Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

सामान्यशब्दक

  • 1 देशीयशब्दसंग्रह


    deṡīya-ṡabda-saṉgraha
    m. = - ṡī-ṡ- Cat.

    Sanskrit-English dictionary > देशीयशब्दसंग्रह

  • 2 द्रव्यशब्द


    dravya-ṡabda
    m. = - vācaka Sāh.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव्यशब्द

  • 3 नैत्यशब्दिक


    naitya-ṡabdika
    mfn. Pāṇ. 4-4, 1 Vārtt. 1 Pat.

    Sanskrit-English dictionary > नैत्यशब्दिक

  • 4 सामान्यशब्द


    sāmānya-ṡabda
    ( MBh.) orﾠ ( Cat.) m. a word of general meaning

    Sanskrit-English dictionary > सामान्यशब्द

  • 5 सामान्यशब्दक


    sāmānya-ṡabdaka
    ( Cat.) m. a word of general meaning

    Sanskrit-English dictionary > सामान्यशब्दक

  • 6 अशब्द _aśabda

    अशब्द a.
    1 Not expressed in words; किमर्थमशब्दं रुद्यते K.6 inaudibly.
    -2 what is not actually expressed by a sacred word; न ह्यशब्दं प्रतीयते Ms.4.3.1.
    -ब्दः Slender, abuse; दिवं स्पृशत्यशब्दो$स्य त्रस्यन्ति पितरश्च वै Mb.13.126.3.
    -ब्दम् 1 The 'Inexpressible', i. e. Brahman.
    -2 (In Sāṅ Phil.) प्रधान or primary germ of nature; ईक्षतेर्नाशब्दम् Ś.B.1.1.5.
    -Comp. -अर्थः (a) sense not expressed by the word; अशब्दार्थो हि तदा आश्रीयेत । ŚB. on MS.6.4.33. also न आनर्थक्यमापततीति अशब्दार्थः कल्पनीयः । ŚB. of MS.1.5.56. (b) That which is not the direct signification of a word; अशब्दार्थो$पि हि प्रतीयते । ŚB. on MS.4.1.14..

    Sanskrit-English dictionary > अशब्द _aśabda

  • 7 सामान्य


    sāmānya
    mf (ā)n. equal, alike, similar MBh. Ṡak. ;

    shared by others, joint, common to (instr. with andﾠ without saha, orﾠ comp.) Yājñ. MBh. Suṡr. etc.;
    whole, entire, universal, general, generic, not specific (opp. to vaiṡeshika) Suṡr. VarBṛS. ;
    common, common-place, vulgar, ordinary, insignificant, low MBh. Kāv. etc.;
    (am) n. equality, similarity, identity MBh. Suṡr. etc.;
    equilibrium, normal state orﾠ condition Nīlak. ;
    universality, totality, generality, general orﾠ fundamental notion, common orﾠ generic property (ibc. instr., orﾠ abl., « in general», as opp. to viṡesha-tas, « in particular») Kaṇ. Jaim. Sarvad. ;
    public affairs orﾠ business W. ;
    (in rhet.) the connection of different objects by common properties Kpr. Kuval.;
    (ā) f. a common female, prostitute L. ;
    (am) ind. after the same manner as, like (comp.) Kālid. ;
    jointly, in general, in common Mn. VII, 56. ;
    - सामान्यकविप्रशंसा
    - सामान्यक्रमवृत्ति
    - सामान्यघट
    - सामान्यचन्द्रिका
    - सामान्यच्छल
    - सामान्यज्ञान
    - सामान्यतम
    - सामान्यतर
    - सामान्यतस्
    - सामान्यत्व
    - सामान्यदेशवत्
    - सामान्यधात्री
    - सामान्यनायिका
    - सामान्यनिरुक्ति
    - सामान्यपक्ष
    - सामान्यपदार्थ
    - सामान्यपूर्वम्
    - सामान्यप्रघट्टक
    - सामान्यप्रतिपत्तिपूर्वम्
    - सामान्यभाव
    - सामान्यभावग्रन्थ
    - सामान्यभावटिप्पणी
    - सामान्यभावव्यवस्थापन
    - सामान्यलक्षण
    - सामान्यवचन
    - सामान्यवत्
    - सामान्यवनिता
    - सामान्यवाद
    - सामान्यविहितद्रव्यविचार
    - सामान्यशब्द
    - सामान्यशब्दक
    - सामान्यशासन
    - सामान्यशास्त्र
    - सामान्यश्राद्धविधि
    - सामान्यसूत्र
    - सामान्यहोमपद्धति

    Sanskrit-English dictionary > सामान्य

  • 8 अवैशेषिक _avaiśēṣika

    अवैशेषिक a. Inconclusive, not leading to any definite conclusion; अवैशेषिको$यं हेतुः समुदायशब्दसंयोगः ŚB. on MS.11.1.1.

    Sanskrit-English dictionary > अवैशेषिक _avaiśēṣika

  • 9 अशाब्द _aśābda

    अशाब्द a. Not conveyed by the word; अशाब्द इति चेत् स्याद् वाक्यशब्दत्वात् । Ms.5.1.5.

    Sanskrit-English dictionary > अशाब्द _aśābda

  • 10 आज्यम् _ājyam

    आज्यम् [आज्यते, आ-अञ्ज्-क्यप्]
    1 Clarified butter, ghee; मन्त्रो$हमहमेवाज्यम् Bg.9.16. आज्यधूमोद्गमेन Ś.1.15; (it is often distinguished from घृत; सर्पिर्विलीनमाज्यं स्याद् घनीभूतम् घृतं भवेत्).
    -2 (In a wider sense) Oil, milk &c used instead of clarified butter; घृतं वा यदि वा तैलं पयो वा दधि यावकम् । आज्यस्थाने नियुक्तानामाज्यशब्दो विधीयते ॥
    -3 N. of a sort of chant or religious service (सामस्तोमभेदः); आजिमीयुस्तस्मादाज्यानामाज्यत्वम् Nir.
    -4 Turpentine.
    -Comp. -ग्रहः, -पात्रम्, -स्थाली a vessel or dish to hold clarified butter.
    -दोहम् a hymn to be recited by a Sāmavedin.
    -प a. drinking ghee. (
    -पाः pl.) a class of Manes who are the sons of Pulas- tya and the ancestors of the Vaiśya order; पुलस्त्यस्या- ज्यपाः पुत्राः Mb.; Ms.3.197-8.
    -भागः A portion of clarified butter; (du.) belonging to Agni and Soma; यदाज्यभागावन्तरेणाहुतीः प्रतिपादयेत् Māṇd.1.2.2.
    -भुज् m.
    1 an epithet of Agni (the consumer of clarified butter).
    -2 a god, deity.
    -वारिः 'sea of clarified butter', one of the seven seas.

    Sanskrit-English dictionary > आज्यम् _ājyam

  • 11 आडम्बरः _āḍambarḥ

    आडम्बरः [आ-डम्ब्-क्षेपे, अरन्]
    1 Pride, arrogance.
    -2 Show; means, external appendage; विरचितनारसिंह- रूपाडम्बरम् K.5,39; निर्गुणः शोभते नैव विपुलाडम्बरो$पि ना Bv.1.115.
    -3 The sounding of a trumpet as a sign of attack.
    -4 Commencement.
    -5 Fury, anger, passion; दन्तिनामाडम्बररवेण K.114.
    -6 Happiness, pleasure.
    -7 The roaring of clouds and of elephants; धातः किन्नु विधौ विधातुमुचितो धाराधराडम्बरः Bv.1.4. cf... आडम्बरो$स्त्रियाम् । तुर्यशब्दे च संरम्भे गजेन्द्राणां च गर्जिते । Nm.
    -8 The eyelid.
    -9 A drum used in a battle; काचिदाडम्बरं नारीभुजसंभोगपीढितम् Rām.5.1.45.
    -1 (Hence) A charge sounded by musical instruments; the din or uproar of the battle; Mb.7.72.11.
    -रम् Rubbing and kneading the body.
    -Comp. -आघातः One who beats a drum.

    Sanskrit-English dictionary > आडम्बरः _āḍambarḥ

  • 12 औदार्यम् _audāryam

    औदार्यम् [उदार-ष्यञ्]
    1 Generosity, nobility, magna- nimity अग्राम्यशब्दाभिधानमौदार्यम् Kau. A.2.1.
    -2 Great- ness, excellence; sublimity, elevation; औदार्येणावगच्छामि निधानं तपसामिदम् Rām.3.12.23.
    -3 Depth of meaning (अर्थसंपत्ति); स सौष्ठवौदार्यविशेषशालिनीं विनिश्चितार्थामिति वाचमा- ददे Ki.1.3; see Malli. on Ki.11.4; and उदारता also under उदार.

    Sanskrit-English dictionary > औदार्यम् _audāryam

  • 13 द्रव्यम् _dravyam

    द्रव्यम् 1 A thing, substance, object, matter; the whole creation (अधिभूत); द्रव्यक्रियाकारकाख्यं धूत्वा यान्त्यपुनर्भवम् Bhāg.12.6.38.
    -2 The ingredient or material of any- thing.
    -3 A material to work upon.
    -4 A fit or suit- able object (to receive instruction &c.); द्रव्यं जिगीषुमधि- गम्य जडात्मनो$पि Mu.7.14; see अद्रव्य also.
    -5 An ele- mentary substance, the substratum of properties; one of the seven categories of the Vaiśeṣikas; (the dravyas are nine:-- पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशकालदिगात्ममनांसि); one of the six of the Jainas (जीव, धर्म, अधर्म, पुद्गल, काल and आकाश).
    -6 Any possession, wealth, goods, property, money: षड् द्रव्याणि-- 'मणयः पशवः पृथिवी वासो दास्यादि काञ्चनम्'; उपार्जनं च द्रव्याणां परिमर्दश्च तानि षट् Mb.12.59.64; तत् तस्य किमपि द्रव्यं यो हि यस्य प्रियो जनः U.2.19.
    -7 A medicinal sub- stance or drug.
    -8 Modesty.
    -9 Bell-metal, brass or gold; Rām.7.
    -1 Spirituous liquor.
    -11 A wager, stake.
    12 Anointing, plastering.
    -13 An ointment.
    -14 The animal-dye, lac.
    -15 Extract, gum.
    -16 A cow; L. D. B.
    -17 A verse from the Ṛigveda. द्रव्यशब्द- श्छन्दोगैर्ऋक्षु आचरितः । ŚB. on MS.7.2.14.
    -Comp. -अर्जनम्, -वृद्धिः, -सिद्धिः f. acquisition of wealth.
    -ओघः f. affluence, abundance of wealth.
    -कल्कम् Viscous sediment given out by oily substances when ground; द्रव्यकल्कः पञ्चधा स्यात् कल्कं चूर्णं रसस्तथा । तैलं मष्टिः क्रमाज्ज्ञेयं यथोत्तरगुणं प्रिये ॥ Āyurveda.
    -गणः a class of 37 similar substances (in medicine).
    -परिग्रहः the possession of property or wealth.
    -प्रकृतिः f. the nature of matter.
    -वाचकम् a substantive.
    -शुद्धिः Cleansing of soiled articles.
    -संस्कारः the consecration of articles for sacrifice &c.
    -हस्तः a. holding anything in the hand; Ms.5.143.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव्यम् _dravyam

  • 14 नामन् _nāman

    नामन् n. [म्नायते अभ्यस्यते नम्यते अभिधीयते अर्थो$ नेन वा]
    1 A name, appellation, personal name (opp. गोत्र); किं नु नामैतदस्याः Mu.1.1; नाम ग्रह् 'to address or call upon by name,' नामग्राहमरोदीत् सा Bk.5,5; नाम कृ or दा, नाम्ना or नामतः कृ 'to give a name, call, name'; चकार नाम्ना रघु- मात्मसंभवम् R.3.31;5.36; तौ कुशलवौ चकार किल नामतः 15.32; चन्द्रापीड इति नाम चक्रे K.74; मातरं नामतः पृच्छेयम् Ś.7.
    -2 The mere name; संतप्तायसि संस्थितस्य पयसो नामापि न ज्ञायते Bh.2.67 'not even the name, i. e. no trace or mark is seen' &c.; Pt.1.25.
    -3 (In gram.) A noun, sub- stantive (opp. आख्यात); तन्नाम येनाभिदधाति सत्त्वम्; सत्त्व- प्रधानानि नामानि Nir.
    -4 A word, name, synonymous word; इति वृक्षनामानि.
    -5 Substance (opp. गुण).
    -6 Water.
    -7 Ved. Mark, sign, token.
    -8 Form, mode, manner.
    -Comp. -अङ्क a. marked with a name; नामाङ्करावणशराङ्कितकेतुयष्टिम् (रथम्) R.12.13.
    -अनुशास- -नम्, -अभिधानम् 1 declaring one's name.
    -2 a dic- tionary, lexicon.
    -अपराधः abusing (a respectable man) by name, calling names.
    -आख्यातिक a. relating to nouns and verbs.
    -आवली a list of names (of a god).
    -करणम्, -कर्मन् n.
    1 the ceremony of naming a child after birth.
    -2 a nominal affix.
    -ग्रहः, -ग्रहणम् ad- dressing or mentioning by name, utterance of the name, calling to mind the name; पुण्यानि नामग्रहणान्यपि महामुनी- नाम् K.43; Ms.8.271; R.7.41;6.67.
    -ग्राहम् ind. by naming, by mentioning the name; नामग्राहमरोदीत् सा भ्रातरौ रावणान्तिके Bk.5.5.
    -त्यागः abandonment of name; स्वनामत्यागं करोमि Pt.1 'I shall forego my name'.
    -द्वादशी a kind of religious ceremony, the worship of Durgā daily under one of her 12 names, i. e. गौरी, काली, उमा, भद्रा, दुर्गा, कान्ति, सरस्वती, मङ्गला, वैष्णवी, लक्ष्मी, शिवा and नारायणी.
    -धातुः a nominal verb, denominative base (as पार्थायते, वृषस्यति &c.).
    -धारक, -धारिन् a. bearing only the name, in name only, nominal; (तथा) अर्थेन विहीनो$त्र पुरुषो नामधारकः Pt.2.84.
    -धेयम् 1 a name, appellation; वनज्योत्स्नेति कृतनामधेया Ś.1; किं नामधेया सा M.4; R.1.45;1.67;11.8; नामधेयस्य ये केचिदभिवादं न जानते Ms.2.123.
    -2 the ceremony of naming a child. ˚शब्दः a word or an expression which forms the name of a thing or an act; चोदकाच्च नामधेयशब्दो बलवत्तरः । ŚB. on MS.12.1.14.
    -नाभिकः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्देशः indication by name.
    -मात्र a. having only the name, nominal, in name; काचे मणिर्मणौ काचो येषां बुद्धिः प्रवर्तते । न तेषां सन्निधौ भृत्यो नाममात्रो$पि तिष्ठति ॥ Pt.1.77;2.86. (
    -त्रम्) the mere name or mention (of a thing); नाममात्रप्रस्तावो मे विषादाय कल्पते Ś.7; Pt.3.81; H.1.128; नाममात्रावशेषिताः शत्रवः Rām.
    -माला, -संग्रहः a list of names, glossary (of nouns).
    -मुद्रा a seal-ring, signet- ring; उभे नाममुद्राक्षराण्यनुवाच्य परस्परमवलोकयतः Ś.1.
    -लिङ्गम् gender of nouns. ˚अनुशासनम् rules on the gender of nouns.
    -वर्जित a.
    1 nameless.
    -2 stupid, foolish.
    -वाचक a. expressing a name. (
    -कम्) a proper name.
    -शेष a. having only the name left, remaining in name only, dead, deceased; त्वां नामशेषामपि दृश्यमानः U.2.6.
    -षः death.

    Sanskrit-English dictionary > नामन् _nāman

  • 15 विरण्य _viraṇya

    विरण्य a. Vast, extensive; विरण्यशब्दो विस्तीर्णे भवति । यथा विरण्यानि अरण्यानि विस्तीर्णानीति गम्यते ŚB. on MS. 1.4.5.

    Sanskrit-English dictionary > विरण्य _viraṇya

  • 16 वृत् _vṛt

    वृत् I. 4 Ā. (वृत्यते)
    1 To choose, like; cf. वावृत्.
    -2 To distribute, divide. -II. 1 U. (वर्तयति-ते) To shine. III. 1 Ā. (वर्तते but Paras. also in the Aorist, Second Future and Conditional; also in the Desiderative; ववृते, अवृतत्-अवर्तिष्ट, वर्तिष्यते-वर्त्स्यति, वर्तितुम्, वृत्त)
    1 To be, exist, abide, remain, subsist, stay; इदं मे मनसि वर्तते Ś.1; अत्र विषये$स्माकं महत् कुतूहलं वर्तते Pt.1; मरालकुलनायकः कथय रे कथं वर्तताम् Bv.1.3; often used merely as a copula; अतीत्य हरितो हरींश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1.
    -2 To be in any particular condition or circumstances; पश्चिमे वयसि वर्तमानस्य K.; so दुःखे, हर्षे, विषादे &c. वर्तते.
    -3 To happen, take place, occur, come to pass; सीतादेव्याः किं वृत्तमित्यस्ति काचित् प्रवृत्तिः U.2; सायं संप्रति वर्तते पथिक रे स्थानान्तरं गम्यताम् Śubhas. 'now it is evening' &c.; Ś. Til.6; अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदिता- त्मनाम् Bg.5.26.
    -4 To move on, proceed in regular course; सर्वथा वर्तते यज्ञः Ms.2.15; निर्व्याजमज्या ववृते Bk. 2.37; R.12.56.
    -5 To be maintained or supported by, live on, subsist by (fig. also); कस्त्वं किं वर्तसे ब्रह्मन् ज्ञातु- मिच्छामहे वयम् Rām.1.1.12; फलमूलवारिभिर्वर्तमाना K.172; Ms.3.77.
    -6 To turn, roll on, revolve; यावदियं लोकयात्रा वर्तते Ve.3.
    -7 To occupy or engage oneself, be occupied or engaged in, set about (with loc.); भगवान् काश्यपः शाश्वते ब्रह्मणि वर्तते Ś.1; इतरो दहने स्वकर्मणां ववृते ज्ञानमयेन वह्निना R.8.2; Ms.8.346; नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि Bg. 3.22.
    -8 To act, behave, conduct or demean oneself towards, do, perform, practise (usually with loc. or by itself); आर्यो$स्मिन् विनयेन वर्तताम् U.6; कविर्निसर्गसौहृदेन भरतेषु वर्तमानः Māl.1; औदासीन्येन वर्तितुम् R.1.25; मित्रवन् मय्यवर्तिष्ट Dk.; Ms.7.14;8.173;11.3.
    -9 To act a part, enter upon a course of conduct; साध्वीं वृत्तिं वर्तते 'he acts an honest part'.
    -1 To act up to, abide by, follow; तदशक्यारम्भादुपरम्य मातुर्मते वर्तस्व Dk.
    -11 To have the sense of, signify, be used in the sense of; पुष्यसमीपस्थे चन्द्रमसि पुष्यशब्दो वर्तते Mbh. on P.IV.2.3 (often used in lexicons in this sense).
    -12 To tend or conduce to (with dat.); पुत्रेण किं फलं यो वै पितृदुःखाय वर्तते.
    -18 To rest or depend upon. -Caus. (वर्तयति-ते)
    1 To cause to be or exist.
    -2 To cause to move or turn round, cause to revolve; ज्योतींषि वर्तयति च प्रविभक्तरश्मिः Ś.7.6.
    -3 To brandish, flourish, whirl round; हस्तवर्तमवीवृतत् Bk.15. 37.
    -4 To do, practise, exhibit; नान्तर्वर्तयति ध्वनत्सु जलदे- ष्वामन्द्रमुद्गर्जितम् Māl.9.33.
    -5 To perform, discharge, attend or look to; सो$धिकारमभिकः कुलोचितं कश्चन स्वयमवर्तयत् समाः R.19.4; Mv.3.23.
    -6 To spend, pass (as time).
    -7 To live on, subsist; रामो$पि सह वैदेह्या वने वन्येन वर्तयन् R.12.8; sometimes Ātm. also; मदसिक्तमुखैर्मृगाधिपः करभि- र्वर्तयते स्वयं हतैः Ki.2.18.
    -8 To relate, describe; तत्र ते वर्तयिष्यामि यथा नैतत् प्रधानतः Mb.12.19.1;1.116.18.
    -9 To perceive, comprehend.
    -1 To study.
    -11 To shine.
    -12 To speak.
    -13 To shed (as tears); ताबुभौ च समालङ्ग्य रामो$प्यश्रूण्यवर्तयत् Rām.2.99.4. -Desid. (विवृत्सति, विवर्तिषते).

    Sanskrit-English dictionary > वृत् _vṛt

  • 17 शब्दः _śabdḥ

    शब्दः [शब्द्-घञ्]
    1 Sound (the object of the sense of hearing and property of आकाश); अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.
    -2 Sound, note (of birds; men &c.), noise in general; विश्वासोपगमादभिन्नगतयः शब्दं सहन्ते मृगाः Ś.1.14; स शब्दस्तुमुलो$भवत् Bg.1.13; Ś.3.1; Ms.4.31; Ku.1.45.
    -3 The sound of a musical instrument; वाद्यशब्दः Pt.2; Ku.1.45.
    -4 A word, sound, significant word (for def. &c. see Mbh. in- troduction); एकः शब्दः सम्यगधीतः सम्यक् प्रयुक्तः स्वर्गे लोके कामधुग्भवति; so शब्दार्थौ.
    -5 A declinable word, a noun, substantive.
    -6 A title, an epithet; यस्यार्थुक्तं गिरिराज- शब्दं कुर्वन्ति बालव्यजनैश्चमर्यः Ku.1.13; Ś.2.15; नृपेण चक्रे युवराजशब्दभाक् R.3.35;2.53,64;3.49;5.22;18.42; V.1.1.
    -7 The name, mere name as in शब्दपति q. v.
    -3 Verbal authority (regarded by the Naiyāyikas as a Pramāṇa.
    -9 Grammar; Dk.1.1.
    -1 Fame; लब्धशब्देन कौसल्ये कुमारेण धनुष्मता Rām.2.63.11; स्वर्गाय शब्दं दिवमात्महेतोर्धर्मार्थमात्मंस्थितिमाचकाङ्क्ष Bu. Ch.2.53; (cf. also 'शब्दो$क्षरे यशोगीत्योः' -हैमः).
    -11 The sacred syllable ओम्.
    -12 A technical term.
    -Comp. -अक्षरम् the sacred syllable ओम् uttered aloud.
    -अतीत a. beyond the power or reach of words, indescribable.
    -अधिष्ठानम् the ear.
    -अध्याहारः supplying a word (to complete an ellipsis).
    -अनुकृतिः onomatopœia.
    -अनुरूप a. proportionate or corresponding to the sound; शब्दानुरूपेण पराक्रमेण भवि- तव्यम् Pt.1.
    -अनुशासनम् the science of words; i. e. grammar.
    -अर्थः the meaning of a word. (
    -र्थौ dual) a word and its meaning; अदोषौ शब्दार्थौ K.P.1; न त्वयं शब्दार्थः, व्यामोहादेषा प्रतीतिः ŚB. on MS.4.1.14.
    -अलं- कारः a figure of speech depending for its charmingness on sound or words and disappearing as soon as the words which constitute the figure are replaced by others of the same meaning (opp. अर्थालंकार); e. g.; see K. P. 9.
    -आख्येय a. to be communicated in words; शब्दाख्येयं यदपि किल ते यः सखीनां पुरस्तात् Me.15. (
    -यम्) an oral or verbal communication.
    -आडम्बरः bombast, verbosity, high-sounding or grandiloquent words.
    -आदि a. begin- ning with शब्द (as the objects of sense); शब्दादीन् विषयान् भोक्तुं चरितुं दुश्चरं तपः R.1.25.
    -इन्द्रियम् the ear.
    -कार a. sounding, sonorous.
    -कोशः a lexicon, dictionary.
    -ग a.
    1 perceiving sounds.
    -2 uttering sounds.
    -गत a. inherent or residing in a word.
    -गतिः music, song.
    -गुण a. having sound for its quality; अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः R.13.1.
    -गोचरः the aim or object of speech.
    -ग्रहः 1 catching the sound.
    -2 the ear.
    -ग्रामः the range or reach of sound.
    -चातुर्यम् cleverness of style, eloquence.
    -चित्रम् one of the two subdivisions of the last (अवर or अधम) class of poetry (wherein the charm lies in the use of words which please the ear simply by their sound; see the example given under the word चित्र).
    -चोरः 'a word-thief', a plagiarist.
    -तन्मात्रम् the subtle element of sound.
    -नेतृ m. N. of Pāṇini.
    -पतिः a lord in name only, nominal lord; ननु शब्दपतिः क्षितरेहं त्वयि मे भावनिबन्धना रतिः R.8.52.
    -पातिन् a. hitting an invisible mark the sound of which is only heard, tra- cing a sound; शब्दपातिनमिषुं विससर्ज R.9.73.
    -प्रमाणम् verbal or oral evidence.
    -बोधः knowledge derived from verbal testimony.
    -ब्रह्मन् n.
    1 the Vedas; शब्द- ब्रह्मणि निष्णातः परं ब्रह्माधिगच्छति Maitra. Up.6.22.
    -2 spiritual knowledge consisting in words, knowledge of the Supreme Sprit or the Spirit itself; शब्दब्रह्मणस्तादृशं विवर्तमितिहासम् U.2;7.2.
    -3 a property of words called स्फोट q. v.
    -भाव्यत्वम् the state of becoming known through scriptural word only; कर्मणः शब्दभाव्य- त्वात्... Ms.7.1.9. (on which Śabara writes अथेह कर्मणः शब्दभाव्यत्वम् । नान्यतः शक्यमेतज्ज्ञातुं कस्यापूर्वस्य धर्मा इति ॥
    -भिद् f. perversion of words.
    -भेदिन् a. hitting a mark merely by its sound. (-m.)
    1 an epithet of Arjuna.
    -2 the anus.
    -3 a kind of arrow.
    -योनिः f. a root, radical word.
    -लक्षण a. what is determined by the sacred word; इह शब्दलक्षणे कर्मणि यथाशब्दार्थं प्रवृत्तिः ŚB. on Ms.11.1.26.
    -वारिधिः a vocabulary.
    -विद्या, -शास्त्रम् the science of words; i. e. grammar; अनन्तपारं किल शब्द- शास्त्रम् Pt.1; Śi.2.112;14.24.
    -विरोधः opposition of words (in a sentence).
    -विशेषः a variety of sound.
    -विशेषणम् (in gram.) an adjective, adjectival word.
    -वृत्तिः f.
    1 the function of a word (in Rhet.).
    -2 the power of a word (to convey sense), indicative power (लक्षणा); अदृष्टार्थाच्छब्दवृत्तिर्लघीयसी ŚB. on MS.11.1.48.
    -वेधिन् a. hitting an invisible mark the sound of which is only heard; see शब्दपातिन्; अभ्याससाध्यं निखिलं मत्वा संतमसे व्यधात् । इषुपातानभूद्येन शब्दवेधविशारदः ॥ Bm.1.632. (-m.)
    1 a kind of arrow.
    -2 an archer.
    -3 a warrior who pierces his enemies by mere sounds; Rām.2.63.11.
    -4 an epithet of king Daśaratha.
    -5 an epithet of Arjuna.
    -वेध्य a. to be shot at without being seen; एवं मयाप्यविज्ञातं शब्दवेध्यमिदं फलम् Rām.2.63.13.
    -वैलक्ष्यण्यम् verbal difference.
    -शक्तिः f. the force or expressive power of a word; signification of a word; see शक्ति.
    -शासनम् 1 a rule of grammar.
    -2 the science of gram- mar.
    -शुद्धिः f.
    1 purity of words.
    -2 the correct use of words.
    -श्लेषः a play or pun upon words, a verbal equivoque; (it differs from अर्थश्लेष in-as-much as the pun dissappears as soon as the words which constitute it are replaced by others of the same signification, whereas in अर्थश्लेष the pun remains unchanged; शब्दपरि- वृत्तिसहत्मर्थश्लेषः.)
    -संग्रहः a vocabulary, lexicon.
    -संज्ञा (in gram.) a technical term; P.I.1.68.
    -साधन, -साह a. See शब्दवेधिन्; ततो$स्त्रं शब्दसाहं वै त्वरमाणो महारणे Mb.3.22. 5.
    -सौष्ठवम् elegance of words, a graceful or elegant style.
    -सौकर्यम् ease of expression.
    -स्मृतिः f. philology.
    -हीनम् the use of a word in a form or meaning not sanctioned by standard authors.

    Sanskrit-English dictionary > शब्दः _śabdḥ

  • 18 समुदायः _samudāyḥ

    समुदायः 1 A collection, multitude &c.
    -2 A word of more than one syllable; see समुदय.
    -Comp. -अनुसमयः doing a group of details as a composite whole with reference to one thing, then with another and so on, (see अनुसमय).
    -प्रसिद्धिः denotation of an expression or word as a whole; न चावयवप्रसिद्ध्या समुदायप्रसिद्धिर्बाध्यते इत्युक्तम् ŚB. on MS.6.8.41.
    -शब्दः a collective expression; नायमेकान्तः यत् समुदायशब्देन संयोज्योच्यते तत् समुदितानामेव भवतीति ŚB. on MS.11.1.2.

    Sanskrit-English dictionary > समुदायः _samudāyḥ

  • 19 सव्य _savya

    सव्य a. [Uṇ4.19]
    1 Left, left-hand; सव्ये प्राचीन- आवीती निवीती कण्ठसज्जने Ms.2.63.
    -2 Southern.
    -3 Con- trary, backward, reverse; प्रदक्षिणं च सव्यं च ग्राममध्ये च नाचरेत् Mb.12.278.7.
    -4 Right.
    -5 Dry, not sprinkled with ghee (अनभिघृत); सव्यशब्दो रूक्षे भाष्यते । सव्या वपा इत्यनभिघृततां दर्शयति ŚB. on MS.4.1.36.
    -व्यः An epithet of Viṣṇu.
    -व्यम् ind. The usual position of the sacred thread when it hangs down over the left shoulder; cf. अपसव्य.
    -Comp. -अपसव्य a.
    1 left and right.
    -2 Wrong and right,
    - इतर a. right; सव्येतरेण स्फुरता तदक्ष्णा R.14.49.
    -जानु n. a mode of fighting (by using the left knee).
    -बाहु n. a mode of fighting with the left arm.
    -साचिन् m. an epithet of Arjuna; निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् Bg.11. 33.; (the name is thus derived in Mb.:-- उभौ मे दक्षिणौ पाणी गाण्डीवस्य विकर्षणे । तेन देवमनुष्येषु सव्यसाचीति मां विदुः ॥).

    Sanskrit-English dictionary > सव्य _savya

  • 20 देशीय


    deṡīya
    mfn. peculiar orﾠ belonging to orﾠ inhabiting a country, provincial, native (esp. ifc. e.g.. māgadha- a native of Magadha, ṠrS.);

    bordering on, resembling, almost, nearly (ifc. andﾠ regarded asa suffix Pāṇ. 5-3, 67 ;
    cf. pañca-varshaka-, paṭu-, shaḍvarsha.)
    - देशीयराजशेखरकोश
    - देशीयवराडी
    - देशीयशब्दसंग्रह

    Sanskrit-English dictionary > देशीय

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»