-
1 भर्तृवल्लभता
bhartṛí-vallabha-tāf. the being loved by a husband Kālid.
-
2 वल्लभता
vallabha-tāf. ( MBh. etc.)
-
3 वल्लभत्व
-
4 पशुः _paśuḥ
पशुः [सर्वमविशेषेण पश्यति, दृश्-कु पशादेशः]1 Cattle (both singly and collectively); प्रजापतिर्हि वैश्याय सृष्ट्वा परिददे पशून् Ms.9.327,331.-2 An animal in general; a being; सर्वथा यत् पशून् पाति तैश्च यद् रमते पुनः तेषामधिपतिर्यच्च तस्मात् पशुपतिः स्मृतः ॥ Mb.7.22.123.-3 A sacrificial animal, such as a goat; an oblation, a victim.-4 A brute, beast; often added to words meaning 'man' to show contempt; a fool; भूतानि चात्मन्यपृथग्दिदृक्षतां प्रायेण रोषो$भिभवेद् यथा पशुम् Bhāg.4.6.46; पुरुषपशोश्च पशोश्च को विशेषः H.1; cf. नृपशु, नरपशु &c.-5 N. of a subordinate deity and one of Śiva's followers.-6 An uninitiated person.-7 The soul, the Supreme Spirit.-8 A sacrifice in which an animal is killed.-9 Fire.-Comp. -अवदानम् a sacri- fice of animals.-एकत्वन्यायः the rule that the number is intended to be expressed and enjoined when the sense conveyed by the verb forms the principle matter of a sentence. Thus पशुमालभते means एकत्वपुंस्त्वविशिष्टं पशु- मालभते. This न्याय is established by जैमिनि in MS.4.1. 11-16 and 17 an explained by शबर in his भाष्य thereon discussing the text पशुमालभते. (This न्याय is to be con- trasted with ग्रहैकत्वन्याय where the लिङ्ग and वचन are अविवक्षित q. v.).-कर्मन, क्रिया 1 the act of animal- sacrifice.-2 copulation.-Comp. -गायत्री a Mantra whispered into the ear of an animal which is about to be sacrificed; it is a parody of the celebrated Gāyatrī q. v.; पशुपाशाय विद्महे शिरश्छेदाय (विश्वकर्मणे) धीमहि । तन्नो जीवः प्रचोदयात्.-घातः slaughter of animals for sacrifice.-घ्न a. slaughtering cattle; वृथापशुध्नः प्राप्नोति प्रेत्य जन्मनि जन्मनि Ms.5.38.-चर्या copulation.-देवता the deity to whom an animal is offered.-धर्मः 1 the nature or characte- ristics of cattle.-2 treatment of cattle.-3 promiscuous cohabitation; अयं (नियोगः) द्विजैर्हि विद्वद्भिः पशुधर्मो विगर्हितः Ms.9.66.-4 the marrying of widows.-नाथः an epi- thet of Śiva.-पः a herdsman.-पतिः 1 an epithet of Śiva; Me.38,58; पशुपतिरपि तान्यहानि कृच्छ्रादगमयदद्रिसुतासमा- गमोत्कः Ku.6.95. कस्त्वं ? शूली,.........पशुपतिर्नैव दृश्ये विषाणे Subhāṣ.-2 a herdsman, owner of cattle.-3 N. of a philosopher who taught the philosophical doctrine called पाशुपत; see Sarva. S. ad loc.-पालः, -पालकः a herds- man.पालनम्, -रक्षणम् the tending or rearing of cattle-पाशः 1 the cord with which the sacrificial animal is bound.-2 an animal sacrifice.-3 the bonds which enchain the individual soul, the world of sense.-पाश- कम् kind of coitus or mode of sexual enjoyment; स्त्रियमानतपूर्वाङ्गीं स्वपादान्तःपदद्वयम् । ऊर्ध्वांशेन रमेत् कामी बन्धो$यं पशुपाशकः ॥ Ratimañjarī.-प्रेरणम् the driving of cattle.-बन्धः an animal-sacrifice.-बन्धकः a rope for tethering cattle.-मतम् an erroneous or false doctrine.-मारम् ind. according to the manner of slaughtering animals; निष्पिष्यैनं बलाद्भूमौ पशुमारममारयत् Mb.1.154.3; Bhāg. 4.13.41; इष्टिपशुमारं मारितः Ś.6.-यज्ञः, -यागः, -द्रव्यम् an animal-sacrifice.-रज्जुः f. a cord for tethering cattle.-राजः a lion.-लोहितपः a fly.-ष a. Ved. giving cattle.-समाम्नायः a collection of names for animals.-संभवः a. produced by animals (as flesh, honey, butter, etc.); Ms.8.328.-हव्यम् an animal sacrifice; Ms.4.28. -
5 लभ् _labh
लभ् 1 Ā. (लभते, लेभे, अलब्ध, लप्स्यते, लब्धुम्, लब्ध)1 To get, obtain, gain, acquire; लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन् Bh.2.5; चिराय याथार्थ्यमलम्भि दिग्गजैः Śi.1. 64.-2 To have, possess, be in possession of.-3 To take, receive.-4 To catch, take or catch hold of; प्रांशु- लभ्ये फले लोभादुद्बाहुरिव वामनः R.1.3.-5 To find, meet with; यत्किंचिल्लभते पथि.-6 To recover, regain.-7 To know, learn, perceive, understand; भ्रमणं..... गमनादेव लभ्यते Bhāsā. P.6; सत्यमलभमानः Kull. on Ms.8.19.-8 To be able or be permitted (to do a thing) (with inf.); मर्तुमपि न लभ्यते; नाधर्मो लभ्यते कर्तुं लोके वैद्याधरे. (The senses of लभ् are modified according to the noun with which it is used; i. e. गर्भं लभ् to conceive, become pregnant; पदं or आस्पदं लभ् to gain a footing, take a hold on; see under पद; अन्तरं लभ् to get a footing, enter into; लेभे$न्तरं चेतसि नोपदेशः R.6.66 'was not impressed on the mind;' चेतनां-संज्ञां लभ् to regain one's consciousness; जन्म लभ् to be born; Ki.5.43; स्वास्थ्यं लभ् to enjoy ease, be at ease; दर्शनं लभ् to get an audience of &c.). -Caus. (लम्भयति-ते)1 To cause to get or receive, cause to take; मधुरै रवशानि लम्भयन्नपि तिर्यञ्चि शमं निरीक्षितैः Ki.2.55.-2 To give, confer or bestow upon; मोदकशरावं माणवकं लम्भय V.3.-3 To cause to suffer.-4 To obtain, receive.-5 To find out, discover. -Desid. (लिप्सते) To wish to get, long for; अलब्धं चैव लिप्सेत H.2.8. -
6 वप् _vap
वप् 1 U. (वपति, वपते, उप्त; pass. उप्यते; desid. विव- प्सति-ते)1 To sow, scatter (as seed), plant; यथेरिणे बीजमुप्त्वा न वप्ता लभते फलम् Ms.3.142; न विद्यामिरिणे वपेत् 2.113; यादृशं वपते बीजं तादृशं लभते फलम् Subhāṣ; Ku.2. 5; Ś.6.23.-2 To throw (as arrow); cast (as dice); शरान् वपन्तं निशितान् सुपुङ्खान् Mb.6.63.28.-3 To beget, produce.-4 To weave.-5 To shear, shave (mostly Vedic). -Caus. (वापयति ते) To sow, plant, put into the ground. -
7 वल्लभ
vallabhamf (ā)n. (Uṇ. III, 125) beloved above all, desired, dear to (gen. loc., orﾠ comp.) MBh. Kāv. etc.;
dearer than (abl.) Pañcat. IV, 28 ;
supreme, superintending L. ;
a favourite, friend, lover, husband Kāv. Kathās. etc.;
a cowherd L. (prob. w.r. for ballava);
a horse (esp. one with good marks orﾠ a favourite horse) L. ;
a kind of Agallochum Gal.;
N. of a son of Balākâṡva MBh. ;
of the founder of a Vaishṇava sect = vallabhâ̱cārya q.v.);
of a grammarian andﾠ various other writers andﾠ teachers ( alsoﾠ with gaṇaka andﾠ nyāyâ̱cārya) Cat. ;
(ā) f. a beloved female, wife, mistress R. Kālid. ;
N. of two plants (= ativisha andﾠ priyaṅgu) L. ;
(ī) f. N. of a city in Gujarāt (the capital of a line of kings)
- वल्लभगणि
- वल्लभजन
- वल्लभजी
- वल्लभतम
- वल्लभतर
- वल्लभता
- वल्लभत्व
- वल्लभदास
- वल्लभदीक्षित
- वल्लभदेव
- वल्लभनृसिंह
- वल्लभपाल
- वल्लभपालक
- वल्लभपुर
- वल्लभराजदेव
- वल्लभशक्ति
- वल्लभसिद्धान्तटीका
- वल्लभस्वामिन्
-
8 अधर _adhara
अधर a. [न ध्रियते; धृ-अच्, न. त.]1 Lower (opp. उत्तर), (lit. not held up); tending downwards; under, nether, downwards; ˚वासः under garment; असितमधरवासो विभ्रतः Ki.4.38; cf. अम्बर; सुवर्णसूत्राकलिताधराम्बराम् Śi.1.6; ˚ओष्ठ lower or nether lip, see below. (In this sense अधर partakes of the character of a pronoun).-2 Low, mean, vile; ˚उत्तरम् See below; lower in quality, inferior.-3 Silenced, worsted, not able to speak; See हीन, हीनवादिन्.-4 Previous, preceding as in अधरेद्युः q. v.-रः The nether (or sometimes the upper) lip; in general ˚पत्रम्. प्रवेपमानाधरपत्रशोभिना Ku.5.27 leaf-like lower lip; बिम्बाधरालक्तकः M.3.5.; पक्कबिम्बाधरोष्ठी Me.84; पिबसि रतिसर्वस्वमधरम् Ś.1.21;1.23;3.23; cf. अधरं खलु बिम्बनामकं फलमाभ्यामिति भव्यमन्वयम् । लभते$धरबिम्ब इत्यदः पदमस्या रदनच्छदे वदत् ॥ N.2.24.-रा The nadir; (अधोदिश्) or the southern direction.-रम् The lower part (of the body); पृष्ठवंशाधरे त्रिकम् Ak.-2 Pudendum Muliebre (also m.).-3 Address. speech (opp. उत्तर); statement, sometimes used for reply also.-Comp. -उत्तर a.1 higher and lower, inferior and superior, worse and better; राज्ञः समक्षमेवाक्योः ˚व्यक्तिर्भविष्यति M.1; व्यत्यये कर्मणां साम्यं पूर्ववच्चा- धरोत्तरम् Y.1.96.-2 former; prior and later; sooner and later; यश्चाधरोत्तरानर्थान् विगीतान्नावबुध्यते Ms.8.53.-3 in a contrary way, topsy-turvy, upside down (the natural order of things being inverted); श्रुतं भवद्भिरधरोत्तरम् Ś.5. you have (certainly) learnt in a contrary way, i. e. to consider good as bad and vice versa; (it might perhaps also mean "have you, i. e. the members of the King's court", heard this mean or base reply अधरं च तदुत्तरम्; (यदि न प्रणयेद्राज दण्ड) स्वाम्यं च न स्यात्कस्मिंश्चित् प्रवर्तेताधरोत्तरम् Ms.7.21. (अधरम् = शूद्रादि, उत्तरम् = प्रधानम्); अधर्मेण जितो धर्मः प्रवृत्तमधरोत्तरम् Mb.-4 nearer and further.-5 question and answer;-ओष्ठः, -औष्ठः P. वार्त्तिक ओत्वोष्ठदोःसमासे वा. the lower lip; अङ्गुलिसंवृत˚ Ś.3. 24; Me.84 (-ष्ठम्) the lower and upper lip.-कंटकः a prickly plant; Hedysarum Alhagi (धमासा Mar.).-कंटिका a plant, Asparagus racemosus (Mar. लघुशतावरी).-कण्ठः the lower part of the neck.-कायः [अधरं कायस्य] the lower part of the body.-पानम् kissing, lit. drinking the lower lip.-मधु, -अमृतम् the nectar of the lips.-स्वस्तिकम् the nadir. -
9 अध्यावाहनिकम् _adhyāvāhanikam
अध्यावाहनिकम् [अध्यावाहनं पितृगृहात्पतिगृहगमनम्, तत्काले लब्धम्; लब्धार्थे ठन्] One of the six kinds of स्त्रीधन or woman's property, the property which she receives when leaving her father's house for her husband's; Ms.9.194. यत् पुनर्लभते नारी नीयमाना तु पैतृकात् (गृहात्) । अध्यावाहनिकं नाम स्त्रीधनं परिकीर्तितम् ॥ -
10 अनृच् _anṛc _च _c
अनृच् च a. [न. ब.]1 Without a hymn, not con- taining a verse from the Ṛigveda; अनृक् साम P.V.4. 74 Sk.-2 [नास्ति ऋक् अभ्यस्ततया यस्य अच् समासः] Not conversant with, not studying the Ṛigveda, one not invested with the sacred thread and hence not yet entitled to study the Vedas (as a boy); द्विवेदाश्चैकवेदाश्चा- प्यनृचश्च तथापरे Mb.3.149.28. यथा चाज्ञे$फलं दानं तथा विप्रो$ नृचो$फलः Ms.2.158; अनृचो माणवकः Mugdha. (In this case the form should properly be अनृच; अनृचबह्वृचावध्ये- तर्येव Sk.; but sometimes अनृच् also in the same sense; cf. तथा$नृचे हविर्दत्वा न दाता लभते फलम् Ms.3.142; सहस्रं हि सहस्राणामनृचां यत्र भुञ्जते 131); अनृक्क also in the same sense. -
11 अपमानः _apamānḥ
अपमानः Disrespect, dishonour, disgrace; despising, slighting; contempt; लभते वुद्ध्यवज्ञानमपमानं च पुष्कलम् Pt.1. 63; समुद्रेण मम भृत्यस्याण़्डान्यपहृत्य मे$पमानस्थानं कृतम् Pt.1. -
12 अप्राप्त _aprāpta
अप्राप्त a.1 Not obtained or got; अप्राप्तयोस्तु या प्राप्तिः सैव संयोग ईरितः । Bhāshā P.-2 Not arrived or come, unaccomplished; अप्राप्तव्यवहारम् Y.2.243.-3 Not authorised or following, as a rule.-4 Not come to or reached; राघवो रथमप्राप्तां तामाशां च सुरद्विषाम् (चिच्छेद) R.12.96.-5 Not of a marriageable age; Ms.9.88.-Comp. -काल 1 inopportune, ill-timed, un- seasonable; ˚लं वचनं बृहस्पतिरपि व्रुवन् । लभते बुद्धयवज्ञानमपमानं च पुष्कलम् Pt.1.63.-2 under age. (-लम्) an irregular discussion (of any subject).-प्रापक a.1 conveying (the sense of) what is not otherwise specified, such as the use of the Potential mood in स्वर्गकामो यजेत.-2 not yet tamed (as a young calf)-यौवन a. not arrived at puberty or who has not reached his youth; शिशुम- प्राप्तयौवनम् R.15.42.-ब्यवहार, -वयस् a. (in law) under age, not old enough to engage in public business on his own responsibility, a minor (a boy before he reaches his 16th year); अप्राप्तव्यवहारो$सौ यावत् षोडशवार्षिकः Dakṣa. -
13 अभिरत _abhirata
अभिरत p. p.1 Glad, delighted, satisfied, (विप्रविसर्जने) अभिरम्यतामिति वदेद् ब्रूयुस्तेभिरताः स्म ह Y.1.252; रेचितं परिजनेन महीयः केवलाभिरतदम्पति धाम Śi.1.55,89.-2 Engaged in, devoted or attached to; performing, practising; स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः संसिद्धिं लभते नरः Bg.18.45.-3 Attentive to. -
14 अवकाशः _avakāśḥ
अवकाशः 1 Occasion, opportunity; ताते चापद्वितीये वहति रणधुरां को भयस्यावकाशः Ve.3.7; उत्तरावकाशमपाहरन्त्या K.24,265; साहाय्यदानावकाशः DK.96; M.3.13; M.2; oft. used with लभ् in the sense of 'to get an opportunity or scope for action'; लब्धावकाशो$विध्यन्मां तत्र दग्धो मनोभवः Ks.1.41.-2 (a) Place, space, room; अवकाशं किलोदन्वान्रामायाभ्यर्थितो ददौ R.4.58; अन्यमवकाशम- वगाहे V.4; Ms.3.27; यथावकाशं नी to take to its proper place, R.6.14; अस्माकमस्ति न कथांचिदिहावकाशः Pt.4.8; अवकाशो विविक्तो$यं महानद्योः समागमे Rām.; सदोषावकाश इव ते वाक्यशेषः V.3 your unfinished sentence shows that there is room to find fault. (1) Footing, admission, scope, access, entrance; (छाया) शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा Ś.7.32; oft. used in these senses with लभ्; लब्धावकाशा मे प्रार्थना, लब्धावकाशो मे मनोरथः Ś.1; शोकावेगदूषिते मे मनसि विवेक एव नावकाशं लभते Prab.; also with कृ or दा 'to make room for', 'admit', 'give way to'; असौ हि दत्त्वा तिमिरावकाशम् Mk.3.6; तस्माद्देयो विपुलमतिभिर्नावकाशो$धमानाम् Pt.1.366; शयने दत्तो$वकाशः Amaru.21; अदत्तावकाशो मत्सरस्य K.45 not swayed by malice; Ms.9.271; Y.2.276; ददौ च निजचित्ते$पि सोवकाशं मनोभुवः Ks.2.71; K.132,141,27; Ratn. 2.13; अवकाशं रुध् to obstruct, hinder or impede; नयनसलिलोत्पीडरुद्धावकाशाम् (निद्राम्) Me.92.-3 Interval, intermediate space or time.-4 An aperture, opening.-5 A glance cast on anything.-6 N. of certain verses during the recitation of which the eyes must be fixed upon certain objects. -
15 अव्यक्तिक _avyaktika
अव्यक्तिक a. See अव्यक्त; लभते$व्यक्तिकं स्थानं ज्ञात्वा$व्य्क्तं महीयते Mb.12.318.16. -
16 असुहृद् _asuhṛd
असुहृद् m. An enemy; शलभतां लभतामसुहृद्गणः Śi.2.117. -
17 आम _āma
आम a. [आम्यते ईषत् पच्यते; आ अम् कर्मणि घञ् Tv.]1 Raw, uncooked, undressed (opp. पक्व) (oft. applied to the cow in the Veda; Rv.3.3.14.); आमान्नम् Ms.4.223; Y.1.287.-2 Unripe, immature; तुदन्त्या- मत्वचं दंशा मशका मत्कुणादयः Bhāg.3.31.27.-3 Unbaked, unannealed (as a jar); आमकुम्भ इवाम्भःस्थो विशीर्णः H.4.66.-4 Undigested.-म् 1 State of being raw; शनैः शनैर्जहुः पङ्कं स्थलान्यामं च वीरुधः Bhāg.1.2.39.-2 Constipation, passing hard excretion.-3 Grain freed from chaff.-मः 1 Disease; sickness.-2 Indigestion; आहारस्य रसः सारः यो न पक्वो$ग्निलाघवात् । आमसंज्ञां स लभते महाव्याधिसमाश्रयः ॥ Suśr.-Comp. -अतिसारः dysentery or diarrhœa caused by vitiated mucus in the abdomen (the excretion being in this case mixed with hard and fetid matter). आमातिसारे नो कार्य- मादौ संग्रहणं नृणाम् Suśr.-अद् a. eating raw flesh or food; आमादः क्ष्विङ्कास्त मदन्त्वेनीः Rv.1.87.7.-अन्नम् undressed rice.-आशयः [आमस्यापक्वान्नस्याशयः] 'recep- tacle of undigested food', the upper part of the belly to the navel, stomach.-कुम्भः a jar of unbaked clay; H.4.66.-गन्धि n. smelling of raw meat of a burning corpse.-गन्धिकम् the smell of raw meat.-ज्वरः a kind of fever; cf. स्वेद्यमामज्वरं प्राज्ञः को$म्भसा परिषिञ्चति Śi.2.54.-त्वच् a. of tender skin.-पाकः1 a preliminary stage of the disease called dropsy.-2 A method of mellowing or ripening a tumour; Suśr..-पात्रम् an unannealed vessel; Av.8.1.28; विनाशं व्रजति क्षिप्रमाम- पात्रमिवाम्भसि Ms.3.179.-पीनसम् running at the nose, defluxion.-पेशाः Grains pounded in a raw condition.-मांसाशिन् m. a cannibal, an eater of raw flesh.-रक्तम् dysentery.-रसः imperfect chyme.-वातः constipation, torpor of the bowels attended with flatulence and intumescence.-शूलः pain of indigestion, colic.-श्राद्धम् a Śrāddha performed with uncooked food; आपद्यनग्नौ तीर्थे च चन्द्रसूर्यग्रहे तथा । आमश्राद्धं द्विजैः कार्यं शूद्रेण च सदैव हि ॥ Prāchetasa. -
18 इरिणम् _iriṇam
इरिणम् [ऋ-इनच्-किदिच्च Uṇ.2.51.]1 A salt-ground, saline soil; यथेरिणे बीजमुप्त्वा न वप्ता लभते फलम् Ms.3.142; Y.1.151.-2 Hence, a bare or barren soil, desert, dreary region.-3 Non-support.-4 A rivulet, well (Ved.).-5 A hollow, hole.-6 A dice-board; प्रवातेजा इरिणे वर्वृताना Rv.1.34.1.-णः Calamus Scriptorious (Mar. बोरू), Mb.2. -
19 उपस्पर्शः _upasparśḥ _र्शनम् _rśanam
उपस्पर्शः र्शनम् 1 Touching, contact.-2 Bathing, ablution, washing oneself; Mb.12.192.1.-3 Rinsing the mouth, sipping and ejecting water as a religious act. त्रिर्हृदयंगमाभिरद्भिरशब्दाभिरुपस्पृशेदित्युपस्पर्शनं शौचार्थम् Mbh.VI.1.84.-4 A gift (दान); उपस्पर्शनषड्भागं लभते पुरुषः सदा Mb.13.65.13.Sanskrit-English dictionary > उपस्पर्शः _upasparśḥ _र्शनम् _rśanam
-
20 कल्माष _kalmāṣa
कल्माष a. (-षी f.)1 Variegated, spotted; आजुहाव ततः प्रीतः कल्माषीं धूतकल्मषाम् Rām.1.52.2.-2 Black and white; अश्वांस्तित्तिरकल्माषान् Mb.12.124.12.-षः 1 The variegated colour.-2 A mixture of black and white. शुक्लगुणः शुक्लः । कृष्णगुणः कृष्णः । य इदानीमुभयगुणः स तृतीयामाख्यां लभते कल्माष इति वा सारङ्ग इति वा Mbh. on P.I.2.31.-3 A demon, goblin.-4 The black colour.-5 A form of Agni.-6 A kind of fragrant rice.-षी N. of the river Yamunā; अभितः सो$थ कल्माषीं गङ्गाकूले परिभ्रमन् Mb.1.167.5.-2 The spotted cow of Jamadagni.-षम् Stain.-Comp. -कण्ठः an epithet of Śiva.-पादः N. of a king (सौदास), belonging to the solar dynasty.
Страницы
См. также в других словарях:
bhartṛí-vallabha-tā — भर्तृवल्लभता … Indonesian dictionary
vallabha-tā — वल्लभता … Indonesian dictionary
vallabha-tva — वल्लभत्व … Indonesian dictionary
