alter

(Перевод С. Ошерова)

, vicesima altera, vicesimum alterum или alter et vicesimus, altera et vicesima, alterum et vicesimum

(m,f,n) (num. ord.)

  двадцать второй

• Your knowledge is nothing when no one else knows that you know it

• As if a second self. (Cicero)

alter, tĕra, tĕrum, adj. (the measure of the gen. sing. āltĕrĭŭs as paeon primus is supported in good Latin only by examples from dactylic verse (but see alterĭus in trochaic measure, Plaut. Capt. 2, 2, 56), in which īpsĭŭs, īllĭŭs, īstĭŭs, ūnĭŭs, etc., are used as dactyls; on the contr., the regular measure āltĕrīŭs, as ditrochaeus, is sufficiently confirmed by the foll. verses of Enn., Ter., and Ter. Maur.: mox cum alterīus abligurias bona, Enn. ap. Donat. ad Ter. Phorm. 2, 2, 25 (Sat. 29 Vahl.):

alterīus sua comparent commoda? ah!

Ter. And. 4, 1, 4:

nec alter[imacracute]us indigéns opís veni,

Ter. Maur. p. 2432 P.;

and sescupló vel una víncet alter[imacracute]us singulum,

id. ib. p. 2412 ib.; Prisc. p. 695 ib.; alterius is also commonly used as the gen. of alius, as alīus is little used (v. h. v. fin.).— Dat. sing. f.:

alterae,

Plaut. Rud. 3, 4, 45; Ter. Heaut. 2, 3, 30; Caes. B. G. 5, 27; Nep. Eum. 1, 6; Col. 5, 11, 10) [a comp. form of al-ius; cf. Sanscr. antara = alius; Goth. anthar; Lith. antras = secundus; Germ. ander; Gr. heteros; Engl. either, other; also Sanscr. itara = alius], the other of two, one of two, the other, ho heteros.

Lit.

In gen.:

nam huic alterae patria quae sit, profecto nescio,

Plaut. Rud. 3, 4, 45:

necesse est enim sit alterum de duobus,

Cic. Tusc. 1, 41, 97:

altera ex duabus legionibus,

Caes. B. C. 2, 20: mihi cum viris ambobus est amicitia;

cum altero vero magnus usus,

Cic. Clu. 42, 117:

alter consulum,

Liv. 40, 59:

alter ex censoribus,

id. 40, 52:

in alterā parte fluminis legatum reliquit,

on the other side, Caes. B. G. 2, 5; id. B. C. 3, 54:

si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram,

Vulg. Matt. 5, 39; 28, 1.—Hence: alter ambove, one or both; commonly in the abbreviation:

A. A. S. E. V. = alter ambove si eis videretur: utique C. Pansa, A. Hirtius consules alter ambove S. E. V. rationem agri habeant,

Cic. Phil. 5 fin. Wernsd.; cf. id. ib. 8, 11; 9, 7 fin.; 14, 14 fin.; cf.

Brison. Form. pp. 218 and 219: absente consulum altero ambobusve,

Liv. 30, 23: ambo alterve, S. C. ap. Front. Aquaed. 100 fin. —

Esp.

a.. In distributive clauses: alter... alter, the one... the other (cf. alius, II. A.): ho heteros... ho heteros:

Si duobus praefurniis coques, lacunā nihil opus erit. Cum cinere eruto opus erit, altero praefurnio eruito, in altero ignis erit,

Cato, R. R. 38, 9:

alteram ille amat sororem, ego alteram,

Plaut. Bacch. 4, 4, 68; id. Am. 1, 2, 19; 1, 2, 20; Ter. Ad. 1, 2, 50:

quorum alter exercitum perdidit, alter vendidit,

Cic. Planc. 35; so id. Rosc. Am. 6, 16: namque alterā ex parte Bellovaci instabant;

alteram Camulogenus tenebat,

Caes. B. G. 7, 59 Herz.:

conjunxit alteram (cortinam) alteri,

Vulg. Exod. 36, 10; 36, 22; ib. Joan. 13, 14; ib. Rom. 12, 5.—

In same sense, unus... alter, one... the other, as in later Gr. heis men... heteros de: vitis insitio una est per ver, altera est cum uva floret;

ea optima est,

Cato, R. R. 41, 1: Phorm. Una injuria est tecum. Chrem. Lege agito ergo. Phorm. Altera est tecum, Ter. Phorm. 5, 8, 90: uni epistolae respondi;

venio ad alteram,

Cic. Fam. 2, 17, 6:

nomen uni Ada, et nomen alteri Sella,

Vulg. Gen. 4, 19; ib. Matt. 6, 24:

Erant duae factiones, quarum una populi causam agebat, altera optimatium,

Nep. Phoc. 3, 1; Liv. 31, 21:

consules coepere duo creari, ut si unus malus esse voluisset, alter eum coërceret,

Eutr. 1, 8:

Duo homines ascenderunt in templum, unus pharisaeus et alter publicanus,

Vulg. Luc. 18, 10 al. —

Sometimes a subst., or hic, ille, etc., stands in the place of the second alter:

Epaminondas... Leonidas: quorum alter, etc... Leonidas autem, etc.,

Cic. Fin. 2, 30, 97; so Vell. 2, 71, 3:

alter gladiator habetur, hic autem, etc.,

Cic. Rosc. Am. 6, 17:

quorum alteri Capitoni cognomen est, iste, qui adest, magnus vocatur,

id. ib.:

alterum corporis aegritudo, illum, etc.,

Flor. 4, 7.—Sometimes

one alter is entirely omitted (cf. alius, II. A.; heteros, L. and S. I. 2.):

duae turmae haesere: altera metu dedita hosti, pertinacior (sc. altera), etc.,

Liv. 29, 33:

hujus lateris alter angulus ad orientem solem, inferior ad meridiem spectat,

Caes. B. G. 5, 13; or

the form changed:

dialecticam adjungunt et physicam, alteram quod habeat rationem.... Physicae quoque etc.,

Cic. Fin. 3, 21, 72, and 3, 22, 73. —Sometimes a further distributive word is added:

alter adulescens decessit, alter senex, aliquis praeter hos infans,

Sen. Ep. 66, 39:

alter in vincula ducitur, alter insperatae praeficitur potestati, alius etc.,

Amm. 14, 11.—

In plur.: nec ad vivos pertineat, nec ad mortuos;

alteri nulli sunt, alteros non attinget,

Cic. Tusc. 1, 38, 91:

alteri dimicant, alteri victorem timent,

id. Fam. 6, 3: binas a te accepi litteras; quarum alteris mihi gratulabare... alteris dicebas etc., in one of which,... in the other, id. ib. 4, 14:

quorum alteri adjuvabant, alteri etc.,

Caes. B. G. 7, 17: duplices similitudines, unae rerum, alterae verborum, Auct. ad Her. 3, 20. —

The second alter in a different case:

alter alterius ova frangit,

Cic. N. D. 2, 49:

uterque numerus plenus, alter alterā de causā habetur,

Macr. Somn. Scip. 2:

qui noxii ambo, alter in alterum causam conferant,

Liv. 5, 11:

alteri alteros aliquantum attriverant,

Sall. J. 79, 4; so id. ib. 42, 4;

53, 7 al. —Also with alteruter: ne alteruter alterum praeoccuparet,

Nep. Dion. 4, 1.—With unus:

quom inter nos sorderemus unus alteri,

Plaut. Truc. 2, 4, 30:

dicunt unus ad alterum,

Vulg. Ez. 33, 30:

ne unus adversus alterum infletur pro alio,

ib. 1 Cor. 4, 6.—With uterque:

uterque suo studio delectatus contempsit alterum,

Cic. Off. 1, 1, 4:

utrique alteris freti finitimos sub imperium suum coëgere,

Sall. J. 18, 12.—With nemo, nullus, neuter:

ut nemo sit alteri similis,

Quint. 2, 9, 2:

cum tot saeculis nulla referta sit causa, quae esset tota alteri similis,

id. 7, prooem. 4:

neutrum eorum contra alterum juvare,

Caes. B. C. 1, 1, 3:

ut neutra alteri officiat,

Quint. 1, 1, 3.—After two substt., the first alter generally refers to the first subst., and the second to the second:

Philippum rebus gestis superatum a filio, facilitate video superiorem fuisse. Itaque alter semper magnus, alter saepe turpissimus,

Cic. Off. 1, 26; cf. Plaut. Am. 1, 2, 21; Brem. ad Suet. Claud. 20.—Sometimes the order is reversed: contra nos (summa gratia et eloquentia) raciunt in hoc tempore;

quarum alteram (i. e. eloquentiam) vereor, alteram (i. e. gratiam) metuo,

Cic. Quinct. 1; so id. Off. 3, 18; 1, 12; cf. Spald. ad Quint. 9, 2, 6.—

As a numeral = secundus, the second, the next, o heteros:

primo die, alter dies, tertius dies, deinde reliquis diebus etc.,

Cic. Verr. 2, 1, 7:

proximo, altero, tertio, reliquis consecutis diebus non intermittebas etc.,

id. Phil. 1, 13 Wernsd.:

quadriennio post alterum consulatum,

id. Sen. 9:

die altero,

Vulg. Jos. 10, 32: alteris Te mensis adhibet deum, i. e. at the dessert (= mensā secundā), Hor. C. 4, 5, 31.—So, alterā die, the next day, têi allêi hêmerai, têi heterai:

se alterā die ad conloquium venturum,

Caes. B. C. 3, 19; Vulg. Gen. 19, 34; ib. Matt. 27, 62:

die altero,

ib. Num. 11, 32; ib. Jos. 5, 11 al.—So in comparative sense:

alterā die quam a Brindisio solvit, in Macedoniam trajecit,

Liv. 31, 14; Suet. Vit. 3:

intermittere diem alterum quemque oportet,

every other day, Cels. 3, 23; 3, 13; 4, 12:

Olea non continuis annis, sed fere altero quoque fructum adfert,

Col. R. R. 5, 8.—With prepp.:

qui (Ptolemaeus) tum regnabat alter post Alexandream conditam,

next after, Cic. Off. 2, 23, 82; so, fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo, the second or next after him, Verg. E. 5, 49:

alter ab undecimo jam tum me ceperat annus,

id. ib. 8, 39.—Hence,

Also with tens, hundreds, etc.:

accepi tuas litteras, quas mihi Cornificius altero vicesimo die reddidit,

on the twenty-second day, Cic. Fam. 12, 25 Manut.:

anno trecentesimo altero quam condita Roma erat,

in the three hundred and second year, Liv. 3, 33:

vicesima et altera laedit,

Manil. 4, 466.—

So of a number collectively:

remissarios pedum XII., alteros pedum X.,

a second ten, Cato, R. R. 19, 2:

ad Brutum hos libros alteros quinque mittemus,

Cic. Tusc. 5, 41, 121:

basia mille, deinde centum, dein mille altera, dein secunda centum,

Cat. 5, 7.—So with the numeral understood: aurea mala decem misi;

cras altera (sc. decem) mittam,

a second ten, Verg. E. 3, 71.—Hence,

Unus et alter, unus atque alter, unus alterque, the one and the other.

For two (as in Gr. heis kai heteros):

unus et alter dies intercesserat,

Cic. Clu. 26:

adductus sum tuis unis et alteris litteris,

id. Att. 14, 18:

et sub eā versus unus et alter erunt,

Ov. H. 15, 182; so Suet. Tib. 63; id. Calig. 56; id. Claud. 12 (cf. id. Gram. 24: unum vel alterum, vel, cum plurimos, tres aut quattuor admittere).—

More freq. of an indef. number, one and another; and: unusalterve, one or two:

Unus et item alter,

Ter. And. 1, 1, 50:

mora si quem tibi item unum alterumve diem abstulerit,

Cic. Fam. 3, 9; so id. Clu. 13, 38; 13, 26:

versus paulo concinnior unus et alter,

Hor. Ep. 2, 1, 74; so id. S. 1, 6, 102; 2, 5, 24; id. A. P. 15:

ex illis unus et alter ait,

Ov. F. 2, 394; id. Am. 2, 5, 22; Petr. 108; Plin. Pan. 45 Schwarz; cf. id. ib. 52, 2; Suet. Caes. 20; id. Galb. 14 al.:

paucis loricae, vix uni alterive cassis aut galea,

Tac. G. 6.—

Alterum tantum, as much more or again, twice as much (cf. Gr. heteron tosouton or hetera tosauta):

etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam potius quam sinam, etc.,

Plaut. Ep. 3, 4, 81; so id. Bacch. 5, 2, 65:

altero tanto aut sesqui major,

Cic. Or. 56, 188:

altero tanto longior,

Nep. Eum. 8, 5; so Dig. 28, 2, 13:

numero tantum alterum adjecit,

Liv. 1, 36; so id. 10, 46; Auct. B. Hisp. 30; Dig. 49, 14, 3 al.—

Alteri totidem, as many more:

de alteris totidem scribere incipiamus,

Varr. L. L. 8, 24 Müll. —

To mark the similarity of one object to another in qualities, etc., a second, another (as in English, a second father, my second self, and the like). So,

With a proper name, used as an appellative (cf. alius, II. G.):

Verres, alter Orcus,

Cic. Verr. 2, 4, 50:

alterum se Verrem putabat,

id. ib. 5, 33 fin.:

Hamilcar, Mars alter,

Liv. 21, 10.—

With a com. noun:

me sicut alterum parentem observat,

Cic. Fam. 5, 8:

altera patria,

Flor. 2, 6, 42 al. —

Alter ego, a second self, of very intimate friends (in the class. per. perh. only in Cic. Ep.; cf. ho hetairos, heteros egô, Clem. Al. 450):

vide quam mihi persuaserim te me esse alterum,

Cic. Fam. 7, 5:

me alterum se fore dixit,

id. Att. 4, 1:

quoniam alterum me reliquissem,

id. Fam. 2, 15; Aus. praef. 2, 15.—

Alter idem, a second self, like heteroi hautoi, Arist. Eth. M. 8, 12, 3 (on account of the singularity of the expression, introduced by tamquam):

amicus est tamquam alter idem,

Cic. Lael. 21, 82.—

The one of two, either of two, without a more precise designation, for alteruter:

non uterque sed alter,

Cic. Ac. 2, 43, 132:

fortasse utrumque, alterum certe,

id. Att. 11, 18:

melius peribimus quam sine alteris vestrūm vivemus,

Liv. 1, 13:

nec rogarem, ut mea de vobis altera amica foret,

Ov. A. A. 3, 520:

ex duobus, quorum alterum petis, etc.,

Plin. Ep. 1, 7, 3:

ex duobus (quorum necesse est alterum verum), etc.,

Quint. 5, 10, 69:

ac si necesse est in alteram errare partem, maluerim etc.,

id. 10, 1, 26; 1, 4, 24; 9, 3, 6 al.—Once also with a negative, neither of two: hos, tamquam medios, [p. 98] nec in alterius favorem inclinatos, miserat rex, Liv. 40, 20, 4.—

Transf.

Another of a class = alius (as opp. to one's self, to another); subst., another, a neighbor, a fellow-creature, ho pelas (so sometimes heteros, Xen. Cyr. 2, 3, 17); cf. Ochsn. Eclog. 90 and 458 (alter designates the similarity of two objects; alius a difference in the objects contrasted): SI. INIVRIAM. FAXIT. ALTERI., Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1:

qui alterum incusat probri, eum ipsum se intueri oportet,

Plaut. Truc. 1, 2, 58; id. Am. prol. 84: mox dum alterius abligurias bona, quid censes dominis esse animi? Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 2, 2, 25:

ut malis gaudeant atque ex incommodis Alterius sua ut comparent commoda,

Ter. And. 4, 1, 3: qui alteris exitium paret, etc., Att. ap. Cic. Tusc. 2, 17, 39:

qui nihil alterius causā facit et metitur suis commodis omnia,

Cic. Leg. 1, 14:

ut aeque quisque altero delectetur ac se ipso,

id. Off. 1, 17, 56; 1, 2, 4:

scientem in errorem alterum inducere,

id. ib. 3, 13, 55 et saep.:

cave ne portus occupet alter,

Hor. Ep. 1, 6, 32 Schmid.:

nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter,

id. S. 1, 1, 40; 1, 5, 33:

canis parturiens cum rogāsset alteram, ut etc.,

Phaedr. 1, 19:

nec patientem sessoris alterius (equum) primus ascendit,

Suet. Caes. 61; id. Tib. 58:

in quo judicas alterum, te ipsum condemnas,

Vulg. Rom. 2, 1:

nemo quod suum est quaerat, sed quod alterius,

ib. 1 Cor. 10, 24;

14, 17: sic in semet ipso tantum gloriam habebit et non in altero,

ib. Gal. 6, 4 al. —Hence, alter with a neg., or neg. question and comp., as an emphatic expression (mostly ante-class.; cf.

alius, II. H.): scelestiorem nullum illuxere alterum,

Plaut. Bacch. 2, 3, 22:

scelestiorem in terrā nullam esse alteram,

id. Cist. 4, 1, 8:

qui me alter audacior est homo?

id. Am. 1, 1, 1; id. Ep. 1, 1, 24.—

The other, the opposite:

alterius factionis principes,

the leaders of the opposite party, Nep. Pelop. 1, 4 (cf. id. ib. 1, 2:

adversariae factioni): studiosiorem partis alterius,

Suet. Tib. 11. —

In gen., different:

quotiens te speculo videris alterum,

Hor. C. 4, 10, 6: abeuntes post carnem alteram (Gr. heteros, q. v. L. and S. III.), Vulg. Jud. 7.—

In the lang. of augury, euphem. for infaustus, unfavorable, unpropitious, Fest. p. 6 (v. L. and S. Gr. Lex. s. v. heteros, III. 2.).

alterius commonly serves as gen. of alius instead of alīus, Cic. Fam. 15, 1, 1; id. Att. 1, 5, 1; 1, 20, 2; Caes. B. G. 1, 36, 1; Sall. C. 52, 8; Liv. 21, 13, 3; 22, 14, 4; 26, 8, 2; 28, 37, 6 al.; Col. 8, 17, 2; 11, 2, 87; 12, 22, 2; Sen. Ep. 72, 10; 102, 3; id. Ben. 4, 3, 1; id. Ot. Sap. 4, 1; id. Brev. Vit. 16, 2; id. Q. N. 2, 34, 1 al.; Quint. 7, 9, 8; 8, 3, 73 al.; Tac. A. 15, 25; id. H. 2, 90; Plin. Ep. 10, 114, 2; Suet. Caes. 61; id. Tib. 58 al.; Gell. 2, 28 al.—It also stands as correlative to alius:

alius inter cenandum solutus est, alterius continuata mors somno est,

Sen. Ep. 66, 39:

cum inventum sit ex veris (gemmis) generis alterius in aliud falsas traducere,

Plin. 37, 12, 75, § 197; Plin. Pan. 2, 6 (Neue, Formenl. II. p. 216).

[alter], for alias, acc. to Paul. ex. Fest. p. 27 Müll.

alter-uter, alter-utra (häufiger als altera utra), alter-utrum (häufiger als alterum utrum), Genet. alterutrīus (häufiger als alterīus utrīus etc.), Dat. alterutri (archaist. als Genet. u. Dat. fem. alterutrae nach Charis. 159, 2), a) einer (eine, eines) von zweien od. beiden mit Ausschluß des andern, ne alteruter alterum praeoccuparet, Nep.: alteruter vestrum, Cic.: alteruter de filiis, Cic.: alteruter ex his duobus, Sen.: altera utra victoria, Liv.: non alterius utrius partis fuisse, Cic.: alterutri se fortunae parans, sich auf alle Fälle gefaßt machend, Vell.: si necessitas alterutri nostrum imminet, Sen.: video esse necesse alterutrum, Cic.: cum necesse sit alterum utrum vincere, Cic. – Plur., de alterutris (= utrisque) qui utramvis comprobat, numquam alteram refutat, Ps. Apul. de dogm. Plat. 3. p. 266 H.: quae inter se quantitate et qualitate contrariae alterutrae nominentur, ibid. – b) einer den andern, einander, manu alterutrum tenentes, Flor. Verg. or. an poet. p. 106, 18 H.: osculantes se alterutrum, Vulg. 1. regg. 20, 41: u. adv. et vos alterutrum pedes lavate, Itala Ioann. 13, 14: dafür alterutro wie alterutro docentes, Tert. ad ux. 2, 8. Vgl. übh. Rönsch, Das neue Test. Tert. S. 705 f. Paucker Spicil. p. 7 sq. – ⇒ Über die Deklination von alteruter (bes. bei Cic.) s. Prisc. 8, 85 u. Osann Cic. de rep. 3, 6. p. 250 sq. Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 2. S. 543

————

alter-uterque, alterutraque, alterutrumque, jeder von beiden, Plin. 20, 64.

altĕr-ŭter, altĕrūtra (more freq. than altera utra), altĕrūtrum (more freq. than alterum utrum), adj. (in the obliq. cas. arch. alterutrius, alterutri, etc.; cf. Prisc. p. 667; 693 P.; gen. and dat. f. alterutrae, Charis. p. 132 ib.).

One of two, the one or the other, either, no matter which (rare but class.): AD. ALTERVTRVM. SIBI. REDD( iderunt), Carm. Fr. Arv. 28:

video esse necesse alterutrum,

Cic. Div. in Caecil. 18:

si in alterutro peccandum sit, malo viderinimis timidusquam parum prudens,

id. Marcell. 7; so id. Fam. 6, 3; 9, 6; id. Att. 10, 1; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8 fin.: Alterutrum velox victoria fronde coronet, * Hor. Ep. 1, 18, 64; Nep. Dion, 4, 1.—With both parts declined (prob. only in the two foll. exs.): alteriusutrius causā, Cato ap. Prisc. p. 693 P.: longitudo alteriusutrius, Cic. Prot. Fragm. ib.—

= uterque, both: necessarium fuit alterutrum foris et sub dio esse, Col. praef. 12.

1. senectus, a, um (senex), alt, bejahrt, I) adi.: membra, Lucr.: corpus, Sall. fr.: aetas, das (hohe) Alter, Plaut., Sall. fr. u.a. (s. Arntzen Aur. Vict. epit. 41 extr.). – II) subst., senecta, ae, f., das (hohe) Alter, Greisenalter: 1) eig., Komik., Catull. u.a. Dicht., Varro LL., Liv. u. nachaug. Pros.: in senecta, im Alter, Ter.: s. extrema, Tac.: vom Alter der Tiere, Verg., Ov. u. Plin.: des Weines, Plin. – 2) meton., a) = der Greis, Sil. 8, 6; u. = die Greisin, Augustin. serm. 101, 1 Mai. – b) die alte Haut, die die Schlangen jährlich abwerfen, Plin.: senectam exuere, Plin.

————————

2. senectūs, ūtis, f. (senex), das (hohe) Alter, Greisenalter, I) eig. u. meton.: 1) eig., Cic. u.a.: viridis, Plin. ep., cruda viridisque, Verg. u. Tac.: vivere ad summam senectutem, Cic.: ad extremam senectutem non minus dignitate quam gratiā fortunāque crevisse, Nep. – v. Tieren, Verg. u. Plin. – im Bilde, v. der Rede, Cic. Brut. 8: plena litteratae senectutis oratio, Cic. Brut. 265. – 2) meton.: a) abstr.: α) das Alter = das Finstere des Alters, die Finsterkeit, der Ernst, Hor. epod. 13, 5. – β) die Trägheit, Val. Flacc. 6, 283. – b) konkret: α) das Alter = das graue Haar, Verg. Aen. 5, 416. – β) das Alter = die Greise, senectus semper agens aliquid, Cic. de sen. 26: Ggstz. adulescentia, Cic. de sen. 48. – γ) die unsaubere Gestalt, Claud. VI. cons. Hon. 535. – δ) die alte Haut der Schlangen, die sie jährlich abwerfen, Plin.: senectutem exuere, Plin. – II) übtr., das Alter einer Sache, die lange Dauer, cariosa (sc. tabellarum), Ov.: vini, Iuven.

ūnus (old forms OINOS and OENOS; cf. Cic. Leg. 3, 3, 9; C. I. L. 1, 32, 35), a, um (scanned gen. sing. unĭus, Lucr. 2, 379; Verg. A. 1, 41; Hor. S. 1, 6, 13 al.:

unīus,

Verg. A. 1, 251; Ov. M. 13, 181 al.; ante-class. collat. form of the gen. sing. uni, Titin. ap. Prisc. pp. 694 and 717 P.; dat. m. uno, Varr. R. R. 1, 18, 6; dat. f. unae, Cato, R. R. 19, 1; acc. OINO, C. I. L. l. l.; voc. une, Plaut. ap. Prisc. p. 673 P.; Cat. 37, 17; cf. Varr. L. L. 8, § 63 Müll.; Aug. Conf. 1, 7), num. adj. [cf. Gr. oinê, oios; Goth. ains; Germ. eins; Engl. one].

Prop.

In gen., one, a single.

Sing.:

dabitur tibi amphora una et una semita, Fons unus, unum aënum et octo dolia,

Plaut. Cas. 1, 33 sq.:

mulieres duas pejores esse quam unam,

id. Curc. 5, 1, 2:

pluris est oculatus testis unus, quam auriti decem,

id. Truc. 2, 6, 8:

unius esse negotium diei,

Caes. B. C. 3, 82:

mors Tiberii Gracchi... divisit populum unum in duas partes,

Cic. Rep. 1, 19, 31:

cum penes unum est omnium summa rerum, regem illum unum vocamus,

id. ib. 1, 26, 42:

qui uno et octogesimo anno scribens est mortuus,

id. Sen. 5, 13; cf. Plin. 29, 6, 39, § 141.—Corresponding to alter:

Helvetii continentur unā ex parte flumine Rheno, alterā ex parte monte Jurā,

Caes. B. G. 1, 2:

unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat,

Cic. Clu. 64, 178; id. Verr. 2, 4, 29, § 66; 2, 5, 29, § 76:

exercituum unus... alter,

Liv. 24, 44, 1:

ratio triplex: una de vitā et moribus, altera de naturā,

Cic. Ac. 1, 5, 19:

cum duas cerneret vias, unam Voluptatis, alteram Virtutis,

id. Off. 1, 32, 118:

unam Nicaeam, alteram Bucephalen vocavit,

Just. 12, 8, 8; and, connected with alter:

habetur una atque altera contio vehemens,

repeated, several, Cic. Clu. 28, 77:

neque in uno aut altero animadversum est, sed jam in pluribus,

one or two, id. Mur. 21, 43:

meae verecundiae sufficit unus aut alter, ac potius unus,

Plin. Ep. 2, 13. 3;

4, 3, 1: excepto patre tuo, praeterea uno aut altero,

id. Pan. 45:

unus atque alter et mox plures,

Suet. Claud. 12:

unus et alter assentiuntur,

Curt. 5, 7, 4:

sed postquam amans accessit... Unus et item alter,

Ter. And. 1, 1. 50:

amici, Qui modo de multis unus et alter erant,

Ov. Tr. 1, 3, 16;

rarely unus post unum (= singuli deinceps): interiere,

Aur. Vict. Epit. 26, 41:

uno plus Tuscorum cecidisse in acie (sc. quam Romanorum),

Liv. 2, 7, 2; cf.:

legem unā plures tribus antiquarunt quam jusserunt,

id. 5, 30, 7.—

With gen. part.: Gallia est omnis divisa in partes tres: quarum unam incolunt Belgae, aliam, etc., Caes. B. G. 1, 1:

totam philosophiam tres in partes diviserunt... quarum cum una sit, etc.,

Cic. Fin. 4, 2, 5:

superiores tres erant, quarum est una sola defensa,

id. ib. 5, 7, 20:

orare ut trium harum rerum unam ab se impetrari sinerent,

Liv. 42, 23, 5.—

Plur.:

ex unis geminas mihi conficies nuptias,

Ter. And. 4, 1, 50: molas asinarias unas, et trusatiles unas, Hispanienses unas. Cato, R. R. 10, 4; so,

molae,

id. ib. 13, 1:

quadrigae,

Varr. R. R. 2, 1, 14:

similitudines, unae rerum, alterae verborum,

Auct. Her. 3, 20, 33:

adductus sum tuis unis et alteris litteris,

Cic. Att. 14, 18, 1:

decumae,

id. Verr. 2, 3, 98, § 227:

tibi invideo, quod unis vestimentis tam diu lautus es,

id. Fl. 29, 70:

satis una superque Vidimus excidia,

Verg. A. 2, 642; Luc. 4, 548.—

With gen. part.:

tria Graecorum genera sunt, quorum uni sunt Athenienses, etc.,

Cic. Fl. 27, 64.—

Esp.

Adverbial expressions.

Ad unum, all together, unanimously, to a man, without exception:

amplius duūm milium numero ad unum terga vertebant, Auct. B. Afr. 70: consurrexit senatus cum clamore ad unum,

Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:

Juppiter, si nondum exosus ad unum Trojanos,

Verg. A. 5, 687:

cui sunt adsensi ad unum (senatores),

Cic. Fam. 10, 16, 2:

ipsos ad unum caedere,

Curt. 7, 5, 32;

usu. with omnes,

Cic. Lael. 23, 86; Liv. 21, 42, 2; Caes. B. C. 3, 27; cf. ad, C. 2.—

In unum, into one, to one place, together:

Fibrenus divisus aequaliter in duas partes latera haec alluit, rapideque dilapsus cito in unum confluit,

Cic. Leg. 2, 3, 6; cf. Sall. J. 51, 3; Liv. 30, 11, 4; 44, 7, 8; Verg. E. 7, 2; Ov. R. Am. 673.—

Of that which is common to several persons or things, one and the same.

Alone.

Sing.:

cum suo sibi gnato unam ad amicam de die Potare,

Plaut. As. 4, 2, 16:

uno exemplo ne omnes vitam viverent,

id. Mil. 3, 1, 132; cf. id. Capt. prol. 20:

unius aetatis clarissimi et sapientissimi nostrae civitatis viri,

Cic. Rep. 1, 8, 13:

illa cum uno tempore audīsset, etc.,

id. Clu. 9, 28:

atque uno etiam tempore accidit, ut, etc.,

Caes. B. C. 3, 15:

omnibus hic erit unus honos,

Verg. A. 5, 308:

omnes una manet nox,

Hor. C. 1, 28, 15:

unus utrique Error,

id. S. 2, 3, 51:

parentum injuriae Unius modi sunt ferme,

Ter. Heaut. 1, 2, 31:

noli putare tolerabiles horum insanias nec unius modi fore,

Cic. Att. 9, 7, 5; so,

unius modi,

id. Univ. 7.—Esp., uno ore, with one voice, all together, unanimously:

ceteri amici omnes Uno ore auctores fuere, ut, etc.,

Ter. Phorm. 4, 3, 20:

de cujus utilitate omnes uno ore consentiunt,

Cic. Lael. 23, 86:

unoque omnes eadem ore fremebant,

Verg. A. 11, 132.—

Plur.:

aderit una in unis aedibus,

Ter. Eun. 2, 3, 76:

unis moribus et nunquam mutatis legibus vivunt,

Cic. Fl. 26, 63.—

Connected with idem:

exitus quidem omnium unus et idem fuit,

Cic. Div. 2, 47, 97:

in quā (sc. causā) omnes sentirent unum atque idem,

id. Cat. 4, 7, 14:

ferar unus et idem,

Hor. Ep. 2, 2, 200; Plin. Ep. 8, 14, 18.—

Corresponding to idem:

non semper idem floribus est honor Vernis, neque uno Luna rubens nitet Vultu,

Hor. C. 2, 11, 10.—

For solus, of that which is alone, by itself; one, alone, only, sole, single.

Alone:

hic unus, ut ego suspicor, servat fidem,

Plaut. Trin. 4, 4, 21:

unum hoc scio, hanc meritam esse, ut memor esses sui,

Ter. And. 1, 5, 46; cf.:

unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,

Cic. Rep. 1, 1, 1:

cum mihi sit unum opus hoc a parentibus meis relictum,

id. ib. 1, 22, 35:

nunc vero eversis omnibus rebus, una ratio videtur,

id. Fam. 6, 21, 1:

itaque unum illud erat insitum priscis illis,

id. Tusc. 1, 12, 27:

quove praesidio unus per tot gentes pervenisset?

Liv. 1, 18, 3:

erat omnino in Galliā ulteriore legio una,

Caes. B. G. 1, 7:

Pompejus plus potest unus, quam ceteri omnes,

Cic. Att. 6, 1, 3:

cui (sc. mihi) semper uni magis, quam universis, placere voluisti,

id. Q. Fr. 1, 1, 16, § 46:

qui (sc. Demosthenes) unus eminet inter omnes in omni genere dicendi,

id. Or. 29, 104:

te unum in tanto exercitu mihi fuisse adsensorem,

id. Fam. 6, 21, 1.— Absol.:

de Antonio nihil dico praeter unum,

Cic. Sest. 3, 8.—

With ex:

cum te unum ex omnibus ad dicendum maxime natum aptumque cognōssem,

Cic. de Or. 1, 22, 99: illc unus ex omnibus Italicis intactus profugit, [p. 1934] Sall. J. 67, 3; 69, 4.—

With gen.:

ille unus ordinis nostri discessu meo palam exsultavit,

Cic. Sest. 64, 133:

quod post Cannensem cladem unus Romanorum imperatorum prospere rem gessisset,

Liv. 23, 30, 19.—

With sup.:

tu, quam ego unam vidi mulierem audacissumam,

Plaut. As. 3, 1, 16:

unus istic servos est sacerrumus,

id. Most. 4, 2, 67:

rem unam esse omnium difficillimam,

Cic. Brut. 6, 25:

urbem unam mihi amicissimam declinavi,

id. Planc. 41, 97:

quo ego uno equite Romano familiarissime utor,

id. Fam. 13, 43, 1:

virum unum totius Graeciae doctissimum Platonem accepimus,

id. Rab. Post. 9, 23.—

With magis:

quam Juno fertur terris magis omnibus unam Posthabitā coluisse Samo,

Verg. A. 1, 15.—

With comp.:

sagacius unus odoror,

Hor. Epod. 12, 4.—

Strengthened by solus:

unus est solus inventus, qui, etc.,

Cic. Sest. 62, 130; cf. id. Verr. 2, 2, 5, § 13:

ex uno oppido solo,

id. ib. 2, 2, 75, §

185: nil admirari prope res est una, Numici, Solaque, quae, etc.,

Hor. Ep. 1, 6, 1:

te unum, solum suum depeculatorem, vexatorem... venisse senserunt,

Cic. Pis. 40, 96:

unus solusque censebat,

Plin. Pan. 76.—

Strengthened by tantum (rare before the Aug. age; once in Cic.; cf. Halm ad Cic. Sull. 22, 62):

inter bina castra... unum flumen tantum intererat,

Caes. B. C. 3, 19:

excepit unum tantum, nihil amplius,

Cic. Ac. 2, 23, 74:

unius tantum criminis in vincla te duci jubeo,

Liv. 3, 56, 4 Weissenb. ad loc.:

unā tantum perforatā navi,

id. 21, 50, 6; 34, 9, 5; 44, 43, 6; Just. 8, 5, 5; Sen. Ep. 79, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120; 11, 37, 47, § 131; Cels. 5, 28, 14; cf. absol.:

unum defuisse tantum superbiae, quod, etc.,

Liv. 6, 16, 5.—

Strengthened by modo (class.):

nam aliis unus modo, aliis plures, aliis omnes eidem videntur,

Cic. Or. 54, 180:

hi unum modo quale sit suspicantur,

id. ib. 9, 28:

hoc autem si ita sit, ut unum modo sensibus falsum videtur,

id. Ac. 2, 32, 101; id. Phil. 1, 6, 14; Sall. J. 89, 6; id. H. 3, 61, 12 Dietsch; Liv. 22, 45, 4; 23, 42, 5.—

Unus for unus omnium maxime:

quae tibi una in amore atque in deliciis fuit,

Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3; so,

Nautes, unum Tritonia Pallas Quem docuit,

Verg. A. 5, 704.—

Emphat., with negatives, no one person or thing, not a single one, none whatever:

eum si reddis mihi, praeterea unum nummum ne duis,

Plaut. Capt. 2, 2, 81:

nemo de nobis unus excellat,

Cic. Tusc. 5, 36, 105:

ut unum signum Byzantii ex maximo numero nullum haberent,

id. Prov. Cons. 4, 7:

nullā re unā magis oratorem commendari, quam, etc.,

id. Brut. 59, 216:

haec adhortatio praetoris non modo quemquam unum elicuit ad suadendum, sed ne fremitum quidem movit (i. e. non modo non... sed),

Liv. 32, 20, 7:

quia nemo unus satis dignus regno visus est,

id. 2, 6, 3:

eo mortuo ad neminem unum summa imperii redit,

Caes. B. C. 3, 18:

Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis generis dona dedit,

Liv. 41, 20, 7; cf. id. 3, 45, 4.—

Plur.:

sequere me Tres unos passus,

three single steps, only three steps, Plaut. Bacch. 4, 7, 34:

unae quinque minae,

id. Ps. 1, 1, 52:

ruri dum sum ego unos sex dies,

id. Trin. 1, 2, 129; id. Cist. 4, 2, 68:

sese unis Suebis concedere,

Caes. B. G. 4, 7:

Ubii, qui uni legatos miserant,

id. ib. 4, 16:

ut unis litteris totius aestatis res gestas ad senatum perscriberem,

Cic. Fam. 2, 7, 3:

abs te ipso, qui me accusas, unas mihi scito litteras redditas esse,

id. Att. 1, 5, 4.

Transf., indef., a or an, one, some, some one.

Without a pron.

Absol.:

inter mulieres, Quae ibi aderant, forte unam aspicio adulescentulam, etc.,

Ter. And. 1, 1, 91:

ibi una aderit mulier lepida, etc.,

Plaut. Ps. 4, 1, 38:

sicut unus paterfamilias his de rebus loquor,

Cic. de Or. 1, 29, 132; cf.:

me una haec res torquet, quod non Pompejum tanquam unus manipularis secutus sim,

id. Att. 9, 10, 2.—

With ex:

ut me sic audiatis ut unum e togatis,

Cic. Rep. 1, 22, 36; cf.:

qui non fuit orator unus e multis: potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

ex principibus unus nomine Polyaenus,

Liv. 24, 22, 1:

unus ex ultimā turbā,

id. 24, 27, 1.—

With de:

tenuis L. Verginius unusque de multis,

Cic. Fin. 2, 20, 66. —

With gen. part. (not in Cic.):

eregione unius eorum pontium,

Caes. B. G. 7, 35:

Apollonides principum unus orationem habuit,

Liv. 24, 28, 1:

pastorum unus,

id. 10, 4, 8:

servus unus exulum initium fecit,

id. 25, 23, 6:

scortum transfugarum unius,

id. 26, 12, 16; 26, 33, 11; 30, 42, 30; 37, 23, 7;

40, 5, 10: unus turbae militaris,

id. 22, 42, 4; 6, 40, 6:

unus hostium Latinae linguae sciens,

Tac. A. 2, 13:

una Amazonum,

id. ib. 4, 56:

unum se civium (esse) respondit,

id. ib. 12, 5.—

With sup.:

est huic unus servos violentissimus, Qui, etc.,

Plaut. Truc. 2, 1, 39; cf.:

tanquam mihi cum M. Crasso contentio esset, non cum uno gladiatore nequissimo,

Cic. Phil. 2, 3, 7.—

With,

Aliquis:

ex quibus si unum aliquod in te cognoveris, etc.,

Cic. Div. in Caecil. 9, 27; cf.:

ad unum aliquem confugere,

id. Off. 2, 12, 41:

unius alicujus,

id. Fin. 3, 19, 64; id. Verr. 2, 1, 24, § 62; 2, 2, 3, § 9; id. Phil. 10, 1, 3.—In the order aliquis unus, Cic. Rep. 1, 32, 48.—

Quidam:

est enim eloquentia una quaedam de summis virtutibus,

Cic. de Or. 3, 14, 55:

unius cujusdam,

id. ib. 2, 10, 40.—

Quivis:

si tu solus aut quivis unus, etc.,

Cic. Caecin. 22, 62.—

Quilibet:

queratur unus quilibet militis mei injuriam,

Liv. 42, 42, 3:

unus Quiritium quilibet,

id. 6, 40, 6:

quilibet unus ex iis, quos, etc.,

id. 9, 17, 15.—

Quisque:

ponite ante oculos unum quemque regum,

Cic. Par. 1, 2, 11; so,

unus quisque (and sometimes in one word, unusquisque): unāquāque de re,

id. Font. 10, 21:

unum quodque,

id. Rosc. Am. 30, 83:

unum quidque,

id. Verr. 2, 4, 59, § 132; cf. Caes. B. C. 2, 29:

domini capitis unius cujusque,

Cic. Rep. 1, 32, 48.—

Quisquis:

sin unum quicquid singillatim et placide percontabere,

Plaut. Trin. 4, 2, 39:

unum quicquid,

Lucr. 5, 1388.—

Private, un official, a private person, a private citizen (post-class.):

dicentes publicam violationem fidei non debere unius lui sanguine,

Vell. 2, 1, 5:

pro uno homine jactura publica pacisceris,

Sen. Suas. 7, 3.— Adv.: ūnā (acc. to I. B. 1.), in one and the same place, at the same time, in company, together:

qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum,

Plaut. Am. 1, 1, 248:

hic Juppiter hodie ipse aget, Et ego una cum illo,

id. ib. prol. 95:

quod summi puerorum amores saepe una cum praetextā togā ponerentur,

Cic. Lael. 10, 33:

i mecum, obsecro, una simul,

Plaut. Most. 4, 3, 43:

mandata eri perierunt, una et Sosia,

id. Am. 1, 1, 182:

si mei consilii causam rationemque cognoverit, una et id quod facio probabit, et, etc.,

Cic. Div. in Caecil. 1, 1:

qui una venerant,

id. Rep. 1, 12, 18:

cum et ego essem una et pauci admodum familiares,

id. Lael. 1, 2:

si in Italiā consistat (Pompejus), erimus una,

id. Att. 7, 10; id. Fin. 2, 24, 79; id. Brut. 21, 81.— Poet., with dat.:

Pallas huic filius una, Una omnes juvenum primi pauperque senatus Tura dabant,

at the same time, along with him, Verg. A. 8, 104 sq.