Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

शास्त्रमति

  • 61 अत्तृ _attṛ

    1
    अत्तृ &c. See under अद्.
    2
    अत्तृ a. [अद्-तृच्] One who eats; अरक्षितारमत्तारं नृपं विद्यादधोगतिम्. Ms.8.39.

    Sanskrit-English dictionary > अत्तृ _attṛ

  • 62 अत्याचार _atyācāra

    अत्याचार a. [आचारमतिक्रान्तः] Deviating from establi- shed usages or customs, negligent.
    -रः Performance of works not sanctioned by usage (अनुचिताचरणम्; irreligi- ous conduct.

    Sanskrit-English dictionary > अत्याचार _atyācāra

  • 63 अधस् _adhas _अधः _adhḥ

    अधस् अधः ind. [अधर-असि, अधरशव्दस्थाने अध् आदेशः P.V.3.39.]
    1 Below, down; पतत्यधो धाम विसारि सर्वतः Śi.1.2; in lower region, to the infernal regions or hell; व्यसन्यधो$धो व्रजति स्वर्यात्यव्यसनी मृतः Ms.7.53. (According to the context अधः may have the sense of the nominative, ˚अङ्कुशः &c.; ablative, अधो वृक्षात् पतति; or locative, अधो गृहे शेते).
    -2 Beneath, under, used like a preposition with gen.; तरूणाम्˚ Ś.1.14; rarely with abl. also; बाहित्थं तु ततो$प्यधः Hemachandra; (when repeated) lower and lower, down and down; अधोधः पश्यतः कस्य महिमा नोपचीयते H.2.2; यात्यधोधो- व्रजत्युच्चैर्नरः स्वैरेव कर्मभिः H.2.47; अधोधो गङ्गेयं पदमुपगता स्तोकं Bh.2.1; from under, just below (with acc.); नवानधो$धो बृहतः पयोधरान् Śi.1.4. In comp. with nouns अधः has the sense of (a) lower, under, as ˚भुवनं, ˚लोकः the lower world; ˚वासः or ˚अंशुकम् an under-garment; or (b) the lower part; ˚कायः the lower part of the body; अधःकृ means to surpass, eclipse, overcome, vanquish, despise, scorn; तपः शरीरैः कठिनैरुपार्जितं तपस्विनां दूरमधश्चकार सा Ku.5.29; अधःकृताशेषान्तःपुरेण K.177; ˚कृतकुसुमायुधं 179; Śi.1.35; क्षितिप्रतिष्ठो$पि मुखारविन्दैवर्धूजनश्च- न्द्रमधश्चकार 3.52; ˚कृतैनसः Śi.16.8. dispelled. (c) अधस्, अधस्तात् -Pudendum muliebre.
    -Comp. -अक्ष a. situated below the axle or car. (
    -क्षम्) adv. below the car, under the axle.
    -अक्षजः [अक्षात् इन्द्रियाज्वायते इति अक्षजं प्रत्यक्षज्ञानम्, तदधरं ग्राहकत्वाभावात् हीनं यस्य सः Tv.; अधःकृतं अक्षजम् इन्द्रियज्ञानं येन Malli.] N. of Viṣṇu; other etymolo- gies of the name are also found; (1) अधो न क्षीयते जातु यस्मात्तस्मादधोक्षजः; (2) द्यौरक्षं पृथिवी चाधस्तयोर्यस्मादजायत । मध्ये वैराजरूपेण ततो$धोक्षज इष्यते ॥
    -अधस् See above.
    -उपास- नम् sexual intercourse.
    -अङ्गम्, -द्वारम्, -मर्म the anus; Pudendum Muliebre.
    -करः the lower part of the hand (करभ).
    -करणम् excelling, defeating, degrada- tion; K.22; so ˚क्रिया; सहते न जनोप्यधःक्रियाम् Ki.2.47. degradation, dishonour.
    -खननम् undermining.
    -गतिः f.,
    गमनम् -पातः 1 a downward fall or motion, descent; going downwards.
    -2 degradation, downfall, going to perdition or hell; मूलानामधोगतिः K.41 (where ˚ति has both senses); ˚तिम् आयाति Pt.1.15 sinks, comes down (feels dishonoured); Ms.3.17; अरक्षितारमत्तारं नृपं विद्याद- धोगतिम् 8.39 destined to go to hell.
    -गन्तृ m. one who digs downwards. a mouse.
    -ग-घ-ण्टा [अधरात् अधस्तादा- रभ्य घण्टेव तदाकारफलत्वात्] a plant Achyranthes Aspera (अपामार्ग. Mar. आघाडा).
    -चरः [अधः खनित्वा चरति-अच्]
    1 thief.
    -2 one who goes downwards.
    -जानु n. the lower part of the knee. -ind. below the knee.
    -जिह्विका [अल्पा जिह्वा जिह्विका, अधरा जिह्विका] the uvula (Mar. पडजीभ).
    -तलम् the lower part or surface; शय्या˚, खट्वा˚.
    -दिश् f. the lower region, the nadir; the southern direction.
    -दृष्टि a. casting a downward look, a posture in Yoga; करणान्यबहिष्कृत्य स्थाणुवन्निश्चलात्मकः । आत्मानं हृदये ध्यायेत् नासाग्रन्यस्तलोचनः ॥ इति योगसारे. cf. also Ku.3.47. (
    -ष्टिः) a downward look.
    -पदं [अधोवृत्ति पदं, पादस्याधःस्थानं वा] the place under the foot, a lower place.
    -पातः = ˚गति q. v. above.
    -पुष्पी [अधोमुखानि पुष्पाणि यस्याः] Names of two plants अवाक्- पुष्पी (Pimpinella Anisum) and गोजिह्वा Elephantopus (Seaber).
    -प्रस्तरः a seat of grass for persons in mourning to sit upon.
    -भक्तम् [अधरं भक्तं यस्मात्] a dose of water, medicine &c. to be taken after meals &c. (भोजनान्ते पीयमानं जलादिकम्).
    -भागः 1 the lower part (of the body); पूर्वभागो गुरुः पुंसामधोभागस्तु योषितां Suśr.
    -2 the lower part of any thing, the region below, down below; ˚व्यवस्थितं किंचित्पुरमालोकितं Pt.1. situated down below, See पाताल.
    -भूः f. lower ground, land at the foot of a hill.
    -मुख, -वदन a. having the face downwards; ˚खी तिष्ठति; ˚खैः पत्रिभिः R.3.37.
    -2 head-long, precipitate, flying downwards.
    -3 upside down, topsyturvy. (
    -खः) N. of Viṣṇu. (
    -खा, -खी) N. of a plant गोजिह्वा. (
    -खम्) (नक्षत्रम्)
    1 flying downwards, having a downward motion; these nakṣatras are: मूलाश्लेषा कृत्तिका च विशाखा भरणी तथा । मघा पूर्वात्रयं चैव अधोमुखगणः स्मृतः ॥ Jyotiṣa.
    -2 N. of a hell.
    -यन्त्रम् a still.
    -रक्तपित्तम् discharge of blood from the anus and urethra.
    -राम a. [अधोभागे रामः शुक्लः, दृष्टितर्पकत्वात् तस्य रामत्वम्] having a white colour or white marks on the lower part of the body (said of a goat);
    -लम्बः 1 a plummet.
    -2 a per- pendicular.
    -3 the lower world.
    -वर्चस् a. strong 3in the lower regions; whose lustre penetrates downwards.
    -वशः Pudendum Muliebre.
    -वायुः [अधोगामी वायुः शाक. त.] breaking wind, flatulency.
    -वेदः to marry a second wife when the first is alive.
    -शय, -य्य a. sleeping on the ground. (
    -य्या) sleeping on the ground; अग्नीन्धनं भैक्षचर्यामधःशय्यां गुरोर्हितए । आसमावर्तनात् कुर्यात्कृतोपनयनो द्विजः ॥ Ms.2.18.
    -शिरस् a.
    -मुख (n.) N. of a hell.
    -स्थ, स्थित a. situated below,
    -स्वस्तिकम् the nadir.

    Sanskrit-English dictionary > अधस् _adhas _अधः _adhḥ

  • 64 अधिकारः _adhikārḥ

    अधिकारः 1 Superintendence, watching over; स्त्रीषु कष्टो$धिकारः V.3.1; यः पौरवेण राज्ञा धर्माधिकारे नियुक्तः Ś.1 superintendence of religious matters.
    -2 Duty, office, charge; power, post of authority; authority; मन्त्राधि- कारः Kau. A.1 निर्णयाधिकारे ब्रवीमि M.1. I say this in the capacity of a judge; अविश्रमो$यं लोकतन्त्राधिकारः Ś.5; द्वीपिनस्ताम्बूलाधिकारो दत्तः Pt.1, तुल्योद्योगस्तव दिनकृतश्चाधिकारो मतो नः V.2.1.; अर्थ˚ administration of pecuniary matters स्वाधिकारात् प्रमत्तः Me.1; अधिकारे मम पुत्रको नियुक्तः M.5; यः सर्वाधिकारे नियुक्तः प्रधानमन्त्री स करोतु, अनुजीविना पर˚ चर्चा न कर्तव्या H.2; शिल्पाधिकारे योग्येयं दारिका M.1 fit to be initiated in to the fine arts.
    -3 Sovereignty, govern- ment or administration, jurisdiction, rule; स्वाधिकार- भूमौ वर्तिष्यते Ś.7 seat of government or jurisdiction, ˚खेदं निरूप्य Ś.5.
    -4 Position, dignity, rank; हृताधिकारां मलिनाम् Y.1.7 deprived of the position or rights or privileges of a wife.
    -5 (a) Right, authority, privilege, claim, title (as to wealth, property &c.); right of ownership or possession; अधिकारः फले स्वाम्यमथिकारी च तत्प्रभुः S. D.296; वत्से$धिकारः स्थितः Mv.4.38 it now belongs to the child. (b) Qualification or authority to perform certain specified duties, civil, sacrificial, religi- ous &c.; as the अधिकार of a king to rule and protect, of a Brāhmaṇa to sacrifice, of a Vaiśya to till or trade &c.; शूद्रो$धिकारहीनो$पि Y.3.262; with loc.; निषेकादिस्मशा- नान्तो मन्त्रैर्यस्योदितो विधिः । तस्य शास्त्रे$धिकारो$स्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य कस्यचित् Ms.2.16; श्राद्धाधिकारसम्पदस्तु इति भवन्तो ब्रुवन्तु (repeated in Śrāddha ceremonies).
    -6 Prerogative of a king.
    -7 Effort, exertion; कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन Bg.2.47 your business is with action alone &c.
    -8 Relation, reference; स राघवस्तत्र तदा प्रलापाञ् शुश्राव लोकस्य समागतस्य । आत्माधिकारा विविधाश्च वाचः Rām.2.17.43. कथा विचित्राः पृतनाधिकाराः Mb.
    -9 Place = अधिकरण; महत्खलु पुरुषाधिकारं ज्योतिः M.1.
    -1 A topic, paragraph or sec- tion; प्रायश्चित्त˚ Mit.; See अधिकरण.
    -11 Counting, enume- ration, occasion for counting; संसत्सु जाते पुरुषाधिकारे Ki. 3.51 (गणनाप्रस्तावे).
    -12 (In gram.) A head or governing rule, which exerts a directing or governing influence over other rules; e. g. सर्वस्य द्वे P.VIII.1.1; समर्थानां प्रथमाद्वा; प्राग्दीव्यतो$ण् IV.1.82-3; तत्पुरुषः II. 1.22; अधिकारो$यं Sk. (This अधिकार is of three kinds; सिंहावलोकितं चैव मण्डूकप्लुतमेव च । गङ्गाप्रवाहवच्चापि अधिकारस्त्रिधा मतः ॥.) अधिकार also means a word or sūtra extending over in the following सूत्रs up to a particular limit.
    -Comp. -विधिः determination or statement of qualifi- cations to do particular acts; as राजा राजसूयेन यजेत.
    -स्थ -आढ्य a. possessed of authority, invested with office.

    Sanskrit-English dictionary > अधिकारः _adhikārḥ

  • 65 अनारम्भण _anārambhaṇa

    अनारम्भण a. Having no support (for अनालम्बन); also written अनारम्बण. यदिदमन्तरिक्षमनारम्बणमिव केनाक्रमेण यजमानः स्वर्गं लोकमाक्रमत Bṛ. Up.3.1.6.

    Sanskrit-English dictionary > अनारम्भण _anārambhaṇa

  • 66 अनित _anita

    अनित a. [अन्-इत] Not gone with, unattended, desti- tute of; वनितया$नितया रजनीवधूः R.9.38; पृथु निरन्तरमिष्ट- भुजान्तरं वनितया$नितया न विषेहिरे Si.6.6. ˚भा
    1 having no splendour.
    -2 N. of a river; मा वो रसानितभा कुभा क्रुमुर्मा वः सिन्धुर्निरीरमत् । Rv.5.53.9.

    Sanskrit-English dictionary > अनित _anita

  • 67 अनुदर्शनम् _anudarśanam

    अनुदर्शनम् Inspection, survey; उत्थितश्चाप्रमत्तश्च बलानाम- नुदर्शने Rām.; consideration, regard; जन्ममृत्युजराव्याधिदुःख- दोषानुदर्शनम् Bg.13.8 perception.

    Sanskrit-English dictionary > अनुदर्शनम् _anudarśanam

  • 68 अन्तर _antara

    अन्तर a. [अन्तं राति ददाति, रा-क]
    1 Being in the inside, interior, inward, internal (opp. बाह्य); योन्तरो यमयति Śat. Br.; ˚र आत्मा Tait. Up.; कश्चनान्तरो धर्मः S. D. अन्तरापणवीथ्यश्च नानापण्योपशोभिताः अनुगच्छन्तु Rām.7.64.3.
    -2 Near, proximate (आसन्न); कृष्वा युजश्चिदन्तरम् Rv.1. 1.9.
    -3 Related, intimate, dear, closely connected (आत्मीय) (opp. पर); तदेतत्प्रेयः पुत्रात्...... प्रेयो$न्यस्मात्सर्व- स्मादन्तरतरं यदयमात्मा Śat. Br.; अयमत्यन्तरो मम Bharata.
    -4 Similar (also अन्तरतम) (of sounds and words); स्थाने$न्तरतमः P.I.1.5; हकारस्य घकारोन्तरतमः Śabdak.; सर्वस्य पदस्य स्थाने शब्दतो$र्थतश्चान्तरतमे द्वे शब्दस्वरूपे भवतः P. VIII.1.1. Com.
    -5 (a) Different from, other than (with abl.); यो$प्सु तिष्ठन्नद्भ्यो$न्तरः Bṛi. Ār. Up.; आत्मा स्वभावो$न्तरो$न्यो यस्य स आत्मान्तरः अन्यस्वभावः व्यवसायिनो$न्तरम् P.VI.2.166 Sk. ततो$न्तराणि सत्त्वानि स्वादते स महाबलः Rām.7. 62.5. (b) The other; उदधेरन्तरं पारम् Rām.
    -6 Exterior, outer, situated outside, or to be worn outside (अन्तरं बहिर्योगोपसंव्यानयोः P.I.1.36) (In this sense it is declined optionally like सर्व in nom. pl. and abl. and loc. sing.) अन्तरे-रा वा गृहाः बाह्या इत्यर्थः (चण्डालादिगृहाः); अन्तरे-रा वा शाटकाः परिधानीया इत्यर्थः Sk.; so अन्तरायां पुरि, अन्तरायै नगर्यै, नमो$न्तरस्मै अमेधसाम् Vop.
    -रम् 1 (a) The interior, inside; ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः Ki.4.29,5.5; जालान्तरगते भानौ Ms.8.132; विमानान्तरलम्बिनीनाम् R.13.33; Mk.8.5, Ku. 7.62; अपि वनान्तरं श्रयति V.4.24; लीयन्ते मुकुलान्तरेषु Ratn. 1.26, Ki.3.58; अन्तरात् from inside, from out of; प्राकारपरिखान्तरान्निर्ययुः Rām.; अन्तरे in, into; वन˚, कानन˚, प्रविश्यान्तरे &c. (b) Hence, the interior of any thing, contents; purport, tenor; अत्रान्तरं ब्रह्मविदो विदित्वा Śvet. Up. (c) A hole, an opening; तस्य बाणान्तरेभ्यस्तु बहु सुस्राव शोणितम्.
    -2 Soul, heart; mind; सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम् Ki.5.18 the inmost or secret nature (lit. middle space or region); लब्धप्रतिष्ठान्तरैः भृत्यैः Mu.3.13 having enter- ed the heart; सदृशं पुरुषान्तरविदो महेन्द्रस्य V.3.
    -3 The Supreme Soul.
    -4 Interval, intermediate time or space, distance; रम्यान्तरः Ś.4.11; किंचिदन्तरमगमम् Dk.6; अल्प- कुचान्तरा V.4.49; क्रोशान्तरेण पथि स्थिताः H.4 at the distance of; बृहद् भुजान्तरम् R.3.54; अन्तरे oft. trans- lated by between, betwixt; गीतान्तरेषु Ku.3.38 in the intervals of singing; मरणजीवितयोरन्तरे वर्ते betwixt life and death; अस्त्रयोगान्तरेषु Rām.; तन्मुहूर्तकं बाष्पसलिलान्तरेषु प्रेक्षे तावदार्यपुत्रम् U.3 in the intervals of weeping; बाष्पविश्रामो$प्यन्तरे कर्तव्य एव U.4 at intervals; स्मर्तव्योस्मि कथान्तरेषु भवता Mk.7.7 in the course of conversation; कालान्तरावर्तिशुभाशुभानि H.1 v. l. See कालान्तरम्; सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदन्तरम् Ms.2.17,22; द्यावापृथिव्यो- रिदमन्तरं हि व्याप्तं त्वयैकेन Bg.11.2; न मृणालसूत्रं रचितं स्तनान्तरे Ś.6.18 between the breasts; Bg.5.27; अस्य खलु ते बाणपथवर्तिनः कृष्णसारस्यान्तरे तपस्विन उपस्थिताः Ś.1; तदन्तरे सा विरराज धेनुः R.2.2;12.29. (b) Intervention (व्यवधान) oft. in the sense of 'through'; मेघान्तरालक्ष्यमि- वेन्दुबिम्बम् R.13.38 through the clouds; वस्त्रं अन्तरं व्यवधायकं यस्य स वस्त्रान्तरः P.VI.2.166 Sk.; महानद्यन्तरं यत्र तद्देशान्त- रमुच्यते; जालान्तरप्रेषितदृष्टिः R.7.9 peeping through a window; विटपान्तरेण अवलोकयामि Ś.1; क्षणमपि विलम्बमन्तरीकर्तु- मक्षमा K.36 to allow to come between or intervene; कियच्चिरं वा मैघान्तरेण पूर्णिमाचन्द्रस्य दर्शनम् U.3.
    -5 Room, place, space in general; मृणालसूत्रान्तरमप्यलभ्यम् Ku.1.4; न ह्यविद्धं तयोर्गात्रे बभूवाङ्गुलमन्तरम् Rām.; मूषिकैः कृते$न्तरे Y.1. 147; गुणाः कृतान्तराः K.4 finding or making room for themselves; न यस्य कस्यचिदन्तरं दातव्यम् K.266; देहि दर्शना- न्तरम् 84. room; पौरुषं श्रय शोकस्य नान्तरं दातुमर्हसि Rām. do not give way to sorrow; तस्यान्तरं मार्गते Mk.7.2 waits till it finds room; अन्तरं अन्तरम् Mk.2 make way, make way.
    -6 Access, entrance, admission, footing; लेभेन्तरं चेतसि नोपदेशः R.6.66 found no admission into (was not impressed on) the mind; 17.75; लब्धान्तरा सावरणे$पि गेहे 16.7.
    -7 Period (of time), term; मासान्तरे देयम् Ak.; सप्तैते मनवः । स्वे स्वेन्तरे सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरम् Ms.1.63, see मन्वन्तरम्; इति तौ विरहान्तरक्षमौ R.8.56 the term or period of separation; क्षणान्तरे -रात् within the period of a moment.
    -8 Opportunity, occasion, time; देवी चित्रलेखामव- लोकयन्ती तिष्ठति । तस्मिन्नन्तरे भर्तोपस्थितः M.1. अत्रान्तरे प्रणम्याग्रे समुपविष्टः; Pt.1 on that occasion, at that time; अस्मिन्नन्तरे Dk.164; केन पुनरुपायेन मरणनिर्वाणस्यान्तरं संभावयिष्ये Māl.6; कृतकृत्यता लब्धान्तरा भेत्स्यति Mu.2.22 getting an opportunity; 9; यावत्त्वामिन्द्रगुरवे निवेदयितुं अन्तरान्वेषी भवामि Ś.7. find a fit or opportune time; शक्तेनापि सता जनेन विदुषा कालान्तरप्रेक्षिणा वस्तव्यम् Pt.3.12; waiting for a suitable opportunity or time; सारणस्यान्तरं दृष्ट्वा शुको रावणमब्रवीत् Rām.
    -9 Difference (between two things), (with gen. or in comp.) शरीरस्य गुणानां च दूरमत्यन्तमन्तरम् H.1.46; उभयोः पश्यतान्तरम् H.1.64, नारीपुरुषतोयानामन्तरं महदन्तरम् 2.39; तव मम च समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम् M.1; Bg.13.34; यदन्तरं सर्षपशैलराजयोर्यदन्तरं वायसवैनतेययोः Rām.; द्रुमसानुमतां किमन्तरम् R.8.9;18.15; rarely with instr.; त्वया समुद्रेण च महदन्तरम् H.2; स्वामिनि गुणान्तरज्ञे Pt.1.11; difference; सैव विशिनष्टि पुनः प्रधानपुरषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.
    -1 (Math.) Difference, remainder also subtraction, cf. योगोन्तरेणोनयुतो$र्धितस्तौ राशी स्मृतौ संक्रमणाख्यमेतत् ॥ Līlā.
    -11 (a) Different, another, other, changed, altered (manner, kind, way &c.); (Note:- that in this sense अन्तर always forms the latter part of a compound and its gender remains unaffected i. e. neuter, whatever be the gender of the noun forming the first part; कन्यान्तरम् (अन्या कन्या), राजान्तरम् (अन्यो राजा), गृहान्तरम् (अन्यद् गृहम्); in most cases it may be rendered by the English word 'another'.); इदमवस्थान्तरमारोपिता Ś.3 changed condition; K.154; Mu.5; शुभाशुभफलं सद्यो नृपाद्देवाद्भवान्तरे Pt.1.121; जननान्तरसौहृदानि &Sacute.5.2 friendships of another (former) existence; नैवं वारान्तरं विधास्यते H.3 I shall not do so again; आमोदान् हरिदन्तराणि नेतुम् Bv.1.15, so दिगन्तराणि; पक्षान्तरे in the other case; देश˚, राज˚, क्रिया˚ &c. (b) Various, different, manifold (used in pl.); लोको नियम्यत इवात्मदशान्तरेषु Ś.4.2; मन्निमित्तान्यवस्थान्तराण्यवर्णयत् Dk.118 various or different states; 16; sometimes used pleonastically with अन्यत् &c.; अन्यत्स्थानान्तरं गत्वा Pt.1.
    -12 Distance (in space); व्यामो बाह्वोः सकरयोस्ततयोस्ति- र्यगन्तरम् Ak.; प्रयातस्य कथंचिद् दूरमन्तरम् Ks.5.8.
    -13 Absence; तासामन्तरमासाद्य राक्षरीनां वराङ्गना Rām.; तस्यान्तरं च विदित्वा ibid.
    -14 Intermediate member, remove, step, gradation (of a generation &c.); एकान्तरम् Ms.1.13; द्वयेकान्तरासु जातानाम् 7; एकान्तरमामन्त्रितम् P.VIII.1.55; तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27 separated by one remove, See एकान्तर also.
    -15 Peculiarity, peculiar or characteristic possession or property; a (peculiar) sort, variety, or kind; व्रीह्यन्तरेप्यणुः Trik.; मीनो राश्यन्तरे, वेणुर्नृपान्तरे ibid.; प्रासङ्गो युगान्तरम् cf. also प्रधानपुरुषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.37. &c.
    -16 Weakness, weak or vulnerable point; a failing, defect, or defective point; प्रहरेदन्तरे रिपुम्, Śabdak. सुजयः खलु तादृगन्तरे Ki.2.52; असहद्भिर्माममिमित्रैर्नित्यमन्तरदर्शिभिः Rām; परस्यान्तरदर्शिना ibid.; कीटकेनेवान्तरं मार्गयमाणेन प्राप्तं मया महदन्तरम् Mk.9; अथास्य द्वादशे वर्षे ददर्श कलिरन्तरम् Nala.7.2.; हनूमतो वेत्ति न राक्षसो$न्तरं न मारुतिस्तस्य च राक्षसो$न्तरम् Rām.
    -17 Surety, guarantee, security; तेन तव विरूपकरणे सुकृतमन्तरे धृतम् Pt.4 he has pledged his honour that he will not harm you; आत्मान- मन्तरे$र्पितवान् K.247; अन्तरे च तयोर्यः स्यात् Y.2.239; भुवः संज्ञान्तरयोः P.III.2.179; धनिकाधमर्णयोरन्तरे यस्तिष्ठति विश्वासार्थं स प्रतिभूः Sk.
    -18 Regard, reference, account; न चैतदिष्टं माता मे यदवोचन्मदन्तरम् Rām. with reference to me; त्वदन्तरेण ऋणमेतत्.
    -19 Excellence, as in गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6 (this meaning may be deduced from 11).
    -2 A garment (परिधान).
    -21 Purpose, object, (तादर्थ्य) तौ वृषाविव नर्दन्तौ बलिनौ वासितान्तरे Mb.1.12.41; (Malli. on R.16.82).
    -22 Concealment, hiding; पर्व- तान्तरितो रविः (this sense properly belongs to अन्तर्-इ q. v.).
    -23 Representative, substitution. क्षात्रमाचरतो मार्गमपि बन्धोस्त्वदन्तरे Mb.12.1.3.
    -24 Destitution, being without (विना) which belongs to अन्तरेण. (अन्तरमवकाशाव- धिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये । छिद्रात्मीर्यावेनाबहिरवसरमध्येन्तरात्मनि च Ak.) [cf. L. alter]
    -25 Space (अवकाश); प्रेक्षतामृषि- सङ्घानां बभूव न तदान्तरम् Rām.7.14.19.
    -26 Separation (वियोग); भार्यापत्योरन्तरम् Mb.5.35.43.
    -27 A move or skilful play in wrestling; अन्योन्यस्थान्तरप्रेप्सू प्रचक्राते$न्तरं प्रति Mb.9.57.11.
    -28 A moulding of the pedestal and the base; षडंशं चान्तरे कर्णे उत्तरांशं तदूर्ध्वके । Māna.13.121; cf. स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु चान्तरम् । परिधाने$वधौ मध्ये$- न्तरात्मनि नपुंसके । Nm.
    -Comp. -अपत्या a pregnant woman.
    -चक्रम् a technical term in augury Bṛi. S. chap.86.
    -ज्ञ a. knowing the interior, prudent, wise, foreseeing; नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते Ki.11.24 not knowing the difference.
    -तत् a. spreading havoc.
    -द a. cutting the interior or heart.
    -दिशा, अन्तरा दिक् intermediate region or quarter of the compass.
    -दृश् a. realizing the Supreme Soul (परमात्मानुसंधायिन्).
    -पु(पू)रुषः the internal man, soul (the deity that resides in man and witnesses all his deeds); तांस्तु देवाः प्रपश्यन्ति स्वस्यैवान्तरपूरुषः; Ms.8.85.
    -पूजा = अन्तर-पूजा.
    -प्रभवः [अन्तराभ्यां भिन्नवर्णमातापितृभ्यां प्रभवति] one of a mixed origin or caste. (अम्बष्ठ, क्षत्तृ, करण, इ.); अन्तरप्रभवाणां च धर्मान्नो वक्तुमर्हसि Ms.1.2.
    -प्रश्नः an inner question, one contained in and arising out of what has been previously mentioned.
    -शायिन् -स्थ, -स्थायिन् -स्थित a.
    1 inward, internal, inherent; ˚स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केन चित् Pt. 1.221.
    -2 interposed, intervening, separate.
    -3 seated in the heart, an epithet of जीव.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तर _antara

  • 69 अपरिसंस्थित _aparisaṃsthita

    अपरिसंस्थित a. One who is not steady anywhere; काननानि च वेगेन भ्रमत्यपरिसंस्थितः Rām 3.6.37.

    Sanskrit-English dictionary > अपरिसंस्थित _aparisaṃsthita

  • 70 अभ्व _abhva

    अभ्व a.
    1 Huge, large (महत् Nir.).
    -2 Mighty strong or powerful.
    -3 monstrous, immense, terrible; आ यो नो अभ्व ईषते Rv.1.39.8.
    -भ्वम् Immense power, immensity.
    -2 Monstrosity, hugeness; (the great pervading principle of the universe; water; a cloud; embarrassed state, calamity; a monster; अरीरमत् पतयत् कच्चिदभ्वम् Rv.6.71.5; closeness; offspring, given by B. and R.)

    Sanskrit-English dictionary > अभ्व _abhva

  • 71 अमत्र _amatra

    अमत्र a. Ved. [अम् - अत्रन् Uṇ.3.15.] Overpowering (enemies), strong or disposed to march on (गमन- शील); स्वरिरमत्रो ववक्षे रणाय Rv.1.61.9.
    -त्रम्, -त्रकम् [अमति भुङ्क्ते अन्नमत्र, आधारे अत्रन्]
    1 A pot, vessel, utensil. उत्तार्य गोपी सुशृतं पयः पुनः प्रविश्य संदृश्य च दध्यमत्रकम् Bhāg. 1.9.7. अन्येषां चाप्यमत्राणां सौवर्णानामनेकशः Śiva. B.29.59.
    -2 Strength, power.

    Sanskrit-English dictionary > अमत्र _amatra

  • 72 अयशस् _ayaśas

    अयशस् a. Disreputable, infamous, disgraceful; also अयशस्क in this sense. n. (
    शः) Infamy, disgrace, igno- miny, ill-repute, stain, dishonour, scandal; तपो दानं यशो$यशः Bg.1.5. अयशो महदाप्नोति Ms.8.128; किमयशो ननु घोरमतः परम् U.3.27; स्वभावलोलेत्ययशः प्रमृष्टम् R.6.41.
    -Comp. -कर a. (
    री f.) disgraceful, ignominious.

    Sanskrit-English dictionary > अयशस् _ayaśas

  • 73 अवट _avaṭa

    अवट a. [अव-अटन्] Produced in a hole.
    -टः 1 A hole, cavity.
    -2 A pit; क्रौञ्चावटे Rām.6.17.6; अवटे चापि मे राम प्रक्षिपेमं कलेवरम्; अवटे ये निधीयन्ते Rām. विपाटयन्निव जगद् दंष्ट्राट्टालघटावटैः Bm.1.762.
    -3 A well.
    -4 Any low or depressed part of the body, sinus; अवटश्चैवमेतानि स्थानान्यत्र शरीरके Y.3.98.
    -5 A juggler.
    -6 Drunk; the commentary of Mahendra on Hemachandra's Anekārthasaṁgraha प्रमत्ते$पि मङ्खः यथा अवटातङ्कसंकेतनिकेतनसमाश्रयाम्
    -Comp. -कच्छपः a tortoise in a hole; (fig.) one who has had no experience, who has seen nothing of the world.
    -निरोधनः N. of a particular hell.

    Sanskrit-English dictionary > अवट _avaṭa

  • 74 अवन्ध्य _avandhya

    अवन्ध्य a. Not barren, fruitful, productive; अव- न्ध्यवाञ्छितफलप्रदान K.26; अवन्ध्यपातेन बाणेन V.2.2; अवन्ध्यं दिवसं कुर्याद्दानाध्ययनकर्मसु H.2.1.
    -Comp. -काल a. Regularly and fruitfully working; निश्चित्य यः प्रक्रमते नान्तर्वसति कर्मणः । अवन्ध्यकालो वश्यात्मा स वै पण्डित उच्यते ॥ Mb.5.33.24.

    Sanskrit-English dictionary > अवन्ध्य _avandhya

  • 75 अव्यग्र _avyagra

    अव्यग्र a.
    1 Not agitated or ruffled, steady, cool.
    -2 Not engaged or occupied (in business); अव्यग्रस्य पुनरस्य U.2.
    -3 Indifferent, undisturbed.
    -4 Atten- tive, careful.
    -ग्रम् ind. Quietly, at ease, cooly, leisurely; क्रव्यमव्यग्रमत्ति Māl.5.16.

    Sanskrit-English dictionary > अव्यग्र _avyagra

  • 76 आक्रमः _ākramḥ _मणम् _maṇam

    आक्रमः मणम् 1 Coming near, approching.
    -2 Falling upon, attacking; an attack; हरिराक्रमणेन संनतिं किल बिभ्रीत भियेत्यसंभवः Śi.16.34.
    -3 Seizing, taking, covering, occupying.
    -4 Overcoming; obtaining. Vāj.15.9.
    -5 Spreading or going over, surpassing.
    -6 Mounting overloading. Bhāg.7.5.44.
    -7 Might, valour.
    -8 Possession of learning &c.
    -9 Food.
    -1 A step for ascending; केनाक्रमेण यजमानः स्वर्गं लोकमाक्रमते Bṛi. Up.3.1.6.

    Sanskrit-English dictionary > आक्रमः _ākramḥ _मणम् _maṇam

  • 77 आर्तव _ārtava

    आर्तव a. (
    -वा-वी f.) [ऋतुरस्य प्राप्तः, अण्]
    1 Conforming or relating to the season; seasonal; अभिभूय विभूति- मार्तवीम् R.8.36, स्वयमङ्गेषु ममेदमार्तवम् Ku.4.68; लताभिः श्रीरिवार्तवी V.1.13; vernal; R.9.28,48.
    -2 Menstruai, relating to or produced by this discharge.
    -वः A section of the year, a combination of several seasons (Ved.).
    -वी A mare.
    -वम् The menstrual discharge (of women), नोपगच्छेत्प्रमत्तो$पि स्त्रियमार्तवदर्शने Ms.4.4, 3.48.
    -2 Certain days after menstrual discharge, favourable to conception.
    -3 Menstrual ablution; गिरिकायाः प्रयच्छाशु तस्या ह्यार्तवमद्य वै Mb.1.63.55.
    -4 A flower.

    Sanskrit-English dictionary > आर्तव _ārtava

  • 78 आलिख् _ālikh

    आलिख् 6 P.
    1 To write, delineate, draw lines; मनो निष्ठाशून्यं भ्रमति च किमप्यालिखति च Māl.1.31; Mk.2.
    -2 To paint, draw in a picture; आलिखित इव सर्वतो रङ्गः Ś.1; V.2; त्वामालिख्य प्रणयकुपिताम् Me.17; R.19.19; M.2.2.
    -3 To portray, write, sketch.
    -4 To scratch, scrape, touch; as in विन्ध्यमालिखन्तमिवाम्बरम्.

    Sanskrit-English dictionary > आलिख् _ālikh

  • 79 आश्चर्य _āścarya

    आश्चर्य a. [आ-चर्-ण्यत् सुट् आश्चर्यमानेत्ये P.VI.1.147] Marvellous, wonderful, extraordinary, astonishing, strange, curious आश्चर्यो गवां दोहो$गोपेन Sk.; तदनु ववृषुः पुष्पमाश्चर्यमेघाः R.16.87; ˚दर्शनो मनुष्यलोकः Ś.7.
    -र्यम् 1 A wonder, miracle, marvel; किमाश्चर्यं क्षारदेशे प्राणदा यमदूतिका Udb. कर्माश्चर्याणि U.1. wonderful deeds; K.65; Mv.1; Bg.11.6;2.29.
    -2 Surprise, wonder, asto- nishment; ˚मय Bg.11.11.
    -3 A strange appearance, prodigy.
    -4 (Used as an exclamation) A wonder, how strange or curious; आश्चर्यं परिपीडितो$भिरमते यच्चातक- स्तृष्णया Chāt.2.4; usually with यच्च, यत्र or यदि with a following potential or future.
    -Comp. -भूत a. wonderful, being an object of wonder; K.8.

    Sanskrit-English dictionary > आश्चर्य _āścarya

  • 80 आश्रमः _āśramḥ _मम् _mam

    आश्रमः मम् [आ-श्रम् आधारे घञ् वृद्धयभावः]
    1 A hermitage, hut, cell, dwelling or abode of ascetics; शरणान्यशरण्यानि आश्रमाणि कृतानि नः Rām.7.6.5.
    -2 A stage, order, or period of the (religious) life of a Brāhmaṇa (These are four:-- ब्रह्मचर्य the life of a student; गार्हस्थ्य the life of a house-holder; वानप्रस्थ the life of an anchorite or hermit, and संन्यास the life of a Bhikṣu or beggar. Kṣatriyas (and Vśiyas also) can enter, upon the first three Āśramas; cf. Ś.7.18; V.5; (according to some authorities they can enter the fourth also; cf. स किलाश्रममन्त्यमाश्रितः R.8.14; पूर्वाश्रमः Ku.5.5.
    -3 A college, school.
    -4 A wood or thicket (where ascetics practise penance).
    -5 N. of Viṣṇu.
    Comp. -उपनिषद् N. of an upaniṣad
    -गुरुः the head of a religious order, a preceptor, principal, कर्तुमाश्रमगुरुः स चाश्रमत् Śi.
    -धर्मः 1 the special duties of each order or life.
    -2 the duties of one leading a hermit's life; य इमामाश्रमधर्मे नियुङ्क्ते Ś.1.
    -पदम्, -मण्डलम्, -स्थानम् 1 a hermitage (including the surrounding grounds), a penance forest (तपोवनम्); शान्तमिदमाश्रमपदम् Ś.1.16.
    -2 a period in the religious life of a Brāhmaṇa.
    -पर्वन् n. The first section of the fifteenth book of the Mahābhārata. i. e. आश्रमवासिक- पर्वन्.
    -भ्रष्ट a. fallen from any religious order, apostate.
    -लक्षणम् An indicatory mark of the religious order, cf. मेखलाजिनदण्डेन ब्रह्मचारीति लक्ष्यते । गृहस्थो दानवेदाद्यैर्नखलोम्ना वनाश्रिताः ॥ त्रिदण्डेन यतिश्चैव लक्षणानि पृथक् पृथक् । यस्यैतल्लक्षणं नास्ति प्रायश्चित्ती न चाश्रमी ॥ (दक्षसंहिता.)
    -वासः residence in a hermitage.
    -वासिक a. relating to residence in a hermitage; ˚कं पर्व the 15th book of the Mb.
    -वासिन्, -आलयः, -सद् m. an ascetic, hermit.

    Sanskrit-English dictionary > आश्रमः _āśramḥ _मम् _mam

Страницы

См. также в других словарях:

  • ramáti — रमति …   Indonesian dictionary

  • Doti — Farwestern region of Nepal is also known as Doti (Devnagari; डोटी ) or Doti region. The name Dotigarh ( डोटीगढ़ ) has been used in the Jagar (folk tales; जागर ). This region is situated between River Kali boarding to the Uttarakhand in the west… …   Wikipedia

  • Planets in astrology — ‹ The template below (Astrology) is being considered for merging. See templates for discussion to help reach a consensus. › Astrology …   Wikipedia

  • Bhattaraka — A Bhattaraka is the head of traditional Jain institution. They are responsible for training of scholars, maintenance of libraries, managing the endowments, presiding over the installation ceremonies and running of Jain institutions [Vilas Adinath …   Wikipedia

  • Shani — Hdeity infobox| Caption = Shani / Shanaiscarya Name = Shani Devanagari = शनि / शनैश्वर Sanskrit Transliteration = Śani Pali Transliteration = Tamil script = Script name = Script = Affiliation = Graha God of = Saturn Abode = Mantra = Om Sham… …   Wikipedia

  • Navagraha — Graha (from Sanskrit ग्रह gráha seizing, laying hold of, holding[1]) is a cosmic influencer on the living beings of mother Bhumidevi (Earth). In Hindu astrology, the Navagraha (Sanskrit: नवग्रह, nine seizers or nine influencers) are some of these …   Wikipedia

  • Dashakumaracharita — (IAST: Daśa kumāra carita, Sanskrit: दशकुमारचरित, The narrative of ten young men) is a prose romance in Sanskrit, attributed to Dandin (दण्डिन) in the 7th century CE. However, as discussed below, there is some obscurity surrounding its textual… …   Wikipedia

  • Kaka Kalelkar — Dattatreya Balkrushna Kalelkar (Devanagari: दत्तात्रेय बाळकृष्ण कालेलकर) (1885–1981), popularly known as Kaka Kalelkar, was a Gandhian Indian patriot. He was a social reformer, scholar of Indian culture, historian, educationist, and journalist.… …   Wikipedia

  • Saramati — Carnatic Music Concepts Sruti • Swara • Raga • Tala • Melakarta • Asampurna Melakarta Compositions Varnam • Kriti • Geetham • Swarajati • Ragam Thanam Pallavi • Thil …   Wikipedia

  • á-dabdha-vratapramati — अदब्धव्रतप्रमति …   Indonesian dictionary

  • ā-kāra-mat — आकारमत् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»