भारतकर्ण

m. N. of an author Cat.

अवन्तिः न्ती f. [अव्-बाहु˚ झिच् Uṇ.3.5.]

1 N. of a city, the modern उज्जयिनी, one of the seven sacred cities of the Hindus, to die at which is said to secure eternal happiness; cf. अयोध्या मथुरा माया काशी काञ्चिरव- न्तिका । पुरी द्वारावती चैव सप्तैता मौक्षदायिकाः ॥ The women of Avanti are said to be very skilful in all erotic arts; cf. आवन्त्य एव निपुणाः सुदृशो रतकर्मणि B. R.1.82.

-2 N. of a river. m. (pl.) N. of a country and its inhabitants; its capital being उज्जयिनी on the river सिप्रा; and there is also the temple of महाकाल in the suburbs. [According to Hemachandra अवन्ति is syno- nymous with Mālava or the modern Mālavā; but the latter country covered in ancient times, as now, a wider area than Avanti, as Bāṇa applies the name to a neighbouring kingdom in the east, whose capital was Vidiśā on the Vetravatī or Betvā. In the time of the Mahābhārata Avanti appears to have extended on the south to the banks of the Narmadā and on the west probably to the banks of the Myhe or Mahī]; अवन्तिनाथो$यमुदग्रबाहुः R.6.32; असौ महाकाल- निकेतनस्य वसन्नदूरे किल चन्द्रमौलेः 6.34,35; प्राप्यावन्तीनुदयन- कथाकोविदग्रामवृद्धान् Me.3; अवन्तीषूज्जयिनी नाम नगरी K.52.

-Comp. -पुरम् the city of Avanti उज्जयिनी.

-ब्रह्मः [अवन्तिषु ब्रह्मा अच् समासान्तः ब्रह्मणोजानपदाख्यायाम् P.V. 4.14] a Brāhmaṇa residing in Avanti.

-भूपालः Bhoja, the king of Avanti.

-सोमः [अवन्तिषु सोम इव] sour gruel (prepared from the fermentation of rice- water (काञ्जिकम्).

प्रजा (Changed to प्रजस् at the end of a Bah. com- pound, when the first member is अ, सु or दुस्; as अवेक्षित- प्रजः R.8.32; सुप्रजस् 18.29.)

1 Procreation, generation, propagation, birth, production.

-2 Offspring, progeny, issue; children, brood (of animals); प्रजार्थव्रतकर्शिताङ्गम् B.2.73; प्रजायै गृहमेधिनाम् R.1.7; Ms.3.42; Y.1.269; so बकस्य प्रजा, सर्पप्रजा &c.

-3 Posterity, descendants.

-4 A creature.

-6 Subjects, people, mankind; ननन्दुः सप्रजाः प्रजाः; R.4.3; प्रजाः प्रजाः स्वा इव तन्त्रयित्वा Ś.5.5. and स्वाभ्यः प्रजाभ्यो हि यथा तथैव सर्वप्रजाभ्यः शिवमाशशंसे Bu. Ch.2.35 (where प्रजा has sense 2 also); R.1.7;2.73; Ms.1.8.

-6 Semen.

-7 An era; Buddh.

-Comp. -अध्यक्षः 1 an epithet of the sun.

-2 of Dakṣa.

-अन्तकः Yama, the god of death; अथ वा मृदु वस्तु हिंसितुं मृदुनैवारभते प्रजान्तकः R.8.45.

-ईप्सु a. desirous of progeny.

-ईशः, -ईश्वरः the lord of men, a king, sovereign; तमभ्यनन्दत् प्रथमं प्रबोधितः प्रजेश्वरः शासनहारिणा हरेः R.3.68;5.32; प्रजाश्चिरं सुप्रजसि प्रजेशे ननन्दुरानन्दजलाविलाक्ष्यः 18.29.

-उत्पत्तिः f.

-उत्पादनम् the raising up of progeny.

-कल्पः the time of creation; Hariv.

-काम a. desirous of progeny.

-कारः author of the creation.

-तन्तुः a line of descendants, lineage, race.

-तीर्थम् the auspicious moment of birth; Bhāg.

-द a.

1 granting progeny.

-2 removing bar- renness.

-दानम् silver.

-द्वारम् N. of the sun.

-नाथः 1 an epithet of Brahmā.

-2 a king, sovereign, prince; प्रजाः प्रजानाथ पितेव पासि R.2.48;1.83.

-निषेकः 1 im- pregnation, seed (implanted in the womb); प्रजानिषेकं मयि वर्तमानं सूनोरनुध्यायत चेतसेति R.14.6.

-2 offspring.

-पः a king.

-पतिः 1 the god presiding over creation; प्रजने च प्रजापतिम् Ms.12.121.

-2 an epithet of Brahmā; अस्याः सर्गविधौ प्रजापतिरभूच्चन्द्रो नु कान्तिप्रदः V.1.9.

-3 an epithet of the ten lords of created beings first created by Brahmā (see Ms.1.34).

-4 an epithet of Viśvakarman, the architect of gods.

-5 the sun.

-6 a king.

-7 a son-in-law.

-8 an epithet of Viṣṇu.

-9 a father, progenitor.

-1 the penis.

-11 a sacrifice; ˚हृदयम् A kind of सामगान.

-12 N. of a संवत्सर.

-परि- पालनम्, -पालनम् the protection of subjects.

-पालः, -पालकः a king, sovereign.

-पालिः an epithet of Śiva.

-पाल्यम् royal office.

-वृद्धिः f. increase of progeny.

-व्यापारः care for or anxiety about the people.

-सृज् m. epithet of Brahmā; कृतः प्रजाक्षेमकृता प्रजासृजा Śi.1.28.

-हित a. beneficial to children or people. (

-तम्) water.

mf (ī)n. descended from Bharata orﾠ the Bharatas (applied to Agni either, sprung from the priests called Bharatas orﾠ « bearer of the oblation») RV. etc. etc.;