-
41 समन्तचारित्रमति
sám-anta-cāritra-matim. N. of a Bodhi-sattva Buddh.
-
42 सम्प्रमत्त
sam-pra-mattamfn. ( mad) very excited (said of an elephant in rut) Hariv. ;
very careless, thoughtless, neglectful MBh. ;
very fond of (inf.) ib. VIII, 3509 ( B. sam-pra-vṛitta)
-
43 साभ्रमती
sâ̱bhra-matīf. N. of a river flowing through Ahmedābād (commonly « Sabermattee») Ṡatr. ;
- māhātmya N. of wk.
-
44 सुसम्भ्रमत्
-
45 स्थिरमति
sthirá-matif. a firm mind, steadfastness L. ;
mfn. firm-minded, steady Bhag. ;
m. N. of a Bhikshu Buddh.
-
46 क्रम् _kram
क्रम् 1 U., 4. P. (क्रामति, क्रमते, क्राम्यति, चक्राम, चक्रमे, अक्रमीत्, अक्रस्त, क्रान्त)1 To walk, step, go; क्रामत्यनुदिते सूर्ये वाली व्यपगतक्लमः Rām.; गम्यमानं न तेनासीदगतं क्रामता पुरः Bk.8.2;25.-2 To go to, approach (with acc.).; देवा इमान् लोकानक्रमन्त Śat. Br.-3 To pass or go over, go across, traverse; U.2.13; सुखं योजनपञ्चाशत्क्रमेयम् Rām.-4 To leap, jump; क्रमं वबन्धं क्रमितुं सकोपः (हरिः) Bk. 2.9.5.51.-5 To go up, ascend; क्रामत्युच्चैर्भूभृतो यस्य तेजः Śi.16.83.-6 (a) To cover, occupy, take possession of, fill; क्रान्ता यथा चेतसि विस्मयेन R.14.17. (b) To reach up to, pervade, penetrate; क्रामद्भिर्घनपदवीमनेकसंख्यैः Ki.5.34.-7 To surpass, excel; स्थितः सर्वोन्नतेनोर्वीं क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना R.1. 14.-8 To undertake, strive after, be able or competent for, show energy for (with dat. or inf.); व्याकरणाध्यय- नाय क्रमते Sk; धर्माय क्रमते साधुः Vop; व्युत्पत्तिरावर्जितकोविदापि न रञ्जनाय क्रमते जडानाम् Vikr.1.16; हत्वा रक्षांसि लवितुमक्रमी- न्मारुतिः पुनः । अशोकवनिकामेव Bk.9.23.-9 To be develop- ed or increased, to have full scope, be at home (with loc.); कृत्येषु क्रमन्ते Dk.17; क्रमन्ते$स्मिञ्शास्त्राणि, or ऋक्षु क्रमते बुद्धिः Sk. क्रममाणो$रिसंसदि Bk.8.22.-1 To succeed, have effect (Atm.); न चक्रमस्याक्रमताधिकं धरम् Śi.1.54.-11 To be repeated (as a letter or word in the arrange- ment called क्रम q. v.)-12 To fulfil, accomplish.-13 To have sexual intercourse with; to cover (in copulation); क्रमस्पर्श इव रोहितमनवग्लायता सदा Av.4.4.7. (By वृत्तिसर्गतायनेषु क्रमः P.I.3.38; क्रम् by itself is used in the Ātm. in the sense of 'continuity' or 'want of in- terruption', 'energy or application', and 'development or increase', and also 'conquering or getting over.) -Caus. (क्रमयति, क्रामयति)1 To cause to go &c.-2 To repeat a letter (as in the क्रम arrangement). -Desid. चिक्रमिषति, चिक्रंसते &c. -
47 भ्रम् _bhram
भ्रम् 1, 4 P. (भ्रमति, भ्रम्यति, भ्राम्यति, बभ्राम, अभ्रमत्, अभ्र- मीत्, भ्रमिष्यति, भ्रमितुम्, भ्रान्त)1 To roam or wander about, move or go about, rove, ramble (fig. also); भ्रमति भुवने कन्दर्पाज्ञा Māl.1.17; मनो निष्ठाशून्यं भ्रमति च किमप्यालिखति च 31; oft. with acc. of place; भुवं बभ्राम Dk.; दिग्मण्डलं भ्रमसि मानस चापलेन Bh.3.77; so भिक्षां भ्रम् 'to go about beg- ging'.-2 To turn or whirl round, revolve, move round or in a circle; सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने Bh.2.95; भ्रमता भ्रमरेण Gīt.3.-3 To go astray, stray, swerve, deviate.-4 To spread, prevail, be current or afloat; अभ्रमच्च पौरजानपदेष्वियं वार्ता Dk.-5 To totter, reel, stagger, be in doubt or suspense, waver; अन्तर्भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2.-6 To err, be in error or mistake, be mistaken; आभरणकारस्तु तालव्य इति बभ्राम.-7 To flicker, flutter, quiver, move unsteadily; चक्षुर्भ्राभ्यति Pt.4.78.-8 To surround.-9 To waver, be perplexed, doubt; तैरश्वै- र्भ्राम्यते भ्रान्तैः सुमाली राक्षसेश्वरः Rām.7.7.3. -Caus. (भ्रमयति-ते or भ्रामयति-ते)1 To cause to rove or wander, cause to revolve or turn round, whirl round; भ्रमय जलदानम्भोगर्भान् Māl.9.41.-2 To cause to err, delude, mislead, perplex, confuse, embarrass, cause to reel or stagger; विकारश्चैतन्यं भ्रमयति च संमीलयति च U.1.36.-3 To wave, brandish, vibrate; लीलारबिन्दं भ्रमयांचकार R.6.13.-4 To proclaim by beat of drum.-5 To disarrange. -
48 रम् _ram
रम् 1 Ā. (रमते, but Paras. when preceded by वि, आ, परि and उप; रेमे, अरंस्त, अरंसीत् P. रंस्यते, रन्तुम्, रत)1 To be pleased or delighted, rejoice, be gratified; रहसि रमते Māl 3.2; Ms.2.223; U.2.18.-2 To re- joice at, be pleased with, take delight in, be fond of (with instr. or loc.); लोलापाङ्गैर्यदि न रमसे लोचनैर्बञ्चितो$सि Me. 27; व्यजेष्ट षड्वर्गमरंस्त नीतौ Bk.1.2.-3 To play, sport, dally, amuse oneself with; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह Bv.1.126 (where the next meaning is also hinted); Bk.6.15,67; रंरम्यते (अतिशयेन रमते) सरस- नागरिकण नाम्ना श्रीबिह्लणेन कविना क्षितिपालपुत्री Bil. Ch.48.-4 To have sexual intercourse with; सा तत्पुत्रेण सह रमते H.3; विशङ्कमाना रमितं कयापि जनार्दनम् Gīt.7.-6 To remain, stay, pause.-6 To take rest, remain quiet.-7 To gladden, delight. -Caus. (रमयति-ते) To please, delight, satisfy. -Desid. (रिरंसते) To wish to sport &c.; Śi.15.18. -
49 अतिक्रम् _atikram
अतिक्रम् 1 U., 4 P.1 (a) To step or pass beyond, get accross, go over, cross यत्कथयितुं प्रवृत्तस्तत्परित्यज्य अतिदूरमतिक्रान्तो$स्मि K.346 led far away from my story, rambled, made a great digression; सप्त कक्षान्तराण्यति- क्रम्य 92; निमिषमात्रेणातिदूरमतिक्रामति 12; समीपे$प्यक्रामन्ती M.1. going so near; अतिक्रम्य तांस्तान् विशेषान् Me.57. (b) To pass over, pass by, walk past, go beyond; सेनानिवेशदेशमतिक्रम्य Dk.4.1; कथमतिक्रान्तमगस्त्याश्रमपदम् Mv.7. is it passed or left behind; तस्मिन्नतिक्रामति Ś.7. 31. इदं कदलीगृहमतिक्रम्य दृश्यते Ratn.3. beyond the plan- tain-bower; तच्चातिक्रम्य कैलासगिरिः K.121; जम्बुद्वीपमति- क्रम्य शिशिरो नाम पर्वतः Rām; अतिक्रामत्ययम् K.85. is going or departing.-2 To excel, surpass; exceed (in number, strength &c.); इरावतीमतिक्रामन्ती भव M. 4. अतिक्रामन्तीमिवेरावतीं प्रेक्षे M.1; वृद्धिर्नातिक्रामति पञ्चताम् Ms.8.151; कर्णीसुतमप्यतिक्रान्तः Dk.74; कलासु रूपे चाप्सरसो$प्यतिक्रान्ता 78; surpassing, superior to; शक्तिमनति- क्रम्य यथाशक्ति Sk.-3 To transgress, violate, go beyond, overstep; जनकाग्रजन्मनोः शासनमतिक्रम्य Dk.2; नालं पुरुषो नियतिलिखितां लेखामतिक्रमितुम् 61; एवमतिक्रान्तमर्यादे त्वयि Ve.1, अये वात्सल्यादतिक्रामति प्रसङ्गः Māl.6. Oh, the event through excessive affection transgresses all due limits; अतिक्रम्य सदाचारम् K.16,181.-4 To exclude, pass by, neglect, set aside, leave; अतिक्रामेत्प्रमत्तं या मत्तं रोगार्तमेव वा Ms.9.78. किं वा परिजनमतिक्रम्य भावन् संदिष्टः M.4. प्रथितयशसां प्रबन्धानतिक्रम्य M.1. to the exclusion of.-5 To go or pass away, elapse, roll on (as time); सा निशा अतिचक्राम Pt.1; यथा यथा यौवनमतिचक्राम K.59; शैशबम् 74; भवतामप्यतिक्रामति देवार्चनविधिवेला 47; is passing away (is being violated); अतिक्रान्ते दशाहे Ms. 5.76; also trans. allow to pass; द्वित्राणि दिनान्यतिक्रम्य Dk. 1; अत्यक्राममिमान्मासांस्तद्वधं परिचिन्तयन् Rām.; नाहार- वेलातिक्रमणीया K.266.-6 To overcome, overpower, seize; व्यालद्विप इवास्माभिरतिक्रम्यैव दम्यसे Mv.3.31. by seizing or falling upon, by main force; केनापि सत्त्वेन अतिक्रम्य Ś.6.-7 To lose; स हि स्वाम्यादतिक्रामेत् ऋतूनां प्रतिरोधनात् Ms.9.93. -Caus. To let pass, allow to go. -
50 आक्रम् _ākram
आक्रम् 1. U.1 To go towards or near, ap- proach; अन्तरिक्षम्, आश्रमम् &c.-2 To step or tread upon; आ वो मूर्धानमक्रमीम् Rv.1.166.5; enter, fill, take possession of, cover, भुजगपतिरयं मे मार्गमाक्रम्यं मे मार्गमाक्रम्य सुप्तः Mk.9.12 covering; खं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः 5.2; छायामप्याक्रमितुम् Ve.3; Śi.8.28 to enter or cross; Ms.4.13; Y.1.152; पदा मस्तकमाक्रम्य Ms.11.43; जम्बुद्वीपमाक्रम्य H.3; आक्रामति धूमो हर्म्यतलम् Mbh. and Kāśi. on P.1.3.4.-3 To occupy, extend over; योजनानां सहस्राणि बहूनाक्रम्य तिष्ठति Ks.1.15.-4 To attack, invade, seize, fall upon, conquer, over- come, vanquish; पक्षिशावकानाक्रम्य H.1; सर्वस्वं ग्रसते बन्धु- राक्रम्य ज्ञातिभावतः 2.97; पौरस्त्यानेवमाक्रामंस्तांस्ताञ्जनपदाञ्जयी R.4.34; H.4; तं न... शेकुराक्रमितुमन्यपार्थिवाः R.19.48; Śi.1.7.-5 To surpass, excel, eclipse.-6 To undertake, begin, commence.-7 (Ā.) To rise, come up (as the sun); यावत्प्रतापनिधिराक्रमते न भानुः R.5.71, आक्रमते सूर्यः Mbh. on P.I.3.4.-8 To ascend, mount, occupy (as sky, throne &c.); अजो नाकमा क्रमतां तृतीयम् Av.9.5.1. दिवमाक्रममाणेव Bk.8.23; Śi.18.14,51; सिंहासनम्˚, स्वर्गलोकम्˚; ध्वजम्˚ &c.-9 to lie heavily upon, to press (as a load). (For further illustrations of the several senses see आक्रान्त below). -Caus. (क्र-क्रा-मयति) To cause to enter, introduce, show into; स तैराक्रमयामास शुद्धान्तम् Ku.6.52. -
51 अन्तर् _antar
अन्तर् ind. [अम्-अरन्-तुडागमश्च Uṇ.5.6, अमेस्तुट् च]1 (Used as a prefix to verbs and regarded as a preposition or गति) (a) In the middle, between; in, into, inside; ˚हन्, ˚धा, ˚गम्, ˚भू, ˚इ, ˚ली &c. (b) Under.-2 (Used adverbially) (a) Between, be- twixt, amongst, within; in the middle or interior, inside (opp. वहिः); अदह्यतान्तः R.2.32 burnt within himself, at heart; अन्तरेव विहरन् दिवानिशम् R.19.6 in the palace, in the harem; so ˚भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2; अन्तर्विभेद Dk.13; यदन्तस्तन्न जिह्वायाम् Pt.4.88; अन्तर्यश्च मृग्यते V.1.1 internally, in the mind. (b) By way of seizing or holding; अन्तर्हत्वा गतः (हतं परिगृह्य).-3 (As a separable preposition) (a) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc.); निवसन्नन्तर्दारुणि लङ्घ्यो वह्निः Pt.1.31; अन्तरादित्ये Ch. Up., अन्तर्वेश्मनि Ms.7 223; Y.3.31; अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv.1. 23.19. अप्सु मे सोमो$ब्रवीदन्तर् विश्वानि भेषजा ibid. (b) Between (with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7.87.2; अन्तर्देवान् मर्त्यांश्च 8.2.4; हिरण्मय्योर्ह कुश्योरन्तर- वहित आस Śat. Br. (c) In, into, inside, in the interior, in the midst (with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn.2.3; बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg.13.15; त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् Y.2.14; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki.2.53; अन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतितः Pt.5; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तान् Ms.8.79; दन्तान्तरधि- ष्ठितम् Ms.5.141 between the teeth; उत्पित्सवो$न्तर्नदभर्तुः Śi.3.77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्वासिनी ते सरस्वती Ks.4.11.-4 It is fre- quently used as the first member of compounds in the sense of 'internally', 'inside', 'within', 'in the inte- rior', 'having in the interior', 'filled with', 'having concealed within', or in the sense of 'inward', 'internal', 'secret', 'hidden' &c., forming Adverbial, Bahuvrīhi or Tatpuruṣa compounds; कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś.5.19 filled with dew; ˚स्तोयम् (Bah. comp.) Me.66; अन्तर्गिरि (Adv. comp.) Ki.1.34; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः (Tat. comp.) U.3.31; so ˚कोपः, ˚कोणः, ˚आकूतम् &c.-5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक). (Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तः- करणम्, अन्तःस्थ &c.). [cf. L. inter; Zend antare; Goth. undar; Pers. andar; Gr. entos;].-Comp. -अंसः the breast (= अंतरा-अंस q. v.).-अग्निः inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरग्निपरिशुद्धकोष्ठः Susr.-अंङ्ग a.1 inward, internal, comprehended, included (with abl.); त्रयमन्तरङ्ग पूर्वेभ्यः Pat Sūtra.-2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the अङ्ग or base of a word (opp. बहिरङ्ग); धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P.VIII.3.74 Sk.-3 dear, most beloved (अत्यन्तप्रिय); स्वपिति सुखमिदा- नीमन्तरङ्गः कुरङ्गः Ś.4.v.l.(-अङ्गम्) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk.11; ˚वृत्ति 21; the interior.-2 an intimate friend, near or con- fidential person (forming, as it were, part of oneself); मदन्तरङ्गभूताम् Dk.81,93,11; राजान्तरङ्गभावेन 135; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य*** 159.-3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman.-4 What is intimately connected or related; अन्तरङ्गबहिरङ्ग- योरन्तरङ्ग बलीयः ŚB. on MS.12.2.29.- अवयव an inner part; P.V.4.62.-आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upaniṣads).-आकूतम् secret or hidden intention.-आगमः an additional augment between two letters,-आगारम् the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरा- गारबहिःशत्रुकृतांस्तथा Y.2.31.-आत्मन् m. (त्मा)1 the inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्ठमात्रपुरुषोन्तरात्मा Śvet.; नास्य प्रत्यक- रोद्वीर्यं विक्लवेनान्तरात्मना Rām.6.13.28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms.6.73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12.13; मद्- गतेनान्तरात्मना Bg.6.47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं...... अन्तरात्मा Ś.4.22, U.3.38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Me.95.-2 (In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the in- terior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku.6.21.-आपणः a market in the heart (inside) of a town.-आय, -आल; See s. v.-आराम a. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart; यो$न्तःसुखोन्तरारामस्तथान्तर्जर्यो- तिरेव सः Bg.5.24.-इन्द्रियम् an internal organ or sense.-उष्यम् Ved. a secret abode.-करणम् the internal organ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं ˚प्रवृत्तयः Ś.1.22; सबाह्य ˚णः अन्तरात्मा V.4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशङ्कैः R.2.11. According to the Vedānta अन्तःकरण is of four kinds: मनो बुद्धिरहङ्कार- श्चित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Sāṅkhya 33, i. e. बुद्धयहङ्कारमनांसि; सान्तःकरणा बुद्धिः 35, i. e. अहङ्कारमनःसहिता.-कल्पः a certain number of years (with Buddhists).-कुटिल a. inwardly crooked (fig. also); fraudulent. (-लः) a conch-shell.-कृ(क्रि)मिः a disease of worms in the body.-कोटरपुष्पी = अण्ड- कोटरपुष्पी.-कोपः 1 internal disturbance; H.3.-2 inward wrath, secret anger.-कोशम् the interior of a store- room.-गङ्गा the secret or hidden Ganges (supposed to communicate uuderground with a secret stream in Mysore).-गडु a. [अन्तर्मध्ये गडुरिव] useless, unprofitable, unnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (ग्रीवाप्रदेश- जातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्).-गम् -गत &c. See under अंतर्गम्.-गर्भ a.1 bearing young, pregnant.-2 having a गर्भ or inside; so ˚गर्भिन्.-गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् करतन्नावैति कारणम् Bk.5.87.-गुडवलयः the sphincter muscle.-गूढ a. conceal- ed inside, being inward; ˚घनव्यथः U.3.1; R.19.57; ˚विषः with poison concealed in the heart.-गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [अन्तःस्थं गृहम् &c.]1 the inner apartment of a house, the interior of a house.-2 N. of a holy place in Benares; पञ्चक्रोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति.-घणः -णम् [अन्तर्हन्यते क्रोडीभवत्यस्मिन्, निपातः] the open space before the house between the entrance-door and the house (= porch or court); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौधसद्मनः Bk.7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सो$न्तर्घणः). (-नः -णः) N. of a country of Bāhīka (or Bālhīka) (P.III.3.78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk.).-घातः striking in the middle Kāsi. on P.III.3.78.-चर a. pervading the body. internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku.3.48; U.7.-ज a. born or bred in the interior (as a worm &c.).-जठरम् the stomach. (ind.) in the stomach.-जम्भः the inner part of the jaws (खादनस्थानं जम्भः, दन्तपङ्क्त्यो- रन्तरालम्).-जात a. inborn, innate.-जानु ind. between the knees.-जानुशयः One sleeping with hands between the knees; अन्तर्जानुशयो यस्तु भुञ्जते सक्तभाजनः Mb.3.2.75.-ज्ञानम् inward or secret knowledge.-ज्योतिस् a. enlightened inwardly, with an enlightened soul. यो$न्तःसुखो$न्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः Bg.5.24. (-स् n.) the inward light, light of Brahman.-ज्वलनम् inflammation. (-नः) inward heat or fire; mental anxiety.-ताप a. burning inwardly (-पः) internal fever or heat Ś.3.13.-दधनम् [अन्तर्दध्यते आधीयते मादकतानेन] distillation of spirituous liquor, or a substance used to produce fermentation.-दशा a term in astrology, the time when a particular planet exercises its influence over man's destiny (ज्योतिषोक्तः महादशान्तर्गतो ग्रहाणां स्वाधिपत्यकालभेदः).-दशाहम् an interval of 1 days; ˚हात् before 1 days. Ms.8.222; ˚हे 5.79.-दहनम् -दाहः 1 inward heat; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः U.3.31; ˚हेन दहनः सन्तापयति राघवम् Rām.-2 inflammation.-दुःख a. sad or afflicted at heart;-दुष्ट a. internally bad, wicked or base at heart.-दृष्टिः f. examining one's own soul, insight into oneself.-देशः an intermediate region of the compass.-द्वारम् private or secret door within the house (प्रकोष्ठद्वारम्).-धा-धि, -हित &c. See. s. v.-नगरम् the palace of a king (being inside the town); cf. ˚पुरम्; दशाननान्तर्नगरं ददर्श Rām.-निवेशनम् inner part of the house; यथा चारोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने Rām.6.128.6.-निहित a. being concealed within; अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः M.2.8.-निष्ठ a. engaged in internal meditation.-पटः, -टम् a screen of cloth held between two persons who are to be united (as a bride and bridegroom, or pupil and preceptor) until the acctual time of union arrives.-पथ a. Ved. being on the way.-पदम् ind. in the interior of an inflected word.-पदवी = सुषुम्णामध्यगतः पन्थाः-पिरधानम् the innermost garment.-पर्शव्य a. being between the ribs (as flesh).-पवित्रः the Soma when in the straining vessel.-पशुः [अन्तर्गाममध्ये पशवो यत्र] the time when the cattle are in the village or stables (from sunset to sunrise); अन्तःपशौ पशुकामस्य सायं प्रातः Kāty; (सायं पशुषु ग्राममध्ये आगतेषु प्रातश्च ग्रामादनिःसृतेषु com.).-पातः, पात्यः 1 insertion of a letter (in Gram.).-2 a post fixed in the middle of the sacrificial ground (used in ritual works); अन्तःपूर्वेण यूपं परीत्यान्तःपात्यदेशे स्थापयति Kāty.-पातित, -पातिन् a.1 inserted.-2 included or comprised in; falling within; दण्डकारण्य˚ ति आश्रमपदम् K.2.-पात्रम् Ved. interior of a vessel.-पालः one who watches over the inner apartments of a palace.-पुरम् [अन्तः अभ्यन्तरं पुरं गृहम्, or पुरस्यान्तःस्थितम्]1 inner apartment of a palace (set apart for women); female or women's apartments, seraglio, harem (so called from their being situated in the heart of the town, for purposes of safety); व्यायम्याप्लुत्य मध्याह्ने भोक्तुमन्तःपुरं विशेत् Ms.7.216,221,224; कन्यान्तःपुरे कश्चित्प्रविशति Pt.1.-2 inmates of the female apartments, a queen or queens, the ladies taken collectively; अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम् Rām.6.111.111. ˚विरहपर्युत्सुकस्य राजर्षेः Ś.3; K.58; ततो राजा सान्तःपुरः स्वगृह- मानीयाभ्यर्चितः Pt.1; कस्यचिद्राज्ञो$न्तःपुरं जलक्रीडां कुरुते ibid. ˚प्रचारः gossip of the harem Ms.7.153; ˚समागतः Ś.4; also in pl.; कदाचिदस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरेभ्यः कथयेत् Ś.2.; न ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा Ś.6.5. ˚जन women of the palace; inmates of the female apartments; ˚चर,-अध्यक्षः-रक्षकः, -वर्ती guardian or superintendent of the harem, chamber- lain; वृद्धः कुलोद्रतः शक्तः पितृपैतामहः शुचिः । राज्ञामन्तःपुरा- ध्यक्षो विनीतश्च तथेष्यते ॥ (of these five sorts are mentioned:- वामनक, जघन्य, कुब्ज, मण्डलक and सामिन् see Bṛi. S.) ˚सहायः one belonging to the harem.-पुरिकः [अन्तःपुरे नियुक्तः, ठक्] a chamberlain = ˚चर. (-कः, -का) a woman in the harem; अस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरिके(का) भ्यो निवेदय Chaṇḍ. K.-पुष्पम् [कर्म.] the menstrual matter of women, before it re- gularly begins to flow every month; वर्षद्वादशकादूर्ध्वं यदि पुष्पं बहिर्न हि । अन्तःपुष्पं भवत्येव पनसोदुम्बरादिवत् Kāśyapa; ˚ष्पम् is therefore the age between 12 and the menstruation period.-पूय a. ulcerous.-पेयम् Ved. drinking up.-प्रकृतिः f.1 the internal nature or constitution of man.-2 the ministry or body of ministers of a king.-3 heart or soul. ˚प्रकोपः internal dissensions or disaffection; अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः Ki.2.51.-प्रको- पनम् sowing internal dissensions, causing internal revolts; अन्तःप्रकोपनं कार्यमभियोक्तुः स्थिरात्मनः H.3.93.-प्रज्ञ a. knowing oneself, with an enlightened soul.-प्रतिष्ठानम् residence in the interior.-बाष्प a.1 with suppressed tears; अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.-2 with tears gushing up inside, bedimmed with tears; कोपात्˚ ष्पे स्मरयति मां लोचने तस्याः V.4.15. (-ष्पः) suppressed tears, inward tears; निगृह्य ˚ष्पम् Bh.3.6; Māl.5.-भावः, भावना see under अन्तर्भू separately.-भिन्न a. split or broken inside, perforated, bored (said of a pearl) Pt.4 (also torn by dissensions).-भूमिः f. interior of the earth.-भेदः discord, internal dissensions; ˚जर्जरं राजकुलम् Mk.4 torn by internal dissensions; अन्तर्भेदाकुलं गेहं न चिराद्विनशिष्यति 'a house divided against itself cannot stand long.'-भौम a. subterranean, underground.-मदावस्थ a. having the rutting state concealed within; आसीदनाविष्कृतदानराजि- रन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.-मनस् a.1 sad, disconso- late, dejected, distracted.-2 one who has concentrated and turned his mind inward, lost in abstract meditation.-मुख a. (-खी f.)1 going into the mouth, pointing or turned inward; प्रचण्डपरिपिण्डितः स्तिमितवृत्तिरन्तर्मुखः Mv. 5.26.-2 having an inward entrance of opening (बाह्यवस्तुपरिहारेण परमात्मविषयकतया प्रवेशयुक्तं चित्तादि).-3 an epithet of the soul called प्राज्ञ, when it is enjoying the sweet bliss of sleep (आनन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः इति श्रुतेः).-4 Spiritual minded, looking inwardly into the soul; 'अन्तर्मुखाः सततमात्मविदो महान्तः' Viś. Guṇā.139. (-खम्) a sort of surgical scissors (having an opening inside), one of the 2 instruments mentioned by Suśruta in chapter 8 of Sūtrasthāna.-मातृका [अन्तःस्थाः ष़ट्चक्रस्थाः मातृकाः अकारादिवर्णाः] a name given in the Tantras for the letters of the alphabet assigned to the six lotuses (पद्म) of the body; ˚न्यासः a term used in Tantra literature for the mental assignment of the seve- ral letters of the alphabet to the different parts of the body.-मुद्र a. sealed inside; N. of a form of devotion.-मृत a. still-born.-यागः mental sacrifice or worship, a mode of worship referred to in the Tantras.-यामः 1 suppression of the breath and voice.-2 ˚पात्रम्, a sacrificial vessel (ग्रहरूपं सामापराख्यं यज्ञियपात्रम्); according to others, a Soma libation made during the suppression of breath and voice; सुहवा सूर्यायान्तर्याममनु- मन्त्रयेत् Ait. Br.-यामिन् m.1 regulating the soul or internal feelings, soul; Providence, Supreme Spirit as guiding and regulating mankind. Brahman; (according to the Bṛi. Ār. Up. अन्तर्यामिन 'the internal check' is the Supreme Being and not the individual soul; who standing in the earth is other than the earth, whom the earth knows not, whose body the earth is, who internally restrains and governs the earth; the same is thy soul (and mine, the internal check अन्तर्यामिन्, &c. &c.); अन्तराविश्य भूतानि यो बिभर्त्यात्मकेतुभिः । अन्तर्या- मीश्वरः साक्षाद्भवेत् &c.-2 wind; ˚ब्राह्मणम् N. of a Brāhmaṇa included in the Bṛi. Ār. Up.-योगः deep meditation, abstraction-लम्ब a. acute-angular. (-बः) an acute-angled triangle (opp. बहिर्लम्ब) (the perpendicular from the vertex or लम्ब falling within अन्तर् the triangle).-लीन a.1 latent, hidden, concealed inside; ˚नस्य दुःखाग्नेः U.3.9; ˚भुजङ्गमम् Pt.1.-2 inherent.-लोम a. (P.V.4.117) covered with hair on the inside; (-मम्) [अन्तर्गतमाज्छाद्यं लोम अच्] the hair to be covered.-वंशः = ˚पुरम् q. v.-वंशिकः, -वासिकः [अन्तर्वंशे वासे नियुक्तः ठक्] a superintendent of the women's apartment.; Pt.3, K.93. Ak.2.8.8.-वण (वन) a. situated in a forest; ˚णो देशः P.VI.2.179 Sk. (-णम्) ind. within a forest. P.VIII.4.5.-वत् a. being in the interior; having something in the interior.-वती (वत्नी) Ved. [अन्तरस्त्यस्यां गर्भः] a pregnant woman; अन्तर्वत्नी प्रजावती R.15.13.-वमिः [अन्तः स्थित एव उद्गारशब्दं कारयति, वम्-इन्] indigestion, flatulence; belching.-वर्तिन्, -वासिन् a. being or dwelling inside, included or comprised in-वसुः N. of a Soma sacrifice (for राज्यकाम and पशुकाम).-वस्त्रम्, -वासस् n. an under- garment; गृहीत्वा तत्र तस्यान्तर्वस्त्राण्याभरणानि च । चेलखण्डं तमेकं च दत्वान्तर्वाससः कृते ॥. Ks.4.52.-वा a. [अन्तः अन्तरङ्गभावं अन्तःकरणं वा वाति गच्छति स्निग्धत्वेन, वा-विच् Tv.] forming part of oneself such as children, cattle &c. ˚वत् a. (अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः) having progeny, cattle &c; अन्तर्वावत्क्षयं दधे Rv.1.4.7; abounding with precious things inside. -adv. inwardly.-वाणि a. [अन्तःस्थिता शास्त्रवाक्यात्मिका वाणी यस्य] skilled or versed in scriptures, very learned (शास्त्रविद्).-विगाहः, -हनम् entering within, penetration.-विद्वस् a. Ved. (विदुषी f.) knowing correctly or exactly (knowing the paths between heaven and earth) Rv.1.72.7.-वेगः inward uneasiness or anxiety, inward fever.-वेदि a. pertaining to the inside of the sacrificial ground. -adv. within this ground. (-दिः -दी f.) [अन्तर्गता वेदिर्यत्र देशे] the tract of land (the Doab) between the rivers Gaṅgā and Yamunā, regarded as a sacred region and the principal seat of Āryan Brāhmaṇas; cf. एते भगवत्यौ भूमिदेवानां मूलमायतनमन्तर्वेदिपूर्वेण कलिन्दकन्यामन्दाकिन्यौ संगच्छेते A.R.7; it is supposed to have extended from Prayāga to Haradvāra and is also known by the names of शशस्थली and ब्रह्मावर्त. -m. (pl.) inhabitants of this land.-वेश्मन् n. the inner apartments, interior of a house.-वेश्मिकः n. a chamberlain.-वैशिकः Officer in charge of the harem. समुद्रमुपकरणमन्तर्वैशिकहस्तादादाय परिचरेयुः Kau. A.1.21.-शरः internal arrow or disease.-शरीरम् internal and spiritual part of man; the interior of the body.-शल्य a. having in the interior an arrow, pin or any such extraneous matter; rankling inside.-शीला N. of a river rising from the Vindhya mountain.-श्लेषः, -श्लेषणम् Ved. internal support (scaffolding &c.) एतानि ह वै वेदानामन्तः- श्लेषणानि यदेता व्याहृतयः Ait. Br.-संज्ञ a. inwardly con- scious (said of trees &c.); ˚ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः Ms.1.49.-सत्त्व a. having inward strength &c. (˚त्त्वा)1 a pregnant woman.-2 the marking nut.-सन्तापः internal pain, sorrow, regret.- सरल a. upright at heart, or having Sarala trees inside; K.51.-सलिल a. with water (flowing) underground; नदीमिवान्तःसलिलां सरस्वतीम् R.3.9.-सार a. having inward strength and vigour, full of strong inside; powerful, strong, heavy or ponderous; ˚रैर्मन्त्रिभिर्घार्यते राज्यं सुस्तम्भैरिव मन्दिरम् Pt.1. 126; साराणि इन्धनानि Dk.132; ˚रं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me.2. (-रः) internal treasure or store, inner store or contents; वमन्त्युच्चैरन्तःसारम् H.2.13 internal matter or essence (and pus).-सुख a. whose delight is in self, inwardly happy यो$न्तःसुखो$न्तरारामः Bg. 5.24-सेनम् ind. into the midst of armies.-स्थ a. (also written अन्तःस्थ) being between or in the midst. (-स्थः, -स्था) a term applied to the semivowels, य्, र्, ल्, व् as standing between vowels and consonants and being formed by a slight contact of the vocal organs (ईषत्स्पृष्टं अन्तस्थानाम्); or they are so called be- cause they stand between स्पर्श (क-म) letters and ऊष्मन् (श, ष, स, ह).-स्था 1 a deity of the vital organs.-2 N. of one of the Ṛigveda hymns. ˚मुद्गरः the malleus of the ear.-स्वेदः [अन्तः स्वेदो मदजलस्यन्दनं यस्य] an elephant (in rut).-हणनम् striking in the middle.-हननम् N. of a country बाहीक P.VIII.4.24 Sk.-हस्तम् ind. in the hand, within reach of the hand.-हस्तीन a. being in the hand or within reach of the hand.-हासः laughing inwardly (in the sleeves), a secret or suppressed laugh; सान्तर्हासं कथितम् Me.113 with a suppressed laugh, with a gentle smile.-हृदयम् the interior of the heart. -
52 अभिरम् _abhiram
अभिरम् 1 A. (rarely P.)1 To be pleased or delighted (with loc.); दृष्टिरिहाभिरमते हृदयं च Mk.4,5.15; न गन्धहरिणो दमनककेदारिकायामभिरमति Vb.3; Ratn.2, Y.1. 252.-2 To please or gratify oneself, take pleasure or delight in (with loc.); विद्यासु विद्वानिव सो$भिरेमे Bk.1.9. -Caus. To gratify, please; मत्सपत्नीरभिरमयिष्यसि Dk.9,92,163. -
53 कुलालः _kulālḥ
कुलालः [Uṇ.1.117.]1 A potter; ब्रह्मा येन कुलालवन्नि- यमितो ब्रह्माण्डभाण्डोदरे Bh.2.95.-2 A wild cock.-3 An owl.-ली The wife of a potter.-2 A blue stone used as a collyrium.-Comp. -चक्रम् a potter's disk; यथा कुलालचक्रेण भ्रमता सह भ्रमताम् Bhāg.5.22.2. -
54 प्रक्रमः _prakramḥ
प्रक्रमः 1 A step, stride.-2 A pace considered as a measure of distance.-3 Commencement, beginning.-4 (a) Stepping forward, proceeding. (b) Procedure, course; को$यं विधेः प्रक्रमः Māl.5.24.-5 The case in question.-6 Leisure, opportunity.-7 Regularity, order, method.-8 Degree, proportion, measure.-9 The reading of the Kramapāṭha.-1 Discussing any point in question.-Comp. -तृतीयम् the third of a square pace.-भङ्गः want of symmetry of regularity, the breaking of arrangement, regarded as a fault of com- position. (It is the same as भग्नप्रक्रमता mentioned in K. P.7, the break of symmetry being either in expresion or construction; नाथे निशाया नियतेर्नियोगादस्तं गते हन्त निशापि याता is an instance of the former, where गता निशापि would relieve the irregularity of expression; and विश्रब्धं क्रियतां वराहततिभिर्मुस्ताक्षतिः पल्वले is an instance of the latter, where the symmetry of the verse re- quires the active instead of the passive construction, and the fault may be removed by reading the line as विश्रब्धा रचयन्तु शूकरवरा मुस्ताक्षतिं पल्वले; see K. P.7 under भग्नप्रक्रमता for further datails.-निरुद्ध a. stopped in the beginning. -
55 विर
virám. a man, (esp.) a brave orﾠ eminent man, hero, chief (sometimes applied to gods, as to Indra, Vishṇu etc.;
pl. men, people, mankind, followers, retainers) RV. etc. etc.;
a hero (as opp. to a god) RTL. 272 n. ;
a husband MBh. R. Pur. ;
a male child, son (collect. male progeny) RV. AV. Br. GṛṠrS. ;
(collect. male progeny) RV. AV. Br. GṛṠrS. ;
the male of an animal AV. ṠāṇkhṠr. ;
(with, Tāntrikas) an adept (who is between the divya andﾠ the paṡu RTL. 191) Rudray. ;
(in dram.) heroism (as one of the 8 Rasas <q.v.>;
the Vīra-carita <q.v.> exhibits an example) Bhar. Daṡar. Sāh. etc.. ;
an actor W. ;
a partic. Agni (son of Tapas) MBh. ;
fire, (esp.) sacred orﾠ sacrificial fire L. ;
N. of various plants (Terminalia Arunja;
Nerium Odorum;
Guilandina Bonduc, manioc-root) L. ;
N. of an Asura MBh. ;
of a son of Dhṛita-rāshṭra ib. ;
of a son of Bharad-vāja ib. ;
of a son of Purusha Vairāja andﾠ father of Priya-vrata andﾠ Uttāna-pāda Hariv. ;
of a son of Gṛiñjima ib. ;
of two sons of Kṛishṇa BhP. ;
of a son of Kshupa andﾠ father of Viviṇṡa MārkP. ;
of the father of Līlāvatī ib. ;
of a teacher of Vinaya Buddh. ;
of the last Arhat of the present Avasarpiṇi L. ;
( alsoﾠ with bhaṭṭa, ācārya etc.) of various authors etc. Cat. ;
(pl.) of a class of gods under Manu Tāmasa BhP. ;
(ā) f. a wife, matron (whose husband andﾠ sons are still alive) L. ;
an intoxicating beverage ib. ;
N. of various plants andﾠ drugs (Flacourtia Cataphracta;
Convolvulus Paniculatus;
Gmelina Arborea;
the drug Ela-vāluka etc.) L. ;
(in music) a partic. Ṡruti Saṃgīt. ;
N. of the wife of Bharad-vāja L. ;
of the wife of Karaṃ-dhama MārkP. ;
of a river MBh. ( B. vāṇī);
n. (only L.) a reed (Arundo Tibialis);
the root of ginger(?);
pepper;
rice-gruel;
the root of Costus Speciosus, of Andropogon Muricatus etc.;
mf (ā)n. heroic, powerful, strong, excellent, eminent L. ;
+ cf. Lat. vir;
Lith. vy4ras;
Goth. wair;
Angl. Sax. wer, were-wulf;
Eng. werewolf;
Germ. Werwolf, Wergeld
- विरकरा
- विरकर्म
- विरकर्मन्
- विरकाटी
- विरकाम
- विरकीट
- विरकुक्षि
- विरकेतु
- विरकेसरिन्
- विरक्षुरिका
- विरगति
- विरगोत्र
- विरगोष्ठि
- विरघ्नी
- विरंकरा
- विरचक्र
- विरचक्षुष्मत्
- विरचरित
- विरचरित्र
- विरचर्य
- विरचिन्तामणि
- विरजनन
- विरजयन्तिका
- विरजात
- विरजित
- विरतण्डुल
- विरतन्त्र
- विरतम
- विरतर
- विरतरु
- विरता
- विरत्व
- विरतापिन्युपनिषद्
- विरतृण
- विरदत्त
- विरदामन्
- विरदेय
- विरदेव
- विरद्युम्न
- विरद्रु
- विरधन्वन्
- विरधर
- विरनगर
- विरनाथ
- विरनारायण
- विरंधर
- विरपट्ट
- विरपत्त्री
- विरपत्नी
- विरपराक्रम
- विरपर्ण
- विरपाण
- विरपाणक
- विरपाण्ड्य
- विरपान
- विरपुर
- विरपुरुष
- विरपुष्प
- विरपेशस्
- विरपोषि
- विरप्रजायिनी
- विरप्रजावती
- विरप्रभ
- विरप्रमोक्ष
- विरप्रसवा
- विरप्रसविनी
- विरप्रसू
- विरबलि
- विरबाहु
- विरबुक्क
- विरभट
- विरभद्र
- विरभद्रक
- विरभवत्
- विरभानु
- विरभार्या
- विरभाव
- विरभुक्ति
- विरभुज
- विरभूपति
- विरमती
- विरमत्स्य
- विरमय
- विरमर्दन
- विरमर्दनक
- विरमर्दल
- विरमर्दलक
- विरमल्ल
- विरमहेश्वर
- विरमाणिक्य
- विरमातृ
- विरमानिन्
- विरमार्ग
- विरमाहेन्द्रकाण्ड
- विरमित्रोदय
- विरमिश्र
- विरमुकुन्ददेव
- विरमुद्रिका
- विरम्मन्य
- विरयोगवह
- विरयोगसह
- विररजस्
- विररथ
- विररस
- विरराघव
- विररेणु
- विरललित
- विरलोक
- विरवक्षण
- विरवत्
- विरवत्सा
- विरवर
- विरवर्मन्
- विरवह्
- विरवाक्य
- विरवाद
- विरवामन
- विरविक्रम
- विरविजय
- विरविद्
- विरविप्लावक
- विरविरुद
- विरवृक्ष
- विरवृन्दभट्ट
- विरवेतस
- विरव्यूह
- विरव्रत
- विरशङ्कु
- विरशय
- विरशयन
- विरशय्या
- विरशर्मन्
- विरशाक
- विरशायिन्
- विरशुष्म
- विरशेखर
- विरशैव
- विरश्री
- विरश्रेष्ठ
- विरसमन्वित
- विरसरस्वती
- विरसिंह
- विरसू
- विरसेन
- विरसैन्य
- विरसोम
- विरस्कन्ध
- विरस्थ
- विरस्थान
- विरस्थायिन्
- विरस्नाका
- विरस्वामिन्
- विरहण
- विरहत्या
- विरहन्
- विरहरिप्रलाप
- विरहोत्र
-
56 अतिक्रान्त _atikrānta
अतिक्रान्त pp..1 Exceeded, surpassed, go ,beyond &c.; सोतिक्रान्तः श्रवणविषयम् Me.13; सुदूरमतिक्रान्तः K.35 departed, gone; मनोरथ ˚दर्शना Māl.1 beyond the reach even of desire; विचारातिक्रान्तः Mu.5.4 past the stage of thought; चक्षुर्विषयातिक्रान्तेषु पक्षिषु H.1.-2 Past, gone by; ˚कुनृपति K.5, past, former; 169 Pt.1.333, Pt.2, Bh.3.32; ˚पार्थिवगुणान् Mu.1 former kings.-तम् A past thing, thing of the past, the past; ˚तं भगवति कथयति M.5 your ladyship is speaking of the past; ˚ते धैर्यमवलम्ब्यताम् U.3; किं उपालम्भेन H.1; cf. 'let by- gones be bygones' ˚योगिन् a. with the moon in conjunction. -
57 अतिचर् _aticar
अतिचर् 1 P.1 To transgress, violate; be unfaithful to, offend (as a wife &c.); स्वं स्वमाचारमत्यचारिषुः Dk.162; यथा 1चाहं नातिचरे पतीन्; पुत्राः पितॄनत्यचरन्नार्यश्चात्यचरन् पतीन् Mb; धर्मे चार्ये च कामे च नातिचरामि-विवाहमन्त्र.-2 To pass by, neglect, omit.-3 To overtake, overcome; surpass, excel. -
58 अतिबल _atibala
अतिबल a. Very stronger or powerful; जयत्यतिबलो रामो लक्ष्मणश्च महाबलः Rām.-लः An eminent or matchless warrior (अतिरथ).-लम् 1 Great strength or power.-2 A powerful army.-ला 1 N. of a medicinal plant, Sidonia Cordifolia and Rhombifolia (Mar. चिकणा, चिकणी)-2 N. of a powerful charm or lore taught by Viśvāmitra to Rāma:-गृहाण द्वे इमे विद्ये बलामतिबलां तथा । न ते श्रमो जरा$$वाभ्यां भविता नाङ्गवैकृतम् ॥ न च सुप्तं प्रमत्तं वा धर्षयिष्यन्ति नैर्ऋताः । न च ते सदृशो राम वीर्येणान्यो भविष्यति । स- देवनरनागेषु लोकेष्विह पुम्नांस्त्रिषु । न सौभाग्ये न दाक्षिण्ये न बुद्धिश्रुति- पौरुषे ॥ नोत्तरे प्रतिपत्तव्ये त्वत्तुल्यो वा भविष्यति । एतद्विद्याद्वयं प्राप्य यशश्चाव्ययमाप्स्यसि ॥ बलामतिबलां चैव ज्ञानविज्ञानमात्ररौ । क्षुत्पिपासे च ते राम नात्यर्थं पीडयिष्यतः ॥ जयश्च दुर्गकान्तारप्रदेशेष्वटवीषु च। सारतां त्रिषु लोकेषु गमिष्यसि च राघव ॥ पितामहसुते ह्येते विद्ये चायु- र्बलावहे । Rām.1.22. See तौ बलातिबलयोः प्रभावतो R.11.9 also.-3 N. of one of Dakṣa's daughters. -
59 अतिवेगित _ativēgita
अतिवेगित a. Moving or moved with great velocity, quick in motion; भौमादयोल्पमूर्तित्वाच्छीघ्रमन्दोच्चसंज्ञकैः । दैवतैर- पकृष्यन्ते सुदूरमतिवेगिताः ॥ -
60 अती _atī
अती [अति-इ] 2 P.1 To go beyond, pass on, over or beyond, cross (time or space); स्तोकमन्तरमतीत्य Ś. 1; जवादतीये हिमवानधोमुखैः Ki.14.54 was gone to or reached; स्थातव्यं ते नयनविषयं यावदत्येति भानुः Me.36 passes out of sight; अतीत्यैकादशाहं तु नामकर्म तथा$करोत् Rām. after 11 days; गृहपङ्क्तयश्चिरमतायिरे जनैः Śi.13.53.-2 To enter, step over; अद्वारेण च नातीयात् ग्रामं वा वेश्म वा वृतम् Ms.4.73.-3 To excel, surpass, outstrip, be more than a match for; त्रिस्रोतसः कान्तिमतीत्य तस्थौ Ku.7.15; सत्यमतीत्य हरितो हरिंश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1; अग्निस्त्विषा नात्येति पूषणम् Śi.2.23; to exceed, go beyond, transcend; कुसीदवृद्धिर्द्वैगुण्यं नात्येति Ms.8.151 does not exceed; अतीत्य वाचां मनसां च गोचरं स्थिताय Ki.18.41, अपराधशतक्षमं नृपः क्षमयात्येति भवन्तमेकया Śi 16.48.-4 To overcome, subdue, vanquish, get the better of; न प्रदीप इव वायुमत्यगात् R. 19.53 did not overcome, outlive or survive; to over- take, out-do-5 To walk by, walk past, pass by, leave behind; स्रोतोवहां पथि निकामजलामतीत्य Ś.6.16; सो$त्य- गाद् आश्रमम् R.15.37.-6 To omit, neglect, disregard, violate, transgress, overstep; न दिष्टमर्थमत्येतुमीशो मर्त्यः कथंचन Mb. avoid; अतीत्य ही गुणान् सर्वान् स्वभावो मूर्ध्नि वर्तते H.1.18 देशं कालं च यो$तीयात् Y.2.195; अतीयात्सागरो वेलां न प्रतिज्ञामहं पितुः Rām.; भूतान्यत्येति पञ्च वै Ms.12.9 over- steps the five elements (मोक्षं प्राप्नोति Kull.); अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा Bg.8.28,14.2.-7 (Intrans.) To pass, elapse (time); अत्येति रजनी या तु सा न प्रतिनिवर्तते Rām.; अतीते दक्षिणायने &c.-8 To overflow, be redun- dant, be in excess.-9 To die.
Страницы
См. также в других словарях:
ramáti — रमति … Indonesian dictionary
Doti — Farwestern region of Nepal is also known as Doti (Devnagari; डोटी ) or Doti region. The name Dotigarh ( डोटीगढ़ ) has been used in the Jagar (folk tales; जागर ). This region is situated between River Kali boarding to the Uttarakhand in the west… … Wikipedia
Planets in astrology — ‹ The template below (Astrology) is being considered for merging. See templates for discussion to help reach a consensus. › Astrology … Wikipedia
Bhattaraka — A Bhattaraka is the head of traditional Jain institution. They are responsible for training of scholars, maintenance of libraries, managing the endowments, presiding over the installation ceremonies and running of Jain institutions [Vilas Adinath … Wikipedia
Shani — Hdeity infobox| Caption = Shani / Shanaiscarya Name = Shani Devanagari = शनि / शनैश्वर Sanskrit Transliteration = Śani Pali Transliteration = Tamil script = Script name = Script = Affiliation = Graha God of = Saturn Abode = Mantra = Om Sham… … Wikipedia
Navagraha — Graha (from Sanskrit ग्रह gráha seizing, laying hold of, holding[1]) is a cosmic influencer on the living beings of mother Bhumidevi (Earth). In Hindu astrology, the Navagraha (Sanskrit: नवग्रह, nine seizers or nine influencers) are some of these … Wikipedia
Dashakumaracharita — (IAST: Daśa kumāra carita, Sanskrit: दशकुमारचरित, The narrative of ten young men) is a prose romance in Sanskrit, attributed to Dandin (दण्डिन) in the 7th century CE. However, as discussed below, there is some obscurity surrounding its textual… … Wikipedia
Kaka Kalelkar — Dattatreya Balkrushna Kalelkar (Devanagari: दत्तात्रेय बाळकृष्ण कालेलकर) (1885–1981), popularly known as Kaka Kalelkar, was a Gandhian Indian patriot. He was a social reformer, scholar of Indian culture, historian, educationist, and journalist.… … Wikipedia
Saramati — Carnatic Music Concepts Sruti • Swara • Raga • Tala • Melakarta • Asampurna Melakarta Compositions Varnam • Kriti • Geetham • Swarajati • Ragam Thanam Pallavi • Thil … Wikipedia
á-dabdha-vratapramati — अदब्धव्रतप्रमति … Indonesian dictionary
ā-kāra-mat — आकारमत् … Indonesian dictionary
