Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

वज्रदण्डक

  • 1 उग्रदण्ड


    ugrá-daṇḍa
    mfn. « stern-sceptred orﾠ holding a terrible rod» ;

    relentless, remorseless, severe VarBṛS. Pañcat. etc.

    Sanskrit-English dictionary > उग्रदण्ड

  • 2 चित्रदण्डक


    citrá-daṇḍaka
    m. the cotton plant L. =

    Sanskrit-English dictionary > चित्रदण्डक

  • 3 धवित्रदण्ड


    dhavítra-daṇḍa
    m. the handle of a fan MānṠr.

    Sanskrit-English dictionary > धवित्रदण्ड

  • 4 पारदण्डक


    pārá-daṇḍaka
    m. N. of a country (part of Orissa) L. ;

    pāra-daṇḍaka

    Sanskrit-English dictionary > पारदण्डक

  • 5 प्रदण्डवत्


    pra-daṇḍa-vat
    mfn. inflicting severe punishment Parāṡ.

    Sanskrit-English dictionary > प्रदण्डवत्

  • 6 भारदण्ड


    bhārá-daṇḍa
    n. pl. N. of partic. Sāmans Vas.

    Sanskrit-English dictionary > भारदण्ड

  • 7 वज्रदण्ड


    vájra-daṇḍa
    mfn. having a handle orﾠ staff studded with diamonds BhP.

    Sanskrit-English dictionary > वज्रदण्ड

  • 8 वज्रदण्डक


    vájra-daṇḍaka
    m. Cactus Opuntia

    Sanskrit-English dictionary > वज्रदण्डक

  • 9 वेत्रदण्डिक


    vetra-daṇḍika
    m. « reed-staff bearer», a door-keeper L.

    Sanskrit-English dictionary > वेत्रदण्डिक

  • 10 शरीरदण्ड


    ṡárīra-daṇḍa
    m. corporal punishment BhP. Inscr.

    Sanskrit-English dictionary > शरीरदण्ड

  • 11 शारदण्डायनि


    ṡāra-daṇḍāyani
    m. patr. fr. ṡara-daṇḍa ib.

    Sanskrit-English dictionary > शारदण्डायनि

  • 12 शारदण्डायनी


    ṡāra-daṇḍāyanī
    ṡāra-daṇḍāyinī
    f. the wife of Ṡāra-daṇḍāyani ib. ( Nīlak.)

    Sanskrit-English dictionary > शारदण्डायनी

  • 13 शारदण्डायिनी


    ṡāra-daṇḍāyanī
    ṡāra-daṇḍāyinī
    f. the wife of Ṡāra-daṇḍāyani ib. ( Nīlak.)

    Sanskrit-English dictionary > शारदण्डायिनी

  • 14 वज्र


    vájra
    m. n. « the hard orﾠ mighty one», a thunderbolt (esp. that of Indra, said to have been formed out of the bones of the Ṛishi Dadhīca orﾠ Dadhīci <q.v.>, andﾠ shaped like a circular discus, orﾠ in later times regarded as having the form of two transverse bolts crossing each other thus;

    sometimes alsoﾠ applied to similar weapons used by various gods orﾠ superhuman beings, orﾠ to any mythical weapon destructive of spells orﾠ charms, alsoﾠ to manyu, « wrath» RV. orﾠ <with apām> to a jet of water AV. etc. etc.;
    alsoﾠ applied to a thunderbolt in general orﾠ to the lightning evolved from the centrifugal energy of the circular thunderbolt of Indra when launched at a foe;
    in Northern Buddhist countries it is shaped like a dumb-bell andﾠ called Dorje;
    seeﾠ MWB. 201; 322 etc..) RV. etc. etc.;
    a diamond (thought to be as hard as the thunderbolt orﾠ of the same substance with it), ShadvBr. Mn. MBh. etc.;
    a kind of talc L. ;
    a kind of penance (feeding for a month on only barley prepared with cow's urine) L. ;
    sour gruel W. ;
    m. a form of military array, Mni. MBh. etc. (cf. - vyūha);
    a kind of column orﾠ pillar VarBṛS. ;
    a partic. form of the moon ib. ;
    a partic. Ekāha, Vtit.;
    a kind of hard mortar orﾠ cement ( kalka) VarBṛS. (cf. - lepa);
    N. of the 15th of the 27 Yogas. orﾠ astronomical divisions of time ib. ;
    a partic. Soma ceremony ShaḍvBr. ;
    Euphorbia Antiquorum andﾠ another species L. ;
    Astera L. ;
    N. of a mountain R. ;
    of an Asura Virac. ;
    of a son of Aniruddha MBh. Hariv. Pur. ;
    of a son of Vilvamitra MBh. ;
    of a son of Manu Slvarṇa Hariv. ;
    (with Jainas) of one of the 10 Dala-pūrvins L. ;
    of a Ṛishi VarBṛS. (v.l. for vātsya);
    of a minister of Narendrāditya Rājat. ;
    of a son of Bhūti ib. ;
    of a heretical king Buddh. ;
    (ā) f. Cocculus Cordifolius L. ;
    Euphorbia Antiquorum orﾠ Tirucalli L. N. of Durgā, DeviP.;
    of a daughter of Vaisvanara VP. ;
    (ī) f. a kind of Euphorbia L. ;
    n. denunciation in strong language (compared to thunder) R. Sāh. Pratāp. (cf. vākya- andﾠ vāg-v-);
    a kind of hard iron orﾠ steel L. ;
    a partic. posture in sitting Cat. (cf. vajrâ̱sana);
    N. of a partic. configurations of the planets andﾠ stars (in which favourable planets are situated in the 1st andﾠ 7th houses andﾠ unfavourable in the 4th andﾠ 10th) VarBṛS. ;
    myrobolan L. ;
    the blossom of the sesamum orﾠ of any plant called Vajra L. ;
    Andropogon Muricatus L. ;
    = bālaka, a child, pupil L. ;
    mfn. adamantine, hard, impenetrable W. ;
    shaped like a kind of cross (cf. above), forked, zigzag ib. ;
    + cf. Zd. vaṡra, « a club»
    - वज्रकङ्कट
    - वज्रकण्ट
    - वज्रकण्टक
    - वज्रकन्द
    - वज्रकन्दक
    - वज्रकपाटमत्
    - वज्रकपटरस
    - वज्रकर्ण
    - वज्रकर्षण
    - वज्रकवच
    - वज्रकामा
    - वज्रकालिका
    - वज्रकाली
    - वज्रकीट
    - वज्रकील
    - वज्रकीलाय
    - वज्रकुक्षि
    - वज्रकुच
    - वज्रकूट
    - वज्रकृत
    - वज्रकेतु
    - वज्रक्षार
    - वज्रगर्भ
    - वज्रगोप
    - वज्रघात
    - वज्रघोष
    - वज्रचञ्चु
    - वज्रचर्मन्
    - वज्रचिह्न
    - वज्रच्छेदकप्रज्ञापारमिता
    - वज्रजित्
    - वज्रज्वलन
    - वज्रज्वाला
    - वज्रटङ्क
    - वज्रटीक
    - वज्रणखा
    - वज्रतर
    - वज्रता
    - वज्रत्व
    - वज्रतीर्थमाहात्म्य
    - वज्रतुण्ड
    - वज्रतुल्य
    - वज्रदंष्ट्र
    - वज्रदक्षिण
    - वज्रदण्ड
    - वज्रदण्डक
    - वज्रदत्त
    - वज्रदन्त
    - वज्रदशन
    - वज्रदृढनेत्र
    - वज्रदेश
    - वज्रदेह
    - वज्रदेहिन्
    - वज्रद्रु
    - वज्रद्रुम
    - वज्रद्रुमकेसरध्वज
    - वज्रधर
    - वज्रधात्री
    - वज्रधात्वी
    - वज्रधात्वीश्वरी
    - वज्रधार
    - वज्रधारण
    - वज्रधृक्
    - वज्रनख
    - वज्रनगर
    - वज्रनाभ
    - वज्रनिर्घोष
    - वज्रनिष्कम्भ
    - वज्रनिष्पेष
    - वज्रपञ्जर
    - वज्रपतन
    - वज्रपत्त्रिका
    - वज्रपरीक्षा
    - वज्रपानि
    - वज्रपानिन्
    - वज्रपात
    - वज्रपातन
    - वज्रपाषाण
    - वज्रपुर
    - वज्रपुष्प
    - वज्रप्रभ
    - वज्रप्रभाव
    - वज्रप्रस्तारिणी
    - वज्रप्रस्ताविनी
    - वज्रप्राकार
    - वज्रप्राय
    - वज्रबध
    - वज्रबाहु
    - वज्रबीजक
    - वज्रभट्टीय
    - वज्रभूमि
    - वज्रभृकुटि
    - वज्रभृत्
    - वज्रमणि
    - वज्रमण्ड
    - वज्रमति
    - वज्रमय
    - वज्रमार
    - वज्रमाला
    - वज्रमित्र
    - वज्रमुकुट
    - वज्रमुख
    - वज्रमुष्टि
    - वज्रमूली
    - वज्रयोगिनी
    - वज्ररथ
    - वज्ररद
    - वज्ररात्र
    - वज्ररूप
    - वज्रलिपि
    - वज्रलेप
    - वज्रलेपाय
    - वज्रलोहक
    - वज्रवध
    - वज्रवरचन्द्र
    - वज्रवर्मन्
    - वज्रवल्लि
    - वज्रवह्
    - वज्रवारक
    - वज्रवाराही
    - वज्रविद्राविनी
    - वज्रविष्कम्भ
    - वज्रविहत
    - वज्रवीजक
    - वज्रवीर
    - वज्रवृक्ष
    - वज्रवेग
    - वज्रव्यूह
    - वज्रशरीर
    - वज्रशल्य
    - वज्रशाखा
    - वज्रशीर्ष
    - वज्रशुचि
    - वज्रशृङ्खला
    - वज्रश्री
    - वज्रसंहत
    - वज्रसम्घात
    - वज्रसत्त्व
    - वज्रसमाधि
    - वज्रसमानसार
    - वज्रसमुत्कीर्ण
    - वज्रसार
    - वज्रसिंह
    - वज्रसूचि
    - वज्रसूची
    - वज्रसूर्य
    - वज्रसेन
    - वज्रस्थान
    - वज्रस्वामिन्
    - वज्रहस्त
    - वज्रहून
    - वज्रहृदय

    Sanskrit-English dictionary > वज्र

  • 15 अण़्डः _aṇ&tod;ḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

    अण़्डः ण्डम् [अमन्ति संप्रयोगं यान्ति अनने; अम्-ड Uṇ.1. 111]
    1 The testicles.
    -2 The scrotum.
    -3 An egg; oft. used with reference to the world as having sprung from the primordial, egg of Brahman; शब्दैरनेकैरशनिप्ररूढै- र्भिन्दन्निवाणुम् Rām.5.54.33. ब्रह्माण्डच्छत्रदण्डः Dk.1.
    -4 The musk bag.
    -5 semen virile.
    -6 N. of Śiva.
    -Comp. -आकर्षणम् castration.
    -आकार, -आकृति a. [बहु.] egg-shaped, oval, elliptical. (
    -रः-तिः) an ellipse.
    -कटाहः, -हम् [अण्डं ब्रह्माण्डं कटाहमिव] the shell of the ब्रह्माण्ड or mun- dane egg.
    -कोटरपुष्पी [अण्डमिव कोटरे मध्ये पुष्पं यस्याः.] N. of a plant अजान्त्री or नीलवुह्ना.
    -कोशः-षः, -षकः [ष. त.] the scrotum.
    -ज a.. [अण़्डात जायते; जन्-ड born from an egg. रोमजं वालजं चर्म व्याघ्नजं चाण्डजं बहु Rām.6.75.12.
    (-जः) 1 a bird, oviparous being; मूकाण्डजम् (काननम्) Ku. 3.42.
    -2 a fish.
    -3 a snake.
    -4 a lizard.
    -5 Brahmā. (
    -जा) musk.
    -धरः [ष. त.]N. of Śiva.
    -वर्धनम्, -वृद्धिः f. swelling of the scrotum, hydrocele.
    -सू a oviparous.

    Sanskrit-English dictionary > अण़्डः _aṇ&tod;ḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

  • 16 उग्र _ugra

    उग्र a. [उच्-रन् गश्चान्तादेशः Uṇ.2.28]
    1 Fierce, cruel, ferocious, savage (as a look &c.); ˚दर्शनः having a fierce or cruel look.
    -2 Formidable, terrific, frightful; सिंहनिपातमुग्रम् R.2.5; Bg.11.3; Ms.6.75,12.75; ˚दन्तः, ˚नासिकः &c.
    -3 Powerful, mighty, strong, vio- lent, intense; उग्रातपां वेलाम् Ś.3 intensely hot. उग्रशोकाम् Me.115 v. l.; निखिलरसायनराजो गन्धेनोग्रेण लशुन इव Bv. Sharp, pungent, hot,
    -5 High, noble. यत्र भगवानास्ते वाल्मीकिसुग्रधीः Rām.7.49.1.
    -6 Angry, passionate, wrathful.
    -7 Ready to do any work, industrious.
    -ग्रः 1 N. of Śiva or Rudra; जघ्ने$द्भुतैणवपुषा$$श्रमतो$- पकृष्टो मारीचमाशु विशिखेन यथा कमुग्रः Bhāg.9.1.1.
    -2 N. of a mixed tribe, descendant of a Kṣatriya father and Śūdra mother (his business being to catch or kill animals dwelling in holes, such as snakes; cf. क्षत्रियाच्छूद्रकन्यायां क्रूराचारविहारवान् । क्षत्रशूद्र- वपुर्जन्तुरुग्रो नाम प्रजायते ॥ Ms.1.9,13,15.).
    -3 N. of a tree शोभाञ्जनवृक्ष (Mar. शेवगा).
    -4 A group of five asterisms; their names are:- पूर्वाफल्गुनी, पूर्वाषाढा, पूर्वाभाद्रपदा, मघा and भरणी.
    -5 N. of a country called Kerala (Modern Malabar).
    -6 The sentiment called रौद्र.
    -7 Wind.
    -8 A royal attendant (like उग्र tribe); उग्राः प्रत्येनसः सूतग्रामण्यः Bṛi. Up.4.3.37.
    -ग्रा 1 N. of different plants; वचा, यवानी, धन्याक. (Mar. वेखंड, ओवा, मेथी).
    -2 A cruel woman.
    -ग्री A kind of being belonging to the class of demons; य उग्रीणामुग्रबाहुर्ययुः Av.4.24.2.
    -ग्रम् 1 A certain deadly poison, the root of Aconitum Ferox (वत्सनाभविषम्; Mar. बचनाग).
    -2 Wrath, anger.
    -Comp. -ईशः the mighty or terrible lord, N. of Śiva.
    -कर्मन् n. fierce in action, cruel.
    -काण्डः a sort of gourd (कारवेल).
    -काली form of Durgā.
    -गन्ध a. strong- smelling.
    (-न्धः) 1 the Cahmpaka tree.
    -2 N. of other trees also; कटुफल, अर्जकवृक्ष.
    -3 garlic.
    (-न्धा) 1 Orris root.
    -2 a medicinal plant.
    -3 N. of various plants; यवानी, वचा, अजमोदा. (
    -न्धम्) Asafœtida.
    -गन्धिन् a. strong-smelling.
    -चयः a strong desire.
    -चारिणी, -चण्डा N. of Durgā.
    -जाति a. base-born.
    -तारा N. of a goddess.
    -तेजस् a. endowed with powerful or terrible energy.
    -दंष्ट्र a. having terrific teeth.
    -दण्ड a. ruling with a rod of iron, stern, cruel, relentless; Pt.3.
    -ण्डः Stern rule; तस्योग्रदण्डसंविग्नाः सर्वे लोकाः सपालकाः । अन्यत्रालब्धशरणाः शरणं ययुरच्युतम् ॥ Bhāg.7.4.21.
    -दर्शन, -रूप a. frightful in appearance, fierce-looking, grim, terrible.
    -दुहितृ f. the daughter of a powerful man.
    -धन्वन् a. having a powerful bow. (m.) N. of Śiva and Indra; पिङ्गस्तमुग्रधन्वा कृणोतु हृदयाविधम् Av.8.6.18.
    -नासिक a. large-nosed.
    -पीठम् A ground plan in which the whole area is divided into 36 equal parts (Mānasāra 7.7).
    -पुत्र a. born in a mighty family. (
    -त्रः) N. of Kārttikeya.
    -पूति a. horribly stinking; Māl.5.16.
    -रेतस् m. a form of Rudra.
    -वीर a. having powerful men.
    -वीर्यः Assafœtida (Mar. हिंग).
    -शासन a. strict in orders, severe in commands.
    -शेखरा 'crest of Śiva'. N. of the Ganges.
    -शोक a. sorely-grieving, deeply afflicted.
    -श्रवस् (see वृद्धश्रवस्) N. of the son of रोमहर्षण. उग्रश्रवाः पुरा सूतो रोमहर्षणसंभवः Bm.1.2.
    -श्रवणदर्शन a. terrible to hear and see.
    -सेनः 1 N. of a son of Dhṛitarāṣṭra.
    -2 N. of a king of Mathurā and father of Kaṁsa. He was deposed by his son; but Kṛiṣṇa after having slain Kaṁsa restored him to the throne. (
    -ना) N. of the wife of Akrūra; ˚जः N. of Kaṁsa, the uncle and enemy of Krisna.

    Sanskrit-English dictionary > उग्र _ugra

  • 17 उत्सृ _utsṛ

    उत्सृ Caus.
    1 To expel, turn out, drive away; वेत्रदण्डैरिवोत्सार्यन्ते गुणाः K.16; Mv.4.39.
    -2 To remove, keep or put aside; K.24; to push far; R.4.53; परमेश्वरस्य चार्वाकेण दूरोत्सारितत्वात् Sar. S.1.

    Sanskrit-English dictionary > उत्सृ _utsṛ

  • 18 दण्डः _daṇḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

    दण्डः ण्डम् [दण्ड्-अच्]
    1 A stick, staff, rod, mace, club, cudgel; पततु शिरस्यकाण्डयमदण्ड इवैष भूजः Māl.5.31; काष्ठदण्डः.
    -2 The sceptre of a king, the rod as a symbol of authority and punishment; आत्तदण्डः Ś.5.8.
    -3 The staff given to a twice-born man at the time of investiture with the sacred thread; cf Ms.2.45-48.
    -4 The staff of a संन्यासिन् or ascetic.
    -5 The trunk of an elephant.
    -6 The stem or stalk as of a lotus, tree &c.; U.1.31; Māl.9.14; the handle as of an umbrella; ब्रह्माण्डच्छत्रदण्डः &c. Dk.1 (opening verse); राज्यं स्वहस्तधृतदण्डमिवातपत्रम् Ś.5.6; Ku.7.89; so कमल- दण्ड &c.
    -7 The oar of a boat.
    -8 An arm or leg (at the end of comp.)
    -9 The staff or pole of a ban- ner, a tent &c.
    -1 The beam of a plough.
    -11 The cross-bar of a lute or a stringed instrument.
    -12 The stick with which an instrument is played.
    -13 A churning-stick.
    -14 Fine; Ms.8.341;9.229; Y.2.237.
    -15 Chastisement, corporal punishment, punishment in general; यथापराधदण्डानाम् R.1.6; एवं राजापथ्यकारिषु ती- क्ष्णदण्डो राजा Mu.1; दण्डं दण्ड्येषु पातयेत् Ms.8.126; कृतदण्ड स्वयं राज्ञा लेभे शूद्रः सतां गतिम् R.15.23. यथार्हदण्डो (राजा) पूज्यः Kau. A.1.4; सुविज्ञातप्रणीतो हि दण्डः प्रजां धर्मार्थकामै- र्योजयति Kau. A.1.4
    -16 Imprisonment.
    -17 Attack, assault, violence, punishment, the last of the four expe- dients; see उपाय; सामादीनामुपायानां चतुर्णामपि पण्डिताः । साम- दण्डौ प्रशंसन्ति नित्यं राष्ट्राभिवृद्धये ॥ Ms.7.19; cf. Śi.2.54.
    -18 An army; तस्य दण्डवतो दण्डः स्वदेहान्न व्यशिष्यत R.17. 62; Ms.7.65;9.294; Ki.2.15.
    -19 A form of mili- tary array; Mb.12.59.4.
    -2 Subjection, control, restraint; वाग्दण्डो$थ मनोदण्डः कायदण्डस्तथैव च । यस्यैते निहिता बुद्धौ त्रिदण्डीति स उच्यते ॥ Ms.12.1.
    -21 A measure of length equal to 4 Hastas; Bṛi. S.24.9.
    -22 The penis.
    -23 Pride; या चापि न्यस्तदण्डानां तां गतिं व्रज पुत्रक Mb. 7.78.25.
    -24 The body.
    -25 An epithet of Yama.
    -26 N. of Viṣṇu.
    -27 N. of Śiva.
    -28 An attendant on the sun.
    -29 A horse (said to be m. only in this and the preceding four senses).
    -3 A particular appear- ance in the sky (similar to a stick).
    -31 An uninter- rupted row or series, a line.
    -32 Standing upright or erect.
    -33 A corner, an angle.
    -34 The Science of Govt. विनयमूलो दण्डः, दण्डमूलास्तिस्त्रो विद्याः Kau. A.1.5.
    -35 Harm, injury; न्यासो दण्डस्य भूतेषु मनोवाक्कायजस्य यः Bhāg.7. 15.8.
    -Comp. -अजिनम् 1 staff and hide (as outer badges of devotion).
    -2 (fig.) hypocrisy, deceit.
    -अधिपः a chief magistrate.
    -अनीकम् a detachment or division of an army; तव हृतवतो दण्डानीकैर्विदर्भपतेः श्रियम् M.5.2.
    -अप (व) तानकः tetanus, lock-jaw.
    -अपूपन्यायः see under न्याय.
    -अर्ह a. fit to be chastised, deserving punishment.
    -अलसिका cholera.
    -आख्यम् a house with two wings, one facing the north and the other the east; Bṛi. S.53. 39.
    -आघातः a blow with a stick; पूर्वप्रविष्ठान्क्रोधात्तान्दण्डा- घातैरताडयन् Ks.54.23.
    -आज्ञा judicial sentence.
    -आश्रमः the condition of a pilgrim.
    -आश्रमिन् m. a devotee, an ascetic.
    -आसनम्, दण्डकासनम् lying prostrate on the ground, a kind of Āsana; Yoga S.2.46.
    -आहतम् buttermilk.
    -उद्यमः 1 threatening.
    -2 (pl.) application of power; निःसाराल्पफलानि ये त्वविधिना वाञ्छन्ति दण्डोद्यमैः Pt.1.376.
    -कर्मन् n. infliction of punishment, chastisement; देशकालवयःशक्ति संचिन्त्यं दण्डकर्मणि Y.2.275.
    -कलितम् repetition like a measuring rod, i. e. doing a matter after it is done in full first and then repeating it like that a second time and so on; आवृत्तिन्यायानां दण्ड- कलितं न्याय्यम् । ŚB. on MS.1.5.83; ˚वत् ind. in the manner of a measuring rod.
    -कल्पः Infliction of punishment; शुद्धचित्रश्च दण्डकल्पः Kau. A.4.
    -काकः a raven.
    -काण्ठम् a wooden club or staff; दण्डकाष्ठमवलम्ब्य स्थितः Ś2.
    -ग्रहणम् assumption of the staff of an asce- tic or pilgrim, becoming a mendicant.
    -घ्न a. striking with a stick, committing an assault; Ms.8.386.
    -चक्रः a division of an army.
    -छदनम् a room in which utensils of various kinds are kept.
    -ढक्का a kind of drum.
    -दासः one who has become a slave from non-payment of a debt; Ms.8.415.
    -देवकुलम् a court of justice.
    -धर, -धार a.
    1 carrying a staff, staff- bearer.
    -2 punishing, chastising; दत्ताभये त्वयि यमादपि दण्डधारे U.2.11.
    -3 exercising judicial authority.
    (-रः) 1 a king; श्रमनुदं मनुदण्डधरान्वयम् R.9.3; बलीयानबलं ग्रसते दण्डधराभावे Kau. A.1.4.
    -2 N. of Yama; यमो निहन्ता......दण्डधरश्च कालः
    -3 a judge, supreme magistrate.
    -4 a mendicant carrying a staff.
    -5 a potter.
    -6 a general (of an army;) Dk.2.
    -धारणम् 1 carrying a staff (as by a Brahmachārin).
    -2 following the order of a mendicant.
    -3 infliction of punishment.
    -नायकः 1 a judge, a head police-officer, a magistrate.
    -2 the leader of an army, a general.
    -3 a king. ˚पुरुषः a policeman, constable.
    -निधानम् pardoning, indulgence; Mb.12.
    -निपातनम् punishing, chastising.
    -नीतिः f.
    1 administration of justice, judicature.
    -2 the system of civil and military administration, the science of poli- tics, polity; Ms.7.43; Y.1.311; फलान्युपायुङ्क्त स दण्ड- नीतेः R.18.46; जरातुरः संप्रति दण्डनीत्या सर्वं नृपस्यानुकरोमि वृत्तम् Nāg.4.1.
    -3 an epithet of Durgā.
    -नेतृ m.
    1 a king.
    -2 Yama; गृध्रा रुषा मम कृषन्त्यधिदण्डनेतुः Bhāg.3.16. 1.
    -3 a judge; Ms.12.1; Bhāg.4.22.45.
    -पः a king.
    -पांशुलः a porter, door-keeper.
    -पाणिः 1 an epithet of Yama; करोमि चिकित्सां दण्डपाणिरिव जनतायाः Bhāg.5.1.7.
    -2 N. of the god Śiva at Benares.
    -3 a policeman; इति पश्चात्प्रविष्टास्ते पुरुषा दण्डपाणयः Ks.54.23.
    -पातः 1 falling of a stick.
    -2 infliction of punishment.
    -3 dropping one line in a manuscript.
    -पातनम् inflic- tion of punishment, chastisement.
    -पारुष्यम् 1 assault, violence.
    -2 hard or cruel infliction of punishment; अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि दण्डपारुष्यनिर्णयम् Ms.8.278.
    -पालः, -पालकः 1 a head magistrate.
    -2 a door-keeper, porter. Kau. A.1.12.
    -3 Ns. of two kinds of fishes; L. D. B.
    -पाशकः, -पाशिकः 1 a head police-officer; Pt.2; उच्यता- मस्मद्वचनात्कालपाशिको दण्डपाशिकश्च Mu.1.2-21.
    -2 a hangman, an executioner.
    -पोणम् a strainer furnished with a handle.
    -प्रणामः 1 bowing by prostrating the body at full length (keeping it erect like a stick). cf. साष्टाङ्गनमस्कार.
    -2 falling flat or prostrate on the ground.
    -बालधिः an elephant.
    -भङ्गः non-execution of a sentence.
    -भृत् m.
    1 a potter.
    -2 an epithet of Yama.
    -माण (न)वः 1 a staff-bearer
    -2 an ascetic bearing a staff; Rām.2.32.18.
    -3 a chief or leader.
    -माथः a principal road, highway.
    -मुखः a leader, general of an army.
    -यात्रा 1 a solemn procession (particularly bridal).
    -2 warlike expedition, conquest (of a region).
    -यामः 1 an epithet of Yama.
    -2 of Agastya.
    -3 a day.
    -लेशम् a small fine; Ms.8.51.
    -वधः capital punishment.
    -वाचिक a. actual or verbal (assault); Ms.8.6; cf. वाक्-पारुष्यम्.
    -वादिन् a. reprimanding, censuring, threatening with punishment; (also -m.).
    -वारित a. forbidden by threat of punishment.
    -वासिकः a door-keeper, warder.
    -वासिन् m.
    1 a door-keeper.
    -2 a magistrate.
    -वाहिन् m. a police-officer.
    -विकल्पः discretion given to an officer in awarding punishment or fine; Ms.9.228.
    -विधिः 1 rule of punishment; see दण्डोद्यमः
    -2 criminal law.
    -विष्कम्भः the post to which the string of a churning-stick is fastened.
    -व्यूहः a particular form of arranging troops, arranging them in long lines or columns; Ms.7.187.
    -शास्त्रम् the science of inflicting punishment, criminal law.
    -हस्तः 1 a door-keeper, warder, porter.
    -2 an epithet of Yama.

    Sanskrit-English dictionary > दण्डः _daṇḍḥ _ण्डम् _ṇḍam

  • 19 ब्रह्मन् _brahman

    ब्रह्मन् n. [बृंह्-मनिन् नकारस्याकारे ऋतो रत्वम्; cf. Uṇ.4.145.]
    1 The Supreme Being, regarded as impersonal and divested of all quality and action; (according to the Vedāntins, Brahman is both the efficient and the mate- rial cause of the visible universe, the all-pervading soul and spirit of the universe, the essence from which all created things are produced and into which they are absorbed; अस्ति तावन्नित्यशुद्धबुद्धमुक्तस्वभावं सर्वज्ञं सर्वशक्तिसमन्वितं ब्रह्म Ś. B.);... यत्प्रयन्त्यभिसंविशन्ति । तद् विजिज्ञा- सस्व । तद् ब्रह्मेति Tai. Up.3.1; समीभूता दृष्टिस्त्रिभुवनमपि ब्रह्म मनुते Bh.3.84; Ku.3.15; दर्शनं तस्य लाभः स्यात् त्वं हि ब्रह्ममयो निधिः Mb.
    -2 A hymn of praise.
    -3 A sacred text; मैवं स्याद् ब्रह्मविक्रिया Bhāg.9.1.17.
    -4 The Vedas; ब्रह्मणः प्रणवं कुर्यात् Ms.2.74; यद् ब्रह्म सम्यगाम्नातम् Ku.6.16; U.1.15; समस्तवदनोद्गीतब्रह्मणे ब्रह्मणे नमः Bm.1.1; Bg.3.15.
    -5 The sacred and mystic syllable om; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83.
    -6 The priestly of Brahmanical class (collectively); तदेतद् ब्रह्म क्षत्रं विट् शूद्रः Bṛi. Up.1.4.15; ब्रह्मैव संनियन्तृ स्यात् क्षत्रं हि ब्रह्मसंभवम् Ms.9.32.
    -7 The power or energy of a Brāhmaṇa; पवनाग्निसमागमो ह्ययं सहितं ब्रह्म यदस्त्रतेजसा R.8.4.
    -8 Religious penance or austerities.
    -9 Celi- bacy, chastity; शाश्वते ब्रह्मणि वर्तते Ś.1.
    -1 Final eman- cipation or beatitude.
    -11 Theology, sacred learning, religious knowledge.
    -12 The Brāhmaṇa portion of the Veda.
    -13 Wealth.
    -14 Food.
    -15 A Brāhmaṇa.
    -16 Truth.
    -17 The Brāhmaṇahood (ब्राह्मणत्व); येन विप्लावितं ब्रह्म वृषल्यां जायतात्मना Bhāg.6.2.26.
    -18 The soul (आत्मा); एतदेषां ब्रह्म Bṛi. Up.1.6.1-3.
    -19 See ब्रह्मास्त्र. अब्राह्मणे न हि ब्रह्म ध्रुवं तिष्ठेत् कदाचन Mb.12.3.31.
    -2 The गायत्री mantra; उभे सन्ध्ये च यतवाग्जपन् ब्रह्म समाहितः Bhāg.7. 12.2. -m.
    1 The Supreme Being, the Creator, the first deity of the sacred Hindu Trinity, to whom is en- trusted the work of creating the world. [The accounts of the creation of the world differ in many respects; but, according to Manu Smṛiti, the universe was enveloped in darkness, and the self-existent Lord manifested himself dispelling the gloom. He first created the waters and deposited in them a seed. This seed became a golden egg, in which he himself was born as Brahmā-- the progenitor of all the worlds. Then the Lord divided the egg into two parts, with which he constructed heaven and earth. He then created the ten Prajāpatis or mind-born sons who completed the work of creation. According to another account (Rāmāyaṇa) Brahmā sprang from ether; from him was descended marīchi, and his son was Kaśyapa. From Kaśyapa sprang Vivasvata, and Manu sprang from him. Thus Manu was the procreator of all human beings. According to a third account, the Supreme deity, after dividing the golden egg, separated himself into two parts, male and female, from which sprang Virāj and from him Manu; cf. Ku.2.7. and Ms.1.32 et seq. Mythologically Brahman is represented as being born in a lotus which sprang from the navel of Viṣṇu, and as creating the world by an illicit connection with his own daughter Sarasvatī. Brahman had originally five heads, but one of them was cut down by Śiva with the ring-finger or burnt down by the fire from his third eye. His vehicle is a swan. He has numerous epithets, most of which have reference to his birth, in a lotus.]
    -2 A Brāhmaṇa; Ś.4.4.
    -3 A devout man.
    -4 One of the four Ritvijas or priests employed at a Soma sacrifice.
    -5 One conversant with sacred knowledge.
    -6 The sun.
    -7 Intellect.
    -8 An epithet of the seven Prajāpatis:-- मरीचि, अत्रि, अङ्गिरस्, पुलस्त्य, पुलह, क्रतु and वसिष्ठ.
    -9 An epithet of Bṛihaspati; ब्रह्मन्नध्ययनस्य नैष समयस्तूष्णीं बहिः स्थीयताम् Hanumannāṭaka.
    -1 The planet Jupiter; ब्रह्मराशिं समावृत्य लोहिताङ्गो व्यवस्थितः Mb. 3.6.18.
    -11 The world of Brahmā (ब्रह्मलोक); दमस्त्यागो- $प्रमादश्च ते त्रयो ब्रह्मणो हयाः Mb.11.7.23.
    -1 Of Śiva.
    -Comp. -अक्षरम् the sacred syllable om.
    -अङ्गभूः 1 a horse.
    -2 one who has touched the several parts of his body by the repetition of Mantras; स च त्वदेकेषुनिपात- साध्यो ब्रह्माङ्गभूर्ब्रह्मणि योजितात्मा Ku.3.15 (see Malli. thereon).
    -अञ्जलिः 1 respectful salutation with folded hands while repeating the Veda.
    -2 obeisance to a preceptor (at the beginning and conclusion of the repetition of the Veda); अपश्यद्यावतो वेदविदां ब्रह्माञ्जलीनसौ N.17.183; ब्रह्मारम्भे$वसाने च पादौ ग्राह्यौ गुरोः सदा । संहत्य हस्तावध्येयं स हि ब्रह्माञ्जलिः स्मृतः ॥ Ms.2.71.
    -अण्डम् 'the egg of Brahman', the primordial egg from which the universe sprang, the world, universe; ब्रह्माण्डच्छत्रदण्डः Dk.1. ˚कपालः the hemisphere of the world. ˚भाण्डोदरम् the hollow of the universe; ब्रह्मा येन कुलालवन्नियमितो ब्रह्माण्ड- भाण्डोदरे Bh.2.95. ˚पुराणम् N. of one of the eighteen Purāṇas.
    -अदि(द्रि)जाता an epithet of the river Godāvarī.
    -अधिगमः, अधिगमनम् study of the Vedas.
    -अम्भस् n. the urine of a cow.
    -अभ्यासः the study of the Vedas.
    -अयणः, -नः an epithet of Nārāyaṇa.
    -अरण्यम् 1 a place of religious study.
    -2 N. of a forest.
    -अर्पणम् 1 the offering of sacred knowledge.
    -2 devoting oneself to the Supreme Spirit.
    -3 N. of a spell.
    -4 a mode of performing the Śrāddha in which no Piṇḍas or rice-balls are offered.
    -अस्त्रम् a missile presided over by Brahman.
    -आत्मभूः a horse.
    -आनन्दः bliss or rapture of absorption into Brahma; ब्रह्मानन्दसाक्षात्क्रियां Mv.7.31.
    -आरम्भः beginning to repeat the Vedas; Ms.2.71.
    -आवर्तः N. of the tract between the rivers Sarasvatī and Dṛiṣavatī (northwest of Hastināpura); सरस्वतीदृषद्वत्योर्देवनद्योर्यदन्तरम् । तं देवनिर्मितं देशं ब्रह्मावर्तं प्रचक्षते Ms.2.17,19; Me.5.
    -आश्रमः = ब्रह्मचर्याश्रमः; वेदाध्ययननित्यत्वं क्षमा$थाचार्यपूजनम् । अथोपाध्यायशुश्रूषा ब्रह्माश्रमपदं भवेत् ॥ Mb.12.66.14.
    -आसनम् a particular position for profound meditation.
    -आहुतिः f.
    1 the offering of prayers; see ब्रह्मयज्ञ.
    -2 the study of the Vedas.
    -उज्झता forgetting or neglecting the Vedas; Ms.11.57 (अधीतवेदस्यानभ्यासेन विस्मरणम् Kull.).
    -उत्तर a.
    1 treating principally of Brahman.
    -2 consisting chiefly of Brāhmaṇas.
    -उद्यम् explaining the Veda, treatment or discussion of theological problems; ब्राह्मणा भगवन्तो हन्ताहमिमं द्वौ प्रश्नौ प्रक्ष्यामि तौ चेन्मे वक्ष्यति न वै जातु युष्माकमिमं कश्चिद् ब्रह्मोद्यं जेतेति Bṛi. Up.
    -उपदेशः instruc- tion in the Vedas or sacred knowledge. ˚नेतृ m. the Palāśa tree.
    -ऋषिः (
    ब्रह्मर्षिः or
    ब्रह्माऋषिः) a Bra- hmanical sage. ˚देशः N. of a district; (कुरुक्षेत्रं च मत्स्याश्च पञ्चालाः शूरसेनकाः । एष ब्रह्मर्षिदेशो वै ब्रह्मावर्तादनन्तरः Ms.2.19).
    -ओदनः, -नम् food given to the priests at a sacrifice.
    -कन्यका an epithet of Sarasvatī.
    -करः a tax paid to the priestly class.
    -कर्मन् n.
    1 the religious duties of a Brāhmaṇa, the office of Brahman, one of the four principal priests at a sacrifice.
    -कला an epithet of Dākṣāyaṇī (who dwells in the heart of man).
    -कल्पः an age of Brahman.
    -काण्डम् the portion of the Veda relating to spiritual knowledge.
    -काष्ठः the mulberry tree.
    -किल्बिषम् an offence against Brāhmaṇas.
    -कूटः a thoroughly learned Brāhmaṇa.
    -कूर्चम् a kind of penance; अहोरात्रोषितो भूत्वा पौर्णमास्यां विशेषतः । पञ्चगव्यं पिबेत् प्रातर्ब्रह्मकूर्चमिति स्मृतम् ॥.
    -कृत् one who prays. (-m.) an epithet of Viṣṇu.
    -कोशः the treasure of the Vedas, the entire collection of the Vedas; क्षात्रो धर्मः श्रित इव तनुं ब्रह्मकोशस्य गुप्त्यै U.6.9.
    -गायत्री N. of a magical mantra composed after the model of गायत्री mantra.
    -गिरिः N. of a mountain.
    -गीता f. The preaching of Brahmā as included in the Anuśāsana parva of the Mahābhārata.
    -गुप्तः N. of an astronomer born in 598. A. D.
    -गोलः the universe.
    -गौरवम् respect for the missile presided over by Brahman; विष्कम्भितुं समर्थो$पि ना$चलद् ब्रह्मगौरवात् Bk.9.76 (मा भून्मोघो ब्राह्मः पाश इति).
    -ग्रन्थिः 1 N. of a particular joint of the body.
    -2 N. of the knot which ties together the 3 threads of the यज्ञोपवीत.
    -ग्रहः, -पिशाचः, -पुरुषः, -रक्षस् n.,
    -राक्षसः a kind of ghost, the ghost of a Brāhmaṇa, who during his life time indulges in a disdainful spirit and carries away the wives of others and the property of Brāh- maṇas; (परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वमपहृत्य च । अरण्ये निर्जले देशे भवति ब्रह्मराक्षसः ॥ Y.3.212; cf. Ms.12.6 also).
    -ग्राहिन् a. worthy to receive that which is holy.
    -घातकः, -घातिन् m. the murderer of a Brāhmaṇa.
    -घातिनी a woman on the second day of her courses.
    -घोषः 1 recital of the Veda.
    -2 the sacred word, the Vedas collectively; U.6.9 (v. l.).
    -घ्नः the murderer of a Brāhmaṇa.
    -चक्रम् 1 The circle of the universe; Śvet. Up.
    -2 N. of a magical circle.
    -चर्यम् 1 religious studentship, the life of celibacy passed by a Brāhmaṇa boy in studying the Vedas, the first stage or order of his life; अविप्लुतब्रह्मचर्यो गृहस्थाश्रममाचरेत् Ms.3.2;2. 249; Mv.1.24; यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति तत्ते पदं संग्रहेण ब्रवीम्योमित्येतत् Kaṭh.
    -2 religious study, self-restraint.
    -3 celibacy, chastity, abstinence, continence; also ब्रह्म- चर्याश्रम. (
    -र्यः) a religious student; see ब्रह्मचारिन्. (
    -र्या) chastity, celibacy. ˚व्रतम् a vow of chastity. ˚स्खलनम् falling off from chastity, incontinence.
    -चारिकम् the life of a religious student.
    -चारिन् a.
    1 studying the Vedas.
    -2 practising continence of chastity. (-m.) a religious student, a Brāhmaṇa in the first order of his life, who continues to live with his spiritual guide from the investiture with sacred thread and performs the duties pertaining to his order till he settles in life; ब्रह्मचारी वेदमधीत्य वेदौ वेदान् वा चरेद् ब्रह्मचर्यम् Kaṭha- śrutyopaniṣad 17; Ms.2.41,175;6.87.
    -2 one who vows to lead the life of a celibate.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 of Skanda.
    -चारिणी 1 an epithet of Durgā.
    -2 a woman who observes the vow of chastity.
    -जः an epithet of Kārtikeya.
    -जन्मन् n.
    1 spirtual birth.
    -2 investiture with the sacred thread; ब्रह्मजन्म हि विप्रस्य प्रेत्य चेह च शाश्वतम् Ms.2.146,17.
    -जारः the paramour of a Brāhmaṇa's wife; Rāmtā. Up.
    -जिज्ञासा desire to know Brahman; अयातो ब्रह्मजिज्ञासा Brahmasūtra.
    -जीविन् a. living by sacred knowledge. (-m.) a mercenary Brāhmaṇa (who converts his sacred knowledge into trade), a Brāhmaṇa who lives by sacred knowledge.
    -ज्ञानम् knowledge about Brahman; वेदान्तसाङ्ख्यसिद्धान्त- ब्रह्मज्ञानं वदाम्यहम् Garuḍa. P.
    -ज्ञ, -ज्ञानिन् a. one who knows Brahma.
    (-ज्ञः) 1 an epithet of Kārtikeya.
    -2 of Viṣṇu.
    -ज्ञानम् true or divine knowledge, knowledge of the identity of the universe with Brahma; ब्रह्मज्ञान- प्रभासंध्याकालो गच्छति धीमताम् Paśupata. Up.7.
    -ज्येष्ठः the elder brother of Brahman; ब्रह्मज्येष्ठमुपासते T. Up.2.5. (-a.) having Brahmā as first or chief.
    -ज्योतिस् n.
    1 the light of Brahma or the Supreme Being.
    -2 an epithet of Śiva.
    -तत्त्वम् the true knowledge of the Supreme Spirit.
    -तन्त्रम् all that is taught in the Veda.
    -तालः (in music) a kind of measure.
    -तेजस् n.
    1 the glory of Brahman.
    -2 Brahmanic lustre, the lustre or glory supposed to surround a Brāhmaṇa.
    -दः a spiritual preceptor; Ms.4.232.
    -दण्डः 1 the curse of a Brāhmaṇa; एकेन ब्रह्मदण्डेन बहवो नाशिता मम Rām.
    -2 a tribute paid to a Brāhmaṇa.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 N. of a mythical weapon (ब्रह्मास्त्र); स्वरस्य रामो जग्राह ब्रह्मदण्डमिवापरम् Rām.3.3.24.
    -5 magic, spells, incanta- tion (अभिचार); ब्रह्मदण्डमदृष्टेषु दृष्टेषु चतुरङ्गिणीम् Mb.12. 13.27.
    -दर्मा Ptychotis Ajowan (Mar. ओवा).
    -दानम् 1 the imparting of sacred knowledge.
    -2 sacred knowledge, received as an inheritance or hereditary gift; सर्वेषामेव दानानां ब्रह्मदानं विशिष्यते Ms.4.233.
    -दायः 1 instruction in the Vedas, the imparting of sacred knowledge.
    -2 sacred knowledge received as an in- heritance; तं प्रतीतं स्वधर्मेण ब्रह्मदायहरं पितुः Ms.3.3.
    -3 the earthly possession of a Brāhmaṇa.
    -दायादः 1 one who receives the Vedas as his hereditary gift, a Brāhmaṇa.
    -2 the son of a Brāhmaṇa.
    -दारुः the mulberry tree.
    -दिनम् a day of Brahman.
    -दूषक a. falsifying the vedic texts; Hch.
    -देय a. married according to the Brāhma form of marriage; ब्रह्मदेयात्मसंतानो ज्येष्ठसामग एव च Ms.3.185. (
    -यः) the Brāhma form of marriage.
    (-यम्) 1 land granted to Brahmaṇas; श्रोत्रियेभ्यो ब्रह्मदेयान्यदण्डकराण्यभिरूपदायकानि प्रयच्छेत् Kau. A.2.1.19.
    -2 instruction in the sacred knowledge.
    -दैत्यः a Brāhmaṇa changed into a demon; cf. ब्रह्मग्रह.
    -द्वारम् entrance into Brahmā; ब्रह्मद्वारमिदमित्येवैतदाह यस्त- पसाहतपाप्मा Maitra. Up.4.4.
    -द्विष्, -द्वेषिन् a.
    1 hating Brāhmaṇas; Ms.3.154 (Kull.).
    -2 hostile to religi- ous acts or devotion, impious, godless.
    -द्वेषः hatred of Brāhmaṇas.
    -धर a. possessing sacred knowledge.
    -नदी an epithet of the river Sarasvatī.
    -नाभः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् absorption into the Supreme Spirit; स्थित्वास्यामन्तकाले$पि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति Bg.2.72.
    -2 = ब्रह्मानन्द q. v.; तं ब्रह्मनिर्वाणसमाधिमाश्रितम् Bhāg.4.6.39.
    -निष्ठ a. absorbed in or intent on the contemplation of the Supreme Spirit; ब्रह्मनिष्ठस्तथा योगी पृथग्भावं न विन्दति Aman. Up.1.31. (
    -ष्ठः) the mulberry tree.
    -नीडम् the resting-place of Brahman.
    -पदम् 1 the rank or position of a Brāhmaṇa.
    -2 the place of the Supreme Spirit.
    -पवित्रः the Kuśa grass.
    -परिषद् f. an assembly of Brāhmṇas.
    -पादपः, -पत्रः the Palāśa tree.
    -पारः the final object of all sacred knowledge.
    -पारायणम् a complete study of the Vedas, the entire Veda; याज्ञवल्क्यो मुनिर्यस्मै ब्रह्मपारायणं जगौ U.4.9; Mv.1.14.
    -पाशः N. of a missile presided over by Brahman; अबध्नादपरिस्कन्दं ब्रह्मपाशेन विस्फुरन् Bk.9.75.
    -पितृ m. an epithet of Viṣṇu.
    -पुत्रः 1 a son of Brahman.
    -2 N. of a (male) river which rises in the eastern extremity of the Himālaya and falls with the Ganges into the Bay of Bengal.
    (-त्रा) 1 a kind of vegetable poison.
    -2 See ब्रह्मपुत्रः (2). (
    -त्री) an epithet of the river Sarasvatī.
    -पुरम् the heart; दिव्ये ब्रह्मपुरे ह्येष व्योम्न्यात्मा प्रतिष्ठितः Muṇḍ.2.2.7.
    -2 the body; Ch. Up.
    -पुरम्, -पुरी 1 the city of Brahman (in heaven).
    -2 N. of Benares.
    -पुराणम् N. of one of the eighteen Purāṇas.
    -पुरुषः a minister of Brahman (the five vital airs).
    -प्रलयः the universal destruction at the end of one hundred years of Brahman in which even the Supreme Being is supposed to be swallowed up.
    -प्राप्तिः f. absorp- tion into the Supreme spirit.
    -बलम् the Brahmani- cal power.
    -बन्धुः 1 a contemptuous term for a Brāh- maṇa, an unworthy Brāhmaṇa (cf. Mar. भटुर्गा); वस ब्रह्मचर्यं न वै सोम्यास्मत्कुलीनो$ननूज्य ब्रह्मबन्धुरिव भवतीति Ch. Up.6.1.1; ब्रह्मबन्धुरिति स्माहम् Bhāg.1.81.16; M.4; V.2.
    -2 one who is a Brāhmaṇa only by caste, a nominal Brāhmaṇa.
    -बिन्दुः a drop of saliva sputtered while reciting the Veda.
    -बीजम् 1 the mystic syllable om; मनो यच्छेज्जितश्वासो ब्रह्मबीजमविस्मरन् Bhāg.2.1.17.
    -2 the mulberry tree.
    -ब्रुवः, -ब्रुवाणः one who pretends to be a Brāhmaṇa.
    -भवनम् the abode of Brahman.
    -भागः 1 the mulberry tree.
    -2 the share of the chief priest; अथास्मै ब्रह्मभागं पर्याहरन्ति Śat. Br.
    -भावः absorp- tion into the Supreme Spirit
    -भावनम् imparting religious knowledge; छेत्ता ते हृदयग्रन्थिमौदर्यो ब्रह्मभावनः Bhāg.3.24.4.
    -भिद् a. dividing the one Brahma into many.
    -भुवनम् the world of Brahman; आ ब्रह्म- भुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनो$र्जुन Bg.8.16.
    -भूत a. become one with Brahma, absorbed into the Supreme Spirit; आयुष्मन्तः सर्व एव ब्रह्मभूता हि मे मताः Mb.1.1.14.
    -भूतिः f. twilight.
    -भूमिजा a kind of pepper.
    -भूयम् 1 identity with Brahma, absorption or dissolution into Brahma, final emancipation; स ब्रह्मभूयं गतिमागजाम R.18.28; ब्रह्मभूयाय कल्पते Bg.14.26; Ms.1.98.
    -2 Brahmanahood, the state or rank of a Brāhmaṇa. धृष्टाद्धार्ष्टमभूत् क्षत्र ब्रह्मभूयं गतं क्षितौ Bhāg.9.2.17.
    -भूयस n. absorption into Brahma.
    -मङ्गलदेवता an epithet of Lakshmī.
    -महः a festival in honour of Brāhmaṇas.
    -मित्र a. having Brāhmaṇas for friends.
    -मीमांसा the Vedānta philosophy which inquires into the nature of Brahma or Supreme Spirit.
    -मुहूर्तः a particular hour of the day.
    -मूर्ति a. having the form of Brahman.
    -मूर्धभृत् m. an epithet of Śiva.
    -मेखलः the Munja plant.
    -यज्ञः one of the five daily Yajñas or sacrifices (to be performed by a householder), teaching and reciting the Vedas; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः Ms.3.7 (अध्यापनशब्देन अध्य- यनमपि गृह्यते Kull.)
    -योगः cultivation or acquisition of spiritual knowledge.
    -योनि a.
    1 sprung from Brahman; गुरुणा ब्रह्मयोनिना R.1.64. (
    -निः) f.
    1 original source in Brahman.
    -2 the author of the Vedas or of Brahman; किं पुनर्ब्रह्मयोनेर्यस्तव चेतसि वर्तते Ku.6.18. ˚स्थ a. intent on the means of attaining sacred knowledge; ब्राह्मणा ब्रह्मयोनिस्था ये स्वकर्मण्यवस्थिताः Ms.1.74.
    -रत्नम् a valuable present made to a Brāhmaṇa.
    -रन्ध्रम् an aperture in the crown of the head through which the soul is said to escape on its leaving the body; आरोप्य ब्रह्मरन्ध्रेण ब्रह्म नीत्वोत्सृजेत्तनुम् Bhāg.11.15.24.
    -राक्षसः See ब्रह्मग्रह; छिद्रं हि मृगयन्ते स्म विद्वांसो ब्रह्मराक्षसाः Rām. 1.8.17.
    -रवः muttering of prayers.
    -रसः Brahma's savour. ˚आसवः Brahma's nectar.
    -रातः an epithet of Śuka; Bhāg.1.9.8.
    -रात्रः early dawn.
    -रात्रिः an epithet of Yājñavalkya, (wrong for ब्रह्मरातिः)
    -राशिः 1 the whole mass or circle of sacred know- ledge.
    -2 an epithet of Paraśurāma.
    -3 a particular constellation.
    -रीतिः f. a kind of brass.
    -रे(ले)खा -लिखितम्, -लेखः lines written by the creator on the forehead of a man which indicate his destiny, the predestined lot of any man.
    -लोकः the world of Brahman.
    -लौकिक a. inhabiting the ब्रह्मलोक.
    -वक्तृ m. an expounder of the Vedas.
    -वद्यम् knowledge of Brahma.
    -वधः, -वध्या, -हत्या the murder of a Brāh- maṇa.
    -वर्चस् n.,
    -वर्चसम् 1 divine glory or splendour, spiritual pre-eminence or holiness resulting from sacred knowledge; स य एवमेतद्रथन्तरमग्नौ प्रोतं वेद ब्रह्मवर्चस्यन्नादो भवति Ch. Up.2.12.2; (तस्य) हेतुस्त्वद्ब्रह्मवर्चसम् R.1.63; Ms.2.37;4.94.
    -2 the inherent sanctity or power of a Brāhmaṇa; Ś.6.
    -वर्चसिन्, -वर्चस्विन् a. holy or sanctified by spiritual pre-eminence, holy; अपृथग्धीरुपा- सीत ब्रह्मवर्चस्व्यकल्मषः Bhāg.11.17.32. (-m.) an eminent or holy Brāhmaṇa; ब्रह्मवर्चस्विनः पुत्रा जायन्ते शिष्टसंमताः Ms. 3.39.
    -वर्तः see ब्रह्मावर्त.
    -वर्धनम् copper.
    -वाच् f. the sacred text.
    -वादः a discourse on the sacred texts; ब्रह्मवादः सुसंवृत्तः श्रुतयो यत्र शेरते Bhāg.1.87.1.
    -वादिन् m.
    1 one who teaches or expounds the Vedas; U.1; Māl.1.
    -2 a follower of the Vedānta philosophy; तस्याभिषेक आरब्धो ब्राह्मणैर्ब्रह्मवादिभिः Bhāg.4.15.11. (
    -नी) an epithet of Gāyatrī; आयाहि वरदे देवि त्र्यक्षरे ब्रह्मवादिनि Gāyatryāvāhanamantra.
    -वासः the abode of Brāhma- ṇas.
    -विद्, -विद a.
    1 knowing the Supreme Spirit; ब्रह्मविद् ब्रह्मैव भवति. (-m.) a sage, theologian, philosopher.
    -विद्या, -वित्त्वम् knowledge of the Supreme Spirit. ब्रह्मविद्यापरिज्ञानं ब्रह्मप्राप्तिकरं स्थितम् Śuka. Up.3.1.
    -विन्दुः see ब्रह्मबिन्दु.
    -विवर्धनः an epithet of Indra.
    -विहारः a pious conduct, perfect state; Buddh.
    -वीणा a particular Vīṇā.
    -वृक्षः 1 the Palāśa tree.
    -2 the Udumbara tree.
    -वृत्तिः f. livelihood of a Brāhmaṇa; ब्रह्मवृत्त्या हि पूर्णत्वं तया पूर्णत्वमभ्यसेत् Tejobindu Up.1.42.
    -वृन्दम् an assemblage of Brāhmaṇas.
    -वेदः 1 knowledge of the Vedas.
    -2 monotheism, knowledge of Brahma.
    -3 the Veda of the Brāhmaṇas (opp. क्षत्रवेद).
    -4 N. of the Atharvaveda; ब्रह्मवेदस्याथर्वर्णं शुक्रमत एव मन्त्राः प्रादु- र्बभूवुः Praṇava Up.4.
    -वेदिन् a. knowing the Vedas; cf. ब्रह्मविद्.
    -वैवर्तम् N. of one of the eighteen Purāṇas
    -व्रतम् a vow of chastity.
    -शल्यः Acacia Arabica (Mar. बाभळ).
    -शाला 1 the hall of Brahman.
    -2 a place for reciting the Vedas.
    -शासनम् 1 a decree addressed to Brāhmaṇas.
    -2 a command of Brahman.
    -3 the command of a Brāhmaṇa.
    -4 instruction about sacred duty.
    -शिरस्, -शीर्षन् n. N. of a particular missile; अस्त्रं ब्रह्मशिरस्तस्मै ततस्तोषाद्ददौ गुरुः Bm.1.649.
    -श्री N. of a Sāman.
    -संसद् f. an assembly of Brāh- maṇas.
    -संस्थ a. wholly devoted to the sacred know- ledge (ब्रह्म); ब्रह्मसंस्थो$मृतत्वमेति Ch. Up.2.23.1.
    -सती an epithet of the river Sarasvatī.
    -सत्रम् 1 repeating and teaching the Vedas (= ब्रह्मयज्ञ q. v.); ब्रह्मसत्रेण जीवति Ms.4.9; ब्रह्मसत्रे व्यवस्थितः Mb.12.243.4.
    -2 medita- tion of Brahma (ब्रह्मविचार); स्वायंभुव ब्रह्मसत्रं जनलोके$भवत् पुरा Bhāg.1.87.9.
    -3 absorption into the Supreme Spirit.
    -सत्रिन् a. offering the sacrifice of prayer.
    -सदस् n. the residence of Brahman.
    -सभा the hall or court of Brahman.
    -संभव a. sprung or coming from Brahman. (
    -वः) N. of Nārada.
    -सर्पः a kind of snake.
    -सवः distillation of Soma.
    -सायुज्यम् com- plete identification with the Supreme Spirit; cf. ब्रह्मभूय.
    -सार्ष्टिता identification or union or equality with Brahma; Ms.4.232.
    -सावर्णिः N. of the tenth Manu; दशमो ब्रह्मसावर्णिरुपश्लोकसुतो महान् Bhāg.8.13.21.
    -सुतः 1 N. of Nārada, Marīchi &c.
    -2 a kind of Ketu.
    -सुवर्चला f.
    1 N. of a medicinal plant (ब्राह्मी ?).
    -2 an infusion (क्वथितमुदक); पिबेद् ब्रह्मसुवर्चलाम् Ms.11.159.
    -सूः 1 N. of Aniruddha.
    -2 N. of the god of love.
    -सूत्रम् 1 the sacred thread worn by the Brāhmaṇas or the twice-born (द्विज) over the shoulder; Bhāg. 1.39.51.
    -2 the aphorisms of the Vedānta philosophy by Bādarāyaṇa; ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितैः Bg.13.4.
    -सूत्रिन् a. invested with the sacred thread.
    -सृज् m. an epithet of Śiva.
    -स्तम्बः the world, universe; ब्रह्मस्तम्बनिकुञ्जपुञ्जितघनज्याघोषघोरं धनुः Mv.3.48.
    -स्तेयम् acquiring holy knowledge by unlawful means; स ब्रह्मस्तेयसंयुक्तो नरकं प्रतिपद्यते Ms.2.116.
    -स्थली a place for learning the Veda (पाठशाला);...... ब्रह्मस्थलीषु च । सरी- सृपाणि दृश्यन्ते... Rām.6.1.16.
    -स्थानः the mulberry tree.
    -स्वम् the property or possessions of a Brāhmaṇa; परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वमपहृत्य च । अरण्ये निर्जले देशे भवति ब्रह्मराक्षसः ॥ Y.3.212. ˚हारिन् a. stealing a Brāhmaṇa's property.
    -स्वरूप a. of the nature of the Supreme Spirit.
    -हत्या, -वधः Brahmanicide, killing a Brāh- maṇa; ब्रह्महत्यां वा एते घ्नन्ति Trisuparṇa. हन् a. murderer of a Brāhmaṇa; ब्रह्महा द्वादश समाः कुटीं कृत्वा वने वसेत् Ms.11.72.
    -हुतम् one of the five daily Yajñas or sacrifices, which consists in offering the rites of hospitality to guests; cf. Ms.3.74.
    -हृदयः, -यम् N. of a star (Capella).

    Sanskrit-English dictionary > ब्रह्मन् _brahman

  • 20 शास् _śās

    1
    शास् 2 P. (शास्ति, शशास, अशिषत्, शासिष्यति, शासितुम्, शिष्ट)
    1 To teach, instruct, train (governing two accusa- tives in this sense); माणवकं धर्म शास्ति Sk.; Bk.6.1; शिष्य- स्ते$हं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् Bg.2.7.
    -2 To rule, govern; अनन्यशासनामुर्वी शशासैकपुरीमिव R.1.3;1.1;14.85;19.57; Ś.1.25; Bk.3.53.
    -3 To order, command, direct, enjoin; इति रामो वृषस्यन्ती वृषस्कन्धः शशास ताम् R.12.34; त्वामागतः शासितुम् Mv.6.2; Ku.6.24; Bk.9.68.
    -4 To tell, communicate, inform (with dat.); तस्मिन्नायोधनं वृत्तं लक्ष्मणायाशिषन्महत् Bk.6.27; Ms.11.83.
    -5 To advise; स किंसखा साधु न शास्ति यो$धिपम् Ki.1.5.
    -6 To decree, enact.
    -7 To punish, chastise, correct; तान् शिष्याच्चौरदण्डेन धार्मिकः पृथिवीपतिः Ms.8.29;4.175; V.5.
    -8 To tame, subdue; सौमित्रेश्चरणौ न चेत्तदिषुभिः शासिष्यसे दुर्मदः Mv.6.2.
    -9 To wish, desire.
    2
    शास् m. A reciter; as in उक्थशास्.

    Sanskrit-English dictionary > शास् _śās

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»