Перевод: с исландского на английский

с английского на исландский

100

  • 21 KRABBI

    * * *
    m. a crab (krabbi gengr öfugr löngum).
    * * *
    a, m. a crab; k. gengr öfugr löngum, Rb. 100, Stj. 91, Al. 168, Pr. 477; krabbinn segir son sinn við, sífellt gengr þú út á hlið, a ditty: a nickname, Sturl. iii. 246: of the zodiac, Rb. (1812) 16; as also krabba-mark (- merki), n. id., Rb. 100, MS. 732. 4: krabba-mein, n., medic. a cancer.

    Íslensk-ensk orðabók > KRABBI

  • 22 KVEÐA

    (kveð; kvað, kváðum; kveðinn), v.
    1) to say, utter;
    hann kvað eigi orð, he did not utter a word;
    kveða gleði-orð, to say a cheerful word;
    with infin., hann kvað þat satt vera, he said it was true;
    kveða at orði, to express oneself, say, speak;
    2) to (compose and) say aloud (hann kvað vísu);
    to recite, repeat (S. bað hann þá kveða kvæðit þat, er hann hafði ort);
    3) with preps.:
    kveða at, to say, state;
    gramm. to pronounce, sound;
    kveða e-t at e-m, to inflict on;
    mikill harmr er at oss kveðinn, great grief has been sent on us;
    kveða á, to fix, determine (kveða á stefnudag);
    impers. to state;
    kveðr þar skýrt á þetta, it is there expressly stated;
    to cancel, object to (kveða á gögn, to cancel the evidence) to make up one’s mind, resolve;
    kveða e-t upp, to recite, declare (þat skulu lög vera, sem hann kveðr upp);
    kveða við, to reply, answer (hitki hann veit, hvat hann skal við kveða, ef);
    to utter a cry, etc. (hundrinn kvað við hátt);
    to sound (því næst kvað lúðr við);
    4) refl., kveðast, to say of oneself;
    þeir er biskupar kváðust vera, who said they were bishops;
    hann kveðst eigi ríða mundu, he said he would not ride;
    impers., mér kveðsk = ek kveð mér;
    Kára kvaðsk (= Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he thought another course preferable;
    * * *
    sing. kveðr, pret. kvað, 2nd pers. kvatt, kvattú, Fms. vi. 386, pl. kváðu, kvóðu, and kóðu, Ls. 24, Hom. 12, Ó. H. 48, Fms. viii. 71, xi. 107; pret. subj. kvæði; imperat. kveð, kveð-þú, kvettú, vi. 361, mod. kveddu; with neg. suff., pres. kveðk-a-ek, I say not, Ýt. 7: [Ulf. qiþan = λέγειν, εἰπειν, ἐρειν; A. S. cweðan; Engl. quoth; O. H. G. quedan; Swed. quäda; Dan. kvæde; cp. Lat. in-quit]:—to say; né því er kveðr kona, nor what a woman says, Hm. 83; at þú Frey kveðir úleiðastarr lifa, Skm. 19; kveða ( dicunt) Heimdal valda véum, Gm. 13: in an epic sense, to say, orð kvað þá Vingi, Am. 37, 38; Glaumvör kvað at orði, 30, 32; ok hann þat orða, alls fyrst um kvað = Homer’s καί μιν φωνήσας …, Þkv. 2, 3, 9, 12; or, þá kvað þat Heimdalr; Þá kvað þat Þórr; þá kvað þat Þrymr, 15, 17, 18, 20, 22, 25, 30; Egill fékk úgleði mikla svá at hann kvað eigi orð, Eg. 518; k. gleði-orð, to say a cheerful word, Vígl. 89 new Ed.; þeir kvóðu ekki gott orð at honum, 655 vii. 3; er hann hafði þat mælt, þá kvað hann úti annat orð, Fms. xi. 16; hverr þessa stafa, ef hann verðr í nef kveðinn, if he is nasal in sound, Skálda 162; lýsingar-váttar Marðar kváðu svá at orði, Nj. 233; til báls ok til brands kveðr at fornu máli, as it is said in old saws, N. G. L. i. 50; Rannveig kvað vel at hann færi útan, Nj. 111:—with infin., hón kvad þar eigi kvenna-vist, Fms. vii. 274; kveðum þá mæla ( let them speak) á várar tungur, 656 C. 6: the pret. kvað (proncd. kvu) as adv. or absol., ‘tis said, they say, það kvað (kvu) vera, they say so.
    2. with prep.; kveða at, adverb. so to say; svá mátti at kveða, id., Fms. xi. 72; er svá mun mega at k. at líf manna lægi við, Nj. 78; kveðr svá at, it is so said, Ver. 83; þá er svá at kveðit, 3; lögsögumaðr skal ráða ok at kveða ( determine) hvar hvergi dómr skal sitja, Grág. i. 27: gramm. to pronounce, sound, Skálda 165; mikill harmr er at oss kveðinn, mickle harm is doomed us, Nj. 201; mikit er at Kjartani kveðit (there’s mickle said against K., i. e. he is a doomed man), ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190: það kveðr mikið (lítið) að e-u, to be of great ( small) influence or importance:—kveða á, to fix, determine, Grág. i. 35, 39, Nj. 90, Ld. 74; var kveðit á brullaups-stefnu, Nj. 40; var gört um málit ok kveðit á fégjöld, 111, Fs. 68: to state, kveðr þar skýrt á þetta, it is expressly stated there, Ld. 334: a law term, to cancel, object to, kveða á gögn, to cancel the evidence, Grág. i. 67, 106: to fix, make up one’s mind, resolve, 100, Nj. 3, 252: part. ákveðinn, fixed, appointed, 256: fated, eigi má saka þik um þetta, segir Njáll, þvíat slíkt er mjök ákveðit, 166: ákveðin orð, an agreement, stipulation, Hkr. ii. 372; með ákveðnum orðum, in express words, Grett. 89; vant er mér þat at skýra með ákveðnum orðum, Sks. 660; með ákveðnu, id., K. Á. 208; mun ek ákveðit göra, hverir þar skulu vera, Ísl. ii. 346: ákveðin orð, pointed, libellous words, Bjarn. 57:—kveða við, to reply, Hm. 26:—k. upp, to pronounce, make known, Gísl. 10, Fms. vii. 88.
    II. to sing; hón bað Þorstein kveða nokkut, Grett. 159; skemti Stúfr ok kvað flokk einn, ok er lokit var bað konungr hann enn k.—Hversu mörg hefir þú nú kvæðin kveðit? … hví kveðr þú flokka eina? Fms. vi. 391; skyldi ok engi kveða vísurnar, Nj. 71; Egill orti alla drápuna, ok hafði fest svá at hann mátti kveða um morguninn, Eg. 421; k. kvæði, Ísl. ii. 232; þótt hann kveði út kvæði þetta, Fms. v. 175; konungr mælti, tel þú oss kvæði nokkut,—Þormóðr settisk upp ok kvað hátt mjök, svá at heyrði um allan herinn, hann kvað Bjarka-mál en fornu, Ó. H. 207; harm hóf upp kvæðit ok kvað hátt, Eg. 427; slógu þá konur hring umhverfis hjallinn, en Þorbjörg sat uppi á seiðhjallinum, kvað Guðríðr þá kvæðit svá fagrt ok vel, at engi þóttisk heyrt hafa með fegri rödd kvæði kveðit, Þorf. Karl. 378: in mod. usage kveða is used of the rhapsodic delivery of a ballad (ríma), half reciting half singing, thus Icel. say, kveða rímur, to recite a ballad, as also kveða vel, to recite, sing well; hann er góðr kvæða-maðr, he is a good ballad-singer, but never of a hymn or full melody; þeir riðu um bygðina kveðandi um daginn, Fms. xi. 376; þá ferr hann með fjölkyngi, ef hann kveðr þat eða kennir, K. Þ. K.; nú eru Háva-mál kveðin, Háva höllu í, Hm. 165; ok Austmarr jöfri Sænskum gýmis ljóð at gamni kveðr, Ýt. 18; þar sat kona við kvern ok kvað forkunnar fagrt, Fms. vii. 233.
    2. to make a verse; kvettú nú, Þjóðólfr, um deild þeirra, … Þjóðólfr kvað (and the verse follows), Fms. vi. 361; kveða vísu, to make a ditty, Fms., Nj. passim; kvæðit var mjök kveðit, Fms. v. 173; þessi vísa var ílla ort ok skal ek kveða aðra betri, hann kvað, vi. 416; heyr þjóðskáldit! kvattú svá, gröm, skömm? ekki eru þær hendingar jafnhávar, 386:—kveða á e-n, to challenge one in a song; kalla þær sé kveðit sik á | af kærleiks elsku-fundum, Skíða R. 3.
    3. kveða við, to scream; kvað sá við í því er kesjan stóð á honum miðjum, Fms. viii. 354; hundrinn kvað við hátt, Nj. 114: to sound, því næst kvað lúðr við, the trumpet sounded, Fms. vi. 16, vii. 288; þeir létu kveða við lúðra sína, ix. 527; í því kvað við klokka, Fb. i. 417, Fms. iii. 60, ix. 510.
    III. reflex. to say of oneself; þeir er biskupar kváðusk vera, who said they were bishops, Íb. 13; hann kveðsk eigi ríða mundu, Nj. 12; Njáll kvaðsk með því einu fara myndu, 105; þeir kváðusk eigi vita hverju gegndi, Fms. vii. 272; þeir er sét kveðask hafa seglin, 322; þeir kóðusk koma mundu, xi. 107; hann kvaðsk þess albúinn, Nj. 100; Óttarr kvaðsk eigi vara, at …, Fs. 87.
    2. also impers., mér kveðsk = eg kveð mér; er þér kveðsk þá þykkja gott at deyja, Fms. xi. 153; hafði hann fátt um í fyrstu, en kvaðsk þetta (= kvað sér þetta) þó vel líka, ix. 291; Kára kvaðsk (i. e. Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he would like better to take another course, Nj. 139; herfiligt kveðsk honum þykkja at hokra þar fyrir stokkum eða steinum, Fas. ii. 505; Glúmi kveðsk því betr þykkja, Rd. 286; kvaðsk þeim horfin-heilla at þykkja, Fms. vii. 272; honum kveðsk vel á lítask, vi. 99; þeim kvaðsk þykkja sér vandalaust, 107; Vigdísi kvaðsk eigi vera um lygi, Ld. 44; honum kvaðsk meira um at halda fram, Fb. iii. 447; honum kvaðsk svá hugr um segja, Sturl.
    3. kveðask at, recipr. to exchange songs, a game played at a wake or dance; sá leikr var mönnum tíðr, at kveðask skyldu at, karlmaðr at konu, ok kona at karlmanni, Bs. i. 165: in mod. usage, kveðast á, to cap verses, each party in turn replying in a verse beginning with the letter with which the preceding one ends; Komdú nú að kveðast á | kvæðin okkar stór og smá, a ditty, cp. kveða á II. 2. above.

    Íslensk-ensk orðabók > KVEÐA

  • 23 LEISTR

    (-s, -ar), m. stocking-foot, sock.
    * * *
    m. [Ulf. laists = ἴχνος; A. S. læst; Engl. cobbler’s last; Dan. læst; cp. Germ. leisten, prop. = to follow in the footsteps]:—the foot below the ankle, Edda 100.
    2. a short sock; hefir flagnað framan af fætinum öðrum skinnit með nöglunum á þann hátt sem leistr, Bs. i. 618; ok brann í gegnum skóinn ok leistinn (v. l. hosuna), ok fótrinn brann, Þiðr. 358, v. l.: mod., há-leistr, a ‘hough-last,’ a sock reaching to the ankle: poët., hyrjar-leistr, Ýt. 20; leista tré, the leg, Edda 100.
    COMPDS: leistabrækr, leistalauss.

    Íslensk-ensk orðabók > LEISTR

  • 24 MIÐ

    n.
    1) the middle (sá var mestr, er í miðit reið);
    2) mark; sem ek munda hafa m. á mér, ef, which I should have experienced on myself, if;
    3) fishing bank (indicated by landmarks on shore); bregða til miða, to seek for a fishing bank.
    * * *
    n., dat. pl. miðjum, 645. 100 (the older form), but commonly miða miðum (= miðr, q. v.), the middle; í mið, or í miðið, in the middle; sá er í miðið reið, Vápn. 25, Fms. iii. 182; gengr steikari fyrst fyrir konung, þá riddari í mið en konungs-son siðast, Pr. 429; Snorri var í mið, Bs. ii. 72: the phrase, spakir menn henda á mörgu mið, the wise man hits the middle of many things, i. e. makes many good hits, Fs. 140, Sturl. iii. 217 (a saying):—a mark, hit, sem ek munda hafa mið á mér ef hans íllvili hefði fengit framkvæmd, Fms. i. 223.
    2. metaph., kváðu þeir lítil mið at Páli ok kenningum hans, they said that Paul and his teaching were little to be relied on, Post. 656 C. 24.
    II. as a naut. or fishing term, a fishing bank, Scot. meith; banks out at sea marked by prominences or landmarks on shore, described in Bs. ii. 179 (þess-háttar sjóreita kalla þeir mið); bregða til miða, to seek for a fishing bank, Gísl. 49; ek mun visa þér á mið þat at aldri mun fiskr bresta ef til er sótt …, en er hann kom á miðit var undir fiskr nógr, Bárð. 15 new Ed.; ef menn hafa hér glögg mið á, Fas. i. 27; geisa þeir nú róðrinn af miðunum, Valla L. 226; en þá er þeir fundu brátt at miðjum skipti, ok þeir nálguðusk land, þá köstuðu þeir akkerum sínum, Post. 645. 100; hón setti ok Kvíar-mið á Ísafjarðar-djúpi, Landn. 147; hann réri út á mið ok sat til fiski, Fas. ii. 110; mun þik kala ef ek sit lengi ok útarla á miðum sem ek em vanr, Edda ii. 286; djúp-mið, grann-mið, deep or shallow banks.

    Íslensk-ensk orðabók > MIÐ

  • 25 MÖRK

    * * *
    I)
    (gen. merkr, pl. merkr), f. mark, by weight or value, = eight ounces (átta aurar).
    (gen. markar and merkr, pl. markir and merkr), f. forest.
    pl. from mark, march, border.
    * * *
    1.
    f., gen. sing. merkr, pl. merkr, [a word common to all Teut. languages]:—a mark, in weight equal to eight ounces or half a pound; twenty merkr make a fjórðung, q. v.; eighty merkr = a vætt; þat er lögpundari at átta fjórðungar eru í vætt, en tuttugu merkr skolu í fjórðungi vera, Grág. i. 499.
    2. a mark, by weight or value, of gold and silver, eight ounces (átta aurar) go to a mark, 732. 16; mörk silfrs, mörk gulls, þrim mörkum gulls, Fms. vii. 235, Grág., Sagas passim; mörk vegins silfrs, O. H. L. 23; gullhringa ok stóð mörk hvárr, Eg. 464: often used absol. so that the standard can only be seen from the context, verðr hann útlagr þrem mörkum, Grág. i. 16, 132; varðar honum þat sex merkr, tólf merkr, 319; varðar þat þriggja marka sekð, 499; hversu mikit fé er þetta? hann sagði hundrað marka, Nj. 4; Áðalsteinn vill gefa skilling manni hverjum frjálsbornum, en mörk sveitar-höfðingja hverjum, Eg. 280; hann skal gjalda hálfa mörk fyrir eyri, Grág. i. 208; þrjú hundruð hundraða eptir forngildu marka-tali, Dipl. v. 20; svá mikit ofa-fé at trautt kom marka-tali á, Fær. 11; hann var svá auðigr af gulli at engi vissi marka-tal, Fms. vi. 176; merkr-kaup, a purchase to the amount of a mörk, Gþl. 497; merkr-þjófr, a theft to the value of a mark, N. G. L. i. 326; merkr stykki, a piece amounting to a mark, H. E. ii. 188. As to the standard, the value of a mörk varied at different times and in different countries, see esp. Mr. Dasent’s Essay in Burnt Njal. In Icel. the confusion was made still greater, by the fact that (as remarked s. v. eyrir) the word mörk was also used of the wadmal standard (the ell of wadmal), and so the law speaks of a mörk vaðmála, Grág. i. 500; mörk sex … álna aura, etc., K. Þ. K. 70, 172, but this is a contradiction in terms, for mörk is a weight, not a measure: the real meaning is often only to be made out by the context, e. g. in questions of weregild the weighed mark is no doubt meant.
    II. of fluid, a pint, viz. half a pottr; in mod. usage all fluids and vessels holding fluids are thus measured, tveggja, þriggja … marka askr.
    2.
    f., gen. markar, but merkr, Fas. ii. 512; dat. mörk: pl. markir, Fs. 100, Ó. H. 80, 142, Hkr. i. 55; later merkr, Fb. i. 134, Fms. viii. 31; [akin to mark, q. v.]:—a forest; (prop. a march-land, border-land, see mark, marka; in olden times vast and dense forests often formed the border-land between two countries; cp. for Scandinavia, Sverr. S. ch. 12, 13; fóru þeir nú austr á markirnar, Fs. 100; austr um markir ok svá til Gautlands, Ó. H. 80; hann ruddi markir ok bygði þar sem nú heitir Jamtaland, 142); eyða annars manns mörk Gþl. 79; þeir er mörk eigu saman, 445; markar spell or spjöll, damage done to a forest, 368, Jb. 235; gengu þeir til merkrinnar, Fas. ii. 512; varð fyrir þeim mörk stór, Edda 28; á mörkinni, Fb. iii. 403; er þér ok heimil vár mörk sem þú villt höggva láta, Fs. 27; ryðja markir, ryðja mörkina ok brenna, to clear forests, Hkr. i. 55; fundusk þá víða í mörkunum skóglaus lönd, … brjóta vegu um markir, mýrar ok fjallvegu, id.; þá lagðisk hann út á merkr ok veiddi dýr, Fb. i. 134; stórar mýrar ok þröngar merkr, Fms. viii. 31; Sverrir konungr skyldi fara yfir mikit vatn í einni mörk, … á inni mestu mörkinni, 32; eyði-mörk, a wilderness.
    II. the word is freq. in Northern names of places; Mörk is used of Finnmarken, Finn-mörk, Eg. ch. 14; Þórólfr fór víða um Mörkina, Eg. 41; Þórólfr fór þenna vetr enn um Mörkina ok átti kaupstefnu við Finna, 56; eru víða fjallbygðir upp á Mörkina 58: Markir, f. pl. the Markland between Sweden and southern Norway, Fb. iii; whence Marka-menn, Marchmen, Fms. passim; cp. the Marcomanni of Tacitus, Die Mark in Germany. When the woodlands were cleared and turned into fields the name remained, thus in Danish mark means a field, open space:—in local names, Dan-mörk Þórs-mörk, a woodland in southern Icel. sacred to Thor; a few farms in southern Icel. are called Mörk, Nj., Landn., different from Holt: in Norse counties, Heið-mörk, Þela-mörk, Vingul-mörk, Finn-mörk. marka-menn, m. pl. robbers, outlaws (cp. Icel. skógarmaðr), Grett 118 A.

    Íslensk-ensk orðabók > MÖRK

  • 26 NEMA

    * * *
    I)
    conj.
    1) except, save, but;
    þoriga ek segja nema þér einum, I dare not tell any one save thee alone;
    engi … nema, no … but, no (not any) other than (Grani vildi undir øngum manni ganga nema Sigurði);
    2) with subj. unless;
    engir þóttu lögligir dómar dœmdir, nema hann væri við, unless he had a hand in them;
    nema ek hálsaða herjans stilli einu sinni, save that I once fell on the king’s neck;
    4) veit ek eigi nema, hverr veit nema, I don’t know, (who knows) but that;
    may be, perhaps (hverr veit nema ek verða víða frægr um síðir);
    5) því at eins, nema, only in the case, if;
    ráðit þér því at eins á þá nema þér séð allir sem øruggastir, do not attack them unless you are all most steadfast and dauntless;
    6) nema heldr, but rather (eigi má þat menn kalla, nema heldr hunda);
    7) nor, = né, hvárki sverð nema øxi, neither sword nor axe.
    (nem; nam, námum; numinn), v.
    1) to take, take in use, take possession of (ef þú nemr þér jörð á Íslandi);
    nema land, to take possession of land, as a settler (hann nam Eyjafjörð allan);
    nema konu, to carry off, abduct a woman;
    nema stað or staðar, stop, halt (hér munum vér stað or staðar nema);
    nema yndi, to find rest in a place (hvárki nam hann yndi á Íslandi né í Noregi);
    2) nema e-n e-u, to bereave one of a thing (nema e-n höfði, aldri, fjörvi);
    3) to reach, touch (pilzit var svá sítt, at nam hæl);
    hvárt nam þik eða eigi, did it touch thee or not? þótt þik nótt um nemi, though the night overtake thee;
    4) to amount to, be equivalent to (honum þótti landauðn nema);
    5) as an auxiliary verb, with infin.;
    hann nam at vaxa ok vel dafna, he grew apace and throve well;
    inn nam at ganga, he stepped in;
    6) to percieve, catch, hear, of sound;
    varð þá svá mikit úhljóð, at engi nam annars mál, that no one could hear the other’s voice;
    eigi skulu vér þat mál svá nema, we shall not understand it so;
    7) to learn (nema lög, fjölkyngi);
    to learn by heart (vísur þessar námu margir);
    nema e-t at (or af) e-m, to learn, get information, about a thing from one (Glúmr hafði numit þenna atburð at þeim manni, er hét Arnór);
    8) with preps. and advs.:
    nema e-t af, to abolish (var sú heiðni af numin sem önnur);
    nema brott konu, to carry off a woman;
    nema eptir e-u, to imitate;
    nema e-t frá, to except (nema konur eða þeir menn, er hann næmi frá);
    nema e-t upp, to pick up (nam ek upp rúnar);
    nema við, to resist, make a stand (hann vill enn við nema, þótt liðsmunr væri mikill);
    to stop, halt (þar námu þeir Hrafn við í nesinu);
    nema við e-u, to touch (gaddhjaltit nam við borðinu);
    to be a hindrance to (ef þat nemr við förinni, at þú þykkist hafa fé of lítit);
    impers., nemr við e-u, there is an obstacle, or stop (en er þeir kómu at kirkjudurum, þá nam þar við);
    9) refl., nemast e-t, to refuse, withhold from doing;
    nemast förina, to refuse to go;
    nemast orðsendingar hans, to disregard his messages;
    also with infin. (hann bað hann eigi nemast með öllu at gøra sem bœndr vildu).
    * * *
    1.
    conj. [compounded of the negative particle ne, and the adverb if or ef (q. v.) in an older dissyllabic form ifa; for the change of f into m see the introduction; cp. Ulf. nibai; A. S. nemne, nimne; O. H. G. nibu, nibi, nubi; Hel. nebu; early Swed. num; cp. Lat. ni-si, see Grimm’s Gramm. iii. 724.]
    B. Except, save, but; manngi, nema einn Agnarr, Gm. 2; nema þér einum, Vkv. 24; allra nema einna, 26, Ls. 11; nema við þat lík at lifa, Hm. 96; nema sá einn Áss, Ls. 11; hvar kómu feðr várir þess, … hvar nema alls hvergi? Ísl. ii. 236; öngu nema lífinu, Nj. 7; öllu gózi nema búinu, Fms. ix. 470; engi nema þú einn, Barl. 207; engi nema Bergþórr, Fms. vii. 141; kom viðrinn á kirkju-sand, nema tvau tré kómu á Raufarnes, save that two trees came to R., Landn. 51, v. l.; Ólafr hafði mörg sár ok flest smá, nema tvau vóru nökkvi mest, Fb. i. 501; nema ek hélt, Óg. 23; þeir blandask eyvitar við aðra ísa nema sér einum heldr hann, Sks. 176 B; vætki of sýti’k nema hræðumk helvíti, Hallfred; lét Koðran skíra sik ok hjú hans öll, nema Ormr vildi eigi við trú taka, Bs. i. 5.
    II. with subj. unless; aldrei, nema okkr væri báðum borit, Ls 9; nema þú hánum vísir … eða mey nemir, Hkv. 1. 19; nema ek dauðr sjá’k, 20; nema geðs viti, Hm. 19; nema hann mæli til mart, 26; nema haldendr eigi, 28; nema til kynnis komi, 32; nema reisi niðr at nið, 71; nema einir viti, 97; nema ek þik hafa, Hkv. Hjörv. 7; nema sjálfr ali, Stor. 16; nema þeir felldi hann, Edda 36; öngir þóttu lögligir dómar nema hann væri í, Nj. 1; nema maðr verði sjúkr eða sárr, Grág. i. 141; nema lands-fólkit kristnaðisk, Hkr. i. 248; nema mér banni hel, Fb. ii. 59; hann heyrði eigi nema æpt væri at honum, Fms. iv. 204, and in countless instances in old and mod. usage.
    2. in phrases such as ‘veit ek eigi nema …,’ like Lat. nescio an, implying an affirmation; þú veizt eigi nema sá verði fégjarn, Sks. 28; nú veit ek eigi nema nökkurr verði virðing af at hafa þessu máli, Band. 34 new Ed.; hverr veit nema ek verða víða frægr um síðir, who can tell but that I shall be a widely known man some day? Fms. vi. (in a verse); nú veit ek eigi nema yðr þykki minna vega mín reiði en Sigurðar konungs, now know I not if, vii. 141; eigi veit ek nema þetta væri ráðligt, en eigi má ek þat vita …, viii. 95:—with indic., kveðkat ek dul nema hún hefir, there is no doubt but that she has, Ýt. 7; hver sé if nema rögn stýra, who can doubt that? Vellekla.
    III. irreg. usages; ef nokkurr maðr ferr á jörðu, nema (in the case that, supposing that) sá vili á búa, sem fé á í jörðu, þá rænir sá hann, Gþl. 357: því at eins, nema, only in that case, if ( but not else); ráðit þér því at eins á þá nema pér sét allir sem öruggastir, only in the case if, i. e. do not attack them unless, Nj. 228; því at eins mun hann sættask vilja, nema hann gjaldi ekki, 254; skal hann því at eins í braut hafa þann hval, nema hann láti bera vitni, Jb. 326: þat man því at eins, nema ek nái ráða-hag við Melkorku, Ld. 70; því at eins ferjanda, nema fjörbaugr komi fram, Nj. 240; oss þykkir þú því at eins veita skylda þjónustu konungi, nema þú leggir af tignar-klæðin, Fms. ix. 432.
    2. nema heldr, but rather; eigi má þat menn kalla, nema heldr hunda, not men, but rather dogs, Bær. 9; sver ek eigi at eins fyrir mik, nema heldr fyrir allra þeirra sálir, Gþl. 69; hón hafði eigi hreinlífi at eins, nema heldr ok alla gæzku, Hom. 128; nema enn, but on the contrary; at glæpask eigi lengr í félags-skap við Philistim, nema enn skulu þér …, Stj. 412, 428, 442: eigi at eins óttaðisk hann um sjálfs síns líf, nema jamvel um alla aðra sína frændr, but also, Barl. 73: fyrr nema = fyrr enn, fyrr skal dólga dynr, nema ek dauðr sják (= fyrr en ek sé dauðr), Hkv. 1. 20:—hefi ek vist sét þat gull, at öngum mun er verra, nema betra sé, which is not worse, if it is not even better, Fb. i. 348.
    2.
    pres. nem; pret. nam, namt, nam, pl. námu; subj. næmi; part. numinn, older nominn, N. G. L. i. 200, Hom. 100; with neg., suff. nam-a, Hkv. 2. 15; a pret. numdi in mod. usage, formed from the part. numinn, as if from a verb nymja; örvaðist geð á allan hátt er eg numdi sjónum föður-landið heldr hátt hafít upp úr sjónum, Eggert: [Ulf. niman = λαμβάνειν; A. S. neman; Germ. nehmen; freq. in Early Engl.; in mod. Engl., where it is superseded by the Scandin. taka, it survives in nimble and numb = A. S. be-numen = lcel. numinn.]
    A. To take; the use of the word in this, its proper sense, is limited, for taka (q. v.) is the general word, whereas nema remains in special usages; nema upp, to pick up, Hm. 140; nema e-n ór nauðum, Fsm.; þar er gull numit upp í söndum, Rb. 350; at hann nemr hann ór kviðnum, ok kveða á hvert hann nemr hann ór sínu órnámi, eða annars manns, Grág. i. 51; reifa mál þeirra er ór dóminum eru numnir, 79; hann á kost at nema þá upp alla senn, 51:—nema af, to abolish; þessi heiðni var af numin á fára vetra fresti, Nj. 165, Íb. 4:—nema frá, to except; nema konur eða þeir menn er hann næmi frá, 5; á þeim tíðum er uú eru frá numnar, Grág. i. 325:—upp numinn, taken up into heaven; Enoch var upp numinn, Stj. 41.
    2. to take by force, seize upon; þá menn er konu hafa numit ( carried off), Grág. i. 354; hann nam sér konu af Grikklandi, Rb. 404; Jupiter þá er hann nam Europam, 732. 17; Björn nam Þóru á brott, Eg. 155; ek nam konu þessa er hér er hjá mér, Nj. 131; hann segir hann hafa numit sik í burt af Grænlandi undan Sólar-fjöllum, Bárð. 32 new Ed.: nema nes-nám, Danir ok Svíar herjuðu mjök í Vestr-víking ok kómu þá opt í Eyjarnar er þeir fóru vestr eða vestan, ok námu þar nesnám, Fms. iv. 229, (see nesnám, landnám):—in a lawful sense, nema land, to take possession of a land, as a settler (landnám II); hann nam Eyjafjörð allan.
    3. nema e-n e-u, to bereave one of a thing; nema e-n höfði, aldri, fjörvi, Gkv. 2. 31, 42; verða ek á fitjum þeim er mik Niðaðar námu rekkar, Vkv.; hví namtú hann sigri þá? Em. 6; sigri numnir, Fms. xi. 306 (in a verse); numinn máli, bereft of speech, Geisli 34; fjörvi numna, life-bereft, Eb. (in a verse); hann lá þar lami ok öllu megni numinn, Hom. 116; þar til er lands-menn námu þá ráðum, used force, coerced them, Bs. i. 24; ríkir menn verða þá ráðum nomnir, Hom. 100; ef hann vill eigi nema trúa því, if he will not believe it, N. G. L. i. 88.
    4. to reach, touch, hit; í hvítu pilzi, þat var svá sítt at þat nam hæl, Fas. ii. 343; nema hjöltin við neðra gómi, Edda 20; allir þeir sem oddrinn nam, Skíða R. 183; hvárt nam þik eðr eigi! Nj. 97; ok nema hann þar nauðsynjar, at hann má eigi lík færa, and if he is held back by necessity, N. G. L. i. 14, K. Á. 70; þótt þik nótt um nemi, if the night overtake thee, Sdm. 26: hence the saying, láta þar nótt sem nemr, to leave it to the night as it takes one = to take no care of the morrow:—nema stað, to take up one’s position, halt, Nj. 133, 197, Fms. i. 167, vii. 68, Eg. 237.
    5. spec. phrases; Kolskeggr nam þar eigi yndi, Nj. 121; ef hann vildi þar staðfestask ok nema yndi, Fms. i. 103:—nema staðar = nema stað, Nj. 54, 205, 265, Ld. 104, Stj. 486, Fms. i. 206: of a weapon, hefi ek þat sverð er hvergi nemr í höggi stað, I have so keen a sword that it never stops in its stroke, i. e. it cuts clean through anything, Fas. ii. 535; oddrinn nam í brynjunni staðar, Al. 76; svá at staðar nam (naf Cod. Reg.) höndin við sporðinn, Edda 40; nema hvíld, to take rest, Alm. 1; nema veiðar, to take the prey, to hunt, Hým. 1.
    6. to amount to, be equivalent to; ef eigi nemr kúgildi, Grág. ii. 233; honum þótti landauðn nema, Íb. 4; það nemr öngu, litlu, miklu, it is of no, of small, of great importance; bríkr þær er greyping hefir numit, Gþl. 345.
    7. nema við, to strike against so as to stop, come no further; nam þar við ok gékk eigi lengra, Fms. xi. 278; en gadd-hjaltið nam við borðinu, Eb. 36.
    8. metaph. to stop, halt; hér munu vér við nema, Finnb. 236; þar námu þeir Hrafn við í nesinu, Ísl. ii. 266; hann býsk við, ok vill enn við nema, þótt liðs-munr væri mikill, Bjarn. 54; konungr verðr glaðr við er hann skal fyrir hafa funnit þá menn er eigi spara viðr at nema, Al. 46; en ef þat nemr við förinni, at þú þykisk hafa fé oflítið, þá …, Ld. 70; er þat úvizka at bera eigi slíkt, ok mun þat eigi við nema, Glúm. 327; at konungr mundi fátt láta við nema, at sættir tækisk, i. e. that he would do anything for the sake of peace, Eg. 210.
    II. as an auxiliary verb, emphatic, like Engl. do, did, with infin.; Höðr nam skjóta (H. did shoot) … sá nam einnættr vega, Vsp. 37; þá nam at vaxa, Hkv. 1. 9; hann nam at vaxa (he ‘took to growing’) ok vel dafna, Rm. 19; inn nam at ganga, 2; lind nam at skelfa, 9, 35; nam hón sér Högna heita at rúnum, Skv. 3. 14; róa námu ríki, they did row mightily, Am. 35; nam hann vittugri valgaldr kveða, Vtkv. 4; nama Högna mær of hug mæla, Hkv. 2. 15; þat nam at mæla, Og. 9: seldom in prose, ek nam eigi trúa á þat er hann sagði, Post.; Falka hestr Þiðreks nemr þetta at sjá, Þiðr. 117.
    B. Metaph. to take in a mental sense or by the senses, to perceive, like Lat. apprehendere, comprehendere, freq. in old and mod. usage:
    I. to perceive, catch, hear, of sound; en svá mikill ákafi var at hvassleik veðrsins þá er konungr tók at mæla, at varla námu þeir er næstir vóru, Fms. viii. 55; sem þeir vóru langt brottu komnir, svá at þó mátti nema kail milli þeirra ok manna Saul, Stj. 486; þeir skulu svá nær sitjask, at hvárirtveggju nemi orð annarra, Grág. i. 69; engi nam mál annars, Nj. 164; mál nam í milli þeirra, Fms. v. 31; eigi skulu vér þat mál svá nema, we shall not understand it so, Hom. 156.
    II. to learn; klök nam fugla, Rm.; hann hafði numit svá lög, at hann var enn þriðr mestr laga-maðr á Íslandi, Nj. 164; inir hæstu turnar hafa numit honum at hníga, Al. 90; nú var Þórir þar ok nam þar fjölkyngi, Fb. iii. 245; Óðinn var göfgastr, ok at honum námu þeir allir íþróttirnar, Hkr. i; nema nám, to take in, acquire learning, Bs. i. 92, 127; see nám:—to ‘catch,’ learn by heart, þær kváðu vísur þessar en hann nam, Nj. 275; vísur þessar námu menn þegar, Ó. H. 207; en hinn nemi, er heyrir á, Darrl.; Þórdís nam þegar vísuna, Gísl. 33:—to learn from, þvar namtu þessi hnæfilegu orð? nam ek at mönnum …, Hbl.; nema ráð, Hm.; menn nemi mál mín ! Ó. H. (in a verse):—nema e-t at e-m, to learn something, derive information from one, ek hefi hér verit at nema kunnustu at Finnum, Fms. i. 8; hann nam lögspeki at Þorsteini, Ísl. ii. 205; hann nam kunnáttu at Geirríði, Eb. 44; Glúmr hafði numit þenna atburð at þeim manni er hét Arnórr, Fms. i. 266; en Oddr nam at Þorgeiri afráðs-koll …, Ari nam ok marga fræði at Þuríði Snorra dóttur Goða … hann hafði numit af gömlum mönnum ok vitrum, … eptir því sem vér höfum numit af fróðum mönnum, … þótt hverr maðr hafi síðan numit at öðrum, … ok hafa menn síðan at þeim numit, Ó. H. (pref.); nemi þér af mér, Fms. viii. 55.
    C. Reflex., prop. to take, seize for oneself:
    1. to take by force; ef maðr nemsk konu, ok samþykkjask þau síðan, þá …, H. E. i. 247.
    β. to stop; ok hafða ek þat sverð, sem aldri hefir í höggi stað numisk (= numit), Fas. ii. 208; friðr namsk, ceased.
    γ. to refuse, withhold from doing; hann bað hann eigi nemask með öllu at göra sem bændr vildu, Hkr. i. 142; hverr bóndi er þat nemsk ( who makes default), gjaldi …, K. Á. 40; þar var kominn fjöldi liðs ór Austr-löndum til móts við hann, ok námusk förina ( refused to go) ef hann kæmi eigi, Fb. ii. 71; en ef maðr nemsk leiðangrs-görð, eðr leiðangrs-ferð, þá hafi ármaðr sótt þat fyrr en skip komi á hlunn, … at hann hafi leiðangr görvan ok eigi fyrir nomisk, N. G. L. i. 200; en þó vil ek eigi fyrir minn dauða at nemask ( disregard) hans orðsendingar, O. H. L. 29.
    2. to learn; láttú nemask þat, learn, take heed that, Skv. 1, passim; eptir þetta nemask af aptrgöngur hans, Ld. 54.
    II. part. numinn, as adj. numb, seized, palsied; hann var allr numinn öðrum megin, ok mátti eigi mæla hálfum munni, Ann.; þá varð ek sem ek væra numinn, Mar.; vera frá sér numinn, to be beside oneself, from joy, astonishment, or the like, cp. the references above (A. 3).

    Íslensk-ensk orðabók > NEMA

  • 27 NÆR

    adv. and prep. with dat.
    1) near, in the vicinity (of);
    nær eða fjarri, near or far;
    nær staddr, present;
    brautu nær, near the road;
    nær því sem, neara the place where (þar í nesinu, nær því sem þingit hafði verit);
    þar nær, in the vicinity (sveinarnir hlaupa til skógar, er þar var nær);
    2) towards, of time (nær aptni, morni);
    3) nearly;
    nær átta tigir manna or nær átta tigum manna, nearly eighty men;
    þar kómu menn af nær öllum löndum, almost from all countries;
    nær viku munu við dveljast, we shall stay nearly a week;
    4) in accordance with, in conformity to (nær ætla ek þat lögum Íra);
    5) near the truth (máttu nú nær gæta, hvar beina okkarra er at leita);
    6) compar., nearer = nærr( ver eigi nær honum en mál nemi); fitter (væri nær miklu, at);
    7) adv., when, = hve nær (nær skal mér þat ömbuna? sagði B.);
    B. spurði, nær þeir mundu aptr koma, when they would be coming back.
    * * *
    adv. used both as positive and comparative of ná-, q. v.; superl. næst; mod. usage makes nær the comparative, nærri the positive, cp. fjar, fjarri, firr, which are analogous: [A. S. and Engl. near; Scot. nar; Dan. nær]:—near:
    I. as positive, with dat., brautu nær, near the road, Hm. 71; hjarta nær, 94; borgum nær, Sighvat; nær Heiðabý, Fms. vi. 64 (in a verse); vera nær e-u, to be present at; hvergi nær, nowhere near; vóru þá búendr hvergi nær komnir, Ó. H. 210, Eg. 111, Grág. i. 69; nær eða fjarri, nigh or far, Fms. viii. 346:—nær aptni, near night, towards night, Hm. 97; nær morni, 100:—near, according to, nær ætla ek þat lögum Íra, Ld. 76; er þat nær þínu skapi, Nj. 24.
    2. metaph. near, close, sharp; sem þú mátt vánu nær ( probably) vita, Sks. 183 B; geta þess sumir til, at þú munir þér þetta eigi nær ætla, folks say that it comes not from thy heart, Fms. xi. 280; Sigurðr þótti nær sér taka þetta bragð, it was cleverly done, vii. 219; cp. taka e-ð nærri sér, to overstrain one’s powers; hann hefir tekið nærri sér, … ok var nær hverjum vænna horfði, it was a drawn game, Nj. 45; e-m verðr nær stýrt, to have a narrow escape, Fms. v. 266; nær meir, more near to, Hom. 159; engi skal nær meir göra en, Gþl. 456.
    3. adv. nearly, almost; nær þrjátigi manna, Grett. 95 B; nær tuttugu, Eg. 37; níu hundruð eðr nær því, Fms. i. 109, Rb. 466; nær hundraði vetra, Landn. 322; nær tveggja manns-vaxta, Fas. ii. 508; siðaðr nær betr en, almost better than, Fms. i. 242; nær af öllum löndum, Ld. 28.
    II. compar. nearer; nær kirkju eða firr, K. Þ. K.; nær vetfangi, Grág. ii. 43; ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 28: temp., eigi nær vár-þingi en …, Grág. i. 100; eigi nær páskum en …, 324: metaph. nearer to, þess firr var er þeir gengu nær, Ld. 322.
    2. fitter; væri nær miklu, at …, Valla L. 218; miklu er þetta nær, en …, Þórð. 49, Nj. 37; nær er nú aptr at hverfa en fyrr, Fms. vi. 155: in mod. usage, iron., þér er nær at þegja, it will be better for thee to hold thy tongue; þér var nær að vera kyr!
    B. Adv. and conj. [Dan. naar], when; hafðú njósn af nær þeir koma, Nj. 5; halda vörð á nær tími mundi vera at hitta konung, Eg. 420; göra orð nær líkast væri at veita atför jarli, Fms. i. 54; kveða á nær hón varð léttari, Grág. i. 349; nær þeir ( supposed that) auka jömnu, ii. 257.

    Íslensk-ensk orðabók > NÆR

  • 28 OF

    I)
    prep.
    1) with dat. and acc., over = yfir (fara of fjöll; sitja of borði); of time, = um; of haust or of haustum, in the autumn; of aptaninn, in the evening; of hríð, for a while; of allt, always;
    2) with acc. of, about (bera vitni of e-t);
    3) in a casual sense, poet.; of sanna sök, for a just cause, justly.
    an enclitic particle, chiefly placed before verbs; ek drykk of gat ens dýra mjaðar, I got a draught of the precious mead.
    n.
    1) great quantity, number; of fjár, immensity of wealth; of liðs, a vast host of men;
    2) excess; við of, to excess; þótti hirðmönnum hans við of, they thought it was beyond measure;
    3) pride, conceit (kirkjan verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja).
    adv.
    1) with adjectives and adverbs; too; of gamall, ungr, langr, stuttr, too old, young, long, short; of mjök, too much; of lengi, too long;
    2) with the neuter of a past part. over-much, too much; hafa of drukkit, to have drunk too much; hafa of gört, to have transgressed; hafa of mælt, to have said too much; hafa of tekið við e-n, to have gone too far.
    * * *
    1.
    prep. with dat. and acc., the form varies; umb is an obsolete and rare form, hence um, sounded umm, which is far the most common form in old writers, and has altogether superseded both umb and of: [the ‘of’ answers nearest to Ulf. uf; O. H. G. oba; Germ. ob; Gr. ὑπό; Lat. sub; Sansk. upa.] Most of the oldest vellums, as also the poets, prefer to use ‘of,’ yet not all, for the Cod. Reg. of Sæm. Edda in nine cases out of ten writes um, so also did the Cod. Acad. primus (the Kringla) of the Hkr.; and this is important, for these two vellums are our chief sources for old poetry; on the other hand, the Cod. Reg. of the Snorra Edda prefers ‘of.’ Among other vellums the old fragment of the Orkn. S. (Arna-Magn. No. 325) mostly uses ‘of’ as of nóttina, Orkn. 110; of hans daga, 178; of Jól, 180; of daga þeirra bræðra, 182; but also ‘um’ e. g. ofan um sik, ofan um hann, id. The word will be given in full under letter U, so that a few references may suffice here:
    I. in the sense over, Lat. super, with dat. and acc.,
    α. jörð grær of ágætum barma, Eg. (in a verse); brann of fylki, Ýt.; of svírum, Hornklofi; dík flæði of líkum, Fms. xi. 191; sjár þýtr of árum, vi. (in a verse); of bý breiðum, Lex. Poët.
    β. with acc., of nýt regin, Vþm. 13; of dróttmögu, 11; of liðu, Sdm. 9; of sumar, Vsp. 40; of garð risa, Gs.; of lopt ok lög, Hkv.; úlfr gengr of ýnglings börn, Eg. (in a verse); vestr fór ek of ver, Höfuðl. 1; liggja of ungan Mörukára, Fms. vi. (in a verse).
    II. in a causal sense = Lat. ob; of sanna sök, for a just sake, justly, Fms. ii. 322 (in a verse); of minna, for a less cause, Glúm, (in a verse); of litla sök, Lex. Poët.; of sannar deildir, id.; of minni sorgir, Korm. (in a verse).
    2.
    and um, an enclytic particle, chiefly placed before verbs or participles, seldom before nouns; it is obsolete, and occurs only in old poetry and now and then in the oldest prose; the spelling varies, for here too the Cod. Reg. of Sæm. Edda, as also the Kringla, mostly prefer um, so as to take examples from the poem Hm., um skoðask, um skygnask, 1; um getr, 8; um á ( owns), 9; þylsk hann um, um getr, 17; um farit, 18; síns um máls, 21; um gelr, 29; um þörf, 38; um getr, 58, 65; um dvelr, 59; um viðrir, 74; um lagit, 84; um vakin, 100; um komin, um sofin, 101; um kominn, 104; um gaf, 105; um geta, 123; um heilli, 129; um reist, 145; um stendr, 154; um kann, 163: of gat, 140; of alinn, 72; of kom, 145; of vitaðr, 100; of blótið, 145: vf, vf boðit, 67; vf heimtir, 14: thus in this single poem ‘um’ occurs about twenty-four times, ‘of’ five times, and ‘vf’ twice: for the other poems see Bugge’s Edition: on the other hand, of traddi, Gh. 2; of þrumir, Gm. 8; of hyggi, 34; at ek öllum öl yðr of heita, Hým. 3; of geta, 4; of teknir, 14; of heitt, 32:—in prose, ef maðr má eigi of koma, Grág. ii. 209; of förlar, Kb. 14; of telrat, 178; er héðan of sér, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 387; en ér of sét eigi ljós, but you see not the light, 645. 81; at eigi of sá á miðli, Íb. 11; má of rannsaka, 677. 6; þó at báðum of göri, 2; ok af því of eykr eigi atkvæði, Skálda (Thorodd) 165; sem menn of bera megu, Hom. (St.); at hann megi jafnfúss of vera, id., and passim in that old vellum, see Fritzner’s Dict. s. v.; ef því um náir, Grág. (Kb.) 209; ef þeir um sitja, 74; um ves, 76; um taki, 89; um göra (twice), 109; um telrat, 194; urn býðr, 230; um komi, 234; ef sól um sæi, if the sun was to be seen, ch. 29.
    II. seldom before nouns; síns um máls, Hm. (see above); um þörf, 38; as hans of dólgr, Skv.; Baldrs of barmi, Haustl.; öll of rök, Alm. 9; of sköpt, kinsmen, Edda (Gl.), Lex. Poët.; of tregi, Gkv. 1. 3 (thus Bugge in two words); Þórs of rúni, Haustl.; of kúgi, an oppressor, Fms. vii. (in a verse); with adjectives, of reiðr, Skm.: it remains in some old sayings or phrases, án er íllt um gengi; um seinan, Nj. 91.
    3.
    adv. [this particle is closely akin to the prep. of; the extended form ofr- (q. v.) is mostly used in compds, not singly, and answers to Gr. ὑπέρ, Lat. super, Engl. above]:
    1. as subst. excess, pride, conceit; því at hón verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja, Ld. 318; við of, to excess, Ísl. ii. 154; þótti hirðmönnum hans við of, hversu mikit, they thought it was beyond measure, Vígl. 17; um of, to excess: the phrase, of sem van, too much or too little; það er of sem van.
    2. with gen., of fjár, immensity of wealth, Nj. 9, 27, Eg. 68, Ó. H. 198; of liðs, a vast host of men, Hkr. ii. 265; of manna, Fms. vi. 146.
    B. Adv. too, Lat. nimis, and may be used with any adjective; when with adjectives it is better written separately, of gamall, too old; of ungr, too young, Ld. 262; of langr, of stuttr, Art. 96; of stórr, of lítill, Eg. 50; of harðr, of linr, of góðr, of vándr, of kaldr, of heitr, of magr, of feitr, of digr, of breiðr, of mjór, of hár, of lágr, of víðr, of þröngr, of margr, of fár, of mart, Njarð. 372; of þögull, of heimskr, of máligr, Art. 30, 82.
    2. with adverbs; of mjök, too much, Eg. 226, Ísl. ii. 391; of fjarri, Fms. ii. 181; of lengi, too long, x. 379; of seint, too late. Art. 96; of snemma, of árla, too early; cp. um of viða, of sjaldan, of opt, etc.
    II. with the neut. of a past part., overmuch, too much, with the notion of having overdone or sometimes wishing not to have done it; hafa of drukkit, to have drunk too much, Gm. 51; hafa of aukit, Eg. 202, Hkr. ii. 209; hafa of gefit, to have given more than one likes, Ld. 318; hafa of gört, to have transgressed, Nj. 221, Fms. xi. 333; eigi of hefnt, Grett. 124; hafa of keypt, bought too dear, Jb. 372; hafa of mælt, Fms. i. 163; þykjast hafa of talað, wish one had not said it; sé mér þetta of mælt, Mar.; hafa of tekið við e-n, to have gone too far, Fms. viii. 258; hafa of seinat, too late, Ld. 144, Fas. i. 196; um seinat, Fms. viii. 162:—‘of’ is opp. to ‘van-,’ too much, too little, hafa van-dæmt, of-dæmt, of-mælt, Gþl. 378; van-refst of-refst, 272; of-talt van-talt, 477; of-alnir, van-alnir, Grág. i. 455.
    III. rarely with verbs; of-tala, to talk too much.

    Íslensk-ensk orðabók > OF

  • 29 ofan

    adv.
    1) from above, down, downwards;
    falla ofan, to fall down;
    taka ofan húsin, to pull down the house;
    2) on the uppermost part, at the top (klettrinn var víðr ofan);
    3) above the surface of, with gen. (ofan jarðar);
    4) with preps.:
    ofan af, down from (ofan af landi);
    ofan á or ofan, down upon (leggr Refr á hann ofan aptr klæðin, ok þar leggst Álfdís ofan á klæðin);
    besides (á þetta ofan allt gerði hann suðr at oss þrettán skútur);
    þola hverja skömm á aðra ofan, to bear one disgrace after another;
    ofan á or á ofan, to boot, into the bargain, = þar á ofan;
    ofan eptir, down along (reið hann þá ofan eptir dal);
    ofan frá, below (var verkr í enni hœgri kinn ofan frá auganu);
    ofan fyrir, down over (hann féll dauðr ofan fyrir klettinn);
    fyrir ofan, above (arfasáta, er hér stendr fyrir ofan húsin);
    steinveggr var fyrir ofan, above, higher up.
    * * *
    adv., the mod. Faroe dialect has oman, [Goth. obana; A. S. ofan; Germ. oben]:—from above, down, downwards.; falla ofan, to fall down, 623. 24, Eg. 240: taka ofan hús, to pull down, 100; fóru ofan þangat, Nj. 68; hann klauf ofan allan skjöldinn … reist ofan allan fótum, from top to bottom, 246; hann hjó frá ofan höndina, separated, cut off the hand, 160: metaph., telja e-t ofan, to ‘talk down,’ dissuade, Fms. xi. 11; taka ofan, to uncover the head.
    II. with prepp. denoting motion from above; ofan af landi, Eg. 32; ofan af himnum, down from heaven; ofan til skipa, 244; ofan eptir dal, ofan eptir eyrum; hann féll ofan fyrir klettinn, he fell down over the rock, Fær. 31; ofan fyrir bjargið, ganga ofan í fen, to sink, plunge into the fen, Nj. 21; veit þá heldr fyrir ofan, it sloped downwards, Fær. 40.; detta ofan í, to sink down into the mire, of cattle; þeir riðu ofan í Skaptártungu, Nj. 261; ofan í fjöru, ofan í dalinn, ofan í gröfina, etc.; ofan á herðar, mitt læri, ofan á belti, 2; ór himni ofan, down from heaven, Clem. 21; ofan frá merkjá, Eg. 100; hann lét (the garment) falla ofan um sik … sem klæðit hrundi ofan um hann, Orkn. 182; ofan um ís, down through the ice.
    2. without motion; ofan á, upon, Lat. super; stendr hann þar á ofan, Ó. H. 108; liggja ofan á, leggjask ofan á, setja, láta ofan á e-t, etc.; ríða ofan á milli, to sit between the packs of a pack-horse; leggja ofan yfir, to cover over, Fas. i. 377.
    III. the uppermost part; viðr ofan, large at the top, Fær. 29.
    IV. adverbial, á ofan, over and above, to boot, into the bargain, Grett. 94, Fms. ii. 42: á þat ofan, Bs. i. 71; fyrir þat ofan, besides, Grág. i. 428: fyrir ofan, with acc.; fyrir ofan hús, Nj. 199; fyrir ofan kné, 28; fyrir ofan sjó, Fms. iv. 354; steinveggr var fyrir ofan, above, higher up, Orkn. 310; fyrir ofan ok neðan.
    V. with gen. above the surface of; ofan jarðar, above earth, alive; ofan sjóar, afloat.

    Íslensk-ensk orðabók > ofan

  • 30 sjaldan

    * * *
    (sjaldnar, sjaldnast), adv. seldom (s. hefi ek aðra haft at skildi fyrir mér).
    * * *
    adv., compar. sjaldnar, sjaldnast (but sjaldar, Barl. 96, 100); in mod. proncd. skjaldan, with a non-radical k: [A. S. seldan; Engl. seldom; Germ. selten; Dan. sjelden]:—seldom; mjök s., Am. 78; sem sjaldnar kann henda, Fas. i. 158; þá væri hann sjaldar á tali við þik, Barl. 96; miklu sjaldar enn hann vildi, 100; ef prestr syngr þar sjaldnar, K. Þ. K.; sjaldnar verðr sá heim sóttr er fám görir gott, Bs. ii. 98; meira vírðisk þat er sjaldnar verðr = ‘omne ignotum pro mirifico.’ Hom. (St.); það er nýtt sem skjaldan skeðr, a saying (mod.); sem sjaldnast, Hom. (St.); tvá daga í viku it sjaldnasta, at least, Vm. 94; it sjaldnasta á tólf mánudum, at seldomest once a twelvemonth, Bs. i. 168; ó-sjaldan, not seldom, Vsp. 26.
    2. with the notion of never, not; hann s. sitr er hann slíkt of fregn, Vsp. 30; s. verðr víti vörum, Hm. 6; s. hittir leiðr í lið, 65; s. sút ala, 47; s. bautasteinar …, 71; heldr var ek hæg sjaldan, Am. 95; sjaldan hefi ek aðra haft at skildi fyrir mér, Nj. 8; s. fór svá þá er vel vildi, Ld. 290; sjaldnar myndim vér þess iðrask, þó at vér mæltim fleira en færa, one would seldom have to repent having said too little rather than too much, Hrafn. 9; hafðu þat fram s., never put that forth, Am. 38.
    COMPDS: sjaldgæfr, sjaldgætr, sjaldheyrðr, sjaldkvæmr, sjaldsénn, sjaldstundum.

    Íslensk-ensk orðabók > sjaldan

  • 31 SNÚA

    * * *
    (sný; snøra or snera; snúinn), v.
    1) to turn, with dat.;
    snýr jarl þangat herinum, the earl turns his host thither;
    snúa úfriði á hendr e-m, to begin hostilities against one;
    snúa aptr ferð sinni, to turn back;
    2) to turn, go;
    sneru þeir þá yfir ána, then they went across the river;
    þeir snerú í móti þeim ok börðust við þá, they turned against them and fought with them;
    snúa aptr, to turn back;
    snúa brott, to go away (maðrinn sneri þá brott);
    3) to change, alter (hann sneri síðan nafni sínu);
    snúa skapi sínu, to change one’s mind;
    4) to turn, twist, twine (snúa vönd í hárit);
    5) to translate (snúa Látinu-bréfinu í norrœnu);
    6) impers., snýr e-u, it is turned (snøri þá mannfalli í lið Kirjala); it changes (brátt sneri fjáærhaginum fyrir Teiti, er G. var í brottu);
    7) with preps.,
    snúa at e-m, to turn on one;
    snúm vér nú at þeim, let us turn upon them;
    snúa at brúðhlaupi, to prepare for;
    halt svá hendi yfir honum, at øngri hefnd sé til hans snúit, protect him so that no vengeance may befall him;
    snúa e-u til leiðar, to bring about;
    skiptir mik miklu, hversu þú vilt til snúa, what turn thou wilt take;
    snúa e-u um, to turn upside down, upset (um snýr þú öllum, sætunum); to change completely (hón kvaðst hafa ætlat at snúa þar um lands-lagi öllu);
    snúa undan, draw back, retreat, flee (en er Baglar sá þat, þá sneru þeir undan);
    8) refl., snúast.
    * * *
    pres. sný, snýr (snýrðu), snýr; plur. snúm, snúit, snúa: pret. snöri, sneri (also spelt sneyri); subj. snöri and sneri: imperat. snú, snúðú: part. snúinn: [Ulf. sniwan; Dan. snoe.]
    A. To turn, with dat.; sný ek hennar öllum sefa, Hm. 162; ek fékk snúit mínum hesti, Fms. ix. 382; himininn snýr sólu frá austri til vestrs. Rb. 474; hón lét hann mala ok s. kvern, Fas. ii. 377; þeir snúa skipum sínum ok láta framstafna horfa frá landi, Fms. xi. 101; Baglar vildu snúa Rauðsúðinni, viii. 378; hann hafði snúit út skinnunum, vii. 34; snýr jarl þangat herinum, Nj. 127; komask fyrir þá ok snúa þeim aptr, Al. 30: snúa umb öllu því er í er húsinu, Greg. 33; um snýr þú ( to turn up and down) öllum sæmdunum, Ölk. 37; snúa sínu ráði áleiðis með sæmd, to proceed well, take a good turn, Fms. vii. 21; mikit (better miklu) þótti mér þeir þá hafa snúit til leiðar, Edda i. 52; s. máli til sættar, Fms. x. 413; þá snýrðu öllum vanda á hendr mér, Nj. 215; sný ek þessu niði á hönd Eiríki, Eg. 389; at öngri hefnd sé til hans snúit, Nj. 266; snúa vináttu sinni til e-s, Fms. x. 51; s. úfriði á hendr e-m, to turn upon a person, begin hostilities, ix. 436; s. e-m til samþykkis við sik, vii. 307; snúa at brullaupi, to prepare for, Ld. 70, Fms. x. 105; s. til seyðis, Edda; nú skiptir miklu hversu þú vilt til snúa, what turn wilt thon take? Gísl. 58; snúa aptr ferð sinni, to turn back, Fms. vi. 89.
    2. to turn on a journey; göra þá ráð sitt, hvert hann sneyri (subj.) þaðan, … snéri konungr þá með þat lið austr, Fms. v. 24: snúa aptr, to turn back; þeir snéru aptr til Kvenlands, Eg. 59, Fms. vii. 289, viii. 378; at þeir snöri (subj.) heimleiðis … vildu þeir við þetta heim snúa, Rb. 261; sneyru þau suðr, Landn. 77; skipin snéru hér ok hvar undir nesit, Fms. ix. 314; snöri hann þá frá, Stj. 401; þá snéru þeir undan, drew back, Fms. ix. 216; snúm at þeim, let us turn upon them, Nj. 245; snéri hann þá í móti honum, 8; hann snýr í móti honum, 125; sólin snýr um jörðina, turns (passes) round the earth, Rb. 488.
    3. to change, alter; hann snéri siðan namni sínu, Fms. ix. 272; nú skulu vit snúa vísum þeim er mest eru ákveðin orð, v. 173; s. skapi sínu, Fas. i. 339; snúa þingboði í herör, Hkr. i. 270: sneri hón því í villu er hann hafði mælt, Nj. 161; sneri hann manns-líki á sik, 623. 35: to turn, translate, snúa Látinu-bréfinu í Norrænu, Bs. i. (Laur. S.); Rodbert ábóti sneri ok Hakon konungr … lét snúa þessi Norrænu-bók, El; snúa þeim lögum í Norrænu. K. Á. 122; s. ór Franzeizu í Norrænu, Art.
    II. to turn, twist, absol.; fá, mér leppa tvá ór hári-þínu, ok snúit þit móðir mín saman til boga-strengs mér, Nj. 114: with, acc., lét hann snúa hinu ramligustu blýbönd, Fb. i. 564; vóru snúin þar fyrir speld, a shutter for the window, Nj. 114; var vöndr snúinn í hár þeim, Fms. xi. 147; snúa e-n undir, to throw down by a turn or twist, in wrestling, 656 B. 9: so also, snúa e-n niðr, to throw down, Stj. 346; harð-snúinn, hard-twisted; margsnúinn, many-twisted, cp. snúðr, snúðigr; snúa vélar ok svik, to twist, contrive, Sks. 349.
    III. impers. it is turned; þá. snéri um sæti því, it was upset, Sks. 110 B: acc., þá snéri um höll konungsins ok öll önnur hús, 648 B, less correct; henni snýr frá austri til vestrs, Rb. 480; snéri þá mannfalli í lið Kirjála, Eg. 59; sneri mannfalli á hendr Ribbungum, Fms. ix. 313; brátt sneri fjárhaginum fyrir Teiti, Sturl. i. 131 C; ef konur hengja klæði út … en ef um snýr, if they be turned up and down, N. G. L. i. 349.
    B. Reflex. to turn oneself; hafði Gunnarr snúizk í hauginum, Nj. 118; snerisk hann á hæli, 253; allir Þrændir snérusk til hans, Fms. i. 55.
    2. snérisk hann suðr aptr, he returned, Fms. xi. 417; snýsk Jörmungandr í jötunmóði, Vsp.: en þegar eptir snýsk fram Viðarr, W. comes forth, Edda i. 192; snerisk sá maðr fyrir honum inn í höllina, wheeled round into the hall, Edda 34; snúask undan, Nj. 129; snúask at e-m, í móti e-m, við e-m, to turn upon, face about, to meet an attack or the like, 84, 115, 129. Eg. 380, 583, passim: snúask um, to turn up and down; snýsk jörðin um fyrir sjónum þeirra. Fms. i. 9; snúask í hring, to spin round, rotate, Rb. 100; svá snerisk ( it turned out so) at þér kómusk í engan lífs-háska, Eg. 45; þá snýsk veðrátta á inn hægra veg, Rb. 100; vatnið snýsk til loptsins svá, sem þat þynnisk, Stj.; þó er líkast hann snúisk til várrar ættar um vinfengit, Nj. 38; snúask til leiðar, to turn towards the right, Fms. vii. 136; snúask til hlýðni við e-n, i. 232; þú neitaðir Guði ok snérisk aptr ( returnest to sin), … þú tókt við skírn ok snérisk til Guðs, Hom. 151: vér snörumk frá Skapara órum, turned away from our Maker, Greg. 38; at þeir snúisk ok fram heilsu anda sinna, 623. 26; snérisk allr lyðr í sút ok sorg, Stj.: pass., snúask um, s. niðr, he turned up and down, Sks. 110 B.
    II. part., for snúandi, Bs. i. 139, l. 28, read suiuandi, i. e. svífandi.
    2. past part. snúinn, turning to, bent on; snúinn til fégirni, Fms. v. 35; snúinn til vináttu við e-n, xi. 350; lýðr s. Guði til handa, 656 B. 8; konungr var mjök snúinn á þat at sigla til Írlands, enn menn hans löttu, Fms. x. 142, v. l.

    Íslensk-ensk orðabók > SNÚA

  • 32 SPYRJA

    * * *
    (spyr, spurða, spurðr), v.
    1) to track, trace steps or footprints (hundar þeir, er vóru vanir at spyrja þá upp, er undan hljópust);
    2) to investigate, find out (þeir fengu hann eigi upp spurðan);
    3) to ask;
    G. spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, G. asked what he wished them to do;
    with gen., spyrja e-n tíðenda, to ask tidings of one;
    spyrja e-n ráðs, to ask advice of, consult one;
    H. spurði margs ór brennunni, H. asked much about the burning;
    with preps., spyrja e-n af e-u, at e-u, at um e-t, um e-t, to ask one about a thing;
    spyrja at e-m, to inquire after one;
    spyrja e-n at nafni, to ask one his name;
    spyrja eptir, to ask, inquire (spurði hón eptir, hvat íslenzkra manna væri á skipi);
    spurði Höskuldr dóttur sína ekki eprit, H. did not ask his daughter’s consent;
    4) to hear, be informed of (spyrja sönn tíðendi);
    Snorri spyrr nú, hvar komit málunum, now S. hears how the causes stood;
    spyrja til e-s, to get inelligence as to, hear of (síðan hefi ek aldri til hans spurt);
    5) refl., spyrjast, to be heard of or reported, to get abroad;
    til Þórveigar spurðist þat, at hon lá hætt, it was told of Th. that she was very ill;
    impers., mér spyrst á þann veg, I am told;
    hefir til þessa skips aldregi spurzt, nothing has since been heard of this ship;
    spyrjast fyrir um e-t, to inquire about (þeir spurðust þá fyrir um ferðir Ólafs konungs);
    recipr. to ask one another (spyrjast tíðenda).
    * * *
    pres. spyr, spyrjum, pl. spurði; subj. spyrði; imperat. spyr, spyrðú part. spurðr, spurt: a part. spurnum, as from a strong verb spurinn, Sks. 12 B. In mod. usage sounded as with u throughout, thus, infin. spurja; pres. spur; imperat. spurðu: with neg. suff. spyrjattu ( speer thou not), Fas. i. (in a verse): [spor; A. S. spurian; Scot. and North. E. speer; Germ. spüren; Swed. spörja, spörge.]
    B. To track, trace steps or footprints; nú er maðr stolinn fé sínu, ok sér hann manna-farveg liggja frá garði, þá skal hann … spyrja til garðs manns, Gþl. 539; með hundum, er því vóru vanir at s. þá upp er undan hljópusk, Ó. H. 247, Hom. 159.
    2. metaph. to track, investigate, find out (Germ. aufspüren): ok er engi likari til enn annarr, þá skolu ölhús-menn morð spyrja, N. G. L. i. 62; en erfingi spyri morð ef hann kann eptir koma, ii. 215; þá spyri erfingi morðs (morð), i. 309, but this sense is old and obsolete: s. upp, to find out; þeir fengu hann eigi upp spurðan, Sturl. ii. 125.
    II. to speer, ask, absol. or with gen.: spyrja lögspurning, Grág. i. 21; Gunnarr spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, Nj. 100: þeir spurdu hvat þar væri komit. Fms. i. 9:—with gen., s. e-s, to enquire after; spyrr konungr margra tiðinda, iv. 192: hann spurði margs ór brennunni, Nj. 213, passim: to request, spyrja síðan alla lögréttu menn, Grág. i. 8.
    2. with prepp.; spyrja at e-u or spyrja e-n at e-u, to speer or ask after; spurði hann at Ástriði ok syni hennar, Fms. i. 70; s. at þingfesti manna, Grág. i. 19: spyrr Sigvaldi at ferðum Ólafs, Fms. x. 226, Gþl. 221; konungr spurði hann at nafni, speered at him for his name, Nj. 6:—s. eptir, spurði Höskuldr dóttur sína ekki eptir, did not ask her, ask her consent, Ni. 17; spurði Fjönir eptir bræðr sína, F. asked after his brothers. Fms. xi. 44; s. eptir e-n, to enquire after, i. 263, iv. 32, Eg. 89:—s. e-n um e-t (= eptir e-u), þeir spurðu Gunnar um fundinn, Nj. 100.
    3. to hear, be informed of (Germ. erfahren): þat spyrja synir Haralds, Fms. i. 18; þat spyrr Bárðr at …, Eg. 31; Snorri spyrr nú hvar komit er málunum, Nj. 244, passim: s. til e-s, to get intelligence as to; þeir spurðu til Birkibeina, Fms. ix. 224; Gregorius spurði til þeirra þar sem hrita Saurbæir, vii. 270; spurði hann til Sóta, at hann var farinn suðr, Nj. 7.
    III. reflex. to be reported, get abroad; skipkváman spyrsk, Nj. 5; tíðendi spyrjask, 25, 85; til Þorveigar spurðisk þat, at hón lá hætt, it was told of Th. that she was very ill, Korm. 164; hefir til þess skips aldregi spurzk, nothing has since been heard of this ship. Nj. 282: impers., mér spyrsk á þann veg, I am told, Eg. 20: spyrjask fyrir um e-t, to enquire, Ld. 226, Hkr. ii. 333: spyrjask um vandliga, id., Sks. 284.
    2. recipr. to ask one another; spyrjask tíðenda, Nj. 227, 228, Eg. 547.
    3. part., svara spurnum hlut, Sks. 12 B.

    Íslensk-ensk orðabók > SPYRJA

  • 33 TOPT

    f.
    1) ‘toft’, homestead;
    Skaði byggvir fornar toptir föður, S. dwells in her father’s old home;
    2) a place marked out for a house or building (skyldi þar vera kaupstaðr; hann gaf mönnum toptir til at gera sér þar hús);
    3) the mere walls or foundations of a (former) building (út með firðinum eru víða toptir).
    * * *
    tomt, tupt, toft, tuft; the vowel is short, and toft makes a rhyme to opt (Sighvat), Hr optr, lopt, Skáld H. 6. 8: in mod. pronunc. tótt, cp. Dr. Egilsson’s Poems, p. 95; [the forms in early Swed. and Norse also vary much, tompt, top, toft, Schlyter; the word is identical with Engl. tuft.]
    B. A green tuft or knoll, green, grassy place, then generally like mid. Lat. toftum, Engl. toft, a piece of ground, messuage, homestead; en nú Skaði byggir fornar toptir föður, Gm. 11; atgeirs-toptir, poët. ‘halberds-homestead,’ i. e. the hands holding the halberd, Ad.; óðal-toptir, an allodial piece of ground, Fms. vi. (in a verse); ef maðr færir hús frá óðals-tuft, þá skal hann bera einu sinni með vátta tvá á óðals-tuftir, if a man removes a house from its ancient (allodial) ground, N. G. L. i. 379 (v. l. 14, 15); toptar nökkvi, the ‘toft-ship,’ i. e. a house, Ýt.; Hropts sig-toptir, Odin’s homestead of victory, i. e. Walhalla, Vsp.
    2. a place marked out for a house or building, a toft; en ef sú kirkja brotnar ok falla hornstafir, þá eigu vér timbri á tuft at koma fyrir tólf mánuðr, bring the timber to the toft within twelve months, N. G. L. i. 7, 8; göra kirkju ok hvergi tuft eyða, build a church, and not lay waste the toft, 8; en ef hón er eigi til, þá skal kaupa tuft þar sem menn vilja svá sem menn meta, purchase a toft where to launch the ship, 100; kirkja á skóg hálfan með tupt ok vexti, Vm. 114; mylnu-hús, tuppt ok grundvöll, D. N. iv. 537, B. K. 55, 57; skyldi þar vera kaupstaðr, hann gaf mönnum toptir til at göra sér þar hús, Hkr. i. 274; hann markaði toptir til garða, ok gaf búondum eðr kaupmönnum, Ó. H. 42; verk Dróttins várs marka topt fyrir verkum órum, Greg. 56.
    3. a square piece of ground with walls but without roof (cp. tjalda), this is the special later Icel. sense; Hjörleifr lét göra skála tvá, ok er önnur toptin átján faðma enn önnur nítján, Landn. 35; skógr umb skála-tofst, D.I. i. 475; sér þar tuptina sem hann lét göra hrófit, Ld. 34; en er hús vóru ofan tekin, þá var þar síðan kallat Hrafn-toptir, Eg. 100; út með firðinum eru víða toptir ok vítt land þat er engi maðr á, þar vil ek at vit reisim okkr bústað, Háv. 41; rétt er at kveðja búa at toptum ef búar eru brott farnir, Grág. ii. 124; búðar-tópt, the square walls of a hut without a roof, Rd. 274; toptin var full af torfi ok grjóti, id.; hann lét grafa hann hjá toptum nokkurum, Fs. 141; hús-topt, skála-t., kirkju-t., skemmu-t., fjós-t., fjárhús-t., bæjar-t., nausta-t., the bare walls, ruins of a house, skáli, church …; augna-tópt, eye-socket; svá stóð toptin eptir í varr-símanum at þar var logn, the water in the wake was like a lane, with a wall of waters on both hands, Hkr. i. 283.

    Íslensk-ensk orðabók > TOPT

  • 34 út-lagi

    a, m. an outlaw, Bs. i. 719; hann er útlagi Dana konungs, Nj. 8; víkingum ok útlögum konungs, Eg. 344, v. l.; er þeir héldu útlaga hans, Fms. vi. 100; hann görði Hrólf útlaga of allan Noreg, Hkr. i. 100; hón var útlagi af Noregi, Eg. 344; hann görði Egil útlaga fyrir endilangan Noreg, 368; hann lét dæma Kol útlaga, Nj. 122; göra útlaga verk, to commit an outlaw’s deed, K. Á. 144.

    Íslensk-ensk orðabók > út-lagi

  • 35 VIÐ

    I)
    prep. with dat. and acc.
    I. with dat.
    hann sló honum niðr v. steininum, he dashed his head against the stone;
    hús liggja v. velli, the houses lie in ruins;
    kasta sér niðr v. velli, to cast oneself down on the ground;
    er inn efri kjöptr v. himni, en inn neðri við jörðu, the upper jaw touches the heaven, the lower the earth;
    hann hjó hann upp v. garðinum, he smote him close by the fence;
    skera af sér strenginn við øxinni, to cut the string, asunder against the axe;
    2) against, towards, of direction;
    horfa v. e-m, to look towards, face;
    3) along with (hann hafði marga smiðu v. sér);
    4) with, of an instrument (jarl hljóp upp v. sverði);
    5) among;
    gengu síðan í sæti sin v. öðrum mönnum, among other men;
    6) denoting barter, exchange, against, for (geta gull v. grjóti);
    7) denoting remedy, against (hjálpa e-m v. e-u);
    8) against, denoting contest, warding off (hafa liðsafla v. e-m);
    hafa (viz. afl) v. e-m, to be one’s match;
    9) ellipt. usages;
    stinga v. fótum, to stop;
    hrífa v., to catch hold;
    risa v., to withstand;
    hvatz hann fiðr v., whatsoever he may object;
    II. with acc.
    1) by, at, close to (sníða skeggit við hökuna);
    skjöldr við skjöld, shield to shield;
    v. Sandhólaferju, at Sandholferry;
    v. veginn, by the wayside;
    v. ána, by the river;
    draga segl v. hún, to hoist the sail to the top;
    festa e-n v. meið, tré, to fasten to a pole, tree;
    binda v. fót e-s, to bind up a broken leg;
    dró upp flóka v. austr, in the east;
    2) of time, towards, at;
    v. solar-setr, at sunset;
    v. sól, with the sun, at sunrise;
    v. aptan, towards evening;
    3) at, by (vera heima v. bú sitt);
    Hrútr var v. skip um sumarit, H. stayed by his ship during the summer;
    sitja v. stýri, to sit at the rudder;
    styðja sik v. e-t, to lean on;
    ganga v. staf, to walk with a staff;
    vera v. e-t, to be present at;
    sitja v. drykk, to sit at drink;
    í sýn v. bœinn, within sight of the town;
    5) denoting company, with (bauð þeim heim vill alla sína menn);
    v. annan, þriðja, fjórða mann, being two, three, four altogether;
    6) towards (a person or thing), respecting, regarding (mildr, blíðr, góðr v. e-n);
    til gæzlu v. e-n: for keeping, watching one;
    hræddr v. e-n, afraid of one;
    7) of cause, by, at;
    falla v. högg, to fall by a stroke;
    sigla v. stjörnuljós, to sail by starlight;
    verða reiðr v. e-t, to become wroth at;
    8) as compared with, set off against (þrjóta mun okkr illsku v. þik);
    eigi minna virðr en v. konunginn, of equal worth with the king;
    9) according to, after (gera klæði v. vöxt e-s);
    v. sik, in proportion;
    hann var skapaðr allr v. sik, well shaped, symmetrical;
    vita, hvat v. sik væri, to know what was the matter;
    10) denoting means, with, by (v. þessar fortölur);
    tendra eld v. e-t, to make fire by;
    11) ellipt. usages;
    bregða við, to start;
    hann þagði v., he remained silent;
    fá v. þrjú skip, to add three ships;
    þurfa v., to need;
    bjarga, hjálpa e-u v., to help, put right;
    koma e-u við, to bring about.
    (gen. -jar, pl. -jar), f. withy, withe; collar (viðjar af gulli).
    pers. pron. dual, we two.
    * * *
    1.
    f., gen. sing. viðjar, pl. viðjar, [Dan. vidje; Engl. withy; akin is víðir, q. v.]:— a withy or with; síðan var viðin ( a withy halter) dregin á hals honum, Fms. vii. 13 (see v. l.); þarmarnir urðu at viðu (sic) sterkri, Fas. iii. 34; ef röng eða viðjar slitna, Jb. 398; var enginn saumr í, en viðjar fyrir kné, of a boat, Fms. vii. 216; höggva tré til viðja, K. Þ. K. 88; viðjar af gulli ok silfri, on a dog, Hkr. i. 136, Fas. iii. 45; tún-svín þat er hringr, knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; stjórn-við, the ‘rudder-withy,’ the strap in which the paddle-like rudder moved, like the ζευκτηρίαι in Act. Apost. xxvii. 40.
    2.
    pron. pers. dual (= vit), we two (see ek C); this spelling, which is also that of the oldest vellums, answers to the mod. pronunciation, passim: in mod. usage it has quite taken the place of the old plur. vér.
    3.
    prep., also used ellipt. without its case, or simply as an adverb; við is a curtailed form of viðr, which latter form remains in a few compds, even in mod. usage, thus, viðr-eign, viðr-kenna, viðr-nefni, viðr-lífi, viðr-væri; when found singly, við is the common form in Icel.; but as in MSS. it is commonly abbreviated, v̾, the two forms are hardly distinguishable; við, however, is received as the usual form, viðr being more freq. in Norse vellums, and in some later Icel. vellums imitating the Norse spelling: [Goth. wiþra = πρός; A. S. wider; cp. Scot. wither-shins; O. H. G. widar; Germ. wieder; but Engl. with; Dan. ved; Swed. wäd]:—against, towards, etc.
    WITH DAT.
    A. Against, denoting a leaning or resting on, striking against, or the like; hann hjó hann upp við garðinum, smote him standing against the wall, Nj. 120; stinga höndum við berginu, Symb. 59; ganga við brekkunni, up-hill, against the hill, cp. Lat. adversus montem, Valla L. 212; skjóta við honum skildinum, Fms. i. 44; ljósta skildi við kesjunni, Eg. 378; hann spyrndi við svá fast … spyrna við grunni, Edda 36; kasta sér niðr við vellinum, Nj. 58; leggja e-n við velli, Boll. 344; slá honum niðr við steininum, dashed his head against the stone, Finnb. 292; hann drap hann við borðinu, Korm. 236; hjó af honum höfuð við stokkinum, Fas. ii. 285; ok lagði (þá) við stokki, Am. 73; hús liggja við velli, lie down in ruins, Fms. iii. 144; er hinn efri kjöptr við himni enn hinn neðri við jörðu, the upper jaw touching the heaven, the lower the earth, Edda 41; skera af sér strenginn við öxinni, rubbing it against the axe, Nj. 136; vóru segl hans at sjá við hafi, the sails were seen out at sea, far in the offing, Fas. ii. 403.
    II. against, towards, of direction; gapa við tunglinu, Fas. iii. 622; horfa við e-m, to look towards, face, Eg. 293; horfa baki við e-m, Hkr. iii. 384; líta við e-m, Nj. 132, Fms. i. 125, vii. 314; horfa vid landi, A.A. 24; snúa baki við e-m, Fas. i. 296; snúask við e-m, Hkr. ii. 120.
    III. along with, with, denoting company; hann hafði við sér harpara einn, Str. 57; hann hafði marga smiðu við sér, Fms. ix. 377; fór Margaðr ok Guthormr við honum, Hkr. iii. 113; at Ástríðr mundi vera við feðr sínum, i. 188; er hér ok Sigurðr við jarli, Fms. ix. 327; hann var þar upp fæddr við henni, x. 421; bjóðum vér þér við Hákoni þangat, ix. 252; ferr heim við sínum mönnum, Rd. 312; fór hann við liði sínu, Hkr. iii. 44; við hundrað skipum, Fas. i. 461; gengr síðan í sæti sín við oðrum mönnum, Fms. x. 17; bað biskup ríða við sér (= með sér), 6.
    2. with, of an instrument; jarl hljóp upp við sverði, Fms. ix. 340; sjau menn við vápnum, viii. 14; gengu tveir menn við merkjum, x. 15: the phrase, eiga, ala, geta barn við kouu, Grág., Fms. i. 113, iii. 110, Ld. 102, Eg. 31; merrin fékk við þeim hesti, Landn. 195.
    3. spec. usages; við góðum vinskap, Boll. 362; halda vináttu við föstum trúnaði, Fms. ix. 375; at þær sagnir muni vera við sannindum, true, viii. 6; at berjask við honum eðr við honum lífit láta, ix. 332; fara við herskildi … eyða land við eldi, x. 134; ausa e-t við moldu, Hkr. i. 220; skipuðu mörgum hlutum við (with, among) sínum mönnum, Fms. x. 91; gengu síðan í sæti sín við öðrum mönnum, among other men, 17; skreiðask fram við (= með) landinu, viii. 437.
    4. = ok, with, together with; Þórr við Grimni = Th. and G., Hallfred; höfuð við hjarta, head and heart, Kormak.
    B. METAPH. USAGES:
    I. denoting barter, exchange, against, for (like Gr. ἀντί); gefa gull við grjóti, Fas. iii. 45; selja við verði, Fms. i. 80; seldu mik við hleifi, Hm.; við litlu verði, Eg. 100; við fémútu, Nj. 215; meta e-t við silfri, Fms. x. 5; gefa margra manna líf við yðvarri þrályndi, iv. 194.
    2. denoting remedy, against; beiti við bit-sóttum en við bölvi rúnar, Hm. 140; hjálpa e-m við e-u, to help against, passim.
    II. against, denoting contest, warding off, withstanding; hafa afla við e-m, Lv. 43; hafa liðs-afla, liðs-kost við e-m, Ld. 372, Hkr. i. 272: ellipt., hafa (viz. afi) við e-m, to be one’s match, Lv. 109; þótti sem engi mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89; eg hefi ekki við þér, I cannot lift with (i. e. am no match for) thee; ábyrgjask e-t við e-u, Grág. ii. 216, 364; forða e-m við háska, Edda i. 116; halda þá við ágangi Hákonar, Fms. i. 224; varðveita e-n við e-u, Grág.; ekki hélzk við þeim, Eg. 125; rísa við e-m, Sturl. ii. 119; vera búinn, van-búinn við e-m, Ld. 324; sat hann þar við áhlaupum Dana, Fms. i. 28; vinna við sköpum, Fas. i. 199; sporna við e-u, göra við e-u, see göra, sporna; ef þat nemr við förinni, Ld. 70 (see nema A.I. 7, 8); mæla við e-u, Hkr. ii. 198; tölðu allir við förinni, Greg. 28; setja hug sinn við e-u, Fms. x. 232; kveða nei við e-u, Sturl. i. 27; drepa hendi við e-u, Hkr. ii. 164; reiðask við e-u, Nj. 182; e-m ríss hugr við e-u, Fas. i. 30; mér býðr við e-u, to loathe; sjá við e-u, to shun; varna við e-u, to beware of; vera hætt við e-u, in danger of, Ísl. ii. 262; ú-hætt við e-u, safe, Landn. 319.
    III. with verbs;liggja við e-u, to lie on the verge of; honum lá við falli, Fas. iii. 261; búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; honum var við andhlaupi, Eg. 553; sjá, horfa, líta … við e-u, to look towards; taka við e-u, to receive; búask við e-u, to prepare for, expect, Ld. 106; verða vel, ílla, við e-u, to behave well, ill, on some occasion; komask við veðri, see veðr.
    IV. ellipt. usages; þeir snerusk þá við, turned round, facing, Nj. 245; hón drap við hendi, Lv. 38; hann laust við atgeirinum, Nj. 84.; hann stakk við forkinum, Eg. 220; hann stakk við fótum, stopped, Finnb. 300; hrífa við, to catch hold, Bs. i. 197, 423, Gísl. 125; búask við, to make oneself ready; göra við, to resist; rísa við, to withstand, Fs.; at ek bjóða við tvenn verð, Ld. 146; hvatz hinn fiðr við, whatsoever he may object, Nj. 99; taka við, to begin where another stops; þú skalt gefa mér við ( in return) verjuna, Fbr.
    WITH ACC.
    A. By, at, close to:
    I. denoting proximity; skjöldr við skjöld, shield to shield, in a row, Nj. 125; skip við skip, Ó. H. (in a verse); samnask hlutr við hlut, Rb. 108; hálsinn við herðarnar, Ld. 40; sníða skeggið við hökuna, Eg. 564; við bryggju-sporðinn, Fms. i. 14; grafa barn við kirkju-garð út, K. Þ. K.; uppi við fjallit, Eg. 137; við Sandhóla-ferju, Nj. 29; við vaðit, 83; við veginn, by the way-side, Fb. ii. 330; hér við ána, by the river, Ld. 46; búa við Þjórsá, Nj. 93; liggja við land, Fms. i. 14; við Ísland, Grág.; binda stein við hálsinn, Ld. 154; draga segl við hún, hoist sail to the top, Hkr. ii. 6; reka spora við eyra e-m, Nj. 82; festa e-n við meið, tré, to fasten to a pole, a tree, Glúm. 391; nísta við gólfit, to pin it to the floor (see nista); binda við fót e-s, to bind up a broken leg, Bárð. 167; dró upp flóka við austr, in the east, Vígl. 22.
    2. temporal, towards, at; við vetr sjálfan, Fms. ii. 97; Krók. 51 C; við sólar-setr, Fas. i. 514; við sól, with the sun, at sunrise. Eg. 717; við aptan, towards evening, Grág. (Kb.) ii. 143; við þat sjálft, at that moment, Fms. xi. 432; bregða í kross við hvert orð, at every word, K. Þ. K.; vera við aldr, to be stricken in years, Eb. 18, Ísl. ii. 192, Fms. ii. 81; ef barn er við dauða, on the point to die, N. G. L. i. 345; við sjálft, on the verge of (see sjálfr); við váða sjálfan, búið við geig, on the verge of, Eg. 158; Grettir var við svefn, just asleep, Grett. 127.
    3. phrases, við svá búit, after all done, often with the notion of ‘in vain, nothing having been done’ (búa B. II. δ); fóru við þat heim, Fms. i. 54, ix. 469, Nj. 127; skildu við þetta, 260, Ísl. ii. 217.
    II. at, to; Hrútr er við skip, Nj. 4; Hrútr var við búð, 79; vera heima við bú sitt, 215; hanga upp við siglu-rá, Fas. iii. 659; bundinn við staf, Eg. 232; fastr við altara, fastened to the altar, Vm. 110; styðja sik vid e-t, to lean on, Fms. ix. 512; sitja upp við hægindit, leaning on it, Ld. 16; sitja upp við vegginn, Nj. 153; ganga við staf, 219; ganga við tréfót, Eb. 66; styðjask við höndina, Fas. i. 228; rísa upp við olboga, Þórð. 15; sitja við stýri, at the rudder, Eg. 385; hafa barn við brjóst, to have a bairn at breast, N. G. L. i. 340; leggja, bæta, auka, við e-t, to add to; blanda við e-t, to mix with; vera við e-t, to be present at, Ld. 92, Eg. 540; sitja við drykk, mat, to sit at drink, meat, Eg. 303, 420.
    III. denoting association, together with; vera samþingi, samfjórðungs við e-n, Grág. ii. 237; vera saman við e-n, vera samvista við e-n, eiga samneyti við, vera sammæðr við e-n, passim; vera utan-fjórðungs við víg, Grág. ii. 89; vera við e-t riðinn; þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, Íb. 4; búa við e-n, Gísl. 17.
    2. direction; í sýn við bæinn, Fas. ii. 507; í örskots-helgi við garðinn, Grág.; standa í höggfæri við e-n, Nj. 97; við þat lík at lifa, Hm.
    IV. denoting company, with; bauð þeim heim við alla sína menn, Vígl. 27; riðu við sextigi manna, Nj. 10, 213, Ld. 164; gékk á land við einn svein, Fms. ix. 502; sækja land við útlendan her, Hkr. i. 198; við fá, marga … menn, Fas. i. 35; the phrase, við annan, þriðja fjórða … mann (see annarr I. 1); þú ert hér kominn við svá mikit fé, Ld. 112; sækja mál við níu búa, Grág.; við váttorð, Kb. i. 103; leyfa e-t við vitni, Ld. 104; bjóða e-t við váttorð, in the presence of, by witnesses, Nj. 243.
    B. METAPH. USAGES:
    I. towards a person or thing, respecting, regarding; hryðja við aðilja, Grág. (Kb.) i. 127; missa fjár síns við þjóf, Grág.; skilja við e-n, to part with (see skilja); til metnaðar við sik, Edda i. 20; til huggunar við sik, Ld. 228; til þjónustu við e-n, Eg. 28; til gæzlu við e-n, for keeping, watching one, Ld. 152; ganga, koma, fara til fundar, til móts … við e-n, 62, 90, Nj. 4, Eg. 101; mildr, blíðr, léttr, kátr, ástúðigr, góðr, harðr, grimmr, reiðr, harðráðr, stríðr, … við menn, mild … towards, Nj. 2, 47, 48; víkjast undan við e-n, Ld. 42; fyrir kapps sakir við e-n, til liðveizlu, hjálpar … við e-n, Eg. 44, Nj. 75; sýna vinskap, halda vinskap við e-n, Ld. 150; leggja ást við e-n, 34; líka vel, ílla við e-n, Nj. 53; eiga eyrindi við e-n, Eg. 260; eiga orð við e-n, 255; hafa lög við e-n, Nj. 106; tala, mæla, ræða, segja, spjalla við e-n, to talk, speak … with a person, passim; skipta, eiga, … við e-n, to deal… with; berjask, deila við e-n, to fight with, against; göra e-t við e-n, so to act with, Greg. 43; reyna e-t við e-n, to contend with one, Nj. 46, 94, Edda i. 106; hafa misgört við e-n, Fms. viii. 103; láta vaxa óþokka við e-n, Nj. 107; tilför við Gunuar, 101; mála-tilbúnaðr við e-n, 100; sekr við e-n, útlagr við goða, Grág.
    2. hræddr við e-n, afraid of one; verða varr við e-t, to perceive; vanr við e-t, used to a thing; hann var svá vanr við vini sína, Fms. viii. 220; fella sik við e-t, kunna við e-t, to apply oneself to, to like.
    II. of cause, by, at; falla við högg, to fall by a stroke, Nj. 163; hrata við lagit, Eg. 379; vakna við e-t, Fas. ii. 116; vakna við draum; verða glaðr, reiðr, hryggr, úkátr … við e-t, to become glad, wroth … at, Íb. 10, Eg. 102, 321, passim; bregða sér við e-t, Ld. 190: by, við minn atbeina, Fms. vi. 66; við samþykki e-s, Eg. 165; við ráð e-s, Grág. (Kb.) ii. 30; gört þat við einræði þitt, Ld. 188; et þat at vánum við skaplyndi Þorgeirs, Nj. 255; hlaða seglum við mikinn háska, with great danger, Korm. 168; sigla við stjörnu-ljós, to sail by star-light, Fms. i. 24; lesa við ljós, to read with a light; búa sik við skart, to dress fine.
    III. as compared with, set off against; sex sær við kú, Grág. i. 502–504; selja, virðing sína við íllgirni þínaa, Eb. 160; þrjóta mun mik íllsku við þik. Hkr. i. 322; mik skortir við hann, Nj. 90; hafa afta við e-n, Eg. 187; eigi minna virðr enn við konunginn, i. e. of equal worth with the king, Fms. xi. 45; er þetta við mikla fémuni, Hrafn. 19; fjórðungi skerð við goðorð önnur, Grág. (Kb.) i. 211; Skotland er þriðjungr ríkis við England, Nj. 266; þriðjung við liðsmenn, Eg. 57; at þriðjungi við ykkr, Ld. 102; helming við hann, Fms. i. 22; gaf þeim hálfar tekjur við sik, 7.
    IV. við þann kost, on that condition, Grág. (Kb.) i. 233: of medicine, for, við svefnleysi, við orms-bit, við offeitan kvið …, Lækn.: in mod. usage dat., and so in Hm. 138.
    V. denoting fitness, proportion; göra klæði við vöxt e-s, Eg. 516; við þeirra hæfi, 109; er þat ekki við þitt æði, Ld. 298; vera við alþýðu-skap, Fs. 63; við sik, in proportion, B. K. 8; neyta skógar við sik sem þarf, Grág. ii. 292; þat er hann má eigi sjálfr við sik njóta, himself alone, 623. 21; hann var skapaðr allr við sik, well shaped, symmetrical, Fas. i. 173; fagrt ok allt vel við sik, Fms. x. 321; veðrit vesnaði en nátt-myrkr á við sik. Bjarn. 52; vita hvat við sik væri, to know what was the matter, Fms. xi. 11, Fas. ii. 516; leggja mál við tré, Ld. 316; draga kvarða við lérept, vaðmál, Grág. i. 497, 498.
    VI. with, by, denoting means; tendra eld við fjallrapa, to light fire with, Bs. i. 7; við þessar fortölur, Ld. 204; kom svá við umtölur góðra manna, Nj. 267; við áskoran þína, 258; mýkjask við e-t, Fms. v. 239; húð skorpnuð við eld, Nj. 208.
    VII. with verbs; lifa við skömm, meizlur, harm, lifa við slíka harma, to live with or in shame, sorrow, Nj. 92, Hkr. ii. 107, Eg. 604, Ld. 332; leika við e-n, Nj. 2; kaupa við e-n, Grág.; binda við e-t, to bind, fasten to; sætta, rægja, friða e-n við e-n, Eg. 226, Grág. ii. 99; tala, … við e-n, to speak, deal … with, Nj. 2, 197, Ld. 22 (see I); hefja upp bónorð við e-n, Eg. 38; leita eptir við e-n, leita ráða við e-n, eiga hlut at við e-n, Nj. 75, 101, 213, Eg. 174; fæða, lifa, fæðask, ala, búa, bjargast, við e-t, to feed, live, subsist … on, Edda i. 46, Fms. i. 226, v. 219, Nj. 236, passim; vera við e-t, to be present at, and metaph. to enjoy, Hom. 87, Edda (pref.); nema lyfsteinn sé við riðinn, Ld. 250; hann brá upp við fætinum (viz. við lagit), Nj. 264; binda við e-t, to bind to, Fms. ix. 358; at þeim heimilum ok í örskotshelgi við (viz. þau) á alla vega, Grág. (Kb.) i. 88; þar við, hér við, at engi mundi þar þora við at etja, Nj. 89.
    2. hagr við e-t, skilful at; kunna vel við e-t, id.; skjarr við skot, Ls.; temja, venja, … við e-t; drekka við sleitur (see sleita); kveða við raust, Sturl. iii. 317, Eg. 554; syngja vid tón, Sturl. iii. 210; búa sik við skart, skikkja búin við gull, Fms. x. 199; skyrta saumuð við gull, embroidered with, Fas. ii. 529; glóa við gull, to glow or gleam with gold, Lex. Poët.
    VIII. elliptical or ad- verbial usages; bregða við, to start; hann þagði við, remained silent, Nj. 2; verða bilt, felmt við, Ísl. ii. 274, Nj. 105; fá við þrjú skip, to add three ships, Fms. xi. 73; jók nú miklu við, it waxed much, Ld. 54; kveða við, gella við, to scream, yell; þurfa við, to need, Nj. 74; njóta e-s við, to enjoy, 85; komask við, to be touched; leita við, to try; bera við, to happen (see bera); koma við, to touch; standa, bíða við, to stop a bit; nema við, to hinder, cause a hindrance; kunna við, to like; koma e-u við, to bring a thing about, 101; ef ek viðr um kæmumk, if I could manage it, Hbl.; bjarga e-u við, hjálpa við, to help, put right; reisa við, rétta við, to raise up again, put right; kannask við, to recognise; vera við staddr, to be present, = við e-t staddr.
    IX. in recipr. phrases, talask við, eigask við, fásk við, etc., to speak … to one another, where the object is suffixed to the preceding verb.
    X. with an adverb or particle, of direction; upp á við, niðr á við, upwards, downwards; vestr á við, Fas. ii. 244; móts við, towards; á við, equivalent to (það er á við tvær merkr); austan við, vestan við, sunnan við, fram við, inn við, etc., followed by an accusative.

    Íslensk-ensk orðabók > VIÐ

  • 36 VINNA

    * * *
    I)
    (vinn; vann, unnum, unninn), v.
    1) to work, labour, do work (Ásmundr vildi lítit vinna);
    vinna á akri ok plœgja, to work in the field and plough;
    2) to work, till, cultivate (vinna akr, jörðina);
    3) to work, perform, do;
    vinna verk sin, to do one’s work;
    þat verðr hverr at vinna, er ætlat er, every one must do the work that is set before him;
    þér hafið mikit stórvirki unnit, ye have done a great deed;
    vinna eið, sœri, to take an oath;
    vinna bœtr á e-u, to redress;
    vinna e-m beinleika, beina, to show hospitality to one;
    vinna e-m geig, bana, to work harm, death, to one;
    vinna e-m úsœmd, to bring shame, disgrace on one;
    vinna e-m bót (illt), to do one good (harm);
    vinna e-m hefnd, to take revenge on;
    4) vinna e-m, to wait upon, attend to, tend (Höskuldr bað hana vinna þeim hjónum);
    5) to win, gain;
    vinna orrustu, sigr, to gain a battle, victory;
    vinna sigr á e-m, to obtain a victory over, defeat, one;
    6) to win, conquer (vinna land, borgir, skip);
    vinna e-t aptr, to recover by conquest, reconquer (vinna aptr þat ríki, er látit er);
    7) to overcome, master, get the better of (þeir ætla, at þeim muni illa sœkjast at vinna oss);
    8) to avail (veit ek eigi, hvat þat vinnr);
    e-t vinnr e-m þörf, it suffices, is sufficient for one (þörf vinnr hverjum presti at segja eina messu);
    vinna e-m at fullu, to be quite sufficient for one, do away with, kill (tók hann sótt þá, er honum vann at fullu);
    9) to withstand, with dat., = vinna við e-u;
    sköpum viðr (= vinnr) manngi, no man can withstand his fate;
    10) followed by an a. or pp., to make (vinna e-n sáran, reiðan, barðan, felldan);
    vann hann yfirkominn Harald, he succeeded in vanquishing H.;
    vinna hefnt, to take revenge;
    vinna annat, to prove;
    11) to reach (smíðuðu einn stöpul, þann er þeir ætluðu at vinna skyldi til himins);
    12) with preps., vinna at e-u, to be busy with (vinna at heyi);
    vinna at svínum, sauðfé, to tend swine, sheep;
    fá ekki at unnit, to effect nothing (ekki munu þér fá at unnit svá búit);
    vinna at e-m, to do away with, kill (þat var markat á tjaldinu, at Sigurðr vann at Fáfni);
    vinna e-t á, to do, effect (höfum vér mikit á unnit í várri ferð);
    vinna á e-m, to do one bodily injury, = vinna áverka á e-m (með þann hug at vinna á Gunnari);
    vinna e-t til e-s, to do one thing in order to obtain or effect another (vildi hann vinna þat til sættar með þeim brœðrum);
    þat vil ek til vinna, that I am ready to do;
    vinna til e-s, to make oneself worthy of, deserve (vinna til dauða);
    vinna til fjár ok frægðar, to act so as to gain money and fame;
    vinna við e-u, to withstand (mátti hann ok eigi við sköpum vinna né sínu aldrlagi);
    vinna e-n yfir, to overcome;
    13) refl., vinnast, to last, suffice;
    meðan dagrinn vannst, as long as the day lasted;
    Illugi elti hann meðan eyin vannst, to the end of the island;
    festrin vannst eigi til jarðar, the rope was not long enough to touch the ground;
    þar sátu konur úti frá sem vannst, as there was room;
    ek vinnst eigi til þér at launa, I am unable to reward thee;
    ekki unnust þau mjök fyrir, they did little to support themselves;
    recipr., vinnast á, to wound one another.
    f. work, labour;
    vera at vinnu, to be at work.
    * * *
    pres. vinn, vinnr, older viðr, Gkv. 2. 30, Fms. vii. 239 (in a verse), Edda i. 492, Am. 45, Ad. 21, etc.; pret. vann, vannt (mod. vanst), vann; pl. unnu; subj. ynni; imperat. vinn; part. unninn (vunnu, vynni, vunninn): with suffixed pers. pron. vinn’k, Hm. 158; vann’k, Bkv. 2. 26: pres. reflex. vinnz, Grág. (Kb.) i. 3, 85, 86: pret. vannz, Stj. 131, and passim: with suffixed neg. vant-attu, thou workedest not, Hkv. 2. 20; plur. vinna-t, 2. 21; [Ulf. winnan = πάσχειν, ὀδυνασθαι; A. S., O. H. G., and Hel. winnan; Engl. win; Dan. vinde; Swed. vinna.]
    A. To work, labour, of any household work, as also in a wider sense; fasta ok vinna til nóns, Dipl. ii. 14; hann var félauss ok vann til matar sér, worked for his food, 656 C. 24; þessi er svá röskliga vann, worked so well, Nj. 270; þat verðr hverr at vinna sem ætlað er, 10; vinna hvárt er vill, to do whichever he will, Grág. (Kb.) i. 99; eiga sem mest at vinna, to be very busy, Nj. 97; Ásmuudr vildi lítið vinna, would not work, Grett. 90; þrællinn vann allt þat er hann vildi … at honum þætti þrællinn lítið vinna, Nj. 73; hvat er þér hentast at vinna (?), 54; vinna verk sín, to do one’s work, Eg. 759; vinna e-m beinleika, beina, reiðu, to do one service, attend on him as a guest, Fs. 52, MS. 623. 52, 54: ellipt., vinna e-m, to wait upon, tend; bað hana vinna þeim hjónum, Ld. 34.
    2. to work, till, cultivate; þeim manni er jörðina vinnr ok erviðar, Stj. 30; vinnit hana (the earth) ok plægit, 187.
    II. to work, perform; nú hefir þú þat unnit er þú munt eigi með feðr mínum lengr vera, Nj. 129; vinna e-m geig, bana, to work harm, death to, 253, Fbr. (in a verse), Korm. 116; v. e-m úsæmd, Fs. 32; vinna e-m bót, to do good; er mörgum manni vann bót þeim er aðrar mein-vættir görðu mein, Landn. 211, Hkr. iii. 69; vinna bætr á e-u, to redress. Eg. 519; vinna e-m hefnd, to take revenge on: of feats, prowess, deeds, hvat vanntú meðan (?), Hbl.; keisari vann þar mikinn hernað, Fms. xi. 301; herja ok vinna margs kyns frægðar-verk, … af stórverkjum þeim er hann vann, x. 231, 232.
    2. to win, gain; vann hann aptr borgir ok kastala, Fms. x. 231; vita ef ek mega aptr vinna þat ríki er látið er, id.; hann viðr sér frama, Fas. ii. 472; vinna mikla sæmd, Fms. i. 96; vinna land, kastala = expugnare, i. 23, vii. 79, x. 414; vinna undir sik allan Noreg, i. 4, 87; vinna orrostu, to gain a battle, vii. 123; vinna sigr, to gain a victory, i. 85, x. 231, passim; er vunninn var Ormrinn langi, iii. 29.
    3. to conquer, vanquish; er hann vann konung svá ágætan, Fas. i. 34; vinnr Sigmundr hann skjótt, Fær. 82; at Egill ynni flesta menn í leikum, Eg. 191.
    4. to avail; veit ek eigi hvat þat vinnr, Fms. vii. 160; margir lögðu gott til ok vann þat ekki, Sturl. iii. 261; vinna e-m þörf, to suffice, be sufficient, do, Grág. i. 457, Orkn. 138; þörf vinnr hverjum presti at segja eina messu, H. E. i. 473; nægisk mér ok þörf vinnr, ef son minn Joseph lifir, Stj. 221; mætti þörf vinna lengi at ærnu lítið mjöl. Blas. 43; þá tók hann sótt þá er honum vann at fullu, Fms. xi. 2; galdrinn vann honum at fullu, i. 100.
    5. special usages; vinna eið, særi …, to take an oath, Grág., Nj., passim; þeir unnu honum land ok trúnað, swore homage to him, Fms. x. 401.
    6. to make, followed by an adjective or participle; hann vann væltan hann, Post. 645. 68; hrútr, er hann mátti eigi heimtan vinna, Grág. i. 419; með sínum vælræðum vann hann yfir kominn Harald, Fms. x. 257; ef goðinn viðr eigi dóm fullan áðr sól komi á þingvöll þá er hann útlagr, Grág. (Kb.) i. 50; ef hann viðr dóminn fullan, 80; ef hann viðr eigi heimilt, ii. 142: esp. in poët. phrases, vinna e-n felldan, barðan, sáran, reiðan, hræddan, to make fallen, i. e. to fell, etc.; as also, vinna brotið = to break; vinna hefnt, to take revenge; vinna svarat e-u, to respond to, Lex. Poët.; Paulus vann þat sannat, at …, Post. (Unger) 231.
    III. with dat. to withstand (ellipt. for vinna við …?); sköpum viðr manngi, Am. 45; vinnat skjöldungar sköpum, Hkv. 2. 21; ek vætr honum vinna kunna’k, Vkv. 39; munat sköpum vinna, Skv. 1. 53; Korm. 104 (in a verse).
    IV. to suffer, undergo; according to the Gothic this would be the original sense, but it only remains in such phrases as, vinna víl, vinna vás, Lex. Poët.; vinna eld, to suffer fire, Fms. viii. 9.
    V. with prepp.; vinna at, to ‘win to’ a thing, effect; þeir fá ekki at unnit, Fms. vii. 270; drekinn vinnr síðan at honum, does away with him, Stj.; vinna at sauðfé, svínum, to tend sheep, swine, Dropl. 16, Rm. 12; vinna at segli, to manage, attend to the sail, Grett. 94 B:—vinna á, to make, effect; höfum vér mikit á unnit, Fms. xi. 264; þú munt mikit á vinna um þetta mál, Fas. i. 459: to do one bodily harm, kill, ef griðungr viðr á manni, Grág. (Kb.) ii. 188; ef fé viðr á fé, i. 192; maðr vinnr á manni, Nj. 100, Lv. 29; á-unnin verk, bodily injuries, Kb. i. 145; maðr á sín at hefna, ef vill, sá er á verðr unnit, 147:—vinna fyrir, ok var ekki fyrir unnit um sumarit, Þorf. Karl. 414; vinna fyrir sér; vinna fyrir mat sínum, to win one’s food; hann vinnr ekki fyrir mat sínum, he wins not his bread (mat-vinnungr):—þat vinn ek til eingis at svíkja þá er mér trúa, Band. 31 new Ed.; vildi hann vinna þat til sættar með þeim bræðrum, Fms. iv. 17; hann hirti ekki hvat hann vann til ef hann fengi þat, x. 7; þat vil ek til vinna, Nj. 170; mun ek heldr þat til vinna at giptask Þorbirni, Ld. 70; vilja gjarna nökkut við hann til vinna, Fær. 25; það er ekki til vinnandi, it is not worth the trouble; fé því er ek vann til, earned, Eg. 519:—vinna við e-u, to withstand; sköpum viðr manngi, mátti hann eigi við sköpum vinna né sínu aldrlagi, Fas. i. 199:—vinna e-n yfir (Dan. overvinde), to overcome, Fms. iii. 156, Finnb. 266.
    B. Reflex., ekki unnusk þau mjök fyrir, they did little to support themselves, Ld. 146; láta fyrir vinnask, to forbear, desist from; þó skal enn eigi láta fyrir vinnask, Fms. vii. 116; Þorgeirr lét eigi fyrir vinnask um þetta mál, Rd. 296; lét prestrinn fyrir vinnask of umbræðuna þaðan frá, Bs. i. 341.
    2. to last, suffice; alla þessa þrjá daga vannsk (vannz Ed.) þeirra vegr, Stj. 131; ríki Assyriorum vannsk ( lasted) um þúsund ára, 140; Illugi elti hann meðan eyin vannsk, to the end of the island, Grett. 172 new Ed.; meðan dagrinn vannsk, as long as the day lasted, till evening, Fas. iii. 4; festrin vannsk eigi til jarðar, the rope was not long enough to touch the ground, Fms. ix. 3: to reach, smíðuðu stöpul þann er vinna(sk) skyldi til himins, Edda (pref.); þar sátu konur úti frá sem vannsk, as there was room, Fms. x. 16; skyldi drekka saman karlmaðr ok kona svá sem til ynnisk, Eg. 247; meðan Jólin ynnisk, Hkr. i. 138 (vynnisk, Fms. 1. 32, l. c.); Ketill bað Eyvind svá vítt nema land at þeim ynnisk báðum til vel, Rd. 231; ef eigi vinnsk til (fé) til hvárs-tveggja, Grág. i. 288; fé þat skulu þeir hafa sem vinnsk, … ef fé vinnsk (vinnz Ed.) betr (Dan. slaae til), Grág. (Kb.) i. 85, 86; fé svá at vinnask mætti at ærnu þúsund manna, 623. 21; þess viðar er vinnask megi mál ok misseri, Hm. 59; ef hánum vinnsk (vinnz) eigi fróðleikr til þess, Grág. (Kb.) i. 209; vér trúum orku, afli ok sigr-sæli, ok vinnsk oss þat at gnógn, Ó. H. 202 (cp. ‘vinna þörf’ above); ek vinnumk eigi til þér at launa, I am unable to reward thee, Finnb. 238; ek vinnumk eigi at dýrka þitt nafn, Barl. 181.
    II. recipr., vinnask á, to wound one another; þar er menn vinnask á, Grág.; þau vinnask á þann áverka, er …, Kb. ii. 40; vinnask á enum meirum sárum, K. Þ. K. 116.

    Íslensk-ensk orðabók > VINNA

  • 37 VÍG

    n.
    1) fight, battle; eiga v. móti e-m, to fight against; eiga v. saman, to have a fight together; verja e-t vígi, to defend by fighting;
    2) homicide, man-slaughter (vega v.).
    * * *
    n. [from vega B; Ulf. waihjo = μάχη], a fight, battle; this is the oldest sense of the word, prevalent in old poems and in compds; finnask at vígi, to meet for battle, Vþm. 17, 18; at vígum, Gm. 49; vígs ótrauðr, Skm. 24; varr við víg, Ls. 13; val þeir kjósa, ríða vígi frá, Vþm. 41; vápn til vígs at ljá, Fsm.; víga guð, víga Njörðr, víga Freyr, the god of battle; verja vígi brúar-sporðana, Fms. ii. 207; Heiðar-víg, the battle on the Heath, Heiðarv. S.; hvar sem hón (Freyja) ríðr til vígs, þá á hón hálfan val, Edda 16; verja þeim vígi þingvöllinn, Íb. 11; verja þeim vígi völlinn, Eb. 20; at vit myndim jafn-færir til vígs, Nj. 97; eiga víg saman, to have a fight together, Bret. 48; engi hestr mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89 (hesta-víg, a horse-fight); Tanni ræðsk í móti Bárða, teksk þar víg afburða-fræknligt, Ísl. ii. 369; hann á víg móti Tý, Edda 42; vígs atvist, presence, abetting at a fight, Grág. ii. 138 (as a law term); hence is derived
    II. as a law term, homicide, any slaughter with a weapon, in open warfare and private feud; for the legal meaning, see the remarks s. v. morð, Grág., and the Sagas, passim.
    COMPDS:
    1. with gen. plur.: víga-brandr, m. a ‘war-brand,’ a sword in the heavens, a kind of ‘aurora’ boding war. víga-far, n. ‘warfare,’ battle, slaughter; ófriðr ok v., Laudn. 270; göra margar úspektir um kvenna-far, ok vígaför, Orkn. 444. víga-ferðir = vígaferli, Js. 8: or víga-ferði, n., N. G. L. i. 19, Sks. 252 B, Gþl. 26. víga-ferli, n. pl. ‘warfare,’ war and slaughter of men; mun þetta upphaf vígaferla þinna, Nj. 85; hólmgöngum ok vígaferlum, Eg. 645; óeirðar-menn um kvenna-mál ok vígaferli, Lv. 3; újafnaðar ok vígaferla, Krók. 36. víga-guð, n. the god of battle, Edda (of Tý). víga-hugr, m. a ‘war-mood,’ a murderous mood, = víghugr. víga-maðr, m. a fighting man, one ever at war, one who kills many men, Nj. 22, Landn. 150, Eg. 770; hann lézk vera v. ok eiga úvært, Glúm. 360.
    2. with gen. sing.: vígs-bætr, f. pl. compensation for manslaughter, Grág. ii. 95, Fms. iii. 56. vígs-gengi, n. the backing one, fighting side by side with one in battle; heita, veita e-m v., Ld. 222, Eb. 100, Lv. 95. víga-gjald, n. = vígsbætr, Sturl. ii. 168. vígs-maðr, m. a champion, Bs. i. 763. vígs-mál, n. a trial for manslaughter, Nj. 71, 100, Boll. 340. vígs-sök = vígsök, Fms. iii. 155.
    B. REAL COMPDS: vígáss, vígbjartr, vígblær, vígbætr, vígbönd, vígdís, vígdjarfr, vígdrótt, vígdvalinn, vígfimi, vígfimr, vígfleki, vígfrekr, vígfrækn, vígfrömuðr, vígfúss, vígglaðr, viggrimmr, víggyrðill, víggyrðla, vígharðr, víghestr, víghugr, vígkæni, vígkænn, vígkænska, vígleysi, víglið, vígligr, vígljóss, víglundr, víglystr, víglýsing, vígmaðr, vígmannliga, vígmannligr, vígmóðr, vígnest, vígólfr, Vígólfsstaðir, vígrakkr, vígreiðr, vígreifr, vígrisinn, vígrisni, Vígríðr, vígroð, vígskarða, vígskár, vígskerðr, vígskóð, vígskörð, vígslanga, vígslóði, vígsnarr, vígsókn, vígspár, vígspjöll, vígsök, vígtamr, vígtár, vígteitr, vígtönn, vígvél, vígvöllr, vígvölr, vígþeyr, vígþrot, vígþryma, vígæsa, vígörr.

    Íslensk-ensk orðabók > VÍG

  • 38 af-flytja

    flutta, to disparage, Fms. x. 41, Grett. 100 A.

    Íslensk-ensk orðabók > af-flytja

  • 39 AGI

    * * *
    m.
    1) awe, terror (þá skelfr jörð óll í aga miklum);
    2) uproar, turbulence (agi ok úfriðr);
    3) discipline, constraint.
    * * *
    a, m. [A. S. oga; Dan. ave; Engl. awe: cp. Ulf. agis, n., and perh. άγοϛ or αγοϛ]
    I. gener. awe, terror; þá skelfr jörð öll í aga miklum, then all the earth quakes in great awe, Hom. 100; agi ok ótti, awe and terror, Fms. vi. 442.
    β. metaph. turbulence, uproar, disorder, esp. in the phrase, agi ok úfriðr, uproar and war, Fms. ii. 241, vi. 298, 430.
    γ. awe, respect; var eigi sá annarr konungr, er mönnum stæði af jafnmikill agi af fyrir vizku sakir, there was not another king who inspired his men with so much awe for his wits’ sake, Fms. x. 406; Guðs a., fear of God, Sks. 354, 667. δ. discipline, constraint, now freq. in this sense; í æskunni meðan hann er undir aga, Sks. 26.
    II. moisture, wet, now freq., cp. vatnsagi. Also a verb aga, að, to chastise, is now freq.
    COMPDS: agasamligr, agasamr.

    Íslensk-ensk orðabók > AGI

  • 40 al-búa

    bjó, to fit out, furnish or equip completely, at albúa kirkju, N. G. L. i. 387; but spec. in part. albúinn, completely equipped, esp. of ships bound for sea [where bound is a corruption of boun, the old English and Scottish equivalent of buinn. Thus a ship is bound for sea or outward bound or homeward bound, when she is completely fitted and furnished for either voyage; windbound is a different word, where bound is the past part. of bind. Again, a bride is boun when she has her wedding dress on; v. below, búa and búask, which last answers to busk]: nú byst hann út til Íslands, ok er þeir vóru albúnir, Nj. 10; ok er Björn var a. ok byrr rann á, Eg. 158, 194: a. sem til bardaga, all-armed for the battle, Fms. xi. 22.
    β. in the phrase, a. e-s, quite ready, willing to do a thing; hann kvaðst þess a., Nj. 100, Eg. 74: also with infin., a. at ganga héðan, ready to part, Fms. vii. 243.

    Íslensk-ensk orðabók > al-búa

Страницы

См. также в других словарях:

  • 100 m — 100 mètres (athlétisme) 100 m …   Wikipédia en Français

  • 100 km — 100 kilomètres Le 100 kilomètres est une épreuve classique de course à pied de grand fond. Régulée par l International Association of Ultra Runners, elle peut se disputer sur route ou sur piste[1]. Les spécialistes de cette épreuve d ultrafond… …   Wikipédia en Français

  • 100% — (one hundred percent) means mathematically the entirety or all of something.100% may refer to: * 100% (comic book) * 100% (game show) * 100% (Lotta Engberg album) ** 100% (Lotta Engberg Triple Touch song) * 100% (song), a song by Sonic Youth from …   Wikipedia

  • 100% — puede referirse a: Cine y televisión El programa televisivo de concursos 100% Fanáticos, transmitido en Perú a través de la señal de CMD. El programa televisivo de lucha 100% Lucha, transmitido por Telefe y Telefe Internacional. Música Álbumes El …   Wikipedia Español

  • 100 av. J.-C. — 100 Années : 103 102 101   100  99 98 97 Décennies : 130 120 110   100  90 80 70 Siècles : IIe siècle …   Wikipédia en Français

  • 100 — 100,9 FM «100,9 FM» Страна Россия Частота 100,9 FM (Липецк) Зона вещания Липецкий район Липецкой области Дата начала вещания …   Википедия

  • 100,9 FM — «100,9 FM» Страна Россия Частота 100,9 FM (Липецк) Зона вещания Липецкий район Липецкой области Дата начала вещания 2008 Владелец «Румедиа» «100,9 FM» («Милиц …   Википедия

  • 100 слёз — 100 Tears …   Википедия

  • 100 — adj. 1. the Arabic numerals representing the number one hundred; denoting a quantity consisting of one more than ninety nine and one less than one hundred and one; ten times ten Syn: hundred, a hundred, one hundred, c [WordNet 1.5 +PJC] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • 100 AH — is a year in the Islamic calendar that corresponds to 718 ndash; 719 CE.yearbox width = 500 in?= cp=1st century BH c=1st century AH cf=2nd century AH| yp1=97 AH yp2=98 AH yp3=99 AH year=100 AH ya1=101 AH ya2=102 AH ya3=103 AH dp3=70s AH dp2=80s… …   Wikipedia

  • 100.1 FM — is a radio frequency. It may refer to:Current StationsIn Australia * Life FM in Bathurst, New South Wales * Triple H FM in Sydney, New South Wales * Triple J in Bega, New South Wales * Hot 100 FM in Darwin, Northern Territory * ABC Local Radio in …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»