. through (gegnum vegginn);

2) adv., allan dag í gegnum, all the day long.

* * *

adv., old form gögnum rhyming to Rögn, Orkn. 80: [this word seems not to be found in Germ. and Saxon, but Dan. igjennem, Swed. genom; cp. gagn-, gegn]:—through, with acc.; laust gögnum súluna, gögnum Geirröð ok gögnum vegginn, Edda 61; holtriða hver í gegnum, Hým. 27; súlur í gögnum, 29; hann hljóp báðum fótum gögnum skipit, Edda 36; gögnum hellu mikla, 20; ok renndi svá í g. hann, El. 15; Gerzkan mann skýtr hann í gegnum með gafloki, Al. 40; ef þú leggr í gögnum báða skjölduna, El. 12; flaug skotið í gögnum hann, Edda 37; brjóta nýja ósa í gögnum fjöru manns, Grág. ii. 354; í gegnum skjöldinn, Nj. 84; en ek þykjumk sjá allt í gegnum þá er ek kem í land, 134; ok gókk þegar í gegnum, 262; í gegnum eyjarnar, Eg. 251; út í g. vegginn, 398; ef hval rekr í g. merkiósa, Grág. ii. 353, Fms. i. 217; ganga gegnum fylkingar, to go right through the ranks, Fms. xi. 131; í g. Danmörk, through Denmark, A. A. 288; settar gullknöppum í gegnum niðr, all through, Eg. 516; ek vil ísinn láta höggva í g. út, all along, all through, Fms. viii. 416; hence adverb., út í gegn, all through, from beginning to end.

II. temp., allan dag í gegnum, all the day long, Fms. xi. 27; allan vetr í gögnum, all the winter long, Orkn. 80; haustnótt gögnum, all through the autumn night, Fms. vi. (in a verse).

að, dep.; [in mod. usage this word is often used as a strong verb, as if it belonged to the great verb heita above; but wrongly, as they are widely different, the former referring to Goth. haitjan, the latter to Goth. wôtjan, answering to Icel. hóta, hœta, q. v., Old Engl. to wite]:—to hoot, threaten, abuse one; heitask við e-n, with infin. or absol., hann gerir reiðan mjök ok heitask við Odd, Korm. 142; aldrei hallmælti hann úvinum sínum ok aldri heitaðisk hann við þá, and he never spoke evil of or abused his enemies, Nj. 211; hann settisk í bú hans en heitaðisk við bónda, Fs. 157; hverr ert þú svá djarfr, at þú þorir at heitask við höfðingja várn? Fms. i. 75: with infin., heituðusk Danir mjök at fara með her í Noreg, 160; h. e-s, viii. 167; þeir heitaðusk at verja hann, vii. 290; Knútr heitaðisk jafnan at herja til Englands, Ísl. ii. 241; en hjónin heituðusk við í öðru lagi at hlaupa á brott, Bjarn. 27; hann heitask at brjóta þau, O. H. L. 23; h. til e-s, muntú ná goðorði þínu þó at þú heitisk eigi til, Þorst. Síðu H. 173: absol., segir at konungi mundi þat eigi duga at heitask eðr herja á innan-lands fólk, Hkr. i. 144. In mod. language heitast is chiefly used of those who shortly before death curse a man, and after death haunt him, see Ísl. Þjóðs. i. 222.

n. wheel; á hverfanda hveli, on it whirling wheel.

* * *

n., later form hjól, q. v.; the vowel was prob. long, qs. hvél, as in the Engl.; for in þd. 6 hvél and hál form a half rhyme; a weak neut. hvela occurs, Rb. 1812. 92, MS. 415. 8: [A. S. hweowol; Engl. wheel; cp. Gr. κύκλος]:— a wheel; á hverfanda hveli, on a turning wheel, Hm. 83, Grett. 119 A, Fms. i. 104, Sks. 338: of the moon, Alm. 15; á því hveli er snýsk und reið Rögnis, Sdm. 15; mörg hvel ok stór, Bret. 90; hálfu hvela sólarinnar, Rb. 112; með fjórum hvelum, Sks. 421; hann hjó hvel undan skipi sínu, Krók. 59; þar sem hón velti hveli sínu, Al. 23; brjóta í hveli, to break on the wheel, Hom. 147: an orb, geislanda hvel, a beaming orb, the sun, Sks. 94; fagra-hvel, fair wheel, poët. the sun, Alm.; himins hvel, heaven’s orb, the sun, Bragi; hvela sólarinnar, the sun’s disk, MS. 415. 8; hvel á tungli, Rb. 452: a circle, vofit ( woven) með hvelum ok hringum, Str. 17.

COMPDS: hvelgörr, hvelvagn, hvelvala.

(-s, -ar), m. heathen place of worship, cairn or altar of stone (hörg hann mér gørði hlaðinn steinum).

* * *

m., never f., for the form hörg (Landn. 111) is merely an error; [A. S. hearg; O. H. G. haruc]:—a heathen place of worship. Distinction is to be made between hof ( temple) and horg; the hof was a house of timber, whereas the horg was an altar of stone (the hátimbraðr in Vþm. is not literal) erected on high places, or a sacrificial cairn (like haugr), built in open air, and without images, for the horg itself was to be stained with the blood of the sacrifice; hence such phrases as, to ‘break’ the horgs, but ‘burn’ the temples. The horg worship reminds one of the worship in high places of the Bible. The notion of a ‘high place’ still remains in the popular Icel. phrase, það eru ekki uppi nema hæstu hörgar, only the highest horgs jut out, when all lies under a deep snow. In provincial Norse a dome-shaped mountain is called horg (Ivar Aasen). The worship on horgs seems to be older than that in temples, but was in after times retained along with temple worship, and then, it seems, specially reserved for the worship of the goddesses or female guardians (dísir), Hervar. S. ch. 1, Hdl. l. c., Edda l. c., cp. also Hörga-brúðr, f. the bride of the horgs, see Hölgi. Many of the old cairns and hows are no doubt horgs or high places of worship of the heathen age. A third way of worshipping is recorded, viz. a portable booth or tabernacle in which the god was carried through the land, mentioned in Tacit. Germ. ch. 40; traces of this ancient worship were still found in Sweden at the close of heathendom, see the interesting tale of Gunnar Helming in Fms. ii. 73–78.

II. references; hörg hann mér görði hlaðinn steinum, nú er grjót þat at gleri orðit, etc., Hdl. 10; hofum ok hörgum, Vþm. 38; þeir er hörg ok hof hátimbruðu, Vsp. 7; hof mun ek kjósa, hörga marga, Hkv. Hjörv. 4; hátimbraðr h., Gm. 16; hamra ok hörga, skóga, vötn ok tré, Fms. v. 239; brjóta ok brenna hof ok hörga, Fms. i. 283, ii. 41; Oddr brenndi hof ok hörga braut, Fas. ii. 288 (in a verse); hauga né hörga, en ef maðr verðr at því kunnr eða sannr, at hann hleðr hauga, eðr gerir hús, ok kallar hörg, eða reisir stöng, N. G. L. i. 430, cp. ii. 496; höfðu frændr hennar síðan mikinn átrúnað á hólana, var þar görr hörg(r) er blót tóku til, trúðu þeir at þeir dæi í hólana, Landn. 111; þar vóru áðr blót ok hörgar, Kristni S. ch. 11; eitt haust var gört dísablót mikit hjá Álfi konungi, gékk Álfhildr at blótinu, en um nóttina er hón rauð hörginn …, Fas. (Hervar. S.) i. 413; þat var hörgr er gyðjurnar áttu, Edda 9, a paraphrase of the passage in the Vsp. l. c.; blóthús ok hörga, Rekst.

2. poët., brúna-hörgr, the ‘forehead-horg’ or peak = the horns of a steer, Ýt.; gunn-hörgr, a ‘war-horg’ = a helmet (not a shield), Hkr. i. 135 (in a verse); hörga herr, the host of the horgs = the heathen host, Knytl. S. (in a verse).

III. in Icel. local names, but not so freq. as Hof; Hörg-á and Hörgár-dalr, in the north; Hörga-eyrr, in the west; Hörgs-dalr and Hörgs-land, in the east; Hörgs-holt and Hörgs-hlíð, in the west, Landn., Kristni S., map of Icel.; Hörgs-hylr, Dipl., Ísl. Hörg-dælir, m. the men from Hörgárdalr, Sturl. In Norway, Hörg-in, Hörga-setr, Munch’s Norg. Beskr.

(-s, -ar), m.

1) hook (nef hans var mikit ok krókr á);

2) barb, on a spear or arrow-head (cf. krókaspjót, krókör);

3) peg (þeir tóku reip ofan ór krókum);

4) a fire-hook;

5) curve, bend, winding;

rista krók, not to go straight;

gøra sér króka, to make a detour;

6) corner (nú gangit þér í krókinn hjá húsinu).

* * *

m., krákr, Am. 45, Pm. 76; [Engl. crook; Dan. krog; Swed. krok]:—a hook, anything crooked; krókr þrí-angaðr, a three-pronged hook, a trident, Bret. 6: a barb on a spear or arrow head, Grett. 45, 109 new Ed.: of a fishing-hook, Lil. 60, 78, 82; tveggja króka hald í vatnit, Pm. 41; nú er úlfs-hali einn á króki, a saying, Band, (in a verse): a peg, þeir tóku reip ofan ór krókum, Hrafn. 20; brjóta spjót ór krókum, Sturl. iii. 188: a kind of crooked-formed box to carry peat in, torf-krókar: the coils like a dragon’s tail on a ship’s stern, opp. to the ‘head’ (höfuð) on the ship’s stem, fram var á dreka-höfuð, en aptr krókr ok fram af sem sporðr, Hkr. i. 284; þat var dreki, var bæði höfuðin ok krókar aptr mjök gullbúit, Orkn. 332; höfuðit ok krókrinn var allt gullbúið, Fb. i. 435: a kind of boat-hook, a brand-hook, Ísl. ii. 411 (v. l.), N. G. L. ii. 448: of a wrestling trick, see hæl-krókr; the phrase, láta koma krók á móti bragði: a game, trying the strength by hooking one another’s fingers, fara í krók: the phrase, leggja sig í framkróka, to exert oneself, plan and devise; stýris-krókar, a rudder’s hook, Fas. iii. 204; hence prob. the phrase, þar reis at undir króki, there rose ( a wave) under the rudder, Sturl. i. 47: an anchor fluke, Fms. vi. (in a verse).

2. a winding; Máriu-súðin (a ship) reist langan krók er þeir skyldu snúa henni, Fms. viii. 222; svá var skipat mönnum með fé þessu at þar skyldi engan krók rísta, i. e. to go straight, Ld. 96; göra sér krók, to make a circuit, Fas. iii. 197.

3. a device; ok hefir hann þat í hug sér at rétta þenna krók, Ld. 40, 260, Stj. 515; Króka-Refr, Ref the Wily, Krók.

II. a nook; í krókinn hjá húsinu, Fs. 42, (krók-pallr); aka e-m í öngan krók, to put one into a corner, to entrap, a saying, Fms. vi. 132 (in a verse).

III. a nickname, Landn.; whence Króks-fjörðr, a local name, Landn. króka-spjót, n. a barbed spear, Ld. 78, Eg. 726, Fbr. 11, and see Worsaae, No. 350.

* * *

(að), v. impers., e-m latar, one becomes slow, slackens; élinu latar, the snow-storm abates.

* * *

pres. læt, læt’k, Edda (in a verse), pl. látum; pret. lét, 2nd pers. lézt (rhyming with h ristir in Edda in a verse); subj. léti; imperat. lát, láttú; part. látinn: middle forms, pres. látumk, Am. 89; pret. létumk, Hm. 106, Eb. (in a verse), Eg. 103 (in a verse): with neg. suff., pres. lækk-að ek, I let not, Ó. H. 171 (in a verse); pret. lét-a, Skv. 3. 42; imperat. lát-attu or lát-aþu, Sdm. 28, Líkn. 6: [Ulf. lêtan = ἀφιέναι; A. S. lætan; Old Engl. laten; Engl. let; O. H. G. lazan; Germ. lassen; Swed. låta; Dan. lade.]

A. To let, put, place; bauð hann at láta þá í myrkva-stofu, MS. 623. 30; var Haraldr þar inn látinn ( shut in), Hkr. iii. 69; láta naut inn, to let ‘neat’ in a stall, let them in, Gísl. 20; láta út, to let out, Fms. vi. 215.

II. to let, suffer, grant; vil ek þess biðja yðr, herra, at þér létið oss mörk yðra, Ld. 112; konungr let margar tóptir til garða þar á árbakkanum, Fms. ii. 27; láta laust, to let go, let loose, Nj. 70, Fms. i. 168; hann vildi eigi láta þenna hest, viii. 123; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, i. 74.

2. to leave, forsake; biðr hann at þeir láti blótin, Fms. x. 274; láta fyrir róða, to throw to the winds, see róði, and láta fur lið; hann lét ok fur lið allan farangr sinn, Ísl. ii. 362; láta einan, to forfake a person; láttu mig, Drottinn, einan ekki, Pass.; hann ætlaði at láta eina ( to divorce) drottningina, Fms. vii. 171.

3. to lose; ok létir þú hrossin eigi at síðr, Ld. 146; en ef þeir verða forflótta, þá munu þeir láta lið sitt, Eg. 284; fénu því sem hann hafði látið, Magn. 528; láta skal hann ok féit allt, Fms. vii. 24; at ek hafa fyrir því látið manndóm eða sannindi, ix. 333; láta leikinn, to lose the game, Edda 31; láta lífit, to lose one’s life, Eg. 14, Nj. 15, Fms. xi. 3.

4. with dat. to suffer loss in or of a thing; lætr Álfr þar lífinu, suffered loss of his life, perished, Finnb. 256; hét ek því at láta heldr lífi mínu (líf mitt, v. l.), en ganga á þenna eiðstaf, Fms. viii. 155; gengu á jökla upp ok létu lífi er dagleið var til bygða, Bs. i. 408; fyrr skal ek mínu fjörvi láta, Skv. 3. 15; þú skalt láta mínu landi, 10: and in mod. usage, láta kálfi, to drop the calf; and láta fóstri, to miscarry.

5. to let do or let be done; hann lét sveininum ekki í mein, he let nothing be done to the boy, indulged him in everything, Nj. 147; Dofri unni honum svá mikit at hann mátti ekki í móti honum láta, Fb. i. 566, cp. láta eptir, undan e-m, etc.

6. vóru þá látnir fjötrar af Hallfreði, Fms. ii. 12; þá láta þeir þegar af sér tjöldin, Eg. 261; vil ek at þú látir lokur frá hurðum, Gísl. 28; láta barn af brjósti, to wean a child, N. G. L. i. 340; láta hest á stall, Karl. 5: láta í ljós, to make known, Sks. 195: láta blóð, to let blood (blóð-lát).

III. with prepp.; láta af e-u, to leave off, desist from; sumir létu af blótum, Fms. i. 32; þú vill seint láta af mann-drápum, 274; Þorgeirr mun eigi fyrr af láta enn hann ræðr þér bana, Nj. 109; á enum næstum hálfum mánaði er fallsótt lætr af ( ceases), Grág. i. 458; láta af hendi, to let out of one’s hands, deliver up, Eg. 66, Nj. 186, Fms. vii. 173; láta fé af, to kill, slaughter (cattle), Grág. i. 429, K. Þ. K. 80, 92, Rb. 344:—láta aptr, to shut; kómu Austmenn í virkit, því at Austmenn höfðu eigi aptr látið, Landn. 162; láttu aptr dyrnar, shut the door:—láta at, to yield, comply; mun ek láta at yðr, I will comply with you, MS. 623. 24; alla þá er at mínum orðum láta, Eg. 18; hann (the ship) fór jafnan hallr ok lét eigi at stjórn, she heeled over and obeyed not the helm, Fms. iii. 13:—láta eptir e-m, to indulge; Þórðr lét þat eptir honum, Eg. 188; þær (the scales) sýndusk honum svá vægar, at ef eitt lítið hár væri lagt i, at þó mundu þær eptir láta, Sks. 643: absol., láta eptir, with acc. to leave behind, MS. 623. 36, Eg. 87, 220:—láta fram, láti mik fram at Kolskeggi, Nj. 97:—láta fyrir, to let go, give way, yield; ok sagt, at fyrir lét annarr fylkingar-armrinn, Fms. vi. 317; þeir munu verða fyrir at láta ef vér leggjum sköruliga at, vii. 257; hann lætr ekki fyrir járni né eldi, Kb. 544. 39, Gþl. 285:—láta í, to let go into; láta í ker, to pour into a vessel, fill it (í-lát), Konr.:—láta til, to yield; Einarr vildi með engu móti láta til við Harald konung, Fms. iii. 62; þar kemr enn þófinu at konungr lætr til, ok mælti svá, xi. 429; var þá Gunnarr við hana lengi fár, þar til er hón lét til við hann, Nj. 59:—láta undan, to yield to, give way; ek skal hvergi undan þér láta, 27:—láta upp, to open (opp. to láta aptr), Eg. 409, 602, Fms. ix. 26, 476; lætr Kjartan þenna upp, K. let him get up, Ld. 168: láta uppi, to lay out; ok lætr hann rétt skírn uppi, at hann láti at lögheimili sinu, K. Þ. K. 6; ok ertú saklauss, ef þú lætr uppi ( grants) vistina, Glúm. 327; ef féit er eigi uppi látið, Grág. i. 384; en ef hinn lætr honum eigi uppi mat þann, 47; látum nú þat uppi ( let us make a clean breast) er vér höfum jafnan mælt, Fms. ix. 333:—láta út, to let out, of a thing shut in; at hann mundi brjóta upp hurðina, ef hann væri eigi út látinn, vi. 215: naut. to let go, put to sea, síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128.

IV. with infin. to let, cause, make; látið mik vita, let me know, Nj. 231; er ek lét drepa Þóri, Fms. v. 191; faðir Bjarnar, er Snorri Goði lét drepa, Landn. 93; Gunnarr mun af því láta vaxa úþokka við þik, Nj. 107; lét hón þar fjándskap í móti koma, Ld. 50; hann sá engan annan kost, en láta allt svá vera sem Björgólfr vildi, Eg. 24; ef bóndinn lætr hann á brott fara, Grág. i. 157; þá létu þeir stefna þing fjölmennt, Fms. i. 20; konungr lét græða menn sína, … en veita umbúð, Eg. 34; ok lét leiða hann á land upp ok festa þar upp, Nj. 9; þá skal hann stefna honum, ok láta honum varða útlegð, Grág. i. 47, 385; þá lét Þorbjörn vera kyrt ok fór leið sína, Háv. 46; láttú búnar þessar þegar er ek læt eptir koma, let them be ready when I call for them, id.; lát þér þat í hug koma! … láttú þér því þykkja minstan skaða um fjártjón, ok þú skalt láta þér í hug koma, at …, Sks. 446, and in numberless instances.

2. with a reflex. infin. to let a thing be done or become, or referring to a person himself, to let oneself do, etc.; láttú nemask þat, learn that! mark that! Skv. 1. 23; er hón lét sveltask, Og. 17, Skv. 3. 27; skulu þér þá ekki eptir ganga, ok láta þá sjálfa á sjásk, Nj. 147; Egill mun ekki letjask láta nema þú sér eptir, Eg. 257; at frændr yðrir ok vinir láti mjök hallask eptir þínum fortölum, Fms. ii. 32; ef sá maðr lætr í dóm nefnask er nú var frá skiliðr, Grág. i. 16; ok hafi hinn fellda hana, ok látið á fallask, and let himself fall upon her, ii. 60; ok láti kaupask verk at, if he lets work be bought of him, i. e. works for wages, i. 468; hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246; ef hón vill vígjask láta til nunnu, Grág. i. 307; láta sér fátt um e-t finnast, to disapprove, Fas. i. 51; áðr hann láti af berask, Fms. ii. 12.

3. with part. pass., in circumlocutory phrases; hann lét verða farit, he went, Fagrsk. 120; létu þeir víða verða farit, they rowed much about, 185; liðit skal láta verða leitað bæjarins, Fms. viii. 374; lét konungr þá verða sagt, v. 201; hann lét hana verða tekna, he seized her, ‘let her be taken,’ Fas. ii. 153: ellipt., omitting the infin., láta um mælt, to let be said, to declare, Vígl. 76 new Ed.: rare in prose, but freq. in old poetry, ek lét harðan Hunding veginn, I sent H. to death, Hkv. 1. 10; láta soðinn, Gm. 18; gulli keypta léztú Gýmis dóttur, Ls. 42; láta trú boðna, Od. 9; lét of sóttan, Haustl.

V. naut. to stand; lata út, lata í haf, to let go, put out to sea, Eg. 370; síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128; var honum sagt at þeir höfðu út látið, 134; hann bar á skip ok lét í haf, 282, Ld. 50; láta til lands, to stand towards land, to put in, Fms. i. 294; láta at landi, id., 228; vil ek ráða yðr, at þér látið í brott héðan, Eb. 330.

B. Metaph. usages:

1. to behave, comport oneself, by gestures, manners, or by the voice, answering to lát (III); forvitni er mér á hversu þeir láta, Glúm. 327; láta sem vitstoli, Stj. 475; hann bað menn eigi syrgja né láta öðrum herfiligum látum, Nj. 197; hann sofnaði fast, ok lét ílla í svefni, to be unruly in sleep, 94, 211; fámk vér eigi við skrafkarl þenna er svá lætr leiðinliga, Háv. 52; björn ferr at henni, ok lætr allblítt við hana, fondles her, Fas. i. 51; bæði er, at þú ert görfiligr maðr, enda lætr þú allstórliga, makest thyself big, Ld. 168; jarl lét sér fátt til hans, the earl treated him coldly, Fms. i. 58; lét hann sér fátt um finnask, vii. 29; láta hljótt yfir e-u, to keep silence about a thing, Nj. 232, Al. 15; láta kyrt um e-t, id.; láta mikit um sik, to pride oneself, puff oneself up, Grett. 108; Björgólfr kallaði annat sinn ok þriðja—þá svarar maðr, lát eigi svá ! lát eigi svá, maðr! segir hann, Fms. ix. 50.

2. láta vel, ílla yfir e-u, to express approval, disapproval of a thing; mun ek segja þeim tíðendin ok láta ílla yfir verkinu, Nj. 170; Brynjólfr lét ílla yfir þessi ráða-görð, Eg. 24; Kveldúlfr lét vel yfir því, 115, Nj. 46; hann lætr vel yfir því, he expressed himself favourably about it, Ld. 50; ok létu menn hans vel yfir þessu, 168; lét hann vel yfir þeirra eyrendi, Fms. i. 16.

3. to make as if; hann gengr leið sína, ok lætr sem hann sjái ekki sveinana, Háv. 52; mun ek nú taka í hönd þér ok láta sem ek festa mér Helgu dóttur þína, Ísl. ii. 206; Þjóstólfr gékk með öxi reidda ok lét þat engi sem vissi, Nj. 25; láttú sem hinn átti dagr Jóla sé á Drottins-degi, Rb. 128; ok mun ek láta sem ek taka af þeim, Nj. 170; en fólk þetta lét sem ekki væri jafnskylt sem Jóla-drykkjan þessi, Fms. vii. 274: the phrase, honum er ekki svo leitt sem hann lætr.

4. to estimate, value; manngjöld skyldi jöfn látin ok spora-höggit, Nj. 88; hann vildi eigi heyra at nokkurr konungr væri honum jafn látinn á Norðrlöndum, Fms. v. 191; því at þeir þoldu þat eigi, at Finnbogi var framar látinn, Finnb. 290; fátt er betr látið en efni eru til, a saying, Band. 6 new Ed.; er nú er heilagr látinn, Clem. 49.

5. to express, say; í fylki þat eða hérað, er sá lét sik ór vera, Gþl. 155; lætr þat ( he intimates) at sú gjöf var gör með ráði konungs, Eg. 35; Þorfinnr bóndi lét heimilt skyldu þat, 564; létu þeir ( they declared) nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, Nj. 49: to run so and so, of writs, books, skrá er svá lét, Dipl. ii. 19; máldaga svá látanda, Vm. 47.

6. to emit a sound, scream, howl; hátt kveði þér, en þó lét hærra atgeirinn er Gunnarr gékk út, Nj. 83; sem kykvendi léti, Fms. vi. 202; óttask ekki hversu sem sjór lét, vii. 67; at veðrátta léti ílla um haustið, Ld. 50; hann heyrir ok þat er gras vex á jörðu ok allt þat er hærra lætr, Edda 17; ok einn tíma er prestr lýtr at honum, þá lætr í vörrunum—tvö hundruð í gili, tvau hundruð í gili, Band. 14; ok lét hátt í holsárum, sem náttúra er til sáranna, Fbr. 111 new Ed.

C. Reflex.:

I. to be lost, to die, perish; betra þykki mér at látask í þínu húsi, en skipta um lánar-drottna, Nj. 57; létusk ( fell) fjórtán menn, 98; kómusk fimm á skóginn en þrír létusk, Eg. 585; ok létzk hón þeirra síðast, Ld. 58; hversu mart hefir hér fyrir-manna látisk—Hér hefir látisk Njáll ok Bergþóra ok synir þeirra allir, Nj. 203.

2. to declare of oneself, feign, etc.; lézk þar vilja sína kosti til leggja, Fms. i. 22; en allir létusk honum fylgja vilja, ix. 316; ek býð þangat þeim mönnum, er fé látask at honum hafa átt, Grág. i. 409.

II. part. látinn, dead, deceased, Eg. 300, Nj. 112, Ld. 8, Fms. vii. 274.

2. vel látinn, highly esteemed, in good repute, Ísl. ii. 122, Sks. 441; við látinn, on the alert, ready, Fms. viii. 371, ix. 459; það er svá við látið, it so happens, Fb. i. 204; vel fyrir látinn, well prepared, Grett. 110 A.

(-dda, -ddr), v.

1) to lead, conduct (Ólafr konungr leiddi Kjartan til skips); leiða upp skip, to drag a ship ashore;

2) fig., leiða augum (sjónum), to behold; leiða hugum, to consider; leiða huga at e-u, to mark, note; leiða spurningum at um e-t, to inquire; leiða getum um e-t, to guess at a thing; leiða ástum, to love; leiða af e-u, to result from;

3) gramm. to pronounce (því at hann leiddi eigi svá sem tíðast er);

4) to bury, lead to the grave (Steinarr leiddi hann uppi í holtum).

(-dda, -ddr), v.

1) leiða e-m e-t, to make a person loathe or avoid a thing;

2) refl., leiðast e-t (acc.), to loathe, get tired of (leiðist manngi gott, ef getr); impers., e-m leiðist, one feels discontented (man honum leiðast, ef deildr er verðrinn); mér leiðist e-t, I am tired of (leiðist mönnum opt á at heyra).

* * *

d, [A. S. lâdjan; Engl. to lead; Germ. leiten; Dan. lede]:—to lead, conduct, lead by the hand; hann tók í hönd henni ok leiddi hana eina saman, Nj. í 29: of guests, hvergi mun ek leiða þik, segir hón, ok far nú vel ok heill! Ld. 188; Ólafr konungr leiddi Kjartan til skips, 190; allir leiddu hann ofan til sjófar, 655 xvi. B. 2; leiddu Hildiríðarsynir hann virðuliga brott með gjöfum, Eg. 52; ef hón fær svá út leitt son sinn, at þat er með þvílíkri stórmensku sem nú leiðir hón hann inn, Ó. H. 31; þann skal út leiða, er maðr vill at aptr komi, a saying, Fær. 101; þá leiddi hann Eirík son sinn í hásæti sitt, Fms. i. 18; leiða fram, Nj. 91: metaph., leiða upp, to drag ashore; ætla þeir at leiða upp skipit undir honum, to draw it ashore, Ld. 78; ær þær er þeir telja at leitt hafi dilkana, Grág. i. 417: leiða konu í kirkju, to church a woman, N. G. L. i. 384, Vm. 76.

II. metaph. phrases, leiða augum (sjónum), to behold, Hým. 13, Sks. 434, Fms. ii. 6, Stj. 719; leiða hugum, to consider, meditate, Sks. 334, 368 (hug-leiðing); leiða huga at, to mark, note, 301, Fms. iv. 33 (at-hugi); leiða spurningum at um e-t, to enquire, 230; leiða getum um e-t, to guess at a thing, Nj. 14, 205; leiða atkvæðum, to declare, Niðrst. 2, Bs. i. 295; leiða ástum, to love, Hkv. Hjörv. 41, Eb. 206 (in a verse): leiða af e-u, to result from, Nj. 38, 109, 169, 171, Fms. iii. 210, H. E. i. 497 (af-leiðing = result).

2. gramm. to pronounce; þvíat hann leiddi eigi svá sem tíðast er, Glúm. 389; opt skipta orða-leiðingar öllu máli, hvárt inn sami hljóðstafr er leiddr skjótt eða seint, Skálda 171; hann kvaðsk Höskuldr heita, … Hvárt þótti þér hann seint leiða nafn sitt eðr skjótt?—Víst heldr seint, segir Rafn, þá kalla ek hann Haustskuld, Sturl. iii. 216.

III. to bury, lead to the grave; Steinarr leiddi hann uppi í holtunum, Eg. 713, Karl. 128; hann sá þar haug mikinn, hann spurði hverir þar væri leiddir, Landn. (App.) 254, 326, Bret. 166, v. l.

d, [different from the preceding word, see leiðr below; A. S. læddan = to hate; Engl. loathe]:—to make a person loathe a thing, with dat. of the person and acc. of the thing; hafði hann þat í hug sér, at leiða smá-mönnum at sækja mál á hendr honum, Hrafn. 18; en svá skal leiða dróttins-svikum, Fms. x. 271; ok leiða svá öðrum at brjóta lögin, vi. 98; ok leiðum svá öðrum frúm at svíkja sína herra, Karl. 59; ok l. honum svá landráð ok dróttins-svik, Fb. ii. 330.

II. reflex., with acc., leiðask e-t, to loathe, get tired of; ungr leiddisk eldvelli, Hornklofi; leiðisk manngi gott ef getr, Hm. 13; krása, þá seðsk hann ok leiðisk þær, Greg. 28; leiðask andligar krásir, 3; bóndi leiðisk konu sína, Post. 656 A. ii. 15; þá leiðisk þér þá ( abhor ye them) sem villu-menn eðr heiðingja, Bs. i. 105; nú vill sveinn eigi nema ok leiðisk bók, K. Þ. K. 56.

2. impers., e-m leiðisk e-ð, to become tired of; mér leiðisk at eiga fyrir höndum slíkan úfriðar-ágang, Fms. i. 188; ok leiðisk honum bók, Grág. (Kb.) i. 18; nú leiðisk mönnum hér at sitja, Fb. ii. 56: freq. in mod. usage, mér leiðist, ‘it irks me,’ I find the time long.

* * *

(gen. merkr, pl. merkr), f. mark, by weight or value, = eight ounces (átta aurar).

(gen. markar and merkr, pl. markir and merkr), f. forest.

pl. from mark, march, border.

* * *

f., gen. sing. merkr, pl. merkr, [a word common to all Teut. languages]:—a mark, in weight equal to eight ounces or half a pound; twenty merkr make a fjórðung, q. v.; eighty merkr = a vætt; þat er lögpundari at átta fjórðungar eru í vætt, en tuttugu merkr skolu í fjórðungi vera, Grág. i. 499.

2. a mark, by weight or value, of gold and silver, eight ounces (átta aurar) go to a mark, 732. 16; mörk silfrs, mörk gulls, þrim mörkum gulls, Fms. vii. 235, Grág., Sagas passim; mörk vegins silfrs, O. H. L. 23; gullhringa ok stóð mörk hvárr, Eg. 464: often used absol. so that the standard can only be seen from the context, verðr hann útlagr þrem mörkum, Grág. i. 16, 132; varðar honum þat sex merkr, tólf merkr, 319; varðar þat þriggja marka sekð, 499; hversu mikit fé er þetta? hann sagði hundrað marka, Nj. 4; Áðalsteinn vill gefa skilling manni hverjum frjálsbornum, en mörk sveitar-höfðingja hverjum, Eg. 280; hann skal gjalda hálfa mörk fyrir eyri, Grág. i. 208; þrjú hundruð hundraða eptir forngildu marka-tali, Dipl. v. 20; svá mikit ofa-fé at trautt kom marka-tali á, Fær. 11; hann var svá auðigr af gulli at engi vissi marka-tal, Fms. vi. 176; merkr-kaup, a purchase to the amount of a mörk, Gþl. 497; merkr-þjófr, a theft to the value of a mark, N. G. L. i. 326; merkr stykki, a piece amounting to a mark, H. E. ii. 188. As to the standard, the value of a mörk varied at different times and in different countries, see esp. Mr. Dasent’s Essay in Burnt Njal. In Icel. the confusion was made still greater, by the fact that (as remarked s. v. eyrir) the word mörk was also used of the wadmal standard (the ell of wadmal), and so the law speaks of a mörk vaðmála, Grág. i. 500; mörk sex … álna aura, etc., K. Þ. K. 70, 172, but this is a contradiction in terms, for mörk is a weight, not a measure: the real meaning is often only to be made out by the context, e. g. in questions of weregild the weighed mark is no doubt meant.

II. of fluid, a pint, viz. half a pottr; in mod. usage all fluids and vessels holding fluids are thus measured, tveggja, þriggja … marka askr.

f., gen. markar, but merkr, Fas. ii. 512; dat. mörk: pl. markir, Fs. 100, Ó. H. 80, 142, Hkr. i. 55; later merkr, Fb. i. 134, Fms. viii. 31; [akin to mark, q. v.]:—a forest; (prop. a march-land, border-land, see mark, marka; in olden times vast and dense forests often formed the border-land between two countries; cp. for Scandinavia, Sverr. S. ch. 12, 13; fóru þeir nú austr á markirnar, Fs. 100; austr um markir ok svá til Gautlands, Ó. H. 80; hann ruddi markir ok bygði þar sem nú heitir Jamtaland, 142); eyða annars manns mörk Gþl. 79; þeir er mörk eigu saman, 445; markar spell or spjöll, damage done to a forest, 368, Jb. 235; gengu þeir til merkrinnar, Fas. ii. 512; varð fyrir þeim mörk stór, Edda 28; á mörkinni, Fb. iii. 403; er þér ok heimil vár mörk sem þú villt höggva láta, Fs. 27; ryðja markir, ryðja mörkina ok brenna, to clear forests, Hkr. i. 55; fundusk þá víða í mörkunum skóglaus lönd, … brjóta vegu um markir, mýrar ok fjallvegu, id.; þá lagðisk hann út á merkr ok veiddi dýr, Fb. i. 134; stórar mýrar ok þröngar merkr, Fms. viii. 31; Sverrir konungr skyldi fara yfir mikit vatn í einni mörk, … á inni mestu mörkinni, 32; eyði-mörk, a wilderness.

II. the word is freq. in Northern names of places; Mörk is used of Finnmarken, Finn-mörk, Eg. ch. 14; Þórólfr fór víða um Mörkina, Eg. 41; Þórólfr fór þenna vetr enn um Mörkina ok átti kaupstefnu við Finna, 56; eru víða fjallbygðir upp á Mörkina 58: Markir, f. pl. the Markland between Sweden and southern Norway, Fb. iii; whence Marka-menn, Marchmen, Fms. passim; cp. the Marcomanni of Tacitus, Die Mark in Germany. When the woodlands were cleared and turned into fields the name remained, thus in Danish mark means a field, open space:—in local names, Dan-mörk Þórs-mörk, a woodland in southern Icel. sacred to Thor; a few farms in southern Icel. are called Mörk, Nj., Landn., different from Holt: in Norse counties, Heið-mörk, Þela-mörk, Vingul-mörk, Finn-mörk. marka-menn, m. pl. robbers, outlaws (cp. Icel. skógarmaðr), Grett 118 A.

a. compar. lower, nether (á neðra stræti); it neðra, underneath (var ljóst it efra, en dimt it neðra).

* * *

adj., compar. neðarri, Stj. 76, nether, lower, Lat. inferior; superl. neðstr or neztr, nethermost, lowest, undermost; á neðra stræti, Fms. ix. 24; í Tungu inni neðri, Fs.; inn neðra hlut, Eg. 101; Galilea in efri ok in neðarri (neðri, v. l.), Stj. 76; in neðri leið, in the nether world, O. T. 45; neðri bygðir, the nether world, i. e. hell: the neut. it neðra, adv. underneath; var ljóst it efra en dimmt it neðra, Vígl. 40: the nether part, fagrrauðr it neðra, Fas. i. 172; sumir brjóta borgar-vegginn it neðra, Al. 11; Þórr ferr it neðra, Edda; hann samnaði mönnum hit neðra um Mýrar, Ísl. ii. 168; hinn nezti hlutr trésins, Hkr. i. 71; í enu nezta helvíti, Fms. ii. 137; neztu smugur helvítis, Skálda 605.

(-s, -ar), m.

1) step, = gráda;

2) the raised-floor along the sides of the hall, = ‘lang-pallar’;

3) a cross dais at the upper end of the hall, þverpallr, hápallr.

* * *

m. [the etymology of this word, as also the time when and place whence it was borrowed, is uncertain; the true Norse word is bekkr or flet; pallr may be of Norman origin, although it is frequently used in the Sagas referring to the Saga time (10th century); even the benches in the legislative assembly on the alþing were called pallar, not bekkir; but this cannot have been so originally. The word itself is, like páll, probably from Lat. palus, pala = stipes, Du Cange; Engl. pale, palings; in the Icel. it is used of high steps (Lat. gradus), esp. of any high floor or daïs in old dwellings, sometimes = flet (q. v.) or = lopt (q. v.), and lastly of the benches in the hall = bekkr (q. v.) The adoption of the word was probably connected with the change in the floor and seats of the halls, as mentioned in Fagrsk. ch. 219, 220, which arrangement of benches was adopted from Norman England, and is in fact still seen in English college-halls, with the raised high floor at the upper end. In Icel. the ladies were then seated on this daïs (há-pallr, þver-pallr), instead of being placed, according to the older custom, on the left hand along the side walls, see below, II. 2. As the Sagas were written after this had taken place, so the use of the word, e. g. in the Njála (ch. 34 and often), may be an anachronism.]

B. A step = Lat. gradus; þessi steinn var útan sem klappaðr væri gráðum eða pöllum, Fms. i. 137; vindur upp at ganga, nítján pallar á bergit, Symb. 56; stíga pall af palli, from step to step, Hom. 140. palla-söngr and palla-sálmi, m. = the ‘graduale,’ chant, or responsorium ‘in gradibus’ in the Roman Catholic service, from its being chanted at the steps of the altar; sá söngr heitir pallasöngr þviat hann er fyrir pöllum sunginn, 625. 188, Hom. (St.), Mar.: metaph. degree, enn tólpti pallr ósóma, 677. 1: þrjátigi palla djúpr, Bév. palls-bók, f. ‘graduale,’ the service-book for the high mass, Játv. ch. 10.

II. a daïs with its set of benches; þar skulu pallar þrír vera ( three sets of benches) umhverfis lögréttuna, Grág. i. 4; pallinn þann inn úæðra, Eg. 303; Flosi gékk inn í stofuna ok settisk niðr, ok kastaði í pallinn ( he threw on the floor) undan sér há-sætinu, Nj. 175; konungr leit yfir lýðinn umhverfis sik á pallana, Fms. vii. 156; hann lá í pallinum, 325; konungr sat í pallinum hjá honum, xi. 366; gékk Þrándr í stofu, en þeir lágu í pallinum, Sigurðr ok Þórðr ok Gautr, Fær. 195.

2. the raised floor or daïs at the upper end of the hall, where the ladies were seated (= þver-pallr, há-p.), konur skipuðu pall, Nj. 11; konur sátu á palli, Ísl. ii. 250; hljópu þeir inn ok til stofu, ok sat Katla á palli ok spann, Eb. 94; hón fal sik í pallinum, she hid herself in the pallr, Landn. 121; var þar hlemmr undir ok holr innan pallrinn, … þá bað Geirríð brjóta upp pallinn, var Oddr þar fundinn, Eb. 96:—mið-pallr, the middle bench; krók-pallr, the corner bench, Skíða R. (where the beggar littered himself).

3. in mod. usage the sitting-room is called pallr, from being elevated a yard or two above the level ground; í hlýindin þar hjónin búa á palli. Snót: hence pall-skör, f. the ridge of the pallr: palls-horn, n. the corner of the pallr, Nj. 220, Sturl. iii. 141.

n. [skafa], a scraping, peeling, esp. of peeled bark used in Norway for fodder for goats and cattle; brjóta hrís ok skaf, D. N. i. 215; þrjú hlóss viðar, ok tvau skafs, Gþl. 344, N. G. L. i. 39, 240; reiða heim skaf, 358; þá er uxa-mat átum inni skaf sem hafrar, Sighvat; hrís ok skaf í mörkinni, D. N. i. 291.