-
1 रसग्ग
රසග්ග rasagga nthe finest quality of taste. -
2 रसगान्धार
-
3 रसगुण
rása-guṇamfn. possessing the quality of taste Mn. I, 78.
-
4 रसगोविन्द
rása-govindam. N. of wk.
-
5 रसग्रह
rása-grahamfn. apprehending flavours, having a taste for enjoyments BhP. ;
m. the organ of taste ib.
-
6 रसग्राहक
-
7 सारसगृध्र
-
8 रस
rásam. (ifc. f. ā) the sap orﾠ juice of plants, Juice of fruit, any liquid orﾠ fluid, the best orﾠ finest orﾠ prime part of anything, essence, marrow RV. etc. etc.;
water, liquor, drink MBh. Kāv. etc.;
juice of the sugar-cane, syrup Suṡr. ;
any mixture, draught, elixir, potion R. BhP. ;
melted butter L. ;
(with orﾠ scil. gavām) milk MBh. ;
(with orﾠ scil. vishasya) poison Daṡ. Rājat. ;
nectar L. ;
soup, broth L. ;
a constituent fluid orﾠ essential juice of the body, serum, (esp.) the primary juice called chyle (formed from the food andﾠ changed by the bile into blood) ib. ;
mercury, quicksilver (sometimes regarded as a kind of quintessence of the human body, else where as the seminal fluid of Ṡiva) Sarvad. ;
semen virile RV. I, 105, 2 ;
myrrh L. ;
any mineral orﾠ metallic salt Cat. ;
a metal orﾠ mineral in a state of fusion (cf. upa-, mahā-r-);
gold L. ;
Vanguieria Spinosa L. ;
a species of amaranth L. ;
green onion L. ;
resin L. ;
= amṛita L. ;
taste, flavour (as the principal quality of fluids, of which there are 6 original kinds, viz. madhura, sweet;
amla, sour;
lavaṇa, salt;
kaṭuka, pungent;
tikta, bitter;
andﾠ kashāya, astringent;
sometimes 63 varieties are distinguished, viz. beside the 6 original ones, 15 mixtures of 2, 20 of 3, 15 of 4, 6 of 5, andﾠ 1 of 6 flavours) ṠBr. etc. etc.;
N. of the number « six» VarBṛS. Ṡrutab. ;
any object of taste, condiment, sauce, spice, seasoning MBh. Kāv. etc.;
the tongue (as the organ of taste) BhP. ;
taste orﾠ inclination orﾠ fondness for (loc. with orﾠ scil. upari, orﾠ comp.), love, affection, desire MBh. Kāv. etc.;
charm pleasure, delight ib. ;
(in rhet.) the taste orﾠ character of a work, the feeling orﾠ sentiment prevailing in it (from 8 to 10 Rasas are generally enumerated, viz. ṡṛiṅgāra, love;
vīra, heroism;
bībhatsa, disgust;
raudra, anger orﾠ fury;
hāsya, mirth;
bhayānaka, terror;
karuṇa, pity;
adbhuta, wonder;
ṡānta, tranquillity orﾠ contentment;
vātsalya, paternal fondness;
the last orﾠ last two are sometimes omitted;
cf. under bhāva) Bhar. Daṡar. Kāvyâd. etc.. ;
the prevailing sentiment in human character Uttarar. Rājat. ;
(with Vaishṇavas) disposition of the heart orﾠ mind, religious sentiment (there are 5 Rasas orﾠ Ratis forming the 5 degrees of bhakti q.v.,
viz. ṡānti, dāsya, sākhya, vātsalya, andﾠ mādhurya) W. ;
a kind of metre Piṇg. ;
N. of the sacred syllable, « Om» ṠāṇkhGṛ. ;
the son of a Nishāda andﾠ a Ṡanakī L. ;
(ā) f. seeﾠ s.v.
- रसकङ्कालि
- रसकदम्बकल्लोलिनी
- रसकर्पूर
- रसकर्मन्
- रसकलिका
- रसकल्पना
- रसकल्पलता
- रसकल्पसारस्तव
- रसकल्याणीव्रत
- रसकषाय
- रसकुल्या
- रसकेतु
- रसकेसर
- रसकोमल
- रसकौतुक
- रसकौमुदी
- रसक्रिया
- रसगङ्गाधर
- रसगन्ध
- रसगन्धक
- रसगर्भ
- रसगान्धार
- रसगुण
- रसगोविन्द
- रसग्रह
- रसग्राहक
- रसघन
- रसघ्न
- रसचन्द्र
- रसचन्द्रिका
- रसचिन्तामणि
- रसचूडामणि
- रसज
- रसजात
- रसज्ञ
- रसज्ञान
- रसज्येष्ठ
- रसज्वर
- रसतत्त्वसार
- रसतन्मात्र
- रसतम
- रसतरंगिणी
- रसतस्
- रसता
- रसतेजस्
- रसत्व
- रसद
- रसदण्ड
- रसदर्पण
- रसदालिका
- रसदीपिका
- रसदीर्घिका
- रसद्राविन्
- रसधतु
- रसधेनु
- रसनाथ
- रसनाभ
- रसनायक
- रसनिबन्ध
- रसनिरूपण
- रसनिवृत्ति
- रसनेत्रिका
- रसनेत्री
- रसन्तम
- रसपति
- रसपद्धति
- रसपद्मचन्द्रिका
- रसपद्माकर
- रसपरिमल
- रसपर्पटी
- रसपाकज
- रसपाचक
- रसपारिजात
- रसपुष्प
- रसप्रकाश
- रसप्रदीप
- रसप्रबन्ध
- रसप्राशनी
- रसफल
- रसबन्धन
- रसबोध
- रसभङ्ग
- रसभव
- रसभस्मन्
- रसभावविद्
- रसभेद
- रसभेदिन्
- रसभेषजकल्प
- रसभोगमुक्तावली
- रसभोजन
- रसमञ्जरी
- रसमणि
- रसमय
- रसमल
- रसमहार्णव
- रसमातृ
- रसमातृका
- रसमात्र
- रसमिश्र
- रसमीमांसा
- रसमुक्तावलि
- रसमूला
- रसयामल
- रसयोग
- रसयोनि
- रसरत्न
- रसरसार्णव
- रसरहस्य
- रसराज
- रसलेह
- रसलोह
- रसवत्
- रसवती
- रसवर
- रसवर्ज
- रसवह
- रसवाद
- रसविक्रय
- रसविक्रयिन्
- रसविक्रेतृ
- रसविद्
- रसविद्ध
- रसविलास
- रसविवेक
- रसविशेष
- रसवैशेषिक
- रसशब्दसारणिनिघण्टु
- रसशार्दूल
- रससास्त्र
- रसशुक्त
- रसशोधन
- रससंस्कार
- रससंकेत
- रससंग्रह
- रससंग्राही
- रससदन
- रससमुच्चय
- रससर्वस्व
- रससागर
- रससार
- रससिद्ध
- रससिद्धान्तसंग्रह
- रससिद्धान्तसागर
- रससिद्धि
- रससिन्दूर
- रससिन्धु
- रससुधाकर
- रससुधानिधि
- रससुधाम्भोधि
- रससूत्रस्थान
- रससेतु
- रसस्थान
- रसहरण
- रसहारिन्
- रसहृदय
- रसहेमन्
-
9 अप् _ap
अप् f. [आप् -क्विप् -ह्रस्वश्च Uṇ.2.58] (Deelined in classical language only in pl.; आपः, अपः, अद्भिः, अद्भषः, अपाम् and अप्सु, but in singular and pl. in Veda)1 Water (regarded in Ved. as sacred divinities, आपो देवीः); खानि चैव स्पृशेदद्भिः Ms.2.6. Water is generally considered to be the first of the 5 elements of creation, as in अप एव ससर्जादौ तासु बीजमवासृजत् Ms.1.8; या सृष्टिः स्रष्टुराद्या Ś.1.1; but in Ms.1.78 it is said to have been created from ज्योतिस् or तेजस् after मनस्, आकाश, वायु and ज्योतिस् or अग्नि; ज्योतिषश्च विकुर्वाणादापो रसगुणाः स्मृताः । अद्भयो गन्धगुणा भूमिरित्येषा सृष्टिरादितः ॥-2 Air, the intermediate region.-3 The star S virginis (चित्रा). For the changes of अप् at the end of comp. See P.V.4.74,VI.3.97- 98. [cf. L. aqua, Gr. appos; Lith. uppe, Goth. ahva; Pers. ab; Zend ap; Old Germ. aha].-Comp. -कृत्स्नम् deep meditation by means of water.-चरः, -सरः an aquatic animal. त्रीण्याद्यान्याश्रितास्त्वेषां मृगगर्ताश्रया$प्सराः Ms. 7.72. Seeअप्सरः. -पतिः 1 'Lord of waters', N. of Varuṇa.-2 the ocean.-पित्तम fire. For other comps. see s. v. अपाम् enters into several compounds; e. g. अपांसंवर्तः destruction of the world by water; अपांवत्सः 'calf of waters', N. of a star; अपांनपात्, ˚नप्ता, ˚नप्त्रिय, ˚गर्भ, अपान्नपात्, अपोनपात् Ved. N. of Agni or fire as sprung from water; cf. Ms.9.321; अपांपतिः, -निधिः, -नाथः; अणतिः lord of waters, the ocean; N. of Varuṇa; अपांपित्तम् fire. -
10 दारः _dārḥ
दारः 1 A rent, gap, cleft, hole.-2 A ploughed field.-राः [दारयन्ति (भ्रातॄन्) इति दाराः; cf P.III.3.2. Vārt.] -m. (pl.) A wife; एते वयममी दाराः कन्येयं कुलजीवितम् Ku.6.63; दशरथदारानधिष्ठाय वसिष्ठः प्राप्तः U.4. Pt.1.1; Ms.1.112;2.217; Ś.4.17; 5.29.-Comp. -अधिगम- नम् marriage; Ms.1.112.-अधीन a. dependent on a wife; दाराधीनस्तथा स्वर्गः पितॄणामात्मनश्च ह Ms.9.24.-उप- संग्रहः, -संग्रहः, -ग्रहः, -परिग्रहः, -ग्रहणम् marriage; नवे दारपरिग्रहे U.1.19; ततस्तद्वचसा चक्रे स मतिं दारसंग्रहे Bm.1.95;1.462; यदुच्यते द्विजातीनां शूद्राद्दारोपसंग्रहः । नैतन्मम मतम् Y.1.56.-कर्मन् n.,-क्रिया marriage; असपिण्डा च या मातुरसगोत्रा च या पितुः । सा प्रशस्ता द्विजातीनां दारकर्मणि मैथुने ॥ Ms.3.5; सवर्णाग्रे द्विजातीनां प्रशस्ता दारकर्मणि 12; अथ राजा दशरथस्तेषां दारक्रियां प्रति (चिन्तयामास) Rām.1.18.37; (विचिन्त्य) दारक्रियायोग्यदशं च पुत्रम् R.5.4.-बलिभुज् m. a crane, crow. -
11 रसः _rasḥ
रसः [रस्-अच्]1 Sap, juice (of trees); इक्षुरसः, कुसुमरसः &c.-2 A liquid, fluid; यष्टव्यं पशुभिर्मुख्यैरथो बीजै रसैरिति Mb.14.91.21; न्यस्ताक्षरा धातुरसेन यत्र Ku.1.7.-3 Water; सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि रसं रविः R.1.18; Bv.2.144.-4 Liquor, drink; Ms.2.177.-5 A draught, potion.-6 Taste, flavour, relish (fig. also) (considered in Vaiś. phil. as one of the 24 gunas; the rasas are six; कटु, अम्ल, मधुर, लवण, तिक्त and कषाय); परायत्तः प्रीतेः कथ- मिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4; U.2.2.-7 A sauce, condi- ment,-8 An object of taste; मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4.-9 Taste or inclination for a thing, liking, desire; रसवर्जं रसो$प्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते Bg.2.59; इष्टे वस्तुन्युपचितरसाः प्रेमराशीभवन्ति Me.114.-1 Love, affec- tion; जरसा यस्मिन्नहार्यो रसः U.1.39; प्रसरति रसो निर्वृतिघनः 6.11 'feeling of love'; रसादृते V.2.21; Ku. 3.37.-11 Pleasure, delight, happiness; चिरात्सुतस्पर्श- रसज्ञतां ययौ R.3.26.-12 Charm, interest, elegance, beauty.-13 Pathos, emotion, feeling.-14 (In poetic compositions) A sentiment; नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती कवेर्जयति; K. P.1. (The rasas are usually eight:-- शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । भीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाट्ये रसाः स्मृताः ॥ but sometimes शान्तरस is added; thus making the total number 9; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः K. P.4; sometimes a tenth, वात्सल्यरस, is also added. Rasas are more or less a necessary factor of every poetic composition, but, according to Viśvanātha, they constitute the very essence of poetry; वाक्यं रसात्मकं काव्यम् S. D.3.).-15 Essence, pith, best part; ब्रह्म तेजोमयं शुक्रं यस्य सर्वमिदं रसःMb.12.24.9.-16 A con- stituent fluid of the body.-17 Semen virile.-18 Mer- cury.-19 A poison, poisonous drink; as in तीक्ष्णरस- दायिनः; रसविधानकौशलैः Dk.2.8.-2 Any mineral metallic salt.-21 Juice of the sugar-cane.-22 Milk.-23 Melted butter.-24 Nectar; मयः कूपरसे$क्षिपत् Bhāg.7.1.59-6.-25 Soup, broth.-26 A symboli- cal expression for the number 'six'.-27 Green onion.-28 Myrrh.-29 Gold.-3 A metal in a state of fusion.-31 See रसातल; अनेन नूनं वेदानां कृतमाहरणं रसात् Mb.12.347.67.-32 The tongue (as the organ of taste); वाण्यां च छन्दांसि रसे जलेशम् Bhāg.8.2.27; जितं सर्वं जिते रसे 11.8.21.-33 (With Vaiṣṇavas.) Dispo- sition of the heart or mind (the five Rasas are शान्ति, दास्य, साख्य, वात्सल्य and माधुर्य).-Comp. -अग्रजम् an ointment prepared from the calx of brass.-अञ्जनम् vitriol of copper, a sort of collyrium.-अधिक a.1 tasty.-2 abounding in pleasures, splendid; Ś.7.2 (v. l.). (-कः) borax.-अन्तरम् 1 a different taste.-2 different feelings or sentiments.-अभिनिवेशः intentness of affection.-अम्लः 1 a kind of sorrel.-2 sour sauce.-अयनम् 1 an elixir of life (elixir vitæ), any medicine supposed to prolong life and prevent old age; निखिलरसायनमहितो गन्धेनोग्रेण लशुन इव R. G.-2 (fig.) serving as an elixir vitæ, i. e. that which gratifies or regales; आनन्दनानि हृदयैकरसायनानि Māl.6.8; मनसश्च रसायनानि U.1.37; श्रोत्र˚, कर्ण˚ &c.-3 alchemy or chemistry.-4 any medicinal compound.-5 butter-milk.-6 poison.-7 long pepper.(-नः) 1 an alchemist.-2 N. of Garuḍa. ˚श्रेष्ठः mer- cury. (-नी f.)1 a channel for the fluids of the body.-2 N. of several plants:-- गुडूची, काकमाची, महाकरञ्ज, गोरक्षदुग्धा and मांसच्छदा.-आत्मक a.1 consisting of juice or sentiment.-2 elegant, beautiful.-3 having taste or flavour.-4 ambrosial; रसात्मकस्योडुपतेश्च रश्मयः Ku.5.22.-5 fluid, liquid, watery; सोमो भूत्वा रसात्मकः Bg.15.13.-आदानम् absorption of fluid, suction.-आधारः the sun.-आभासः 1 the semblance or mere appearance of a sentiment; अनौचित्यप्रवृत्तत्वे आभासो रसभावयोः S. D.-2 an improper manifestation of a sentiment.-आश्रयः a. embodying or representing sentiments.-आस्वादः 1 tasting juices of flavours.-2 perception or appreciation of poetic sentiments, a perception of poetical charm; as in काव्यामृतरसास्वादः.-आस्वादिन् m. a bee.-आह्वः tur- pentine.-इक्षुः sugar-cane.-इन्द्रः 1 mercury.-2 the philosopher's stone (the touch of which is said to turn iron into gold); ˚वेधजम्, संजातम् the gold.-उत्तमम् milk.(-मः) 1 quicksilver.-2 Phaseolus Mungo (Mar. मूग).-3 milk.-उत्पत्तिः 1 production of taste.-2 development of passion or sentiment.-3 generation of the vital fluids.-उद्भवम् 1 a pearl.-2 vermilion.-उपलम् a pearl.-ऊनम् garlic; also ऊनकः.-ओदनम् rice boiled in meat-broth.-कर्पूरम् sublimate of mer- cury.-कर्मन् n. preparation of quicksilver.-केसरम् camphor.-क्रिया the inspissation and application of fluid remedies.-गन्धः, -न्धम् gum-myrrh.-गन्धकः 1 myrrh.-2 sulphur.-गर्भम् 1 = रसाञ्जन.-2 vermilion.-गुण a. possessing the quality of taste; ज्योतिषश्च विकुर्वाणा- दापो रसगुणाः स्मृताः Ms.1.78.-ग्रह a.1 perceiving flavours.-2 appreciating or enjoying pleasures. (-हः) the organ of taste.-घन a. full of juice.-घ्नः borax.-जः 1 sugar, molasses.-2 an insect produced by the fermentation of liquids.-जम् blood. -a. bred in fluids; Ms.11.143.-जातम् an ointment prepared from the calx of brass.-ज्ञ a.1 one who appreciates the flavour or excellence of, one who knows the taste of; सांसारिकेषु च सुखेषु वयं रसज्ञाः U.2.22.-2 capable of discerning the beauty of things.(-ज्ञः) 1 a man of taste or feeling, a critic, an appreciative person, a poet.-2 an alchemist.-3 a physician, or one who prepares mer- curial or other chemical compounds. (-ज्ञा) the tongue; सखि मा जल्प तवायसी रसज्ञा Bv.2.59; (-रसज्ञता, त्वम् means1 poetical skill.-2 alchemy.-3 knowledge of flavours.-4 discrimination.).-ज्ञानम् a branch of medical science.-ज्येष्ठः 1 the sweet taste.-2 the love sentiment.-तन्मात्रम् the subtle element of taste.-तेजस् n. blood.-दः 1 a physician; Mb.12.121.45.-2 a spy who administers poison; Kau. A.1.12.-द्राविन् a kind of citron.-धातु n. quicksilver.-धेनुः a cow consisting of fruit-juice.-नाथः mercury.-नायकः N. of Sacute;iva.-निवृत्तिः loss of taste.-नेत्रिका red arsenic.-पाकजः molasses.-पाचकः a cook.-प्रबन्धः any poetical com- position, particularly a drama.-फलः the cocoanut tree.-भङ्गः the interruption or cessation of a sentiment.-भवम् blood.-भस्मम् n. oxide of mercury.-भेदः a preparation of quicksilver.-मलम् impure excretions.-मातृका the tongue.-योगः juices mixed scientifically.-राजः, -लोहः 1 = रसाञ्जन.-2 quick-silver.-वादः alche- my.-विक्रयः sale of liquors.-विद्धम् artificial gold.-शास्त्रम् the science of alchemy.-शोधनः borax. (-नम्) purification of mercury.-सरोरुहम् a red lotus.-सिद्ध a.1 accomplished in poetry, conversant with sentiments; जयन्ति ते सुकृतिनो रससिद्धाः कवीश्वराः Bh.2.24.-2 skilled in alchemy.-सिद्धिः f. skill in alchemy.-सिन्दूरम् a cinnabar made of zinc, mercury, blue vitriol and nitre.-स्थानम् vermilion. -
12 रसनम् _rasanam
रसनम् [रस्-ल्युट्]1 Crying, screaming, roaring, sounding, tinkling, noise or sound in general.-2 Thun- der, rumbling or muttering of clouds.-3 Taste, fla- vour.-4 The organ of taste, the tongue; इन्द्रियं रसग्राहकं रसनं जिह्वाग्रवर्ति T. S.; Bg.15.9; न जयेद्रसनं यावज्जितं सर्वं जिते रसे Bhāg.11.8.21.-5 Perception, appreciation, sense; सर्वे$पि रसनाद्रसाः S. D. 244.-नः Phlegm. -
13 सारस
sārasa1) mf (ī)n. (fr. saras) relating orﾠ belonging to orﾠ coming from a pond orﾠ lake Kāv. VarBṛS. Suṡr. ;
m. (ifc. f. ā) the Indian orﾠ Siberian crane, Aedea Sibirica Mn. MBh. etc.;
a swan = haṉsa Ṡiṡ. XII, 44 (Sch.) ;
a bird in general (cf. rāja-s-);
the moon L. ;
(in music) a kind of measure Saṃgīt. ;
N. of a son of Garuḍa MBh. ;
of a son of Yadu Hariv. ;
of a hunchback ( B. - saka) Mālav. ;
(ī) f. a female Indian crane MBh. Mṛicch. ;
(am) n. a lotus Caurap. ;
a woman's zone orﾠ girdle (= sārasana) L. ;
sâ̱rasa2) mfn. crying, calling Nalôd. ;
- सारसगृध्र
- सारसद्वितीय
- सारसप्रिया
См. также в других словарях:
rása-gāndhāra — रसगान्धार … Indonesian dictionary
rása-govinda — रसगोविन्द … Indonesian dictionary
rása-graha — रसग्रह … Indonesian dictionary
rása-grāhaka — रसग्राहक … Indonesian dictionary
rása-guṇa — रसगुण … Indonesian dictionary
sārasa-gṛidhra — सारसगृध्र … Indonesian dictionary
