at+church

* * *

1) cap, bonnet;

2) vault, ceiling of a church (hann lét penta húfuna).

* * *

u, f., proncd. húa, [Scot. how; O. H. G. hûba; Germ. haube; Dan. hue]:—a hood, cap, bonnet; húfa hlaðbúin, Fms. vii. 225; höttr né húfa, Sks. 290; bar kona vatn í húfu sinni, Bs. i. 461, Gísl. 24, Bs. ii. 21, Dipl. v. 18 (belonging to a priest’s dress), passim; stál-húfa, a steel hood; skott-húfa, a tasseled cap; koll-húfa, a cowl or skull-cap; nátt-húfa, a night cap.

2. the name of a cow with a white head; heimsk er hún Húfa, Stef. Ól., Kveld. ii. 197; Skinn-húfa, a nickname. húfu-lauss, adj. hoodless, bare-headed.

II. (= húfr), part of a church, in the old timber churches, Ísl. ii. 402 (of a temple); hann lét færa innar háaltarit í húfuna, Bs. i. 830, 890, D. N. v. 586. húfu-viðr, m. timber for the húfa, Bs. i. 144.

m. a house-reading, home-service, family prayers, at which hymns are sung and a sermon or lesson read; such services are held in Icel. on Sundays all the year round, in the middle of the day, for the people who cannot get to church; the húslestr consists of the Gospel for the day and a printed sermon (Vídalíns Postilla), a short prayer, the Lord’s Prayer, and a hymn before and after. During the winter an evening service is held every week day (from November to April), which consists of a brief sermon (hugvekja), a prayer, the Lord’s Prayer, and a hymn: hence hús-lestrar-bók, f. a house-reading-book, a postil or the like; húslestrar-fær, adj. able to read a huslestr, of one who has learnt to read well; vera við húslestr, to attend a h. During Lent the Passíu-Sálmar are by popular consent appointed for the húslestr. This old and pious custom is entirely spontaneous, and not ordered by any church authority.

m. canon (of a church).

* * *

and kanuki, a, m. [mid. Lat. canonicus; Dan. kanik; Engl. canon]:— a canon of a church, Fms. viii. 376, ix. 532, Bs., H. E., D. I. passim; kanoka klaustr, setr, lifnaðr, vígsla, búningr, a canon’s cloister, seat, order, ordination, dress, Ann. 1295, Bs. passim.

n. a church estate, an estate on which a church is built, K. Þ. K. 170.

a, m. a church-’statesman,’ church-franklin, Vm. 116.

m. a church lord, church patron, Sturl. iii. 197.

m. church-peace, sanctuary, K. Á. 46, Sturl. i. 30, Fms. ix. 524; kirkju-friðbrot, a breach of church sanctuary, H. E. i. 242.

n. a church cause, church question, K. Á. 216.

m. the church path, way to church, D. N.

u, f. the carrying a body to a church, N. G. L. i. 135; the law ordered that a body should be brought to the church within five nights after death.

m. Olave, an old and favourite pr. name; the oldest form seems to have been Áleifr, from Anleifr, as seen from rhymes, e. g. Áleifr is made to rhyme with reifum, kleif, or the like, Hallfred passim; and, on the other hand, Áláfr with stála, hála, Eg. (in a verse), Fms. vi. (in a verse): then the ei was changed into á, Áláfar frið gálu, Sighvat: then the initial á into ó, and Óláfr is made to rhyme with sól in a poem of the end of the 11th century: lastly, the medial á into a, Ólafr. This Norse name is rendered by Anlâf in the Saxon Chron., and by Amlabh in the Irish Chroniclers; thus Righ Amlabh = king Olave the White in Dublin, see pref. p. iv: in local names, Ólafs-dalr, -fjörðr, -vík, Landn.: Ólafs-dælir, m. pl. the men from Olave-dale, Gullþ. The answering fem. pr. name is Álöf (the still older Áleif, qs. Anleif, is not recorded), mod. Ólöf, Landn.

2. compds referring to St. Olave; Ólafs-gildi, -kirkja, -messa, -dagr, -vaka, = St. Olave’s guild, church, mass, day, vigil, Sturl. i. 23, ii. 99, Vm. 24, Fms. ix. 8, 341, x. 14; Ólafs korn, sáð, skot, tollr, a tithe in corn to St. Olave, N. G. L. i. 142, 346, 460; Ólafs minni, see minni, ii. 445; Ólafs Saga, St. Olave’s Saga, Vm. 20; Ólafs skript, 21; Ólafs súð, the name of a ship, Ann. 1360. (St. Olave’s Church, Bridge, etc., still exist in London, Norfolk, and Suffolk.)

d and að, [Lat., an eccl. word], to give the ‘prima signatio’ or ‘signaculum crucis’ a religious act, preliminary to christening; persons thus signed with the cross were catechumens, and if adults they could join in the social life among Christians; they were also admitted to a special part of the mass (primsigndra messa = the mass for the ‘prime-signed’), whereas all intercourse with heathens was forbidden. An infant who died, having received the prima signatio, but not baptism, was to be buried in the outskirts of the churchyard, where the consecrated and unconsecrated earth meet, and without burial service,—ef barn andask primsignt, ok hefir eigi verit skírt (primsignt ok hefir eigi meiri skírn, Sb. l. c.) ok skal þat grafa við kirkju-garð út, þar er mætisk vígð mold ok úvígð, ok syngva eigi legsöng yfir, K. Þ. K. (Kb.) 7. A monster-shapen infant was to receive the prima signatio, but not baptism, and then to be left to die (exposed) at the church door—þat barn (a monster-child) skal ok til kirkju bera, láta primsigna, leggja fyrir kirkju-dyr, gæti inn nánasti niðr til þess er önd er ór, N. G. L. i. 339; í þessi efan primsigni prestr ok skíri, iii. 251; hann primsignaði hann fyrst ok skírði hann síðan eptir siðvenju, Barl. 147. The words in the English Prayer Book—‘and do sign him (her) with the sign of the cross’—are remains of the ‘signaculum crucis’ of the ancient church. During the heathen age the Scandinavian merchants and warriors who served among Christians abroad in England or Germany used to take the prima signatio, for it enabled them to live both among Christians and heathens without receiving baptism and forsaking their old faith; ek em primsigndr at eins en eigi skírðr, I am ‘prime-signed,’ but not baptized, Fms. ii. 240, Valla L. 205, Kristni S. ch. 1, 2, Fb. i. 346, 357, ii. 137, 243; England var Kristið ok hafði lengi verit þá er þetta var tíðenda, Aðalsteinn konungr var vel Kristinn … hann bað Þórólf ok þá bræðr at þeir skyldi láta primsignask, þvíat þat var þá mikill siðr, bæði með kaupmönnum ok þeim er á mála gengu með Kristnum mönnum, þvíat þeir menn, er primsigndir vóru, höfðu allt samneyti við Kristna menn ok svá heiðna, en höfðu þat at átrúnaði er þeim var skapfeldast, Eg. 265, Gísl. 96: see also Vita Anscarii, ch. 24. These ‘prime-signed’ men, returning to their native land, brought with them the first notions of Christianity into the heathen Northern countries, having lived among Christians, and seen their daily life and worship, and they undoubtedly paved the way for the final acceptance of the Christian faith among their countrymen. It may even be that some strange heathen rites of the last days of paganism, such as the bjannak (q. v.), the sprinkling of infants with water, were due to this cause.

(-s, -ar), m. provost.

* * *

m. [Engl. provost; Germ. probst;—all from the eccl. Lat. praepositus]:—a provost; in the later Roman Catholic times the provost was a kind of church-steward, a ‘biskups ármaðr,’ and the diocese was divided into provostships, answering to the secular sýsla and sýslu-maðr; the provost might therefore be a layman; eptir ráði biskups eðr prófasts, Vm. 117, Dipl. v. 18, Fms. ix. 452, Bs. i. 841; this division of the provostship appears in Icel. at the beginning of the 14th century, cp. esp. Laur. S. and the Annals.

2. in Norway the provost or dean of a collegiate church; prófastr í Túnsbergi, Fms. ix. 284; Ketill p. er varðveitti Máríu-kirkju, Hkr. iii. 349.

II. after the Reformation the office underwent some change, and the prófastdæmi (Germ. probstie) became the eccl. division throughout the whole of the land; each provostship consists of several parishes, and one of the parish priests is called prófastr, answering closely to the Engl. archdeacon; he is nominated by the bishop, and is the head and overseer of his fellow-priests in the district, has to visit the churches, look after the instruction of the young, etc., and is a kind of bishop’s vicar, is unpaid, and holds his office for life.

(set, setta, settr), v.

1) to seat, set, place, put (hann setti sveininn í kné konungi; hón var í haug sett);

setja e-n inn, to put in prison;

setja inn fénað, svín, hross, to pen up, take in;

setja dóm, to set a court;

setja tjöld, herbúðir, to set up tents;

setja grundvöll til kirkju, to lay the foundation of;

setja borð, to set up tables;

setja e-m gisla, to give one hostages;

2) to drive (hann setti øxina í höfuð honum);

3) to make, establish (setja lög, frið, grið);

setja ráð, ráðagørð, to set on foot (contrive) a plan, plot (báðu þeir hann setja aðra ráðagørð);

setja e-m torg, markað, to set up a market;

4) to order, prescribe (setja e-m skript);

setja e-m dag, stefnu, to fix a day for one to appear;

5) with dat., setja e-u, to settle (setja máli);

6) to appoint (hann setti Guthorm son sinn til landvarnar);

7) to allay (sá dauði mun setja mína sút);

8) setja e-t e-u or með e-u, to set, inlay (hann lét gøra gullkaleik ok setja gimsteinum);

to embroider (seglit var sett með fögrum skriptum);

9) intrans., to set off (hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu);

setja undan, to escape;

10) impers. it settles;

þegar er niðt setti moldrykit (acc.), when the dust settled;

jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð (dreyrrauðan), the earl turned red as blood;

þá setti at honum hósta, a fit of coughing seized him;

þá setr at henni grát mikinn, she bursts into tears;

11) with preps. and advs.:

setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate;

setja e-n af ríki, to depose one;

setja e-n af lífi, af sinni eign, to deprive one of life, of one’s property;

setja e-n aptr, hold one back, check (hann setti þá harðliga aptr, er á Þráin leituðu);

setja at e-m, to attack;

setja e-t á skrá, to enter, set in a scroll;

setja á sik hjálm, to put on a helmet;

setja á, to push (H. bað Ketil ganga fyrir skut ok setja á);

setja e-n eptir, to leave one behind;

setja fram skip, to launch a ship;

setja e-t fyrir, to prescribe (eptir fyrir-settri skipan);

setja þvert nei fyrir, to deny flatly (Þyri setti þvert nei fyrir, at hón myndi giptast gömlum konungi);

setja e-n í fjötur, bönd, to put in fetters;

hann hafði sett spjót í völlinn hjá sér, he had stuck his spear in the ground beside him;

setja e-n niðr, to make one sit down, put one down (H. þreif til hans ok setti hann niðr hjá sér);

setja niðr lík, to lay a corpse in earth, bury it;

setja niðr mál, deilu, vandræði, to settle it;

setja e-t saman, to put together, set up (setja bú saman);

to compose, write (eptir bókum þeim, er Snorri setti saman);

setja e-n til bókar, to set one to learn;

setja e-n til ríkis, to put one on the throne;

setja upp, to raise, erect, put up (setja upp skurðgoð);

setja upp segl, to hoist sail;

setja upp boga, to bend a bow;

setja skip upp, to draw a ship up, ashore;

setja skip út, to launch, = setja skip fram;

setja e-t við e-u, to set against (þat þótti höfðingjum ofrausn ok settu mjök hug sinn við);

to bet (ek set við hundrað marka silfrs, at hann ríðr mik eigi af baki);

setja e-n yfir e-t, to put one over, at the head of (H. konungr setti Eystein jarl yfir Vestfold);

12) refl., setjast.

* * *

set, setti, sett; a causal to sitja, q. v.; [Ulf. satjan, ga-satjan, = τιθέναι, φυτεύειν; Engl. to set; Dan. sætte; Swed. sätta.]

A. To seat, set, place, put; hann setti sveininn í kné konungi, Fms. i. 16; hón var í haug sett, Ld. 20; bar hann inn ok setti hann í sæti, Nj. 179; hann setti hann í næsta sér, 46; setti hann í hásæti hjá sér, 282; setja höfuðit aptr á bolinn, Fms. x. 213; setja á sik hjálm, Nj. 42, 144; var settr undir hann stóll, 269; s. forsæti með endi-löngum bekkjum, 220; setja inn, to put in; s. inn fénað, svín, hross, to pen them, take them in, Gþl. 386, Grág. i. 436: to put in prison, Fms, x. 49; s. í fjötra, bönd, to ‘set in the stocks,’ put in fetters, ii. 173, x. 301; hann hafði sett spjótið ( stuck it) í völlinn hjá sér, Nj. 58; s. hest fyrir sleða, Landn. 94; s. e-n til bókar, to set one to book, set one to learn, Fms. vii. 199, viii. 9; s. til ríkis, to set one to reign, Eg. 366; hann setti sonu sína hina ellri til lands, Orkn. 4 old Ed.; s. á skrá, to enter, set in a scroll, Stj.; setja inn, to insert, Bs. i. 280:—þar var fimmtar-dómr settr, Nj. 241; þar er dómrinn var settr, Eg. 340; setja tjöld, to set up tents, Fms. xi. 85; s. herbúðir, id.; s. gamma sinn annan veg brekkunnar, 38, 79; s. grundvöll til kirkju, to lay the foundation of, 33; s. e-m borð, Nj. 220; setja e-m gísla, to give hostages, Fms. xi. 392.

2. special usages, to drive; hann setti öxina í höfuð honum, Nj. 53; þau setja þegar af þeim nýrun, they bite them clean off, Stj. 94.

3. intrans. to set off; hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu, Fb. i. 565; enn úhreini andi greip grís, ok setti braut síðan, Greg. 56: s. undan, to escape, Nj. 136, Fms. ii. 325; s. undan e-m, s. undan á-gangi e-s, to make one’s escape, Al. 99, Fms, vi. 379.

4. with prepp.; setja af, to depose, see above:—s. e-n aptr, to repel, hold back, check, Hkr. i. 20, Fms. xi. 81, Nj. 123, Stj. 21:—setja at, to set against, attack; mun ek s. at hinni rauðu töflunni, of a move in chess, Fas. ii. 67:—setja á, to put up; s. á langar tölur, Sturl. i. 105; s. e-t á sig, to mark, notice; svá var á sett, at Böðvarr, 32: setja á vetr, of livestock in the autumn = Germ. anbinden:—s. eptir, to leave behind, Eg. 368, Fms. ix. 43:—setja e-ð fyrir sig, to set a thing before one, i. e. be sad and depressed on account of it:—setja fram, to put forward, produce, Mar. (fram-setja): setja fyrir, to set before, as a thing ordered; eptir fyrir settri skipan, Sks. 37; setja nei fyrir e-t, to deny, refuse, Fms. ii. 131, ix. 242; setja e-m e-t fyrir, to set as a task to one; hann (the teacher) setti mér þetta fyrir:—setja niðr, to set down, quash; þeir settu Þorgeir niðr á Ánabrekku, put him there, Eg. 237; cp. niðr-setningr, in mod. usage s. niðr ómaga, to distribute the paupers among the households in a parish: s. niðr lík, to lay a corpse in earth, H. E. i. 491, Fms. iv. 110; s. upp óp, gnegg, Hrafn. 7: metaph. to stop, Fms. ix. 355, 452, xi. 260, Hkr. ii. 136, Eg 729: to dispose, s. niðr eptir reglu, Fms. xi. 428:—s. saman, to put together; s. bú saman, iii. 29, Ld. 10, s. saman kvið, kviðburð, Grág., Nj.: to compose, K. Á. 220, Fms. vii. 242; eptir bókum þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; bók þessi heitir Edda, hana hefir saman setta Snori Sturluson, Edda ii. 250; hér er lukt þeim hlut bókar er Ólafr Þórðarson hefir saman sett, 427:—s. fram skip, to launch a ship, Eg. 160, Fms. ix. 478: s. út skip, to launch, 480, Gþl. 371:—s. upp skip, to draw her up ashore (as used to be done for the winter months), Hkr. i. 152, Fms. i. 62, ix. 478, Nj. 281, Eg. 180, Gþl. 371 (upp-sátr); þar fellr á er heitir Gufu-á, í hann setti Ketill upp skip sitt ( laid her up in the river), Eg. 592; (in mod. usage setja (absol.) is to launch a boat); s. upp, to put up, erect, raise, Eg. 492, Fms. vii. 265., Ó. H. 170; s. upp segl, to hoist sail, 165, Fms. ix. 10; s. upp boga, Fas. ii. 543; hann lét s. upp skurðgoð, Ver. 41: s. út, to set out for sale, Bs. i. 636:—5. við, to let, Bær. 6.

II. metaph. usages, to make, establish; setja lög, lands-rétt (laga-setning), Kristinn-rétt setti hann við ráð Grímkels biskups, Ó. H. 44; lög þau er Hákon Aðalsteins-fóstri hafði sett í Þrándheimi, id.: svá settu þeir Ketill biskup ok Þorlákr biskup Kristinna laga þátt, K. Þ. K.; hann setti þat í lögum, at …, Ó. H. 4; hann setti Gulaþings-lög með ráði Þorieifs spaka, hann setti ok Frostaþings-lög með ráði Sigurðar jarls, … enn Heiðsefis-lög hafði fyrst sett Hálfdán Svarti, Fms. i. 23; á því þingi (in Nicea) var settr allr Kristinn-dómr, 625. 48; máldagi vel ok skynsamliga settr ok skipaðr, Dipl, i. 5; svá skulu hreppar settir, at hverr bóndi skal sitja it næsta öðrum, Grág. i. 443; setja frið um heim allan, setja frið millum landa, Rb. 412, Eg. 282; settum friði, Grág. ii. 167; s. grið, to make a truce, Nj. 248 (griða-setning); Julius setti misseris-tal, Rb. 412; setja á stofn, to start, begin, Fms. ii. 35: with dat. to settle, settu þeir þessu, Fms. ix. 452; s. þeim málum er konungar áttu um at dæma, Ld. 28; þeir (búar) áttu eigi at s. málinu, Nj. 87:—to appoint, hann setti Guthorm son sinn til landvarnar, Ó. H. 4, Fms. i. 24, 29, Eg. 272, 537, Nj. 129, Hom. 51, Dipl. v. 8; ef hann leysir þat svá af höndum sem hann er til settr, Grág. i. 497:—af-setja, to depose; setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate, Sturl. iii. 167; af setja e-n konungdómi, Stj.; s. e-n af ríki, af lífi, Hkr. i. 170; hann hefir af sett mik allri minni eign, Fms. i. 264, ii. 243:—to order, s. e-m skript, ii. 174; hann setti þeim þvílíkan markað, x. 237:—so in the law phrases, s. e-m dag, stefnu, stefnu-dag, fimmt, to fix a day for one to appear, etc., N. G. L. passim, Bs. i. 742; setja mál í dóm, Hrafn. 25:—to plan, contrive, setja ráð, ráða-görð, bragð, Fms. vii. 128, x. 305, 315, xi. 21, Nj. 106.

2. to allay; sá dauði mun setja mína, sút, Al. 110; setið svá fyrnsku yðra, H. E. i. 251: to settle, s. mál, Grág. i. 490; enda sé settar sakir þær allar eðr dæmdar, 116: to humble, ek skal s. þik ok semja dramb þitt, Fas. i. 38.

3. to set, inlay, by way of ornament; hann lét göra gullkaleik ok setja gimsteinum, Bs. i. 83; hjálm gimsteinum settan, Ld. 128, Fms. i. 15; slæður settar gull-knöppum, Eg. 516; segl sett pellum, Hkr. iii. 243; seglit var sett með fögrum skriptum, Fms. x. 77; skjöld settan járnslám, Fas. i. 415; brynja sett hringum, 215.

III. impers. it settles; þegar er niðr setti moldrykit (acc.), when the dust settled, Al. 109:—to turn of a sudden, jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð, Ísl. ii. 220, Finnb. 260; Páll jarl þagði, ok setti dreyr-rauðan, Orkn. 194; konungr þagði, ok setti hann dreyr-rauðan á at sjá, Eg. 113; þá setti at honum hósta ok þröngd svá mikla, a fit of coughing set on him, Fms. i. 282; þá setr at henni grát mikinn, she burst into tears, iii. 113; setr nú at honum kvarða, Skíða R. 41.

B. Reflex. to seat oneself, take a seat; ek settumk á fótskörina, Fms. ii. 188; setzk hann undir höfuð honum, Finnb. 238; þeir settusk niðr á völlinn, Nj. 144; s. á tal við, e-n, to sit down to talk with a person, Eg. 37; setjask í hásæti, Fms. i. 18; Hrapp þraut vistir, settisk hann þá at með þeim, Nj. 128:—to take up one’s abode, fór hann í Odda ok settisk þar, 117; at hann mundi fá hennar ok seljask þar, 280; setjask í kyrrsetu, Eg. 367; setjask um kyrrt, to settle oneself to rest, Fas. ii. 530: setjask í stein, to go into a cell, as an anchorite, Nj. 268; s. at ríki sínu, Fas. i. 531: setjask aptr, to desist from, esp. of a journey, Fms. xi. 129; setjask eptir, to remain behind, i. 62; s. heima, to stay at home, Grág. i. 491, N. G. L. i. 127; ek hefi hér upp sezk at þér ( I have taken up my abode with thee) ok tekit hér þrifnað, Lv. 36 (in mod. usage with a notion of intrusion, hann settisk þar upp); setjask fyrir e-t, to withstand, Finnb. 320; lét Sturla þá lausa lögsögu, ok settisk hjá öllum vandraeðum, Sturl. iii. 308; setjask um, to lay siege to (um-sátr), Fms. i. 103, x. 237; en þar sem hin himneski meistari sezk um, leggr hann …, Bs. i. 742 (or sesk um, i. e. sésk um, from sjá?), see the foot-note; nú setjask þeir yfir ( to seize upon) staðinn, ok alla staðarins eign, Sturl. ii. 13.

2. to set, go down; er ok þat meiri virðing at aukask af litlum efnum en at hefjask hátt ok setjask með lægingu, Fs. 13: of the sun and stars, þat er víða á því landi, at sól setzk eigi um nætr, Fms. i. 233; vetrardag, en (= er) sól setzk, when the sun sets, N. G. L. i. 348; frá jafndægrí er haust til þess er sól setzk í eyktar-stað, Edda 103 (see sólsetr = sunset); stjörnur renna upp ok setjask, Rb. 466; en þar er á millum allt einn dagr, svá at aldregi setzk dagr á allri þeirri stundu, Sks. 67 (see dagsetr); síðan sólu er sett, Gþl. 442; þegar degi er sett, when day is closing in, Fas. ii. 110.

3. to be settled, ended; nú skortir eigi sókn, ok setzk með því ( ends thus) at Sunnan-menn láta undan, Ísl. ii. 366; síðan settisk úfriðr í Svíþjóð, Fms. x. 47; freista ef þessi kurr mætti niðr setjask, Hkr. ii. 140; en niðr settusk allar sakar, Fms. iii. 39.

II. pass., ef þeir setjask (= eru settir, are appointed) til at dæma um mál manna, Sks. 649; setjask þá grið allra vinda á millum, 234 (influenced by the Latin).

III. part. settr, placed, situated, doing well or ill; Rútr var eptir með frændum sínum vel settr, Ld. 20; hón skal hér svá vel sett sem hón væri mín dóttir, Eg. 156; lítt var hann ok settr at klæðum, Fas. ii. 327, Grett. 91 A; langt kvæði ok íllt, ok sett með (set, studded with) mörgum hlutum íllum ok fáheyrðum, Fms. x. 264:—of a ship, deep in the water, heavy, var skútan mjök sett, Finnb. 254; sá þeir at skipit var sett mjök, Ó. H. 170; skip konungs vóru sett mjök ok sollin, Fms. iii. 44.

2. as adj. settled; eru eigi þá sakarnar settri en áðr, Grág. i. 362:—composed, settr ok stillir, ráð-settr, q. v.

* * *

i. e. sœkja, an irregular verb, pres. sæki (sœki); pret. sótti, qs. sókti (as þótti from þykkja; cp. Engl. seek, sought); subj. sækti (sœkti); imperat. sæk, sæktú: part. sóttr, sótt (qs. sóktr, cp. þótt from þykkja); subj. sætti, Þkv. 14: [sak, sök, sók-n, referring to a lost strong verb, saka, sök; Ulf. sôkjan = ζητειν, αἰτειν; A. S. sêcan; Engl. seek; O. H. G. sohhjan; Germ. suchen; Dan. söge; Swed. söka.]

A. To seek, fetch; ek mun fara heim ok s. mér bendi, Fms. iii. 209; s. sér skála-við, Nj. 280; s. sér kirkju-við, to fetch church-timber, Ld. 316; s. heilræði at e-m, Nj. 31; sækja vatn, to fetch water, Fas. ii. 29, Fb. i. 257, Fs. 100; gékk Gunnlaugr til lækjar eins ok sótti (vatn) í hjálminum, Ísl. ii. 269; er þér skyldra at s. Svanlaugu, Nj. 182; Kormakr sótti (Germ. abbolen) Steingerði, Korm. 228; skatt er Egill hafði sótt til Vermalands, Eg. 588; s. giptu á fund e-s., to fetch, derive good luck from, Fms. v. 253, 254.

2. to visit, frequent (Germ. besuchen); enn aldna jötun ek sótta, Hm. 104; skyldi menn þangat til s. um alla Vestfjörðu, Eb. 26; sækja þing, to frequent a þing (þing-sókn); þeir vildueigi þangat s. þingit, Íb. 9; s. kirkju, to visit, frequent a church (kirkju-sókn); þessa brennu sótti margs-konar þjóð, Edda 38; sækja e-n at liðveizlu, to call on one for support, Fms. xi. 344; sækja e-n at eptirmáli, to seek one’s aid in …, Sturl. i. 193; hann var mikill málafylgis-maðr ef hann var at sóttr til ásjá, Bs. i. 82; s. or s. heim, to visit; fyrir því sótta ek þik heim, at mik hafði hér at landi borit, Eg. 165, (cp. heim-sókn, in a hostile sense), Nj. 107; hann sótti marga ókunna staði, Fms. vii. 199; sækja fuglar háleik lopts, Sks. 47 B; sækir Anselmus heim þat klaustr, Mar.; hann mundi aldri fljúga svá langt, at eigi mundi hann s. heim hönd, come back to the hand, Edda 70; s. fund e-s, Sturl. iii. 81; skyldi Bárðr s. norðr þangat ráðit, B. should go north to fetch his bride, Eg. 26; Sveinn sótti sér friðland, went in search of, Fms. x. 404; drottning býðr honum veizlu með svá mikið fjölmenni sem hann vill til hafa sótt, Orkn. 340; var blótveizla mikil ok sótti þar til konungr, Fms. i. 35; hann sækir á hönd Engla konungi, sought his service, Eg. 76; til Túnsbergs sóttu mjök kaupmenn, Fms. i. 11; at þér sækit norðr higat á várn fund, Sturl. iii. 81; þeir höfðu sótt ( advanced) langt á land upp, Fms. x. 239; þeir sækja ( advance) upp hólinn, Eg. 744; þá sækir ( arrives) sá maðr vestan af Írlandi er Haraldr hét, Fms. x. 418.

3. to proceed, advance, absol.; er hann sótti langt austr, had advanced far eastward, Eg. 56; þá er þeir sóttu ofan at skipunum, Fms. vii. 159; er mornaði ok sól sótti á himin, Eg. 372, v. l.; þeir biðu þess at sólin sótti á himininn. Fms. viii. 114: impers., fór hann útleið, er suðr sótti, 82; þegar er ór sækir enum mesta háleik hafsins, Sks. 173 B; er síðar er á hausti ok nær meir sækir vetri, 225 B.

4. to catch, overtake; fiðr hann geldinga ok fær eigi sótt, Ísl. ii. 331: to overcome, munu þeir mik aldri fá sótt meðan ek kem boganum við, Nj. 116; hann varðisk svá vel, at þeir fá eigi lengi sótt hann, 153; mér lízt ef þeir standa úti sem vér munim þá aldri sótta geta, 197; þangat sækir þik engi, … er þat eigi allra at s. hann þangat, 20, 21; mun ek eigi skjótt verða sóttr, Eb. 188: to carry, take, eigi mun eyin sótt verða, Fær. 98; her eru hiis ramlig, ok munu beir eigi skjótt sækja, Nj. 198; var áin allíll at sækja, the river was very bad to cross, Ld. ch. 15; býðr hann þeim at s. fjallit norðr í bygð, to cross the mountain, take that road, Bs. ii. 32.

II. to attack; þá er hann (acc.) sótti þetta mein (nom.), Mar.; s. e-n með vápnum, Fms. ii. 172; griðungr sækir mann, Grág. ii. 122; s. e-n til dauðs. Stj. 99; samna liði ok s. hann norðr þangat, Nj. 20; þá er þeir sóttu Gunnar á Hlíðarenda inn í hús inn, Eb. 248; þeir sóttu þá hálfu djarfligar, 287.

2. to pursue; hann lét þaðan s. útróðra ok selveiðar ok eggver, Eg. 135; Skallagrímr sótti fast smiðju-verkit, 142; hann lét mjök sækja föng þau er fyrir vóru, 134; sækja knáliga ferðina, leiðina, róðrinn, to press a matter, urge it on, 203, Fms. viii. 144; straumr var mikill, hann sótti fast sundit, swam hard, Grett. 148; s. bardagann frýju-laust, Fms. xi. 136; réri skip innan fjörðinn ok sóttu knáliga, Grett. 89; þeir er eptir Agli réru sóttu ákaft, Eg. 362.

3. as a law phrase, sækja sök, mál, to prosecute, lead a cause; á hverr at sækja þá sök er vill, Grág. i. 17; skalt þú s. þær sakir báðar, Nj. 98; nú liðu þrjú þing þau er menn ætluðu, at hann mundi s. málit, 71; at annarr-hvárr okkarr sæki málit, ok munu vit þá verða at hluta með okkr, 86; nefndu þér nökkura vátta at orðunum—Önga, segir Skarphéðinn, vér ætlum ekki at s. þetta nema á vápna-þingi, 141, passim: metaph. to urge, press, hann sótti þat mál mjök, pressed the case bard, Eg. 108; sótti ( urged) hann þá enn um liðveizlu, Sturl. iii. 232: s. mann, to prosecute in a lawsuit; manna þeirra er menn vilja s. hér á þingi, Grág. i. 19; á þingi, þess manns er sóttr er, 26; sá skal s. goðann er sótt vill hafa, til fullra laga, 34; s. mann fullri sekt, 120; s. e-n sökum, Eg. 728; sótti Kolskeggr til lands at Móeiðar-hváli, laid claim to the estate at M., Nj. 103: with prepp., s. eptir, to pursue, 20, Fms. x. 239, Sturl. i. 11 (cp. eptir-sókn): sækja at (cp. at-sókn), to pursue, attack, Fms. vii. 70, Nj. 83, 84, Eg. 585: s. fram, to advance in battle, 297, Fms. i. 38.

B. Reflex. to be advanced, be past, of a road or distance, work in hand, or the like; sóttisk þá mjök hafit, Fms. iv. 201; nú er meir en hálf-sótt, more than half-way passed: dró sundr með þeim, ok sóttisk mjök hafit, vi. 263; en er á leið vetrinn sóttisk mjök borgar-görðin, Edda 70; sóttisk þeim seint skip þeirra, Nj. 8; seint mun þat ok sækjask at grafa undir borgina, Fms. vi. 152; Galta þótti Lopti seint sækjask, that he went on slowly, Bs. i. 650; en þeim mönnum hefir lítt sókzk ( little succeeded in attacking) ofr-menni slikt í hús inn, Eb. 248; því nema þeir nú stað, at þeir ætla at þeim muni ílla sækjask at vinna oss, Nj. 198.

2. recipr. to seek one another; sækjask sér um líkir, to flock together, Fms. ix. 389: to attack one another, fight, þeir nafnar sóttusk lengi, Landn. 85; þeir Hrafn sóttusk meðan ok Þorkell svarti, Ísl. ii. 268; fá sér vígi ok sækjask þaðan, Sturl. ii. 192: of a lawsuit, ef þeir vilja eigi sækjask, K. Þ. K. 52.

f.

1) ‘toft’, homestead;

Skaði byggvir fornar toptir föður, S. dwells in her father’s old home;

2) a place marked out for a house or building (skyldi þar vera kaupstaðr; hann gaf mönnum toptir til at gera sér þar hús);

3) the mere walls or foundations of a (former) building (út með firðinum eru víða toptir).

* * *

tomt, tupt, toft, tuft; the vowel is short, and toft makes a rhyme to opt (Sighvat), Hr optr, lopt, Skáld H. 6. 8: in mod. pronunc. tótt, cp. Dr. Egilsson’s Poems, p. 95; [the forms in early Swed. and Norse also vary much, tompt, top, toft, Schlyter; the word is identical with Engl. tuft.]

B. A green tuft or knoll, green, grassy place, then generally like mid. Lat. toftum, Engl. toft, a piece of ground, messuage, homestead; en nú Skaði byggir fornar toptir föður, Gm. 11; atgeirs-toptir, poët. ‘halberds-homestead,’ i. e. the hands holding the halberd, Ad.; óðal-toptir, an allodial piece of ground, Fms. vi. (in a verse); ef maðr færir hús frá óðals-tuft, þá skal hann bera einu sinni með vátta tvá á óðals-tuftir, if a man removes a house from its ancient (allodial) ground, N. G. L. i. 379 (v. l. 14, 15); toptar nökkvi, the ‘toft-ship,’ i. e. a house, Ýt.; Hropts sig-toptir, Odin’s homestead of victory, i. e. Walhalla, Vsp.

2. a place marked out for a house or building, a toft; en ef sú kirkja brotnar ok falla hornstafir, þá eigu vér timbri á tuft at koma fyrir tólf mánuðr, bring the timber to the toft within twelve months, N. G. L. i. 7, 8; göra kirkju ok hvergi tuft eyða, build a church, and not lay waste the toft, 8; en ef hón er eigi til, þá skal kaupa tuft þar sem menn vilja svá sem menn meta, purchase a toft where to launch the ship, 100; kirkja á skóg hálfan með tupt ok vexti, Vm. 114; mylnu-hús, tuppt ok grundvöll, D. N. iv. 537, B. K. 55, 57; skyldi þar vera kaupstaðr, hann gaf mönnum toptir til at göra sér þar hús, Hkr. i. 274; hann markaði toptir til garða, ok gaf búondum eðr kaupmönnum, Ó. H. 42; verk Dróttins várs marka topt fyrir verkum órum, Greg. 56.

3. a square piece of ground with walls but without roof (cp. tjalda), this is the special later Icel. sense; Hjörleifr lét göra skála tvá, ok er önnur toptin átján faðma enn önnur nítján, Landn. 35; skógr umb skála-tofst, D.I. i. 475; sér þar tuptina sem hann lét göra hrófit, Ld. 34; en er hús vóru ofan tekin, þá var þar síðan kallat Hrafn-toptir, Eg. 100; út með firðinum eru víða toptir ok vítt land þat er engi maðr á, þar vil ek at vit reisim okkr bústað, Háv. 41; rétt er at kveðja búa at toptum ef búar eru brott farnir, Grág. ii. 124; búðar-tópt, the square walls of a hut without a roof, Rd. 274; toptin var full af torfi ok grjóti, id.; hann lét grafa hann hjá toptum nokkurum, Fs. 141; hús-topt, skála-t., kirkju-t., skemmu-t., fjós-t., fjárhús-t., bæjar-t., nausta-t., the bare walls, ruins of a house, skáli, church …; augna-tópt, eye-socket; svá stóð toptin eptir í varr-símanum at þar var logn, the water in the wake was like a lane, with a wall of waters on both hands, Hkr. i. 283.

* * *

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) under;

þá brast í sundr jörð undir hesti hans, the earth burst asunder under his horse;

þungr undir árum, heavy to row;

þeir leita þeirra ok finna þá undir eyju einni, they seek for them and find them under an island;

undir þeim hesti var alinn Eiðfaxi, that horse was the sire of E.;

2) fig. (undir þeim biskupi eru ellifu hundruð kirkna);

eiga undir sér, to have under one, in one’s power;

eiga fé undir e-m, to have money in his hands, deposited with him;

3) under, depending on;

orlög vár eru eigi undir orðum þínum, our fate does not depend on thy words;

hann á vin undir hverjum manni, he has a friend in every man;

4) ellipt. or adverbial usages;

vóru þau (Njáll ok Bergþóra) úbrunnin undir, they were unburned underneath;

meðan töður manna eru undir, whilst the hay is lying (mown, but not got in);

ef þér þœtti nökkut undir um mik, if thou hast cared at all for me;

sól (dagr) er undir, the sun (day) is down, under the horizon;

væri oss mikit undir, at vér fengim liðsinni hans, it were worth much to us to get his help;

II. with acc.

1) under, underneath, denoting motion (var settr undir hann stóll);

2) of time;

hrökk undir miðdegi, it drew close to midday;

3) fig. leggja undir sik, to lay under oneself, to subjugate;

þjóna undir e-n, to serve under one;

þessa laxveiði gaf hann undir kirkjuna, he made it over to the church;

bera fé undir e-n, to bribe one;

leggja virðing konungs undir vápn mín, to let it depend on my weapons;

ef undir oss skal koma kjörit, if the choice is to be left with us;

Hjört þótti mér þeir hafa undir, H. me thought they got under;

ef kona tekr mann undir bónda sinn, if she be untrue to her husband;

bjóða fé í leigu undir sik, to offer to pay money for one’s passage.

* * *

prep. with dat. and acc.; an older monosyllabic und is often used in poets, Ls. 44, Hdl. 11, Þkv. 16, Hm. 58; und valkesti, und árum, Lex. Poët.; und hánum, Haustl.: unt = und, Akv. 26 (Bugge): [Ulf. undar; A. S., Engl., and Dan. under; O. H. G. untar; Germ. unter]:—under, underneath, below.

A. With dat., undir hesti hans, Nj. 158; tréit u. honum, underneath him, 202; mána vegr und hánum, Haustl.; skipit undir þeim, Háv. 42, Ld. 78; troða undir fótum, Fms. ii. 172; bera undir hendi sér, Eg. 237, Nj. 200; sverðit brotnaði undir hjaltinu, 43; sitja undir borðum, 68; róa undir seglum, Fms. viii. 131; skip þungt undir árum, heavy to row. Eg. 354; undir túngarði, Ld. 138; u. veggnum, Háv. 49; u. haugnum, Eb. 94; u. heiðinni, Eg. 277; fjöll undir jöklum, Fb. i. 540; liggja undir nesi einu, Nj. 43; undir garðinum, Njarð. 374; und kvernum, Ls. 44: und Miðgarði, Hdl. 11; undir Þríhyrningi, Nj. 89, 114; undir Hrauni, Eb. 52; undir Felli, Nj. 16, of places seated under a fell, Landn. passim.

2. hvárt þat fé hefði undir því kvikendi alizt, of a dam, Grág. ii. 312; undir þeim var alinn Freyfaxi, she ( the mare) was the dam of F., Landn. 195.

II. metaph. usages; alla sem undir honum eru, Sks. 677 B; u. þeim biskupi eru ellifu hundrað kirkna, Rb. 332; búa u. e-m, Fms. i. 107; undir hendi, höndum e-m, hönd (B.I. fine); eiga undir sér, to have under one, in one’s power, Fms. iv. 271, Ld. 250, Vígl. 33, Sturl. i. 20; see eiga (A. IV. 2): eiga fé undir e-m, to have money in his hands, deposited with him, Nj. 101; taka tíu hundruð u. Eiríki bónda, ten hundred in E.’s keeping, Dipl. ii. 6; tvau hundruð u. sonum herra Stepháns, i. 11; þeim manni er féit er undir, Grág. i. 184; er und einum mér öll hodd Hniflunga, Akv. 26.

2. under, depending on; svá var ávísat sem u. væri bani ykkar beggja, Am. 12; örlög vár eru eigi u. orðum þínum, Karl. 339; hans líf stendr þar u., Stj. 219; undir því væri, at ek hefða góð málalok, Nj. 47; hvárt þykkir þer u. því sem mest, 263; mikit þótti spökum mönnum undir, at …, Ld. 38; undir þínum þokka þykkir mér mest af þínum frændum, I am most concerned for what thou thinkest, Lv. 72.

3. undir vitni e-s, 623. 15; u. handlagi e-s, Dipl. i. 11; hann á vin undir hverjum manni, he has a friend in every man, Fas. i. 290; jafnan er munr undir manns liði (= í manns liði), a man’s help is something, Bs. i; þó at smátt sé und einum, though one man (more or less) makes little difference, Hallfred; um þá gripi er görsemar eru undir, things of value, Gísl. 80; lítil eru tiðendi u. förum mínum, Fms. xi. 118; fela ván sína alla u. Guði, 686 B. 2; eiga traust u. e-m, Fms. i. 261; undir trausti, skjóli, hlífð … e-s, 623. 15; u. griðum, Grág. ii. 194; segja hvat honum er undir fréttinni, Grág. (Kb.) i. 51; mjök var undir heimboði við þik, at vér vildim, Ld. 236; hvat undir mun búa bæn þessi, Eg. 764; þat bjó mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; jarl spyrr hvat undir kveðju sé, Fas. iii. 567.

III. ellipt. or adverbial usages; vóru þau úbrunnin undir, underneath, Nj. 208; mér þótti hann vera í rauðum hosum undir, 214; var þar undir niðri skógr, Eg. 580; meðan töður manna eru undir, whilst the hay is down, of hay mown, but not got in, Nj. 192; hart mun þykkja u. at búa, 90.

2. at þat sé eigi verr undir, enn vara, of not less value, substance, K. Þ. K. 172; ef mér þætti nökkut u. um mik, if I thought it mattered aught, Nj. 19; þykki mér mikit u., at …, does it matter much to thee? 65; hverjum manni muni þykkja nokkut undir, at …, Sturl. i. 176.

B. With acc., under, underneath, Lat. sub, denoting motion; var settr undir hann stóll, Nj. 269; koma fótum undir sik, 202; fara undir skipit, Njarð. 376; kominn undir jarðar-menit, Ld. 60; renna u. hendr e-m, Háv. 41; þeim tók undir hendr, Ld. 38; kom u. kverk öxinni, Nj. 84; láta u. belti sér, 168; setjask u. borð, 176; heimtask út u. akkerin, Fms. ix. 44; stýra u. veðr, … beita undir veðr, Fb. i. 540; leggja út u. Eyjar, Nj. 125; riða austr u. Eyjafjöll, 216; sigla suðr u. England, Hkr. i. 129; leggjask niðr u. hauginn, Eb. 94; ganga u. hamar-skúta nökkurn, Nj. 264; hleypa heim undir Þríhyrning, 105.

2. of time; hrökk undir miðdegi, it drew close to midday, Fas. i. 506; cp. the mod. phrase, það er komið undir dagmál, hádegi, … náttmál, of time, close to, hard upon.

II. metaph. usages; gefa hann undir vápn yður, Njarð. 354; leggja virðing konungs undir vápn mín, to let it depend on, Fms. x. 199; jarl hverr skyldi hafa und sik þrjá hersa (= undir sér), 182; Hjört þótti mér þeir hafa undir, they had him under, had him on the ground, Nj. 95; leggja undir sik, to lay under oneself, subjugate, Fms. i. 3; skattgilda undir sik. Eg. 402; ganga undir e-n, to submit to, Fms. i. 37, 156, Ld. 166; játtask undir e-t, Fms. ix. 227; taka vel … u. e-t, Ld. 150; þjóna u. e-n, to serve under, Fms. x. 23; draga u. sik, Eg. 61; arf berr undir e-n, devolves upon, Grág. i. 179; þessa laxveiði gaf hann undir kirkjuna, he made it over to the church, Fms. i. 272; Sámsey er undir biskup, is under a bishop, xi. 230; þær eignir liggja undir þá ætt, vi. 432; leita ráðs u. e-n, xi. 80, MS. 686 B. 13; vikja máli u. e-n, Nj. 77; skírskota u. e-n, Ó. H. 86, Eg. 352, N. G. L. i. 348; bera fé u. e-n, to bribe, Ld. 114. Fms. v. 187; játa sik undir at gjalda, to engage oneself, Dipl. ii. 2; leggja e-t undir þegnskap sinn, upon one’s honour, Grág. (Kb.) i. 48; þá mælti Einarr svá undir málit, interrupt it, Sturl. i. 66 C.

2. special phrases; ef kona tekr mann undir bónda sinn, if she be untrue to her husband, N. G. L. i. 351, H. E. i. 236; því fylgðu engir mann-lestir, þvíat ek tók engan mann undir Gísla, I was true to G., Gísl. 15; land styrkvara undir bú, at heyföngum, stronger in the way of household, yielding more crops, Sturl. iii. 271; bjóða fé í leigu u. sik, to offer money for a passage, Nj. 128; taka penning veginn u. blóðlát, for letting blood, Rétt. 2. 10; taka eyri u. hvert lispund, id.; líða undir lok, to come to-an end, Nj. 156.

III. ellipt., sól er undir, the sun is under, Grág. i. 104; dagr er undir, Fb. iii. 384; slá u. sem mest má þessa viku, to mow as much as possible this week, so as to prepare for drying it the next, Eb. 150; standa undir með e-m, to back, Sturl. i. 20.

* * *

(gen. vatris or vatz), n.

1) water, fresh water (spratt þar vatn upp); sól gengr at vatni, the sun sets in the sea;

2) fears (vatnit for niðr eptir kjálkanum á honum); halda vatni, to forbear weeping;

3) lake (Mjörs er svá mikit vatn, at líkara er sjó);

4) pl., vötn, large rivers (hnigu heilög vötn af Himin-fjöllum).

* * *

n., pl. vötn; vant occurs in N. G. L. i. 363: the gen. sing. is, agreeably with the pronunciation, in old vellums invariably spelt vatz or vaz, vazt, Clem. 148, l. 32; the mod. sound is vass; in the Editions, however, the etymological form vatns has mostly been restored; all the South Teut. languages use a form with an r. The form vatr only occurs in two instances, perhaps used only for the rhyme’s sake, in hvatr vátri, a poem of the beginning of the 12th century; and hélt und vatr enn vitri, Sighvat; but vatn vitni in another verse cf the same poet: [A. S. wæter; Engl. and Dutch water; Hel. watar; O. H. G. wazar; Germ. wasser; cp. Gr. υδατ-ος; Lat. udus: on the other hand, Icel. vatn; Swed. vatten; Dan. vand, qs. vadn.]

A. Water, fresh water; jörð, vatn, lopt, eldr, Eluc. 19; spratt þar vatn upp, Edda (pref.); blóð ok vatn, Rb. 334; grafa til vatz, Edda (pref.); taka vatn upp at sínum hluta, Vm. 168; þá er vötnin vóru sköpuð, 655. 1; drepa í vatn eða hella á vatni, K. Þ. K.; ef vatn er svá mikit at þar má barn í hylja, N. G. L. i. 363.

2. phrases; ausa vatni, to besprinkle infants with water, see ausa I. 2. β; to which add, þar stendr þú, Özorr, kvað Helgi, ok mun ek ekki við þér sjá, þvíat þú jóst mik vatni, Dropl. 25; mærin var vatni ausin ok þetta nafn gefit, Nj. 25: ganga til vatns, to go to the water, to go to the ‘trapiza,’ q. v., of washing before meals, Ld. 296: þá er sól gengr at vatni. when the sun goes into the water, sets in the sea, K. Þ. K. 96; sér ekki högg á vatni, a blow in the water is not seen, of a useless effort: á vatni, afloat, Fas. ii. 532; svá skjótt, at ekki tók á vatni, Fms. vii. 344.

3. of tears; halda ekki vatni, could not forbear weeping, Fms. vi. 236 (in a verse), viii. 232.

II. a lake; [cp. North. E. Derwent-water, etc.]; uppí vatnið Væni, Fms. vi. 333; lét flytja sik út í vatn eitt, ok leyndisk þar í hólma nökkurum, i. 66; er í norðanverðum flóanum vatn þat er nes liggr í, Ísl. ii. 345; til vatz þess er Á en Helga fellr ór, Ó. H. 163; sjór eða vatn, a sea or lake, Edda.

III. streams, waters, esp. in plur. of large streams; hnigu heilög vötn af Himin-fjöllum, Hkv. 1. 1; þaðan eigu vötn öll vega, Gm.; þar er djúpt vatn ( deep water) er umhverfis, Grág. ii. 131; geysask vötn at þeim með forsfalli … vötnin flutu um völluna alla, Ó. H. 164; brúar um ár eða vötn, Grág. i. 149; vötn þau er ór jöklum höfðu fallit, Eg. 133; fjörðr sá er flóir allr af vötnum, Fs. 26; en nú falla vötn öll til Dýrafjarðar, Gísl. 20; fóru þar til er vötn hnigu til vestr-ættar af fjöllum, Orkn. 4.

IV. in local names, Vatn, Vatna-hverfi, Vatns-lausa, Vatns-á, Vatns-dalr, Vatns-endi, Vatns-fell, Vatns-fjörðr, Vatns-nes, Vatns-horn, Vatns-skarð, etc., Landn.; Vatns-dælir, Vatns-firðingar, the men from Vatnsfjörðr, Vatnsdalr, id., Sturl.: of lakes, Gríms-vötn, Fiski-vötn, Elliða-vatn, Mý-vatn, Ólvus-vatn, Landn., map of Icel.; more seldom of rivers, as Héraðsvötn in north of Icel.: Vatns-dælskr, adj. from Vatnsdalr, Finnb. 334, Ísl. ii. 335; Vatnsfirðinga-kyn, -búð, Nj. 248, Ld. 120 (see búð).

B. COMPDS, with gen. vatna-, vatns-, in vellums vatz-, vaz-: vatns-agi, a, m. dampness. vatns-bakki, a, m. a bank, shore of a water or lake, Grág. ii. 355, Jb. 315, Fms. viii. 32, Fas. i. 360. vatns-beri, a, m. the water-bearer, Aquarius in the zodiac, Rb. vatns-blandaðr, part. mixed with water. vatns-bolli, a, m. a water-jug, Am. 35. vatns-borinn, part. mixed with water. vatns-botn, m. the foot of a lake, Hrafn, 11, Fms. ix. 367. vatns-ból, n. a watering-place, well, where drinking-water is drawn. vatns-bóla, u, f. a water-bubble, vatns-bragð, n. a taste of water. vatns-burðr, m. carrying water, Bs. i. vatns-dauði, a, m. water-death, death by drowning in fresh water. vatna-djúp, n. a water-deep, abyss, Skálda 209. vatns-dropi, a, m. a drop of water, Stj. 154. vatns-drykkr, m. a drink of water, Stj. 150, 581, Edda 24. vatns-dæld, f. a watery hollow. vatns-endi, a, m. the end of a lake, Fms. ix. 406. vatns-fall, n. a stream, river; lítið vatnsfall, a small river, Eg. 134, v. l.: of rain, vindr ok vatnsfall, Art. 85. vatns-farvegr, m. a ‘water’s fairway,’ the bed of a river, Grág. ii. 291. vatns-fata, u, f. a water-pail, Fb. i. 258, O. H. L. ch. 96. vatna-flaumr, m. [Norse vand-flom], a water-flood, swell of water, D. N. vi. 148. vatns-flóð, n. water-flood. vatna-gangr, m. a flood, Stj. 59, Grág. i. 219, Landn. 251: a fall of rain, = vatnfall, veðrátta ok v., Grett. 24 new Ed. vatns-heldr, adj. water-tight. vatns-hestr, m. = nykr, q. v., Landn. 93, v. l.; but vatna-hestr, m. a good horse to cross rivers. vatna-hlaup, n. floods, a rushing forth of waters, Landn. 250. vatns-horn, n. a water-horn, a vessel for holy water in church, Pm. 6: the end or angle of a lake, and as a local name, Ld., Landn. vatns-hríð, f. a storm, Ann. 1336 C. vatns-íss, m. ice on a lake, Stj. 510, Fms. viii. 398, ix. 367. vatns-kanna, u, f. a water-can, Vm. 86. vatns-karl, m. a water-can shaped like a man; vatnskarl til vígðs vatns, Vm. 21; vatnskarl ok munnlaug, Fb. i. 359, D. N. iv. 457. vatns-ker, n. a water-jug, Stj. vatns-kerald, n. = vatnsker, Fms. i. 127, Vm. 21, Jb. 409, vatns-ketill, m. a water-kettle, Vm. 21, 114, B. K. 83. vatns-kottr, m. a water-insect, in foul pools. vatns-lauss, adj. waterless, without water, Barl. 196. vatns-leysi, n. lack of water. vatns-litr, m. water-colour, Rb. 336. vatns-megin, n. fulness of water. vatns-mikill, adj. swelling with water, of a river. vatns-minni, n. the inlet of a lake, Fms. ix. 394. vatns-munnlaug, f. a water hand-basin, Pm. 60. vatns-ósa, adj. soaked with water. vatns-óss, m. the mouth of a lake connected with the sea, Landn. 207. vatns-rás, f. a trench, water-course, Bs. i. 148, Stj. 593. vatns-sár, m. a font, Vm. 110, N. G. L. i. 327. vatns-skál, f. a water-jug, D. N. vatns-skírn, f. baptism in water, Barl. 116, 144 (vatnz-skírn). vatns-skortr, m. lack of water, Barl. 196. vatns-sótt, f water-sickness, dropsy, medic., Post. vatns-steinn, m. a font of stone, Vm. 110. vatns-strönd, f. the bank of a lake, Fms. viii. 32, MS. 623. 33, Vkv. (prose, vaz-strouds). vatns-stökkull, m. a watering-pot, a vessel or brush for sprinkling water, Bs. i. 464. vatns-tjörn, f. a ‘water-tarn,’ pool, Sks. 682. vatna-tunna, u, f. a water-tub. vatns-uppspretta, u, f. a jet of water, Stj. 646. vatns-veita, u, f. a drain, trench, aqueduct, Grág. ii. 289. vatns-veiting, f. a draining. vatns-vetr, m. a winter of floods, Ann. 1191 C. vatns-vígsla, u, f. consecration of water, Bs. i. 97. vatns-vík, f. a creek in a lake, Fms. viii. 67. vatna-vöxtr, m. ‘water-growth,’ a flood, Bs. i. 138, Grett. 133 A, D. N. ii. 35, passim. vatna-þytr, m. the thud, sound of falling waters, Skálda. vatns-æðr, f. a vein of water, Stj. 29, 205.

C. REAL COMPDS, with the root word vatn- prefixed: vatn-bátr, m. a lake-boat, Jb. 410 B. vatn-beri, a, m. = vatnsberi, Rb. (1812) 65, 66. vatn-dauðr, adj. drowned in fresh water, Grág. i. 223. vatn-dragari, a, m. a drawer of water, Stj. 358. vatn-dragi, a, m. id., Fas. iii. 21 (in a verse). vatn-dýr, n. water-animals, Al. 167. vatn-fall, n. a waterfall, stream; vatnföll deilir: a torrent, stream, í bráða-þeyjum var þar vatnfall mikit, a great torrent, Eg. 766; lítið v., 134; var v. þat fullt af fiskum, Fms. i. 253; svá mikit v. sem áin Níð er, v. 182; deilir norðr vatnföllum til héraða, Ísl. ii. 345; er vatnföll deila til sjóvar, Eg. 131, Grág. i. 440; með öllum vatnföllum, Nj. 265: of rain, fyrir vatnfalli ok regni, Gullþ. 8; vatnfall fylgði hér svá mikit ór lopti, torrents of rain, Gísl. 105, Fms. x. 250. vatn-fátt, n. adj. short of water, Landn. 34, Fms. ix. 45. vatn-fiskr, m. a fresh-water fish, Fs. 165. vatn-gangr, m. a swelling of water, Vápn. 24. vatn-horn, n. a water-horn, as church inventory, Vm. 110. vatn-kakki, a, m. = trapiza, q. v.; gékk hann til vatnkakka ok þó sér, Korm. 24. vatn-karl, m. a jug, Stj. 153, D. I. i. 597, Dipl. v. 18; vatnkarlar fjórir, könnur sextán, iii. 4, Rb. (of the zodiacal Aquarius). vatn-kálfr, m. dropsy; þá sótt er heitir idropicus, þat köllu vér vatnkálf, Hom. 25, 150; hann er góðr við vatnkálfi, Hb. 544. 39. vatn-ker, vatn-kerald, vatn-ketill, n. a water-jug …, Grág. ii. 397, Stj. 311, Nj. 134, Ísl. ii. 410, Fms. xi. 34, Ám. 29, Vm. 35. vatn-lauss, adj. = vatnslauss, Al. 172, Stj. 194. vatn-legill, m. a water-jug, Stj. 128. vatn-leysi, n. lack of water, Al. 173. vatn-ormr, m. a water-serpent, Al. 168; Hercules sigraði v. (the Hydra), MS. 732. 17: a pr. name, Mork. vatn-rás, f. = vatnsrás, Stj. 58, 642. Ísl. ii. 92. vatn-skjóla, u, f. a water-skeel, pail, D. I. i. 225. vatn-staðr, m. a water-place, 655 xxviii. 2. vatn-torf, n. soaked turf, Ísl. ii. 412. vatn-trumba, u, f. a water-pipe, Hom. 131. vatn-veita, u, f. = vatnsveita, a drain, water-trench, Grág. ii. 289, Stj. 498. vatn-viðri, n. = vátviðri, Bs. i. 245. vatn-vígsla, u, f. the consecrating streams and wells, of bishop Gudmund, Bs. i. vatn-ærinn, adj. plentiful as water, abundant; vatnærin hef ek vitni, Sighvat.

(-jar, -ir), m.

1) wing (með vængjunum huldi hann landit allt);

2) wing of a budding, esp. of a church.

* * *

m., pl. vængir; [A. S. winge; Engl. wing; Dan. vinge; the root word is vega]:—a wing; báða vængi, Grág. ii. 170; breiða vængina út, Al. 21; þessa tvá vængi, 677. 3; enn af hans vængjum kveða vind koma, Vþm. 37; væng;i þeir skóku, Sól. 54; með vængjunum huldi hann landit allt, Fms. viii. 10: the phrase, heyra e-ð undir væng, to hear a thing ‘under the wing,’ i. e. to hear it by a side-wind, hear it whispered.

II. metaph. the wing of a building, D. N. vi. 84; esp. of a church, ii. 412, 439: a side cloth on the altar, einn væng með strík, B. K. 83; vængir fjórir með dæmum, Pm. 122; vængja-hurð, a double door: a nickname, Orkn.

COMPDS: vængbrotinn, vængknúi, vængjaþytr.

adj. without sacrament, of a sick person, N. G. L. i. 347, Fms. viii. 103: of a church, þá standi kirkjan þjónustulaus, let the church stand without services, K. Á. 48.