Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

सरमात्मज

  • 1 सरमा


    saramā
    sarámā

    f. the fleet one

    N. of a female dog belonging to Indra andﾠ the gods
    (represented in RV. X, 14, 10 as the mother of the four-eyed brindled dogs of Yama <cf. IW. 470 >,
    andﾠ called in MBh. I, 671 deva-ṡunī in the RV. said to have gone in search of andﾠ recovered the cows stolen by the Paṇis;
    elsewhere regarded as the mother of beasts of prey Saramā Deva-ṡunī is alsoﾠ said to be the authoress of part of RV. X, 108)
    RV. PārGṛ. MBh. etc.. ;
    a female dog in general, bitch L. ;
    N. of a Rākshasī R. ;
    of a daughter of the Gandharva king Ṡailūsha andﾠ wife of Vībhtshaṇa ib. ;
    of a wife of Kaṡyapa VahniP. ;
    - सरमात्मज
    - सरमापुत्र
    - सरमासुत

    Sanskrit-English dictionary > सरमा

  • 2 सरमात्मज


    sarámā-tmaja
    (-mâ̱tm-) m. « son of Saramā», a dog VarBṛS.

    Sanskrit-English dictionary > सरमात्मज

  • 3 सरमापुत्र


    sarámā-putra
    sarámā-suta
    m. id. Subh.

    Sanskrit-English dictionary > सरमापुत्र

  • 4 सरमासुत


    sarámā-putra
    sarámā-suta
    m. id. Subh.

    Sanskrit-English dictionary > सरमासुत

  • 5 सरमा _saramā

    सरमा [सृ-अमः Uṇ.4.9]
    1 A bitch.
    -2 The bitch of the gods.
    -3 N. of a daughter of Dakṣa.
    -4 N. of the wife of Bibhīṣaṇa, brother of Rāvaṇa.

    Sanskrit-English dictionary > सरमा _saramā

  • 6 आवत्सरम् _āvatsaram

    आवत्सरम् ind. For a year, during a year.

    Sanskrit-English dictionary > आवत्सरम् _āvatsaram

  • 7 अनुसंवत्सरम्


    anu-saṉvatsaram
    ind. year after year

    Sanskrit-English dictionary > अनुसंवत्सरम्

  • 8 आवत्सरम्


    ā-vatsaram
    ind. for a year, during a year MārkP.

    Sanskrit-English dictionary > आवत्सरम्

  • 9 केसरमाला


    késara-mālā
    f. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > केसरमाला

  • 10 प्रतिवासरम्


    prati-vāsaram
    ind. every day, daily Rājat. Kathās. Hcat. ;

    (e) ind. - tad-dinam L.

    Sanskrit-English dictionary > प्रतिवासरम्

  • 11 प्रतिसंवत्सरम्


    prati-saṉvatsaram
    ind. at every year, yearly Yājñ. ĀpṠr. Comm.

    Sanskrit-English dictionary > प्रतिसंवत्सरम्

  • 12 मानपुरःसरम्


    mā́na-puraḥsaram
    ind. with (lit. « preceded by») honour Pañcat.

    Sanskrit-English dictionary > मानपुरःसरम्

  • 13 संवत्सरमुखी


    saṉ-vatsará-mukhī
    f. the tenth day in the light half of the month Jyaishṭha Hcat.

    Sanskrit-English dictionary > संवत्सरमुखी

  • 14 सीसरम


    sīsarama
    m. N. of a dog-demon HirGṛ.

    Sanskrit-English dictionary > सीसरम

  • 15 प्रति _prati

    प्रति ind.
    1 As a prefix to verbs it means (a) towards, in the direction of; (b) back, in return, again; तष्ठेदानीं न मे जीवन् प्रतियास्यसि दुर्मते Rām.7.18.13; (c) in opposition to, against, counter; (d) upon, down upon; (see the several roots with this preposition).
    -2 As a prefix to nouns not directly derived from verbs it means (a) likeness, resemblance, equality; (b) opposite, of the opposite side; प्रतिबल Ve.3.5. 'the opposing force'; so प्रतिद्विपाः Mu.2.13; (c) rivalry; as in प्रतिचन्द्रः 'a rival moon'; प्रतिपुरुषः &c.
    -3 As a separable preposition (with acc.) it means (a) towards, in the direction of, to; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं प्रस्थापयामास वशी वसिष्ठः R.2.7;1. 75; प्रत्यनिलं विचेरु Ku.3.31; वृक्षं प्रति विद्योतते विद्युत् Sk.; (b) against, counter, in opposition to, opposite; तदा यायाद् रिपुं प्रति Ms.7.171; प्रदुदुवुस्तं प्रति राक्षसेन्द्रम् Rām.; ययावजः प्रत्यरिसैन्यमेव R.7.55; (c) in comparison with, on a par with, in proportion to, a match for; त्वं सहस्राणि प्रति Ṛv.2.1.8; (d) near, in the vicinity of, by, at, in, on; समासेदुस्ततो गङ्गां शृङ्गवेरपुरं प्रति Rām.; गङ्गां प्रति; (e) at the time, about, during; आदित्यस्योदयं प्रति Mb; फाल्गुनं वाथ चैत्रं वा मासौ प्रति Ms.7.182; (f) on the side of, in favour of, to the lot of; यदत्र मां प्रति स्यात् Sk.; हरं प्रति हलाहलं (अभवत्) Vop.; (g) in each, in or at every, severally (used in a distributive sense); वर्षं प्रति, प्रतिवर्षम्; यज्ञं प्रति Y.1.11; वृक्षं वृक्षं प्रति सिञ्चति Sk.; (h) with regard or reference to, in relation to, regarding, concerning, about, as to; न हि मे संशीतिरस्या दिव्यतां प्रति K.132; चन्द्रोपरागं प्रति तु केनापि विप्रलब्धासि Mu.1; धर्मं प्रति Ś.5.18; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1; Ku.6.27; 7.83; त्वयैकमीशं प्रति साधु भाषितम् 5.81; Y.1.218; R.6. 12;1.29;12.51; (i) according to, in conformity with; मां प्रति in my opinion; (j) before, in the presence of; (k) for, on account of.
    -4 As a separable preposi- tion (with abl.) it means either (a) a representative of, in place of, instead of; प्रद्युम्नः कृष्णात् प्रति Sk.; संग्रामे यो नारायणतः प्रति Bk.8.89; or (b) in exchange or return for; तिलेभ्यः प्रति यच्छति माषान् Sk.; भक्तेः प्रत्यमृतं शंभोः Vop.
    -5 As the first member of Avyayībhāva compound it usually means (a) in or at every; as प्रतिसंवत्सरम् 'every year', प्रतिक्षणम्, प्रत्यहम् &c.; (b) towards, in the direction of; प्रत्यग्नि शलभा डयन्ते.
    -6 प्रति is sometimes used as the last member of Avyayī. comp. in the sense of 'a little'; सूपप्रति, शाकप्रति. [ Note:-- In the com- pounds given below all words the second members of which are words not immediately connected with verbs, are included; other words will be found in their proper places.]
    -Comp. -अंशम् ind. on the shoulders.
    -अक्षरम् ind. in every syllable or letter; प्रत्यक्षरश्लेषमयप्रबन्ध Vās.
    -अग्नि ind. towards the fire.
    -अग्र = प्रत्यग्र q. v.
    -अङ्गम् 1 a secondary or minor limb (of the body), as the nose.
    -2 a division, chapter, section.
    -3 every limb.
    -4 a weapon. (
    -ङ्गम्) ind.
    1 on or at every limb of the body; as in प्रत्यङ्ग- मालिङ्गितः Gīt.1.
    -2 for every subdivision.
    -3 in each case (in grammar).
    -अधिदेवता a tutelary deity who stays in front or near one; Hch.
    -अधिष्ठानम्, -आधानम् the principal place of residence; Bṛi. Up.2.2.1.
    -2 repository.
    -अनन्तर a.
    1 being in immediate neigh- bourhood; दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् Rām.4.15.27. (com. प्रत्यनन्तरं स्वाधीनम्).
    -2 standing nearest (as an heir).
    -3 immediately following, closely connected with; जीवेत् क्षत्रियधर्मेण स ह्यस्य (ब्राह्मणस्य) प्रत्यनन्तरः; Ms.1. 82;8.185. (
    -रम्) ind.
    1 immediately after.
    -2 next in succession.
    -रीभू to betake oneself close to; P. R.
    -अनिलम् ind. towards or against the wind.
    -अनीक a
    1 hostile, opposed, inimical.
    -2 resisting, opposing.
    -3 opposite.
    -4 equal, vying with. (
    -कः) an enemy.
    (-कम्) 1 hostility, enmity, hostile attitude or position; न शक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः Rām.
    -2 a hostile army; यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे Mb.; ये$वस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः Bg.11.32. (प्र˚ may have here sense 1 also).
    -3 (in Rhet.) a figure of speech in which one tries to injure a person or thing connected with an enemy who himself cannot be injured; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुं तिरस्क्रिया । या तदीयस्य तत्स्तुत्यै प्रत्यनीकं तदुच्यते K. P.1.
    -अनुप्रासः a kind of alliteration.
    -अनुमानम् an opposite conclusion.
    -अन्त a. contiguous, lying close to, adjacent, bordering.
    (-न्तः) 1 a border, frontier; स गुप्तमूलप्रत्यन्तः R.4.26.
    -2 a bordering country; especi- ally, a country occupied by barbarian or Mlechchhas. ˚देशः a bordering country. ˚पर्वतः an adjacent hill; पादाः प्रत्यन्तपर्वताः Ak.
    -अन्धकार a. spreading shadow; Buddh.
    -अपकारः retaliation, injury in return; शाम्येत् प्रत्यप- कारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4.
    -अब्दम् ind. every year
    -अमित्र a. hostile. (
    -त्रः) an enemy. (
    -त्रम्) ind. towards as enemy.
    -अरिः 1 a well-matched opponent.
    -2 the 9th, 14th or 23rd asterism from the जन्मनक्षत्र.
    -3 a particular asterism; दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यरिं च विवर्जयेत् Mb.13.14.28 (com. प्रत्यरिं स्वनक्षत्राद् दिननक्षत्रं यावद् गणयित्वा नवभिर्भागे हृते पञ्चमी तारा प्रत्यरिः ।).
    -अर्कः a mock sun; parhelion.
    -अर्गलम् the rope by which a churning stick is moved.
    -अवयवम् ind.
    1 in every limb.
    -2 in every particular, in detail.
    1 lower, less honoured; पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसः Mb.13.94.12.
    -2 very low or degrading, very insignificant; Ms.1.19.
    -अश्मन् m. red chalk.
    -अष्ठीला a kind of nervous disease.
    -अहम् ind. every day, daily; day by day; गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी Ku.1.6.
    -आकारः a scabbard, sheath.
    -आघातः 1 a counter-stroke.
    -2 reaction.
    -आचारः suitable conduct or behaviour.
    -आत्मम् ind. singly, severally.
    -आत्मक a. belonging to oneself.
    -आत्म्यम् similarity with oneself.
    -आत्मेन ind. after one's own image; स किंनरान् कुंपुरुषान् प्रत्यात्म्येना- सृजत् प्रभुः Bhāg.3.2.45.
    -आदित्यः a mock sun.
    -आरम्भः 1 recommencement, second beginning.
    -2 pro- hibition.
    -आर्द्र a. fresh.
    -आशा 1 hope, expectation; न यत्र प्रत्याशामनुपतति नो वा रहयति Māl.9.8.
    -2 trust, con- fidence.
    -आसङ्गः Connection, contact; अथ प्रत्यासङ्गः कमपि महिमानं वितरति Mv.1.12.
    -आस्वर 1 returning.
    -2 reflecting; Ch.Up.1.3.2.
    -आह्वयः echo, resonance; छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तो$प्यर्थकारिणः Bhāg.11.28.5.
    -उत्तरम् a reply, rejoinder.
    -उलूकः 1 a crow; मृत्युदूतः कपोतो$यमुलूकः कम्पयन्मनः । प्रत्युलूकश्च कुह्वानैरनिद्रौ शून्यमिच्छतः ॥ Bhāg.1.14.14.
    -2 a bird resembling an owl.
    -ऋचम् ind. in each Rik.
    -एक a. each, each one, every single one. (
    -कम्) ind.
    1 one at a time, severally; singly, in every one, to every one; oft. with the force of an adjective; विवेश दण्डकारण्यं प्रत्येकं च सतां मनः R.12.9. 'entered the mind of every good man'; 12.3;7.34; Ku.2.31.
    -एनस् m.
    1 an officer of justice (who punishes criminals); Bṛi. Up.4.3.7.
    -2 a heir responsible for the debts of the deceased; surety.
    -कञ्चुकः 1 an adversary.
    -2 a critic.
    -कण्ठम् ind.
    1 severally, one by one.
    -2 near the throat.
    -कलम् ind. constantly, perpetually.
    -कश a. not obeying the whip.
    -कष्ट a. comparatively bad.
    -कामिनी a female rival; Śi.
    -कायः 1 an effigy, image, picture, likeness.
    -2 an adversary; स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकाय- मेषणीयम् Ki.13.28.
    -3 a target, butt, mark.
    -कितवः an opponent in a game.
    -कुञ्जरः a hostile elephant.
    -कूपः a moat, ditch.
    -कूल a.
    1 unfavourable, adverse, contrary, hostile, opposite, प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्व- मेति बहुसाधनता Śi.9.6; Ku.3.24.
    -2 harsh, discordant. unpleasant, disagreeable; अप्यन्नपुष्टा प्रतिकूलशब्दा Ku.1. 45.
    -3 inauspicious.
    -4 contradictory.
    -5 reverse, inverted.
    -6 perverse, cross, peevish, stubborn. ˚आचार- णम्, ˚आचरितम् any offensive or hostile action or conduct; प्रतिकूलाचरितं क्षमख मे R.8.81. ˚उक्तम्, -क्तिः f. a contra- diction. ˚कारिन्, -कृत, -चारिन्, -वत्ति a. opposing. ˚दर्शन a. having an inauspicious or ungracious appearance. ˚प्रवर्तिन्, -वर्तिन् a. acting adversely, taking an adverse course. ˚भाषिन् a. opposing, contradicting. ˚वचनम् dis- agreeable or unpleasant speech. ˚वादः contradiction. (प्रतिकूलता, -त्वम् adverseness, opposition, hostility. प्रति- कूलयति 'to oppose'.).
    -कूल ind.
    1 adversely, contrarily.
    -2 inversely, in inverted order.
    -कूलय Den. P. to resist, oppose.
    -कूलिक a. hostile, inimical.
    -क्षणम् ind. at every moment or instant, constantly; प्रतिक्षणं संभ्रमलोलदृष्टि- र्लीलारविन्देन निवारयन्ती Ku.3.56.
    -क्षपम् ind. everynight.
    -गजः a hostile elephant
    -गात्रम् ind. in very limb.
    -गिरिः 1 an opposite mountain.
    -2 an inferior mountain.
    -गृहम्, -गेहम् ind. in every house.
    -ग्रामम् ind. in every village.
    -चक्रम् a hostile army.
    -चन्द्रः a mock moon; paraselene.
    -चरणम् ind.
    1 in every (Vedic) school or branch.
    -2 at every foot-step.
    -छाया, -यिका 1 a reflected image, reflection, shadow; रूपं प्रतिच्छायिक- योपनीतम् N.6.45.
    -2 an image, picture.
    -जङ्घा the forepart of the leg.
    -जिह्वा, -जिह्विका the soft palate,
    -तन्त्रम् ind. according to each Tantra or opinion.
    -तन्त्र- सिद्धान्तः a conclusion adopted by one of the disputants only; (वादिप्रतिवाद्येकतरमात्राभ्युपगतः).
    -त्र्यहम् ind. for three days at a time.
    -दण्ड a. Ved. disobedient.
    -दिनम् ind. every day; राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्याट्टहासः Me.6.
    -दिशम् ind. in every direction, all round, every- where.
    -दूतः a messenger sent in return.
    -देवता a corresponding deity; गताः कलाः पञ्चदश प्रतिष्ठा देवाश्च सर्वे प्रतिदेवतासु Muṇḍa.3.2.7.
    -देशम् ind. in every country.
    -देहम् ind. in every body.
    -दैवतम् ind. for every deity.
    -द्वन्द्वः 1 an antagonist, opponent, adversary, rival.
    -2 an enemy. (
    -द्वम्) opposition, hostility.
    -द्वन्द्विन् a.
    1 hostile, inimical.
    -2 adverse (प्रतिकूल); कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे Ki.16.29.
    -3 rivalling, vying with; किसलयोद्भेदप्रतिद्वन्दिभिः (करतलैः) Ś.4.5. (-m.) an opponent, adversary, rival; तुल्यप्रति- द्वन्द्वि बभूव युद्धम् R.7.37.;15.25.
    -द्वारम् ind. at every gate.
    -धुरः a horse harnessed by the side of another.
    -नप्तृ m. great-grandson, a son's grandson.
    -नव a.
    1 new, young, fresh.
    -2 newly blown budded; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः Me.38.
    -नाडी a branch-vein.
    -नायकः the adversary of the hero of any poetic com- position; धीरोद्धतः पापकारी व्यसनी प्रतिनायकः S. D., as रावण in the Rāmāyaṇa, शिशुपाल in Māgha-Kāvya &c.
    -नारी, -पत्नी, -युवतिः a female rival; Śi.7.45.
    -निनादः = प्रतिध्वनिः q. v.
    -न्यायम् ind. in inverted order; पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्याद्रवति स्वप्नायैव Bṛi. Up.4.3.15.
    -पक्ष a. like, similar.
    (-क्षः) 1 the opposite side, party or faction, hostility; विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामवधारणं नियमः Gaut. S,
    -2 an adversary, enemy, foe, rival; प्रति- पक्षकामिनी, -लक्ष्मी 'a rival wife'; Bv.2.64; दासीकृतायाः प्रति- पक्षलक्ष्याः Vikr.1.73; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुम् K. P.1; Vikr.1.7; often used in comp. in the sense of 'equal' or 'similar'.
    -3 remedy, expiation; यादवस्य पापस्य प्रतिपक्षमुपदिशामि Nāg.5.
    -4 a defendant or respondent (in law). ˚ता
    1 hostility, opposition.
    -2 obstacle.
    -पक्षित a.
    1 containing a contradiction.
    -2 nullified by a contradictory premise; (as a hetu in न्याय); cf. सत्प्रतिपक्ष.
    -पक्षिन् m. an opponent, adversary.
    -पण्यम् merchandise in exchange; Buddh.
    -प्रथम् ind. along the road, towards the way; प्रतिपथगतिरासीद् वेगदीर्घीकृताङ्गः Ku.3.76.
    -पदम् ind.
    1 at evry stop.
    -2 at every place, everywhere.
    -3 expressly.
    -4 in every word; प्रतिपदाख्याने तु गौरवं परिहरद्भिर्वृत्तिकारैः सर्वसामान्यः शब्दः प्रति- गृहीतः प्रकृतिवदिति ŚB. on MS.8.1.2.
    -पल्लवः an opposite or outstretched branch; R.
    -पाणः 1 a stake.
    -2 a counter-pledge.
    -3 a counter-stake; Mb.3.
    -पादम् ind. in each quarter.
    -पात्रम् ind. with regard to each part, of each character; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1 'let care be taken of each character'.
    -पादपम् ind. in every tree.
    -पाप a. returning sin for sin, requiting evil for evil.
    -पु(पू)रुषः 1 a like or similar man.
    -2 a substitute, deputy.
    -3 a companion.
    -4 the effigy of a man pushed by thieves into the interior of a house before entering it themselves (to ascertain if any body is awake).
    -5 an effigy in general. (
    -षम्) ind. man by man, for each man.
    -पुस्तकम् a copy of an original manuscript.
    -पूर्वाह्णम् ind. every forenoon.
    -प्रति a. counter-balancing, equal to.
    -प्रभातम् ind. every morning.
    -प्रसवः 1 (As opposed to अनुप्रसव) tracing causes back to the origin as -- a pot, a lump of mud, mud, clay, Pātañjala Yogadarśana.
    -2 Negation of (or exception to) a negation. The force of a प्रतिप्रसव is positive, limiting as it does the scope of a प्रतिषेध or negation. Hence it is just the opposite of परिसंख्या whose force is negative or exclusive since it limits the scope of a positive statement. प्रतिप्रसवो$यं न परिसंख्या ŚB. on MS.1.7.45.
    -प्रकारः an outer wall or rampart.
    -प्रियम् a kindness or service in return; प्रतिप्रियं चेद् भवतो न कुर्यां वृथा हि मे स्यात् स्वपदोपलब्धिः R.5.56.
    -बन्धुः an equal in rank or station; Mb.5.121.13.
    -बलः a.
    1 able, powerful.
    -2 equal in strength, equally matched or powerful.
    (-लम्) 1 a hostile army; अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve.3.7.
    -2 strength.
    -बाहु 1 the forepart of the arm.
    -2 an opposite side (in a square or polygon).
    -बि (वि) म्बः, -म्बम् 1 a reflection, reflected image; ज्योतिषां प्रतिबिम्बानि प्राप्नु- वन्त्युपहारताम् Ku.6.42; Śi.9.18.
    -2 an image, a picture.
    -बीजम् a rotten seed.
    -भट a. vying with, rivalling; घटप्रतिभटस्तनि N.13.5.
    (-टः) 1 a rival, an opponent; निवासः कन्दर्पप्रतिभटजटाजूटभवने G. L.21.
    -2 a warrior on the opposite side; समालोक्याजौ त्वां विदधति विकल्पान् प्रतिभटाः K. P.1.
    -भय a.
    1 fearful, formidable, terrible, frightful.
    -2 dangerous; स्वगृहोद्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दृष्टबह्वपायप्रतिभयकान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.171; Nāg.5.1.; Bhāg.1.6.14. (
    -यम्) a danger; सुनन्द, श्रुतं मया संनिहितगरुडप्रतिभयमुद्देशं जामाता जीमूतवाहनो गतः Nāg.5.
    -भैरव a. dreadful.
    -मञ्चः a kind of measure (in music.)
    -मञ्चाः Platforms opposite to each other; दशभागिकौ द्वौ प्रतिमञ्चौ Kau. A.2.3.21.
    -मण्डलम् 1 a secondary disc (of the sun &c.).
    -2 an eccentric orbit.
    -मन्दिरम् ind. in every house.
    -मल्लः an antagonist, a rival; उपेयिवांसं प्रतिमल्लतां रयस्मये जितस्य प्रसभं गरुत्मतः N.1.63; पातालप्रतिमल्लगल्ल &c. Māl.5.22.
    -मानना worship (पूजा); स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम् Śi.15.35.
    -माया a counter-spell or charm; प्रतिमाया कृतं च तत् Mb.1.34.22.
    -मार्गः the way back; Mb.4.
    -मार्गम् ind. back, back- wards.
    -माला capping verses (Mar. भंडी).
    -मासम् ind. every month, monthly.
    -मित्रम् an enemy, adversary.
    -मुख a. standing before the face, facing; प्रतिमुखागत Ms.8.291.
    -2 near, present. (
    -खम्) a secondary plot or incident in a drama which tends either to hasten or retard the catastrophe; see S. D.334 and 351-364. (
    -खम्) ind.
    1 towards.
    -2 in front, before.
    -मुखरी a particular mode of drumming.
    -मुद्रा 1 a counter- seal.
    -2 the impression of a seal.
    -मुहूर्तम् ind. every moment.
    -मूर्तिः f. an image, a likeness.
    -मूषिका f. a musk-rat (Mar. चिचुंदरी).
    -यूथपः the leader of a hostile herd of elephants.
    -रथः an adversary in war (lit. in fighting in a war-chariot); दौष्यन्तिमप्रतिरथं तनयं निवेश्य Ś.4.2.
    -रथ्यम् in every road; अस्मिन् नगरे प्रतिरथ्यं भुजङ्गबद्धसंचारे Udb.
    -रवः, -ध्वनिः 1 an echo; प्रतिरवविततो वनानि चक्रे Ki.1.4.
    -2 quarrel; controversy.
    -3 (Ved.) life (प्राण).
    -रसितम् an echo; केनास्मत् सिंह- नादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यते$यम् Ve.1.22.
    -राजः a hostile king.
    -रात्रम् ind. every night.
    -रूप a.
    1 corresponding, similar, having a counter-part in; अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव Kaṭh.2.2.9.
    -2 beautiful.
    -3 suitable, proper; इदं न प्रतिरूपं ते स्त्रीष्वदाक्षिण्यमीदृशम् Bu. Ch.4.66; आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी Rām.4. 19.17.
    -4 facing (अभिमुख); प्रतिरूपं जनं कुर्यान्न चेत् तद् वर्तते यथा Mb.12.97.16 (com. प्रतिरूपं युद्धाभिमुखम्).
    (-पम्) 1 a picture, an image, a likeness.
    -2 a mirror-like reflecting object; अदर्शनं स्वशिरसः प्रतिरूपे च सत्यपि Bhāg. 1.42.28.
    -4 an object of comparison (उपमान); भवान्मे खलु भक्तानां सर्वेषां प्रतिरूपधृक् Bhāg.7.1.21.
    -रूपक a. resembling, similar (at the end of comp.); जहीमान् राक्षसान् पापानात्मनः प्रतिरूपकान् Mb.3.29.11; चेष्टाप्रतिरूपिका मनोवृत्तिः Ś.1.
    (-कम्) 1 a picture, an image; अग्निदैर्गर- दैश्चैव प्रतिरूपककारकैः Mb.12.59.49.
    -2 a forged edict; जर्जरं चास्य विषयं कुर्वन्ति प्रतिरूपकैः Mb.12.56.52.
    -3 a reflec- tion.
    -लक्षणम् a mark, sign, token.
    -लिपिः f. a tran- script, a written copy.
    -लेखः a writ of reply; प्रावृत्तिकश्च प्रतिलेख एव Kau. A.2.1.28.
    -लोम a.
    1 'against the hair or grain', contray to the natural order, inverted, reverse (opp. अनुलोम); नववर्षसहस्राक्षः प्रतिलोमो$भवद् गुरुः Bhāg.12.14.15.
    -2 contrary to caste (said of the issue of a woman who is of a higher caste than her husband).
    -3 hostile.
    -4 low, vile, base.
    -5 left (वाम).
    -6 obstinate, perverse; अपरिचितस्यापि ते$प्रतिलोमः संवृत्तः Ś.7.
    -7 disagreeable, unpleasant. (
    -मम्) any injurious or unpleasant act. (
    -मम्) ind. 'against the hair or grain', inversely, invertedly. ˚ज a. born in the inverse order of the castes; i. e. born of a mother who is of a higher caste than the father; cf. Ms.1.16,25.
    -लोमक a. reverse, inverted; राजन्यविप्रयोः कस्माद् विवाहः प्रतिलोमकः Bhāg.9.18.5.
    -कम् inverted order.
    -लोमतः ind.
    1 in consequence of the inverted order or course; Ms.1.68.
    -2 in an unfriendly manner; यदा बहुविधां वृद्धिं मन्येत प्रतिलोमतः Mb.12.13.39.
    -वत्सरम् ind. every year.
    -वनम् ind. in every forest.
    -वर्णिक a. similar, corresponding.
    -वर्धिन् a. being a match for.
    -वर्षम् ind. every year.
    -वस्तु n.
    1 an equivalent, a counter- part.
    -2 anything given in return.
    -3 a parallel. ˚उपमा a figure of speech thus defined by Mammaṭa:-- प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः । K. P.1; e. g. तापेन भ्राजते सूर्यः शूरश्चापेन राजते Chandr.5. 48.
    -वातः a contrary wind; प्रतिवाते$नुवाते च नासीत गुरुणा सह Ms.2.23. (
    -तम्) ind. against the wind; चीनांशुक- मिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य Ś.1.33.
    -वारणः a hostile elephant.
    -वासरम् ind. every day.
    -विटपम् ind.
    1 on every branch.
    -2 branch by branch.
    -विषम् an anti- dote. (
    -षा) a birch tree.
    -विष्णुकः a Muchakunda tree.
    -वीरः an opponent, antagonist.
    -वीर्यम् being equal to or a match for.
    -वृषः a hostile bull.
    -वेलम् ind. at each time, on every occasion.
    -वेशः 1 a neighbouring house, neighbourhood.
    -2 a neighbour.
    -वेशिन् a. a neigh- bour; दृष्ट्वा प्रभातसमये प्रतिवेशिवर्गः Mk.3.14.
    -वेश्मन् n. a neighbour's house.
    -वेश्यः a neighbour.
    -वैरम् re- quital of hostilities revenge.
    -शब्दः 1 echo, reverbera- tion; वसुधाधरकन्दराभिसर्पी प्रतिशब्दो$पि हरेर्भिनत्ति नागान् V. 1.16; Ku.6.64; R.2.28.
    -2 a roar.
    -शशिन् m. a mock-moon.
    -शाखम् ind. for every branch or school (of the Veda).
    -शाखा a side-branch; महाभूतविशेषश्च विशेषप्रतिशाखवान् Mb.14.35.21.
    -संवत्सरम् ind. every year.
    -सङ्गक्षिका 1 a cloak to keep off the dust; Buddh.
    -संदेशः a reply to the message; दर्पसारस्य प्रति- संदेशमावेदयत् D. K.2.1.
    -सम a. equal to, a match for.
    -सव्य a. in an inverted order.
    -सामन्तः an enemy.
    -सायम् ind. every evening.
    -सूर्यः, -सूर्यकः 1 a mock-sun.
    -2 a lizard, chameleon; 'कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ।' Hemchandra; तृष्यद्भिः प्रतिसूर्यकैरजगरस्वेदद्रवः पीयते U.2.16.
    -सेना, सैन्यम् a hostile army; निहतां प्रतिसैन्येन वडवामिव पातिताम् Rām.2.114.17.
    -स्थानम् ind. in every place, everywhere.
    -स्मृतिः N. of parti- cular kind of magic; गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीमिव । विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम Mb.3.36.3.
    -स्रोतस् ind. against the stream; सरस्वतीं प्रतिस्रोतं ययौ ब्राह्मणसंवृतः Bhāg.1.78. 18. -a. going against the stream; अथासाद्य तु कालिन्दी प्रतिस्रोतः समागताम् Rām.2.55.5.
    -हस्तः, -हस्तकः a deputy, an agent, substitute, proxy; आश्रितानां भृतौ स्वामिसेवायां धर्मसेवने । पुत्रस्योत्पादने चैव न सन्ति प्रतिहस्तकाः ॥ H.2.33.
    -हस्तीकृ to take; Pratijñā 3.
    -हस्तिन् the keeper of a brothel; Dk.2.2.

    Sanskrit-English dictionary > प्रति _prati

  • 16 पुरस् _puras

    पुरस् ind.
    1 Before (in time or space), in front, in the presence of, before the eyes of (by itself or with gen.); अमुं पुरः पश्यसि देवदारुम् R.2.36; तव प्रसादस्य पुरस्तु संपदः Ś.7.3; तस्य स्थित्वा कथमपि पुरः Me.3; Ku.4.3; Amaru.43; often used with कृ, गम्, धा, भू (see below).
    -2 In the east, from the east.
    -3 Eastward.
    -Comp. -अनुवाक्या (पुरो$नुवाक्या) an introductory verse or hymn.
    -करणम्, -कारः see under पुरस्कृ below.
    -ग, -गम, (पुरोग-गम) a.
    1 chief, leading, foremost, pre-eminent, oft. with the force of a noun; स किंवदन्तीं वदतां पुरोगः R.14.31;6.55; Ku.7.4.
    -2 led or presided over by (at the end of comp.); इन्द्रपुरोगमा देवाः 'the gods with Indra at the head'; अतुलाः प्रीतयो राजन् संबन्धकपुरोगमाः Rām. 7.38.4.
    -गत a.
    1 standing in front of.
    -2 preceded.
    -गतिः f. precedence. (
    -तिः) a dog.
    -गन्तृ, -गामिन् a.
    1 going before or in front.
    -2 chief, leading, a leader. (-m.) a dog.
    -चरणम् (पुरश्चरणम्) 1 a preparatory or initiatory rite.
    -2 preparation, initiation.
    -3 repetition of the name of a deity accompanied with burnt offerings; जीवहीनो यथा देही सर्वकर्मसु न क्षमः । पुरश्चरणहीनो$पि तथा मन्त्रः प्रकीर्तितः ॥ Tantrasāra.
    -छदः (पुरश्छदः) a nipple.
    -जन्मन् (पुरोजन्मन्) a. born before.
    -जव a. (
    पुरोजव) surpassing in speed, swifter than.
    -वः a servant, attendant.
    -डाश् m.,
    -डाशः (पुरोडाश्, -शः) 1 a sacrificial oblation made of ground rice and offered in kapālas or vessels; पुरोडाशाश्चरूश्चैव विधिवन्निर्वपेत् पृथक् Ms. 6.11.
    -2 an oblation in general; Ms.7.21.
    -3 an oblation of ghee with cakes of ground meal.
    -4 a kind of sacrificial ladle.
    -5 the leavings of an oblation (हुतशेष).
    -6 the Soma juice.
    -7 a prayer (मन्त्र) recited in offering oblations.
    -पाक a. near fulfilment, about to be fulfilled; आशीर्भिरेघयामासुः पुरःपाकाभिरम्बिकाम् Ku. 6.9.
    -प्रहर्तृ m. one who fights in the van or front- line; पौलस्त्य एष समरेषु पुरःप्रहर्ता R.13.72.
    -फल a. having the fruit near or at hand, promising fruit (in the near future); भक्त्योपपन्नेषु हि तद्विधानां प्रसादचिह्नानि पुरः- फलानि R.2.22.
    -भाग (पुरोभाग) a.
    1 obtrusive, offici- ous; किमिदानीं पुरोभागामद्य त्वं नाभिभाषसे Rām.4.2.4.
    -2 fault-finding.
    -3 envious or jealous of; प्रायः समानविद्याः परस्परयशःपुरोभागाः M.1.2 (पुरोभाग may here mean 'envy' also).
    (-गः) 1 the front part, forepart, van.
    -2 obtrusiveness, officiousness.
    -3 jealousy, envy-
    -भागिन् a.
    1 forward, self-willed, naughty; किं पुरो- भागिनि स्वातन्त्र्यमवलम्बसे Ś.5.
    -2 obtrusive, officious; V.3.
    -3 fault-finding.
    -4 envious, jealous.
    -मारुतः, -वातः (पुरोमारुतः, -वातः) a fore-wind, wind blowing in front; कोटरमकालवृष्ट्या प्रबलपुरोवातया गमिते M.4.2; R.18. 38.
    -वर्तिन् a. being in front or in the presence of.
    -सरः a. going or moving in front.
    (-रः) 1 a fore- runner, harbinger; आविष्कृतो$रुणपुरःसर एकतो$र्कः Ś.4.2.
    -2 a follower, attendant; servant; ऊचुर्निषेधितास्तांस्ते वैवस्वतपुरःसराः Bhāg.6.1.32; परिमेयपुरःसरौ R.1.37.
    -3 a leader, one who leads the way, foremost, pre-emi- nent; गगनादवतीर्णा सा यथावृद्धपुरःसरा Ku.6.49.
    -4 (at the end of comp.) attended or preceded by, with; as मानपुरः- सरम्, प्रणामपुरःसरम्, वृकपुरःसराः &c. (
    -रम्) ind. with or after.
    -स्थायिन् a. standing in front.

    Sanskrit-English dictionary > पुरस् _puras

  • 17 अद्रिः _adriḥ

    अद्रिः [अद्-क्रिन् Uṇ.4.65; according to Nir.fr. दृ to tear or अद् to eat.]
    1 A mountain.
    -2 A stone, espe- cially one for pounding Soma with or grinding it on.
    -3 A thunderbolt (आदृणाति येन Nir.).
    -4 A tree.
    -5 The sun. cf. अद्रिः शैले$र्कवृक्षयोः । Nm.
    -6 A mass of clouds (probably so called from its resemblance to a mountain); a cloud (आदरयितव्यो भवति ह्यसौ उदकार्थं Nir.) mostly Ved.
    -7 A kind of measure.
    -8 The number
    -Comp. -ईशः, -पतिः -नाथः &c.
    1 the lord of moun- tains, the Himālaya.
    -2 N. of Śiva (Lord of Kailāsa).
    - कटक the ridge of mountain; नितम्बः पश्चिमश्रोणीभागे$- द्रिकटके$पि च । Nm.
    -कर्णी a. plant (अपराजिता) Clitoria Ternatea Lin. (Mar. पांढरी गोकर्णी).
    -कीला [अद्रयः कुलपर्वताः कीलाः शङ्कव इव यस्याः] the earth. (
    -लः) N. of the moun- tain विष्कुम्भ.
    -कुक्षिः a mountain cave, mountain side अस्मिन्नहमद्रिकुक्षौ व्यापारितः R.2.38.
    -ज a. [अद्रौ जायते; जन्-ड] produced from, or found among mountains, mountain- born. अब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतम् Rv.4.41.5. (
    -जा)
    1 a plant (सैंहली). (Mar. सिंहपिंपळी).
    -2 -कन्या, -तनया -सुता &c. Pārvatī. (
    -जम्) red chalk (शिलाजतु).
    -जात a. mountain-born.
    (-तः) 1 forest conflagration.
    -2 the 'Sun-born', Haṁsa or Swan.
    -3 the Supreme Being.
    -जूत, -दुग्ध Ved. [तृ. त.] expressed or extracted by means of stones. रथो ह वामृतजा अद्रिजूतः Rv.3.58.8.
    -तनया, -नन्दिनी 1 N. of Pārvatī.
    -2 N. of a metre of 4 lines, each having 23 syllables.
    -द्विष्-भिद्-हन् m. [अद्रिं द्वेष्टिं भिनत्ति वा, द्विष्-भिद्-हन्-क्विप्] the enemy or splitter of moun- tains (or clouds personified), eptihet of Indra अहनद्वज्रेणाद्री- निवाद्रिहा Mb.8.2.9.
    -द्रोणि-णी f.
    1 a mountain valley Dk.2.8.
    -2 a river taking its rise in a mountain.
    -पतिः -राजः &c. See ˚ईश.
    -बर्हस् a. Ved. [अद्रेर्बर्ह इव बर्हो यस्य] as strong or hard as a mountain; mountain-high (?); पीयूषं द्यौरदितिरद्रिबर्हाः Rv.1.63.3.
    -बुध्न a. [अद्रेर्बुध्न इव बुध्नो यस्य] rooted in a mountain or rock; as hard as a stone or mountain. अयं निधिः सरमे अद्रिबुध्नः Rv.1.18.7.
    -भूः a. [अद्रौ भवति जायते] mountain-born. (
    -भूः) N. of a plant (आखुकर्णी or अपराजिता. Mar. उंदिरकानी, गोकर्णी)
    -मातृ Ved. [अद्रि मेघः तज्जलं मिमीते, अद्रेर्माता वा मा-तृच्] producing water from clouds (मेघजलनिर्मातृ); having a mountain for the mother (?). कोशं दिवो$द्रिमातरम् Rv.9.86.3.
    -वह्निः forest conflagration.
    -शय्यः (having the mountain कैलास for his bed) N. of Śiva; cf. ˚ईश, ˚इन्द्र,
    -शृङ्गम्, -सानु mountain peak.
    -सुत (˚षुत),
    -संहत a. prepa- red or expressed by means of stones.
    -सारः [अद्रेः सार इव ष. त] 'the essence of mountains', iron. -a. hard like a mountain; ˚मय made of iron or very hard ततः सुबाहुस्त्रिंशद्भिरद्रिसारमयैः शरैः Mb.7.18.17.

    Sanskrit-English dictionary > अद्रिः _adriḥ

  • 18 अनुभू _anubhū

    1
    अनुभू 1 P.
    1 To enjoy; taste, experience, feel, have experience or knowledge of, notice, perceive (by the senses &c.); to suffer, bear, undergo (as misery &c.); अन्वभवं च मधुकर इव नवमालिकामार्द्रसुमनसम् Dk. 121; असक्तः सुखमन्वभूत् R.1.21; भुवनालोकनप्रीतिः स्वर्गिभि- र्नानुभूयते Ku.2.45; R.7.28; आत्मकृतानां हि दोषाणामनु- भवितव्यं फलमात्मनैव K.121; अनुभवति हि मूर्ध्ना पादपस्तीव्रमुष्णम् Ś.5.7; Ku.4.41; संवत्सरमात्रं प्रेष्यभावमनुभूय M.5 undergoing the state of a servant; षष्ठमनुभवन् वर्षम् K.77 being in the sixth year, six years old.
    -2 To learn, hear, understand; वेदान्नानुभवसि Ch. Up.
    -3 To try, test, put to the test; न त्वं तेनान्वभाविष्ठा नान्वभावि त्वयाप्यसौ । अनुभूता मया चासौ तेन चान्वभविष्यहम् ॥ Bk.5.35.
    -4 To com- prise, include, grasp; द्वे वामलके अनुभवति Ch. Up.
    -5 To come up with, arrive at, get, obtain (mostly Ved. in these senses).
    -6 To turn or incline to; यत् त्वा भवतो रोदसी अनु Rv.1.147.1.
    -7 To act favourably; य एवैतमनुभवति यो वै तमनुभार्यान् बुभूर्षति Bṛi. Up.1.3.18.] -Caus.
    1 To cause to enjoy, feel, or experience; अनुभावयितुं मन्ये यत्नः संप्रति मां विधेः Mu.6.15; स्नानभोजना- दिकमनुभावितो$स्मि Dk.125; आमोदो न हि कस्तूर्याः शपथेनानुभाव्यते Bv.1.12.
    -2 To reflect on, meditate, think of; मनसा तमेव वृत्तान्तमन्वभावयत् K.176,279.
    -3 To infer, know; तस्मात्परोक्षवृत्तीनां फलैः कर्मानुभाव्यते H.4.11.
    2
    अनुभू a. [भू-क्विप्] Perceiving, understanding.
    -भूः f. Experience, direct knowledge or perception; अयमात्मा सर्वानुभूः Bṛi. Up.2.5.19.

    Sanskrit-English dictionary > अनुभू _anubhū

  • 19 अनुवत्सरः _anuvatsarḥ

    अनुवत्सरः [अनुकूलो वत्सरो दानादिविशेषाय]
    1 A year.
    -2 The 4th year in the 5 years' cycle; or the 5th of 5 cycles of 12 years in the Bṛihaspati cycle. वायुमेव तदनु- वत्सरमाप्नोति T. Br.1.4.1.

    Sanskrit-English dictionary > अनुवत्सरः _anuvatsarḥ

  • 20 आतिथ्य _ātithya

    आतिथ्य a. [अतिथेरिदं ष्यञ्] Hospitable, proper for a guest &c. (= आतिथेय); हविरातिथ्यम्, आतिथ्या इष्टिः &c.
    -थ्यः A guest.
    -थ्यम् or
    -थ्या 1 Hospitable reception, hospitality; तमातिथ्याक्रियाशान्तरथक्षोभपरिश्रमम् R.1.58.
    -2 a particular rite, the reception of Soma when it is brought to the sacrificial place (also called आतिथ्येष्टिः)
    -Comp. -रूप a. being in the place of the आतिथ्य sacrifice; आतिथ्यरूपं मासरम् Vāj.19.14
    -सत्कारः, -सत्क्रिया the rites of hospitality.

    Sanskrit-English dictionary > आतिथ्य _ātithya

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • saramā — सरमा …   Indonesian dictionary

  • sarámā — सरमा …   Indonesian dictionary

  • sarámā-putra — सरमापुत्र …   Indonesian dictionary

  • sarámā-suta — सरमासुत …   Indonesian dictionary

  • sarámā-tmaja — सरमात्मज …   Indonesian dictionary

  • Дни недели — Названия дней недели с римского периода были, с одной стороны, связаны с названиями семи планет классической астрономии, а с другой стороны, первым днём недели считалось воскресенье. Обе эти системы были приняты во многих языках, за некоторыми… …   Википедия

  • Weekday names — Days of the week redirects here. For the song by Stone Temple Pilots, see Days of the Week (song). The names of the days of the week from the Roman period have been both named after the seven planets of classical astronomy and numbered, beginning …   Wikipedia

  • Sarama — In Hindu mythology, Sarama (Sanskrit: सरमा, Saramā; Tamil: Carapai; Thai: Trichada; Malay: Marcu Dewi) is a mythological being referred to as the bitch of the gods, or Deva shuni (देव शुनी, devashunī). She first appears in one of Hinduism s… …   Wikipedia

  • Glossary of terms in Hinduism — The following is a glossary of terms and concepts in Hinduism. The list consists of concepts that are derived from both Hinduism and Hindu tradition, which are expressed as words in Sanskrit as well as other languages of India. The main purpose… …   Wikipedia

  • Glossary of Hinduism terms — An article related to Hinduism …   Wikipedia

  • Сарама — (санскр. सरमा, «быстрая») персонаж древнеиндийской мифологии, сука богов (санскр. देवशुनी, devashunī IAST). Впервые упоминается в Ригведе (X 108, 2, 4), где она помогает Индре вернуть коров, украденных демонами Пани …   Википедия

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»