Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

मध्यमभृतक

  • 21 अभ्युदय _abhyudaya

    अभ्युदय a. Rising.
    -यः 1 Rise (of heavenly bodies); sunrise.
    -2 Rise, prosperity, good fortune, elevation, success; स्पृशन्ति नः स्वामिनमभ्युदयाः Ratn.1 success; भवो हि लोकाभ्युदयाय तादृशाम् R.3.14; Ms.3.254; Bh. 2.63; R.12.3, V.5.
    -3 A festival; any religious or festive celebration, festive occasion; ˚कालः joyous or festive occasion; Ś.7; प्रतिषिद्धा पिवेद्या तु मद्यमभ्युदयेष्वपि Ms.9.84.
    -4 Beginning, commencement.
    -5 Occur- rence, happening.
    -6 Accomplishment of a desired object (which is the cause of festivity).
    -7 The tonsure ceremony.
    -8 A Śrāddha performed on account of child-birth (वृद्धिश्राद्धम्)
    -Comp. -अर्थकम् Śrāddha for prosperity or elevation.
    -इष्टिः f. N. of a particular expiatory sacrifice.

    Sanskrit-English dictionary > अभ्युदय _abhyudaya

  • 22 अभ्युपे _abhyupē

    अभ्युपे 2. P. [˚उप-इ]
    1 To go near, approach, ar- rive, enter; व्यतीतकालस्त्वहमभ्युपेतः R.5.14,16.22; त्रिरह्नो$ भ्युपयन्नपः Ms.11.259 entering the water i. e. bathing; Y.3.3.
    -2 To go to or enter a particular state, attain to; सत्यं न तद्यच्छलमभ्युपैति H.3.54 so ब्राह्मणतां, वैश्यतां, सखित्वम् &c.
    -3 To agree, (to do something), accept, promise, undertake; मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः Me.4. अस्यै दास्यमभ्युपेतं मया Dk.44,55,89,138,159.
    -4 To admit, grant, own, acknowledge, Śi.11.67; श्रुत्यैव च तर्कस्याभ्युपेतत्वात् Ś. B.; Dk.45.
    -5 To approve, agree with, assent to.
    -6 To obey, submit to, be faith- ful to; विरोध्य मोहात्पुनरभ्युपेयुषाम् Ki.18.42.

    Sanskrit-English dictionary > अभ्युपे _abhyupē

  • 23 अवगुण्ठनम् _avaguṇṭhanam

    अवगुण्ठनम् 1 The act of covering the head of women; hiding, veiling.
    -2 A veil (for the face); (fig. also); अवगुण्ठनसंवीता कुलजाभिसरेद्यदि S. D.; अवगुण्ठनपटक्षेपं विधत्ते विधुः ibid; कृतशीर्षावगुण्ठनः Mu.6; उत्सृष्टसत्पुरुषोचितलज्जा- वगुण्ठनानाम् Ve.3; Mk.4.24; Śi.5.17.
    -3 A covering, पश्येष्टदारदारांस्ते भ्रष्टलज्जावगुण्ठनान् Rām.6.111.62. mantle (in general).
    -4 A sweeping broom.
    -Comp. -मुद्रा [अवगुण्ठनाय मुद्रा] a sort of religious ceremony; सव्यहस्त- कृता मुष्टिदीर्घा$धोमुखतर्जनी । अवगुण्ठनमुद्रेयमभितो भ्रमिता मता ॥

    Sanskrit-English dictionary > अवगुण्ठनम् _avaguṇṭhanam

  • 24 अविरोधः _avirōdhḥ

    अविरोधः 1 Consistency, compatibility, congruity सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्थाविरोधेन ये Bh.2.74 consistently with their own interest; सर्वेषामविरोधेन ब्रह्मकर्म समारभे Pūjāmantra.
    -2 Absence of impediment.
    -3 Assent, concurrence, consistency, harmony; निजधर्मा- विरोधेन यस्तु सामायिको भवेत् Y.2.186..

    Sanskrit-English dictionary > अविरोधः _avirōdhḥ

  • 25 उद्यमः _udyamḥ

    उद्यमः 1 Raising, elevation.
    -2 Strenuous or assiduous effort, exertion, diligence, perseverance; निशम्य चैनां तपसे कृतोद्यमाम् Ku.5.3; शशाक मेना न नियन्तुमुद्यमात् 5, firm resolve; उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः Pt.2.135.
    -3 Readiness, preparation; गन्तुमुद्यमो विहितः became ready to go Pt.1.
    -Comp. -भङ्गः discouragement.
    -भृत् a. undergoing exertions, striving hard; सामान्यास्तु परार्थ- मुद्यमभृतः स्वार्थाविरोधेन ये Bh.2.74.

    Sanskrit-English dictionary > उद्यमः _udyamḥ

  • 26 त्यागिन् _tyāgin

    त्यागिन् a.
    1 Leaving, abandoning, giving up &c.
    -2 Giving away, a donor.
    -3 Heroic, brave.
    -4 Liberal.
    -5 Sacrificing.
    -6 One who does not look to any reward or result from the performance of cere- monial rites; यस्तु कर्मफलत्यागी स त्यागीत्यमभिधीयते Bg.18.11.

    Sanskrit-English dictionary > त्यागिन् _tyāgin

  • 27 दूर _dūra

    दूर a. (Compar. दवीयस्, superl. दविष्ठ)
    1 Distant, remote, far off, a long way off, long; किं दूरं व्यवसायिनाम् Chāṇ.73; न योजनशतं दूरं वाह्यमानस्य तृष्णया H.1.146,49.
    -2 Very high, up; दूरमप्युदितः सूर्यः शशाङ्क इव लक्ष्यते Rām.3.16.18.
    -3 Excessive, very much; विचिक्षिपे शूलभृतां सलीलं स पत्रिभिर्दूरमदूरपातैः Ki.17.53.
    -रम् Dis- tance, remoteness. [N. B. Some of the oblique cases of दूर are used adverbially as follows:-- (a) दूरम् to a distance, far away, far or distant from (with abl. or gen.); ग्रामात् or ग्रामस्य दूरम् Sk.
    -2 high above.
    -3 deeply, far below.
    -4 highly, in a high degree, very much; नेत्रे दूरमनञ्जने S. D.
    -5 entirely, completely; निमग्नां दूरमम्भसि Ks.1.29; दूरमुद्धूतपापाः Me.57; दूरकृ to surpass, exceed सा तस्य कर्मनिर्वृतैर्दूरं पश्चात्कृता फलैः R.17.18. ˚करण a. making far or distant, removing. ˚गम a. going far away; दूरंगमं ज्योतिषां ज्योतिरेकम् Vāj.34.1. (b) दूरेण
    1 far, from a distant place, from afar; खलः कापठ्यदोषेण दूरेणैव विसृज्यते Bv.1.78.
    -2 by far, in a high degree; दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय Bg.2.49; R.1.3. v.l. (c)
    -दूरात् 1 from a distance, from afar; प्रक्षालनाद्धि पङ्कस्य दूरादस्पर्शनं वरम्, दूरादागतः 'come from afar (regarded as comp.); नदीयमभितो.........दूरात्परित्यज्यताम् Bh.1.81; R.1.6.
    -2 in a remote degree.
    -3 from a remote period. (d) दूरे far, away, in a distant place; न मे दूरे किंचित्क्षणमपि न पार्श्वे रथजवात् Ś.1.9; भोः श्रेष्ठिन् शिरसि भयमतिदूरे तत्प्रतीकारः Mu.1; Bh.3.88. ˚कृ to discard; ऋजुतां दूरे कुरु प्रेयसि Amaru.7. ˚भू, ˚ गम् to be far away or gone off; Ks. ˚तिष्ठतु let it be, never mind; दूरे तिष्ठतु तद्वृद्धिः Ks.6.37. दूरीकृ means
    1 to remove to a distance, remove, take away; आश्रमे दूरीकृतश्रमे Dk.5; Bv.1.122.
    -2 to deprive (one) of, separate; कुपिता न्यायेन दूरीकृताः Mk.9.4.
    -3 to prevent, ward off.
    -4 to surpass, excel, distance; दूरीकृताः खलु गुणैरुद्यानलता वनलताभिः Ś1.17; so दूरीमू to be away or removed, be separated from, be at a distance; दूरीभूते मयि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम् Me.85.
    -Comp. -अन्तरित a. separated by a long distance.
    -अपेत a. quite out of question.
    - आगत a. coming from afar.
    -आपातः shooting from afar.
    -आप्लाव a. jumping or leaping far.
    -आरूढ 1 mounted high.
    -2 far-advanced, intense, vehement; दूरारूढः खलु प्रणयो$सहनः V.4.
    -ईरितेक्षण a. squint-eyed.
    -उत्सारित a. driven far away, removed, banished; दूरोत्सारितहृदयानन्दः V.4.23.
    -ग, -गत a.
    1 far removed, distant.
    -2 gone far, far advanced, grown intense; न ददाह भूरुहवनानि हरितनयधाम दूरगम् Ki.12.16. दूरगत- मन्मथा$क्षमेयं कालहरणस्य Ś.3.
    -गामिन् m. an arrow
    -ग्रहणम् the supernatural faculty of seeing objects though situated at a distance.
    -दर्शन a. visible only from afar; अहो सनाथा भवतास्म यद्वयं त्रैविष्टपानामपि दूरदर्शनम् Bhāg.1.11.8.
    -दर्शन, -दृश् a. far-seeing. (
    -नः), m.
    1 a vulture.
    -2 a learned man, a Pandit. (
    -नम्) prudence, foresight.
    -दर्शिन् a. farseeing, foresighted, prudent. (-m.)
    1 a vulture.
    -2 a learned man.
    -3 a seer, prophet, sage.
    -दृष्टिः 1 longsightedness.
    -2 pru- dence, foresight.
    -पातः 1 a long fall.
    -2 a long fight.
    -3 falling from a great height.
    -पात, पातिन् a. shooting from afar; शस्त्रविद्भिरनाधृष्यो दूरपाती दृढायुधः Mb.5.165. 25.
    -पातनम् the act of shooting to a distance; Mb.4.
    -पात्र a. having a wide channel, or bed (as a river).
    -पार a.
    1 very broad (as a river); ह्रादिनीं दूरपारां च Rām.2.71.2.
    -2 difficult to be crossed. (
    -रः) a broad river. (
    -रा) an epithet of the Ganges.
    -बन्धु a. banished from wife and kinsmen; तेनार्थित्वं त्वयि विधिवशाद् दूरबन्धुर्गतो$हम् Me.6.
    -भाज् a. distant, remote.
    -भिन्न a. wounded deeply.
    -वर्तिन् a. being in the distance, far removed, remote, distant.
    -वस्त्रक a. naked.
    -वासिन् a. outlandish.
    -विलम्बिन् a. hanging far down; नवाम्बुभि- र्दूरविलम्बिनो घनाः Ś.5.12.
    -वेधिन् a. piercing from afar.
    -श्रवणम् hearing from afar.
    -श्रवस् a. far renowned.
    -संस्थ a. being at a distance, remote, far away; कण्ठा- श्लेषप्रणयिनि जने किं पुनर्दूरसंस्थे Me.3.
    -स्थ, -स्थित a. remote, far off; दूरस्थाः पर्वता रम्याः Subhāṣ; दूरस्थत्वे च यद्येकः शीलत्यागं करिष्यति Ks.13.8.

    Sanskrit-English dictionary > दूर _dūra

  • 28 प्रतिपत्तिः _pratipattiḥ

    प्रतिपत्तिः f.
    1 Getting; acquirement, gain; चन्द्रलोक- प्रतिपत्तिः; स्वर्ग˚ &c.
    -2 Perception, observation, con- sciousness, (right) knowledge; वागर्थप्रतिपत्तये R.1.1; तयोरभेदप्रतिपत्तिरस्ति मे Bh.3.99; गुणिनामपि निजरूपप्रतिपत्तिः परत एव संभवति Vās.
    -3 Assent, compliance, acceptance; प्रतिपत्तिपराङ्मुखी Bk.8.95 'averse from compliance, unyielding'.
    -4 Admission, acknowledgment.
    -5 Asser- tion, statement.
    -6 Undertaking, beginning, com- mencement.
    -7 Action, proceeding, course of action, procedure; वयस्य का प्रतिपत्तिरत्र M.4; Ku.5.42; विषाद- लुप्तप्रतिपत्तिविस्मितं सैन्यम् R.3.4 'which did not know what course of action to follow through dismay'.
    -8 Perfor- mance, doing, proceeding with; प्रस्तुतप्रतिपत्तये R.15.75.
    -9 Resolution, determination; कैकेय्याः प्रतिपत्तिर्हि कथं स्यान्मम वेदने Rām.2.22.16; व्यवसायः प्रतिपत्तिनिष्ठुरः R.8.65.
    -1 News, intelligence; कर्मसिद्धावाशु प्रतिपत्तिमानय Mu.4; Ś.6.
    -11 Honour, respect, mark of distinction, respectful behavi- our; सामान्यप्रतिपत्तिपूर्वकमियं दारेषु दृश्या त्वया Ś.4.17;7.1; R.14.22;15.12; तत् कस्मादेतस्मिन् महानुभावे प्रतिपत्तिमूढा तिष्ठसि Nāg.1; यत्स महानुभावो वाङ्मात्रेणापि अकृतप्रतिपत्तिः अदक्षिणेति मां संभावयिष्यति Nāg.2.
    -12 A method, means.
    -13 Intel- lect, intelligence.
    -14 Use, application.
    -15 Promotion, preferment, exaltation.
    -16 Fame, renown, reputation.
    -17 Boldness, assurance, confidence.
    -18 Conviction, proof.
    -19 A rite from which no advantage accrues.
    -2 The concluding portion of an action. (In Daṇḍaviveka, G. O. S.52, p.259, it means punishment of an offence.)
    -21 Disposing of a matter or a thing which has served the purpose of something else; यद् येन प्रयोजनेन सम्बद्ध- मुत्पद्यते तत् तदर्थमेव न्याय्यम् । तस्यान्यत्र गमने प्रतिपत्तिरित्येतदुपपद्यते ŚB. on MS.4.2.19. Also cf. यष हि न्यायो यदन्यत्र कृतार्थ- मन्यत्र प्रतिपाद्यत इति ŚB. on MS.4.2.22; cf. also प्रतिपत्तिश्च विविक्तकरणेन उपकरोति ŚB. on MS.6.4.3. Hence प्रतिपत्ति- कर्मन् means 'a mere disposal' (as opposed to अर्थकर्मन्); किं शाखाप्रहरणं प्रतिपत्तिकर्म उतार्थकर्मेति ŚB. on MS.4.2.1.
    -22 giving (दान); अपात्रे प्रतिपत्तिः; Mb.12.26.31; दानवारि- रसिकाय विभूतेर्वश्मि ते$स्मि सुतरां प्रतिपत्तिम् N.21.63.
    -23 Remedy (प्रतिविधान); प्रतिपत्तिं कां प्रत्यपद्यन्त मामकाः Mb.7.46. 3.
    -Comp. -दक्ष a. knowing how to act.
    -पटहः a kind of kettle drum.
    -पराङ्मुख a. obstinate, unyielding; Bk.
    -प्रदानम् Conferring promotion.
    -भेदः difference of view.
    -विशारद a. knowing how to act, skilful, clever; वायव्यमभिमन्त्र्याथ प्रतिपत्तिविशारदः Mb.1.227.16.

    Sanskrit-English dictionary > प्रतिपत्तिः _pratipattiḥ

  • 29 प्रागल्भ्यम् _prāgalbhyam

    प्रागल्भ्यम् 1 Boldness, confidence; निःसाध्वसत्वं प्रागल्भ्यम् S. D.
    -2 Pride, arrogance.
    -3 Proficiency, skill.
    -4 Development, greatness, maturity; बुद्धिप्रागल्भ्य, तमः- प्रागल्भ्य &c.
    -5 Manifestation, appearance; अवाप्तः प्रागल्भ्यं परिणतरुचः शैलतनये K. P.1. 'which has appeared'.
    -6 Eloquence; प्रागल्भ्यहीनस्य नरस्य विद्या शस्त्रं यथा कापुरुषस्य हस्ते (where प्रा˚ may mean 'boldness' also); प्रागल्भ्य- मधिकमाप्तुं वाणी बाणो बभूवेति Subhaṣ.; प्रागल्भ्यमभ्यस्तगुणा च वाणी Māl.3.11.
    -7 Pomp, rank.
    -8 Resoluteness, determination.
    -9 Impudence.
    -Comp. -बुद्धिः boldness of judgment.

    Sanskrit-English dictionary > प्रागल्भ्यम् _prāgalbhyam

  • 30 भिद् _bhid

    1
    भिद् I.1.P. (भिन्दति) To divide or cut into parts. -II. 7 U. (भिनत्ति, भिन्त्ते, बिभेद, बिभिदे, अभैत्सीत्, अभिनत्, अभिन्त्त, भेत्स्यति-ते, भेत्तुम् भिन्न)
    1 To break, cleave, split, cut asunder, rend, pierce, break through or down; अतिशीतलमप्यम्भः किं भिनत्ति न भूभृतः H.3.38; तेषां कथं नु हृदयं न भिनत्ति लज्जा Mu.3.34; Śi.8.39; Ms.3.33; R.8. 93;12.77.
    -2 To dig or tear up, excavate; U.1.23.
    -3 To pass through; यदि रोहिण्याः शकटं भिनत्ति रविनन्दनो गगनवीथ्याम् Pt.1.211,212.
    -4 (a) To divide, separate; द्विधा भिन्ना शिखण्डिभिः R.1.39. (b) To displace; आनन्दजः शोकजमश्रु बाष्पस्तयोरशीतं शिशिरो बिभेद R.14.3.
    -5 To vio- late, break, infringe; समयं लक्ष्मणो$भिनत् R.15.94; निहतश्च स्थितिं भिन्दन् दानवो$सौ बलद्विषा Bk.7.68.
    -6 To remove, take away; धैर्यमभिनदुदितं शिशुना Śi.15.87.
    -7 To disturb, interrupt; as in समाधिभेदिन्; असिपत्रवने चैव भिद्यमानानधार्मिकान् Rām.7.21.15.
    -8 To change, alter; (न) भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः Ku.1.11; or विश्वासोपगमा- दभिन्नगतयः शब्दं सहन्ते मृगाः Ś.1.14.
    -9 To expand, cause to open or blossom, open; सूर्यांशुभिर्भिन्नमिवारविन्दम् Ku.1.32; नवोषसा भिन्नमिवैकपङ्कजम् Ś.7.16; Me.19.
    -1 To disperse, scatter, scare away; भिन्नसारङ्गयूथः Ś.1.32; V.1.16.
    -11 To disjoin, disunite, set at variance; भेत्स्यामि स्वमतेन भेदकुशलो ह्येष प्रतीपं द्विषः Mu.3.13.
    -12 To loosen, relax, dissolve; पर्यङ्कबन्धं निबिडं बिभेद Ku.3.59.
    -13 To disclose, divulge.
    -14 To perplex, distract.
    -15 To distinguish, discriminate.
    -16 To explain or to understand; वचांसि योगग्रथितानि साधो न नः क्षमन्ते मनसापि भेत्तुम् Bhāg.5.1.18. -Pass. (भिद्यते)
    1 To be split, rent or shivered; धरा धारापातै- र्मणिमयशरैर्भिद्यत इव Mk.5.22.
    -2 To be divided or separated.
    -3 To expand, blossom, open.
    -4 To be loose or relaxed; प्रस्थानभिन्नां न बबन्ध नीविम् R.7.9,66.
    -5 To be different from (with abl.); न कारणात् स्वाद् बिभिदे कुमारः प्रवर्तितो दीप इव प्रदीपात् R.5.37; U.4.
    -6 To be destroyed.
    -7 To be divulged or betrayed, get abroad; षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः &c. Pt.1.99.
    -8 To be harassed, pained or afflicted.
    -9 To be frightened or alarmed; अम्भसा भिद्यते सेतुस्तथा मन्त्रो$प्यरक्षितः । पैशुन्याद् भिद्यते स्नेहो वाचा भिद्येत कातरः ॥ Pt.1.12.
    -1 To separate oneself from, keep aloof from. -Caus. (भेदयति-ते)
    1 To split, cleave, divide, tear &c.
    -2 To destroy, dissolve.
    -3 To disunite, set at variance.
    -4 To perplex.
    -5 To seduce. -Desid. (बिभित्सति-ते) To wish to break &c.
    2
    भिद् a. (At the end of comp.) Breaking, splitting; destroying &c.; तुरगविचयव्यग्रानुर्वीभिदः U.1.23. -f.
    1 Breaking, splitting, dividing.
    -2 Difference.
    -3 A sort, kind.

    Sanskrit-English dictionary > भिद् _bhid

  • 31 मर्मन् _marman

    मर्मन् n. [मृ-मनिन्]
    1 (a) A vital part of the body, the vitals, weak or tender point of the body); तथैव तीव्रो हृदि शोकशङ्कुर्मर्माणि कृन्तन्नपि किं न सोढः U.3.35; Y. 1.153; Bk.16; स्वहृदयमर्मणि वर्म करोति Gīt.4. (b) Any vital member or organ.
    -2 Any weak or vulnerable point, a defect, failing; ते$न्योन्यमभिसंसृत्य क्षिपन्तो मर्मभिर्मिथः Bhāg.8.1.27.
    -3 The core, quick.
    -4 Any joint (of a limb).
    -5 The secret or hidden meaning, the pith or essence (of anything); काव्यमर्मप्रकाशिका टीका; नत्वा गङ्गाधरं मर्मप्रकाशं तनुते गुरुम्--नागेशभट्ट.
    -6 A secret, a mystery.
    -7 Truth.
    -Comp. -अतिग a. piercing deeply into the vital parts; तथा मर्मातिगैर्भीष्मो निजघान महारथान् Mb. 6.9.85; मर्मातिगैरनृजुभिर्नितरामशुद्धैर्वाक्सायकैरथ तुतोद तदा विपक्षः Śi.2.77.
    -अन्वेषणम् 1 probing the vital parts.
    -2 seeking weak or vulnerable points.
    -आवरणम् an ar- mour, a coat of mail.
    -आविध्, -उपघातिन् a. piercing the vitals (of the heart); अपि मर्माविधो वाचः सत्यं रोमाञ्च- यन्ति माम् Mv.3.1; चिरं क्लिशित्वा मर्माविध् (v. l. मर्माविद्) रामो विलुभितप्लवम् Bk.5.52.
    -कीलः a husband.
    -ग a. piercing to the quick, very acute, poignant.
    -घातः wounding the vitals.
    -घ्न a. piercing the vitals, exces- sively painful.
    -चरम् the heart.
    -छिद्, -भिद् (so
    -छेदिन्, -भेदिन्) a.
    1 piercing the vitals, cutting to the quick, excessively painful; प्रहरति विधिर्मर्मच्छेदी न कृन्तति जीवितम् U.3.31; Māl.9.12.
    -2 wounding mor- tally, mortal.
    -जम् blood.
    -ज्ञ a.,
    -विद् a.
    1 knowing the weak or vulnerable points of another; Pt.1.248.
    -2 knowing the most secret portions of a subject.
    -3 knowing secrets or mysteries.
    -4 having a deep insight into anything, exceedingly acute or clever. (
    -ज्ञः) any acute or learned man; ते ह्यस्य मर्मज्ञभयात् नापराध्यन्ति Kau. A.1.8.
    -ज्ञानम् knowledge of a secret.
    -त्रम् a coat of mail.
    -पारग a. ahaving a deep insight into, thoroughly conversant with, one who has entered into the secret recesses of anything.
    -पीडा pain in the inmost soul.
    -भेदः 1 piercing the vitals.
    -2 disclosing the secrets or vulnerable points of another.
    -भेदनः, -भेदिन् m. an arrow.
    -विद् see मर्मज्ञ.
    -संधिः m. (pl.) joints and articulations.
    -स्थलम्, -स्थानम् 1 a sensitive or vital part.
    -2 a weak or vul- nerable point.
    -स्पृश् a.
    1 piercing the vitals, stinging to the quick; त एते हृदयमर्मस्पृशः संसारभावाः U.
    -2 very cutting, poignant, sharp or stinging (words &c.).

    Sanskrit-English dictionary > मर्मन् _marman

  • 32 मार्त्य _mārtya

    मार्त्य a. Mortal.
    -त्यम् Mortality; तस्यास्तद्योगविधुतमार्त्यं मर्त्यमभूत् सरित् Bhāg.3.33.32.

    Sanskrit-English dictionary > मार्त्य _mārtya

  • 33 विषयः _viṣayḥ

    विषयः 1 An object of sense; (these are five, corres- ponding to the five organs of sense; रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द corresponding to the eye, tongue, nose, skin, and ear); श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् Ś.1.1.
    -2 A worldly object or concern, an affair, a transaction.
    -3 The pleasures of sense, worldly or sensual objects (usually in pl.); यौवने विषयैषिणाम् R.1.8; शब्दादीन् विषयान् भोक्तुम् 1.25; विषयव्यावृत्तकौतूहलः V.1.9; निर्विष्टविषयस्नेहः 12.1;3.7;8.1;19.49; विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः Bg.2.59.
    -4 An object, a thing, matter; नार्यो न जग्मुर्विषयान्तराणि R.7.12;8.89.
    -5 An object or thing aimed at, mark, object; भूयिष्ठ- मन्यविषया न तु दृष्टिरस्याः Ś.1.3; Śi.9.4.
    -6 Scope, range, reach, compass; सौमित्रेरपि पत्रिणामविषये तत्र प्रिये क्वासि भोः U.3.45; यस्मिन्नीश्वर इत्यनन्यविषयः शब्दो यथार्थाक्षरः V. 1.1; सकलवचनानामविषयः Māl.1.3,36; U.5.19; Ku.6. 17.
    -7 Department, sphere, province, field, element; सर्वत्रौदरिकस्याभ्यवहार्यमेव विषयः V.3.
    -8 A subject, subject- matter, topic; अयि मलयज महिमायं कस्य गिरामस्तु विषयस्ते Bv.1.11; so शृङ्गारविषयको ग्रन्थः 'treating of love'.
    -9 The topic or subject to be explained, general head; the first of the five members of an Adhikaraṇa q. v.
    -1 A place spot; परिसरविषयेषु लीढमुक्ताः Ki.5.38.
    -11 A country, realm, domain, territory, district, king- dom; 'विषयः स्यादिन्द्रियार्थे देशे जनपदे$पि च' इति विश्वः; अप्रविष्ट- विषयस्य सक्षसाम् R.11.18; Pt.2.2.
    -12 A refuge, an asylum.
    -13 A collection of villages.
    -14 A lover, husband.
    -15 Semen virile.
    -16 A religious observance.
    -17 A symbolical expression for the number 'five'. (विषये means 'with regard or reference to', 'in respect of', 'in the case of', 'regarding', 'concerning'; या तत्रास्ते युवतिविषये सृष्टिराद्येव धातुः Me.84; स्त्रीणां विषये; धनविषये &c.)
    -Comp. -अज्ञानम् sleepiness, exhaustion.
    -अधिकृतः the governor of a province.
    -अधिपतिः the king.
    -अभिरतिः 1 attachment to objects of sense or worldly pleasures; द्विषतां वधेन विषयाभिरतिम् (अभिलष्यति) Ki.6. 44; so अभिलाषः Ki.3.13.
    -आत्मक a.
    1 consisting of worldly objects.
    -2 carnal, sensual.
    -आसक्त, -निरत a. addicted to sensual objects, sensualist, worldly-minded.
    -आसक्तिः, -उपसेवा, -निरतिः f.,
    -प्रसंगः addiction to pleasures of sense, sensuality.
    -एषिन् a. addicted to worldly objects; यौवने विषयैषिणाम् R.1.8.
    -कर्मन् worldly business.
    -ग्रामः the collection of the objects of sense.
    -ज्ञः a specialist.
    -निरतिः attachment to sensual objects.
    -निह्नुतिः negation with regard to an object; शौशिर्यमभ्युपत्यैव परेष्वात्मनि कामिना । औष्ण्यंप्रकाशनात्तस्य सैषा विषयनिह्नुतिः ॥ Kāv.2.36.
    -पतिः the governor of a province.
    -पराङ्मुख a. averse from mundane affairs.
    -प्रवण a. attached to objects of sense; Kull. on Ms. 2.99.
    -लोलुप a. eager for sensual enjoyment.
    -संगः addiction to sensual objects; सो$नुभूयासुखोदर्कान् दोषान् विषयसंगजान् Ms.12.18.
    -सुखम् the pleasures of sense.
    -स्नेहः, -स्पृहा desire for sensual objects.

    Sanskrit-English dictionary > विषयः _viṣayḥ

  • 34 वृजिन _vṛjina

    वृजिन [वृजेः इनच् कित् च Uṇ.2.45-46] a.
    1 Crooked, bent, curved.
    -2 Wicked, sinful; कर्म चैतदसाधूनां वृजिनानाम- साधुवत् Mb.3.27.46.
    -नः 1 Hair, curled hair.
    -2 A wicked man; वृणक्ति वृजिनैः संगम् K. R.
    -नम् 1 Sin; सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं संतरिष्यसि Bg.4.36; Bṛi. Up.4.3.33; निराकरिष्णोर्वृजिनादृते$पि R.14.57; दुर्जना यवनास्तात वृजिनानि वितन्वते Śiva B.5.39.
    -2 Pain, distress (said to be m. also in this sense); वृजिनं नार्हति प्राप्तुं पूज्यं वन्द्यमभीक्ष्णशः Bhāg.1.7.46.
    -3 Red leather.

    Sanskrit-English dictionary > वृजिन _vṛjina

  • 35 शक्रः _śakrḥ

    शक्रः [शक्-रक्]
    1 N. of Indra; एकः कृती शकुन्तेषु यो$न्यः शक्रान्न याचते Kuval.
    -2 The Arjuna tree.
    -3 The Kuṭaja tree.
    -4 An owl.
    -5 The asterism ज्येष्ठा.
    -6 The number 'fourteen'.
    -7 N. of Śiva.
    -8 Lord; शक्रप्रस्थस्य शक्रेण विरुद्धो$यमभूत् सदा Śiva B.9.5.
    -Comp. -अशनः the Kuṭaja tree. (
    -नम्) an intoxicating drink prepared from hemp.
    -आख्यः an owl.
    -आत्मजः 1 Jayanta, son of Indra.
    -2 Arjuna.
    -उत्थानम्, -उत्सवः a festival in honour of Indra on the 12th day of the bright half of Bhādrapada.
    -काष्ठा the cast.
    -गोपः a kind of red insect; cf. इन्द्रगोप; अविरलविततेव शक्रगोपैररुणित- नीलतृणोलपा धरित्री Ki.1.3.
    -जः, -जातः a crow.
    -जालम् magic, sorcery.
    -जीत्, -भिद् m. epithets of Meghanāda, son of Rāvaṇa.
    -द्रुमः the Devadāru tree.
    -धनुस् n.,
    -शरासनम् the rain-bow.
    -ध्वजः a flag set up in honour of Indra; जृम्भमाणः सुविपुलं शक्रध्वजमिवोच्छ्रितम् Mb. 3.146.7.
    -पर्यायः the Kuṭaja tree.
    -पादपः 1 the Kuṭaja tree.
    -2 the Devadāru tree.
    -प्रस्थम् = इन्द्रप्रस्थ q. v.
    -भवनम्, -भुवनम्, -वासः heaven, paradise.
    -भूभवा colocynth.
    -मातृका a wooden post for suppor- ting Indra's banner.
    -मूर्धन् m.,
    -शिरस् n. an ant- hill, a hillock.
    -लोकः the world of Indra.
    -वल्ली colo- cynth (इन्द्रवारुणी).
    -वाहनम् a cloud.
    -शाखिन् m. the Kuṭaja tree.
    -शाला a sacrificial ground.
    -सारथिः 'the charioteer of Indra', an epithet of Mātali.
    -सुतः 1 an epithet of Jayanta.
    -2 of Arjuna.
    -3 of Vāli.
    -सृष्टा yellow myrobalan.

    Sanskrit-English dictionary > शक्रः _śakrḥ

  • 36 संप्रदानम् _sampradānam

    संप्रदानम् 1 Giving or handing over completely.
    -2 Bestowal; gift, donation; दीयतां संप्रदानं च परिष्यज्य च वानरान् Rām.4.11.34.
    -3 Giving in marriage.
    -4 The sense expressed by the dative case; कर्मणा यमभिप्रैति स संप्रदानम् P.I.4.32.
    -5 The recipient of a gift; स्तुत्यस्तु कल्पविटपी फलसंप्रदानं कुर्वन् स एष विबुधान् N.11.125.

    Sanskrit-English dictionary > संप्रदानम् _sampradānam

  • 37 सामान्य _sāmānya

    सामान्य a. [समानस्य भावः ष्यञ्]
    1 Common, general; सामान्यमेषां प्रथमावरत्वम् Ku.7.44; आहारनिद्राभयमैथुनं च सामान्यमेतत् पशुभिर्नराणाम् Subhāṣ; R.14.67; Ku.2.26.
    -2 Alike, equal, same; सामान्यप्रतिपत्तिपूर्वकमियं दारेषु दृश्या त्वया Ś.4.17.
    -3 Ordinary, of an average or middle degree; सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्थाविरोधेन ये Bh.2.74.
    -4 Vulgar, commonplace, insignificant.
    -5 Entire, whole.
    -न्यम् 1 Community, generality, universality.
    -2 Common or generic property, general characteristic; नित्यमेकमनेकसमवेतं सामान्यम् Tarka K.
    -3 Totality, entireness.
    -4 Kind, sort.
    -5 Identity.
    -6 Equanimity, equability.
    -7 Public affairs.
    -8 A general proposition; उक्तिरर्थान्तरन्यासः स्यात् सामान्यविशेषयोः Chandr.5.12.
    -9 (In Rhet.) A figure of speech thus defined by Mammaṭa:- प्रस्तुतस्य यदन्येन गुणसाम्यविवक्षया । ऐकात्म्यं बध्यते योगात्तत् सामान्यमिति स्मृतम् ॥ K. P.1.
    -1 A general statement or expression; न सामान्यं विशेषानभिवदति ŚB. on MS.1.8.16.
    -न्यम् ind. jointly, in common; तैः सार्धं चिन्तयेन्नित्यं सामान्यं संधिविग्रहम् Ms.7.56.
    -न्या A harlot, prostitute.
    -comp. -ज्ञानम् knowledge or perception of generic properties.
    -पक्षः the mean.
    -पदार्थः the category called सामान्य or generality.
    -प्रतिपत्तिपूर्वकम् ind. with equal respect; Ś.4. 16.
    -लक्षणम् a generic definition; इति द्रव्यसामान्यलक्षणानि Tarka K.
    - वचन a. expressing a common property; P.II.1.55.
    -2 expressing a general notion; III. 4.5. (
    -नम्) a substantive.
    -वनिता a common woman, prostitute.
    -वाचिन् a. expressive of generality or genus; न हि सामान्यवाची शब्दो विशेषानभिवदति ŚB. on MS.1.8. 16.
    -शासनम् an edict applicable to all.
    -शास्त्रम् a general rule.

    Sanskrit-English dictionary > सामान्य _sāmānya

  • 38 सारूप्यम् _sārūpyam

    सारूप्यम् 1 Sameness of form, similarity, likeness. conformity, resemblance; अन्तर्वृत्तिसारूप्यतः Māl.5.
    -2 Assimilation to the deity (one of the four states of Mukti).
    -3 (In dramas) An angry treatment of one mistaken for another through resemblance; सारूप्यमभि- भूतस्य सारूप्यात् क्षोभवर्तनम् S. D.464.
    -4 Surprise at seeing an object or its likeness seen elsewhere. -a. Fit, proper, suitable.

    Sanskrit-English dictionary > सारूप्यम् _sārūpyam

  • 39 अर्यम


    aryama
    (in comp. for aryamán)

    - अर्यमगृहपति
    - अर्यमदत्त
    - अर्यमदेवा
    - अर्यमदैवत
    - अर्यमभूति
    - अर्यमराध
    - अर्यमाख्य

    Sanskrit-English dictionary > अर्यम

  • 40 मध्यम


    madhyamá
    mf (ā)n. (superl. of mádhya) middle (used like Lat. medius e.g.. madhyaimegulme, « in the midst of the troop») MBh. R. ;

    being orﾠ placed in the middle, middlemost, intermediate, central RV. etc. etc.;
    middle-born (neither youngest nor oldest), Veṇis. ;
    of a middle kind orﾠ size orﾠ quality, middling, moderate TS. etc. etc.;
    standing between two persons orﾠ parties, impartial, neutral MBh. Kāv. etc.;
    (in astron.) mean (cf. madhya) Sūryas. ;
    relating to the meridian ib. ;
    m. the middlemost prince (whose territory lies between that of a king seeking conquest andﾠ that of his foe) Mn. VII, 155 ;
    the middle character in plays IW. 473 ;
    the midland country (= madhya-deṡa) L. ;
    (in music) the 4th orﾠ 5th note Saṃgīt. ;
    the middlemost of the 3 scales ib. ;
    a partic. Rāga ib. ;
    (in gram.) the 2nd person (= - purusha) Pāṇ. ;
    the governor of a province L. ;
    a kind of antelope L. ;
    N. of the 18th Kalpa (s.v.) Cat. ;
    pl. a class of gods ṠāṇkhSr. ;
    (with Buddhists) N. of a partic. Buddh. sect Sarvad. ;
    m. n. the middle of the body, waist MBh. R. etc.;
    (ā) f. the womb TBr. ;
    the middle finger Kauṡ. Suṡr. ;
    midnight L. ;
    a girl arrived at puberty L. ;
    the pericarp of a lotus L. ;
    a central blossom W. ;
    a kind of metre L. ;
    (in music) a partic. Mūrchanā Saṃgīt. ;
    n. the middle APrāt. ;
    mediocrity, defectiveness, Ṡṛiṇgār. ;
    N. of the 12th (14th) Kāṇḍa of the ṠBr. ;
    (in astron.) the meridian ecliptic point Sūryas. ;
    - मध्यमकक्षा
    - मध्यमकाण्ड
    - मध्यमखण्ड
    - मध्यमगति
    - मध्यमग्राम
    - मध्यमजात
    - मध्यमटीका
    - मध्यमपद
    - मध्यमपर्ण
    - मध्यमपाण्डव
    - मध्यमपुरुष
    - मध्यमपूरुष
    - मध्यमभृतक
    - मध्यमयान
    - मध्यमरात्र
    - मध्यमरेखा
    - मध्यमलोक
    - मध्यमवयस्
    - मध्यमवयस्क
    - मध्यमवाह्
    - मध्यमशी
    - मध्यमसंग्रह
    - मध्यमसाहस
    - मध्यमस्थ
    - मध्यमस्था
    - मध्यमस्थेय
    - मध्यमस्वर

    Sanskrit-English dictionary > मध्यम

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»