-
1 रसभावविद्
-
2 रसभेद
rása-bhedam. a variety of different mixtures (- dīya mfn. relating to them), Lil. ;
a partic. preparation of quicksilver MBh.
-
3 रसभेदिन्
rása-bhedinmfn. of different taste orﾠ flavour MBh. ;
discharging juice (said of fruits which burst with ripeness) MW.
-
4 रसभोगमुक्तावली
rása-bhoga-muktâ̱valīf. N. of wks.
-
5 रसभोजन
rása-bhojanamfn. feeding on liquids orﾠ fluids VarBṛS. ;
n. an entertainment given to Brāhmans in which they are feasted with the juice of mangoes MW.
-
6 रसभेषजकल्प
rása-bheshaja-kalpam. N. of wks.
-
7 प्रसभः _prasabhḥ
प्रसभः Force, violence, impetuosity; प्रसभोद्धृतारिः R.2.3.-भम् ind.1 Violently, forcibly, perforce; इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः Bg.2.6; Ms.8.332.-2 Very much, exceedingly; तवास्मि गीतरागेण हारिणा प्रसभं हृतः Ś.1.5; नार्यो हरन्ति हृदयं प्रसभं नराणाम् Ṛs.6.25.-3 Im- portunately; सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तम् Bg.11.41.-Comp. -दमनम् subduing by force; इहायं सत्त्वानां प्रसभदमनात् सर्वदमनः Ś.7.33.-हरणम् forcible abduction. -
8 प्रसभ
pra-sabha
ibe. (am) ind. forcibly, violently Mn. MBh. etc. (cf. pra-sahya);
exceedingly, very much Ṛitus. Ṡiṡ. ;
importunately Bhag.
-
9 प्रसभोद्धृत
prasabhôddhṛitamfn. torn up by force;
-tâ̱ri mfn. one who has forcibly uprooted his enemies Ragh.
-
10 रस
rásam. (ifc. f. ā) the sap orﾠ juice of plants, Juice of fruit, any liquid orﾠ fluid, the best orﾠ finest orﾠ prime part of anything, essence, marrow RV. etc. etc.;
water, liquor, drink MBh. Kāv. etc.;
juice of the sugar-cane, syrup Suṡr. ;
any mixture, draught, elixir, potion R. BhP. ;
melted butter L. ;
(with orﾠ scil. gavām) milk MBh. ;
(with orﾠ scil. vishasya) poison Daṡ. Rājat. ;
nectar L. ;
soup, broth L. ;
a constituent fluid orﾠ essential juice of the body, serum, (esp.) the primary juice called chyle (formed from the food andﾠ changed by the bile into blood) ib. ;
mercury, quicksilver (sometimes regarded as a kind of quintessence of the human body, else where as the seminal fluid of Ṡiva) Sarvad. ;
semen virile RV. I, 105, 2 ;
myrrh L. ;
any mineral orﾠ metallic salt Cat. ;
a metal orﾠ mineral in a state of fusion (cf. upa-, mahā-r-);
gold L. ;
Vanguieria Spinosa L. ;
a species of amaranth L. ;
green onion L. ;
resin L. ;
= amṛita L. ;
taste, flavour (as the principal quality of fluids, of which there are 6 original kinds, viz. madhura, sweet;
amla, sour;
lavaṇa, salt;
kaṭuka, pungent;
tikta, bitter;
andﾠ kashāya, astringent;
sometimes 63 varieties are distinguished, viz. beside the 6 original ones, 15 mixtures of 2, 20 of 3, 15 of 4, 6 of 5, andﾠ 1 of 6 flavours) ṠBr. etc. etc.;
N. of the number « six» VarBṛS. Ṡrutab. ;
any object of taste, condiment, sauce, spice, seasoning MBh. Kāv. etc.;
the tongue (as the organ of taste) BhP. ;
taste orﾠ inclination orﾠ fondness for (loc. with orﾠ scil. upari, orﾠ comp.), love, affection, desire MBh. Kāv. etc.;
charm pleasure, delight ib. ;
(in rhet.) the taste orﾠ character of a work, the feeling orﾠ sentiment prevailing in it (from 8 to 10 Rasas are generally enumerated, viz. ṡṛiṅgāra, love;
vīra, heroism;
bībhatsa, disgust;
raudra, anger orﾠ fury;
hāsya, mirth;
bhayānaka, terror;
karuṇa, pity;
adbhuta, wonder;
ṡānta, tranquillity orﾠ contentment;
vātsalya, paternal fondness;
the last orﾠ last two are sometimes omitted;
cf. under bhāva) Bhar. Daṡar. Kāvyâd. etc.. ;
the prevailing sentiment in human character Uttarar. Rājat. ;
(with Vaishṇavas) disposition of the heart orﾠ mind, religious sentiment (there are 5 Rasas orﾠ Ratis forming the 5 degrees of bhakti q.v.,
viz. ṡānti, dāsya, sākhya, vātsalya, andﾠ mādhurya) W. ;
a kind of metre Piṇg. ;
N. of the sacred syllable, « Om» ṠāṇkhGṛ. ;
the son of a Nishāda andﾠ a Ṡanakī L. ;
(ā) f. seeﾠ s.v.
- रसकङ्कालि
- रसकदम्बकल्लोलिनी
- रसकर्पूर
- रसकर्मन्
- रसकलिका
- रसकल्पना
- रसकल्पलता
- रसकल्पसारस्तव
- रसकल्याणीव्रत
- रसकषाय
- रसकुल्या
- रसकेतु
- रसकेसर
- रसकोमल
- रसकौतुक
- रसकौमुदी
- रसक्रिया
- रसगङ्गाधर
- रसगन्ध
- रसगन्धक
- रसगर्भ
- रसगान्धार
- रसगुण
- रसगोविन्द
- रसग्रह
- रसग्राहक
- रसघन
- रसघ्न
- रसचन्द्र
- रसचन्द्रिका
- रसचिन्तामणि
- रसचूडामणि
- रसज
- रसजात
- रसज्ञ
- रसज्ञान
- रसज्येष्ठ
- रसज्वर
- रसतत्त्वसार
- रसतन्मात्र
- रसतम
- रसतरंगिणी
- रसतस्
- रसता
- रसतेजस्
- रसत्व
- रसद
- रसदण्ड
- रसदर्पण
- रसदालिका
- रसदीपिका
- रसदीर्घिका
- रसद्राविन्
- रसधतु
- रसधेनु
- रसनाथ
- रसनाभ
- रसनायक
- रसनिबन्ध
- रसनिरूपण
- रसनिवृत्ति
- रसनेत्रिका
- रसनेत्री
- रसन्तम
- रसपति
- रसपद्धति
- रसपद्मचन्द्रिका
- रसपद्माकर
- रसपरिमल
- रसपर्पटी
- रसपाकज
- रसपाचक
- रसपारिजात
- रसपुष्प
- रसप्रकाश
- रसप्रदीप
- रसप्रबन्ध
- रसप्राशनी
- रसफल
- रसबन्धन
- रसबोध
- रसभङ्ग
- रसभव
- रसभस्मन्
- रसभावविद्
- रसभेद
- रसभेदिन्
- रसभेषजकल्प
- रसभोगमुक्तावली
- रसभोजन
- रसमञ्जरी
- रसमणि
- रसमय
- रसमल
- रसमहार्णव
- रसमातृ
- रसमातृका
- रसमात्र
- रसमिश्र
- रसमीमांसा
- रसमुक्तावलि
- रसमूला
- रसयामल
- रसयोग
- रसयोनि
- रसरत्न
- रसरसार्णव
- रसरहस्य
- रसराज
- रसलेह
- रसलोह
- रसवत्
- रसवती
- रसवर
- रसवर्ज
- रसवह
- रसवाद
- रसविक्रय
- रसविक्रयिन्
- रसविक्रेतृ
- रसविद्
- रसविद्ध
- रसविलास
- रसविवेक
- रसविशेष
- रसवैशेषिक
- रसशब्दसारणिनिघण्टु
- रसशार्दूल
- रससास्त्र
- रसशुक्त
- रसशोधन
- रससंस्कार
- रससंकेत
- रससंग्रह
- रससंग्राही
- रससदन
- रससमुच्चय
- रससर्वस्व
- रससागर
- रससार
- रससिद्ध
- रससिद्धान्तसंग्रह
- रससिद्धान्तसागर
- रससिद्धि
- रससिन्दूर
- रससिन्धु
- रससुधाकर
- रससुधानिधि
- रससुधाम्भोधि
- रससूत्रस्थान
- रससेतु
- रसस्थान
- रसहरण
- रसहारिन्
- रसहृदय
- रसहेमन्
-
11 हृ _hṛ
हृ 1 U. (हरति-ते, जहार, जहे, अहार्षीत्, अहृत, हरिष्यति-ते, हर्तुम्, हृत; pass. ह्रियते)1 To take, carry, convey, lead, (often used with two accusatives in this sense); अजां ग्रामं हरति ŚK.; संदेशं मे हर धनपतिक्रोधवश्लेषितस्य Me.7; Ms.4.74.-2 To carry off or away, take or draw to a distance; हरामि रामसौमित्री मृगो भूत्वा मृगद्युवौ Bk.5.47.-3 To take away, rob, plunder, steal; दुर्वृत्ता जारजन्मानो हरिष्यन्तीति शङ्कया Bv.4.45; R.3.39; Ku.2.47; Bk.2.39; Ms. 7.43.-4 To strip off, deprive of, despoil, take away; वृन्ताद्श्लथं हरति पुष्पमनोकहानाम् R.5.69; Bk.15.116; Ms.8. 334.-5 To take away, cure, destroy; उत्कण्ठां तां हरिष्यामि मेघलेखामिबानिलः Rām.7.4.19; तथापि हरते तापं लोकानामुन्नतो घनः Bv.1.39; R.15.24; Me.31.-6 To attract, captivate, win over, influence, subdue, enchant; चेतो न कस्य हरते गतिरङ्गनायाः Bv.2.157; ये भावा हृदयं हरन्ति 1.13; तवास्मि गीतरागेण हारिणा प्रसभं हृतः Ś.1.5; हरति मे हरिवाहनदिङ्मुखम् V.3.6; मृगया जहार चतुरेव कामिनी R.9.69;1.83; Ṛs. 6.21; इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः Bg.2.6;6.44; Ms.6.59.-7 To gain, acquire, obtain; ततो विंशं नृपो हरेत् Ms.8.391,153; Y.2.123; स हरतु सुभगपताकाम् Dk.-8 To have, possess; अङ्गैः सुकुमारतरैः सा कुसुमानां श्रियं हरति Bv.2.163.-9 To surpass, eclipse; त्वां हरन्तीं श्रियं हरति Bk.5.71.-1 To marry; पित्रे न दद्याच्छुल्कं तु कन्यामृतुमतीं हरन् Ms.9.93.-11 To divide.-12 To cast, throw (as an arrow).-13 To accept, receive, inherit.-14 To offer. -Caus. (हारयति-ते)1 To cause to take, carry or convey, send (something) by one, (with acc. or instr.); मृत्यं मृत्येन वा भारं हारयति Sk.; जीमूतेन स्वकुशलमयीं हारयिष्यन् प्रवृत्तिम् Me.4; Ms.8.114; Ku.2. 39.-2 To cause to be taken away, to lose, be deprived of.-3 To give away. -Desid. (जिहीर्षति-ते) To wish to take &c. -II. 3 P. (जिहर्ति) To take by force. -
12 अन्वयः _anvayḥ
अन्वयः [इ कर्तरि भावे वा अच्]1 Going after, following; follower, retinue, attendants; का त्वमेकाकिनी भीरु निरन्वयजने वने Bk.5.66.-2 Association, connection, relation; गन्धः कटुकान्वयः = कटुकान्वितः.-3 The natural order or connection of words in a sentence, construing grammatical order or relation; पदानां परस्पराकाङ्क्षा योग्यता च, or शब्दानां परस्परमर्थानुगमनम्; तात्पर्याख्यां वृत्तिमाहुः पदार्थान्वय- बोधने S. D.; logical connection of words, अत्र (in the ex. तिष्ठतु सर्पिः) सर्पिःशब्दस्य स्थितिक्रियायामन्वयः P. VIII.3.44 Sk; परस्परनिरपेक्षस्यानेकस्य एकस्मिन्नन्वयः समुच्चयः P.II.2.29 Sk.-4 Drift, tenor, purport.-5 Race, family, lineage; रघूणामन्वयं वक्ष्ये R.1.9,12;3.27;12. 33; अन्वयगुणः Mv.4.22 virtue of my race.-6 Descen- dants, posterity; ताभ्य ऋते अन्वयः Y.2.117; स˚ along with the family or descendants; Ms.2.168; जातस्तु गण्यते सो$त्र यः स्फुरत्यन्वयाधिकम् Pt.1.27.-7 Logical connection of cause and effect, logical continuance; जन्माद्यस्य यतो$न्वयादितरतः Bhāg.1.1.1.-8 Being seen (प्रत्यक्ष); स्यात्साहसं त्वन्वयवत् प्रसभं कर्म यत्कृतम् । निरन्वयं भवेत्स्तेयम्... Ms.8.332.-9 (In Nyāya) Statement of the constant and invariable concomitance of the हेतु (middle term) and the साध्य (major term) of an Indian syllogism (हेतुसाध्ययोर्व्याप्तिरन्वयः). In the familiar instance पर्वतो वह्निमान् धूमवत्त्वात् the relation यत्र यत्र धूमस्तत्र तत्र वह्निः (wherever there is smoke there is fire) is called अन्वय or अन्वयव्याप्ति. अन्वय, in fact, corresponds to the universal A proposition of European logic 'All A is B.' The 'व्यतिरेकव्याप्ति' means an assertion of the concomi- tance of the absence of साध्य and the absence of हेतु (तदभावयोः हेत्वभावसाध्याभावयोः व्याप्तिः) and corresponds to the converted A proposition 'All not-B is not-A'; or in Sanskrit यत्र यत्र वह्निर्नास्ति तत्र तत्र धूमो$पि नास्ति; and a cause or हेतु is said to be connected with its effect by अन्वयव्यतिरेकव्याप्ति when both the affirmative and negative relations between the thing to be proved and the cause that proves can be equally asserted; such a Hetu alone makes the argument perfectly sound and incapable of refutation. This process of arriving at the Vyāpti or universal proposition corresponds to the methods of Agreement and Difference in Mill's Logic; साध्ये निश्चितमन्वयेन घटितम् Mu.5.1.-Com. -आगत a. hereditary; Pt.1,3; ˚तं वैरम् Pt.3.-ज्ञः a genealogist; अथ स्तुते बन्दिभिरन्वयज्ञैः R.6.8.-व्यतिरेक (˚कौ or ˚कम्)1 positive and negative assertion; agreement and contrariety or difference; see above.-2 rule and exception.-व्याप्तिः f. affirmative assertion or agreement, affirmative universal. -
13 असंस्तुत _asaṃstuta
असंस्तुत a.1 Unknown, unacquainted, not familiar; असंस्तुत इव परित्यक्तो बान्धवो जनः K.173,38; Ki.3.2.-2 Unusual, strange; असंस्तुतेषु प्रसभं भयेषु Ki.3.21.-3 Not in harmony or agreement with; धावति पश्चाद- संस्तुतं चेतः Ś.1.33. -
14 उपक्रम् _upakram
उपक्रम् 1 Ā., 4 P.1 To go near, approach, come to, advance towards; राज्ञस्तस्याज्ञया देवी वसिष्ठमुपचक्रमे Mb.; Bk.8.25. कुमारं विविधैस्तैस्तैरुपचक्रमिरे नयैः Bu. Ch.4.53.-2 To do, perform, set about; यथोक्तं निपुण- मुपक्रान्तवान् Dk.12; माधवसमक्षमुत्तरमुपक्रमिष्ये Māl.3,2.7; Y.3.2.-3 To begin, commence (with inf. or dat.); (Ātm.); प्रसभं वक्तुमुपक्रमेत कः Ki.2.28; प्रतिग्रहीतुम्... त्रिलोचनस्तामुपचक्रमे च Ku.3.66; R.17.13.-4 To go against, attack, assail, उपचक्रमाते वाग्भिः Rām.-5 To make advance (of love) to; सर्वोपायैरुपक्रम्य सीताम् Rām. win over; Dk.65.-6 To step over, stride, traverse.-7 To treat, act towards, attend on (as a physician). cure or heal (as wounds); यत्नादुपक्रम्यताम् Ś.3. v. l; सर्वथोपक्रान्तः Dk.68; ˚व्रणा 75. -
15 गीत _gīta
गीत p. p. [गै-क्त]1 Sung, chanted (lit.); आर्ये साधु गीतम् Ś.1; चारणद्वन्द्वगीतः शब्दः Ś.2.15.-2 Declared, told, said; गीतश्चायमर्थो$ङ्गिरसा Māl.2; (see under गै also).-तम् Singing, a song; तवास्मि गीतरागेण हारिणा प्रसभं हृतः Ś.1.5; गीतमुत्सादकारि मृगाणाम् K.32.-Comp. -अयनम् a means or instrument of singing, i. e. a lute, flute &c. Bhāg.4.4.5.-क्रमः the arrangement of a song.-गोविन्दम् N. of a lyrical drama by Jayadeva.-ज्ञ a. versed in the art of singing; गीतज्ञो यदि योगेन नाप्नोति परमं पदम् Y.3.116.-प्रिय a. fond of song or music. (-यः) an epithet of Śiva. (-या) N. of one of the Mātṛis attending on Skanda.-बन्धनम् an epic poem to be sung; शृणुमः किमिदं स्वप्ने गीतबन्धनमुत्तमम् Rām.7.71.21.-मोदिन् m. a Kinnara.-शास्त्रम् the science of music. -
16 चैत्य _caitya
चैत्य a. Relating to a pile.-त्यः The individual soul.-त्यम् 1 The ant-hill; नागहेतोः सुपर्णेन चैत्यमुन्मथितं यथा Rām.4.19.24.-2 A pile of stones forming a land- mark.-3 A monument, tomb-stone.-4 A sacrificial shed; देवस्थानेषु चैत्येषु नागानामालयेषु च Mb.3.19.67; कच्चिच्चैत्यशतैर्जुष्टः Rām.2.1.43; प्रासादगोपुरसभाचैत्यदेव- गृहादिषु Bhāg.9.11.27.-5 A place of religious worship, altar, sanctuary.-6 A temple.-7 A reflection.-8 A religious fig-tree or any tree growing by the side of streets; चैत्ययूपाङ्किता भूमिर्यस्येयं सवनाकरा Mb.1.1.229; Me.23 (रथ्यावृक्ष Malli.)-Comp. -अग्निः sacred fire, Pañch.1.6.-तरुः, -द्रुमः, -वृक्षः a fig-tree standing on a sacred spot.-पालः the guardian of a sanctuary.-मुखः a hermit's water-pot. -
17 तिलः _tilḥ
तिलः [तिल्-क्]1 The seasamum plant; नासाभ्येति तिल- प्रसूनपदवीम् Gīt.1.-2 The seed of this plant; नाकस्मा- च्छाण्डिलीमाता विक्रीणाति तिलैस्तिलान् । लुञ्चितानितरैर्येन कार्यमत्र भविष्यति ॥ Pt.2.7.-3 A mole, spot.-5 A small particle, as much as a sesamum-seed; तिले तालं पश्यति 'makes mountains of molehills.'-Comp. -अन्नम् rice with sesamum seed.-अप्, -अम्बु, -उदकम् water with sesamum seed offered to the dead as a libation; एते यदा मत्सुहृदोस्तिलापः Bhāg.1.12.15; श्राद्धानि नो$धिभुजे प्रसभं तनूजैर्दत्तानि तीर्थसमये$प्यपिबत्तिलाम्बु Bhāg.7.8.45; Ś.3; तेषो दत्त्वा तु हस्तेषु सपवित्रं तिलोकदम् Ms.3.223.-उत्तमा N. of an Apsaras.-ओदनः, -नम् a dish of milk, rice and sesamum.-कठः sesamum powder (Mar. तिळकूट).-कल्कः dough made of ground sesamum. ˚जः oil-cake made of the sediment of ground sesamum.-कालकः 1 a mole, a dark spot under the skin.-2 a disease of the penis, in which the fleshy parts become black and die off.-किट्टम्, -खलिः f.,-खली, -चूर्णम् the caky sediment of sesamum after the oil is extracted; स्थाल्यां वैदूर्यमय्यां पचति तिलखलीमिन्धनैश्चन्दनाद्यैः Bh.2.1.-चतुर्थी The 4th day of the dark-half of Māgha.-तण्डुलकम् an embrace (so called because in it the two bodies are united together like rice mixed up with sesamum-seed).-तैलम् sesamum-oil;-द्वादशी The 12th day of a particular month (kept as a festival); तां रणस्वामिनं द्रष्टुं तिलद्वादश्यहे गताम् Rāj. T.5.395.-धेनुः f. sesamum made up in the form of a cow and offered as a present to a Brāhmaṇa. 'यावता वस्त्रेण कृत्स्ना धेनुराच्छादिता भवति तद्वस्त्र- पूरिततिलाः' is the another meaning given in the com.; भरणीषु द्विजातिभ्यस्तिलधेनुं प्रदाय वै Mb.13.64.35.-पर्णः turpentine. (-र्णम्) sandal-wood.-पर्णी 1 the sandal tree.-2 frankincense.-3 turpentine.-पर्णिका, -पर्णि (र्ण)कम् sandal-wood.-पिच्चटम् Sweetmeat of sesa- mum powder and sugar; L. D. B.-पिञ्जः, -पेजः barren sesamum.-पीडः an oilman; स्नेहेन तिलवत्सर्वं सर्गचक्रे निपीड्यते । तिलपीडैरिव Mb.12.174.24.-भाविनी jasmine.-मयूरः a species of peacock.-रसः, -स्नेहः sesamum oil.-होमः a burnt offering of sesamum. -
18 तुद् _tud
तुद् 6 U. (तुदति-ते, तुन्न)1 To strike, wound, hit; तुतोद गदया चारिम् Bk.14.81;15.37; Śi.2.77.-2 To prick, goad.-3 To bruise, hurt.-4 To pain, vex, torment, afflict; सुतीक्ष्णधारापतनोग्रसायकैस्तुदन्ति चेतः प्रसभं प्रवासिनाम् Ṛs.2.4;6.28. -
19 नेमिः _nēmiḥ _मी _mī
नेमिः मी f. 4 The circumfercnce, ring or felly of a wheel; उपोढशब्दा न रथाङ्गनेमयः Ś.7.1; चक्रनेमिक्रमेण Me.111; R.1.17,39.-2 Edge, rim; भुजान् कुठारेण कठोरनेमिना चिच्छेद रामः प्रसभं त्वहेरिव Bhāg.9.15.34.-3 A windlass.-4 A circumference (in general); उदधिनेमि R.9.1.-5 A thunderbolt.-6 The earth.-मिः The tree तिनिश.-Comp. -तुम्बारम् The felly and nave; शोभनमस्य चक्रस्य नेमितुम्बारम् ŚB. on Ms.1.4.2.-वृत्ति a. following the course of, acting like, the outer rims of the wheel; न व्यतीयुः प्रजास्तस्य नियन्तुर्नेमिवृत्तयः R.1.17. -
20 पटुता _paṭutā _त्वम् _tvam
पटुता त्वम् 1 Cleverness.-2 Skilfulness, proficiency.-3 Activity, power of working; अङ्गानि प्रसभं त्यजन्ति पटुताम् Mu.3.1.
Страницы
- 1
- 2
См. также в других словарях:
rása-bhāva-vid — रसभावविद् … Indonesian dictionary
rása-bheda — रसभेद … Indonesian dictionary
rása-bhedin — रसभेदिन् … Indonesian dictionary
rása-bhoga-muktâ̱valī — रसभोगमुक्तावली … Indonesian dictionary
rása-bhojana — रसभोजन … Indonesian dictionary
rása-bheshaja-kalpa — रसभेषजकल्प … Indonesian dictionary
pra-sabha — प्रसभ … Indonesian dictionary
prasabhôddhṛita — प्रसभोद्धृत … Indonesian dictionary
